Sanok blok [to do].qxp Layout 1 21.11.2016 08:38 Strona 3 · Jakieś łacińskie „zdrowie” ......

S a n o k

Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:38 Strona 3

Przepływająca przez Sanok rzeka San ma swoje źródła

na Przełęczy Użockiej

The River San f lowing throughSanok has its source at the Użocka Pass


9


SANOK. W nazwie tego miasta pobrzmiewa starsza od niej nazwa rzeki, a nazwa toprosta, piękna i pełna skojarzeń. Pewnie z daleka pochodzi w odniesieniu do rzeki,może nawet z Tracji. W praindoeuropejskim rdzeniu san-, se- dopatrują się etymolodzyznaczenia prędkiego nurtu – tak o rwącej rzece podobno mówiono. Ale jednocześnieliczą się i inne, też obcojęzyczne skojarzenia, które wpływają na nasz stosunek do rzeki,a przez nią i do miasta. Jakieś łacińskie „zdrowie” (sanitas) tam pobrzmiewa, przecieżsanus to „zdrowy” (mens sana in corpore sano to „w zdrowym ciele zdrowy duch”), i stąd uzdrawiające sanatoria i sanacje. I świętość w Sanie daje się słyszeć, bo jestprzecież sanctus („święty”) i Santa Madonna, a później i prościej przypomina się świętyFranciszek z San Francisco i święty Sebastian z San Sebastian. A może i Hosanna się z tym skojarzyć, co z judaizmu do chrześcijaństwa się dostała jako okrzyk radości i prośba o wybawienie. A dodajmy, że dodane na końcu do japońskich imion takie -sanpokazuje także szacunek, to więcej niż polskie pan.

SANOK. Older than the name of this city is the name of the river – San – and thename is simple, beautiful and full of associations. It probably comes from a distance inrelation to the river, even from Thrace perhaps. In the Proto-Indo-European core san-,se- etymologists discern the meaning “swift current” – this is what a rushing river wasapparently called. But at the same time other foreign language associations count, that inf luence our relationship with the river, and through it with the city. Some Latin“health” (sanitas) resounds there, after all, sanus is “healthy” (mens sana in corporesano is “a healthy mind in a healthy body”), and hence the healing sanatoria and sani-tation. And holiness can be heard in San, because there is, after all, sanctus (“holy”)and Santa Madonna, and later, more simply we are reminded of St. Francis in San Francisco and St. Sebastian in San Sebastian. And maybe we can associate Hosannato it, which from Judaism to Christianity is received as a cry of joy and plea for deliverance. And let us add that -san added at the end to Japanese names also shows respect.

S A N O K

Jer

zy

Bra

lcz

yk

10

Drzeworyt Tadeusza Turkowskiegoprzedstawiający widok na miasto

znad Sanu, 1955

A woodcut by Tadeusz Turkowskishowing the view of the city from

the San, 1955


San to dobre połączenie głosek i liter, zręczne i sympatyczne.A nam, starszym, kojarzy się wciąż jeszcze z komunikacją. Sanem płynęło się oczywiściekiedyś (i dziś można) do Wisły, ale my pamiętamy inne, częste podróże sanami,łączącymi wsie i miasteczka jako pekaesy i przemierzającymi ulice większych miast jakoautobusy miejskie. Ileż się w tych sanach zdarzało! O ile pamiętam, jelcze były wygod-niejsze, ale sany zawsze łączą się w moich wspomnieniach ze szczególną swojskością.Produkowano je oczywiście w Sanoku, który wziął swoją piękną nazwę od rzeki.Najdawniejsza warstwa nazewnictwa w języku polskim to nazwy wód: jezior, rzek. Nasi protoplaści najpierw nazywali akweny, jako wspólne tym, co nad nimi żyli. Od nich często pochodzą nazwy miast. To konkretne miasto dodało do nazwy rzeki,nad którą leży, osobliwy i rzadki w polszczyźnie przyrostek -ok. Niektórzy sądzą, że wzięty on został ze staroruskiego – taki przyrostek jest na przykład w rosyjskichrzeczownikach piesok czy ogoniok. Woleli go widocznie sanoccy mieszczanie od w pewnym okresie równoległego -ik, bo jak świadczą dawne zapiski, kiedyś dzisiejszySanok także Sanikiem nazywano. Teraz już tylko jako Sanok zapada w pamięć tych, co przekraczają bieszczadzką bramę i tych, co zostają tu na trochę dłużej. I miastu łatwiej z taką piękną i dobrze się kojarzącą nazwą.

San is a good mix of sounds and letters, clever and pleasant.And we, the elderly, still associate it with transport. The San was sailed in the past (and still can be) to the Vistula, but we remember different, frequent journeys on Sans[San is the name of a bus make – transl.], connecting villages and cities as intercitybuses and driving through the streets of major cities as city buses. So much happenedin these Sans! As I recall, Jelcz buses were more comfortable, but Sans are always linkedin my memory with a special familiarity.They were obviously produced in Sanok, which took its beautiful name from the river.The earliest layer of names in Polish are the names of waters: lakes, rivers.Our ancestors first named the bodies of water, as shared for those who lived on them.From these names often come the names of cities. This city was given the name of theriver on which it lies, and added to it was the peculiar, rare in Polish, suffix -ok. Somebelieve that it was taken from the Old Russian – this suffix is used, for example, in theRussian nouns piesok or ogoniok. The Sanok burghers apparently preferred it to -ikused in parallel at a certain period, because, as evidenced by past records, at one timetoday's Sanok was also called Sanik. Now, as Sanok, it is memorable to those who passthrough the Bieszczady gate and those who stay here a bit longer.And the city has it easier with such a beautiful and evocative name.

S A N O K11

Międzymiastowy autobusmarkiSan H-100A,

fot. Damazy Kwiatkowski, 1967

San H-100A intercity bus, photo Damazy Kwiatkowski, 1967


Wieczorny klimat Rynku zachęcado romantycznych spacerów

The evening atmosphere of theMarket Square encourages

romantic strolls

29


Głó

wna

św

iąty

nia

Sano

ka –

koś

ciół

pw

. Prz

emie

nien

ia P

ańsk

iego

The

mai

n ch

urch

in S

anok

– t

he C

hurc

h of

the

Tra

nsfi

gura

tion


39Z

wyk

ły d

zień

w n

iezw

ykły

m m

ieśc

ie –

ulic

e: 3

Maj

a i J

agie

llońs

kaA

n or

dina

ry d

ay in

an

extr

aord

inar

y ci

ty –

the

str

eets

: 3 M

aja

and

Jagi

ello

ńska


O u

roku

ulic

zek

z ok

resu

fin

de

sièc

lepr

zypo

min

ają

daw

ne w

itryn

y sk

lepo

we

The

cha

rm o

f th

e fi

n de

siè

cle

stre

ets

is r

ecal

led

by o

ld s

tore

fron

ts


51„O

rle

gnia

zdo”

– w

illa

rodz

iny

Zal

eski

chThe

“Eag

le's

Nes

t” –

the

Zal

eski

fam

ily v

illa


Secesyjna willa na przedmieściu

Art Nouveau villa in the suburbs

Kamienica „z duszą” u stópSzklanej Górki

The house “with soul” at the footof Szklana Hill

S A N O K60


Schody Serpentyny i restauracja„U Szwejka”– może kiedyśzaglądali tu c.k. wojacy?

The Serpentyny Stairs and the “U Szwejka” restaurant – perhapseven the Imperial-Royal troops

looked in here?

S A N O K61


Jesienny widok z parku na willęDomańskich

An autumn view from the park tothe Domański villa

71


W 1832 roku dwóch emigrantów z Kongresówki, Walenty Lipiński i Mateusz Beksiński,założyło w Sanoku zakład kotlarski, w 1886 roku przemianowany na zakładprzemysłowy. Syn Walentego, Kazimierz Lipiński, otworzył kilka lat później PierwszeGalicyjskie Towarzystwo Budowy Maszyn i Wagonów w Sanoku, a w latach 1894–1895przystąpił do budowy fabryki na terenie dzielnicy Posada Olchowska. Tradycje tegozakładu kontynuuje obecnie Sanocka Fabryka Autobusów „Autosan”. W 1848 roku Karol Pollak założył w Sanoku drukarnię, z pras której wychodziływybitne dzieła literatury polskiej, znajdując odbiorców nie tylko w Galicji, ale i w zaborach rosyjskim i pruskim. Pierwszy zeszyt „Biblioteki Polskiej” redagowany przez Kazimierza Józefa Turowskiego wydrukowano w 1855 roku, a w 1861 roku Pollak otworzył księgarnię i publiczną wypożyczalnię książek. Na przełomie XIX i XX stulecia wyjątkowo intensywnie rozwijało się życie kulturalnemiasta; powstawały stowarzyszenia kulturalne, oświatowe, sportowe oraz spółdzielnie –polskie, ukraińskie, rusińskie i żydowskie.

Nagrobek Mateusza Beksińskiego– od niego zaczęła się sanocka

historia słynnego rodu

The tombstone of MateuszBeksiński – the Sanok history of this famous family began

with him

Tablica na grobowcu Lipińskichupamiętnia Kazimierza – twórcę

Fabryki Wagonów

The plaque on the Lipiński tombcommemorates Kazimierz –

founder of the Carriage Factory

Fabryka Wagonów i droga doStroży Wielkich w tle, fot. autor nieznany

The Carriage Factory and the roadto Stróże Wielkie

in the background, photo author unknown

Kuźnia Fabryki Wagonów L. Zieleniewski w Sanoku, 1925

The forge of the L. ZieleniewskiCarriage Factory in Sanok, 1925

S A N O K78


In 1832, two immigrants from Congress Poland, Walenty Lipiński and MateuszBeksiński, set up a boilermaker’s plant in Sanok, in 1886 renamed as an industrialplant. Walenty’s son, Kazimierz Lipiński, a few years later, opened the First GalicianCompany for Machinery and Carriage Construction in Sanok, and in the years 1894–1895 began building a factory in the district of Posada Olchowska. The traditionsof this plant continue today in the Sanok Bus Factory “Autosan”.In 1848, Karol Pollak founded a printing house in Sanok, with presses that published

the outstanding works of Polish literature, finding customers not only in Galicia, butalso in the Russian and Prussian partitions. The first issue of the “Polish Library”,edited by Kazimierz Józef Turowski, was printed in 1855, and in 1861 Pollak opened a bookstore and public lending library. In the late 19th and early 20th centuries, the cultural life of the city developed especially intensively; cultural, educational, and sports associations and cooperatives were formed – Polish, Ukrainian, Ruthenianand Jewish.

Tabliczka znamionowa, 1896

Nameplate, 1896

Walenty Lipiński i MateuszBeksiński – ojcowie założyciele

sanockiej fabryki

Walenty Lipiński and MateuszBeksiński – the founding fathers

of the Sanok factory

Hala dworca kolejowego weLwowie – jedno z najpiękniejszychdzieł konstrukcyjnych sanockiej

fabryki

The hall of the railway station inLviv – one of the most beautifulengineering works of the Sanok

factory

Lokomobilowy kocioł parowy –jeden z ważniejszych produktów

Fabryki Maszyn w latach 1886–1888

Locomotive steam boiler – one of the most important productsof the Machinery Plant in the

years 1886–1888

Wagon tramwajowy doczepny dlaWarszawy, 1922

Tram wagon trailer for Warsaw,1922

S A N O K79


Ramerówka na zdjęciuwykonanym przez Władysława

Beksińskiego, ok. 1905Ramerówka in an image taken

by Władysław Beksiński, c. 1905

Niegdyś mieściła się tutajCzytelnia Mieszczańska, później

Klub Górnika-Naftowca

Once the Municipal ReadingRoom was housed here, later the

Miners' and Oilmen's Club


87

Szkoła Ludowa im. FranciszkaJózefa, fot. Władysław Beksiński

ok. 1905Franz Joseph Folk School, photo

Władysław Beksiński, c. 1905 Dziś II Liceum Ogólnokształcące Today the II High School


Sanok – rycina, drzeworytKazimierza Piastuszkiewicza,„Kłosy”, 11 czerwca 1885, nr

1041, wyd. Jana Konopackiego

Sanok – engraving, woodcut byKazimierz Piastuszkiewicz,

“Kłosy”, June 11, 1885, No. 1041,pub. Jan Konopacki

Zamek królewski na nadsańskiejskale

The royal castle on the rockoverlooking the San

101


Fragment wystawy sztukicerkiewnej od XII do XX wieku

w Muzeum Historycznym

Part of the exhibition of Orthodox art from

the 12th–20th centuries in the Historical Museum


Zaprzęgi konne czekają na turystów, by zawieść ich w zapomniany świat dawnejGalicji. Sanocki Skansen(Muzeum Budownictwa

Ludowego)

Horse-drawn carriages waiting for tourists to transport them intothe forgotten world of old Galicia.

Sanok Open Air Museum(Museum of Folk Architecture)

113


War

szta

t ko

łodz

ieja

w iz

bie

dom

u z

1880

rok

uA

whe

elw

righ

t's w

orks

hop

in t

he c

ham

ber

of a

hou

se fro

m 1

880

Wsz

ystk

o ju

ż go

tow

e na

sza

baso

wy

wie

czór

. Kuc

hnia

dom

u ży

dow

skie

go z

Jać

mie

rza

Ever

ythi

ng is

rea

dy for

the

Sab

bath

eve

ning

. The

kitc

hen

of a

Jew

ish

hous

e fr

om J

aćm

ierz


119

Wnę

trze

cha

ty z

Pos

ady

Olc

how

skie

j z 1

880

roku

The

inte

rior

of a

hut

from

Pos

ada

Olc

how

ska

from

188

0W

syp

ialn

i por

anny

por

ząde

k, g

ospo

darz

e ud

ali s

ię ju

ż do

pra

cyIn

the

bed

room

mor

ning

ord

erlin

ess,

the

occu

pant

s of

the

hou

se h

ave

alre

ady

gone

to

wor

k


Koś

ciół

z B

ącza

la D

olne

go w

san

ocki

m S

kans

enie

The

chu

rch

from

Bąc

zal D

olny

in t

he O

pen

Air M

useu

m in

San

okN

iew

ielk

a, u

rocz

a ce

rkie

w z

Ros

olin

a w

Ska

nsen

ieA

sm

all,

char

min

g O

rtho

dox

chur

ch fro

m R

osol

in in

the

Ope

n A

ir M

useu

m


133

Mal

owni

cza

cerk

iew

z G

rązi

owej

na

stok

ach

Gór

Sło

nnyc

hThe

pic

ture

sque

Ort

hodo

x ch

urch

fro

m G

rązi

owa

on t

he s

lope

s of

the

Sło

nne

Mou

ntai

ns

Wnę

trze

ekl

ekty

czne

j cer

kiew

ki p

w. ś

w. O

nufr

ego

The

inte

rior

of th

e ec

lect

ic O

rtho

dox

Chu

rch

of S

t. O

nuph

rius


Ołtarze i belka tęczowa kościoła z Bączala Dolnego

pw. św. Mikołaja z 1667 roku

The altars and the rood beam of the church of St. Nicholas of 1667 from Bączal Dolny

134


159

Parujące lasy Gór Słonnych

The steaming forests of theSłonne Mountains


Sanok blok [to do].qxp Layout 1 21.11.2016 08:38 Strona 3 · Jakieś łacińskie „zdrowie” ......

Documents

Transcript of Sanok blok [to do].qxp Layout 1 21.11.2016 08:38 Strona 3 · Jakieś łacińskie „zdrowie” ......