Ruimte - Mens & Tijd (april 2011)

Met andere woorden: aan ‘UIT DE KUNST’. Zo’n thema is natuurlijkniet gebonden aan beraadsdagen, maar speelt voortdurend een rolin ons leven en in de samenleving. Gelukkig maar. In de rubriek ‘perspectieven’ een bespreking van het boek van die beraadsdag(Catechismus van de compassie) en een kort verslag. Verder aandachtvoor muziek, film, beeldende kunst en een bijzonder dagboek.

Na de column die ongeveer in het midden staat veel actuele informatie in de rubriek VNL (Vrijzinnig Nederland). U komt daar hetlaatste nieuws tegen van NPB en ZB, landelijk en internationaal.Vanzelfsprekend iets over (de) jongere generaties.De slotrubrieken ‘boeken’ en ‘commentaar’ bevatten, zoals u in hetvorige nummer al las, recensies van literaire publicaties en brieven(=reacties) van lezers. Tussen haken: Als u wilt reageren of als u suggesties hebt: ze zijn welkom!

Tenslotte: De redactie wil, in samenspraak met de adviesraad, werkenaan een boeiend kwartaalblad.Met diepgang en praktische info. Een mondvol, maar het kan. Zoalshet meisje Tonje (in het gelijknamige jeugdboek van Maria Parr)roept: Leef met vaart en vertrouwen.

NB Kopij voor RMT 3 (thema: VRIJ UIT) moet 15 juni binnenzijn inZwolle.

INTRO De redactie

RUIMTE - MENS & TIJD 2

Het tweedenummer van

Ruimte/Mens & Tijd

(RMT), dat u nuin handen hebt,is gewijd aanhet thema vande vrijzinnige

beraadsdag diedeze maand in

Utrechtplaatsvond.

Twaalf bijbelwoordenTwee predikanten, één uit de vrijzinnigewereld, één niet, ondersteund door een (religieus betrokken) kunstenaar (alle drieboven de 45 jaar) hebben 12 woordengenomen uit de religieuschristelijke traditieen die toegelicht met behulp van eenschilderij, cultureel getinte beschouwingen,een illustratie en een bijbeltekst (met korteuitleg). Twaalf aangeklede en versierde woorden die men ook buiten kerken engroeperingen wel kent. Bijvoorbeeld debekende: “vrijheid, gelijkheid en broeder-schap (=verbondenheid)”.Wat de auteurs met dit boek bedoelen staatin de inleiding (p. 12-14). Zij constaterenonder meer dat de kerkelijke leegloop ge-staag doorgaat, dat culturele en (kerk)his-torische kennis afneemt, dat talloze jongereen oudere mensen geen interesse meerhebben in het klassieke levensbeschouwe -lijke aanbod. Dat vinden ze jammer. Om hettij te keren biedt men deze “reisgids” aanmet “gedachten die in beweging brengenen mensen met elkaar verbinden”. Zebieden het boek aan verschillende groepenaan in de private en de publieke sector,zelfs binnen en buiten de kerken. Dat isnogal wat, in feite te hoog gegrepen.

PlusIk noem te beginnen enkele aardige kantenvan deze publicatie:1) de kunstzinnige inbreng per woord geeftcultuurhistorische doorkijkjes

2) de soms toepasselijke anekdotes en goedgekozen formuleringen van gedachte-gangen

3) de bedoelde brede, vrije en verantwoor-delijke blik op (religieuze) bronnen en opde samenleving

Samenvattend: Als je met een thema(woord)aan de slag wilt kun je uit dit boek puttenomdat het een hoog vormingsgehalte heeft.

MinDaar tegenover staat het volgende:1) De titel. Dat vind ik echt een misser. Inplaats van een titel als, ik noem maarwat:”Meer mens met anderen” komtmen op de proppen met het woord ‘ca-techismus’ dat nooit onder de bijgedach-ten aan een orthodox leerboek uitkomt.Verder met een woord [compassie] dat inde spreektaal niet voorkomt. Dat is eenonverstandige en ongevoelige keuze.

2) De inhoud. Maken deze 12 hoofdstukken(met steeds dezelfde opzet) je meer (sociaal) bewogen? Ik geloof er niets van.Gebruikssuggesties ontbreken of moetiedereen zelf het wiel uitvinden? Er zijnzelfs geen discussiepunten of stellingenvoorhanden, laat staan tips om medelij-den (medeleven) in deze egotripperigesamenleving van 2011 effectief te latenzijn.

Beperkt bruikbaarVanwege de (uiteindelijke) indruk van eentheoretische en kunstmatige bewogenheiddie het boek ‘uitstraalt’ is het beperktbruikbaar. Misschien kunnen creatievemensen die beperktheid omzetten in dedoor de auteurs gewenste sociale bedrijvig-heid. Ik hoop het.

Vier grotere vrijzinnige groeperingen in Nederlandhielden op 9 april j.l. in Utrecht een beraadsdag onderhet motto: “Uit de kunst”. De kleinere groeperingen zijnniet benaderd met de vraag om ook, of weer, mee te doen. Er verscheen een glimmend boek dat ‘Catechismus van de compassie’heet (Vught 2010). Een catechismus is een soort overzicht van beginse-len van een kerkleer in de vorm van korte artikelen (vroeger: vraag-en-antwoord), compassie betekent medelijden naar het Franse woord‘compassion’. Dus: Hoe kun je leren medelijden te hebben/krijgen?Dat is de vraag.Scherper en beter: Leert de lezer van dit boek medelij-den te hebben (met, neem ik aan, als gevolg praktisch gerichtmeeleven)?

PERSPECTIEVEN Kunstmatige bewogenheid Frans Brinkman

april 20113

(Beraadsdag deel Nederlandse vrijzinnigheid)

Hoe gaat vrijzinnigheid verder? Dat is een vraag die veelvrijzinnigen bezighoudt. Waar komt het vandaag en waar gaat hetnaartoe? In zijn nieuwe boek gebruikt Anne van der Meiden met hetoog op de toekomst de term ruimzinnigheid voor de nieuwe vrijzin-nigheid. Zijn nieuwe boek is een boeiend dagboek. Enkele sprekerswerd gevraagd een reactie te geven. Ik werd gevraagd te reageren ophet boek met de focus op het onderwerp ‘een nieuwe ruimzinnigheid’.Alle lof voor de auteur; een monnikenwerk of het werk van een goedvrijzinnige dominee/denker en levenskunstenaar. Het is een dagboekmet diverse onderwerpen goed gerangschikt en puntig neergezet. Eenstevig rantsoen van 365 gerechten om over na te denken, een copieusmaal om binnen veertien dagen te verorberen, maar voor elke dag eenheerlijk hapje is het een uitstekend dieet.

PERSPECTIEVEN Een nieuwe ruimzinnigheid Wies Houweling

Alle onderwerpen worden bekeken door debril van de overdracht. Hoe spreken mensenover wat hen raakt en hoe wordt hetdoorgegeven. In mijn jaren als predikantwerd er veel over overdracht gesproken.Vaak bestookten wij ouderen met de vraag:wat is nu de moeite waard geweest in aldeze jaren dat je bij deze kerk was en dat jegeloofde? Dat was geen eenvoudige vraagomdat de wereld is veranderd. Alleen eenopen gesprek heelde wonden bij ouderegeneraties die vonden dat zij faalden enjongere generaties die zich niet goed be-grepen voelden. In overdracht gaat het omhet aandragen van je sieraden. De sieradendie je van je moeder of grootmoeder krijgtzijn mooi, maar ze passen niet altijd. Eenprachtig stel gitten, wat doe je er tegen-woordig mee? Je moet ze laten liggen ofaanpassen. Zo is het ook met oude ver-halen; zij vragen om op een nieuwe wijze teworden doorgeven zoals het verhaal van‘De wijzen uit het Oosten’ beschreven doorVan der Meiden op 8 januari. Ieder mensstaat anders in het proces van overdracht.Maar het boek is een rijke en vrolijke bron,voor persoonlijk gebruik en om cadeau tegeven. Maar hoe en aan wie? Dat is en blijftingewikkeld. Wat veel gebeurt tegenwoor-dig is het voorzichtige gesprek tussengrootouders en klein kinde ren. Op Zinwebzijn wij nu bezig met het ontwikkelen van

filmpjes waar grootouders en kleinkinderensamen naar kunnen kijken, met een kleinspelletje erbij op geheel vrijzinnige basis. Drie onderwerpen vallen na het lezen vanhet boek op; de open aandacht vooreerlijkheid, de voorliefde voor locaalgeloven, en de schetsen van de toekomst.

EerlijkheidIk geloof niet dat dominees in kerken nieteerlijk zijn, dat de meeste mensen nietoneerlijk zijn als het gaat over wat jegelooft of raakt, maar het is gewoon moei-lijk onder woorden te brengen. Als voor-ganger heb ik zelf altijd geprobeerd in allehoeken en gaten iets te zoeken dat in-spireerde, maar het was beperkt. Hetzoeken vond altijd plaats in het kader vande christelijke geschriften en pastorale er-varingen. Dat is maar een klein deel van debronnen van inspiratie voor het leven. Demeeste mensen zijn in kerken vaak meerbezig met het in stand houden van de kerk,dan met hun eigen geloof. Dat is aan deene kant verschrikkelijk vermoeiend, wantde meeste kerken worden kleiner en aan deandere kant is het ook heel leuk en gezel-lig, want het is jouw kerk, de eigen groep.Een leuke boekenmarkt of een comité voorhet behoud van de kerktoren organiserenheeft niets met theologie of geloof vandoen.


Bij de presentatie vanhet nieuwste

boek van Annevan der Meiden

‘Geloven opjaarbasis.’

Als doel vanhet boeknoemt vander Meidenauthenticiteiten mens-handhaving.Daarbij iseerlijkheidheel belang-rijk, want hetgaat omonze voe-ding. Alleswat ons uit aldie bronnentegemoetkomt als dienstbaar

voor het innerlijke en wereldvrede voor hetwelzijn van de mensmensen. Dat moetgezag hebben (31 januari). Als je denkt aanruimzinnigheid, is dat hele veld veel breder,breder dan de bronnen die Van der Meidenhier voor ogen heeft. Voor een nieuwe vrijzinnigheid, ga de supermarkt in, de boekhandel in, het webop, er is zo veel meer. Er zijn weinigeerbiedwaardige oude wortels bij dehuidige generaties, daarom wordt er nietdiep meer gegraven op dezelfde plaats,maar gewoon met een klein schepje hier endaar. Het tweede punt dat mij raakte was de lo-cale gemeenschap. Van der Meiden heefteen duidelijke voorkeur voor de gestaltenvan het locale geloven. De eigen taal, destreekgewoonten de eigen wijze vangeloven in Twente. Afdelingen van de Vrij-zinnige Geloofsgemeenschap NPB zijn lo-cale gemeenschappen. Daarom zijn er ookgeen twee gelijk en zijn er per regioduidelijke verschillen. Zij bestaan midden ineen situatie van schaalvergroting, deenorme waardering voor groot en veel enhet bewonderend spreken over de enorme

grote kerken die in Veenendaal en Bar-neveld nog steeds gebouwd worden. Er zijnook kleine NPB gemeenschappen in Lun-teren en Veenendaal die groeien, locaal enkleinschalig. Ook in de Achterhoek is er eenvoorliefde voor eigen taal, eigen verhaal eneigen plek. De locale wortels van de theolo-gie zijn essentieel, daar beginnen mensenvragen te stellen, en hun wijze van omgaanmet hun levensbeschouwing vorm te geven.Jezus loopt in je eigen weiland of hei metde schapen van de kerststal. Waaromgebeurt het wonder niet hier? Waaromwordt de buurvrouw niet genezen?Samenkomsten in de eigen taal, met eigenmuziek hoeven geen massa bijeenkomstente zijn. Is een zeker wantrouwen ook nietop zijn plaats als er beweerd wordt datgeloven en samen zijn met velen zo veelprettiger en inspirerender is? Wat gebeurter dan precies? Klein maar fijn, in dezegrote van internet vervulde wereld? Is 25 of30 mensen niet genoeg voor een inspi-rerende bijeenkomst? Mensen delen de dingen waar ze zich zorgen over maken ofblij mee zijn. Een aardig verhaal, mooiemuziek en misschien een ritueel. Dat kanheel goed voldoende zijn. Maar waaromtoch nog een bijeenkomst in deze indivi-dualistische samenleving? Iedereen gelooftverschillend, maar we willen toch wel graagiets delen. Laten we liever kleine enthou-siaste inspirerende groepen stimuleren. Degrote kerken willen graag iedereen binnende omheining houden en vooral geen ruzie.Net een grote stolp waaronder je kunt verstikken. Of waar de verlamming van deverveling kan heersen volgens Van der Meiden (februari). U hoeft zich niet tevervelen, veel NPB afdelingen bieden plaats aan dergelijke kleine groepen. Al lezende kom je bij Van der Meidenenkele juweeltjes tegen van toekomst-gedachten over de kerk. In dit derde onder-werp geef ik enkele van zijn visies weer enverwoord ik mijn eigen gedachten over een

april 20115

Een nieuwe ruimzinnigheid Wies HouwelingPERSPECTIEVEN

Een nieuwe ruimzinnigheid Wies HouwelingPERSPECTIEVEN

nieuwe ruimzinnigheid. De vraag voor mensen die zoekend zijn inspiritueel en levensbeschouwelijk opzicht: isde kerk niet eerder een plek waar je wegmoet blijven als je spiritueel gevoed engezond wilt blijven? Kerken moeten zichpresenteren op een verdeelde markt voorenkele sterk verdeelde geloofsbelevenissenen wringen zich daarbij vaak in allerleibochten. Dat is niet eenvoudig voor loggeinstituten, want er is voor elk wat wils enmensen beslissen graag zelf wat hen past: ‘What is in it for me?’ Vaak is het aanbod tebeperkt, te gericht op dingen waar je geenbehoefte aan hebt. Van der Meiden schetst een ander toekomst-beeld: geen fulltime dominees maargemeenschappen geleid op democratischewijze door deskundige leken voor verhalenen voor rituelen, waarvan sommigen doendenken aan vroeger. Een samen delen endoen, zorgvuldige aandacht voor de rol vande gemeenschap en het individu. Deze rolligt op het terrein van ondersteuning bijpersoonlijke verandering. Religie heeft eenemancipatorische werking: een mens kanveranderen ten goede, groeien. Wat doetgod nou met verandering? Niets volgensVan der Meiden. Je komt gebeurtenissentegen die je daadwerkelijk veranderen enmensen veranderen aan elkaar. Een goedeveilige inspirerende plek is heel waardevol.In zijn gedachten bij december noemt vander Meiden een interessant toekomst beeld.‘Niet sterk gebonden kerkelijkevernieuwingsbewegingen, irenische en strijdbare herijking van het hele pakket, deranden van de oude, grote kerken, meervrijzinnige of ruimzinnig georiënteerdegroepen’. Vanuit mijn werk als directeurvan Zinweb, merk ik dat er veel behoefte isaan informatie bij individuele zingeving.Kort checken en zappen. Binnen hetwereldbeeld waarin wij leven, proberen wijonze eigen ‘theologie’ samen te stellen.Over waar we vandaan komen, wat er van

invloed is op ons leven, waar we zelf in-vloed op hebben of waarom we doen watwe doen en wat we daarvan door willengeven. Volgens Paul Rasor, in ‘Believe with-out certainty’ heeft ieder mens zijn eigentheologie. Daarover willen mensen infor-matie, uitwisseling, soms meer beleving inkleine groepen. Maar die eigen theologiewijzigt met de jaren. Overigens heeft dezetheologie niets met kerk te maken, hoog-stens met de vraag in hoeverre je gemeen-schap nodig hebt om geïnspireerd teworden, te groeien of gewoon staande teblijven. Een vrijzinnige collega leerde mijeens ‘ik geloof ‘ bestaat niet, alleen ‘wijgeloven’. Mijn theologie bestaat wel, mis-schien niet helemaal bewust, maar als iklees of deel met mensen werk ik eraan.Voor een nieuwe ruimzinnigheid wens ikmensen een inspirerende, troostende theo-logie toe in hun leven. Gevormd door hunlevenservaring, bijeengesprokkeld op hetweb, vergaard uit gesprekken, of gelezen inboeken of behoord in verhalen of gezien inbeelden….En soms ook gemeenschap. Plaatselijk ofeen leuke landelijke groep. Deze nieuwegroepen zullen bloeien en los van enigeoudere structuur de ruimte nemen. Eennieuwe ruimzinnigheid. Aan mensen metervaring en opleiding de taak om goedekwalitatieve bijdragen te leveren.Of zoals Van der Meiden het beschrijft op27 september ‘kijk ik in de kasten van deboekhandel met esoterie en naar de ency-clopedie van Nederlandse religieuze stro-mingen, dan denk ik wel eens: eigenlijk iselk mens afzonderlijk zo’n geloofsgemeen-schap. Je bent nooit helemaal overgeleverdaan een geloofsrichting. Je wandelt er be-wonderend doorheen en hebt de neigingoveral een geestesvrucht te pakken. Hoeouder ik word, des te sterker beleef ik dat.’Moed, humor en creativiteit, de ware aardvoor ruimzinnigheid’. Van der Meiden gaatons voor.


Ook hun muziek is volwassener, wijzer en rijper geworden. Ze hebben zowel de jeugdvan nu iets te zeggen, als ook ons: De tek-sten van Neil Young, Van Morrison, BobDylan graven diep, hun muziek is melan-choliek en beschouwend. Het is heel goedmogelijk naar popmuziek te luisteren engesticht te raken. Net als in de gewonewereld gaat het in de pop voor 6/7 deel vande week over hormonale en andere belang-wekken de onderwerpen. Bij 1/7e deelechter gaat het over zingevingsvragen. Elkekeer dat ik de top 100 download en de tek-sten opzoek, stuit ik op datzelfde patroon:zes dagen om te werken, een om je af tevragen waar je in Gods Naam mee bezigbent. Als ik me niet vergis gaat de pop-muziek deze jaren trouwens steeds meer dezingevende kant op. Ik vermoed dat dat isomdat de popmuzikanten van even gele-den volwassen zijn geworden. Bono enBruce Springsteen bijvoorbeeld zingen meeren meer over de zin (en onzin) van van allesen nog wat; zo is kennelijk de gang van eenmens. En de oudere popmusici inspireren dejongeren weer. Het gaat, religieus enmaatschappijkritisch gezien, de goede kantop. De mens blijft mens en een beetje Godis toch overal? Ook buiten de kerk zinderthet van goede vragen en goede antwoor-den. En daar valt veel van te leren! Ik laatmezelf zoals zoveel anderen inspireren doorpopmuziek. Die bagage neem ik mee naarde kerk. Elke dienst kies ik als ingrediënten

een actuele popsong; een kunstwerk; eengedicht, en een bijbeltekst en die laat ikmet elkaar communiceren. Zo doe ik dat aljaren, en het werkt wonderwel. Waaromzou je je beperken tot middelen van eenandere cultuur? Nogmaals: een beetje Godis toch overal? Via mijn bedrijf (KRIK =Kreatief In Kerk) kom ik in aanraking metjongeren die op cruciale momenten in hunleven (zoals rouwen en trouwen) eenverdieping vinden door het luisteren naarpopmuziek. Kerkelijke liederen kennen zeniet, voor gedichten hebben ze de rust nogniet, maar ze blijken een haarfijne intuïtiete hebben voor songs die uitdrukken waarhet bij hen om draait. En op zulke mo-menten vervult hun eigen wijs een functiedie kerkelijke psalmen en gezangen nooitkunnen evenaren. En al blijken de Neder-landse popmusici nog steeds huiverig omGod te bezingen (wat is de verzuiling hiertoch ver doorgeslagen!), ook Bløf en Bor-sato zingen over zin. Zes van de zeven on-derwerpen gaan over nut; het zevende deelgaat over zin. Zo is het met het leven, zo ishet in de klassieke en in de popmuziek alshet goed is en als het muziek over het levenzelf is. De belangrijkste zaken in het levenhebben geen nut; ze hebben zin. Iedermens, jong en oud, kerkelijk of niet, zoektdaarnaar. En wie zoekt, zal vinden. Ivo de Jong is voorganger van de vrijzinnigegeloofsgemeenschap NPB in Velp enKreatief In Kerk (http://www.krik.nl)

Pop is het medium bij uitstek om je te uiten en omje in te herkennen. Het troost en stimuleert, zetaan tot denken en voelen en is daarmee eenspiegel van jouw cultuur. Al jaren geef ik cursussenPop voor Beginners en doe ik dat vooral binnenkerken. Veel kerkmensen weten namelijk niets vanpopmuziek en ik zie dat als een gemiste kans, want popmuziek is eenthermometer van onze cultuur. Aan popmuziek kun je aflezen wat erzoal speelt. Het is een zonde, dat we ons binnen de kerk daar zoweinig van op de hoogte stellen. Sterker nog, ons gebrek aan inte-resse is een teken aan de wand: Wij worden gewogen en te zwaarbevonden. We plaatsen onszelf buiten spel en ondertussen klagen weover het wegblijven van jongeren. We doen daarmee niet alleen depopminnaars, maar ook onszelf tekort. De idolen van de pop die nogaltijd actief zijn, bereiken deze jaren zo ongeveer de pensioen-gerechtigde leeftijd.

PERSPECTIEVEN Zin in Pop

april 20117

Ivo de Jong

Popmuziekbetekent

heel gewoon:Populairemuziek.

Het is de muziekwaar het meestnaar geluisterd

wordt.

Ik ben een weefster en papierschepster. Het vak weven heb ik geleerd bij particuliere weef-sters en ik heb een driejarige intensieve OpenWeefopleiding in Gouda gevolgd, waar vooral veelaandacht voor de kunstzinnige kant van het wevenwas. Voor het leren papierscheppen heb ik diverse workshopsgevolgd bij een papierkunstenaar in België.Ik werk in opdracht en maak vrij werk voor exposities.Het is een uitdaging voor mij om met de beperking van het weefge-touw waar men vastzit aan schering en inslag te experimenteren.Tevens is het fascinerende van weven dat er zoveel mogelijkhedenzijn in techniek en materiaalkeuze. Het is boeiend om met materiaalte werken wat je niet direct in een weefsel verwacht zoals papier,tyvek, (nonwoven kunststof), koperdraad en het combineren met andere vormen van expressie. Ik schep zelf mijn papier van bv. kozo

PERSPECTIEVEN Textiel- en Papierkunst Maya Siepel

(bast van de moerbeiboom), flax (een plantuit Nieuw Zeeland) en bamboe. Uit dit ma-teriaal ontstaan de objecten.Mijn inspiratie ontleen ik aan poëzie,muziek, kunst en de verre reizen die ik hebgemaakt, hierdoor ben ik o.a. geboeid geraakt door culturen uit Oosterse landen,wat in mijn werk is terug te vinden. Ookhaal ik mijn inspiratie uit de betrokkenheidvan gebeurtenissen die mij emotioneelraken.

Een voorbeeld hiervan is mijn werk: Whynot Human Rights in Tibet and China. Dezewon vorig jaar de publieksprijs bij de Landelijke jubileumtentoonstelling van deNPB. De schending van mensenrechten inTibet als wel in China zelf raakte mij zo datik besloot daar een werkstuk over temaken. Dit mede gevoed door mijn inter-esse in het boeddhisme en mijn jarenlanglidmaatschap van Amnesty. Ik heb daaromcontact gezocht met de Tibet Support-groep in Amsterdam en ben met de foto’svan vermisten, gevangen en gemartelde envermoorde mensen gaan werken. Zij zijnverweven in een rode ketting, de kleur vanbloed, van kozopulp heb ik coconsgeschept en daar de foto’s in verwerkt; zijliggen in perspex kubussen. Je kunt er nietbij en je voelt je machteloos. Hierbij heb ikgrote gebedsvlaggen gemaakt, ook vankozo papier met teksten van songs die Tibetaanse nonnen in de gevangenis zongen. We sing a song of sadness.Ook het overlijden van een heel dierbarevriendin was aanleiding dit te verwerkenin een weefsel voorstellende haar tuin inFrankrijk waaraan zij zeer gehecht was.Tekens aan de wand was een project naaraanleiding van oude Chinese gedichten.Chinese tekens die de essentie van het

Vanwege hetthema “Uit dekunst” voor de

komende beraadsdag ismij gevraagd

iets te schrijvenover mijn werk.


gedicht weergeven, verweven in een papierweefselEn in het passe-partout het hele gedicht. Een reis op uitnodiging naar Nieuw Zee-land waar ik met mijn textielgroep Cocongeëxposeerd heb in verschillende galeriesen lezingen heb gegeven, leverde ook veelinspiratie op, vooral door de contactenmet de Maori weefsters. Zij gebruiken veelveren in bv. ceremoniële kleding. De weef-ster die deze kleding mag weven heb ikdaar ook ontmoet en ik kreeg van haarprachtige veertjes om in mijn werk te ge-bruiken. In 2008 kreeg ik de opdracht om textielvoor het liturgisch centrum in de Ontmoet-ingskerk van NPB Bennekom te maken. Het werd een project in samenwerkingmet een meubelmaker die een nieuwetafel, bijbeldrager en een onderstel vooreen bestaand doopvont ontwierp.Oorspronkelijk hing er een houten kruisaan de muur. Omdat wij een open geloofs-gemeenschap zijn wilde men een meerom-vattend beeld.In een persoonlijk project had ik het kruisgebruikt en het daarna omgebogen in eenmenselijke vorm en uiteindelijk werd heteen volwassen boom vol levenskracht.Voor het ontwerp in de kerk heb ik de zijarmen van het kruis meer schuin naarboven gebracht waardoor een allesomvat-tend en beschermend menselijk gebaarontstaat, terwijl de kruisvorm ook nogaanwezig is. De muur werd de basisvormmet daaromheen vier textielpanelen in dekleuren die ook terugkomen in de gekleurde ramen in beton.Voor het kleed voor de tafel is gekozenvoor een ingeweven labyrint in goudgelekleuren.Het geeft weer het samen op weg zijn alsgeloofsgemeenschap; een ontdekkings-tocht, de weg naar binnen, de kern vanons bestaan.

In mijn nieuwe werk ben ik geïnspireerddoor de wereldreligies zoals Christendom,Islam, Boeddhisme, Jodendom etc.In elk paneel wordt de essentie van de betreffende religie uitgewerkt in verschil-lende materialen, zoals foto’s, teksten,symbolen etc. In het laatste paneel wil ikmijn eigen beleving weergeven.Mijn werk gaat over grenzen heen, grenzen van de werelddelen en grenzen inde tijd.Beelden, tekens, flarden die zich in jegeheugen prenten en een rol gaan spelenop het moment dat je aan het “scheppen”slaat. Ze kunnen overal ontstaan: wanneerik vanuit mijn atelier de tuin inkijk, op reisben, het Pieterpad loop en heel veel fotografeer om alles vast te leggen wat mijboeit en inspireert.Wilt u er meer over weten dan bent uwelkom op mijn website: www.mayasiepel-fiberart.nl

PERSPECTIEVEN

april 20119

Textiel- en Papierkunst Maya Siepel

Les petits mouchoirsRegisseur: Guillaume Canet, ( 2010, 148 min.)Acteurs: Francois Cluzet, Marion Cotillard (vertolkte Edith Piaf in de film La vie en rose),Benoit Magimel, Gilles Lelouche, e.a.

Een groep aan elkaar verknochte vrienden krijgt te maken met eenongeval van een van hen, waardoor deze zwaargewond in hetziekenhuis belandt. Ze staan op het punt met z’n allen op vakantie tegaan, zoals al jaren het geval is. Echter wat nu?????Ze besluiten toch te gaan, aangezien ze niet veel voor hun vriendkunnen betekenen, menen ze.Tijdens het verblijf in het buitenhuis van een van hen aan de kustkomen ze elkaar en zichzelf tegen. Ze worden keihard met hun eigenonvermogen geconfronteerd als ze terugkeren van vakantie.

Een relatie komedietragedie met de nodige onverwachte wendingen,waardoor het verhaal zeker blijft boeien.

PERSPECTIEVEN Filmrubriek AnneRose Zelders

Les petits ruisseauxRegisseur: Pascal Rabate, (2010, 94 min.)Acteurs: Daniel Prevost, Bulle Ogier, Helene Vincent, Philippe Nahon, e.a Emile, (Daniel Prevost), weduwnaar, brengtzijn gepensioneerde dagen door met vis-sen aan de oevers van de Loire samen metzijn viskameraad Edmond ( Philippe Nahon). Deze geniet luidruchtiger van het leven: hij drinkt, laatiedereen zijn filosofietjes horen, viert feesten ontmoet regelmatig nieuwe liefdes envertelt er Emile tijdens het vissen over. Edmond overlijdt plotseling. Emile besluitdan om het voorbeeld van zijn vriend tevolgen en begint een zoektocht naarzichzelf en….de liefde. Hoe dit in zijn werk gaat wordt op een humoristische, warme, integere en verrassende wijze vertelt en laat zien dater nog leven is voorbij de geraniums.Een ode aan de vriendschap.

Pascale Rabate is een in Frankrijk bekroondstriptekenaar en dit is zijn regie debuut.


Ik wil u opmerkzaammaken op drie

Franse films, dieonlangs zijn uit-gekomen en eengroot succes zijn. Ik zal eindigen

met een film vanvroeger.

No et moiRegie: Zabou Breitman (2010)Acteurs: Nina Rodriguez en Julie Parmentier

De 13-jarige Lou heeft als onderwerp vanhaar spreekbeurt gekozen het verhaal tevertellen van het, op straat levende, meisjeNo, die zij bij toeval ontmoet. Er ontvouwtzich een indrukwekkende en ontroerendegeschiedenis van twee adolescenten, dieallebei proberen te leven en te overlevenin de omstandigheden waarin ze verkeren.

Deze films zijn te zien in de filmhuizen.Data, plaats, tijd zijn te vinden op internet.

Tot slot:Roman Holiday met ons aller Audrey Hep-burn, omdat ze half Nederlandse was doorhaar moeder, baronesse van Heemstra. Ze won meteen voor deze film de Oscar in1954. Wat waren wij trots.Daarna volgden nog 19 films, waarvan ereen aantal voor mij uitspringen, nl.:The Nun’s Story (1959, regie: FredZinneman, met Peter Finch)Two for the Road (1967, regie: StanleyDonen, met Albert Finney)How to steal a Million (1966, regie WilliamWyler met Peter O’Toole)Charade (1963, regie: Stanley Donen metGary Grant)En…..

Breakfast at Tiffany’s (1961) Het was haar 11e film, naar een boek vanTruman Capote en geregisseerd door BlakeEdwards met als tegenspeler, George Pep-pard. De schrijver wilde in eerste instantieMarilyn Monroe voor de hoofdrol, maar deregisseur en de producent(en) wilden Audrey. M.M. werd te sexy bevonden voorde rol van deze chique callgirl. Deze film wordt nu beschouwd als deeerste film over de dageraad van de

moderne vrouw, een vrouw die haar eigenkeuzes maakt en daar de verantwoorde-lijkheid voor neemt. In de televisie serie“Mistresses”, vorig jaar op televisie op Bel-gie 2, wordt dit thema ook uitgewerkt. Ditkeer zijn het 4 vrouwen van nu en degevolgen, die hun keuzes hebben op hunleven. Vrouwen zo uit te beelden begon metBreakfast at Tiffany’s volgens deAmerikaanse schrijver Sam Wesson, die ereen boek aan heeft gewijd:“Fifth Avenue, 5 A.M.: Audrey Hepburn,Breakfast at Tiffany’s and the dawn of themodern woman.”- Harper, N.Y.

En vooral niet te vergeten, de prachtigescore “Moon River” van Henri Mancini,gezongen door Audrey zelf. Dit zingenwerd haar niet toegestaan in “My FairLady”. Evenals haar medespeler, JeremyBrett, die beroemd werd door zijn vertolk-ing van Sherlock Holmes in de serie. Audrey werd gedubbed door MarnieNixon, die ook Natalie Wood inzong in“The West Side Story.”En nog een feitje: Wie kent er niet de A-team?? En wie speelt Hannibal????Juist… George Peppard!Ik ben gek op al die weetjes. Volgende keer meer.

PERSPECTIEVEN Filmrubriek AnneRose Zelders

april 201111

Wie op zondagmorgen het gebouw “de Notenhof”aan de Sparrenlaan in Hattem binnenloopt ziet, alshij zijn jas opgehangen heeft, door de gang heeneen kleurrijke glaswand. Vanaf die kant is het nogniet goed te zien, maar eenmaal binnen in dezekerkzaal van de Vrijzinnige GeloofsgemeenschapNPB in Hattem wordt het duidelijker:

PERSPECTIEVEN Dick Baauw, schilder, ontwerper en glazenier met de Bijbel als inspiratiebron

Reinier Katgert

daar hangt een prachtig glas-in-loodraammet een bijna abstracte vormgeving, inprachtige zachte tinten.Dat glas-in-loodraam is gemaakt door deHattemse kunstenaar Dick Baauw, diedaarvoor zijn inspiratie had gevonden inpsalm 36, met name de verzen 6 t/m 10:“heel hoog als de hemel is uw liefde, tot inde wolken reikt uw trouw”.

Onder het raam staat een tafel met daaropde kaarsjes die kunnen worden aangesto-ken door wie dat maar wil voor wie of watdan ook. Met een groot woord noemenwe het onze “stiltehoek”.Als je dan als bezoeker verder rondkijkt,dan wordt je blik vanzelf getrokken naarhet liturgisch centrum waar een veel-kleurige doek hangt: een geweven


Dick Baauw, schilder, ontwerper en glazenier met de Bijbel als inspiratiebron

Reinier Katgert

voorstelling van allerlei symbolen uit de bijbel, in een zeer bijzondere nietrechthoekige, maar speelse vorm.Ook dit kleed is ontworpen door DickBaauw.

Dat was een jaar of 15 geleden, toen dekerkzaal nog een “schoenendoosvorm”had en Dick met zijn wandkleed de starrerechthoeken van de zaal wilde door-breken.

PERSPECTIEVEN

april 201113

In die tijd was het gebouw (dat dateertvan eind vijftiger jaren) nog van de Afde-ling Hattem van de NPB. Inmiddels is hetverkocht aan de stichting de Notenhof,een stichting die gevormd wordt door deChristelijke Muziekvereniging Hattem enhet Christelijk Mannenkoor DEV.Door een ingrijpende verbouwing na deovergang van het gebouw naar de stich-ting de Notenhof heeft het gebouw zijnschoenendooskarakter (gelukkig) verloren,maar het wandkleed van Dick Baauwhangt er nog steeds, als een prachtige blik-vanger, net uit het midden van het litur-gisch centrum.

Dus twee kunstwerken van dezelfdemaker, die wel eens heeft gezegd: “ikbeschouw de kerk aan de Sparrenlaanhaast als MIJN kerk!”

Van huis uit is Dick Baauw (1934) Ned. Hervormd, met een sterk oecumenische in-slag. Het goed en kritisch lezen van de Bijbel is hem dan ook niet vreemd. Binnende Ned. Hervormde kerk in Hattem heefthij ook verschillende functies bekleed.Voor zijn opdrachten is het natuurlijke eenvereiste dat hij heel goed luistert naar watde opdrachtgever precies bedoelt, om daardan vervolgens zijn eigen creativiteit op loste laten. Voor werk dat zonder directe op-dracht wordt gemaakt put Dick vaak uit Bijbelteksten, met name de psalmen, maarhet kan ook zijn dat hem gewoon iets op-valt in de bijbel, wat hij dan weer in beelden kleur vertaalt. Een mooi voorbeelddaarvan is het scheppingsverhaal, waarbijvan God op de derde dag tot twee keertoe gezegd wordt: “en God zag dat hetgoed was”. Kritische lezing onthulde datGod op die dag 2 dingen gedaan had: hijhad het land en de zee gescheiden én hijhad jong groen laten ontkiemen… van-daar twee keer: en God zag dat het goed

was… Bij een uitbeelding van de schep-ping heeft Dick ook het groen op een sub-tiele manier in een kunstwerk opgenomen.Bij Dick Baauw op bezoek blijkt dat hijheel veel opdrachten voor kerken, chris-telijke verpleeg- en verzorgingshuizen(zowel protestantse als katholieke) heeftgemaakt; voornamelijk wandkleden englas-in-loodramen. Glas in lood ramenheeft hij onder andere gemaakt voor eenkerk in Leersum: een glassculptuur van wel6 meter breed in het bijgebouw van deoude Romaanse hervormde kerk. Hij heeftook een groot raam gemaakt in het chris-telijke verpleegtehuis, het Zonnehuis, inZwolle. Voor een kleine katholieke kerkheeft hij achter het altaar een prachtigkleed ontworpen met twee gestileerdegroepen die van weerskanten naar eenpoort van geloof varen. Ook in een PKN-kerk in ’t Harde hangt een groot kleed vanhem, evenals in een kerkje in Terschuur (bijAmersfoort).Verder heeft hij veel ontwer-pen gemaakt voor stola’s van predikantenven voor antependia (kanselkleden) in dekerken in Zwartebroek en Vorden en in deHervormde Andreaskerk in HattemDe glassculpturen laat hij maken bij glaze-nier Flos in Tegelen, en dat is soms eenheel gepuzzel, omdat zo’n raam enormzwaar kan worden en er soms een dikkereloodlaag nodig is dan oorspronkelijk wasbedoeld.Voor de kleden en stola’s voor predikantenzoekt hij zijn stoffen uit bij Slabbink inZwolle (tevens de Verenigde Nederlandskaarsenfabriek waar je ook Paas- en an-dere kerkelijke kaarsen kunt kopen) dieeen grote collectie stoffen heeft ondermeer voor kazuifels. Het weven van de kle-den gebeurt in een gespecialiseerd atelierin Brugge in België.Daarnaast heeft hij ook prachtige beeldengemaakt, o.a. een beeld voor het Centrumvoor de opvang en resocialisatie van dak-



Reinier Katgert

lozen in Apeldoorn van het Leger de Heils,waarbij een persoon zich losmaakt uit eenhechte groep en een eigen weg inslaat.Verder heeft hij veel ontwerpen gemaaktvoor stola’s en toga’s voor predikanten, enuiteraard vrij werk, waarbij hij zich onderandere heeft laten inspireren door reizennaar Egypte en naar Jordanië, waarbijvooral de rotstempels van Petra een groteindruk op hem hebben gemaakt.

Wat dat betreft is het jammer dat Dickgeen eigen site op Internet heeft, want deboeken met werk die ik heb kunnen door-bladeren, daar zou je heel wat internet-pagina’s aan kunnen wijden.

In Jeruzalem heeft natuurlijk de modernesynagoge veel indruk gemaakt, waarinMarc Chagall de twaalf stammen van Israëlin gebrandschilderd glas heeft uitgebeeld.Chagall is een van de grote inspiratiebron-nen van Dick. Naast zijn stoel ligt dan ookde Chagall-bijbel met afbeeldingen vanschilderijen en ramen van de meester, zoalsje ook de Rembrandt-bijbel en de Doré-bij-bel hebt.Ook Matisse is een inspiratiebron, zeker deverstilde kapel in Vence die Matisse ophoge leeftijd “aankleedde”. Als ik hem deuitspraak van Matisse voorleg: “alle kunstdie de naam kunst waardig is, is religieus”,dan gaat die uitspraak hem te ver. (Een uit-spraak die geciteerd wordt door Ivo deJong op zijn site www.krik.nl, in een tekstover de kapellen van Matisse en Picasso inZuid Frankrijk.) De uitspraak dat alle(goede) kunst in wezen spiritueel is, komtdichter bij Dick Baauw in de buurt. Zelfciteert hij liever Paul Klee, die heeftgezegd “kunst geeft niet het zichtbareweer maar maakt dingen zichtbaar”,hoewel je natuurlijk soms wel de beeldtaalmoet kunnen lezen (met name in de kunstvan de Middeleeuwen, Renaissance en

Barok, waar elk detail op een schilderij weleen eigen symbolische betekenis heeft).

Andere inspiratiebronnen zijn Giotto, deItaliaanse meester van de fresco’s in Assisi,en ook de Duitser Emil Nolde, een fauvistuit het begin van de twintigste eeuw. Defranse schilder en glazenier GeorgesRouault (tijdgenoot van Nolde), die metChagall wel tot de grootste religieuze kun-stenaars van de 20-ste eeuw wordt gere-kend, kent hij uiteraard wel, maar dievindt hij te somber en zwaarmoedig; endat ben ik eigenlijk wel met hem eens. Ter voorbereiding op ons gesprek had ikeen uitdraai gemaakt van de lezing van Ivode Jong over de schilder Alexej vonJawlensky. Bij deze lezing vertelt Ivo vóórde pauze over Jawlensky’s leven en werken ná de pauze laat Ivo met zijn beamereen groot aantal “meditaties” van Jawlen-sky zien, niet onderbroken door tekst maarachter elkaar, uitsluitend ondersteunddoor bijpassende muziek van o.a. Simeonten Holt en Jan Gabarek. De verstildegezichten van Jawlensky kent Dick Baauwwel, maar de kleine meditaties (soms nietgroter dan een ansichtkaart) zijn nieuwvoor hem en vindt hij buitengewoon indrukwekkend.

Voordat ik wegga laat hij me nog eenboek zien dat hijzelf kort geleden cadeauheeft gekregen: een boek van de Friesekunstenares Aafke Holman: “de psalmen,een verklaring in kleur”; een schitterendboek, waar in de kunstenares alle psalmeneen voor een voorzien van een verklaringin kleur (meest aquarellen). In één woord:schitterend.Zo hebben we aan het eind van hetgesprek elkaar onverwacht ook nog van inspiratie voorzien!

april 201115


Reinier Katgert


Ik vind het accepteren van het onderwerpvan mijn scriptie en het daarmee kunnenafstuderen bij de OVP nog steeds eentoonbeeld van ware vrijzinnigheid vanwaaruit ik wil leven en werken. Om diereden ook ben ik sinds 1 november 2007als fulltime voorganger en pastoraalwerker verbonden aan de VrijzinnigeGeloofsgemeenschap NPB, afd. Varssevelde.o.

Eigenlijk zegt het onderwerp van mijnscriptie precies waar ik sta. Met één beenben ik geworteld in de Joods-christelijketraditie, mijn andere been staat middeninde moderne, hedendaagse spiritualiteit.Dat klopt in zekere zin ook, ik ben immersgeboren in ‘de oude tijd’ en leef nu in ‘denieuwe tijd’. Ik ben dus, zo beschouwd,voor wat betreft mijn levens-beschouwelijke ontwikkeling, goed metmijn tijd meegegaan. En tegelijkertijd zou dit twee verschillendewerelden kunnen suggereren, maar dat isniet zo. Het ligt in de praktijk zo dicht bijelkaar…

Nadat ik mijn diploma had ontvangen, hebik kort daarna nog met een docent eennagesprek gehad over hoe ik de OVP er-

varen had. Ik heb toen gezegd dat naarmijn mening ‘de oude tijd’ oververtegen-woordigd is in het aanbod van de oplei-ding en dat de moderne spiritualiteit nietof nauwelijks inhoudelijk wordt onder-wezen. Een voorbeeld is dat wel de theorievan het geestelijke werk voldoende wordtbestudeerd, maar dat de praktijk van hetgeestelijke pad daarentegen helemaal nietwordt verkend. Ook is het opmerkelijk datin het buitenkerkelijke spirituele levens-veld op veel plaatsen handoplegging alsvanzelfsprekend in deze tijd aangeleerdwordt, maar dat hier binnen de OVP hele-maal geen aandacht voor was. En dat tochterwijl nota bene Jezus zelf, als grootstevoorbeeld van genezing door handopleg-ging aller tijden, in zijn leven niet andersgedaan heeft! Er zijn talloze voorbeelden waaruit blijktdat te beginnen op het opleidingsinstituut,de eigentijdse en moderne spiritualiteitnog onvoldoende worden erkend,gewaardeerd en serieus genomen. En zoworden er pastorale werkers en voor-gangers aan het vrijzinnige werkveldafgeleverd die niet of nauwelijks zijn voor-bereid op de spiritualiteit zoals deze leeftbij vooral ook veel jonge mensen anno2011.

Het is bijna zeven jaargeleden dat ik afstudeerde bijhet Opleidings-instituut voor theologie, levens-beschouwing en geestelijke begeleiding in Vrijzinnig Perspectief (OVP). Mijn scriptiebegeleider destijds was prof. dr. R. van den Broek. Hij gaf mij de opdracht in elk geval de Bijbel een plaats te geven in mijn afstudeerscriptie. Ik zei hem datwanneer het over de Bijbel zou moeten gaan, het dan wat mij be-treft over de Tarot en de Bijbel zou moeten gaan. Ik kreeg van hemvolledig de ruimte die ik nodig had om tenslotte af te studeren met:‘Ik Ben, Bijbelse aspecten verbeeld’. In deze afstudeerscriptie wilde ikhet (mannelijke) Bijbelse woord en het (vrouwelijke) Tarotbeeld ingelijkwaardigheid met elkaar verbinden en zo ook, juist vanuit chris-telijk denken, het vrouwelijke gelijkstellen aan het mannelijke…

COLOMN Vitaliseren Peter Samwel

april 201117

COLOMN Vitaliseren Peter Samwel

Het is, gelooft u mij, geenszins mijn bedoeling om de OVP hier ter discussie testellen. Eerder wil ik onder de aandachtbrengen dat de vitalisering die de NPB alslevensbeschouwelijke vereniging nu al-weer enige jaren voorstaat, wat mij be-treft begint bij de scholing en de vormingvan haar voorgangers en pastoraal wer-kers. De NPB heeft naar mijn mening geen over-levingskansen wanneer zij de komendejaren te zeer gericht blijft op het invullinggeven aan haar doelstellingen als vrijzin-nige kerk. De NPB is immers statutair geenkerk en moet dat ook niet willen zijn. DeNPB zal vanuit haar eigen levens-beschouwelijke identiteit, zelfstandigmoeten werken aan haar eigen profiel en

gezicht. En dat betekent dat de NPB voorwat betreft haar levensbeschouwelijke inhoud en vormgeving zonder twijfel zalmoeten veranderen.

De NPB als vereniging is geworteld in hetvrijzinnig christendom en tegelijkertijd, zovermeldt zij in haar uitgangspunten, staatzij voor spiritualiteit. Misschien willen wijallemaal toch ook wel weer hetzelfde. In het NPB-jeugdwerk kom ik wél jongerentegen die mij vragen om aan de hand vanTarotbeelden hun leven te bespreken, ter-wijl ik diezelfde jongeren mij in deafgelopen drie jaren nog nóóit (!) hebhoren vragen of ik de Bijbel eens met zezou willen bespreken.Kijk, en dat bedoel ik nou…

samengesteld door Elsbeth Goettsch

VoorgangersAli Manenschijn is Janni Doeven opgevolgd in Dedemsvaart. Ineke Adriaansz is per 1 februari in Heerde begonnen. Wij wensen hen inspirerende tijden toe en danken Janni voor dejarenlange goede zorgen.

In memoriamDit voorjaar is onze oud algemeen secretaris, Hendrik Jan Mulder,overleden. Niet alleen voor de NPB heeft hij veel betekend maar ookvoor het godsdienstonderwijs op de openbare basisscholen via hetInterkerkelijk Overleg in Schoolzaken IKOS-NPB.

Frits Lugt 1884-1970Bij uitgeverij Thoth is de biografie van kunstverzamelaar Frits Lugtverschenen. Leven voor de Kunst geschreven door Rijksmuseum-conservator J.F. Heijbroek, ISBN 978 90 6868 5510, prijs € 39,90.Ik wil u hierop attenderen omdat de afdeling Parijs en de heer enmevrouw Lugt veel met elkaar te maken hebben gehad. Mevrouw Lugt is bijvoorbeeld jarenlang een actief bestuurslid vande afdeling Parijs geweest.

Oproep Froukje PitstraVoor mijn proefschrift, een biografie over Anne Mankes-Zernike(van 1921 tot 1948 voorgangster bij de NPB in Rotterdam Tuindorp)ben ik op zoek naar een artikel van haar hand getiteld 'Wachten opGod', welke is verschenen in 1914 in het blad Vrijzinnige Godsdienst-prediking, IX/12. Helaas ontbreekt dit nummer van Vrijzinnige Godsdienstprediking inde bibliotheken, maar wellicht zijn er in uw gemeenschap leden diehet blad kennen of nog in bezit hebben. Zou u zo vriendelijk willenzijn een oproepje te plaatsen in uw nieuwsbrief? Ook andere artike-len/informatie/foto's over Anne Mankes-Zernike zijn van hartewelkom! Mijn contactgegevens zijn: Froukje Pitstra, faculteitGodgeleerdheid en Godsdienstwetenschap, Rijksuniversiteit Groningen, Oude Boteringestraat 38, 9717 GK Groningen. email: [email protected]

VRIJZINNIG NEDERLAND Kris Kras door de NPB


01 mei 10.00 uur Veenendaal Menno Rougoor lezing01 mei 14.30 uur Brielle Tjeu van de Berk De mystiek van het christendom08 mei 10.30 uur Oud-Beijerland Joan Elkerbout Renaissense Movement10 mei 20.00 uur Laren/Blaricum Filosofisch Café/

Henk Blokland God en het Goddelijke in de kunst10 mei 20.00 uur Bilthoven Eildert Mulder Verborgen bronnen van de islam en de

relatie tussen islam en christendom13 mei 19.30 uur Maarssen Heine Siebrand Spinoza17 mei 10.00 uur Brielle Lia Klöne Moestuinen22 mei 10.30 uur Wassenaar Carel ter Linden Over de commentaren op het boek

‘Wandelen over water’28 mei 10.30 uur Ede PRESENTATIE LANDELIJK BELEIDSONDERZOEK

Programma zie website www.vrijzinnigen.nl29 mei 10.00 uur Veenendaal Boele Ytsma Authentiek, de zoeker en het verlangen29 mei 10.30 uur Voorburg Pieter Oussoren De bijbel buiten de bijbel

14 juni 14.00 uur Huizen Peter Korver Annie M.G. Schmidt26 juni 10.00 uur Veenendaal A.C. Mulder Sophia, een vrouwelijke gestalte

van God

VRIJZINNIG NEDERLAND Inspiratie & Ontmoeting

De afdeling Ede van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPBzoekt per 1 juli 2011 of z.s.m. daarna een

VOORGANGER

Het betreft een aanstelling voor 12 uren per week

Informatie over het profiel van de afdeling en dat van de gezochte voorganger zendenwe u graag toe. Een verzoek daartoe kunt u richten aan het secretariaat van de NPB,afdeling Ede, FC Donderstraat 5, 6721 BL Bennekom (0318-415461), E-mail: [email protected] Sollicitaties worden op hetzelfde adres ingewacht voor14 mei 2011.

april 201119


door Marijke van Duin

Op zaterdag 9 april werd in Utrecht de Beraadsdag 2011 Uit deKunst gehouden, georganiseerd door de Doopsgezinden, Remonstranten, Ver. Vrijzinnige Protestanten en de VrijzinnigeGeloofsgemeenschap NPB.Marijke van Duin, van Doopsgezind NL schreef onderstaand verslagvoor het blad en heeft toestemming gegeven om het ook hier tepubliceren.

VRIJZINNIG NEDERLAND Beraadsdag Uit de Kunst 2011

april 201121


De op 9 april gehouden beraadsdag van devrijzinnige kerken heette niet alleen Uit deKunst, maar was dat ook. Een verademingin deze tijd, waarin populisme hoogtij vierten mensen niet geraakt willen wordenmaar vermaakt. Hulde aan de kleinekerken voor dit frisse tegengeluid.

Zien of niet zien, dat is de vraagWat spreekt ons aan in een schilderij? Is het de voorstelling, de sfeer, de kleuren?Kijkend naar de abstracte kleurvlakken vanMark Rothko, is er op het eerste gezichtniet veel te zien. Maar de kijker wordt hetdoek als het ware ingezogen en op een

dieper niveau geraakt. Deze spanningtussen wat er feitelijk te zien is en watniet, speelt in de beeldende kunst aleeuwenlang een belangrijke rol. Het isgoed terug te zien in de kunst van vóór enna de Beeldenstorm. De Rooms-katholiekekunst is weelderig, zoet en overduidelijk inwat zij wil overbrengen. De protestantsekunst bevat ook verwijzingen naar hetchristelijk geloof, maar subtiel en op deachtergrond gehouden. Het geheel issoberder en laat veel aan de eigen in-vulling over. Een nieuw ‘geluid’ is geboren.

CompassieKunst en muziek kan mensen raken. Jelaten raken is een voorwaarde voor het ontwikkelen van compassie. Dat betekentimmers delen in de passie van de ander,jouw zielesnaren laten meeresoneren metdie van de ander. De Britse schrijfsterKaren Armstrong, groot voorvechtster vancompassie, stelt dat het de basis is van allereligie. Religie en kunst zijn in haar optiekdan ook sterk verwant. Maar gemakkelijkis het ervaren van compassie niet. Want wewillen graag gelijk hebben, ons ego zit inde weg. Soms ook weten we ons geenraad, bijvoorbeeld als we met ernstig ziekemensen te maken hebben. Of de mensenvoor wie we compassie voelen wordenvervelend en gaan ons claimen. Datgebeurt nogal eens in de praktijk van hetpastoraat. Dan moeten we grenzen stellenen keuzes maken. Compassie ervaren kankennelijk alleen als onze innerlijke ruimteintact blijft.

Kunst of ontwikkelingssamenwerking?Wat is beter: bezuinigen op kunst en cul-tuur, of op ontwikkelingssamenwerking?Waar gaat ons hart, onze compassie, hetmeest naar uit? Dit dilemma lijkt reëelgezien de plannen van de overheid, maaris in wezen oneigenlijk. Ontwikkelings-samenwerking gaat over het fysieke enmateriële bestaan van de (mede)mens,kunst en cultuur over het geestelijke ennon-materiële. Beide zijn van levensbe-lang. Mensen die noodgedwongen in arm-zalige omstandigheden leven, behoudenhun waardigheid dankzij religie en kunsten cultuur. In onze contreien zorgen kunsten cultuur voor ontvankelijkheid, voor hetscherpen van de ziel. En dat hebben wenodig om af te komen van ons superiori-teitsgevoel en vooringenomenheid – alsofwij het heil wel even komen brengen. Datis een achterhaalde visie. Ook hier zou hetmoeten gaan om wederzijdse betrokken-heid, om het openstaan voor de passie encultuur van de ander. En dat is te leren.

Zie verder www.zinweb.nl



1) De heer R. Smit uit Basel stuurde mij een artikel uit de NeueZurcher Zeitung (NZZ) van 5 maart 2011, waarin de auteur, F.W.Graf, meldt dat het laatste deel van de werken en nalatenschapvan Franz Camille Overbeck (1837-1905) is verschenen. In 1994werd met dit uitgavenproject gestart. Overbeck was van 1870 tot1897 hoogleraar N.T. en Oude Kerkgeschiedenis in Basel.Hij (bevriend met Friedrich Nietzsche, 1844-1900) beoefende dekerkgeschiedenis zoals men de seculiere geschiedenis beoe-fende. Overbeck maakt een onderscheid tussen de ‘oerliteratuur’van het christendom en de latere (in zijn ogen corrupte) traditieswaarbij de Griekse filosofie een rol bij de interpretatie ging spe-len. In het Nieuwe Testament ligt het accent op ascese entoekomstgerichtheid. Hij had kritiek op kerk en theologie vanzijn tijd. Het werk van Overbeck is verschenen bij Metzler inStuttgart en Weimar.

2) In het eerste nummer van jg. 62 van de “Unitarische Blatter”(jan./febr. 2011) staat een sneeuwgedicht van Berthild Ute vanGizycki. Aardig om te vertalen na de lange wintertijd 2010/2011:

“Ik houd van hem als hij de wolken zwaar maakt en als de luchtal naar hem ruikt / Ik vind het fijn als ik hem hoor vallen, zolangzaam, zo knisperend, bijna onhoorbaar / Ik houd van hemals hij de contouren onscherp maakt en de hele wereld betovert/ Ik houd van hem als hij het landschap wit en rustig maakt / Ik houd van hem als ik in de zon de kleuren van de regenboogzie oplichten / Ik houd van hem als hij een donkere winternachtlichter maakt / Ik houd van hem als de wintermaan op hem schijnt /Ik houd van hem als hij onder voeten knerst en ondermijn stap wegzakt / Ik houd van hem als hij de geluiden van dewereld dempt en haar stil laat zijn / Ik houd van hem”.

Frans Brinkman

april 201123

VRIJZINNIG NEDERLAND Zwinglibond internationaal


Met onze Nederlandse verkiezingsuitslagen van juni 2010 nog vers in het geheugen was ikhet meest benieuwd naar het onderwerp van de derde dag Hindu’s, Moslims en Christenen,hoe kunnen zij in India samenleven?

door Annelies Trenning

Van 4 tot 7 september jl.vertegenwoordigde ik deVrijzinnige Geloofsge-meenschap NPB op het33ste Wereldcongres vande International Associa-tion for Religious Freedom (IARF). Ruim 600 deelnemers uit meer dan 25 landennamen aan dit congresdeel. Kochi (=Cochin), waar het congres plaats vond, ligt in de deelstaat Kerala op de Zuidwest kust van India. Fort Cochin was ooit een handelspost van de VOC. Begin september heerst daar demoesson: het is dan de tropische regentijd.Wytske Dijkstra en ik werden gekozen in de IARF International Council.

VRIJZINNIG NEDERLAND Internationaal nieuws IARF-congres in India

Thema van het Congres was: ‘Beyond conflict to reconciliation’, Van conflict naar verzoening, de uitdaging voor de 21 ste eeuw

India heeft een lange traditie van religieuspluralisme en vreedzaam samenleven. Demeeste mensen in India zijn Hindu’s. Na In-donesië is dit het land met de meestemoslims. Christenen vormen een minder-heid, die bestaat vanaf het begin van hetChristelijke jaartelling.Dr. Ninan Koshy (uit India, heeft lange tijdeen functie gehad bij de Wereldraad vanKerken) betoogde dat het van levensbe-lang is dat India een seculiere staat is eniedere religieuze groepering erkent. Seculiere politiek vormt het raamwerkwaarbinnen volgelingen van verschillendereligieuze tradities hun samenleving kun-nen vorm geven.In de pluriforme samenleving claimt menniet de rechten voor de eigen godsdienst

alleen; men staat ook op voor de rechtenvoor hen die een andere godsdienst aan-hangen. Speciale verantwoordelijkheid ziethij voor de christenen. Zij zouden, juist alsminderheid, hun verworvenheden moetenaanwenden tot nut van de hele gemeen-schap, de dialoog erkennen als de wegvooruit en hun missionaire activiteitenheroverwegen. Ook zouden zij er goed aan doen huninzichten te vertalen zodanig dat iedereendie begrijpen kan.

Openingsceremonie: een hoogtepuntDe Dalai Lama was eregast op dit wereld-congres. Hij was op 4 september aanwezigen hield de openingstoespraak, waarin hijde hoop uitsprak dat de 21ste eeuw, in

april 201125

tegenstelling tot de 20ste, er één zou zijnvan dialoog. Dialoog tussen culturen, lan-den en religies, want dialoog kan leidentot begrip, begrip kan leiden tot vergevingen vergeving tot verzoening. Ontroerend te zien hoeveel gezinnen, ookmet kinderen, bij deze openingsceremonieaanwezig waren. En hoe Zijne Heiligheidzelf voor velen een symbool van vrijheid enzegen vertegenwoordigt.Heel mooi vond ik de verbinding diegemaakt werd met Ghandi. Ook de Dalai Lama draaide aan Ghandi’sspinnewiel…

OntmoetingVan de vele interessante ontmoetingen wilik er één uitlichten: de ontmoeting met deBaba van de Bektashi in Macedonië.De Bektashi, een Alevitische groepering,hebben het moeilijk in Macedonië. Zij vormen daar een minderheid, die over-schaduwd wordt door de Soennitischemoslims.Ook hier zijn er problemen rond eigen-domsrecht en onroerend goed, net als inRoemenië.In mei 2010 had Wytske Dijkstra met henkennis gemaakt. Zij bracht nu het gesprek



tot stand (in een kantoor met airco, het-geen niet alleen bijzonder maar ook aan-genaam was). Het zou mooi zijn als we eencontact tussen de Nederlandse Ledengroepvan IARF en deze groepering zouden kun-nen opbouwen. Ook in Nederland zijn Alevieten (± 10.000), die meer aandachtverdienen dan ze nu krijgen. Zij vallen nietop.

JongerenHet Jongerenkoor uit Genève leverde eenbijzondere bijdrage in het Frans. Er was meer. Op de eerste bijeenkomst vande gesprekskring zei één van de jongeredeelneemsters dat het christendom schadetoebracht aan de geordende samenlevingwaar zij vandaan kwam. Deze opmerkingraakte me; ik voel me christen.Net zoals vanaf de maan gezien allemensen even groot zijn (met dank aanMultatuli) zo zijn voor mensen in TamilNadu kennelijk alle christenen hetzelfde. Voorafgaand aan het congres hadden deongeveer 200 aanwezige jongeren eenstudieconferentie bijgewoond, waarin zekennis maakten met het IARF-project overmensenrechten. Dit leverde in het avond-programma mooie sketches op, bijvoor-beeld over de nadelen van de bruidsschaten een huwelijk met een partner vanbuiten de eigen groep.Treffend was de opmerking van de studentuit Afghanistan: “Als ik weer thuis ben, ga ik ook een IARF groep oprichten. Webeginnen hier alvast met een groep per e-mail.” En een meisje uit een Afrikaans land zei:“Hier kunnen we met mensen van anderegodsdiensten spreken; bij ons kan dat niet,want daar zijn we allemaal Moslim”.

En nuTerug in Nederland realiseer ik me hoegoed we het hier hebben. Niet alleen materieel. Veel van de idealen die deoprichters van de IARF hadden zijn hierverwezenlijkt. Het begrip compassie isnieuw leven ingeblazen, over grenzen vande religies heen. Mij is gebleken dat er veelmensen bezig zijn met interreligieuze dialoog; heel velen willen graag met anderen samenwerken, ongeacht ras,geloof of geaardheid. De bijeenkomst op 20 februari in Rotter-dam, met Compassie als Kompas was hier-van een voorbeeld. Google geeft meer dan9000 hits op deze combinatie. Compassiekrijgt handen en voeten. Over twee maan-den gaan er weer Woudkapellers ingesprek met hun Unitarische vrienden inTransylvanië. …De ervaring dat mensen van ver en vandichtbij voor het gesprek met de ander eenstap willen zetten, zelfs een grote reiswillen maken, overweldigt en ontroert. Grensverleggend.

Meer informatie over de IARF en het con-gres vindt u op www.iarf.net . Daar zijnook een aantal lezingen te downloaden;de Nederlandse Ledengroep heeft:www.iarf-nlg.nl Over dialoog en compassie:www.zinweb.nlwww.bruggenbouwers.com , www.neder-landindialoog.nl www.charterforcompas-sion.com , www.mozeshuis.nl ,www.nieuwwij.nl .


april 201127

Boeken

Actualiteit in romanvorm Frans Brinkman

VOORAF: De nieuwe roman van Bernlef (De een zijn dood) wordtdoor twee recensenten overdreven kritisch besproken.Beide besprekers gaan ervan uit dat Bernlef een thriller of misdaad-verhaal schreef.De ene valt over de titel, vindt de natuur beter beschreven dan dekarakters en voelt zich als lezer miskent (“Bernlef neemt niet een psy-chologische hobbel”). De andere valt eveneens over de titel, overzgn. slordige zinnen en over oppervlakkige psychologische notities.Deze zure reacties slaan als een tang op een varken. Bernlef schreefgeen psychologische thriller maar ( gewoon) een roman. Ook geenpychologische roman, maar een boek met twee actuele thema’s.

Thema IDe hebzucht van de ex-politieman Terlindeis een aansprekend thema. Terlinde richttein 1998 de Stichting “Erf en Recht “op. Hijspoort in voorkomende gevallen erfgena-men op. Uiteraard tegen betaling.In feite is het een juridisch bedrijf waarinalles om geld draait. De beide vennotenwillen de belastingdienst te slim af zijn. Inde roman “de een zijn brood” schakelt decalculerende Terlinde zelfs een slachtoffervan de overleden R. Vos in om – via een illegale naamsverwisseling- de helft van deerfenis in handen te krijgen. (vgl. pag. 90tot 98). In tijden van financiële crises komtdeze mentaliteit van egocentrischeberekeningen inclusief bonussen ons bekend voor.

Thema IIHet tweede thema is dat van het seksuelemisbruik dat ouderen van jongeren kun-nen maken binnen of buiten kerken. Deene vrouw in het verhaal is als kind al mis-bruikt door haar vader, de andere doorhaar oom (= R. Vos). Ze zijn door deze er-varingen veranderd in labiele figuren dievastlopen in hun werk in het onderwijs en

de beeldende kunst. Ook in relaties. Als debeide vrouwen elkaar in Schotland ont-moeten schijnt alles goed te gaan, maar deschijn bedriegt. Hun levens bereiken opverschillende manieren het eindstation. Iklaat deze gang van zaken aan de lezer.

CommentaarBernlef schreef in de stijl die we van hemkennen een roman waarin negatieve as-pecten van het menselijk bestaan aan bodkomen [corruptie, materialisme, ziekte,drankmisbruik]. Zijn verhaal blijft daar nietin steken. Door de fraaie beschrijving vanhet landschap, in Nederland, Schotland enScandinavië, biedt hij een perspectief even-als in het gedrag van goedwillendemensen. Terloops noteert hij nog levens-wijze dingen: “…… de herinnering vanmensen onbetrouwbaar. Soms denk jealleen maar je iets precies te herinneren”,pag.58 of: “ Voltooid en onvoltooid spelenin de natuur geen rol. Er is alleen maar beweging” pag. 166.

Door de geconcentreerde, sobere maniervan schrijven herken je het verschijnsel datmensen elkaar enorm kunnen beïnvloeden

VRIJZINNIG NEDERLAND Zwinglibond


(pos. of neg.). Verder dat de geweld-dadigheden waartoe mensen in staat zijnonderschat worden, of iemand nu ziek isof niet.Alles begint bij een gebrek aan morelekwaliteit bij hoofdfiguur Terlinde. Waar-van acte.

Afscheid van het leven

Een flinke tijd geleden (1975) verscheeneen boek onder de titel ‘Deze aarde ver-laten’. De schrijfster, Cri Stellweg, zelf in2006 overleden, beschrijft daarin het heen-gaan van haar broer. Hij werd 64 en had tekampen met de veel voorkomende ziekte‘kanker’. Het is een indrukwekkend eneerlijk verslag. De titel van het boek vind iknog steeds kernachtig en mooi gevonden.Een mens leeft tot hij/zij afscheid neemt.

VervolgIk moest aan dit boek denken toen ik ophet eiland Texel het boek van Onno Blomin handen kreeg over het laatste levensjaarvan de kunstenaar Jan Wolkers. Met deook mooie titel “Zo is het genoeg” . Hetverscheen in 2008. Wolkers stierf in 2007(19/10), thuis. Hij werd 81 jaar.

Dit verslag [een requiem] is net als het an-dere indrukwekkend en eerlijk. Wolkerswas een markante man, een (levens) kun-stenaar die zich op meerdere terreinen be-woog (beeldhouwen, schilderen, schrijven,in die volgorde, p. 33). Hij bleef aan hetwerk tot het niet meer ging. “In zijn werkzocht hij naar zijn identiteit”, p.36, ik denkniet alleen. Zijn derde vrouw, Karina Gnerrip had hij in 1962 leren kennen. Zetrokken 45 jaar met elkaar op. In het ver-slag komen allerlei bekende namen langsi.v.m. Wolkers (Mulisch, Matena, Van derHeiden, Breuker, Van Rossem, Monique van

der Ven). Verder had Wolkers een goedgeheugen voor teksten die hem boeiden.Zijn natuurliefde is algemeen bekend.Daarom woonde hij ook op Texel. Wij kunnen nu lezen hoe hij afscheid nam.Op eigen wijze.

OnwillekeurigWie verslagen als die van Stellweg en Blomleest raakt ontroerd en betrokken. Nieuws-gierigheid is niet aan de orde. Het gaatniet om die akelige ‘human interest’. Wij zullen deze aarde verlaten omdat weerop gekomen (geworpen?) zijn. Watbetekent het voor de kwaliteit van jebestaan als je voorgoed afscheid moetnemen? Onwillekeurig kijk je in de spiegel.Je spiegelt je niet alleen aan anderen maarook aan jezelf zoals je tot dan toe (gewor-den) bent.Zo gaat dat.De regels van Marinus van den Bergkomen later vanzelf aan de orde:“Jou herinneren is jou weer zien,Jou herinneren is loslaten wat voorbij is,Jou herinneren is toelaten wat toekomstbrengt…….”[Alsof je er nog bent, Kampen, 2005]

Een huis met een vreemdeling

Hans Keilson, geboren in Duitsland in 1909[hij is dus nu 102 jaar!], studie medicijnen,emigreerde in 1936 naar Nederland omdathij als Jood nazi-Duitsland wildeontvluchten. Hij zat in het verzet in dejaren 40/45 terwijl hij na de oorlog Joodsekinderen begeleidde en als artspsychiaterdienst deed.

Tweede lijnNaast zijn medische werk opereerde hij alsauteur van romans gedichten en essays. Hij ontving daarvoor in 2008 de ‘Welt-literaturprijs’.


april 201129

Ik vraag uw aandacht voor 2 vertaalde romans. De eerste uit 1947 en de tweedeuit 1959.Dit maal de roman “Komedie inmineur”(Amsterdam 2010)

Boek ITijdens de oorlog was Keilson zelf een tijd-lang ondergedoken bij een echtpaar inDelft. Het boek is dan ook opgedragen aan“Leo en Suus uit Delft”. De titel van het werk heeft te maken methet feit dat het jonge echtpaar Wim enMarie ( Wim is boekhouder van een ma-chinefabriek, p. 24) een Joodse onder-duiker in huis neemt, Nico een oudere mandie vertegenwoordiger was in parfums.Deze Nico die uit de greep van de vijandwil blijven wordt na ongeveer een jaar zieken overlijdt: “Hij had zich verweerd tegeneen dood die van buiten kwam. Toen haddie hem van binnenuit gehaald” p.100.Een mens ontloopt de dood dus niet.Wrange, bittere humor die een mens maarheeft te slikken.Het boek laat de spanning zien vanmensen (met name Marie in dit geval) dieeen vreemdeling in huis hebben.Met behulp van een ‘goede’ huisarts wordtde dode uit huis gedragen als het donker isen in een park neergelegd. Schrik achterafals blijkt dat de initialen van het echtpaarop de gebruikte kleding en materialenstaan. Gelukkig was de agent die dat zagook van de ‘goede’ kant. Wim en Mariekunnen hun leven in hun eigen huis her-vatten met doorwerkende herinneringenaan wat geweest was.Zeker in oorlogstijd hebben alle beslissing-en effect.

NB. Keilson schrijft in zijn verhaal somsveelzeggende zinnen: “Natuurlijk, overalwaar mensen samenleven, zijn er proble-men. Dat zijn net kleine tijdbommetjes diein een grijs verleden neergelegdZijn”(p.49).“Overal waar de dood binnenkomt gaatook het elven verder” (p. 22).“Men zou minstens iedere week een dodemoeten zien. Dan zou er ook een beterevenwicht zijn en er zou veel angst verdwijnen (p. 76)

TenslotteEen indrukmakend boek over mensen diede inbreuk die een vreemde op hun vastepatronen (vgl. p.24) maakt moeten zien teverwerken.


Desgevraagd een korte reactie op het vernieuwde blad RUIMTE/MENS&TIJD

Nu al een reactie, dat is te vroeg na één nummer. Dan gaat het meerover de plannen dan over het resultaat. De plannen: o Meer levensbeschouwelijke inhoud dan voorheeno De vrijzinnige boodschap (ook met tegenstrijdige visies) uitdrageno Niet alleen voor leden/insiders, ook aantrekkingskracht voor anderen

o Aansprekend voor moderne mensen, jong en oudo Redactie en Adviesraad gaan met vaart en vertrouwen aan de slagPrachtig, en is er al iets van te zien in het eerste nummer?

COMMENTAAR

VormDe nieuwe vormgeving maakt meer levens-beschouwelijke inhoud mogelijk. Hoewelde oude vorm (half A4 horizontaal) origineler was geeft de nieuwe vorm meermogelijkheden, qua variatie en tekst. Zo is ook de lijst van activiteiten duidelijkeren compacter: winst! De wat vage lila-blauwe foto’s van de oude vorm zijn nuhelderder in zwart- wit. Frisser!

InhoudEr zijn 6 vaste rubrieken: Intro, Perspectie-ven, Column, Vrijzinnig Nederland, Boekenen Commentaar.De levensbeschouwelijke aantrekkings -kracht zal denk ik vooral uit de rubriek Perspectieven moeten komen. Perspectiefbetekent gericht zijn op de toekomst. Het artikel van Hans le Grand past daar uitstekend in. Ik hoop dat het toon-aangevend zal zijn voor deze rubriek. Of een uitvoerige bespreking van de opzich interessante predikant J. J. Meyernieuwe lezers aantrekt is voor mij devraag. Maar goed: dat het kan is duidelijk.Laat de hierboven genoemde plannen ookwerkelijk criterium zijn voor de inhoud.

Suggestieso Geef bij de rubrieken een inhoudsop-gave. Veel lezers nemen niet een heelblad door. Ze kiezen.

o Er zal altijd ruimtegebrek zijn. En tochmag een bladzij niet één grote brij vanletters zijn. Lezers moeten een artikelingetrokken worden, met witregelsmaar vooral met tussenkopjes b.v. omde 100 woorden. Laat de eindredacteuringrijpen. Het artikel van le Grand heefteen heldere indeling in 10 punten. Maarals lezer moet je zoeken naar de kopjes.

o Het blad wordt aantrekkelijk bij derubriek Vrijzinnig Nederland. Zo moethet ook ogen bij Perspectieven

o De rubriek Boeken zou uitgebreid kun-nen worden met andere media, m.n. internetsites

o Houd het strak. Dat is niet eenvoudigvoor vrijzinnigen. En toch: boekbe-sprekingen horen in de rubriek Boeken.Een column moet strak gebonden zijnaan één pagina of zelfs één kolom. Eencolumnist moet zich houden aan hetaantal aan hem/haar opgegeven woor-den.

Conclusie: Een hoopgevend begin dat met verwachtingdoet uitzien naar het volgende nummer!


Jannes Hoeksema, Hattem

januari 201131

ADVERTENTIE

TE HUUR: SENIOREN APPARTEMENTEN MET EEN VRIJZINNIG RELIGIEUZE UITSTRALING

In de complexen heerst een tolerante,vrijzinnig religieuze sfeer, iedereen is er welkom. Alle drie de ge-bouwen zijn op loopafstand gelegenvan het stads- respectievelijk dorpscen-trum. De gebouwen liggen tevens gun-stig ten opzichte van het openbaarvervoer.

Voorzieningen:De drie complexen zijn voorzien van camerabewaking bij de ingang. De appartementen zijn aangesloten opeen alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood sneleerste hulp geboden worden.Tevens beschikken de gebouwen overtwee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatie-ruimte, hobbykamer en een bibliotheek/vergaderruimte. De bewo-ners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies.

Huurprijs:De huurprijs varieert van € 426,05 tot € 721,56. De servicekosten variëren van € 114,--tot € 237,--.

Geïnteresseerd en bent u 50 jaar ofouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraakmet Mw. L. Kik of Mw. C. Besselink voor meer informatieen/of een bezichtiging.

Seniorenhuisvesting “Zuid-Veluwe” Hof van Sint Pieter 276721 TN BennekomTelefoon: 0318 – 431134www.vrssh-zuidveluwe.nlEmail: [email protected]

De Roosebrinkte Wageningen

De AleidahofteBennekom

De Timanshofen

Ruimte - Mens & Tijd (april 2011)

Documents

Transcript of Ruimte - Mens & Tijd (april 2011)