Rubicon Magazin 2001 06

5/12/2018 Rubicon Magazin 2001 06

1/52


2/52

RendszerkovetelrnenyWindows 95/98fME/NT/2000

s i a m barfT]e ly dkket, : s z ava t, neV ' e t, e vs ia ' ir ! ii tf ~ l d r i ; l j z i helyetpillanatoKalatt_m~gtElJ~lj lJk,A I d -vanf reszeket 'k inyorti ta t~ at j uk, -~-~ ;w:po~lha t j l (k ,s z ov e gs z er ke s zt on k b e a tem e lh e tj O k. E le k tr o-nikusk~nYllJ~li8ket h e ly e lh e tq n k ~ s : z; o v eQb e is io v e g k ie m e l 6 v ,e l je _ lB 1 b e t juk a f o n t o s , r ~ s z e k e t .t e 1 ts z o l :e g e s b e k - e z d 'e s e k h e z saja t , k e r ! i ! s h e _ r 6jeg~ete~et f u z h e t6 M ~ a z egyesc1~l fekm e l l ea ' ta r t a : lo fQfav~ matkoz ,6 IT1e~ j egy_ l~seke t ,Ri~gesz i teseke t :ld=li'~~rikA R \ - l b i c d [ 1 ' ~ 1 ~ 6 1ievfo fyamii r i: a k t aMa lma -at fdg jaa :magy,3r~s: .egy~teri ; 'esl ii rt e ne l em l e gf o F 1t o sa b~ te

ma~O:te i t . A _ 6 ~ \ la J t Q z ~ f k 6 n n y : [l 'e s

, .a Z ta .n ar . d la k ; amat5rXoJtenele'ri lbulI r


3/52

I -

4 Kikosy Usz16: Egyiptomk i r lHyno i7 N em e th G yo l 'gy : A nO k e re n y ciNo; s ze re p ek a z o k or i H e ll as zb a n

11 Ka tu s Lasz lo : V aru m6k es ap aca kN em e sa ss zo ny ok a kozepkorban1 6 B ak Ja n os ; K ira ly ne k b iln ba k sz e re p be n a k oz ep ko riMagyarorszagou,20 Pe te r K ata lin : N6k o m i l l 1 6 s a g a , female o m i l l 6 s a g aa t ar s ad a lo r n b a a

2 S F :i br i A n n a :h 6 Ilok vagy I r6nok?A n oi d ile tta miz mu s e s p ro fe ssz io na liz mu s k ir de sBa 19. szazadi m a gy ar ir od a lo m ba n30 Szabo Ma r i a : A n 6k .is a h ad se re g3 4 Borbi r61 F a nn i: 1 8 48 ~ 18 49"Fiji a teti mezejere, polganarsnoim!"36 J u h a s z . Bo rb a la .: 1 '9 56Megis, kinek a z emlekezete?

40 Levai K ata lin : 1989Nok a r en d sz er va lt as e vd b el l42 Pe tr i A n d re a : A n 6 t o r t e l 1 e t f n i s tertenete4S Geo rge L.Mosse : A m a cs d im a zs aA mo de rn J er Ji es zme ny k ia ia ku la sa

Az i ll us ztr ac io ka t a M a gy ar N em ze ri M u ze um ,a H ad to rten eti M u zeu m e s a Magyar O r sz ag o s L e v el ta rb o c s ar o tt a r e nd e lk e z es u n k re ,E s zamun k a N EM Z E T I K U L TU R A LlS A L A P. az OK TATA s rM IN IS ZIE RIU M . v ala rn in t a S OR O S A L A.PfT vA NY

l f unog l l l a s ; lva l keszUlty

~~~1 ' . ! 11 .Hn~UI . ruILiJ .~ ORomc

ML~LIZlBlI .Ult~--------~------ -RUBICON rORTENELMI FOLYOIRAT MEGJELENIK EVENTE rtz SZAM ' X II. EVFOLYAM 110. SZAMS z e r k e s z l 6 . ~ e g : C s o rb a L a sz lo , H e rm a n nR 6 b e r~ l C o ja n i t z Lasil6, M e z e y B a r n a ,N em e tn G y o r g y , P oo r J a n o s , R a i n e r M . J a n osO ! I I R s o s z e r k e s . z t ( i : P o t e n e sl k E r ik a

B a es k a i V e r a , K a tu s U s z Jo , K 6 p . s z e r k e s z t 6 : B a s i c s B e a t r lx , Jalsal 'szkyL i t v a n Gyiirgy , Orm es M aria , K ata lin , M ar6t M i k l o s , S an do r T ib er, . ' < Fo to : G o t tl E g o nOrosz I s t v a n , Petnek l A ron , K orrek to r: E r d O h a t i Karoly

F 6 s z e r k e S Z 1 0 :R a c z A rp a dS z c r k e s z t 6 b i z o t : l s a g :

Romsir s I g n a c T e r ve z ii sz e rk e sz t 6: C z e lz e l B a la z s

3

K i a d J aa.RubicllU-Hh H I,F e le l6 s k i ad 6 :R a e ! : A r p i l dA s ze rk es zt os eg c im e :1161 Budapes t,Sandor u . 60 .Te l : 403 5477 e s4021848(d e . 1 0 6 r :i to l )Fa x : 402 .1849

Nyomas : : 'VESZPRI tMI I ) j jNYOMOA n F el el 6s v ez et ii : E r d o sA n d ra s v ez er i g az ga to T e r je sz li a H lr k er R r, e s a z N Hl h . E 1 6 fiz e ! es i d ij a 2 0 0 I , e v r e 3 9 9 0 F t . E l 6 f i z e t -h e t i i a RUBICON-HAz Bt -ne l ( c s e k k s z a m l a s z a m :B u d a p e s t B a n k R I ., I 0 1 0 2 2 37 7 7 1 8 5 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 ) ,v alam in t B ud ap es ten a M agy ar Po sta R t. L ev el- e sH i r J a p i iz le ta g i I g a z g a to s ii g a n (Xill., L eb el u . lO lA , le -v e lc fm : L ID . B ud a p e s t 1 9 1 ) 0 ), i l l e t v e keriile tii ig y f e ls z o lg r u a ti i ro d a i b a n , v i d e k e u a posteliivaalokban - H U r S S N 0 8 6 5 - 6 3 4 7 -


4/52

ki a k I S t t es tv e r k 6 zo t tt , l ! 1 1 e l y e k b 6 1 idd lege-s en X III. P to lem ai os z k e ri ilt k i gy6z t e sen ,es Kleopatranak el kellett men e ku l n i eA le xa nd ria bo l. P to le ma io sz u ra lm a a zo n-h an h am aro san v esze ly b e k OO t, am ik or aR 6m ai B ir od a lo m b an d u lo p o lg a rh a b en i( Ju liu s C a es ar e s Pompeius h ar ca a h a ta lo -mert) hullamai Egy i p t omo t is elertek.A p ha rsz alo sz i v esz te tt c sa ta U l a n (Kr, e .

csa t a t e r en . A gy oze le m u tan C ae sa r tigyr en de lk ez ett, h o gy K le op atr a rn as ik te stv e-r eve l , a m eg gye r rnek XIV . P t o lema io s s zz igy ak oro lja k oz os en a h ata lm at, ig y Kleo -p atra le tt E gy ip to m e gy ed ura lk od 6ja . C ae -sa r 47-ben e ltav ozo tt Egyiptombol, deha rem l eg i6 t h a gy o tt ha tr a K le o pa tr a r am o -ga ta se ra , U gyan ab ban az e v be n m e gs zu le -te tt k bz QS gy e rmekuk , P t o lemai os z Ka is za -

A . Nagy Sando r h ahUa (K r. e . 3 23 ) u ta n iia6k9~n n ag y hO df t6 e gy ik ha dve z e r e , Pto-lemaiosz, m ajd a z 6 u to da i g ya ko ro lta k a ha -ta lm at E gy ip to rn ba n K r, e . 3 0-ig . U ra lm ukk ez de tb en n em csa k E gy ip to m ra , h an emSzf r ia -Pa le sz r ina , K is-A zs iae s ago ro g sz i-

g e tv il ag e g ye s t en il et ei re is ki ter-" 1 je dt, A 3 . sz az ad veget611 ( ' 7 f a zo nb an a b iro da lo m azl' .~.~ ~..~ ~egy re gy o rs u lo h a -

. n y a tla s a l la p o tab a k e -rd lt , m ajd R a ma te rje sz ke -deseve l f i i gge t l e n~ ege e s a tr 6n

be to lre se is m ind ink abb a ro rn ai a llam fer-fiak kenyet 61 -kegye t61 f uggo tt .K r, e . 5 1 -b en m e gh a lt X l1 . Ptolemaiosz,ak i orszagat l e anya ra , VlJ_ Kleopat lYlra esa n na k o c cs er e, X I l/ , P t oi ema io sz te min tta rsu ra lk od ok ra h a gy ta , A k6z 6s u ra lo rn

az on ba n n em fu nk cio na lt , b elh arc ok to rte k 48) Po mp eju s Bgy ip to mba m enek ult, ah ola k ira ly e mb ere i m eg gy ilk olta k, n yilv an fg ya ka rv a m egsz ere zn i a gy oz te s jo in du la ta t,C a e sa r a z o n b a n , ak i rovidesea m e g e r k e -z ett A le xa nd ria ba , n em m elta ny oltan ag y e lle nf ele ne k m e go le se t, e s a tes t -v e r e k v i sza lyaban n e m illt P t o l e r n a -i o sz melle , h a n em k iM l d te s ii kr eto re ke de rt, m ajd m iu ta n Pto le -

m aio sz k om oly h ad se re gge le ll en e f o rd u lt t el je s me rt ek -b en K le o pa tr at tam og at ta ,a k i v on z e re j ev e l e s intelli-g en cia ja va l h ata lm ab a k e-r i te r te az ido so d6 d iad al-m a s h a d ve z er t.Su ly o s h ab o n i v e ttek e zd e te t, r ne ly r dl C a e sa rk ii lo n m tl ve t Ir t ( De b el-lo Alexandrines, e sm ely n ek so ra n a tilz -v esz az alexandriai

M u sze io n v ila gh iruk on yv ta ra ra is a tte r-jed t, A tam ado k ira-l yi e s ap a to k valsagosh ely ze te t id ez te k e Ic ,Caesarelete is ve-s z el yb e k e ru lt , vegiila zo nb an a m ege rk e-z6 ro ma i fe lm en tds e re g s e gf ts e ge v e ls ike r i i l t gyoze lme taratnia az egyip-t omiak felett, esK l eo p a tr a t es tv e reis h oltan m arad t aNofretete kiralynoMemp/aiszMl

rion ( XV . P to l em a io s z ), a k i a . f l igget lenE gy ip to m u to lso fa ra oja le tt. 46 ,t6 1 44,igK le op atra R o m ab an v en d eg es ke de tr te st-v erev el, d e C aesa r m eggy ilk ola sa u ta n,erezve a z o t k o r i . i l v e v 6 gymlolete t , v i s s z ak elle tt m en ek tiln ie h az aja ba , ah ol h am aro -san elie te tte lab a lo l o ccset, es eno l k ezd -v e fi a le t t a t ar s ur a lk o d o .C aesa r h a la la u tan u j abb polga rhabon i

k ove tk eze tt a b iro da lo mb an , m ely a rep ub -l i k a nu o k v e r e se ge v e l vegz6dOtt , e s m e ly -nek vegeztevel Antonius, a t ri umv ir e k egyi-k e le tt a k ele ti ta rto manyo k u ra ,Anton ius 41 -ben m agah oz h fva tta K leo -patra t T ar sz os zb a, a id te lje s k i r a ly i po rn pa -va l erk eze tt m eg e rre a Ia to ga ta s ra m eJy -.r o l t u dt a, bogy so rsdon td leh e t a maga eso rs z a g a s z am a r a , No i bajaval , g a z d a g s a g a -va l m ar az e ls 6 n ap s ze re le mr e lobbantot-ta A nto niu st, ak i h arn aro san v i s zo no z t ali1 to ga tas at, e s 41 -40 te le n a k ira ly nd v en -d e g e k e n t Alexandriaban t a r t o z k o d o t r ,K le o pa rr a e gy ik e rp a rr al o rv en d ez te tt e m e gs ze re t6 je ~, a kin ek a zo nb an e l k elle tt hagy-n ia A l e xa n d ri at , bogy r endezze v i s sonya ;f e l e lmetes vete ly tarsaval , Octa:vianussai, akesObbi Au g us tu s c sa sz ar ra l, ak i a b ir o d a-10m ny ug a ti felet k orm an yo zta . A n to n iu s abek e erd ek eben p olitik ai h azassago t is k o-t ot t: f ele se gi ll v e tt e Octavia, Oc t av i anu sno vere t, d e ez n em ga to lta m eg abb an , bo gy3 7- be n u jr a ta la lk o zz e k= e zr itt al A n ti ok h i-a ba n - K le o pa tr av al , Ettal k e zd v e t el je se nrab j a le tt a k ira lyn dnek , B6kezuen o szto -gatta a.keleti tartomanyok t e r t i l e te i t Egy ip-tom na k , m e ly Igy m eg e gy sze r v al6d i n ag y,h ata lo m na k te kin th ette m ag a t . K o zo s p en z-e rm e k e t b o c sa to t ta k k : i A nto n iu s e s K le o-p atra k ep ev el, A n to niu s e lv es zte tte ugyana p a rth u so k e ll en i habon i j i t , d e 3 4-b en d ia -


5/52

d alm a sk o do tr A n ne -n ia f e le tt . K a p ra z at o sunnepsegek kovet-k ez te k A le xa nd ria -b a n. A n t o ni us u j D i o -n uszo szk en t v o-n ult b e A lex an d-r iaba,es j a ru l tK le o pa tr a a ra n y-t ronusahoz , aki a. ki ra ly o k k i n il y n6 -je " c im et n ye rte e l .A n to n iu s gy e rm e-k ei is t a r t omanyok a tk ap ta k, K le op atra p e-d ig az u nn ep se g u ta n"u j I zi sz " - n ek n e ve z te t-t e .maga t ,Ugy la ts z o tt, h o gyK leo p a tr a n agy a lm a , a

p to le m a io sz i n a gy h ata lo mh e ly re al lt , s at r ea li s Ie h etd -s eg n ek t u n t eg y Alex a nd r i a -k oz po ntu , a R 6m ai Im pe riu mnyugat i ter l i le te i t i s maga b a fog-la lo b iro da lo m Ie tre jo tte K leo -patra es A n to niu s f6 sege a la tt .A negyven e s , h ar min ca s e ve k to rte ne -t eM [ la tsz ik , h ogy K le op atra so kk al to bbvol t , min t s z er e lm i c s ab it as b an j ar a to s , sza-r n ft o , r endk fvu l i vonze rr iv e l r endel k eze n o .A s ok n ye lv en b es ze lo , m aga s rm iv elts eg tlk ir aIy no k if in om u lt d ip lo m ac ia i e rz ek k el isr e nde l k e z e t t , e s k ed ve zd bb k on ilm en ye k k o-z o tt a v il ag to r te n e le m l e gnagyobb u r a l k o -d o i k o z e em e lk e d h e te tt v o l na .3 2-b en A n to niu s h iv ata lo sa n e lv alt O c-ta via to l, e s e kk or m a r j avaban fo ly tak aze ld k es zti le te k a z e lk e ru lh e te tl en h a bo n ir a

O ctav ianu s e llen . O ctav ian us K leo patra t ar dm a i a ll ar n e lle n se ge ve n y il va n fto tr a, e s hi-v ata lo sa n o elle ne v is elte a h ab on it, m ely 3 1t avaszan k e z d6 d o tt . S z ep tem b e r 2 - a n a z ac -t i umi hegyfokna l v fv o tt t en ge ri c sa ta ba n te l-j es ed et t b e Egy ip tom e s An to n iu s v e gz et e,A dontc p ill an a tb a n K le o pa tr a e rth e te tl enm ed on a z e gy ip to mi f lo tta va l e gy iitt m eg -fu to n a z u tk o ze tb d l, e s A l ex an d ria fe le v et-te a z ir an yt , Ez t l a rva An t o n i u s is c s e r be n -h a gy ta h a rc o lo f lo t ta ja t . e s ezze l e ldon to t t ea c sa ta s or sa t,A z u to ls o f e l vona s e ze k u ta n m a r nemk e sh e te tt s o ka ig . O c ta v ia nn s nem vo l t az azembe r , a k : i k i eng ed i a s zo rf ta sb o l e ll en fe -leit, Keletrdl es nyuga t ro l , Szfria es Kure-n aik a f e1 61 t or te k a le gio k A l ex an dr ia f e le ,K le o pa tr ah a jo it , m e ly ek e n A r ab ia b a vagyIndiaba akart menek iil ni , a n a ba te u so k ege t -te k f el. N er n m ara dt mas hat ra , mint beva r -n i a v ege t a f 6v a ro s b an . A n t o ni us , miut anm e gm a ra d t c sa p ata i s o rr aa ta ll ta k Oc t av i a -n ush oz ,a z o ng yilk os sa go t valasztotta,Kleop a t r a m eg m egp ro ba lta a gy oz te s O c-ta via nu st is r ab ul e jte ni, a h o g y a n ez k et ro -maihadveze r re l m a r s ik er ult , d e e z e se tb enkudarco t val lot t , Octa via nu s c elja a z v olt,

h o g y Rornaban tartand6 diadalmenetenKleopatrat is felvonultassa. A kiralynobuszkesege ti lta k oz o tt a v ar ha td megalazase ll en , h az aj ab an a k ar t megha ln i , e ze rt e gyfu ge ve l te li k os arb an m er ge s k ig ya t c se rn -pesz te te tt b e m agaho z, ez vegzett a Pr ol e-m a io sz -u ra lk o dd h az e gy ik l eg te h et se ge se b btagjival, aki egy r ov i d p j 1 1 anatra visszava-razsolta o r s z ag a regi fe n yet .O cta v ia n u s e rd ek e az le t t v oln a , h ogyKleopa t ra elerben marad jon , a z i fj u P to l e-r na io sz K a is za rio n f ar ao n ak a zo n ba n m egk elle tt h a ln ia , h is z en 6 Ju l iu s C a e sa r v a lo -d i f ia v o lt , ig y v e te ly ta rs a l eh e te tt a magatC a es ar o ro k os en ek ta rto O c ta via nu sn ak .A me ne ki i1 6 W j u t a ru lo t an i to j a s eg i t s eg ev e l v is s za c sa lo g at ta A l e xa n dr ia b a, a bo l v e-

. g ez te k ve le ,A k or n ev ez ete s s ze me ly ise ge in ek n agyd ra m aja , m e ly Shakespeare-t i s r n e g i h l e tt e ,e zz el v eg ete rt , E gy ip to m s ze nv ed es e a zo n-

b a n c sa k .m o s t k e z d c d o t t A fu . e . 3 0. e v egyd j, to bb m in t 400 ev ig ta rto k orszak k ezde -te t j eIente t t .e . D io C a ss iu s s ze rin t v e sz es c so -d aj ele k k fs er te k a r om a ia k bevonulasat : ver-

e s o h u ll o tt , u s to k o so k t t in tek fe l aze ge n, rn eg je le nte k a h olta ksz ellem ei, az A pisz b ik ak e s e r v e s e n s u o h a n -go n b og6 tt. A z u to b-b i na k CITe va l oba nm eg le tt v o ln a a z oka ,h is zen O ctav ian usm egv eto en e lu ra sf-t o tt a, h o g y l a toga tas tte gy e n - m in t Nagy. Sand or - a s ze nt b i-k a te mp lom aba n,am iv e l n y fl ta n k im u -ta t ta ::II. egy ip t .omiv alla ss al s ze rn b en iel lenerzeset ,E l so n e k t ar gy a lt u kK l e opa t r a t , az i dd r e nd -b en u to lso t, d e Ie gk oz is -m e rte bb et E gy ip to m nagyk ira ly nd i k 6z iU , a kik ne k s o-

ra a ill. e ve zr ed de l k ez dd dik .K o ziiliik n eh an yn ak a z e rn le kee vez re de k n niltan is to va bb ell .Kl eo p a tr a i s b i zo n y ar a ha l lo t tNi -

t6kriszr61, h is ze n ro la Herodotosze s Mane t hon , a g o ro g ii l i ro tu d 6 s torte-ne s z egy ip tomi p ap is b es ze lt , N ito k ris ztr ag ik u s to rte ne te a z '0 b ir o d a lo rn v igen be -k ov etk ez en z tirz av ar k ora ra e se tt, a mik ora m em ph iszi ko zp on ti h ata lom m eggy en -g ti le s e u t an Egy ip tom k i i l o nba z a terule te ife le t t h ely i h ata lm a ss ag ok v ette k a t a z e l-len orz e s t. A h agy om an y sz e r in t te s tv erem e gg yilk o la sa u ta n le tt E gy ip to m n ra lk o -d6ja ( 2 150 ta ja n ) , e s a b iz o ny ta la n b e lp o -l it ik a i h e ly z e t el lenere 1 2 e vig megoriz tek ir a ly s ag at , Man e th o n n a t a szokatlan r e s z -I e te s s e gg e l me l ta t ja kulsejet A .I eg ne m e-se b b e s le gs ze b b" n d ke n t Ir ja Ie , e smint k i i lon leges sege t emeli k isz6k:eseget . A n em m in de nn a-p i a s szo ny trag ik us so rsa t H e -r odo t o s z b ro k it ette m e g. Egyfo ld a la tti s ir e lk eszu lte u tanla ko m ara h iv ta m eg f ive regyilkosait, majdaz tiregbebe ve z e t t e a Nflus vizet.A sikeres bosszii utana zo nb an m en ek iiln ie k el-le tt. H e ro do to sz sz er in te gy h am uv al te li h ely is eg -b e - va losz fmi l eg egy s i r f i ig-g o le g es , k t it sz e n i aknajaba-v ete tte m ag at, e s n y ilv a n o ttlelte halalat. A titokzatos ki-r a I Y l 1 0 ko r e le ge nd ak s zo v od -t ek : a la k ja o ss ze fo n od o tt a h fr esg o ro g k u r ti za n n al , Rhod6pis8ZaI ,e s n ek i tu la jdoni to t t ak a h a n n a -d ik g iz ai p ir am is ( M iik er in o sz p i-r am i s a ) epfteset is .A to rte n eti a d ato k b cse ges ok k al k o ze le b b b oz z a Hat-sepszuta, ak mek p om pas

5


6/52

. . . . r :< ' "~ - - -

D eir el-B ah ari- i tem plo ma t ( lu xo ri nyuga-ti p art) rn a is tu r i s t ak e zr ei h ii to ga tja k . H a t-se psz ut a 1 8. d in asz t ia tag ja v olt , II T ho t-mesz (1 492-1 479) fe le se ge . M i ve l k et te -ju k hazassagab61 c sa k e gy Ia n y, Nofrureszu le te tt , a fa rao .h ala la u tan az egy ik mel -lekfeleseg kiskonifia, I II . T h o tm es z lett ato rv en y es u ra lko d o . A gy e rm ek h e ly e ttHatsepszut kormanyzott mint regens, de

, csupan tov id ide ig e legedett meg ezze l am elto sagga l, h ata lm i to rek vese t c sak a fa -ra ok tr on ja e le gfth ette k i, Maa t ka r e le tt a zuralkodci neve, hivatalos c e r emon i a k al-k alm av al a .r itu alis n nls za ka llr v is elte , te -hat m in teg y fe r f i kepeben le t t III . Thot-m esz tarsu ralk odo ja . A regensi idd szak otis b e szam itv a to b b mint h n sz e v en a t( 1479-1458) ir an yito tta e s v ir ag oz ta tta f ela z o rs za go t, K ise bb h ab on isk od aso kto l e l-te kin tv e b ek es k orsz ak a ez E gy ip to mn ak ,a j ole t e s a fe j ld de s k et ev tiz e d e, A k ira ly -n 6 eg y n a gy sz ab a sr i k e re sk e de lm i e xp e di-ciora vo l t a l eg b us z ke b b, melye t a kele t -afr ik ai Pu nt o rszagba (va lc sz fn tileg a m alS z or n al ia ) i nd it o tt . a t e gy ip tom i te ng er ji-rohaj6 erkezett Punt foldjere. Bekes cse-re iigy le tro l vo lt 8z6: az egy ip to miak h arcib a rd o t, ! or ok e t, diszgallerokat, lancokath o zta k fiz ets eg il) a z e le fa ntc so n te tt, to m -jen e r t e s sok m a s e rte ke s a ru er t, T o bb ekk o zi; it t p a rd u cb o ro k et , m a jm o k at e s r i tkaIak at is s z a l lf to tta k h aza , A c se re t a h iv a-ta lo s m egszo vegez esb en a k or szokasanakm eg fe le lo en k olc so no s " a j a nde koz a s na k"n in te tte k f el .T eh ets eg es a lla mfe rfia k s eg ite tte k.a k or -

m an yz asb an H atse psz uto t, ak in ek sik ere iazenban nyilvan c sa k.f ok oz ta k a fe lc se pe -redd III. T ho tmeszben (1479-1425 ) a fe l-tek en yse ge s e ln yem ortsa g e rz e se t . A k i-n ily n6 h ala la u ta n az a dd ig h atte rb e szo rf-to tt h ab on is , .h cd ita so kra to rek vo p ar t k e-nllt h ata lo m ra , T h otm e sz a zo n ba n nyfl tanc s ak u r al k od a sa v eg e f ele m er t le pn i e 16 djeemlekenek feledtetesere ..Szobrai egy re-s ze t o ss ze to re tte , n ev et s ok feliratb6l k i v a -k ar ta tta , H atsep szu t n ev e k eso bb n em k e-rtilt b e le ak ir al yl is ta k ba , te h at n e m cs ak m.T ho tm esz , h an em u to da i is b ito rlo na k ta r-tot tak,H a az o k o ri K o z e l-K e le t o rszaga ito ss ze ba so n l tt ju k , E gy ip to m ba na n akh ely ze te m es sz e k ed v ez ob b v olt, min t bar-m ely ik k o ra b e li a l lam ba n , A Ie le s e g a"haz umoje" c im e t v is e lt e, 6 ira ny fto tta ac sa la do t, s za ba do n r en d elk ez he te tt v ag yo -n av al, a 'fe rj h ala la e se ten a jav ak e gy ha r-m ad re sz e ju to tt n ek i, a to bb i a g ye rm ek e-k e t il le t te . A n o n em a lav ete tt , h an emrnegbecsult, tiszteletben a H 6 tagja volt ata rs ad alo mn ak , ak ar egy k ozem be r fe le -sege lett, akar a faraoi csaladban no t t fel,a h o l a I eg fo b b m e lto sa g b eto lte se is le he t-seges vo lt szam ara ..

I J J K A KO SY L AS ZL O


7/52

,. J JA ~ sz olga l m ajd n agy dicsose-ge t i,k ire , h a n em les zte k gyen-gebbek, m in t a ho gy a ter me sze tm egkivan ja tole tek, s Ita a jet-jia k k ozo tt e re ny eite kr 61 e s h i-b dito kro l e gy ar an t a le gk ev e-seb b szo beszed esik: " (T hu kii-d idesz: A peloponneszoszihdboru . 2, 46 . M u rakozy G yu-fa fo rd lta sa .) E szavak ka l fo r-dult Kr. e. 430-ban Per ik lesza zo k ho z a z o zv e gy as sz on y ok -hoz , akik a p elo po nn eszo sz i h a-b on i e ls a ev e u tsn bsszegyUl -te k A th en ba n a c sa ta te re ne l-h u ny t ferjiik gyaszszer t a r t asan ,A g ya sz na po n fe lte he t6 1e g s ema f e r fi a k , sem a n6k n em ve ttekz ok on A th en e ls a p o litik us an akro vid m egje gy ze se t, n oh a ano -k e t t e rmeszemkne l fo gv a g ye n -genek ne ve z t e , e s k fn os na k tar-to t ta , h a egy a s s zo nynak a k a rc sa k a z e ren ye it is d ics erge tikfe rf iu irs as agb an , In er t h is ze nh on na n ism erh etik a fe r f ia ka zo ka t a z e re ny ek et , a me ly ekism ere te o sak is az a sszo ny fer-jere tartozik? Vagyi s egya sszo n yn ak ak k or v an io h i r e ,h a eg ya lta la n n in es h ire . Kef -d e s pe rsze , mit e r te t t P e r ik l e s za zo n a g ye ng es eg eu , ame l y ter-m es ze t f oly ta n je lle rn zi a n 6k et.Pu sz ta n a zt , hogy a f e rf ia k al -t al ab a n e rc s eb b e k e s edze t t eb -b ek v olta k, m in t fe le se gu k? L e-h ets eg es , d e e rd em es figyelem-b e v e n n u n k a Per ik le szne l egyg en era cio v al f ia ta la b b Platenallaspontjat, a k i - Ssokrates:s z a j a ba a d v a szava i t - a z t alli t-ja , hogy .n incsen otyanfoglal-kozas az allam ban , a mely re ki-z{f} 'ola g c sa k n ok volnanak al -k alm as ak , m ertn ok , v agy c sa kfe/fiak, mert fbjiak, hanem at erm es ze te s a lk a lma ss d g egy-fo rm an o sz to do tt sz! mindke tnem ben , es a 1 1 . 6 - termeszeteszerin t - u zh eti m ind am a szak-mat , am u aji/ji, c sak a no m in-d en te re n gyongebb" . (Plat6n:A z a lla m. 455d , Idnos Istvanf ord ita sa .) H a e lte kin tu n k P la -t6 n f or ra da lm ia n iijn a k szamf-t6 g o nd o la ta to l, m is ze rin t a nOkn ern cs ak f iz ik aila g, d e s ze lle -mileg is alkalmasak mindenfe rfia k a lta l v eg ze tt te ve ke ny -se gre , m eg alla pffh atju k, h ogy afilozofus szerint ugyanakkorm in de gy ik b en g ye ng eb b ek , fi-z ik aila g e s szel lemileg is . A k e tn em k o zo tti k iilb nb se g n em m i-noseg i , h a n em fo ko za ti. N e-

hany e vtiz ed d el k es db b Arisz-totelesz a n Ok k ep es se ge it a ra b-s zo lg ak ev al e s a gy ere ke ke ve !o ssz e h as o nlf tv a an a a k ov et-k ez te te sr e ju to tt, b og y "a rab-szo lganak egyalta16n ninesmegfonio lo kepessege, azasszonynak van , d e nem teljeserteku , s a gyerm eknek is van,d e m eg n em kifejle tt", (Ar i sz -tote lesz: Pol i t ika 1 26 0a .) E b b 61egyenesen k ov etk ez ik a z, hogya c sa la d ok at a fe rf ia k na k k ellvezetniuk, miga naknek e s agy ere ke kn ek a fe rf ia k g ya m sa -ga ala t t k ell a lln iu k . A k is f i t i .h a f eln 6tt f er fi le sz , kiker t l l ap -ja g yams ag a a lo l, m ig a k is la ny ,h a fe ln d e s Ie rjh ez m egy , a pjagy arn sa ga a M I fe rje gyrunsagaa la k eru l, V agy is a n o ko r la to -z o tt an j og k ep e s, egy meI'6 ga -b on a er t ekene l n a gy o bb t iz le te tgy am ja v agy j og i kepv i se lo j en elk ill n em k o th et,Pe rik le sz b esz ed e a zo nb ann em a v alc sa go r a bra zo lta , h a-n ern a po l i t i k u s (e s fer f i tarsai)e lv ar as at a z a lta la id ea lis na ktartott ndkkelszemben. Mag aPe rik le sz e pp en n ero ta rto zo tta z a lta la is h an go zta to tt s za ba lyk o v e t d i ko ze : ma s o d i k f e l ese -ge , amile.tosziAszpaszia h i r es ;s 6 t h f rh e d t vo l t a z a th e ni f er fi akk ore be n e le s e sz e e s n ye lv e, v a-l am in t a ny i l v anossag eldt t iszereplesei miatt, igy nemp u sz ta n a f erf ita rs as ag nk b anern l ege t t ekgyak ran anevet , h a -n em ATisztophal lesz i s k i p e ll e n-g e re z te k omed ia i b an , sot i s t en -t el en s eg v a d ja v al meg bf ro sage le is c ita lt ak ,A filo zo fu so k ko zu l Pla te ns zin te rr n em k o ra v a l6 sa gaM Ii n d u l t ki, h an em a k ora b eli ( e s

talan !J,mai) olvasok s z ama r ame gle h et cs en s o kk o lo u to p ia ta lk o to tt a z a lta la idea l i snak tar-to tt a lla mfo rm aro l, e s k on yv e-ben nem az a sszo nyo k e r tek e-l ese in ge re lte a l eg h ev e se b b v i-ta ra o lv aso it , A r is z to te le s z isf ilo zo fu s, e s c sa la dm o d ellj es zu kse gsz erd en a m u e ge sz e-n e k a la r en d e lt : il ta la n o sl ta s ak a tta rta lm az , A r is zto te le sz a c sa -la do t a kir aly sa gh oz h as on lf tja ,am ely b en a c sa la d f6 sz e re p ec sa la dja va l s ze m be n a z u ra lk o-d 6e na k fe le l m eg a la ttv a1 6iv alsz em b en , E bb en a fe la lla sb ante rm es ze te s, h ogy a fe le se ge tmin t a f e rj e a l a . r e nde l t szemelytje le niti m e g. A fe nt e rn lite tt f or -

7


8/52

ra so k te ha t, b arm en ny ire is k o-r ab e li ek , r aa d as u l g o n do lk o d a-s u n k r a nagy h a ta st g ya k or lot or te n et fr o k ( T h u k ud id e sz ) e sf i l o z6 fu sok (Platen, Ar i s z t o t e -l es z) a lk o ta sa i, c sa k k o rl at oz o ttmertekbeualkalmasak ami,hogy megi s r n e r j uk b e l 6 1 t i : k agorog n6 knek a csaladbanes ata rs ad alo m ba n v alo ba n e lfc g-l aI t h e l ye t ,Egy b izon yo s: a go rog n6k -n ek ritk a k iv ete le kto l - p l. aze gy i pt om i Kleop6trat61 es Ar-szinoet61- el tekin tve po l i t ika ijc ga ik n em v o lta ic , Ig y n ero le-h e ttek sem va la sz to k, sem v a : -la sz th ato k. E z a zo nb an egy al-ta lan nem go ro g sa ja to ssagvo lt: Eu ro paban F irm orszag

ad t a mege l sdken t a n6knek av ala sz rd jc go t a p a rla m en ti v a -l a sz ra sokon, de e rre c sa k 1 906 -b an k eru lt SOL V agy is a 20.sz az ad ig s eh o l s em b es ze lh e-ti ln k a rro l, h ogy n 6k nek (fil1 8.l-tott kiralyneket leszamitvaju gy an oly an p o litik aijo ga ik le t-te k v o ln a , m in t a . ferfiaknak.A mi a l10k k o rla ro zo tt jo g -kepessege t ilJeti gazdasag itigyekben; mind Franciaor-szagb an , m in d Sva jcb an csak amascd i k v ih ighabon ' i u ta n te t-t e k l ehe t6ve afelesegek s z a m a -ra , h ogy b izo ny os e r t6k ha ta rf olo tt s aj at ba nk s z amla j uk r o lp en zt v eg ye n ek kiferjuk e l l en-je gy ze se n elk ttl, A g oro go ke t ete ki nt et be n s em le he t n ilz on e l-m ar ad o ns ag ga l v ad ol ni . A gya -k erla rb an p ed ig o l y k o ! meg etorven), i k or la to k s em e r ve ny e -s u lt ek , A z o z v eg y as sz o n yo k a t- k u len o sen ha hab o rl1k vagyegyeb o ko k m ia tt egy k is k o zossegben tu l s ok an v olta k-h a ll ga tc la go s an j og k ep e sn ekis merh ette k e l, miathogy nemvol t o ly an fe r f ro k o n u k , a k ig y a m sa g a a l a v on ha tta vo lnaok eto Bgy Kr, e . 4. szazad ife l i ra t t a : n u s , a g a s ze rin t e gy I I i-o nb a (K is -A zsia ) b eo lv as zto nk is k ozs6glo en m eglep 6en so kh a zt ar ta st v e ze te tt e gy ed u la ll dn o . A kozsegbOl i sme r t 1 38h az ta rta s 23 % -a o zv eg ya ss zo -n yo kk ez eb en v olt. E z a z a ran ys okka l je le nt6 se bb a nn a] , h o gya z e se te t k iv ete le sn ek te kin t-h e t n e n k ,

A nok b i z onyo s nyi lva-\\ nosesernenyekrol is ki, i vol tak zarva, m in t p eld au la z o lum pia i v erse ny eknez6 t enk6L Ez t n em

anny i ra r i tuaHs o k o km agy a razta .k , m in ta,z a t e r n y , hogy a, s po rto lo k ruha t l anu ikiizdOttek, e s a f e r -jek e la tv any t61aka r tak "rnegkf-m eIn l" f ele se gti-

ket . Egyet len nO 'a ' l onban h jva t .a losv o l t ave rseny re : He-ra papi1oje. Erdekes .hogy 1 1 ti la lom e lle n e~r re K r .. e .. 3 96 -b a n a

spa r ta i kira ly l i iny , Kii.-niszka megny e rte azo1i impJJaikocs ive r seoy t ,i g a z , t avoHe t eben . Ezugy tO rte nh e te tt m e g.

h o gy a k o cs iv er se ny gyoz t e se -k e n t Gem a k cc sih ajto t, h an emafogat tulajdonosat hirdettekki, e s o K u nis zk a v olt

A nok jo ga inak fen teb b fe lso -ro l t k o ria to z as ai s em i nd o k ol-j a k a zo nb an a zt, hogy o ly an r e-legkentabnlzoi jak a z o k o riH ella szban eI6 asszo nyo ka t,a me ly - a r a b s z o l g a k h o z e s ap olisz ba n lak o id ege ne kh ez b a-s on lo an - m in de n lin ye ge s jo g-b o l ki vol t za rv a, T ev ed es a z tsuga l ln i , hogy a naknek n emvo lt po lga rjoguk , V olt,e s na -gy on is l enyeges szerepe t j6 . . t -szo t raz , h ogy egy gye rek to r-venye s h aza ss agb61 , po lga r jog -gal rendelkezd [ l n y a t i S ls z ul et et t- e, v a gy n em , P er ik le szp o lg a r jo g i to rv e n y e (K r, e .451/450 ) kimond t a , hogy csaka p o lg a r a p M o l e s a n y M 6 1 s za r -mazo u tcd Ieh e t atheni po!g{t r .H a va lak i po lga rn ak ad ja kim a g a r , noha egy ik szi .i l6jenemaz , el ke l l adn i r a b s z o l g a na k ,A miko r a c o r v e n y t ervenyesi-~ ettek , csak nem o teze r em berta d t a k e l hi l fo ldre r a b s z o l g a n a k( P lu t ar kho s' Z : P e rl kl es z. 37)!A p olga r jo g t eha t I l l l t a r o z o t ! a nmegkiH5nboz t e t t e egymast61 ar ab sz olg ak a t, a z id e gs ne ke t 6sa n ck et. A m asik ugyancsakalapvetd kt i l5nbseg az i nga t lan -s ze n es j og a vol t . Apo l i s z b e nta rto sa n m eg te le pe de tt id eg e-n ek (m et oi ko s zo k ) nem sze rez -h ettek sem h aiza t, sem . fo ld et, ar a b s z o l.g a k r 6 1 e s a fe l szabad f -to tt ra bs zo lga kro l n em is b e-s z6 lv e. A r n.e to ik o sz e s a fe lsza-bad i t o t t rab szo lga c sa k M r la -k asb an e ll ie te tt , fo ld et is c sakb ere lh ete tt a ' jJolgarjoggal reo -d e lk ez o tu la jd o no st 61 . So t apolga rok t61 , d e n em tC irv en ye shazassagbo l s za nn az 6 u t6 do k['d is ez a s;lab aly vona fkozo t t .6k m eg a z t i rokos5desb61 is kivol t ak : z a r v a . A go ro g n 6k h ely -zete a zo n b an sa ja to s v o lt . H avo l t f i l1 testVerl ik, a k k o r a fillo ro k01 te a z in ga tlan t, a t anyok-o ak : p ed ig az n n . I :m y r es z jutot t ,am i t Ie gk e s6 bb b a za ss ag kOie -s ut a lk alm av al h O io m am yk ep pm egkap tak . H a azon ban n emvol t f i u t e s l veriik , u :gyamlgyo ro k6lt6 k a R H ae t,. min t a fe r-f l ak . A b lr to k igazga ta sa altala-

b an fe r ju kre v agy fiu kra r n a -r ad t, d e a g ya ko rla tb an magukis i nt ez h et te k a g az d as ag i i igye7k e t , m in t a sp a r ta i n 6k ,ak ik -fe t j i ik. ta vo lle te be n - e gy ed tiJv ez ette k .a c s a l a d i gazdasago-J l : a t A n ag yo bb e r t e kU sze rzd -desek e rveny ess6gehez azo n-ban eg y fern gyam a i&i ra sa ravo lt szuk seg , A :z 5 rok osno ha -h ila u ta n tOrvenyes gye rmeke iorokolt6k a z i n ga t la n oka t , Nyil-v an va lo , h og ya g az da g o ro k 6s -no h e l y z e t e a c s al ad b a n a f6 rj eov e l s ze m b en egyal la lan n e m le -he te tt o lyan a la ren de lt , m in ta ho gy an a zt A ris zto te le sz s ora is u ga ll ja k . A z i ng s tl an o ro k le sjoga m ind enese tre u gy ancsak ap o Jg ar o k k o zo s se ge h ez k o to tt ea nd ke t, m egk tilo nbo zretve6 ke t a n em p o lg ar ok ( id eg en ek ,f el sz a ba d ft ot ta k , t o rv e n yt el ens za rm az as ria k e s ra bsz olg ak )t O m e g e t 6 1 .

A b t l 6 r t A f s r o n y o kAz is , g ya kr an o lv ash ato , h og ya n6k a v ilag t6J e lza rv ae ltek at a k h a z a k n oi ( to bb ny ire e rn e-l e ti ) s z ob a i b a n , e .s meg a z u tc a -re is c sa k k ulo n e ng ed elly el,fe rju k v ag y a U a r n i t i sz tv ise l6ke ll en 5 rz .e s e m e ll et t m e h e tt ek ki.Az b iz o ny o s, h ogy t is zt es se ge sn6k oero veh ettek re sz t a f e r f i a klak om ain , eze rt fu rc sa llo ttak ago ro g5 k, h ogy a z e tr us z k fe le-s e ge k f e rj li k m e l l e n h e v e r t e k alak ornak on , T obb fo rra sb an iso l v a s h a t o , hogy p e ld & u l S z ur a -ku sza ib an n o fe lt '1 gy elOk e1 -len6riz tek , n eh ogy az asszo -n yo k s zo lg a1 6 ik k f se re te n l k i i lmen jenek k i az u tcara (A tM-fUl iost 5 2J b) . Ug ya n ak k o r nyU-v an va 16 an n er o m in de n U irsa -da lm i re tegenged he tte m egmaganak az t, hogy az asszo nyoka t ennyireelzruja -meg am un b1 :t6 ! is . A z arisz tokratake s a g az d ag p olg ar ok ( ke re sk e-d 6k , m iT h e ly tu la jd o no s ok ) f e1 es eg ei n y ilv a n va16ban o t thoniHtek, . e s a. ,gyereknevelesei l kf-vt i l szovessel -fonassal , hlizlar-~as i mnnkakka . l mu]at tak a zi do l Csakhogy e zt n em szab adva Iam i fe l e maganyo s el fogla l !sagken t e lkepze !n i . A fe rj any -ja , a z o tth on e I6 n 6w k ou ok ( l a -n y ok ,. t iz v eg ya s.s zo n yo k )., a f e-le s e g ; a cse l ec t l anyok e s ar ab s zo lg an 6 k k 6 zo s en vegeztek

. ,


9/52

a h az k t i r iH i munka k a t , Ig ya n o k n ems ze n v e d h et te k kn -lo n ose b b en a b e z a r ts a g to l.R aada su l m eg a l e g s z igon ibbsz urak usz ai to rv en ye k se m a ztmond t ak k i , hogy a n o n em le p-h eta z u tc ara , h an em az t, hogye g ye d ti l, v a gy is s zo lg a lo la n y(vagy ro ko n fe r fi) k ise re ten elk ul n em teh eti e z t. T eh atm eg a b e za rt na k [ u n o a s s zo -n yok is r n i n d enn ap e lmehe t -te k a p ia cra , a s ze n te ly e k be , ate rn erob e e s ahova csak k ed-v u k t ar to tt a - m e g fe le ld k is e-re tte l , H a p e d ig t ek in t e tbeve s sznk , hogy Szi i rakusza i (e sA th en , v alam in t a le gto bb ga -r o g n a gy v ar os ) e l e nk : forga lom-m al ren de lk ezd k ik otc v aro sv o lt , t el e i de ge n t en g er es z ek k e le s k eresk ed6k ke l,ak ik a lk a l-m a s in t e p pe n r ab s zo lg a- k er es -k ed ele mb til e lte k, n em ttin he tn ilz o tt o v ato ss ag na k, h a v ala kia lanya t vagy f e l e s ege t megn ap pa l se m h agy ta e gy ed ul s e -ta lg atn i a z u tc an . R a ad asu lak ev e sb e v agyon os re tegek T il-szorultak ana, hogy a nek isfer j t ikkel egyutt do l g o zz an ak .A p ara sz ta ss zo ny ok d olo gid d-b en fe rjtik m elle n v olta k a fo l-d ek en .A n o i mnnkae ro f on to ss ze rep et ja ts zo tt a p ara sz ti v i-lagb an , E zt a m a ga k en d oz et-le n n y flts ag av al { gy f og alm a z-z ameg Hesziodosz, a b o io ti aipa r a s z t ko l t o : "A sszonyt h ozzh c i z a dh a z e lo s z o r s s u u u a n i ok -r o t . " (H e sz i o do sz : Munkdk l i snapok . 405. Trencseny i -Wal -dap fe l lmre f or df ra sa .) A p ia co -k on is e gy ma s me l l e t t arultak ako f a k e s a ko f a a s s z o n y ok , Tel -jesen te rm esze tes v olt, h a zo ld -s ege r' g ytlm olc so t, m ez et, v ir a-g o t, t e jt en n e k e t a s s zo nyok t 61v asa ro ltak a p ia cra jiro k, A k o-szo ruk6szf t es is n6i munka vo l t .A r i s z t o p h an e s z (A n6kiinnepe.4 4 6- 45 8 ) k om e d i aj ab a n sze r e -p e l egy o zv egy a ssz o ny , ak igyennek e i t koszo r t 1ke szHesb6Jta rt ja e l. S en kin ek s em ju to tte sz eb e m egk erd oje le zn i e zt ajo ga t, e s n yilv an s en ki s em pro-b alta k orla to zn i a z o zv eg ye t a b-b an , h ogy e lm en je n a z a go nirae 1a dn i te rm ek eit, A gtirtig varo-so k b an ugyan vo lt vfzveze tek,de az az agOrakfa vagy maS te -r e k r e , n y il va n os f or ra sk u ta k bave z e t t e a f ri ss v i ze t, nem a m a-ga nh az ak ba . A k uta kr61 ttib b-ny i r e r a b sz o lg a n 6k , s z o ]g a J6 1 ri -

n yo k, a s ze ge ny eb be kn el p ed iga c s al ad n 6 ta gj ai szallftot t


10/52

l eh e t, a k i t ud Im i- o lv a s ni .e le n ks z el lem ti , j 6 a z em le k ez o te h et -s eg e, s ze re t d olg oz ni, tu d ti tk ottar tani (h is ze n b ej ira to s a r na -gan h a z ak b a ) e s e leg e ro s .A le gk iv alo bb b ab ak to l e lv ar jaS zo ra no sz , h ogy e lm e le ti is m e-r e t ekke l , v a lam i n t g y a k o rl at ta lre nd elk ez zen ek a t a p l a l k o z a s -tu d om a n yb a n, a s eb e sz e tb e n e sa g yo gy sz er es ze tb e n, m e g t u d -ja le a lla pf ta ni, m i v alik h as zn a-ra e s m i k ara ra b e te g u kn e k ,6 riz ze k m eg n yu ga lm uk at a k r i -t ik u s p il la n a to k b a n, l eg y en e k joe ro be n, ta rt s a k m eg b eteg eikti tb it , n e le gy en ek penzsova-ro k (v agy is n e h a j t s a n ak vegrep enze rt t e rh e s segmegszak it a st )e s n e h ig gy en ek a b ab on ak ba n,v ag y i s o r v o s i k ez e l e s be ly e t tn e b lzzan ak m eg a m agik us h o-k us z po ku sz ok ba n, M i nth o gySz ora no sz n em filo zo fia i u t6 -p i a r , h a n em g ya k or la ti o rv o s-tu do ma n y i k e z ik o ny v e t Ir t ,b iz o ny os a k le he tu nk b e n n e ,hogyazoknak a f e l t e t e l e knek ,a me ly ek et a b ab ak ep ze sb enr e s z t v ev 6k ke l szemben t a -masz t o t t , mindegy ik M ba meg-fe le lt, e s b iz o ny ara so kan v ol-ta k o ly an ok is , a kik le ga la b bm e gk oz elfte tte k a to ke le te s M -b a m i n ta k e pe t, Vagy i s Sz6 r a -n o sz a d o tt na k ve t t e , hogy a n ok-Jega labb is akik babakepzesreje le ntk ez te k - t u dn ak im i - o l -v a sn i, E z p e dig sokka l e l t e r j ed -te bb e le m i n rio kta ta st fe l te te -le z, m in t a m it to bb i fo rra su nk -b o l k io lv a sh a tu n k , A gi:iro gn 6k te ha t s ze lle m ile g n em a l l -ta k a la cs on ya bb s zin te n, min ta z a tla go s fe rfia k, e s - m in t h it -t rtk - a m e gle he te se n s zU 'k sz el-l em i e lit be n is r ne gt ala lh a tju kkepviseldiket ,

A ta rsa dalo m n 6i re sz e u gy an -t igy ta go zo do tt , m in t a fe rf ia kv i l aga , Vo l t a k benne s z ab adoke s ra bsz olga k, a pol iszban l akoi d eg en ek , f e l s z ab ad it o t tr a b s zo l -gale es t6 rveny te len szi i le tesuek.A t f u sada lmat ktt ha ta rozo t t v a -l as z to v o n al o s z to tt a h a rom r es z -re o Leg a l u l illtak a I 'a b s z o lg a k

. 6 s r ab s zo lg anOk , i 'o lt it tt ik p ed i ga s za ba do k. A sz ab ad ok k tiz tit tv oUak po l ga r jogga l n em re n-d e lk ez6k ( id ege ne k, fe l -s z ab a di to tt r ab s z ol ga k ,10

to rv en yte le n s z ule te stie k ) e spo l g a r o k , Min t la ttu k , a n ok isr en d e lk e z h et te k p o l ga rj o gg a l,d e te rm es ze te se n a to bb i re te g-b en is ta la lu nk la ny ok at, a ss zo -nyoka t. A r a b s z o l g a n o k e tle gin ka bb k e t te ru le te n a lk a l-m az tak : a M z k o n ili rn u n k ak -b a n ( sz o ve s- fo n as , v fz no r da s,d a jk a sa g) e s a - pr os tit iic i6 ba n .A le gto bb o ro m la ny , k ulo no se na s za rn o s abo, k i k o t d i pomek o z i il ti k k e r ii lt ki, d e a p olga r-ra l v alo haza s s agko te s re nems za m ith a to t orv e ny te le n szar-m aza su lany ok is p ro s t i t u a lod -ha t t ak . A ra bs zo lg an o k, k u lo -n os en a c s a la d ok ho z k6tod6d ajk ak , g ya kr an e ln ye rte k s za -b ad sagu ka t, d e a z a m m 6 k e r e -s e tt el r en d e lk e z d r ab s zo lg a no kk eresm en yu k segitsege vel m egi s v a lt ha tt ak a z t, F e ls z ab a d it ot tr ab sz o lg ak e nt b e ke riil te k a p o l-gar j ogga l nem re nd elk ez d s za -b a d o k retegebe, Az A t h e n b a nla k 6 id egen ek , m eto ik oszo kad6 t f i z e t t e k , a m ely ne k o ss ze -ge fe rf ia k e se te b en ev i 12d ra ch m a, b ha n6 k ere se tte l re n-d e l k e zo n 6 k e se te be n p ed ig 6d ra c hm a v o lt A to rv en y t e h a te le ve s zamo lt a z o n a I 1 6 n6k r e -tegevel ,

V an meg e gy t e v ek eny seg ,am ely e t a szep i roda lmi mi i v ekg ya kra n k o tn ek a z a ssz on yo k -h o z , e s e z a m ag i-a . A t h r a ka ss z on yo k - leg ala bb is fo rra -sa in k sz e r in t - a k a r a h o ld a t isle tu dta k ige zn i azegbdl, e s h ak elle tt, a h alo tta kb a is v is sz a-v a r a zs o l ta k i d e ig - o ra i g a.Ie lket ,h og y s eg its eg uk ke l m e gtu dja -n a k v a la m it a t ul vi la g t it ka ir ole s a j a v6 re1 tnekromanseias.A v ara zs lo no k m ad ar ra is tu d-ta lc v a l to z ni, c s e rte tte k a magi-kus gy6gyi t6 s z er ek e smer ge kk e sz f t e s eh e z . Kirke, a h o m er o-s z i Odusszeia va r a z s l o no j ed is zn ov a v alto zta tta a s zig ete -r e I a tog a to f e r f i aka t . A k olk hi-sz i k i r a l y l a ny , M id e ia s a r k a -n y o k a.lta! v o nta to tt s ze k er re le m elk e de tt a z e gb e, m iu ta n m e -r egbe m arto tt k en do je ve l e l-puszti to t ta fer je tij f el es eg et e smego l t e k 6 z 6 s gy e rm e k e i k e t ,M a se k a s ze re lm i v ara zs la to kte re n m oz og ta k o t t h o n o s a n ,Kulonos , hogy e ge sz en m a s k e -p e t m uta tn ak a ran k ma r ad to ko ri m ag ik us p ap im szo k, A zBgy ip to m s za ra z h omo k j a b a nm e go rz 6d ott go ro g v ara zs sz o-v eg ek s zamo s te ce p-te t ta rta lm az na k a

la tha t a t l anna vaIast61 a z e mle -k ez ote he ts e g fe jle sz te se ig , av ara zs sz el le m m e gig ez es etd l am ag ik us gy ogy keze le s ig , d e ere ce pte kb en s em rn i s em u ta l ra jhogy felhasznaloik k o z o t t tobbn dle tt v oln a m in t f e r n . Eppe ne lle nk ez ole g, b iz on yo s e lja ra -s ok e gy er te lm u en fe rf ia kn akk e sz u lte k , h is ze n k if eje ze tte na b b a n segitet tek, hogy haszna-lo ik e ln y e r j e k e gy h illy v ag ya s sz o n y s ze re lm e t, 1 1gy n ln ik ,a z iro d a lm i rm lv ek o k n e lk u lsu ga ll jd k, h ogy a z a ss zo ny okgy ak ra bb an fo rd ulta k m a gik use szk ozo kh oz , m in t a fe r f ia k .T u du n k a rn il , h o gy o ly k o re ge sz v aro so k n yu lta k a m ag iae szk oze he z. A ku ren eie k p el-d au l K r, e .600 k oru l u gy te tte ke sk i i t , hogy v i a s z b a b a k a t ve te t -te k n lz re , e s m egfo gad ta tta k afe r f ia k ka l e s a n 6 k k eI, a k is -f iu k ka l e s a k is la ny o kk a l, hogyh a n em ta r tja k b e a z e sk ue kiira sa it , o lv ad ja na k e l, m in t av ia sz ba ba k, E bb en a z e se tb enny i lvanva loan a v a r a s eI61 j a r6 i ,vagyis ferfiak eskettek meg ap olga ro ko n k iv ul a p olga rjo g-ga l re nd elk ez 6 n O ke t e S gyere -k ek et is . H a a z ir od alm i n niv ek -b e n m e gis t obb szor t a l a l k o zu nks z e r e lm i mag i a t a l k a lm a z on6kk e l , mint f er fi ak k al , a z a z-z al m ag ya ra zh ato , h o gy a f er-f ia k na k c el ja ik e le re se re s ok k alto bb e sz ko z a U t r e nd e l k e z e s e -re , m in t a n ok nek , a k ik Igy v a -g ya ik m e gv a lo sit as ah o z v a ra zs -l a sr a k e n y s z e ri il te k .

A gorog v ilag - m i n t m i n de np r emode r n ta rsa da lo m - b i zo -n yo s m er te k ig e lk ulo nf te ttee gy m as to la fe rf ia k e sa n 6k te -re t, m in d f iz ik aila g, a h az ba n e sa n yilv an os h ely ek en , m in d p e-d ig a k u ltu s zb an e s a m u n k a -b an , ez a z e lk tllo ntile s az on bans ok ka l k ev es be v ol t m egh ata -ro zo es k iz aro la go s, m in t ah ogye zt k ora bb an gon d o l t u k . A z tp ed ig e pp en e b b e n a gorog v i-la gb an fo ga lm a zta m e g P la te n,h ogy fe rf ia k e s n G k k ep e s s eg e ikozottsemmifele olyan k iUOnb-s eg n i n e s , am ely a n o k e t a fe r-f ia k iil ta l [I zt itt b o ir m ely te v e-k eny seg b61 k i z a r h a t n a . Ezo ly an m od em go n d o la tn ak b i-z o n y u l t , h o g y m e g v al 6s u h ts a -n ak k ezd e t6 ig m eg Iegah ib b2300 e v n e k ke l l e t t e l t e l n i e .

~ N E M E T H G Y O R G Y


11/52

j\ n em escsa lad ok lea n ya in ak n ev ele seto bb ny ire n em o tth o n to r te n t, h an em a hu -b er tir u dv arab an v agy v ala me ly ik n oi k o -lo s to rban Nemcsak sa ja tos " no i" t ev e ke n y -s eg ek re ( va rra s, s zo ve s,' h fm z es ) o kta tts ko ke t, h an em - egy es k ora be li fo rra so k sz e-r in t a fniknal a la po sa bb - s ze lle m i k ep ze s -b en is reszesn l tek , m egtanu l tak a b e t sz a -b a d rm lv es ze t e le m eit: I rn i -o lvasn i , en ek e -k et e ld ad ni, s zin es to rte ne te ke t m es eln i, Se ls a ja ti to t ta k a lat in n y el ve t i s.

A le g to bb k oz e p ko ri s z o ka s jo g s z e r in t alany 12 eves koraban val! nagykon iva ,v agy is a h az assa gra a lk alm as sa . A leg to b-ben 1 4 eve s k o ru k ba n m a r te ny le ge se n ha -z assa gb an e l tek , v alam ely v ar , lo va gi h az -t a r t as , .familia" t 1 r n o i , a za z d am ak ( d ame )v olta k. A ko r an h az aso d e lim 6 20 eve s ko -ra t a j an m ar to bb gy erm ek es a ny a v olt, 3 0ev e s kora ko rf il p ed ig m ar n agy m am a , Sigen gy a k ra n o zv egy - h ac sa k i d d k o z b e nn em h alt b ele v ala me ly ik . s zu le sb e.M ily en vo lt a k o z e p k o r i nemesa s s zonyh ely ze te a h az as sa gb an ? A fra nc ia tb r t ene~szek egyontenl v ele me ny e sze r in t sz ab a-d ab b v olt, m in t a z tijk orb an ( am ik o r o ro -k os k is ko nis agra ite lte te tt, s a pja , m a jd fe r-je g ya m sa ga a la rt a llt) , s ze le se bb jo gk ep es -seggel es nagyobb cselekvokepesseggelre nd elk ez et t, m in t a 1 6. s za za dto l a 20. s za -z ad ig b arm ik or .. Ja va iv al, v agy on av al ria -g yobb mer t ekben r en d el ke z he te tt , n a gy o b bg az da sa gis za ba ds ag ot e lv ez et t, H a za ss ag aa la t t ferje kezelte javait, de nagyobbtra nz ak cio t c sa k fe le se ge j ova hagy a s a va lha j tha to t t vegre , s a nn ak tiro kse ge t, v ala -m in t a z o zv egy i e lla tm an y; v egle ge se n n emi d e g e n f t h e ne e1 . Ah o g y V in cen t d e B ea u-vais 1 3 . s za z ad i e n ci k io p e d ia sz e rz o k i fe -je zte : a fe le se g se n em u m6 je , s en em s zo l-ga l6 ja fe rje ne k, h an em ta rs a ( ne e d om i na ,n ee a nc illa , s ed s oc ia ). A kuli :inbozQ ado-m an yo za so kro l k ia l lf to tt o klev ele kb enr en ds ze rin t e gy u tt s ze re pe l ferj e s f el es e g,A Io v ag va ra kb a n to b bn y ire i g y e ke z t e k afe rf ia k e sa n o k e le tte re t e lv a la sz ta ni egy-

m ast61 . A n Ok sz am ara fen nta rto tt re sz v olta z lim o i ga z i b i ro d a lma : it t e lte k v el e e gy tittk isk on i gy erm ek ei, Ie an ya i, v ala min t a v ar-ti r ln ib ere se in ek p ap ja in ak a z u dv arb an n e-v e l k ed6 le an ya i a sz olg alo k, s e l6 k e1 6 bbc sa la do k e se te be n a z u dv arb an e 1 6 nemes -a ssz on yo k. A v a r umo e ls o dl eg es f el ad a taa z u td d ok , o r oko s ok b iz to sf ta sa nk fv u l ar e p r e z e n t a l a s v olt: u nn ep se ge k, je les e se -m en ye k, v en de ge k fo ga da sa a lk alm av al f 6 -n ye s-m hab an p ornp azn i +Ie anya iv al, n 6 i

11


12/52

k fs ere te ve l e gy utt - ferje o ld alan . A z Limod o lg a v o lt a s zo ro sa n vetrhazrar tas i ranyi -ta sa : g on do sk o da s a ze le le mr ol, r uh az atr ol,.a .szolganep f e lugye le te , R en dsze rin t 6 ad . .ta f e r jh ez a szo lga161 : inyoka t , j o bbagy l a -1 t1yoka t .S pe cia lis f e la da ta v o lt a z u ra da lo m ba ne lo asszo nyok , lany ok ved e lm e, Egy p en i-t e n d a s k o n y v a z t a ja n lja , h ogy a dam aks zn nte le nu l ja rja na k k o zb en terjuknel a b ir -to ko n 61 0 a la t tva lok e rd ek eb en , r ne rt "sen-ki sem tu dja m ilu kjobb an m egla gyita ni egyfbfi s z { v e t " , rn eg pe dig a z a gy ba n "olele-s ek ke l tis s im o ga td so kk al" . L am be rt c s a l a -d i k nin ik aja eL is mesel e g y e se te t, a m ik o regy h azasu lan dri lan y, ak in agro f em bere ie gy m eg sz eg ye nitd ja ra nd osag ot a ka rta kb eh aj ta ni, a g ro fn eh o z f o r du l t , A g r6 fh e ,m ik or le sz a l lt a z e j , "a to le l te fe r je t" , c s a.m eg pu ha etr '' .g ro f m eg ha llg au a a ke re s t ,s e l to r o l te ez t a m e lta tla n a do t,A varurn6re a kko r h , a r u l t igazan sokfe l e

fe l ada t es fe le16sseg , am ik orfe rje n em vo lte tth o n. S e z v olt a gy a k or ib b e se t , rn er t alo vago k h ol h ad ak oz tak va lah ol, h ol ]ii.ber~u ru k v agy a . kiraly u d va ra ba n. id 6z te k, h o llov agi to rnakon szerako z tak v agy f e l v e t -t e k a k ere sz te t, s h osszabb ido re e lmen t ek

a Sz en tfo ld re , a ho l e se tleg f og s a gba e s t e k ,Ily en ko r a z u m o m i nd e n te k in te tb e n h e ly e t-te si te tte fe rje t, m e go ly an te en d dk te re n is ,am ely ek egy ebk en tn em ta rto ztak a n6k re ,v ag y e pp en se gg el tilo s volt s za mu k ra , E ze kk o z e tar tozot t a p a r a n cs o l as e s bun t e te s .j o -g a, m e rt e z fe gy v erfo ga ss al ja r t , e z p ed igndn ek elv ileg tilo s v o lt. D e ha ez t a natal-mat (fid rdk ds h ian yaban ) a n o t i r ok t i l t e , Sferje a z 6 ' n ev eb en gy a k oro lta , a k ko r al ta-l a ba n a z a ss zo ny je le n v o lt f er je mellet t ,A ferj t avo l l e te . ide jenaz umokeze lte azu ra d a lm a t, i ranyi tot ta a gazda lkcdaste l-l en o ri zte a z in te zd k et , 6 ' ta r to tta k arb an av ara t, sz uk se g e se ten m eg is v ed te a zt, Sn em eg ysz er k elle tt fe gy ve rre l v ed ek ez niea z.a gre ss ziv s zo m sz ed ok ka l s ze rn be n, Fer -je n ev eb en jo gi a ktu so ka t is k ez de rn en ye z-h e te tt, a d as ve re li s ze rz o de se k et i rh a to tt ala,birtokugyekben pereskedhetett. Ha ferjeh(iheri lr vo It, a kk or fo ga dh atta a h ilb ere se kh om agi u ma t, H a ferje fo gsa gb a e se tt , re nd -s z e r i n t 6 g y tij tt it te o s sz e a v a lts ag d ija t, 6ta rgy alt s za ba do n b ocs ata sa fe lte te le iro l.H a p ed ig fe r je m egh alt , 6 v o lt v eg re n d e le -tenek v egreha jto ja . T ud un k o lyan asszo -n yo kr6 1, a kik p an ce lin ge t h uz ta k, .k ard o tfogtakes la vo n h arc olta k a fe ud alis a na r-

c hia cs ete pa te ie an , m in t M ont fo rt i I za be l-la , sc to ly an ok ro l is .a kik se re ge ke t v ez et-te k , h ab on lr v is e l te k , m in t Matild, HQd[toV i l m o s unoka j a , I . H e nr i k angol kiraly lea-nya , V . H e nr ik csa sz ar 6zv egy e, 1 1.P lan -t agene t Hen r ik ango l k ira ly e de sa ny ja , V o l-ta k o ly a no k , ak i k a n a gy p ol it ik a ba n j at sz o t-ta k in in yfto sz ere pe t, m in t M a iil d t oscana ig rofno ; V l1 . G e rg el y e s u to da in ak e gy ikl eg J6 b b s z o ve ts e ge s e . az i n v es z ti n ir a h ar c -ban , v agy a k isko ni fia ik nev eben regen s-k e n t orszagokat k o rma ny z o asszonyok,min t Theophano, {If. O t t o ne rne t - roma icsaszar , Agnes , IV. Henrik vagy Kaszt i i ia;B la nk a, IX L ajo s f ra n c i a k ir al y e de sa ny ja ..Georges Duby , a k i Wbb s za z k oz ep ko rin eme s l im o t H e fu t ja t p ro ba lta k ih am ozn i ak o ra b eli f or ra so k s zt fk s za v u h ir ad a sa ib o l,s zem le le re se n fg y je lle m zi e n o k: e] etk tir iil -menye i t : "Aki v al os d go s: k ep et aka }" kapn ia1"1'61,m ilyen volt a n6k d h . u e akkor e s ott,annak figye le mb e ke ll v en nie a hdborak esaszinlelt h Gh oru k, a lovagitornak lilland(;k oz e/ se gd t, o da k ell k ep ze ln ie m elld jiik v ag )'tiz h ev es , la va : td nc ot ta t , panceljat tiszto-g at 6, c sa ta ko s, lo sz er sza m - e s lu ig ys za guR ifjt, a kik t ob bjig ye lm et s ze nte ln ek lo va ik -nak, m in t a n a k n e k . ; a nokn e); akik: a v e S 2 e "

K f T T : - 0 S ' . ' E L E ~ . T J 0 " R ' M A. ,o a y e a 1 f ; . j k>atpHol' l ' - me ; g ~ a k b a e e ll :a t egyebkem a K 0 r a b e l i fQn'asnkaz o " K o f i ~ o no k k a l b ilso n litilf r Osszii ' ; ;men nernAta ll ic tt pcfuol t l inge tO ' l t e n i . e s l a v . 0 h l l a r e l i a s 2 M l i t 1 , i n l d 6 i : t eg y s l i I o m s z i " d 0 s gr0fr i.6veHol:y-. t a t 'O t t: e ;l f hj u 1 ri S z Q v 'l i . i t a s a a k # e 8 .a :h id l l a ro m eV lE t a p to h a b fl n is 'l i od . as { i~!i01: v e te te tt ..Iiik t0 v e ~ e zr O e :v ij~ J t 1 B 5 " _ !1 ~ n k :~ r t e f~ ly , e t~ le ta - k o l o s u i i' b ? P h i t. i P F d ,akit!A'quitO/fiei Vi lml)~ E r m e o g m ; de e ;l l ls z !@ S l !u t a n v e u ielesegi j l . 0 isme g u n ta a j eJ es tr u b a d i\ T k el u za sa it Gllc in ek "e gy ei;Jk en t h at.g ye l'l l1 e"ket smlt), s b e a U t ap amlflak . titeOi: l : e , f u 1 y a , Au(iewi le is. .

1"lZ~cfuan~~ezej;tEnttengardeun:oka:l1q:g' . l ,Matild, V.Pul 'kb ' g '(6 (ma : fd1131 ~s1 1 43 ~ 0z at l f er u: z; sa le rr ii R i la to /) l ~anya ,P la f f ta~e t l t [ 1 . . H t i n i ' i R ia n g o l l G i r l l y nagynlnje , . t f . :z osorsa : i s J l 1 < t l l i m je l l em-z6en a l l f k : u l t : I 6 v . e s .kdral)an'lepetthe a k elo ste rb a, d e nehav .~ ' h6napml i l \ ' a \ l p j a kiliozta o n -n a n ; ; me ' r i e f j e 'g y e z l e VUm os an go l tM n a ro 'k i@ s sd , 1 . He.l1rikfia"wL A z11T8.4)aFj t I D r t e . i 1 . ! f il l z a S s a g J d ' it & k oEM a t l l d 1 3 , " f~ r je 1 6 . 6 e s v ~1 1. A z l f juteJj k l~ f ~ \ ' mU:Tv a !d ~ 6r t ~ v el e g yi lt t l i a J 6 t i i r ' s .a ltloz-ata l e t t . p5 e 'lE } SoZ'i!eg~ 1 1 1 . Q ' s . lm a r v e g e ' ! l e n f ~ s e n : v : i s f l Z i l ; _ f e f it F Q J ) ) h lv r a . u lt c o a , ah i511149"b e n , 44 eves k e r a b a n apatnove vruasr.l tot tak.M a t i ld v l ss za j&v e te le tu z@ ii oa J. 1Bm 'l en g aT d e on e in v a nameg . 1 1 1 ; y J . b e h ,h lt ha hn es el nY li li mi n: 'U gy g on d ol ta , h ' b , g y i d ~ e v ls sz a H h ri i a v i1 a g b a . Eb -b e n a z ~ y b ~ t l l i l g y a r t i s , m ~ g h 1 I 1 ! i ' ! ' r l l . ' Sof l ik f ~ r - j: e , a b r e t agne - i h tl fG e g , a 1 t i: ve -I .If:g}'Ut(\'0nti1t$1 K l l : 0 8 t 0 1 ' b a , s ugyam:'kl?m t a ' V o z e t l az e t 6 x s o r a M l e l ' s - a :f t jJ~ne t i fmisdi ' l ik f l1h: s61le, P~ l I pRa is . E~0 rE rmenga t J i l e a r e ii nS 'i : z s i -l la t eJ O : - ti . b e p . a r t a S , 0 i l a Vilmf>sne roege t , a I D i@ s t e Jh 'l gy ta 6 t.,} ;z a k Gi o n emjtii:t s i k e r t c e i : . a n e r e e g n em E o ga tl 't a6 t v r s . . ' s z a : : E g y d " iS r er a k 0 1 o s to ro a s e mV"ollkeav~"\f is:szatrrenlli , h a n a m n 6 n il iiy e v r g ' f ia , 1 1 [ , C@h a h b t e"1 ! : gn_" t , i

t e T t F u l i k o h @ z . E i :l B g f f r a i t l a velte f e L a : i a t y J a t 1 1 1 4 1 i J " l'l 1 lc m t e v r a u l t -ban" h ~ t i i e " g l1 d v a n a . l5 'a l i i e J f ' . .s a ! k o v er k e to et~ll.ma 'g~az u : la p : M .R '@be r t~ a t t a d j e ! ( g ;ymas* lQl : o s - I HlJ , t f i l l1o .@J11eg i s ~e t k l ! a e t t ak o r n agy n a ta . sd e g y ,h a r i 8z 6n 0k av al, at~l'.pe*~j t ro z \ e b e , M ~gW' r e n ! lk , .6 s ~ i tI h ~~~gF e; i t ~~ i k ;u t a l n j e g , K - P - I \ ' l < i ~ z t en> i l ? t r e n t i :. f e lv , i ~ g Q z t a i @ j a v a l , Gla iwa ) , lx - i S , ? eu t :Bema t ta J , S a 2 ; O h a-. r a h e E k r@ n lk a i l l r a d 6 :s a ; 'am e ly szeFint t~sl l>; an t1~ ly m e 1 l :. m i n C l i g , . f i G : t n l G s I tkaUI! I ; \z U t ta i e g y o i' s z te rd ra k o l o st o rl l l a r ~ tt b e , s o t r n a gm w , a g y o na b D F1Jdlt,8 1 1 1 f t g i f i ! i z i t e 1 . J e s . # 'l I;ps ig l lf ' , n e m l i l l r fa it s z i g o r U a s ! Z i k e i i s t , es :Bert r r i i l : g a < i s a t J p - i t @ r t H i t 1 l l0 s i o t t . K ~& : l J b ~ n l ' e l t t g t v e r - e . V . F u n t 0 g r .6 : fJ 1 3 1 ~ b e nn ld a n~@san l il e :l t} 1 i al t a s z e ) i e t e$ i !Sletme;gprobillf il!asaiba: ' J~hlzs;iiemkll;aJ)iii.letl, s a Z Q h iv ,a sara 1 i , J "2~ben :n ehanyc i : s z t e r6 t a a p a -

J i te r tt a c ta , M m jo U t e ' g y e d l : i l [email protected] ilUI.-ba. V . e : i , t VQI t hliga.l~abetla c aR l "Se r e t i l l i ! - en a Szen! f01 t1r l .' im~f1 t .Ha rem el t igelro t t ,majd haz_at4we ab -.i~,i l k i s z : r n t t S n r e \ v : e u e a f a t y l a t , ,m i u t an : f @ 1 ; i e , I c q g i U I 1 6 T a:es.ny- ! ! k o l H a- ba aI . . o o e n i k ' O l o s t Q " I h a V O l ) ]u : 1 t v i l l S " iO l l : l . a h g j t Q J 1 S d f f i k ti ; ; ie , Al a i n h e r o e g .stingn61 H6dfto Vilmps z .a S 7 1 & v i. v o je v a l i , . 8 m i l. l t i l y e n M f h a tG a h fr e~ u tQ l sG e .v e fl li :i 1t e1 te _ M i d o n 1147-ben meJilhalt; N i d I ' ; meli iHemet tek eL

, - ,. : i" ' " "~-...-~

12


13/52

d e /em f et ato ka n a v arb a b ezd rv a n yu gta -lankod ta k, o lykor arm kenyszerftve, h ogyegy e dil l k ez e li en e k. egy-egy ve rese get, esm a gu k in d uija na k iura, hog e la t e rem t seka s zo ms ze do kio l a v alts agd ijh oz s zr ik se ge sd en dr ok ai, e s u gy an c sa k ok k ap ta k s ze m -reh6nyast , h a n em tu dtd k iigy es en k ia lk ud -n i a fo gsa gb an le va h u ve s k is za ba du ld sd t.Ros s zu l m i lj il k fe la z u r n o v a l6 d i h a ia lm t u ,h a e /fe le jtjilk , h ogy jb :je le gto bb sz or m a s-fe le lo va go ls , e s e le rh e te tle n v olt . lg az , h o gyily en ko r a n em e sa ss zo ny ok s za ba da bb anel tek, de nagy jele16sseg nyom ta a vliU u-kat , e s a ho gy a kk or m on du ik , vigo sz ia la -nu l , e gy e di il, u im a s z n e tk ii l, k iv o lt ak szol-g al ta tv a s a ja t g ye nge s eg ei kn e k: "b e va l 6 ba n g y en ge k v o lt ak ? E gy e re rt he -t a n k a j el es f ra n ci a t or te n es zn o ve l, Regine

Pemoud - v z i , a k : i konyv e t irt aka t ed ra l i sokk o n in a k a ss zo n ya ir o l: .h a oivassuk e kork ro nik a ii, e s elmeridiink. a j eu da li s c i vi li -za ci6 e ls a s zd za da i to rte ne te ne k r es zle te i-b en , a kk or s zin ie k en ys ze rfto en k in alk oz ike gy e sz re ve ie i.o z a ss zo ny ok . legtobbjenekeroteljes s t e J i J e l y i s e g e . h im n emu p ar tn e-r e ik k el s zemben"

A P A c A K i s A P A T N O KN em m in den n em es lany m en t fe rjh ez , N emm in denk i sza mara a kad t m egfe le lo pa r t i ,A h tlb er jo g s zig on ia n e 16 fr ta a ln ib er bir to ko sz th ata tla ns ag at, e ze rt a m a so d -, ha rmad -s zu lo tt f ia ta llo va go k z orn e n em ko the te t tb a za s sa g o t, l eg fo l je b b a kko r , h a s ik e nilto l y a n h tlb er ur at ta la ln ia , a ki b ir to k o t a do tt

~ nek i, s ho zzaad ta sa jit v agy va lam ely ik va -z allu san ak la ny at. K ulo no se n a z ez re dfo r-d uld u la n k ibo ntak ozo dem ogra fia i ro bba -n as id e jen h em zsege tt Nyuga t-E u ro pa an dt le n f ia ta l fe rf ia kto l e s a pa r t aban ma r a d tl anyokt61. Ez u to bb iak egy resze a rra is val-la lk ozo tt, h ogy v alam ely e l6k e1 6 lo vagagy asa legyen , de Ie gto bb jlk szam ara nemvoIt :_rnas lehe t6seg, min t f e l v e nni a faty l a t ,a za z k olo sto rb a v on uln i, U g ya nc sa k k olo s-to rb an fe je zte b e e le te t a z o z ve gy e n ma r a d tneme s a s s z onyok zome is , t ovabba a z o k ,a k ik e t f er ju k e lt as z it o tt v a gy v a iam ily e nIl nig gy el ( re nd sz er in t r ok o ns ag c im e n) eI -va l t t o l u k . Vegt i l s ze p s za m rn al a ka dta ko ly an haza sp aro k is , ak i egy id a u tan k o-z o s m e ge gy e ze ss el k tt lo n va lt ak , S mindke t -ten ko lo sto rb a vo nu lta k , A 11 . szaza db anHugo c lu ny i a pa t k olo sto rt a la pitc t t a z onh azas n 6k szam ara , ak ik nek fe lje - re szbenaz . 6 rabesze le se re - bea llt a h ire s bu rgu n-d i a i mo no sto r s ze rz ete se i koze .Noi mo n os to ro k ka l ta la lk o zu n k m a t as ze rz ete sse g k ia la ku la sa na k k ez de te n. A 4.s z az ad i E gy ip to m ba n az e ls a s z e rz ete sik o z os se ge k a la p ft oj a, Pachomios z ha z a te pfte tt - a f erf im o no sto r m elle tt - Mariah riga e s ta rsn di szam ara . A 6 . sz az ad banNyu ga to n is m egjelen tek az ap acak o 108to-

A k et to s kolos tor sz imbaUkus abrazolt isa.1300 k o rl il . A f e r. fi s ze r t. el es e kJ e la d a la a l ii u rg ia Jlegzil;e.Az r rp at no k ez eb 'e n p as zt or ba t, m in t a p' i ispokiike v a gy a fe rf i apa toke

r o k , 513 -ban Caesarius, A r Ie s p u sp o ke re -g u la t.i s s ze rk e sz te n a h el yb el i S z en t J an o s -rnonos to rban kozos ele te t e16 sznzek sza-m ara , ak ik nek e len In iga .lit. A 6. szazad -t6 l k ez d ve n agy szam ban a lap fto tta k n 6im ono sto ro kat a frank e s a ng ols za sz k ir a-Jy ok , m a jd a 10. szazad to l a nemet ura l ko-d ok is , v ala rn in t a z 6 p eld aju ka t k ov etv eo rs za ga ik e 16 k el O n e mz et se ge i, c sa la d ja i,e l sosorban s a j a t n o ro k o na ik s za m ar a,E ze k a ko zo ss eg ek a lta le ba n S ze nt B e ne -

dek r eg ula ja s ze rin t lte k, a z a pa ca k a lta lv a la sz to t t, d e i ddnken t azalapftr i c sa la d a l-

t al k ije lo lt a p at u6 (abbat issa) v a gy k is eb bko l 0s to r ok b a n p e rj el no (priorissa) veze t e -se a l a t t . .Ez a re gu la p on to sa n m egsza b ta an ap i t ev e ke n ys eg r itm u sa t, i dd b eo sz ta sa tk oz os im ad sa g v altak oz ott s ze lle mi m un -k a va l ( o lv a sa s, maso l a s ) , f i z i ka i munkava le s p i h e ne s se l . A szerzetesndk kozot t sem-m ife le k ulo nb seg te te l n em v olt , s en kin ekn em le he te tt s ze me ly es tu la jd ou a, egy for -rn a ru h ab an ja rta k , k O ZQ S h a l o t e r emb e na lu d t a k :, k o z o s e n e t k ez t ek . A z a p ac ak s zin -te k iv ete l n elk ill n em esi sza rm aza su hol-gyek v olta ic S ze ge ny eb be kn em ige n k en il-

13


14/52

h ette k b e, le gfe lje bb a s zo l g a l o k k o z e , melta b ele p esk or je len td s h ozo man yt k elle t ta dn i a k o lo sto r jav ara . A k olo sto ro k egyeb-k en tje le ntd s v ag yo nn al: f old bir to k ka l, u ra -dalmakkal, jobbagyokkal rendelkeztek.Id dv el.g ya ko rla rta v alt, h og y a f i z ika i mUD-kakat alacsonyabb s z a nna z a s t i .laikusn6ve r ek " ( conversae) veg ez t e k .

A n e i k olo sto ro k a la pjta san ek v ira gk oraa 12. szazadban kevetkezetr be , rn iddn azuj szerzeresrendek - f61eg a cisz te rcitak , apremont re iek e s az agostonos rendek - nagyszam ban fo gad tak b e n 6k et a so ra ik ba, Sz ii-z av allete sillte k d j n 6i. k olo sto ro k, m egs emtu dn k k ie le g f te n i a Dovek :v6 i g e ny e ke t ,E k olo sto ro k f ela da ta , min t egy korabe l i fn i skifejti, hogy "olyan. h ely ek ke le g ye l l e k , a ho le r eu a s sz onyok, akik belefaradiak. a . luizas-s a g s za b ad o ss ag ai ba , m egt is zt ulh a ss an a knuUtbeli 'tevelygeseikt61, e s m e. lt 6k ka w i lja .-na k arm , h ogy elnyeljek K risztu s olellfsel.A h flza ssa gto l m egsza ba du lt n em es assz o-nyok w ila szto tM k e zt a h el y el , . 0 1 17 1 11 1iirel-mesebben nyugodl la bele a M zassag oro-meinek elvesztesebe, mivel raebredtek, hog)'mil yen rovi dek es s zo mo ru sa gga l te ltek a n-na k gyonyor ei" . .A [ l o f t k olo sto ro k s zf um :i-n ak g ym s n o ve ke de se id d ve l v is sz ah ata stszu lt a f erf sze rzetesek ko reben , A 12. sza-zad vege n a p r emon t r e i rend egy e t eme ska p t a l a n j a ug y ba t a r o z o t t . h ogy "mostantolkezdve toM miverl n em v esziii1 k/el" .A n 6i k o lo sto ro k saja tos valtozatat k6p-v ise it6k az Ull . ke t t o s mono s t omk , abo legyrnas m elle tt v agy egy epi:i1etegyii t les-b en ( re nd sze ri l1 t a t emplom k e t o1da.hll l)v o lt e lh ely ez ve e gy n o j e s egy f e r f i s z e rze -t es -M.z . A ferfi sze rze te sek fe lad :a ta e bb enaz ese tben az a p a c a k le lki gOl ldozasa e s a14

k olo sto re gy un es a ny ag i s zu ks eg le te in ek e l-la ta sa v olt, a m a no i m on ostn rb a nem 16p -h etrek be. Nagyo n so k k ett6s m ono sto r l e -t es iil t a frank. e s a z a ng o ls za sz k ir aly sa go ktertileten a 6-8. szazadbao. Ezek e len azap ac ak ~ lta 1 v ila sz to tt a pa tn 6 a lll , a kin ek afe rf i s ze rz ete se k is e ng ed elm e ss eg ge l ta r-t o z t a k . A k ett6 s mono s t o r o k a. 9 , s za za d -

ban e ln in tek , rna jd a 11 . szazadban je len -te k m.eg u j r a . . Ekkor m a r r i tka a Ic ett6 s m o -n os to ro kb an a n o i v ez ete s to bb ny ire f e r f iap a t o k e s p er je le k a ll ra k a z in te zrn en y ek6 1 e n . K iv ete lt k ep eze tt F ran ciao rs za gb an a.f on tev r au l t - i k ozo sse g. A la pfto ja Robertd ' Arb t isse l ( tIl l7) n agy h ata su vandor -p re dik ato r v olt , ak i n agy sz am ti k tiv et6 1etes t a n i t v a ny a t - a kik k 5 zt t.6 bb se gl: le n v ol-t a l c a n o k - 10 99 -1 6 1 k e tt o s r n o no s to r o kb a nte le pite tte Ie . A z anyakolos tor Fontevraul t -b an n egy m o no sto rb 61 a ilt , harem a n6k ,e gy a fe rfia k szamara Miv e l a rend az ala-pft6 sz an de ka s ze rin t a n 6k er t, a n 6k sza-m ara le te su lt , v eg re nd ele te e rte lm eb enm in de n k ett6 s m o no sto r e len apatn6, . i l le t-v e p er je ln c a llt , m e gp ed ig o l y an , a li n emszuz . h a nem e lt m a r- ha z as sa gb a n, v a gy iso z v egy , A k e z d eme n y e ze s ne k n a gy s ik e revol t : a 1 2. szazad kozepen 5 ezerre becsu l-te k a k6zosseg ta gja in ak sz am at, F on te v-r au l t elsa ap atn dje e gy e l6 k elo f ia ta l o z-ve gy vol t , P e tro nille d e C re on , Chemi l l eunlnak f e le sege , aki 20 e v e s !corabanmegozvegyti l t , b e l e p e t t a ko lo sto rba , s 22l e v e - s e n apa tno le t t , 0 35 ev i g a U t a k oz os -se g t I e D . Ut6dava U49-be n A njo u M a til-d ot v ala s z to tta k , V . Flllko g r6 f (1 13 1 e s114 3 k5z6t t je ru zs ale m i k in ily ) le an ya t.Pla nta ge ne t II. Henrik angol kiriily nagy -n en je t, a z a ng ol t r6 no ro k os o . zv egye t , aki

a k k o r m ar 29 ev e , 1 5 ev e s k o ra 6 ta v o lt ak o lo sto r I ak o ja ,A no i ko lo sto ro k es a ke tt6s ko lo sto rok

- k u ltm o se n a 7. e s a 10. szazad koz6 t t -k or uk v alla si e s k ultu ra lis e le te ne k f on to s,a f er fik o lo eto ro k ka l e gy en ra ng u, .n em eg y-sz er az ok at tu ls z arn ya lo je len to se gf k oz -p o ntja i v o lta k. I lyen v olt a z a ng olsza szk ira ly sa go kb an a 7. s za za db anW hitb y k et-to s kolos t o ra Hilda a pa t no vezetese a l an ,f rank te ru le te n a 6 . s za za db an Po nie rs ke t -to s k o lo sto ra , a ho v a Radegonda k i r a lynevonul t v is sz a o zv egy se ge be n, E nn ek a k o-l o s t omak vol t la ko ja a k o ze pk o r e gy ik le g-n a g yo b b h imn us z k ol to je , Y e na nt iu s F or -t unaus is . E s za k i f r a nk te ru le te n a 7, s za -z a db an Bathi lda k i r a lyne v o n u lt v i ss za a za l ta l a a l ap i to t t chelles-i kolos t o rba , amely-n ek szaz evv el k esob b Gisel la , Nagy K a -roly n6vere lett az ap a t n o j e . A k ieme lk e ddn 6 i kolos t o rok e s apa tn6k so ra a 10. sza -z ad ba n a N em et K ira ly sa gb an f oly ta to do tt ,aho l1 . M a daras! H ennk felesege, Mati ldalap i to t ta Qued l i nbu rg monos to r a t , Sugyancsak a ki ra lyi csalad egyik n6 tag jaaJ!lta g an d er sh e im i k o lo s to r e J e n . Ezekbena k o l o sto ro kb a n a f ia ta l a p a c i i k komoly ok -ta tasb an reszesn ltek , nern csak la tinu l ta-nu l t ak meg jo l, h an em gorogii l is . A Ne-met-remai C s a s z a r - s a g o t megalapit6 NagyOt t6 m e g l a t i nu l se m tu do tt, d e a z u no ka -h uga a lta l v eze te tt k olo sto rb an n ev elk ed de lO k e l o h in y k a k : f ire s o ra ik ba n s zf ve se n 0 1 -vastakTerent ius vigjatekait , S az 6 kezuk -b e k f v an t k e re s zt en y ib b s z el lem f o lv a sm a-nyokat adn i a gandershe im i apaca , Hrots-witha, m id dn T eren tin st u tan z6 d ram ak at,valamint v e rs es l eg e nd a k at Irt,E k olo sto ro k es ap atn oik nemcsak ko rukku l tu ra l i s e le teb en ja tsz otta k k iem elk ed 6

szerep et A legto bb k olo sto r je len to s f o ld -b ir to k k al, u ra da lm a kk a l, jo b ba gy cs al ad o ks za za iv al r en d elk ez ett, e ze k i ranyf tasa is aza p at no f ela d at a v o lt. Vegi i l , d e n em uto l -so so rb a n , e z e k a z a p a tn ok - c sa la d i k ap -csola ta ik es monos to ruk tek in te ly e rev en -be fo lyas : g ya ko ro lta k a p olitik ara is .R , W . Southern, a k iv a1 6 a nge l med ie -v i st a e s e gyba zt C ir te r ie s z fg y jel lemzi e lo rak oz ep ko ri k o lo sto ro k a pa tn qit: .Parancso-f6 t erm es ze u l, f et e/m et es holgyek voltak,nemJeledkeztekmeg rola, h ogy a z u ra lk o-d o o sz u il yh o z t ar to z na k . A p d c a ko lo s to ra ik -h o z a lt ald b an /il fi s te rz et es ek k6zossegeitc su to itdk, hogy ezek kiszolgaltassak aszentsegeket, es a vi/agi adminisz tracios zi i. ks eg es t ee ndd i t elvegezzek, s az el6kel6apatno olyan szellem ben ko rm an yo zta a z.eges z s ze rve zet et , min t ak i hozzaszokot t apa ranc solash oz. A so te l k ozep kor e h i5 1 -gyeinek nevehez nehdny f . . . i e m e l k e d o valla-sos es i ro d a lm i a lk o ta -s / l iz6dik , d e r agy o-g6 /iiggetlensegilk Item ta rto tt soktlig.A hogy a tarsad alom szervezettebb e w ilt e segyhazi vona tko zasban megsz i16 . rd u l t, e I6 -t ir be k er iH t afbfiuraloni sziiksegessege."


15/52

A f er fi ur al om megvalo s i t a sa a g ya ko r-l atb a n.n e m v o lt konnyI i d o lo g . A c is zt er ci -ta r end veze t6 i p e ld au l a 12. sza zad v egene s a 1 3. szaz ad ba n k em en y k uz de lm et V1V-ta k a s p a ny o l o r s z a g i a ris zto k ra tik u s m o -n os to ro k a pa tn oiv el, a kik te lje s fu gg etle n-sege t e lv ez te k , s n em so k a t to rd d te k a ze g ye tem e s k a p ta la n hatarozataival, A papais m e gb o tr an k oz v a e rte su lt r o l a , h ogy ez ekaz a pa tn ok p red ik aln ak a sz6szekroi ,gy6ri -ta tja k a pa ca ik at, H ia ba p ro ba lta k k orla to z-n i a n6 i ko l o s t o r ok s za ma t, a zo k go mb am od ra sz ap oro dtak , s n em et n ye lv te ru le -te n , N e me ta lf old o n e s a z Ib er -f el sz ig et ento bb szo ro se n rn egh ala d ta k a fe rf iak et .A rend i v ez e te s h asz ta lan p rcb a lta az ap a-c ak at a fe rfl a pato k f ennha to saga alii k eny -s ze rite ni. A z a pa ca ko lo sto ro kb an z av ar gs -s ok to rte k ki, s vegtil is a z e gy ete m es 1 < a p -ta la n k en yte len v olt v is sz av on ni, iH e tv eenyh i ten : i a n oi k olo sto ro k sz ab ad sag at k or-l at o zo r e nd e lk e z es e k et .Ertheto te ha t, h ogy s za mo s n em es i sz ar-

ma z as u , e l6 k e1 6 h b lg yu gy erezte, h ogy k o-lo sto rb a le pv e.m ajd id 6v el a nn ak 6 Je re k e -n il ve n a gy o bb s za ba ds ag ot e lv ez , t o bb le -h eto se gg el , m o zg as te rre l b fr - rn a a zt mon -d an an k , h o gy i n k a b b . r negva los f tha t j a o n -m ag at' - , m in t h az as sa gb an , v an irn ok en t,ahol- e lv i e gy en jo gu sa g id e; tars i v i s z onyada - megiscsak a l a v o lt r e nd e lv e ferjenek.A z ap acak je le nto s re sz e n em a t o k e l e -te ss eg re to re ke dv e le pe tt k olo sto rb a, h a-n em aze rt, m er t n em k fn alk oz ott s z a m a r am a s a l t ema t fva . Termesze t esen ig en s ok a nvo l t a k - e s s z amuk a 12-13 . s z a z a dba ne gy re n ov ek ed ett - , ak ik t el je s meg gy 6 z .6 ~d es se l e s o d a ad a ss al v a ll al ta k a K r is z tu s -n ak s ze nte lts zu ze k e le te t, Kozt i l i ik ke ru l -tek k i a k o r nagy n di sz en tje i (p l. N.Be laI e a ny a , Sze nt M a rgit) vagy k i eme l k e domisz t i kus ir6j ( B i nge ni H ild ega rd , M a gd e-burgi M ec h tild , H ac keborni M ec h tild ,Nagy Sz en i G e rt ru d ). V o lta k a zo n ba n , e l-sd so rb an a z eM k el6 o zv egy ek k ozo tt, ak ika k olo sto rt v ala mife le m en ed ek n ek t ek in -te ttek , ah ol- h a sz ere ny eb b korn lmenyekk o z o tt i s - f o ly ta th a tj ak k o ra b bi e le tv it el u-k e t o 6k s zo lg alo ik , u dv aru k nemesasszo -n ya i k ls e re teb en v on ultak b e a m on os to r-b a , la to ga to k at f og ad ta k s k ij ir og at ta k . B a ra re gu la k e l6 ir ta k a k la u ziin it , a k o lo st orte lje s e lz ara sa t a k ulv ila gto l, a le gtb bb k o-lo sto rb an e zt n em v ette k s zig on ia n, M i v e le te re n egyre t o bb v is s za s sa g r nu ta tkozo t t ,VI II . Bon if ac papa 1298-ban kot e l ez6ve r e t -te m inden ko lo s to rban a sz igon i k l a u z r ir a t,Enn ek az o n b a n n e rn v o lt ta r to s h a ta sa ,A keso koz e pko rb a n gyak ran ta la lu nk a rr ais utalast , h o gy a k o lo sto ro k b an d iva to s ru -hakban j a r t ak , ekszereket viseltek, kutya-k at , m ajm o ka t ta rto tta k, ta nc olta k s e gy ebv i l ag i a s s z oka s okna k h o do lta k. M i nd eznagyban a l a a s t a a k o lo s to ri f eg ye lm e t,

$ : ; J KATUS L A s Z L O1 5


16/52

A hldo ren d sz e rin ti e lsa p e ld a c sak res zb en ta r to z ik a te rn an kh oz ,~~rt e z ese tben a .f eje de le m as sz o ny t c sa k ir np lik a cio k a la p ja nk iltltja k k i b tin os ne k, o Jy an d olg ok ert, a me ly ek et a k ro nik afro Ite le l (e s n ero a z a la trv alo k) , A rra a n ega tiv k ep re go nd olo k, a me ly etMe r se bu rgi T hie tm ar f es t e t t Sa ro lt r6 I, G e za uagyfe j e -d e lem f el es e ge rd l, Szent Istvan a ny jin il . G ya kr ani d em a s zfn es b es za mo lo t, a me ly i igy Irja le Be-

Iek neg it (Sa ro lt sz la v n ev e), m in t a k i e ro s en

. . . . . . . :" .

iv ott, v ite z rn od ja ra lo va go lt, so tegy sz er m ego lte gy e m be rt. F er je r6 1, Geza r6 I p ed ig a zt Ir ja T hie tm a r,b ogy az iga z h ith ez v a lo raga szk o da sab an gy en ge vo lt, e s a lllt6 -la g e gy sz er k ije le nte tte : e le g.g az da g a hh o z, h o gy egyszer r e hodol -jo n a p o gany e s a k e re sz te ny is te n ek n ek , K im ond o tt k ap c so la tn in es a S aro ltro l ra jz o Itn ega tfv k ep e sfe r je ne k ta vo lro l se m tO ke -le te s k ere sz te ny se ge k oz t, a m n ilsago san j61 ism er t a k egy es e sv a ll as o s, f er je t m eg te rito v ag y a h it be n mege ro s f t d kira lyne f igu-n l.ja a hh oz , b ogy n e a rra go nd olju nk , a Ie fra st a z e lo bb i ttik ork e-p en ek , a ffe le ro ss z p eld an ak s za nta k, a m ely et a k ira ly i fe le se ge k-n ek n ero s za ba d kove tn i t i k ,A le ge rd ek es eb b es et ta la n S aro lt m en yee , Ba jo r G i ze lla e, Szen tIs tv an na k, a z o rs za g elsa k e re s zt en y k ir al ya n a k fe lesegee, Ko z e legy ko ni fo rra sa in k c sak k ev ese t m ond anak ro la , e s amrt c s e l e k e -d ete in il h allu nk , a z a terito f er ju k et s eg ft6 k ere sz te ny ki ra l ynek ..fip ik ns '' te ve ke ny se ge , L ete zik n eb an y fo rr as a la miz sn alk od as a-

r 61 e s k egye s a do ma ny airo l, s 6t e gy kezze l f cgha to e mle k is fe nn -m ara dt: a mit rn a a m agy ar k ira ly ok k oro na za si p ala stja ken t is me -r im k , e re de tile g e gy m is eru ha v olt, a me ly et G iz ella a do m an yo zo tta s zek esfeh erv ari k ap ta la nn ak , ra jta a sa ja t e s fer je a r cmasav a l .V a lo sz fr uile g a k ir aly n e kfsere tenek tag jai , so t ta la n 6 m aga e su dv arh olgye i h fm ez tek . F e r je n ek k o ra i, a 1 1. s za za d v eg en i ro t ts ze nte le tra jz ai is a h ag yom an yo s k er es zte ny k in i lyne k e p et v e tt ti ke le nk . A m agy ar k ro nik ab an v is zo nt, a me ly c sa k 1 4. sz az ad i k om -p ila c id k ban m arad t ra n k, d e egy es reszei b iz on yito tta n a 1 1-1 2.s za za dra rn en ne k v is sz a, G iz ella te lje se n mas fe ny be n n in ik fe l.A k ro nik as e lm ond ja , h ogy f ia , Imre h erc eg h ala la n ta n Is tv ank ira ly v iga sz ta lh ata t lan v olt . L ab at fa jd alo m k in oz ta , te s ti e re jep e d ig h a n ya tl ot t. Ezert kovetet kttldott Nyitrara, ahol unok a -occsen") , Vazul t ifjt ik ori k ic sa po nga sa ert fo gv a ta rto tta k, h ogy 6 ttegye m eg u tc dj an ak . A k ir al yn e e z ek e t m egh allv an - a to rte n ets ze r in t - egy Buda n ev il go no sz e mb er tan ac sa ra e lk uld te e nn ekf ia t , Sehus t y it ra ra . S e b us rnegvaki tot ta V a z u lt , f ii le b e f or r6 6 lm o ton to t t , maj d C s eh ors za gb a m en ek ult . A rn ik or a k ira ly k uld ottern ege rk ez ett e s m eg la tta a s ze re nc se tle n e m be rt, Is tv an k ira ly ho zvi t te , a k i sU ra k on ny ek be n t6 rt k i (in n im ia s la crim as e ru pit), d ek ep te le n v olt m egb iin te tn i a gonosz t evo t . M i n d az o D a it al f ig y el -mez te t t e "Szar L a s z 1 6 f ia i t" , Andrast , Belcites Leven te t . (ak iknekVazu l hoz fC i zo do rokonsaga vi tato t t ) , hogy men e k ii lj e ne k k i il fo l d -re . A kin i l yn t Is tvan bala la n ta n e m H tik (ij ra , am in t - c ink9sava l ,B ud av al e gy iiU - "b atyjd t; a nem et vag)' inkd bb veiellc ei P itert"t e sz i kira l lya , hogy azlan k en ye -k ed ve sz er in t tb lth ess e b e a ka ra -ta t. e s M a gy aro rsz ago t n em et u ra lo m ala v eth ess e.V iszo ny lag egy sz e ru en m ega lla p ith a t6 ak azo k az o leo k, am e-ly ek e hh ez a z e rte lm e ze sh ez v ez ette k, e s e za lta l G jz ella t p os t fa c-tu m b unb akka te tte k. F elte te le zv e, h og y a s zo ve gre sz ek , a me ly ekb efe ke tltik G iz elIa t, a ll. sz az ad v ege ra l sz arro az nak - a mit a lta -'la b an a kr6n ika k iad6i es k nta t6 i is v a1 6sz in us lte ne k -, a kk or a b-b an a k ors za kb an fr6d ta k, a mik or M a gy aro rsz ag u ra llc od 6i a z e m-lite tt A n dra s e s B ela , ille tv e f ia ik, te ha t S ze nt Is tv an ro ko na na k, a .r e j t e lyes Szt1.rLaszl6nak vagy m agan ak V azu ln ak a l e sza rmaz6 ivo l t ak . Ebben a z id ob en v is zo nt Is tv fu m ak , a k ere sz te ny k ira ly sa g16

m e ga la pito ja na k s ze ntk en t v a1 6 tis zte le te m a r m eg le he to se n e ro sv olt, 1 083 -b an k ora n e lh alt f ia t, Im re t f e l v e t t e k a s ze nte k je gy ze -k eb e, Szen t Istv an sp iritu alis e s po l i t i k a i te k in te ly e r es ze ve y ah ad inasz t i a l e gi tim a ci o ja n a k , t e h at a szomyl i t e t t e lk ov ete se a z ep -p en u ra lk o do k ira ly ok a sev e l sz em ben nem il le tt b e le a sz en ts e -g e r6 1 a l ko t o tt kepb e, (A megvak f t a s , m in t a ne ro k iv an t roko n k i-z ar as a a z o ro k le sb dl , k t i l onoser , t is zta za tla n o ro ko so de si r en d e s e -te n , e lte r je d t m od sz e r vo lt, fO ken ! Biz an cb an , es egy sza z ad da l

V az ul u ta n ism et h ill k ap nn k h asz na la ta ro l, A fo rr6 6 10m e rn lite -se v is zo nt k eso bb i fe jle me ny ne k ttin ik , a z e gy ko ni Al ta i chi E v -konyvek f r6 ja e gy alta le n n em tu d rr ila .)A N em et -r om a i B i r o d a l omma l s ze m be ni k on flik tu so k ( od a m e-n ek u l t Salamon, I.A nd ra s f ia , a k iv e l sz em ben - u . g y n in ik - a m a -g ya r m a l u no ka te srv ere t, S ze nt L li sz l6 t ta m og atta k) u gy an e ze k -h en az ev tiz ed ek b en ero sfte ttek fe l a n em ete l len es - v agy a lta la -han id e ge ne lle n es - h an gu la to t. M i s em n ln he te tt te ha t lo gik us ab b-n ak , m in t a k ira ly ne ra , e gy .n em et" e s "cs elsz ov o n os ze rn ely re "h an ta ni a fe le lo ss ege t a go no sz te tte rt N ero o k n elk lil to rre nt, h og yk arh oz ta ttak a n ep sz en ltle n, v e1 en ce i s za rm az asu O rse olo Pe te rtam oga tisa e rt - a k i valojiban Is tv an k ira ly u no ka oc cse v olt, G i-z ella na k p ed ig c sa k tiv oli ro ko na - , h is z en G iz ella h ely en va io na kta la lta n eh ai f er je v eg ak a ra ta t te lje site ni. A ra ga lo m r ag ad o sn akb izonyu l t , A lb er ic d e T ro is fo nt ain es p e l d au l evszazadokka l k e -scbb ugy r ud6s( t Gizel larol , b ogy - u t d ic u n t - "sok gonosz d ol-go t k ov ete u e l a z o rs za gb an "; e s k ije le nti: s ze nt fe rje h alm a Ulanj ogosan Oltek meg.T ar tv a a z i d d r e nd e t ; m eg k e ll e m lf te n i K ije vi E u fem ia , V la gy i-mi l"Mon.omah fe jedelem l a ny an ak s zo m on i s or sa t, ak i Kalman ki-rilly m as od ik fe le se ge v olt. A z ige n h ia ny os k oz le s r6 la m in do ss zeanny i , hogy eg y vagy ke t evve l a h azassagk :o te s u tan a k i ra lyne th az assa gto res se l v ad olta k es h az ak iild te k - te rh ese n, E gy k ije vik olo sto rb an .h altm e g h us zo nh aro m e vv el k es ob b, (F ia , Borisz , ak i tto rv en yte le n g ye rm ek ne k n yilv am to tta k, e vtiz ed ek ig p ro ble ma ka tak oz ott, m iv el ige ny t fo nn alt a r r o n r a . ) A d olo g v alo di h atte re n erois me re te s, ig y n eh ez e ldon t en i , v ajo n b elo le is b tin bak ot c sin al-ta k-e v ala m ife le b als ze re nc se m ia tt.S z in te n a 12. s za za db an to rte nt, h ogy egy e rd s ke z ri k ir al yn e- sz em be n nehsny u t6 d ja v al - .m e g us z ta ''. I lona k i r a lyne , II. (Vak )Be la k ira ly -ak it gy e rrn ek k orab an ap jav al egy ti tt v ak ito tt m egn agy ba ty ja , h ogy k iz arja a tr6 no ro k]e sb OI- sz erb fe le se ge , te he t-s e ge s b a t yj a va l , Be lo s ba ,ooa l k ar oltv e , n em c sa k s ik e re se n i r anyt -to tta a z o rs za go t ferjeveles f e r j enek , hanemfcszerepet ja tsz ot t av e r es b o s s zt ib a n , ame l y e t a zo k o n a z u ra k on ve tte k , a k ik r6 1 f elte -te le zte k, h ogy b ele ke vere dte k B ela m egv ak ftas ah a, A k or ta rsa k- c sak u gy , m in t a n em ze ti em lek e z e t -la th a t .6 Iag e lfo gad tak anagy jaMl h a t v annyo l c four i lona kir .a tyne al taI k it er ve lt k iv e gz e -s et a z 1 13 1-e s (v agy 1 13 2-e s) a ra di gy ute se n. V agy , h ogy c .in ilm - ;\': + ' . 'a bb an fo ga lm az zu nk , se nk i n em m ar-a dt e Je ;tb en , ak i ro ssz h ire t "k el th ette v o ln a.Me r an i G e rt ru d . II . Andros f e le s e ge meg g y il k o ]a s a n ak J "e k o n s t-r uah i sa egy re sz t eIeg egysze ru , mas r e s z t meglebe tosen bonyo lu i t .1 21 3. s ze pte mb er 28-a n gy ilk olta k m eg e gy fo ur i o ssz ee sk iiv es

sa ran , m iu tan m ar tiz ev e M agya ro rsz ag k ira lyn e j.a vo lt. A zosszeesk i iv6k in do ka i e le g h om aly osa k, s a k esO bb i n em ze ti tor-lenet fras e s ro m an tik u s id eg en gy lilo le t fe n ye be n t t l .! i s m a gy a ra z -t a J , ; : 6k et. H aza i e s k tilfo ld i k r6n ik ak b6 1, a k ira Iy e s a k in ily ne h 1-V - e l sz am ara k ia do tt a do ma ny ley ele kb 61 , v alam in t I V . B e la n ak(Ge rtru d f ia ) h usz e vv el k es6b bi tr6n ra le pe se u ta n az o ssz ee sk ti -v 6k ke l s ze mb en i m egto r1 6 in te zk ed es eib 61 k ap ha tu nk n em i k ep eta z e se me riy ek r6 1. E gy fOliri csopor t . a m ely n ek e gy es f or ra so k sze -

'1 , '11J


17/52

r in t a z o rsz ag leg fo bb mel tosaga t , a n ad ori c fm et v ise lo Bank ista gja v olt, fe lin ge re lv e a tto l, h o gy a k ir aly ne .n ern et" ro k on ain akk ed vez - A n de ch s-i B e rth old p e l d au l kalocsai ersek lett -, ratortGertru d sza llasa ra , m ia la tt fe r je k ulfo ld on h ab on izo tt, s a k i ra ly -n o t k e gy e tl en u l meggyi lko l t a ,T ip ik us p alo ta fo rra da lo m v olt a z o rs za g le gfO bb m elto sa gv is e-1 6 i reszer61, ak ik m ell6z ve e re ztek m agu ka t a kiraly e s a k ira ly nek eg ye lt je i m ia tt . A sza zad v ege re a zo nb an a to rte ne t a lap osa n k i-

t e le n it se . Am i k o r afour ez i meghal lo t ta , agyoni i tol te a kiidlynet".A 2 ese t to bb k erd es t is fe lv et . E 16 szo r is , v ih igo sa n ism etl i a G i-zella-tortenet xenofob nezcpontjit. A kiralynek altalaban i d eg e -net v o lt ak , m l aj d o nk e p p en s z i n te d e f i n fc i o s z en len . Amel l e t t h o g ypo l i t ika i es d ip lo ma cia i igen y m uta tk oz ott a d in asz tik us h az as sa-gokra , gy a k r a n n y flt r os sz al la s i s k ise r te , ha a l i l laly a sajit orsza-ga bo l v ett m aga na k f e le sege t , egy . a l a t tva lo ' sze rne lyeben , Egyi l yen h az as sa g te rm e sz ete se n a zt a v es ze ly t is m ag ab an h or do zta ,

s zf ne zo d ott. A k ro nik afr ok tu d ni v elte k, hogy Bank - a k in e k v a l6 -d i sze repea laz ad asb an m eg leh eto sen k etse ge s, h isze n jo va l a .to r-ten te k u ta n is sz ere pe lt a n ev e a m elto sagv ise ld k so ra ba n - in dite -k a az v olt, h ogy " bo SS, zt lt d lljo n f ele se ge m e gb ec st ele niu s e m ia u " .A magya r k ro n ik ak m indk e t v erz io ja - ame l y ek e t rna i f o rmajuk -b an a k ov etk ez d s za za db an a rJito tta k o ss ze - m ege mliti e zt a z o ko t.A fou r fe ie se gen ek e lc sab fto ja ken t a kiralyne . j oveveny D e e set"n ev ez ik m e g. He in ric h v on M i ig eln , a 1 4. s za za d k o z e p e n e lt b a jo rtor tene t i kOl to , ak inek rm iv e v alo sz fm ile g fe lh aszn alt m ara e lv e-s ze tt s zo ve ge ke t is , a zt Irja , h ogy a k ira ly ne " a z egy ik f ou r f el e se -ge t [ ... J 8 cc sen ek , B am bergi B erth old na k a d/a , h ogy a z m egb ec s-

hogy a fOill' c sa la d ja n ilz o tta n k o ze l ke ru l a t ro n ho z, E nn ek e lk e-r ule se v eg ett a k o ze pk o ri E u ro p a I eg to bb u ra lk od o ja k tilf old r6 1 h a -z as od ott, K ele t- Eu ro pa ba n p ed ig e zt a ka r s za ba ly na k is n ev ez he t-n en k. A z .Jd egen ek et" a zz a l v ad oln i, h ogy m egse r tik a z o r sz age r d ek e it , l eg a la b b o l y a n regi k ele ru v olt, h a n em re ge bb i, m in t m a-gu k a to bb e- ke ve sb e "n em ze ti" m on arc hia k, ]g y t eh a t a k ir al yn e k,meg n emu k k if ej ez e tt hangst i lyozasa nelkUl is - minte ro te l j e sensz em e l6 tt le v 6 s n agy h atah mi "id ege ne k" -, l o gi k us k i va la s z-to tta k v olta k a b un ba k s ze re pe re ,A c s a bl ta s to p o s z a ne kdo t i k u s re sz le te k et to va bb i s z empon t o tv et fe l, A z egy ik a z a k o zep ko ras zo k e lo tt j61 is rn er t v e le k ed e s ,m isz e r in t a n c k e n ge d n e k a c s ab f t a sn ak , h a n i nc senek s z o r o sfel i igyelet a la tt , a fer f iak ped ig m i n d ig e lc s ab i tj ak (vagy mege r6 -szako l j ak ' l ) a no k e t, h a n em ga to lja k m eg eb b e n o ke t . A m as iks zempon t az , am it en "kulturalis szakadeknak" neveznek. Ba r ar es zl et ek r o l k e v es et t u du n k , f el te te le z h et o, hogy And r a s e s Ger t -r u d mag y a r- b a jo t , l ega labbi s e gy f ok ig .nyuga t ia s" k i r a ly i udva r ao ly an m ilid v olt, am ely ige n ta vo l e se tt meg a gaz da g v agy h ata l-m a s m a gy ar nemes i c s a l a dok me gle h eto se n e gy s ze n l e le tv i t e le t6 lis. E bb en a z id d sz ak ba n a z e ur op ai n em e ss eg a k ere sz te s h ad ja ra -. to k e s h as on lo k oz os v alla lk oz as ok re ve n to rte nt .n em ze tk oz ie se -d e s e " meg a lig e r te e l M a gy aro rsz ago t, A lo va gi e le tm od e lsd c si-n ii Magyaro rszagon , s zo ro s osszefuggesben a ka tona i s z e rveze te s te ch n ik a m e gv a lto z as av a l, II. And r a s u ra lkcdasa a l at t j e le n t ekm eg, a kin ek u dv ara ba n (aula) e m lite ne km ile se ke t e s n em e se ke t,

17


18/52

akik e gy utt n dtte k fe l, u ta lv a a z .n dv aro nc ok " u dv ari n ev elte te se -n ek k ezd ete ire . A k ultu ra lis k ulo nb seg a r o s sz u l f ti tt it t, du rva , [{i-b o l e p u l tu d v a r h a z a k es va r a k , valaminra k i r a ly i u d va r k o zo tt ig enj el en t os l eh e te t t, Azottani "d ek ad en s" e s "bunas" e ]e tm 6 d da l s z em -b en i.g ya na kv as e s e lle ns ze nv k on ny ed en ju to tt el v id e kr e, s t it ko z -b en c sa k fe lercsodon, V e gill p ed ig ~ f en nta rtv a m in de n tis zte le tu n-k et B an k f ele se ge ne k tis zte ss eg e iran t ~ a z s em e lk e pz e lh e te tle n ,m e gin t c sa k a "k u ltu n ilis k ulo nb se g" o ss ze ftigge se be n, h ogy e gyk i il f6 1 d rt ll j o tt l o va g vagy k le r iku s , a k i ja ra to s v olt a v ila gi d olgo k-b an , s jo l ban t a h iz elgo sza vak ka l, k on ny en e ln yerh ette e gy k issena iv h o lg y k eg ye it , (A hil ly k ir al yn e k fs er et e a lt al i e l csab f t asanakto po sz a e gy e vs za za dd al ke sObb a Z ah -ese t k ap csa n is met f e lbuk -ka n t , e ziitta l is n elk tilo zv e m in de n t e ny l e g e s b izony i t eko t . )A k o ve tk e zd evtizedeket a s z en t h erc e gn ok je lle mez te k M a -gy aro rs za go n e s akornyezc o r szagokban : AI]Jadhdzi Szent Erzse-bet, Szem M argi; Siilezia i Szent H edvig stb. , akikrol KlaniczayGabor e s Andre Vau che z i r t k ir ne rf td e n. B el ol uk t er m es ze te s enn em c sin alta k b tln ba ko t.k ortrirs aik , a m e gy m as ik e rte le mb en akis .zn agu kra v ette k a v ilag b tin eit". lgy b iz on yo s m ed on a zt a sz e-re pe t ja ts zo tta k, a mit a b ib lia i b iin ba k pozi t fv s ze re pe ne k le he tn en ev ez ni, S ze nt M a rg it kimondot tan ug y beszel t a ldoza to s ele terol ,m in t an n a k a b ek e n e k a z a n ir ol , am e ly e t a p j a e s b a ty ja k o zo tt 6s eg fte tt fe nn ta rta ni. M i nd az on alta l a z 6 b eille sz te su k to rte ne tu nk -b e m ar v alo sz in tf le g s ze tfe sz ite ne a fo ga

Rubicon Magazin 2001 06

Documents

Transcript of Rubicon Magazin 2001 06