Role of DJ College in the Promotion of Education & Literature in Sindh

8/17/2019 Role of DJ College in the Promotion of Education & Literature in Sindh

1/25

1

|

P a g e

Role of D.J Sindh College in the development of Education & Literature in Sindh

۽ دسن

تعليم

كرد ۾

جو

كاليج

جي

ڊي

۾

و ڌ ري

جي

ر ڄپر

قاسم

محمد

ڊ كٹر

Abstract Dayaram Jethamal (D.J) Sindh College is was founded in 1887, through the efforts of a

group of prominent Sindhi philanthropists Dewan Dayaram Gidu Mal, Dewan Dayaram

Jethmal, Metharam Gidu Mal, Seth Harchand rai vishindas, Dewan Odha ram ,Tehal

ram khemchand vazerani & others. Main finnancer of college was Dayaram Jethamal

whose name it bears .D.J.Sindh Government Science College began primarily as an

Arts college with only 28 students and 5 members on its staff. For the next sixty years

D.J .Sindh Government Science College catered to the intellectual and academic needs

of the people of the Province, being as it was the only institution in the area. Before thepartition this College was affiliated with the University of Bombay .D.J Sindh college

played vital role for the development of Education, literarature & Sindhi language. D.J

College is also mother of N.E.D College (now university) and S.C Shahani law college

(now S.M Law College). All the main politicians, sindhi writers & intellectuals was the

students of D.J Sindh college

ا ا ئ وا ئر ئ ي ۾ ئ ،ت ا ئن و ار ئڳ ن وع ي

.ب ا ب ئل ب ي ور. ا ئن اڳ ب ئل ۾ د ا ا ئر ئ . ن

ئم ئر ئ ، ئ ڏ ڳ ا ھ ام ڻ ا ئ ئڻ د ۾

ئ

واري

ب

۽

ر

ران

ب

ي

ا

. وئ

ئ

ر

۾

ئت

و

ان

.

“ب ا ار 1780ر ب ئد ۾ ئر.ر’ وار‘ ع ئن ان

ئو بئ ئ ۾ ڳڻ و ئ . ئئ ئ ت ۾ سرئ ب ڳ ر ش ن ھ

. ت ، و ت جرئ ا ئ ت سرئ ب ۽ ي جرئ ا ر

ڌو رئ ھي ۾ ئو ئ ر”.1

،ي ڻ رئب ۾ ي ودارا ا رئ

ئ رئ ئ ئ ب ب ھ ئ ا ا ي ، ئ يرا ذ رئ ڳ ڏ ب ۾ ئ ئ ب ۾ ر د

ئ

ڳ

ر

ئري

.ب

ئل

ئر

۾

ئڳ

ار

و

ئر

ھ

،

ئئ

ئڻ

ڏ د. ڻئ نئ يو ڏ نئ لئ ن ئاڊ ھ

ا

ب ئ ھيداز .


2/25

2

|

P a g e

، ا ن ا رئ را ھ ئ ا ا ي ي ا سئ ا

ڻئ . 1773 وا و ب ئ ي ئر ئ ئن ۾ .ع ۾ ئن

ئو ئ ب ڻ مئ نا ، و ئ ص ا صئ نرا.

ن

س

۽اڳ

و

وع

ر

ئن

ھ

40ئ

ئر

ي

ئ

ب

ئ

ب

ئ

رئ س1813 ئر ا ئن ۾ .ئر ا ئرٽ و . ع ۾ ر

و اڌو ئر. اب ؛ ب ئ ي ، ڻئ ن ۾ ئن زور

و ڏ ب ۾ يردئ نئ ا نئ ھي ا.

ان د ر ۾.ع واري د ر ئن ۾ ا ئن ي د ر و 1833 ع ئن1813

جاور ب ب ئئ . ئ رئ ي ئ ب يراڌاو ۾ نئ ئ ر ئ ئ

ن

. ر ئ ،ا چ ئ ئ و ،ان بئب ا ا ئ ھ ڊائ ن ب ا ن ڏ ن و

“

ا

ئر

1813

ع

43

ئ

ئ

ا

ار

،ئ

ن

ئ

ئ

را

بئب

ڳ

ڏ

۾

ئن

و ڏ ۾ ا يھ ئ ار ، و ڏ رڊ. د ۾ ئ ڻ ان

و نئ ئ ئ ب ي ڻئ ن ئ ئ ”.2

ئ

ڊر 13ن 1834 ي ئ لئ ر نئ ۽ ر رٽ ئر ئ ،ع ئن

ئ 2يروب 1835 ئڻئ ۾ ٽر ر نا ، ئ ع“ ب ڳ ڏ ۾

”.3ر ادب ئب يھ ئ ۽ ب ادب ئن ڻ . ھ ڏ ڳ

ئ لئ ھ ئ ڊر ئ ل ڻ مئ ت ر صئ .“ لئ

”.4ئن ۾ ا ي ھ ۾ ڏ و

ي ئر ن ر ئ ھ رڊ ئر و ب ب ئ ئ ل رڊ ر نئ

ب ئ ئ ئر ا س ئن يھ وع ۾.و ’ ع وارو ا. ‘1835 ور ن

ي ئئ اڏ ئئ ڻئ ي ب ئئ و ۾ ڻئ ا .

1845 زور ر ئئ ڻ ۾ ئر ۾ ا.ع ب ئل اڳ ئن ان

ئ ونھ ا اب ڻ ڳا 1852۾ ب بئ ھ ۽ راس ، ۾ ئ رئ ب ئ ئ ۾ ع

ر ٿر ڻ ئئ ن ر .1854داز ر ڻ ڳا لو ف ڊر ب ھ ئ ا ا ۾ ع

ي ئ ب ڊوو رئ ب ئ رئ ي ئ ب ۽ نائ لئ ڻ مئ ۾ نئ رئ

۾

ب

ئن

ئ

ئرش

ي

ڏ

و

ئئ

ئ

ڌار

. ئن

ز

ھ

ر

ن

و ن ئئ ن ر ۾ ھ ئب ب ۽ سار ، ن نڏو . و ل ا يرئ را .

ئن ۾. ا ئ و ڙ ا ئ ااد ئ ، و ڏ ب ۾ يردئ ن ئ

ئھ ور ئ و . ائ يھ ئن ر ڳئ


3/25

3

|

P a g e

ر ڊوو رئ “Wood's despatch” ئئ ئ ۾ ڻڳ نئ ئ ، و

1857 و ن ن ر ۾ ھ ئب ب ۽ سار ، ۾ ع.۾ ر 1882۾ دئب ا ۽ ع1887۾ ع

ئو ئ ئئ .1858۾ نئ ا ئ ھر ۾ ع13 ا ب ۽ يا ب د ئ

ئس

ئن

ا

ئن

ا

،ئ

و

يھ

ڊ

. ب ئوت ئ ا ا ئ ھ راڄ رو ۽ ب ئ ي ئر ئر و ار ع وار1857

.ن و نائ لئ ور ڳاWilliam Ewart Gladstone)(ا زو ئ ئ ب

ن ا ڳڻ ارا ئ ا ۽ ئ ۾ ي . و ر ا ئاو نئ ر ڊر

.وز ا ا ئن ۾ ئ ئم ،ئم ڻ ئم ڻئ ارا ئ

ڊر 1869۾ ع ب ڳئئ و رئ ئ ۾ نئ نئ نرا ا ئاو نئ

ئن وڏو و اوڌ .ع ۾ آ ۾ ئن ن ئ و1872 ڏ ۽ س ح ئن

ڏ

ئرا

.

ڏ

و

ب

ن

ا

.

ب

ئ

ا

بڻ

ر

آ

۾

.

ا

وائ

ح

ر

رڊ

نئ ۾ ھاب و ب ئئ ا3يروب 1882يڙ ع

ئو. ڳا نئ نا1869۾ عThe Imperial Gazetteer of India ، عو ڳ 1881ور ع

،

و وئ د ا ۽ ئ ن ڙ .ئن با ۾ و20ر

. ئن ۾ ئم ڻ ئ ون ڏ ن

ن

اي

۾

:

ب ن ۾ اب ، نئ د ۾ ڻڳ نئ ن ا

ن

و

ن

ور

ئن

د

.

ئ

ي

و

ڏ

ئوي

د

۽

د

۾

ر

۽

ب

۾

اڳ

ئن

ڳ

ا

ن

ا

.

ڏ

ئر

۾ ب ۽ ئئ ا ئ ا . ئئڳ ئص زور و ۾

1845۾ ا ي ئن ر بئد ئ ر ب رن ،رو ۾ ع

ئ ھير ر را ئ ئ رئ نئ . و ئ لا ئ ئ نا . ئ ا

ئڻئ ٽ ندئ ا و . ر و لئ .ا ئ “ ھي ئ ھ ا

ع ۾ ي ا ل ڙ ، ئ ھ ان ط ئن ڏ 1946 ئ ئب وئ ۽ ئن

ي

ا ا ئئ ب ۽ و. ئ ب ا ۾ نا.ل ا ا1853 ڳئ ۾ ع

و ئئ ھ ا ئ ... . چ و ۽ ا ل ا ي و ب ۾ ئر ر

و ھيراد . ئڳئ ا ۽ ۾ ڻڙ ئ ۾ ا ف ڊر ب ئب ب

”.5ب ئري بڻئئڳ ئ ۾ ب ڙ ئ و ،ي ھ

1853 ئ ڻ يرئ ھي ۾ ع1855ل ا يرئ ن ۾ ۾ ع

۾ . ئ ئن و( ا و(ود ئ ئرائڳ ڳ ئٿ ا ھ ،ئئ و ئ د ا ڙ ۾ ن

ئ

ي بئ اد ۾ ل ا ، ئ ير ا.


4/25

4

|

P a g e

ڻ ور ، ئ ٽ ندئ ا بئ ٽوئ ر يڏو ۾ ڻ مئ ۾ 1854ھ ا ۾ ع

و ڏ رد ئ نا ڻ دئب ر ، و ل ا ئ ندئ ا ۾ .ا ئ

“ ا ئئ ا1864-65۽ ل ا ل ،ل ا ئ رئ ۾ ب ۾ ع56ئ ل ا ي ئا

ئ

و

.اد

دن

ئ

۾

ا

2440 و

”.6

1863 و ئ چ ئ ، ئو ئ ڳ ئ ز يڙ ۾ ع .

.ع ئئ ۾ ئ ب و ا ل ئ ئ .1875۾ ۾ ئم ڻئ ا ل و ئ

ڏ .ئ د ئ ي ر ئ ئ 14299۾. و230 اھ ئل ئري ر ا ن ادارن اد

ب داا يرئ ب و.1872 ن ۾ ا ي ع ۾ ل وس زم

ر ا .ئ ار ڻا ئ ا ا ،ئ رو ھئ ئا ڻ مئ ۾ . ۾ ھ

ع ۾ ئن ا . 1887وئ ي ئئ ذ اري ڏا اع 1887ب ئ ي ئر ري

و

ر

ا

ا

ا

ئئ

.

ڻ

ڻ

1885

ر

ئئ

ي

ان

ئئ

ع

.

ڻ مئ ۾ ئڻ مئ .

و ڏ نئ ڌ صئ ي ئ ۽ ي ئا ۾ ۾ ر د ن ا ئ يراو ھر ۽ ئ

ئص ڌ ئن ئ ڏ و ، با ئ ئ د ئم ڻ ي ب بئ ا ئن ڏ ڳ وا ئئ ،ف ئ כ

و ڻ ئ ا ڳ ڏ نئ ا .

1857 ئ يو نئ مئ ر ئب ب ۾ ع)۾ بڊ ئ ( ئئ مئ

ڏ نئ ا ۾ ھر ئب ب ۾ ئ ا ند ئ .۾ ا)1(، بئ ن

1865،ع)2( ن ئئ ، ڻا سا 1867،ع)3( قدئ ب ئ زا زا

، ب وا اڻ )4(،ع 1872،ون اوڌ داس 1875،)5(، ڻئ و را)6(ع1878،ڏ ئرام

، ڻاورئ ساو1882،ع)7(، ڻا زو ما 1884،ع)8(، ڻئ ڳ وڏ ب1884،ع)9(ا

، ڻاوڏ 1886،ع)10(،ي ا ساد ڏواڻ )11(،ع 1886،ا 1886،ع)12(

، ڻا ما ور ا د1886۽ ،ع)13(، ڻا زو1887 ئ ،ع. ند ئ ب ا ئ ا

ذ.

ئ

”

ن

:

۾ ئن ا ئ ۽ ئ ارا ،ئ ، ئ ن ا ئن ۾

، و ئت ا ئ 1851،ئريھ ا ب ۾ ب ئل ۾ ب بئ 1852 ع ۾ ب بئ ھ ۾ ع

، ئ ا1867 ئب ب ۾ عئ ب لئ ب ۾ ئئ خئ .1870ئ و ۾ ارئ ۾ ع

ئ ب. ئ ا ئب ب ا ۾ ر د د ئ ئ ئ ا ئ ۾. ئ ۾ ا ر ۾ ئب ب

ا ڳئ . ڻئ ئ و مارئ ڏ ۾ ند ئ ن ا ئ ب. ئ ڙ ب نئ و ۾ ئب ب

ڙ

۽ ا ئ ۾ 1882ئ ۽ وا ا ڳ ،ئ ، ئ ۾ ع


5/25

5

|

P a g e

و لئ ئ .،۾ نئ و مارئ ڏ1882نئ ئ ئ يراڌ ع

ئو ئ ئئ ئ ۽ ئ ، ب .و ،ب ئ ئ ئئ ۽ رئ ،نئ . ئئ ئ

،ي ، ڻا زو ما نا د ،ساو ار ، مارئ ڏ ، و مارئ ڏ ۾ نڙ

ئئ

ئ

ئن

ا

ئب

ا

ا

ئڌو

،

رام

اڌا

ان

د

،ي

. ڻ

وا

ڙن

ئئ

ئ

ھ

ئ

و

ڱ

نئ . ر را نئ و ئ ئ ا ڊرئ ر .

و مارئ ڏ) ئ بئ ۽ ، (،ي )ب 1884 ئئ ع(مارئ ،

ڻا ) تئ و1885 ئئ ع( مارئ ڏ ۽ ،)،تئ و21 1887 ئئ ع( و ا ا گر ب ،

۽ دو ام ،ي ،ئڌو ا ،.،ئ ئ ر ئ ئ و ئ و ه ر ئ

.ا ئت ي ر ئ

“ ، ا ،نارئ ئ ھ ڏس ۾ ،و ب و . ،ئ ،ف ڱ ئرو ڌ ئن ڏ ڳ ۾

ئئ

ا

و

ئ

ا

.

ئ

ا

ب

۾

ا

۽

ئئ

ا

و

ئ

،

ئ

،

ا

،۾

ن

.

ئرن

و

۽

را

.ا با ،۾ ،ئ ،۽ ور ف وري ڌ ئن ڳ ڳ . وٺ ي ئ ڏي

ا ئ ڳئ ”.7

ئ ۾ نئ نا ، روز ڳڻ ارا ۾ ئ ۾ ڳا نئ ئ

ب و مئ ئو ئ عو .1882 ن ا نرا ۾ ئ ر ڊر ۾ عئ ئ

ڳئار ڻئ ئ . ھ ڳئ ۾ ما ئ ‘ ئئ ’۽‘ا ’ب نورئب ا

ب ب بئ . ، ع ۾ ا ارو 1884 ب .“ئري ن ،ئ

رو و ب ڻ مارئ ڏ ۾. س ب ۾ ،ن و ن رئ ن ”.8

د ان و ۽ س ئ ئن ئ ا ن ۾ ر ور ۽ ادارن ۾

ئو بئ ئ ۾ ڳئار ڻئ م . وارا و ‘ ’ ئ

ي“ ئ نئ ھ بار ،ڏ نرئ يرئ ،۾

ئ بدا ۽ ب ا ڏ. ار . ، ئ رود ئ

و ڏ ئ رذ نا ر ئ ئئ ڻئ ۽ ، ئ ڻئ ،لئ ئ ڏ”.9

ر

رڊ

ڏڳ

ئن

’

ا

۾

:

ل ب ۾ نئ ر ڊر اب ڳڻ ارا ۽ ۾ نئ .س

ئ ۾ ھيرئ ئ ا ئ ئو ئ ئئ . رو ر ۾ اوررئ نا ئ .ئ

ا ۾ رئ ر ڳ ئ . و مار ئ ڏ نا د ۾ نا ئ اددئ

رئ . دئ ب ؟ ترو مئ ئ ۾ ۾ ڏ ب ا رئ ئئڻ. ڳا ڊر ئ ا

ب ئ ۾ تر بئ . نئ ڻرو و او ،ي ور و ھيرئ ئ ا ر ڊر ا ئاو

۾ رئ . نئ ،نئ نئ ر ڊر ) ت ( ن و ن ن رئ ن ڳ ڏ .ا


6/25

6

|

P a g e

ب ، نئ ،ئ و ئ رئ نئ را 1884 ن ئئ ئب ب ، عا ا نئ ، ر ڊر ،۾ ل

. ئ ئران ڏ ئ و ئ

“ب ع ۾ ئڻ ا ھ ۾ ئئ و ئ ،ا 1884 ئ ئران ئن ڏ ڳ ۾

و

ڏ

ئ

ر

رڊ

و

ر

.“

۾

يھ

ا

۽

يھ

رٿ ئ

ئ

ا

ب

۾

ئ

ڏ

ن

.ئدر

ب

ئ

ب ، يھ رٿ ڏ ئن ڏ ڳ ي ورت ڏ ئرام .ئن

ئ ۾ ئ ھا. ، ئئ ئن ئڱ ئن ئن ر ئ

ڏ ئ ....) ... اھ ئن ب ئدر ئ ا ئم). ڏ ئ رام ا و ا

כ ئن ، ئئ ئ ا ئن ي و ۽ و ئ ا و ئ ، ، ۽ ڳ ڻ

ئ ب ر. و يرئ ۽ ؛ س ا ا ئ مارئ ڏ ، ڻ ئ مئ نئ نئبز

”.10ڏ ي ئن و ئرو ئ و

ئڌو

،

و

ئرام

ڏ

ان

د

ن

ئئ

ئ

۽

ن

ئن

ر

رڊ

د

بئو

ان

وڏي ۾ وڏي زار ائ ئري ئن ري ڙ ئڻ ا ،ا ،ئئ ا ئر ري ۽

ڏ يڏو.

ي ڙ اب ‘ ئ ا ن ا’ ز ‘ن

ئ ا’ڙ . ئئ و ئ ي ڳا ۽ ئئ ب ر . نائ

ئن ۽ و ب ب ئدنرڙ با ي ئس ڳ و ا ڳ ڳ ۽ ئن ئر ،ب ئن

اڳ ب ڙن ڏ ۽ ئم ئ ل ئر’ ن ا ئ .‘ور ئئ ڳ ڳئ

ئئ

.‘ ’ب‘ و ’ ئ و ئ ا نئ ئ . ئو ب ۾ سڏ نا

“ ئئ ئ ا ڙ نئ را ۽ ئو ا ۾ ئ ا و ا ي ئ نا ئ اڏ ئ

”.11ي

رئ ڻ ئئ ئ ۾ و مارئڏ:

ب ۾ ڻ ئئ ئ ۾ و مار ئ ڏ د وئب ڳ و ھي نئ ئ

ئ ۾ ھ ئئ نرا ۾ نئ ئ ڳ ڏ نئ ر ڊر ، س ئ

ئر

۾ ؟ ڳ ئ ۽ ا ، 1885، ب ئ ۾ تر ي بئ ۾ ع

ھرئ ا ئ ي ا ۽ ھ ڻا “ ي”ير _ چرئ

2012 ئ ۾ يرئ يراو ع. ا ۾ بئ ئڏ د و مار ئ ڏ ۾ ۾ ۽ ي

ڻا مئ ئ .مار ئ ڏ ۾ ز ڊ ٽرئ ۾ رئ ڻ ئئ ئ ۾

و “ ،ا ئن وٽ ر ئ ئ ا ئ ورت ) ) .1ا ئد

، ئئ ب )2(، ئئ ور )3( ئئ ڻ مئ .ھ و ا ڳ ٽاو

ئכ

ٽاو ي ۽ ،اڻ ري ئڻ ئכ ي اھ. ئن ا ئر ،واٽ ئכ


7/25

7

|

P a g e

نا ۽ و ڻ رئ ا ۾ لئ ر لدئب ئ ئئ ڻئ ي ئ ا ا ڻ ل ب

”.12ا

ا

ئ

:

ي ا را وراد ھ ر ۾ ھ ئب ب و مارئ ڏ نا د.

ئ ئ ،ئئ ئ ڻئ ل ا ۾ ئ ئ ،۾ د ر نئ כ ئ ڳ با ئ د

۾ ئب ب ب نئ ا כ ئ وو ڳ و ڻ ،و . و مار ئ ڏ ڻ ئئ ئ ر ۾

ڻب ھز . نا ب ئ ۽ ر فو ب ۾ ئ نارود نا ئا .

ئئ ئ ح نئ مار ئ ڏ نئ ود ۾ ڻ ئئ ئ ۾

ئ ي ئ ئڳ ئ ا. چ ر يڏو مئ ئ ڻ س.اراو ڻ ئ ئ ۾

را

ب

د

ئ

.

ا

و

ا

ھ

واڻ

ام

“

وارو

ڳ

ب

ئرام

ڏ

.ئن

ئ؛

ئن

ئ

ئئ

ئ ،ا ئ ب ن ئڻ ئ .د و(ڏ ئر رام و وڏو ئ) دادي ئرام

ب نئ .نئ نئ ا ڳر

ب ”.13

ا ا رئ ا 5ب 1882ير ا مئ ئ ۾ ع

ڏ. ئ د ڻ ب ا ا ا ا . ئ ۾ و مار ئ ڏ

ئار ، مار ئ ڏ ، مار اڌوا نا د ۾ ، ئ عو ڻ و مئ مار ئ نا د ا ئ

و ، د ان ام ،د ان واڌو اوڌا رام ،را واس ۽ ئ ئ ا ب م ال ۽

ڏ ئ س د. ئ س و ئ ئ بڻ ئ مار ئ نا د ئ و مار ئ ڏ

ڏ ئ رام ۾ ئ ئم و ڻ وا و .اڳ وڏي ھ ئن ئ . ،و

ڏ ٽ مئ ڻئ ،ن ن ا ڻئ .

۾ ورت ۽ ب بئ ھ ۾ ئ دن ئ ڻ ۾ د ان ڏ ئ رام

ا ئن ، سئ ا ڌو ي نا ساو ار ۽ ڻا زو ما نا د ، و

ڻ ڏ ئري ،ا ئا دل رڳ ئڻ ئ ۾ ا ئا ئن. ري ئ ئئ

رو ي ر يدئ ب مئ ئ ،و ا اڏو ب نئ نرئ ،ود ، ئئ .و ئ

و و بئ بئ نا و مار ئ ڏ ، .ھ ڻا ا ا ا و 1939 ئ ۾)مار ئ ڏ

( ئ

ھ

ب

ن

“ئ

ب

ن

”

ئ

ئن

۾

. ا

ان

يھ وارن و ڏ ،رئ او و ، ئئ و ،رئ ھ ا ا ئ ائ . ۾ ر د

ھي ڏ و ر نار ب ڳ ڏ و ئ ا ئ ئ ا ئ. اب

ڏ و ئ ئ ا . ئ ئ ا رئ ئب ب و را ر ئ و

ر ئ ا ڏ تزئ ا.ر ئ ڏ ئ نايرود ي ب ڻئ ا ئ ڻ ن ا ي و م


8/25

8

|

P a g e

ي .ي ڙ ئ يڏو 90 ئ ئ ڳ نرادا ئ ، و را 10را 850ئ ر

واو ڳ ڏ داا. ڻ ئئ ئ 1886۾ ع‘ ئ ا ئ ’ ئ ، ئو ئ ئ

ي رئ ا نئ ڳ ڏ .

ئد

ب

ئ

ر

17ري

1887 ئئ

ئئ

روڊ

ر

ب

ئن

ئل

ا

ل

ع

ئ ، سا نا د ۽ سا نا د ن ڊ ب ا ، و ر ۾ بحئ ا

ير ڊر . ئ ي ئ ن ئل .ان ب ۾ ئڙ س ۽ ئل

ا ۾ ئ ر سئ ا ڳا ۽ ئ ا ر يدئ ب ، او ر ا اڊ ا

ئ . نئ ئ ور ۾ . عو نئ ن و لئ ئ

)ب ئ ئد ئ)وائ ئل د ئر و ئ ن. ئ دن دا ور28و ، ۾

و ، . ار ۽ ئئ و و ئد ئ . ئد ئ ، ا ئئ ئر ۽ ا ئن . . ب

و

ھ

ب

۽

ئر

ئن

زا

،ي

ا

۽

ت

اڙي

را

و

،بئ

ئئ

ن

ئئ

.ھر ئب ب14 ا1887 ر ائڳ ئ ر ع.چرئ 1888دا ند ئ ۾ ع

ئ وچ ۾ 35ئن 20ئ ب ۾ ب ئ د ي وارو ، ئ دن 49 . وڌي

ئ

. ا اب ڻڌو دا ند ئ 1889يڏو ڙئ نائ ئ ڊ ڱ ئ ي ڊور ر ب نا ۾ ع

و ۾ ب.ئ د مار ئ ڏ و ب ۽ ما ود س ئ 17 ئ 1891ع

ڏ ئ‘ ار ر ئ و ان ط ڏ ڳ را ئ ئ ئ ن وا 25ئ ب رڊ ئڻ ھ ۾

مار’ي ب نئ ‘ ئ مار ب رڊ ن ڇ ر’ڏ ئ ،وو ر ئڳئ ر ئ ۽ ا يھ

ئ ئ ر نئ ڏ‘ ئ يڊ’ و ئ .ڊ ئ 28ند ئ 1887 ئب ب ۾ ع

ن ا ئن ڏ ۽ ئ د رام ئ اڻ ،ئرا ،ئ اڻ ۽ داس رھ ۾ ب اي ئرٽ و

ئ وا ڄ سئ.

ئ ده ئرت ئن وائ ا رڊ ڊ ن زال ي ڊ ن ئنڊ

15ب 1887 ر ع،16را 485۽ ئو رئ را ئ ترئ هد او سر 1892۾ ع

و ئ . حئ ا 15ب 1892 ع.ترئ ئ

ئ ڊور يراو ن ئ ئ ي ، رئ ا ئ ا ي ا

نئ ئ نا ب ڄا ، و ر ڊور ا.س ئ ڳ و او اڊير ح 1897

ر

ئ

ئ

ئد

ئل

وائ

،

و

ر

ئ

ا

ڊا

ئل

۾

. رات

ڏ

ط ب ئ ي ئڻ ورادا . ئ ڻ مئ ئ ۾ ر د ن.

: ئ ئ برڊ


9/25

9

|

P a g e

و مار ئ ڏ ڻ ئئ ئ ‘ ئ ا ئ ’ ئئ ئ ، ئ ئ

ڳئ را و نا17ير 1887 ع‘ ئ ئ ر ب ’ و ڙ . ئ ۽ رئ ۾

.ب رڊ ڙ ر ئ .ر ئ و ئئ ن ئ ا ئ ا ئ ئ ب ب

ب

ا

) رڊ

ب

(

ڊ

،

) ئئا

( ا

۽

ھ

ا

ئ ا ئ ئ )ب .(

ب ر نارئ رئ: ٽر ززئ لئ ۽ ا ا ڊ

ئ ئئ ئ ئا:ار ، ڻا زو ام ، دو ام ، رام ڌا

اس ۽ بئا ال ،ساو.

ئ ڊرب ۽ ئ : ا ڊ ،ما وڌاو) ڊر ب ڊ ا

و

ئئ

( ،) ئئ ر بئد) ا ئ ھ ڊ ،ما ا ،)دئب ر

و

ئئ

ھ

ئ

(

ائ

ا

،

)

ئئ

ھ

ئ

(

رت

ام

دو

،ر

ئر

ا

ب

،

) ئئ ئرو ب (ئر ر ئ ھ ،) ئئ ڊر ب ڊ ئ ا(ا ر اڊ ۽ ،

ئ ر لئ ،او) ڊر ب ۽ ب رئ .(

ئ

ڙ ڊر ب ئ ر ئ ڏ نا د ، ئ ڏ ئئ ۾ نا ي

ڏ و ڻ ئئ ئ نڊر ب ۽ ئ ،ن .رام و ڊائ ئن ي رن

ر ئئ ڱئ رو ڙ ئ ا ڊر ب ئ .

ئ مار ئ:

ڊ

.

ئڳ

ئ

۾

،

ڳ

وڌڻ

اد

دن

ئ

ئ

ڳ

۾

ئرت

ئ

ئ

ئري

ن ئ ئر ڻ ئڱ ذا ئ اڙي ئ ۾ ر ڳ ڳئ .،با ڌار ڌار ئ ئ دن دا ڳ ۾ د ڏ

ئ ئ ا ئ ۽ ن . 1885۾ ئ ب ي ڳ ئئ ر ۾ ع

ئ ئ ڙا ا ۾ ند ئ ا ، ڳ ڻڌو ڏ ن ڏ دا ند ئ .ي س ٽ ئ ا

ئڳ ر ئ ،ڏ ڻڏا ئ نا ئ ن ئ ئ ئ دئ لئ ئاو ئ

با وط ر ب ل ئ وئ ئ ر ب و ب ب و ئد ئ ئڻ و ،ا ط ب ل ۽

ڳ ڳ نئ ، و دئب ر مار ئ نا د ئ يڏو و مار ئ ڏ نا د ڏ ۾15 را

و ئ ر. ر ب 5ئ ، ڏ ب ود س ۽ ڻئ و مار ئ ڏ و ، ڏ و ئ ر را

و ئ ر ئئ ر ئ ارڊ ۾ ئ . اڏاوت ا ئ ر اڻ ري ئ ،او س ذ ۾ ئل

ا

،

ئ

ئرڊ

ئا

ئ

ئ ۾ تئ و ھ1879ئ ي ن ، ۾ ع‘ ار ’ئ ۽ مدئ ب مئ ا

1880 ب ب ‘ ’،ع ۾ زا ع ۾ ر ۽ ڙي ن ، 1885ان ئ زا

،1888 بئ ۾ ۾ ر د ، و ئ ر ع ئ ي نئ ن نئ ، ئ ي


10/25

10

|

P a g e

ا ،ن ن ئ ۾ ۽ ا ،ودرا ،ن ن ا ن ئ يرئبورئ

ن ر ئئ ن ئ ا ن ئ ڏ ور . اڊ ئل ۽ اذ ئ دئ و

ئ ئ ۾ و ۾ ن ڊرئ ئ ‘ ھ ئ ا ئ ’نئ ئ

1893 وئ

ئ

ئئ

۾

ع

. 1894 ئئ

اس

ڻ

ئ

ئ

ن

۾

ع

‘د

’

.ان

ڏ ئ ، ئو ڏ ت د نز ئ ئ ر ڳ. ئ ئ ا ڳا

‘ ئ ئ يڊ’ ئ ۾ دئب ر ۽ ا ئئ ئ و ، ر نئ ئ .

ئان.ا ئ ي ئ ب ھ ھ ن ن ئ ن

ب ، ا ڊرا روپ وا ،ا(Script)ھ ئن اڳ ۾ ئ ئ ئ دا

ا رام. ر ئ و ئ ڊي ئ بئ ۽ ي ي ۾ ان

ئ ئد ر ڳ“: ئڻ ھ را ر ف ، ور ئ ۾ ڻئ ، او ،

ئ

،

ب

رو

ئ

،

ئ

و

۾

ئ

ا

(Theater)

ا

۾ ر ۽ و رئ ڏ ادا ئريھ( (Stageي ،(Acting)رئ ،(Painting)رئ و ،

(Costume) ،(Music)چئ ۽(Dancing) ڻ و او ير ير ن . ئ ڻ

ا ئ (Complex Art) ر ھ ،و ئ ئ ،

و رئ ڏ ي ”.14

ئ رام ئ ي ر ا ٽا يھ ئرٿ رڊ ر ب بئ ھ ا ئح ، ئو ئاڙ

1900 ۾ ع. تواڏا ئ 20 ئ رام ئ ا ئ ھ .ار ر ئ چ

ئ

ن ب ئ ا.ئ 70 و راڌ د ئ ، ئ ن . ئ ۾ عو ئ نئ ن

ئ ئ 18 ئ يو رو ئ ر. ئ ئ دئ و 8672 ر. ند ئ وڏ ئ

و نا ار ۽ ٽر ،ل ئ .ئ ئ ا1990ز ر ئ ، ئ ند ئ ئئ ع

ئزو ڊائ ل ر ز ،وڏي وز ئئ . ئئ ر ز ب ئ ا ئ وئ ۽ اڄ

ئ مار ئ ي تئ نئ ئ ‘ ا ’ ئ ل ب ئ ، ئ ا رد ڳ ڏ را .

نا ئ ئ “ رو ظ ” ڏ را . ئ ۾ ئ رئ ئب ب اب ڻڌو دا ند

، ئ ر نا اب يرئ ئ ،ئ ر ئ ر ڳ ئ نا ي ر ئ

ڊور ب نئ نائ مار ئ ئ و مار ئ ڏ“ ب ائ ،ئ ئ د ئ ”ا

ا ڻ

ر

ئ

ا

. ۾

ا

،

ڙ

ئن

د

ب

اڄ

ل

ئ

ان

،

ب

ئڻ

ب

ا

ئ ب نئ د يراو ئ اود در ر . . ن ن ر ر بڻ و ن

ئ ئ ھ با د ھ ئ دئ و مور ر ،ن ئئ ئ ۾ ئ

ا ئئ اڳ را ئن ي. ئئ ،ئ ئئ ،ي ۽ ڊب ئئ ئئ ئ وئ

ادا راد ا ئئ ا نئ ا ئ ۽ ئ ،بدا.


11/25

11

|

P a g e

ڊي

ن

ئ

:

ئ ۾ نئ ئ يڊ اب ڻا ئ دئ و ۽ ئ اڊ.

1892 ب د ئ ئ ۾ نئ ا ھر ئب ب ع) ب ( ۾ يا ب ھ ڻئ ئ

ن

ئ

ئن

ي

ئ

ز

س

. ا

1895 ي

ئس

ئن

ا

اي

ا

۾

ع

ئڻ

زا ا سئ يا ا ۽ ڻئ د ئ .اڍ ۽ زاو ، ڻا يا د ئ ئ ئ

. ئ ئن ئ ئن ئ د ئئ ،ا ب ئ ئ و ئ

1896 ئڳ ئ ، ئو ڏ شرئ جرئ لئ و ئ اڊ ۾ ع

و ۾ ا ئ ئ ، ئڏ ا ي ف ا نئ ئ ئ ا ۽ ي ئ ئ دئ و .وڏو ۾ ر د

ا ھ ۾ با ڳ ، ئ ڳ ڳ ۽ ئ ئڳئ ئل ئ وڏو ڌ . ئن و

و دئب ر ر رئ . ڻب ئاو ئئ و ئ ئ دئ و .، ڳا

ب

ن

ئ

رام

ئ

. ،

د

ئ

ئن

ن

ئر

ا

ب

ئن

ئ

1919 ئ سئ ۾ ئئ ا ۾ ع.

اي و ڳ ئ ن.ئ و ا ئ ر ئ5ع ئئ ئ ئ1918

اڳ ئ ۾ ان ئن. ن ي ئل بڻ ( ئ ا ا ئ ئڻ )ع ۾ ا ئ ئڻ 1918و

ع ئئ ئ 1927ا ئ ئڻ .ع ئئ و ئل ب ر1917 ع ئن1916ا يھ و ۽

ر لئ . ڻب لئ ئ ڻئ ب ب ا ئ ڳ و س. ڻئ ب اڊ ۾ ر د س

ڊا ب ئڻ ۽ ا ب ب ئڻ ئڻ ۾ ب ئ ،ن ئن. ڊ وائ ئل ۽ ر ھ

ئ

ا

ف

ا

۾

وچ

،

ئ

ي

د

ي

ئل

ئڻ

ب

ڊا

ئ

ڻ

ڊي

ا

.

وڙئ ڻئ ب ب ا ۽ رئ ڻئ ب اڊ.ڊ ئ ن ئ زا ا ا

، د ئ ئ ب ڻ ا ا ي ن ، د ئ ئ ا ڍا

ئ ۾ ا و ب ن ئ ۾ ھي . ي

د ئ نئ ب ڻا ا ا.

ر يڊ يا ا ڻئ ۽ ئ ئا ڻڳا:

ڳا ، ئ دئب ر ڻئ ڳ ا س ئ ئ ا نئ و

،

ئ

ا

ئ

ڊا

ئل

ئ

ڊي

،ئئ

س

ا

ح

1888ڊي

ئن

ر بئد

۾

ع

و ئ ا ان ي واس ئ .ئ ۾ ، ئ ي ئ ڊ ئ ڊ ي ئ ۾ ا ئ ۾ ئ

ڻ ئئ ب ا ۾ ئ 15 ئ ر نا ، ئ ڇ ڳ ڏ ئ ر را .

ر ۽ ن ئ ،ئ ا ئئ ۾ ئ لئ ئ يڊ ڻئ ئ ا

ڏ ي عو ڙوڊ כڊ ڳ ڏ رد ئ راڌ ب .، وراو ڳ عو واڏا جائب ۾ ر د

ئ ترو نئ ا . ڻئ ئ يو و ئئ نئ نا ا ئ 29 1921يڊ ۾ ع.


12/25

12

|

P a g e

ھر ھ ئب ب و ئ ، ئ ئ ر ڻ ئئ ئ ئ ا ۾ ئ

ڊ ، ئو ئ ڊر ب ئ اب ئ ئ با ھر ، ڙئ نئ ھر ئب ب ئ

ڏ تزئ ا ئ ئ ا.ا ئ ڻئ ئ ۽ ائ نئ د ان دوران ئر وا ئري ئ

ان

ئ

اس

و

ار

،

ڏ

ئن

ئ

ڊ

ئنا

40 و

ئب

ئ

۾

ڳ

و

و

ئ

ر

ار

.

ب نئ و ف50 ئ ر را . ڻئ ئ ا ر ھي ا1922 بئ ئ ۾ ڳ ئ يڊ يا ا ۾ ع

و.ئ ڊ ا ئ ا ئرٿ و ن ر ي . ئ ئن ر و( ا اي ڊ( ئ ئ ئدر ئ ار ئ ا ڊئئ ر

ار ڳ ئ ر يزا ا يرئ . ا ئ ا ئ رو ب ئ

و ر لئ ئ ئ ا.ھر ئب ب23 ئ 1923ر قئ ا ئ يڊ يا ا

. لئ ۾ ئ23 ئو ڏ اد ند ئ .1947ي ب ئ ئ يڊ يا ا ۾ ع

ا اي ڊي ر ا ئ ئ ر ۽ ان ا ئق ب بئ رھ ئن ي رھ ئن ي

.1964

ئن

ھ

ر

ا

ئق

ا

ئ

ڊي

اي

ا

۾

ع

و

.

ئرچ

1977

ئر

ذوا

ع ڏ رد ھر يڊ يا ا .

ئ ڻئئ ا

ر ئان ۽ ئ بئ.ع ۾ وع 1890 ڊي ئ ۾ ئ ن ئ س

ع ئئ رھ ئران1908ا ئد ر ن ،ئ ن ب ن ئن ام وز اڻ ھ

ر و ئئ ڻ . ئئ ئ راڌ ن ئ ئ ب بئ ئ ئ يڊ يا ا ، ڻئ ئ ا

ئ نئ د ئڳئ ئ ھير ھر ۽ ڊر ب ، ڻ ا ئ ڻئ1926يڊ ۾ ع.

ئم

ئ

۾

ئرت

ئ

‘

ئ

رڊ

ب

ئ

’

ئئ

.

ھ

ئڻ

ئ

ا

رڊ

ب

اڳ ب نئ ئ س ئ ا اب . ئ ڻئ ئ ا ئ ئئ ڱئ رو

ر و نئ ئ .1946 ۾ ع ۾ ر نئ ا ب )ا ا(، رو ي ئئ ئ

، و ب ئ ئ و ي نئ دئ ا و ار ڙ ئئ ۾ ئ ڻئ ئ ا اب ڱئ رو

،نئ ا ب ئب) ا.ا( ئ ا ، ئ ئ ڻئ نا ب ، ۾

و ئ ئ ا ا ئ .

ئ ر :

و

ڏ

ئن

ڌ

ئص

ب

ر

ئئ

رڳ

۾

د ر

ا

ئ

ئڻ

ئ

. ب

ر وڏ ئ يڊ ي نئ ترئ ۾ نا ي ئ يراو ز ا ڊور ڙو

و . و ر ھ ڻئ ب و ڊ ب ر.ھ ڻئ ب لئ ڳا

ف ر ب ر ئن وائ ئل ڊ ۽.ئ يراو ئ ر يڊ ئ ڱئ رو ب ت ۾ نا ي

و ئئ ئ س ئ ا ر . ئئ ئئ ئ ا .


13/25

13

|

P a g e

ئل

ئ

رز

، ئ رو ب س لئ ور ڳر ، ناد ا ئ ڻئ ئ

اڳ زر ئ ن ورت ي ،ان ، ان ا ا ئس زر ر ئل ڳڻ

رڊ ڏو

ب

‘ ئ

زر

’ئرڊن

ب

ئرم

زر

۽

ئ

زر

۽

ئ

رٿ

ڻ

ئئ

) ده

ز

( و ر ور ڻا با ا س ۽ ير نا ، .وارو ان ڏ ڳ

ئل

رھ

:

ڻ ئئ ر ۾ ئ دئ ئاو ۽ ئ اڊ ئ يڊ

ر نا ڊر ب ، ئ ڏ. ھر يرئ ڏ ھ ڻئ ئ ا.يڊ. ئ

رئ ا و ڙا ڏ ب “ا ا اڻ ھ ، با ئئ ڻ ئ ئڻ ھ ۾ رھ

ئ

ڏ ب ز ئ يراو ھير نا ، وڏ. ب ڻ مئ ئ ر نا .يڊ . ڊر ب ئ

ئ

ي

و

ب

ري

ئن

ئر

بئ

ب

۽

.با

ئڳ

ا

ئ

ا

ز

ھ

ر

ان

”.15

:

ا ن ۽ ا ئ ۾ رڙ ر ئ ئ با و مار ڏ ئ

ھرڌ ي ئ .، ڻئ ڻئ ئ ا ۾ نڙڏ پور با نا س

س ٽ ۾ ۾ ئ .1921 ۾ ئئ ع7ن

،ن ن ا اد1922ا ئ ي ۾ 12ع با ئئڳ ئ ئڻ ئ ا ،

ئئ

ر

)1927(اد

۾

ئ

و

39 و

.ڏو

۽

،

ئڻ

ا

ئ

ئڻ

ئ

ئئ لئ ئا اد ۾ ئ ب . ن ئ ڳا نئ כ ئ ن ي ڳا نئ نا.

. ذا ن و ئ ڻ ھ ڊي

ئ ۾ دا ا ، اڳ ئ ۾ ب و

ا ڊ تر ھ ب ا ۽ رو. نائ ئئ ا ب ۾ نئ ھ ئ ڱئ رو

ئو.

ئڊي

ھ

۾ي

:

ئو ئ ص ئئ ر ترئ ئ يڊ. ر

ئرت

واري

ز

ر

و

ب

75

ڊا

ڊ

ھ

،ر

وئ

ئ

۾

ر

ار

و ر ھ ڻئ ب . اڊ ، و ئئ رئ ا عو ن ي ھ ڻئ ب. اڊ نا

و ر و ا ي ۽ ب ھ ب دائ د . اڊ ۾ ئ دائ د اڊ

ٽو ھ ڻئ ب .نئ ھ ڻئ ب اڊ1937 عو ن ھي ۾ يا ب ۾ ع


14/25

14

|

P a g e

و. ئو ڏ را ز ي ب ۾ ئ . اڊ بئ ن ي ھر ئب ب

رئ ھ ڻئ ب .

ئ دا.ڊيي ادب واڌاري ۾

ڊي

. ادب

ي

،

ادارو

وا

ئن

ئ

ادا

دار

ا

ئئ

ا

واڌاري

. ، ، ،ئ ، ، يڊ يراڌاو ،ئ خئ ي ا بئ بدا.

ادا راد ئ .يڊ ڏ ر و بدا ئ .

: ئ.ئڻ ۽ ڊئ رئ ،ڊا ب.1

۽ ئ دار ئر ، ئڳئ و ۾ ۽ ادب واڌاري ۾ ڊ

ر رائ ئ ئ ب نئ ا .نئ ا ۽ ،بدا ، ، ييڊ.

ھ ڻئ ب اڊ ۾ ئ ‘ ئ ر ئ ’نئ ڻ ئئ ڄا ،

ي

وڏي

،

ئ

ن

ئڻ

ب

ڊا

،

و

۽

ئכ

ئن

م

ئ

راڌ م راڌ.ڳا نئ نا را اڊ ئ ڏ ا ئ ر ، ئ ن

ڊا ار .ئئ ھ با ر ئ ئ بئ ئئ . ع ۾ ئ ا 1866 ئن

ابا ئ ئ ئب ب ير ب ، نئ لئ ڳ ئ ئ ر ئ ر ئ ،ير ب

ور ئئ ۾ و . ئ ئ بئ ئ ر .ئ ئ نئ ڳا ا ئ

ڏ ن ڻ ئ ئ ر ،ئئ د .، ۾ بئب ئ ر ھ ڻئ ب اڊ“

يدر ا ئ و .ئ ئ ڳئئ ا ئ ،م ي و ب ۾

ئ

و

ئ

ا

ب

،ه

و

ا

و

ا

ي

و

را

۾

ا

ب

. ئ ڻ ۾ ڳ ، ر ”.16

ع ۾ ،ئرا ام د1900ي ر ئ ئ ڳ ئن ئ ئلب بئ وار

ڻ ، ور ئئ ئ ر ئ ۾ ھر ئ نئ . از ،ير ئڳ ن

ر ئ ئ1913 ب ئل ئ ۾ ع.ئ ا ئ ڻئ ب ۽ زا ب بئ ئ وارا ،ير ن ئ ئ ي

ب ئ نڙ ئ ن اد ۾ ئ ر ن او.ب ئ يراو ا ئ اڳ زا

.

ڊا

ڊي

ئن

ا

ا

،

ئڻ

ب

ئ

ان

۽

ئس

ئن

ئ

ئ

و

ئن ، اد ۾ ئب ب1905۽ يا ب ۾ ع1907 ئئ يا ا ۾ ع.يڊ ا ئ .

ئ ۾

و ا ۾ ھي ا ۽ رئ ر.يڊ ۾ ا ۾ ب.

ئ ۾ ئرھ و ر ر

و . ڻئ ب اڊPh.D ئ ئ ب ر. ي ن ئن ۽ ب و

ئ .دئ ب ۾ ب ئئ ئ ا ئئ ۾ ، ئ ن


15/25

15

|

P a g e

ئ ‘ئ ن ۾ ر ،ا ئن وا ، ي ن وڏ.وڌو

ئ

ڊا ئ ا ،ئ ر ئ ا ڏ ڳ و ئ ئت ۽ ئت ا ۾. ارڻ ۽ ارڻ ’ ر

ي ر. ئ ن ئ ر ا س15ب ڊ1923 ور ۾ ع. ۾

“ ئ

ر

ئ

ڻ

ئئ

ي

ڻ

ئ

ئن

س

ا

ب

،

د

ئ

ئ

ا

ا

ئر

ئ

ور ئ ۽ ،و . ڻرئ ، ر جوا يڏو ي پر

ئ ئ س ،۾ بدا ،۾ ۽ ب ئ ئ ڻ.ئ

ب ا و ئ ئن ئ رپ ۾ ا ئ ئ ،س م ئر ڻ ۾ ا ئ ن

ئ ن ف ئ ،۽ ار ئ ئ ئ ئئ ۽ ي و ئ ۾ ا ي ا ئ ، ا ئ ئئ ،ري ر

ئ ئ و ئ ”.17

ئ

ئڳ

ن

را

و

ئ

ئ

ئ

۽

و

ي

ئٺ

ئ

ئ

،

ئڻ

ب

ڊا

ئ ئ ر ئ ر ا يھ ، ر ۽ ان ا ح و م و ئن ع ۽ ن ئ 1924 ن

1931 ي ئ ا.ع ۾ ئئ رو و و ا نئ چ اذ م .ئ ئ ئ ئ

ڻئ ب اڊ ئ وراو ڳئئ ئئ ما ئ ي رئ ح ئئ ئ . يار ۾ سڏ نا

“ ۽ م ا ئ ئ ،نئ ب بئ نا ،نئ ر نئ ر ،ير ويڌو د ۾

ڻ ان ئن.ع ئن ائ س ڳ ڳ ئ ا ئ .1930 وئ

ر ي .،ئ ر اڙاڊ ب م ئ ۽ ئ ا ئ ئ ئ م نراد ترئ ۽ ن ئ ئ ن

ئ

ڊا

،

ا

”.

18

ا ري ڳ ي رو ، رئ ب ئ ن ئ ر ب ئڻ ھ اڊ حرئ ئ

. بئ ڙ ب ا وڏو ۾ بدا ي ئ ر ئ ا ھ ڻئ ب اڊ رئ ئ ا

، ڏ ۾ . ھي ي ۽ ئئ ڏ نئ ھي ئ ئ و ن ھ ڻئ ب

ڻئ مئ ي ئ ئ و بئ ئ ۾ ڻ بئ ا ود . ب ، ان ۽ ئ ئ ي

ئ ر ئ ھ ڻئ ب اڊ ‘ ’ ر مئ ا نئ ا ۾ ھي.

ئ يئ ئب ھ ڻئ ب اڊ ۾ ا. ااز ۾ ئ ئ يھ ئ ي وڌي

1936۾

رت

ئب

۾

ع

‘ ’ ئ

ئن

ئ

. ،ا

ئ

يڊا

.

۾

ئ

و . و ۽ ڻئ ۾ ئ ر ا سڊ ، ا ئ .ئ

دائ د ئ ، ر ئ ۾ ۾ ڊي د ئ س ۾ ئ

ن فا ا ۾ . ڻئ ھ ڻئ ب اڊ“ئ ر حور”ب1933ع

لئ ائئ ئ ، ئ ۾.


16/25

16

|

P a g e

2.

ئ

:

، ئ ا ئڊي ئ ۾ ئن ادب ۽ ئ واڌاري ۾ ا دار ادا

ڊرئ ئ ھ و ي ئ ا ڳ وع ئ ي ئ ھ ئ ،ان ئ ھ

ڏ

وج

ئ

ي

.ب

ئر

ا

ادب

ئن

دن

ئ

ئ

۽

ر

ئري

ب

اڳ

ا

ئ ن.و ئز ئر ئ ل ئ ڻ ئ ن ڻ بدا ن ندئ ا ۽ ند ئ ئ ‘ ئ

’ئ ئ 1907 و عو ۾ ع. ڻا او ا وڌئ اڏ ي ا ن .

ادا راد ا ۾ يرڌاو بدا ي ئئ ڱئ رو ئ .ا دا ي اڏو ئ ر د ۾ ھ ئ

ب ،ا ڏ ، ام ،ا وا اڻ ،ڊا ب ئڻ :،۽ وכ زا

، ا ڙئ ، ڻا ا ا ا ، ڻئ مار ئ و ، د ئاد اڊ ، ڻاوڏ و ،مئ ڳئارئ ،زئ ا

ئئ ا ي ،ي ۽ ا ۾ .ت ئ ئڻ ،ي د ، رام اڻ ،ب ئ ۽ ئ ا

ئ

ي

ئ

ئ

.ڏ

ڳ

ئ

۽

ئ

ي

ادا

دار

ا

۾

واڌاري

ادب

۽

رڳ

ان

.د ر

ان

ڻ ۾ ئ ۾ ن ئ ي ڻ ۾. بئ ڳا ۽ ئ ئ ۾ ھ

.ب ئ‘’ ۽’ ’،‘و ئ‘ ۾ ئ ھ ا ا ا ا اڻ ھ ئ ئب .،رت ۾ ب ئ ئ

بدا ي ھ ئ ادا راد ۾ يراڌاو.1927 ھ ڻا ا ا ا ۾ ع

ا ڙئ و ا ھ ئ ئ ڳ و .يروب ھ ئ 1926يراو ع

ئ ئ بئب ڳئئ بدا ي ۾ ب بئ رھ ب ئد ئري ۾ ب ئڻ ھ ،

۾ ان.ع ي ادب ئب ۾ ئ ڻ بئب ر رٽ 1921 ب14س ئران ب بئ رھ

ري

ڻ

ئ

۾

ئب

ن

يھ

۽

ڳ

ڏ

ئن

ا

۾

ھ

ي

ھ

ر

بئ

ب

ئد

ب

رٽ

ر

ئ

ڏ. ا ئ ھ ڻئ ب ا وئ د رئ ئ . ئ ب زئ ا ۽ ئ ب ر ئ

ئ ھ ي ، ئ ي ، ، ،ن ،ئ ئري ۽ ئ ھ .ھ ئ ا ر ئ

ادا راد ا ئئ ا ۾ ڳئا و ر بدا ي. و راڌ ڳ ڏ ئ .

ئ ري ا ڊب ئئڊ.3

ڳئاڌو ئ ۾ بئ ي ۽ بدا ند ئ ئ يڊ1909يڊ ۾ ع. ئ

ند ئ ا ڊب ئئ “ا ئدن ۽ ئ ري ئئ ئ وئ ”ڊي ب.ناا ۾ ئئ

ئ

۽

ئڻ

ب

و

،

ئڻ

ئ

ا

،

اڻ

ئوا

م

.ذوق

ادب

۾

دن

ئ

ئئ

ڳئا او نئ ۽ ڳ ،ڳ ا ۽ ڻ ا.راد ۾ بدا ۽ ئ ند ئ ا ڳا

ادا. وو ا ب را ئ نارئ ئئ .نر اد ئ ۽ ر ۾ ن

وو ا .

4. ا:


17/25

17

|

P a g e

ادب . ئ ان دور ۾ ئن و ادب ۽ ئ ۾ ا ۾ دار ب ئ. ڊي

1919ند ئ ئ ۾ ع‘ ا’ ئ ئئ .ن لئ ب بدا ند ئ نئ مرئ

ا ڏ مئ. ڻب و يراو ا ھ.يرئ ڻا نئ مرئ ا ند ئ ڳا

ئ

ئب

ئري

ور

۾

ئ

۾

ڏ

. 5.

ئرڊ

ا

ري

ئر

ئٿ

رابر

، ئو ئ ئرڊ ئ ا ئ يڊ 1923۾ دئب ر ۾ ع‘ٿئ ر بار

. ئئ ئ وئ ’ئ ر ري ا ڊرئ ا ر ئ ٿئ ر بار د حئ ا .ڊ خئ .

ب ئڻ نئ ئ ئ ئئ ۾ ا ئ و.ب ئ ۽ بدا ي نارئ ا

.ئ وا ا ئ ائ ڊرا ئ ئران ا ن. ا ادب و ن ۽ ب بئ ئ ،و ا ا ئ ان

ا. ي ۽ ا ي ۾ ئ وو ’ ا ‘ئئ ا ئخ ئران ئ ئ ر ئ . و ن ن

و

ئڻ

ئرام

و

ڙ

ئڙ

ي

۽

ي

ا

۾

ئ

ڊي

.ئ

ئ

روان

روح

ا

ڻئ رد.راو ھيرئ ئ ڌو نئ ن ر يرئ ن بدا ڳر ا ئ ا

. ئ

،ادب ۽ ئ ر ڊي ، ا ئ .ڏ ئ و

’ئ ا ئ ئ .‘ ئن و ئ ئ دن ئن ئب ئ و

رو روز ھ ئ ڳر ۾ ي ۽ رئ ا نا ان ھ و ئ ئ ۾ . ادا ئر ئ ن

ئ دار ئ نا ب ن ن ڻا ئ نئ ر نئ ر ،ئئ ا ئ ئ ئ. ا ،ادا

ڏ

ھ

ئئ

ڊرئ

ئس

ا

ئ

ئرام

ڏ

ئڻ

۾

ئ

ئ

ن

ا ئ ئ بب .وڌ ، ي ڙ ئڻ ،ئر ر ۽ ر بئد ۾ ن ئ ن و د ۾

ي ئ ئ و ئ ئل ا ئ ئڻ ھ ذا د و ،ڊرئ ئئ ائ ،و ار

ئم ئڻ ۽ و ئ را ان ئئ ھ ۾ ئ .وي ئڻ ئ ئ دن ئن ئ ا

ع ۾ ڊي ئ ئ دن1936ان ئ ئ ار. ب ۽ ئئ ئن ڳئ ئ د ئ ئئ

ھ ھ ڻاوڏ ڳ ‘ ئرڊ ڊ ا ئ ’ئ . مار ئ و ئ ھ

ئ

ڏواڻ ھ ڳ ،ئ ب . ئڻ ھ ا ئر ۽ ادا ئر ر ڏواڻ اڳ ئن ڳ .

ئ ئ دن ۽.ع ڌاري و رام اڻ ،ئ ئ اڻ ۽ س آٽ ئ اڻ ،ڊ1942

ئر ۽ ئ . ئئ ’ ئ وڊ‘ ا ئدن ئن ،بدا ي نئ پو

ئئ ا ادب و ام ۽ ، ،ئ ئ ئ . ا ئن ئ ئ اڻ ھ ئ وف

،ئ ارڊ ا ئ ‘ ئ ، ا ئ ئ ، ئبا ئ ، ئ ، اڊ .ا. ھ ئ ،يا’

و ه ئ و ئ ،ئڻ رام اڻ ئر ئن ا و ۽ ا ڊرا ئ ئص ادا ئر


18/25

18

|

P a g e

ئ ۾ ڊي .ور ئڱ ئ ا ئ ئن ۾ ب ڏ ئر ئ و. ب ئ ئ اڻ ۽ رام اڻ ا ئئ

ئ ئ ئ ر و ، ڻ مئ دا ئ ي ۽.

6. ئ ي

ن بدا ۽ ڳ ئ ي بئ ي ي ھ ،يراڌاو بدا ۽ ي

‘ ئ ي’15ب ڊ1929يڊ ع. ئئ ۾ ئ . رد اڊ ورئ ئ ۾ نا

“ئڻ ئ را؛ ئ ئ ئ ب ا ود ئر ئگ؛ د رڙ ئن ادب

اي م.ا ، ا .ئ ئڻ . ،ئ ا ھ ۾ ئئ ؛ ۾ ئل ا ئ ڊي

ا و ،ما ، ڻئ ب اڊ ،. ، ڻاو يا. ئ ۽ ا.‘

ئود

رئ’ لئ ر . حئ ا ئ ا. ئ ا ئ ئب ب

،

”.19ر و’ ي ئ ‘ ئ ئ وئ

ا ئ ئل ڊي ۾ ئڻ ھ ان ،ئ ئ ڊا. ي ، ڻئ ئ ،

،ي ئا ، ڏ ا ، ئاو ، دائ د اڊ ، ئاو ، ڻئ ب

ئ ئ را ،ا ئ و ئ ئ ب ئدي بن ۾ دور ئ وڏا ئ ۽. ب ا ،ائ ي ۽

،כو ا دا. ،ئ ا ،ما .، ڻاوڏ و ،ڳ ردئ ب ئ ، م يا

، ڻاو مار ا و ،از ب ردئ .ئ ئ ئ ۽ ڻئ مارئ و ۽ ڻاوڏ ا.

ھ بدا ي نئ مرئ ئ ئ ي ڊر ب ئو ر ٿ. 1940 ۾ ع

وز

بئئ

.ا

. ۽

،يراڌاو

ادب

ي

ئر

ئن

ئ . ئ ئن اداري ب ئد ر’ ي ادب ي ئر ب ر‘ و ئ ئ ھ

نا نا ئ ۾ ئ ۽ ڏا ام .،ئر ب رڊ ئ ر س واڻ ھ

، د ئاد ب ءئ ا ، ڻئ ب اڊ . .ئ ،مدئ ڻئ را و

د ان اج اس ، ڻاوڏ و ‘ ئ’ ، نئ ۽ ئئ و د ئ ،يار ئ

ئو ڙي ئ ڳ ل ر بن ڏ ئ .ا ئريھ ئ ئ ڳ ب رڊ .ان

ا ڏ ئ ئئ ي ئ ئ ، ئ ئ ڳئ ا ئ ل ئ ڊر ب بدا ي ب ڄا . ي

ئئ

ئ

ئڻ

ا

۾

ئ

ئ

. اڳ

‘ر

ب

ئر

ي

ادب

ي

’ ئئ

.ئ

ي

. ئ ئ ادب وڌا و

7.

ئ

ي

:


19/25

19

|

P a g e

ر رڊ ۾ ئ ئن ا ھ ر نارئ “ بدا ا ”

و. ئ ڳا لئ نئ ڱئ رو تئ و بدا ن ا ۾ .ا نئ ۾ ا15 ا1933 ع

۾ ئن ئ ڙ ر ئ ( .ي ادب ئ”) ي ئ “ ئر ر “”ئر ر

و

ب

با

،

ئل

را

1932۾

ئري

ع

“ ئ

ي

۾ ئرا و ، ئ دور ۾ ا ،ر بئد ،۽. ان ئن ا ٽ ” ورت

ئئ

ئ ئ ۽ بدا ي ر رئ .يڊ ئ نا ۾ ھ ا . مئ ۾ ند ئ ۽ ندئ ا ئ

و ڳ و ۾ نا ،ي ٿر نا ۽ ب ڻ .

۾ لئ ار ما “ٽ نئ وا ۾ يراو ب ،و‘ي

ئ ’ ترو ، ڻ رئ و ڱ . ھا ۽ ي ئ ورت

ڻ سار ‘’ ئڳ ھ ڳ ئ ڻ م و .دا ، ترئ م .ن

ئ

و

ر

ي

رڳ

،

ن

ر

ي

واڌارو

ڻ

۾

ڏس

ان

ن

. ا

او

ار

ر ن ر ۽ رئ و ، ا ئئ ئ ئ ئ زاو ۽ ا ۾ ر رئ ب.ن ئ ئب

‘ ئ ’Academy of Sindhi Literatureي ورت . ، ڻئ ب و

دائ د ، ڻئ ڳ ئ ۽ ئئ ۾ ا ھ .۽ ئن ئ

و ا ئ ئ ھا ۾ رئ ئ نرئ ئب ا وا ار ......۽ و

ئ ئ ئ ھي ئ نئ ڻ و ڳ . نئ نئ

.”20۾ ر ئ ئ ردي

‘ ئ ي’15 ا1933 ر رئ ع‘ ئئ ئرڊ ئ ا رئ ئل ۾’ڌرم

. ئ ڻئ ا ما ترا .۽ ئ يرئ ئ ترا ا ھئ ر ۾ ڳا

و ئب ب وا اب ب ئريھ ، ئ ڻ ڻئ ب اڊ .نا

ئ “ ۾ و” ي ب ئل ئ ئ ”ي ئ . “ ئئ ڻ ائ اھ

ھ

ا

ر صئ ، نئ ئ يڊ او ب دا ڻ ۾ نب ھئ ھيرئبورئ

ئئ

. ئن

ڊي

.ي

ڙ

ا

ب

ي

،

ئ

ئ

۾

ئڻ

ب

ڊا

،

و

ئ

، و ر ڊ ب ھ ڻاو و ا نئ ئ . ا ئ نا

ئ ئن وا رڙ اد ب ،ا ئدن ۽.اد ب ئروبئري ئ ڙي وئ ئ ،ا ۾ ڊي100

،ڏ ا ۾ ئ دن ا و و ، ڻا او ڊي ئڌو ، ڻاو ئل ئ . م

، دائ د اڊ ، ڻئ با ئ ارئ و ئ ئ را م ئ ،ئ ئاس ، ڻار ڱ ا


20/25

20

|

P a g e

، ڻا ا و ڻئ سا ڻئارئ ،مارا ئ ئ ئ ئ ۽ ڻئ مارئ ، ڻئ رد ئ .

ائڳ ۾ ڊي ا ئدن ۽ ئ دن ا دار ادا ، ، ئئ بدا ئ .نا

ھ بدا ي لئ ب ا ۾ ‘ ئ ي’ و ڳئئڻب لئ ڌو .

8.

ڊ

۽

ئ

ادب

ر ا ئ يڊ چ ود نئ ا و مار ئ ڏ. ب ئ

ڻ ا ئ ب ق .ئ ۽ لئ ور ڻئ ار اراو ڳ ئ ئ نئ و ئ .

ھ ئ ور ۾ ئ ي ور ئئ ڏ ئ.

ع ۾ ھ ۾ ا ار ۾ ا ڳ ئن ئ م وڌڙ ن د ئ رو ئل ۽ ا ئن1933

۽ ئئ ب دا ود1935۾ سئ ا ۾ ع‘ ’ ب دا ئ د

ئو ئا ئ .1936 ن ۾ ع نئ ئ ۾ ئ ز ھا ، دئ ب

ئڻ

،

ئ

ئت

ئن

ب

اد

ن

،ن

را

ئ

۽

ئ

را

دوران

ئئ

ر

۾

رپ

ئد

ا

اد

اد ب ئ ئ ڳ ح ا وڏي اد ا ،را ن . ئڳ ۽ ئن ۾ ان وڌائڳ بئب را ئ

ڏ. ب دا ئ ۾ ن ح 1935 ا يھ ، رئ ر ن ۾ ع

اڊ ،ش اڊ ، دئ ، ئ ۽ ڊا د ئ ،. ڊا ا. ا. ڊا راج

ن ن .

، ڻئ ا ر اد ۽ ا دا ۾ رود ھا۾ ن ‘ ب دا’ و ۽ ر

ئ د ئ .ان ئ ۾ ئڻئ اد ب ئن راب ئ ئئ او

،

ئ

اڻ

اڳ

ڊي

س

. ئ

ئ

ا

ڊي

اي

ا

۽

ئ

ئڻ

ئ

ا

،

ئ

. ئ رام ئ ب س .ئ ئ ن ا ئ ئڻ ئ ۾ رو ڊي

ئ و .ئ ا ،ئ مار ئ ۾ رود ئڻ ۽ ب ۽ ندئ ا ،ند ئ لئ ور

ئ ي ب دا.ئ ا ئ ا ئ ب دا ۽ ندئ ا ،ند ئ ئ .

ي

ئ

ي ئص ادب ي ح ، ر ئ ڳر ئن ب ادب ي

ئ نڙ ۽ ور و نئ رود نڙ يراد ئ رود ي ئ ئ ، ر

، ئ ئ 1920 ا ئ ئ ۽ ئ س ب ۾ ھي ئ ۽ بدا ي نئ ع

. 9.

ا

بدا

:

ئ ، ئ ب ڳ ، ب ا زاق راز ،زئ ا ،مئ ڳئارئ ، ڻئ ئ ت ، ڻائ

۽ ڻئ رد ،ئ 1945۾ ع‘ا ب دا ’ ر دئ ب .ھ ڻئ ا نئ

ر ۽ ند ئ نار ب ب دا ۾ رود ، ئ ب چ فو ڌو ۾ .‘


21/25

21

|

P a g e

ا ب دا’يڊ. ئ نئ ڌ ند ئ ۽ ندئ ا ئ يڊ يا ا ۽ ڻئ ئ ا ، ئ .ير

ا دا وڏو ند ئ ۽ ندئ ا ڙر ئ نئ بدا را و ئ ڳ ڻ ۾ ڻئ .ن ا

ن ڊور ر ب او نا ن ڻئ.، ئ ب و ئ ۾ ڻئ ا

ر

دا

۽

ا

اد

،

ئ

ئ

ئ

۽

ئ

ڙي

،يداو

ئر

ا

ھ

ئڻ

ئ

ت

۽

اڻ

ئ

ئئ ا ۾ ب ب ئ ئ . ا ف ا . ڻئ رد اڊ“ا ھ

،زئ ا ،مئ ڳئارئ כو ند ئ ، ڻئ مار ر ئڻ ۽ و ئ ئ ا ئدن ڊا و ا

ه ن ڌڙن رن ئ ئاڻ ،ب ئ ۽ ت ئ ئڻ و ب ا زاق راز ۽ ئر وادي

“ا ر ”ڌو ا ۽ ي ئئ ڱئ رو ئ ، ئ .1947نئ ا ۾ ع‘ ’ ئ

و ئ بئ بدا ئ نئ ”.21

ئ

۽ بدا ئئ ۾ ئ يڊ ۾ ڳئئ و روز ا ب دا ادا راد ا ا

.

ڊ

۾

وب

ب

و

ادب

ا

.

و

وڏو

دن

ئ

۽

ئدن

ا

ئ

.

ا

و وڏو ئ ا ي نئ .1946۾ ع‘دا ي’ و ئئ ئ .

ر ئ ۾ ھيراد ئ‘ا ’ و يرئ . و را ئ ئ ر نئ ئ .ب ڄا‘ا ’

.ر ئ ئري ئر ئن ئ ي ادب ب رڊ ئران ئ ر

10. بدا ي

ڊ ئن د ئ ئ ا .ب ئد ڊي.ي ادب ۾ ڙا

.،ا ئدن ۽ ئ دن ي ادب ب ئد وڌو را ئ بئب لئ ڳ ئئ بدا ي

ئل

ئم

ان

ئڻ

1941

،ع

1942

وري

ع

1943

ئڻئ

ع

.

ب

ئن

بئ

ئ س ھيڙ يڙ ڱئ ئ ئ ھ ئ 1942 ع

ئئ 1943 ئ ۾ ئل.ع ئم ئ ۾ ئڻ ا ڊي در اڊ

1943 ئڻئ ع. نئ ئب بدا ي زئ ا ئڻ. ڻ ئڱ ان را ئ

“1945ڊ زار قاز ا ب ود ۽ نئ ۾ ع. ئئ ۾ ئ ‘ ي’ئئ او ۾.

ن ‘ ب ۾ ترئ ،ورد جار وا ،ئب وائب ئ ’ئ ئ و نا ڙ . ا‘و ’

۾ بئ نئ ئ . ڻا مار و ئڳ ي ۾ زاو ي ا ئ ن

. او نئ مئ ڳئارئ ۾ ھا”.22

ند ئ ۾ ئب ڊ ۽ دئ را ، ڻائ

Role of DJ College in the Promotion of Education & Literature in Sindh

Documents

Transcript of Role of DJ College in the Promotion of Education & Literature in Sindh