Republika e Kosovës

Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria –Vlada-Government

__________________________________________________________________________

PROJEKLIGJI PER VLERESIMIN, NJOHJEN E STATUSIT, PERFITIMET DHE SHERBIMET PER PERSONAT ME AFTESI TË KUFIZUAR

DRAFT LAW ON EVALUATION, STATUS RECOGNITION, BENEFITS AND SERVICES FOR PERSONS WITH DISABILITIES

Nacrt zakona o proceni, priznavanju statusa, beneficijama i uslugama za lica sa ograničenim sposobnostima

Kuvendi i Republikës së Kosovës,

Në mbështetje të Nenit 65 (1) të Kushtetutës së Republikës së Kosovës,

Miraton:

PROJEKLIGJI PER VLERESIMIN, NJOHJEN E STATUSIT, PERFITIMET DHE SHERBIMET PER PERSONAT ME AFTESI TË KUFIZUAR

Neni 1

Qëllimi

Ky ligj përcakton dhe rregullon procedurat e vlerësimit për njohjen e statusit te personave me aftësi kufizuar, dhe përcakton realizimin e të drejtave për përfitime dhe shërbime për personat me aftësi të kufizuar.

Neni 2

Fusha e zbatimit

1.Dispozitat e këtij ligji aplikohen për të gjithë personat fizik me banim të përhershëm në Republikën e Kosovës, që kanë të njohur statusin e personit me aftësi të kufizuar nga komisioni vlerësues i institucionit përkatës.

Neni 3Përkufizimet

1.Shprehjet e përdorura në këtë ligj kanë këtë kuptim:

1.1.’’Personat me aftësi të kufizuara’’-përfshijnë individët me dëmtime fizike, mendore, intelektuale dhe shqisore afatgjata të cilat në ndërveprim me barriera të ndryshme mund të pengojnë pjesëmarrjen e tyre të plotë dhe efektive në shoqëri njësoj si pjesa tjetër e shoqërisë”.

1.2.‘’Komisioni vlerësues’’ - është ekipi multidisiplinar i përbërë prej ekspertësh mjekësor, social, edukativ dhe mjedisor i themeluar nga institucioni përkatës varësisht nga nevojat e personit, me qëllim të vlerësimit bio-psiko-social, dhe konstatimit të shkallës së aftësisë së kufizuar.

1.3.‘’Aftësimi dhe riaftësimi profesional’’ – përfshin të gjitha aktivitetet që synojnë të sigurojnë njohuri, shkathtësi të reja për punë efikase brenda profesionit që e ka kryer edhe më parë, apo për një profesion tjetër që personi me aftësi të kufizuar mund t’a kryejë.

1.4.”Ndihmësi personal”–personi i domosdoshëm ndihmues pa të cilin, personi me aftësi të kufizuar, nuk mund të lëviz plotësisht lirshëm gjatë aktiviteteve të përditshme, të ketë kujdesin personal, higjienën personale, përgatitjen e ushqimit, kujdesin për sigurinë e tyre dhe te mjedisit.

1.5.‘’Vlerësimi i Aftësisë së Kufizuar’’ është pjesë e procesit që përcakton provueshmërinë e parashtruesit të kërkesës për qasje në përfitimet sociale, financiare, shërbimet apo mbrojtjen e PAK në bazë të legjislacionit në fuqi .

1.6."Komunikimi" përfshin gjuhët, shfaqje teksti, Braille, komunikimin me prekje, printim me font të madh, multimedia të qasshme, si edhe gjuhë të qartë, audio dhe të shkruar, mjetet dhe forma komunikimi shtesë apo alternative, duke përfshirë informacion dhe teknologji komunikimi të qasshëm.

1.7.“Gjuha e shenjave” – është gjuha e parë/amtare për personat që nuk dëgjojnë në Republikën e Kosovës që ka sistemin e vet kompleks gramatikor.

1.8.’’Kartela Identifikuese’’-  është dokument publik  identifikues e cila ju lëshohet përfituesve të cilëve u njihen të drejtat sipas këtij Ligji.

1.9.’’Rehabilitimi ‘’- rikthim i një aftësie apo funksionit të humbur.

1.10.’’Habiltimin’’përfshin shërbime të dedikuar për ata që mund të mos kenë të zhvilluar më parë një aftësi apo funksion.

1.11.‘’MPMS’’ - Ministria përkatëse për Punë dhe Mirëqenies Sociale;

1.12.’’Klasifikimi Ndërkombëtar i Funksionalitetit, Aftësisë së Kufizuar dhe Shëndetit, i njohur si KNF’’ është një klasifikim i fushave të shëndetit dhe çështjeve tjera shëndetësore.

1.13.. Një “shërbim”, duhet të jetë veprimtari vet-punësuese, që ofrohet nga një ofrues i shërbimit (qoftë person fizik apo juridik) pa qenë i lidhur me kontratë pune. Përveç kësaj, veprimtaria zakonisht duhet të parashikohet për kompensim dhe duhet të jetë e natyrës ekonomike.

1.14. ‘’Mbrojtja dhe Siguria’’, përfshin veprimet për mbrojtjen e personave me aftësi të kufizuar sidomos fëmijët, vajzat dhe gratë me aftësi të kufizuara ndaj dhunës, lëndimit apo abuzimit, trajtimit neglizhues, maltretimit apo eksploatimit duke përfshirë forma të dëmshme të punës (eksploatimi komercial, seksual apo praktika tjera të rrezikshme).

Neni 4

Parimet e përgjithshme

1.Personave me aftësi të kufizuar në bazë të këtij Ligji u garantohen këto të drejta;

1.1.Respekt për dinjitetin që nga lindja, autonomi individuale përfshirë lirinë për të bërë zgjedhjet personale, dhe pavarësi e personit;

1.2. Mos-diskriminim, dispozitat e ligjit përkatës për mbrojtje kundër diskriminimit dhe ligjit për barazi gjinore aplikohen drejtpërsëdrejti ndaj personave me aftësi të kufizuar.

1.3. Pjesëmarrje dhe përfshirje e plotë dhe efektive në shoqëri;

1.4. Respekt për ndryshimin dhe pranimin e personave me aftësi të kufizuar si pjesë e diversitetit njerëzor dhe humanizmit;

1.5. Barazi e mundësive;

1.6. Qasje;

1.7. Barazi ndërmjet burrave dhe grave;

1.8. Respekt për kapacitetet në zhvillim të fëmijëve me aftësi të kufizuar dhe respekt për të drejtat e fëmijëve me aftësi të kufizuar për të ruajtur identitetin e tyre.

1.9. Mbrojtja e dinjitetit dhe integritetit të tyre.

Neni 5

Mënyra e vlerësimit të Aftësisë së Kufizuar

1. Vlerësimi i nivelit të aftësisë së kufizuar për të gjithë personat me aftësi të kufizuar, nga institucionet kompetente, behet sipas modelit bio-psiko-social, në disa nivele dhe nga ekspert të fushave të ndryshme duke pasur personin, familjen dhe nevojat e tyre në qendër.

2.Vlersimi i aftësisë së kufizuar, mbështetet në parimet e modelit bio-psiko-social dhe rezulton me një analizë gjithëpërfshirëse e bazuar në klasifikimin ndërkombëtar të funksionalitetit.

3. Mjetet dhe instrumentet e vlerësimit, procedurat dhe standardet sipas parimit të KNF-së, do të rregullohet me akt nënligjor të propozuar nga Ministria përkatëse për Punën dhe Mirëqenie, i cili miratohet nga Qeveria.

Neni 6

Llojet e Aftësisë së Kufizuar

1. Sipas dispozitave të këtij ligji, llojet e aftësisë së kufizuara janë si vijon:

1. Llojet e aftësisë kufizuar janë;

1.1.Aftësi të kufizuara fizike;

1.2.Aftësi të kufizuara në të pamur;

1.3.Aftësi të kufizuara intelektuale dhe mendore;

1.4.Aftësi të kufizuar në të folur dhe të dëgjuar (të shurdhër);

1.5.Aftësi e kufizuar e shumëfishtë/a.

2. Sipas këtij ligji, të gjitha llojet e aftësisë kufizuar grupohen në bazë të vështirësive në funksione apo aktivitete të caktuara si vijon:

2.1. Zero (0) Pa vështirësi (Aspak, Mungon, i Papërfillshëm);

2.2. Nje (1) Vështirësi e lehtë (pak sa, i ulët);

2.3. Dy (2) Vështirësi e moderuar (mesatar);

2.4. Tre (3) Vështirësi e rëndë (E lartë);

2.5. Katër (4) Vështirësi e plotë (Total).

3. Personat me aftësi të kufizuara me vështirësi të funksionimit të grupit katër (4), sipas paragrafi 2 nënparagrafi 2.5, përveç shërbimeve tjera të specifikuara në këtë ligj, në bazë të vlerësimit të komisionit, do të jenë përfitues të mbështetjes financiare, shërbimet e ndihmësit dhe pajisjeve ndihmëse personale.

4. Personat me aftësi të kufizuar me vështirësi të funksionimit të grupit të tret ( 3) sipas paragrafit 2, nënparagrafi 2.3 të këtij neni, përveç shërbimeve tjera të specifikuara në këtë ligj, në bazë të vlerësimit të komisionit, do të jenë përfitues të mbështetjes 75% në bazë të pagesës minimale financiare, ndërsa shërbimet e ndihmësit dhe pajisjeve ndihmëse personale, vetëm në ato raste kur kjo konsiderohet e domosdoshme nga vlerësimi i komisionit duke u bazuar në nevojën e palës.

5. Personat me aftësi të kufizuara me vështirësi të të funksionimit të grupit të dytë (2) sipas paragrafit 2, nën paragrafin 2.3 të këtij neni, do të jene përfitues të shërbimeve të specifikuara në këtë ligj, në bazë të vlerësimit të komisionit.

6. Personat me aftësi të kufizuara me vështirësi të funksionimit të grupit një (1), sipas paragrafit 2 , nën pargafin 2.2, do të marrin shërbimet të përcaktuar në këtë ligj në bazë të vlerësimit të komisionit.

7. Lloji i aftësisë së kufizuar i grupuar si në paragrafi 2, nën paragrafin 2.1 nuk përfitojnë nga ky ligj.

Neni 7

Komisionet profesionale

1. Komisionet profesionale themelohen me propozim të Ministrisë përkatëse për Punë dhe Mirëqenies Sociale, komisionet të cilat organizohen në nivel të regjioneve, dhe në përbërje bio-psiko-sociale.

2.Komisionet profesionale bëjnë vlerësimin e personit me aftësi të kufizuara dhe janë të obliguar të bëjnë përshkrimin dhe rekomandimin për nevojat që ka personi për shërbime dhe përfitime.

3.Komisionet profesionale përbehen prej pesë (5) anëtarëve, me profesionistë të fushave sociale, arsimore, mjekësorë, të punese dhe nga fusha juridike.

4. Sipas nevojës, komisionet ftojnë edhe eksperte të fushave relevante për vlerësimin e aftësisë së kufizuar të Aplikantit.

5. Mandati i anëtarëve të komisionit është 3 vjet me mundësi të rizgjedhjes.

6. Komisioni, pas pranimit të dokumentacionit nga pala, bënë vlerësimin dhe njohjen, cakton grupimin si dhe përcakton përfitimet dhe shërbimet sipas nevojës së personit me aftësi të kufizuar, gjithashtu për secilin person duhet të përgatitet plan individual dhe i caktohen nevojat për shërbime dhe pajisje ndihmëse.

7. Komisioni obligohet që të mbaj data bazën për secilin rast të trajtuar.

8. Kompetencat e komisionit, mandati dhe përberja, çështjet e vendosjes, format e vlerësimit dhe procedurat standarde për punën e komisionit, caktohen me akt nënligjore të propozuara nga Ministria përkatëse dhe të miratuar nga Qeveria.

Neni 8

Komisioni i Ankesave

1. Komisioni i Ankesave dhe në përbërje është bio-psiko sociale, i cili themelohet dhe vepron në nivel qendror si instancë ankimore në kuadër të Ministrisë.

2. Komisioni vlerësues përbëhet prej pesë (5) anëtarëve, me profesionistë të fushave sociale, arsimore, mjekësore, të punës dhe nga fusha juridike.

3. Anëtarët e komisionit, që nuk janë në marrëdhënie të rregullt të punës me ministrin përkatëse, kanë mandat 3 vjet, me të drejtë të rizgjedhjes edhe për një mandat tjetër.

4. Në varësi të aftësisë së kufizuar, komisioni i ankesave fton edhe ekspert të fushave relevante për vlerësimin e aftësisë së kufizuar të personit.

5. Detyrat dhe përgjegjësitë, përbërja, çështjet e vendosjes, format e vlerësimit, procedurat standarde për punë e komisionit, procedurat ankimore dhe mënyra e kompensimit, caktohen me akt nënligjore të nxjerrë nga Ministria përkatëse.

Neni 9

Roli i Qendrës për Punë Sociale

1. Qendra për pune Sociale, është institucioni përgjegjës për zhvillimin e planit individual për Personin me Aftësi të Kufizuar.

2.Pas vlerësimit nga komisioni, personi i drejtohet QPS-së brenda komunës përkatëse.

3.Me rastin e lajmërimit në QPS-së, Personi me Aftësi të Kufizuar i caktohet një menaxher i rastit, përgjegjës për përgatitjen e planit individual.

4.Plani individual për rastin përpilohet bazuar në raportin nga komisioni vlerësues si dhe në bashkëpunim të plot me Personin me Aftësi të Kufizuar, përmes të cilit rasti udhëzohet dhe orientohet për shërbimet e mëtutjeshme të nevojshme.

5.Nëse rasti ka nevojë për strehim rezidencial, ai dhe kujdestari ligjor i tij/saj njoftohet me legjislacionin në fuqi dhe me dokumentacionin që duhet përgatitur për marrje të këtyre shërbimeve, ndihmohet ne kompletimin e dokumentacionit përkatës. Njëjtë veprohet edhe ne rastet kur Personi me Aftësi të Kufizua këto shërbime duhet ofrohen në familje apo në ndonjë qendër ditore.

6..Kur rasti ka nevojë për shërbime që ndikojnë në rehabilitimin dhe avancimin e tij/saj, atëherë rasti orientohet te ofruesit e këtyre shërbimeve rehabilituese shëndetësore në komunën përkatëse, qoftë niveli primar, sekondar apo terciar, gjithnjë duke e pasur parasysh mbulesën e këtyre shërbimeve përmes sigurimeve shëndetësore.

7.Në rast se Personi me Aftësi të Kufizuar ka nevojë për shërbime specifike të cilat ofrohen vetëm nga shërbimet profesionale të sektorit privat, atëherë menaxheri i rastit brenda QPS-së në koordinim me udhëheqësin e shërbimeve zhvillon një plan specifik duke pas parasysh paraprakisht koston e këtyre shërbimeve dhe formën e mbulimit të tyre.

8.QPS-ja me këtë ligj do të jetë organi zyrtar i vetëm, që në bashkëpunim të plotë me rastin të cilit i lejohet ndihmësi ta bëj përcaktimin dhe ti, lëshohet dëshmi zyrtare me vendim të veçantë, duke ia caktuar obligimet dhe detyrat e përgjithshme dhe specifike që ka ndaj personit që merr përgjegjësi.

9.Lidhur me përmbushjen apo mos përmbushjen e obligimeve të ndihmësit ndaj personit që e ka fituar këtë të drejtë nga komisioni profesional, menaxheri i rastit obligohet që kohë pas kohe të behët monitorimi dhe inspektimi i ofrimit të shërbimeve gjithnjë duke e pasur parasysh interesin e përfituesit të shërbimeve dhe çdoherë duke e marr mendimin e tij. Njëkohësisht Personi me Aftësi të Kufizuar obligohet ta informoj menaxherin e rastit lidhur shërbimet e ofruara nga përcjelli i caktuar me vendim.

10.Menaxheri i rastit nga QPS, bashkëpunon ngushtë me zyrat e punësimit dhe qendra e aftësimi profesional lidhur me aftësimi , riaftësimi dhe orientimi në karriere për personi me aftësi të kufizuar, me këtë rast sigurohet edhe transporti i personit deri të qendrat e aftësimit.

11.Për zbatimin e këtij neni Ministria përkatëse për punë dhe mirëqenies sociale nxjerr akt nënligjor.

Neni 11

Kartela për Personat me Aftësi të Kufizuar

1. Përfituesi nga ky ligj pajisen me Kartelën për Personat me aftësi të kufizuar.

2. Ministria përkatëse mbanë dhe përditëson regjistrin e përfituesve nga ky ligj.

3. Forma dhe përmbajtja e kartelës për Personin me aftësi të kufizuar si dhe mënyra e mbajtjes së Regjistrit përcaktohet me akt nënligjor të nxjerr nga Ministria.

4. Vendimi i komisionit vlerësues do të përcaktoj të gjitha llojet e mbështetjes që i takojnë personit të vlerësuar sipas këtij ligj.

Neni 12

Përfitimet dhe shërbimet

1. Përfituesit nga ky ligj gëzojnë këto përfitime dhe shërbime:

1.1. Njohje të statusit të PAK dhe pajisja me Kartele;

1.2. Mbështetje financiare;

1.3.Ndihmësin personal;

1.4. Inkontinence dhe medikamente;

1.5. Mobilitet dhe qasje;

1.6. Lirim nga taksat dhe tatimet;

1.7. Mbështetje për komunikim (Interpretues profesioniste te gjuhës se shenjave dhe komunikim alternativ;

1.8. Udhëtimi;

1.9. Qasje në informacion;

1.10. Strehimi;

1.11. Shpenzimet e energjisë elektrike;

1.12.Rehabilitimi dhe Habilitimi;

1.13.Aftësim,riaftësim dhe punësim/Masat aktive te tregut te punës dhe punësimit;

1.14. Edukimi dhe Arsimimi;

1.15.Kujdes Shëndetësor;

1.16.Shërbime sociale dhe familjare;

1.17. Intervenimi i Hershem tek personi dhe familja;

1.18.Ndihma juridike dhe përfaqësimi;

Mbrojtja dhe siguria.

2. Në rastet kur personat kane nevoje 24 ore të ndihmës personal (pamundësi totale për kryerjen e funksioneve ditore) atëherë personit në bazë vlerësimit të komisionit mund ti caktohet më shumë se një (1) ndihmës.

3. Personat nën përkujdesje institucionale/rezidenciale 24 orë të financuara nga shteti, nuk përfitojnë nga ky ligj.

4.Të gjitha llojet e aftësisë së kufizuar do të pajisen me librezat unifikuese, me qëllim të përftimit të shërbimeve për personat me aftësi të kufizuara në institucionet e tjera.

5. Kur një person me aftësi të kufizuar integrohet në punë, përfitimi financiar sipas këtij Ligji nuk do i ndalet, por duhet të bëhet shkallëzim i përfitimit, në mënyrë që të mbahet një stimulim në drejtim të punësimit.

6.Mënyra e përshkallëzimit do të përcaktohet me akt nënligjor të nxjerr nga Ministria përkatëse.

Neni 13

Mbështetje financiare

1.Përfituesit nga ky ligj i njihet statusi, bazuar në Nenin 6 të këtij Ligji për mbështetje financiare dhe marrjen e shërbimeve të domosdoshme.

2. Mbështetja financiare përcaktohet në bazë të vlerësimit nga komisioni vlerësues, dhe ka për qëllim të ofrimit të kujdesit dhe shërbimeve minimale dhe të domosdoshme ditore.

3.Përfituesit pavarësisht nga mosha përfitojnë kompensimin të përcaktuara me këtë ligj.

4. Personat që përfitojnë shërbime rezidenciale nga institucionet publike nuk do të mund të përfitojnë nga mbështetja financiare e paraparë me këtë ligj

5. Personat me aftësi të kufizuar të grupit të katërt (4), tretë, (3) dhe të dytë (2) sipas nenit 6 të këtij ligji do të mund të përfitojnë nga buxheti shtetëror mbështetje financiare të plotë apo të pjesshme varësisht nga lloji dhe shkalla e aftësisë së kufizuar dhe duke u bazuar në “bazën e përfitimit financiar” dhe “shkallëzimin e përfitimit financiarë” të paragrafit 7 të këtij neni.

6. Baza për përfitim financiar për përfituesin nga ky ligj, përcaktohet me akt nënligjor të nxjerrë nga Qeveria, sipas propozimit të Ministrisë përkatëse, por që nuk do të jetë më e vogël se 85% (përqindje) e pagës minimale në Kosovë, gjithashtu me këtë akt nënligjor do të rregullohet edhe shkallëzimi i përfitimit financiar në bazë të llojeve dhe grupimeve të aftësisë së kufizuar, dhe varësisht nëse përfituesi është në marrëdhënie pune apo jo.

Neni 14

Ndihmësi personal

1.Përfituesit nga ky ligj u njihet e drejta për ndihmësin personal, në bazë të vlerësimit nga komisioni profesional, me qëllim të ofrimit të kujdesit dhe shërbimeve të domosdoshme ditore, e të cilat kompensohen në shumën e njëjtë sikurse përfituesit e këtij ligji.

2.Përfituesit nga ky ligj, në rastet kur kanë aftësi veprimi kanë të drejtën e zgjedhjes së kujdestarit të tyre. Në pamundësi të përzgjedhjes nga përfituesi, ndihmësi caktohet nga prindi apo kujdestari ligjor.

3. Ndihmësit personal, pas përzgjedhjes nga përfituesi obligohet për kryerjen e një trajnimi te akredituar për ushtrimin e funksionit të ndihmësit.

4.Përfituesit nga ky ligj nënshkruajnë kontratë me ndihmësin e tyre para organit të noterisë/ose të Departamenti përkatës. Procedura e njëjtë aplikohet edhe në rastet kur ndryshohet ndihmësi personal i përfituesit.

5. Përfituesit nga ky ligj, duhet të deklarojnë të dhënat e ndihmësit personal, para organit kompetent që e regjistron atë në një regjistër të posaçëm së bashku me kontratën e vërtetuar.

6. Personi me aftësi te kufizuar duhet të deklarojë edhe ndërrimin eventual të ndihmësit personal, nëse e vlerëson të arsyeshme se një ndërrim i tillë duhet të bëhet. Me këtë ndërrim, menjëherë njoftohet edhe departamenti përkatës i ministrisë përkatëse.

7. Për lehtësimin e procedurës së përfituesve nga ky ligj Ministria përkatëse cakton formën e kontratës së përcaktuar në këtë nen.

8. Përfitimi i mbështetjes se personave me aftësi të kufizuara me ndihmësit personal do të rregullohet me akt nënligjor në bazë të llojit dhe shkallës së aftësisë së kufizuar.

Neni 15

Inkontinenca dhe Medikamentet

1. Përfituesit nga ky ligj, në bazë të vlerësimit nga komisioni vlerësues, të cilët kanë pasoja të përhershme dhe të plota në inkontinencë, përdorin medikamente në baza ditore për aftësinë e kufizuar, kanë humbje të ndjeshmërisë së plotë të ekstremiteteve dhe me qëllim të parandalimit të plagëve dekubitare, marrin një shumë shtesë prej pesëdhjetë përqind ( 50) të kompensimit nga paragrafi 2 i nenit 13 të këtij ligji.

Neni 16

Mobilitet dhe Qasje

1. Institucionet publike të Republikës së Kosovës, në nivel qendror dhe atë lokal, janë të obliguar të marrin masat e duhura për të siguruar që personat me aftësi të kufizuara të kenë qasje fizike në të gjitha ambientet publike dhe private të cilat ofrojnë shërbimet, sipas standardeve te përcaktuar me akte ligjor dhe nënligjor në fuqi.

2. Institucionet përkatëse obligohen të bëjnë evidentimin dhe eliminimin e pengesave dhe barrierave të cilat parandalojnë qasjen fizike të personave me aftësi të kufizuara në ndërtesa, rrugë, transport dhe hapësira të tjera në ambiente të brendshme apo të jashtme, përfshirë shkollat, strehimin, qendrat shëndetësore, ambientet e punës dhe vendet sportive.

3.Institucionet përgjegjëse për miratimin e projekteve të infrastrukturës dhe rregullimin e territorit dhe ndërtesave me destinim publik, nuk miratojnë asnjë projekt për rrugët dhe mjediset publike, në qoftë se në to nuk janë marrë parasysh përshtatjet e nevojshme dhe të mundshme për persona me aftësi të kufizuara.

Neni 17

Lehtësira nga taksat dhe tatimi

1. Personi me aftësi të kufizuara, ose prindi apo kujdestari ligjore lirohen nga taksa doganore për importin e automjeti apo pajisjeve ndihmese. Për nevojat e përfituesit të këtij ligji vlejnë dispozitat sipas legjislacionit në fuqi si dhe në rast punësimi apo vetëpunësimi ata lirohen nga çdo detyrim fiskal duke përfshirë edhe tatimin në pagë.

2. Përfituesit nga ky ligj lirohen nga taksat për dokumentet personale dhe certifikata të gjendjes civile.

3. Për zbatimin e këtij neni me propozim të Ministrisë përkatëse dhe në bashkëpunim me doganat, administratën tatimor të Kosovës dhe Qendër e Regjistrimit Civil, nxjerr akt nënligjor të cilin e miraton Qeveria.

Neni 18

Mbështetja për komunikim dhe qasje në shërbime nëpërmjet gjuhës së shenjave

1. Të gjitha institucionet publike të Republikës së Kosovës, në nivel qendror dhe atë lokal, janë të obliguara që personave nga komuniteti i të shurdhërve t’i ofrojnë shërbimet e domosdoshme institucionale publike dhe private sipas nevojës dhe kërkesave në gjuhën e shenjave.

2. Qeveria e Kosovës sipas propozimit te ministrisë përkatëse do të nxjerr akt nënligjor për përcaktimin e rregullores dhe procedurave për ofrimin e shërbimeve në Gjuhën e Shenjave në Republikën e Kosovës si dhe qasje në shërbimet e interpretimit, nëpërmjet Interpretëve profesionist të Gjuhës së Shenjave për Personat e Shurdhër në Republikën e Kosovës.

Neni 19

Udhëtimi

1. Përfituesi nga ky ligj, kujdestari, prindi ose kujdestari Ligjor, lirohet nga pagesa e transportit në rastet kur është i shoqëruar me personin me aftësi të kufizuar.

2. Operatorët privat dhe publik duhet të përcaktojnë vendet për përfituesit nga ky ligj dhe të vendosin sinjale përkatëse, këto vende janë të liruara nga detyrimi fiskal të përcaktuar sipas legjislacionit në fuqi.

Neni 20

Qasja në informacion

1. Personave të verbër u mundësohet informimi përmes shkrimit në brail, në relieve, shkrim të zmadhuar, si dhe në audio për të gjithë sinjalistikën në ambientet publike informacionet publike zyrtare, literaturën tekstet, dhe librat në të gjitha institucionet edukative arsimore.

2. Ministria përkatës e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, Ministria përkatës e Kulturës dhe Ministria përkatës e infrastrukturës janë përgjegjëse për zbatimin e paragrafit 1. të këtij neni.

3. Qeveria siguron që të gjithë personat me aftësi të kufizuara të cilësuar si të verbër të grupit të parë, të pajisen me softuer folës asistues për të verbëritë.

4. Institucionet publike të Republikës së Kosovës, në nivel qendror dhe atë lokal, janë të obliguara që personave nga komuniteti i të verbërve t’i ofrojnë shërbimet e domosdoshme institucionale publike dhe private sipas nevojës dhe kërkesave në brail.

5. Qeveria e Kosovës do të nxjerr akt nënligjor për përcaktimin e rregullave dhe procedurave për ofrimin e shërbimeve në Brail në Republikën e Kosovës si dhe qasje në dokumente elektronike, nëpërmjet sintezës vokale dhe aplikacioneve për përkthim tekst në zë dhe shkronja të zmadhuara për Personat e verbër në Republikën e Kosovës.

6. Personave të shurdhër u mundësohet informimi përmes interpreteve profesionist dhe videove në gjuhën e shenjave për informacionet kryesore publike zyrtare.

7. Personave me aftësi të kufizuara mendore dhe intelektuale u mundësohet informimi në gjuhë të thjeshtëzuar për informacionet kryesore publike zyrtare dhe ato të domosdoshme.

Neni 21

Përkujdesja për strehim

1. Përfituesit nga ky ligj, që plotësojnë kushtet ligjore për t’u konsideruar si qytetarë për strehim, në përfundim të vlerësimit të nevojës së tyre, përfitojnë me banim familjar në ndërtimet të objekteve kolektive të banimit social.

2. Institucionet përgjegjëse për ndërtimin e objekteve kolektive të banimit social janë të obliguar që katet përdhese të planifikohen dhe përshtaten për persona me aftësi të kufizuar.

3. Organet kompetente të pushtetit lokal obligohen t’u japin përparësi zgjidhjes së kërkesave të personave me aftësi të kufizuara për strehim, duke pasur parasysh kushtet, veçoritë dhe gjendjen shëndetësore të tyre, për këtë arsye të gjithë personat me aftësi të kufizuara që plotësojnë kushtet ligjore për t’u konsideruar si qytetarë me nevojë për strehim, në përfundim të vlerësimit të nevojës së tyre, përfitojnë një shtesë prej njëzet (20) pikash, mbi masën e vlerësuar.

Neni 22

Shpenzimet e energjisë elektrike

1. Përfituesit e këtij ligji gëzojnë reduktim në tarifa të konsumimit të energjisë elektrike, sipas kushteve të përcaktuara nga organet kompetente sipas Ligjit të Skemës së ndihmës Sociale.

2. Nëse në një familje janë me shume se një person me aftësi të kufizuara, atëherë lirim shumëzohet varësisht të numrit të anëtarëve me aftësi të kufizuara.

Neni 23

Habilitimi dhe Rehabilitimi

1. Qeveria ndanë fonde për ofrimin e shërbimeve të rehabilitimit dhe habilitimit, me kapacitet të mjaftueshëm për të mbuluar nevojat e personave me aftësi të kufizuara.

2. Për zbatimin e paragrafit një (1) të këtij neni obligohet Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Ministria e Shëndetësisë , Ministria e Arsimit dhe Ministria e Kulturës.

3.Institucionet kompetente ofrojnë rehabilitim shëndetësor, fizik, edukativ, okupacional dhe social për përfituesit e këtij ligji sipas vlerësimit të komisionit profesional.

4. Rehabilitimi është fushë që përfshin disa sektorë, specialistët e autoriteteve të rehabilitimit (punonjës socialë, psikologë, ergotherapeuts, specialistë mjekësorë etj) kanë për detyrë të stabilizojnë situatën sociale të individit për të siguruar një bazë për integrimin profesional.

5. Spitalet janë të parët që i përgjigjen nevojës për intervenim dhe rehabilitim aktual i cili është pjesë e tërë trajtimit. Autoritetet tjera qendrore dhe komunale janë kryesisht përgjegjëse për parandalimin, mirëmbajtjen e gjendjes apo habilitimin e personit.

6. Varësisht nga nevojat e identifikuara nga komisioni profesional masat për rehabilitim dhe habilitim mund të përfshijnë:

6.1.Terapia psiko-fizike;

6.2.Shërbimet psikologjike;

6.3.Terapi profesionale që përfshin shërbime për të adresuar nevojat funksionale të një personi me aftësi të kufizuara në lidhje me zhvillimin adaptiv, sjelljen adaptive dhe lojën, dhe zhvillimin shqisor, motorik dhe postural. Këto shërbime kanë për qëllim të përmirësojnë aftësinë funksionale të personit për të kryer detyra në ambientet e shtëpisë, shkollës, punës dhe komunitetit;

6.4.Terapi për komunikim;

6.5.Terapi të dedikuara për edukim plotësues pas aksidenteve apo sëmundjeve profesionale;

6.6.terapi (okupacionale) me qëllim të mbështetjes në lëvizjen e tyre, pavarësinë dhe integrimin shoqëror.

7. Për zbatimin e këtij neni ministria përkatëse për Punë dhe Mirëqenie Sociale në bashkëpunim me Ministrin e Shëndetësisë, Ministria e Arsimit dhe Ministria e Kulturës, propozon aktin nënligjor i cili miratohen në Qeveri.

Neni 24

Aftësimi , riaftësimi dhe Punësimi

1.Personat me aftësi të kufizuar kanë të drejtë në punësim dhe aftësim profesional në tregun e hapur të punës në përshtatje me aftësinë e mbetur për punë. Aftësimi profesional, ri aftësimi si dhe punësimi i personave me aftësi të kufizuar është i rregulluar me legjislacion të veçantë.

2.Punëdhënësit të cilët punësojnë persona me aftësi të kufizuar si dhe personat me aftësi të kufizuar të vetëpunësuar do të përfitojnë lehtësira të caktuara tatimore dhe doganore të cilat do rregullohen me akt nënligjor.

3.Punësimi i personave me aftësi të kufizuar promovohet edhe përmes masave aktive të tregut të punës. Agjencia përkatëse e Punësimit do të zbatoj kuota për personat me aftësi të kufizuar në programet dhe projektet aktive të tregut të punës.

4.Me këtë ligj përfitojnë të gjithë personat me aftësi të kufizuara, të cilët me vendim të Komisionit vlerësues plotësojnë kriteret e caktuara, kjo nënkupton sigurimin e pjesëmarrjes së tyre aktive, duke ju plotësuar kushtet e mëposhtme:

4.1.punësimi në kushte të favorshme dhe me përparësi, sipas ligjeve në fuqi dhe kritereve të veçanta të përcaktuara në ligje të posaçme;

4.2.personat juridik dhe fizikë që punësojnë persona me aftësi të kufizuara përfitojnë të gjitha benificionet të përcaktuara sipas ligjeve në fuqi.

Neni 25

Edukimi dhe Arsimimi

1. Edukimi dhe arsimimi i përfituesve, në institucionet publike, private dhe publiko private bëhet sipas legjislacionit në fuqi.

2. Përfituesve nga ky ligj u njihet e drejta për edukim dhe arsimim pa pagesë në të gjitha nivelet e edukimit dhe arsimimit në institucionet publike dhe strehimit në konviktet publike.

3.MASHT në bashkëpunim me MMPH dhe komunat ndërmarrin të gjitha masat me qëllim që të gjitha institucionet edukative-arsimore dhe Universitetet qoftë ato private apo publike të sigurojnë kushte dhe standarde teknike të objekteve për qasje dhe qëndrim të përdoruesve të karrocave në pajtim me legjislacionin përkatës për ndërtimet po ashtu ofrojnë kushte të përshtatshme edhe për të gjitha kategoritë e personave me nevoja të veçanta arsimore ( aftësi të kufizuara).

4.MASHT në bashkëpunim me Qendrat Burimore për Mësim dhe Këshillim, DKA-të si dhe institucionet e tjera përgjegjëse bënë sigurimin e materialeve të nevojshme didaktike dhe specifike për të gjitha kategoritë e personave me nevoja të veçanta arsimore (aftësi të kufizuara).

5.Personave të verbër ju sigurohet përdorimi i shkrimit braill, shkrimit relievor, shkrimit me shkronja të zmadhuara dhe tekstet në teknikën akustike dhe digjitale nga Ministria e Arsimit , Shkencës dhe Teknologjisë.

6. Pajisjet tiflo-teknike dhe tiflo-didaktike të cilat lehtësojnë integrimin e personave të verbër në shoqëri janë mjete ndihmëse për të cilat obligohet MPMS, MASHT dhe Ministria e Shëndetësisë në bashkëpunim me Shoqatën e të Verbërve të Kosovës për sigurimin dhe shpërndarjen e tyre.

7.Personave të Shurdhër në secilën komunë ju sigurohet arsimimi dhe Edukimi në shkolla bilinguale dhe mbështetja e domosdoshme përmes asistentëve në klasa dhe interpretëve profesionist të gjuhës së shenjave.

Neni 26

Kujdesi shëndetësor

1.Personat me aftësi të kufizuara lirohen nga pagesa e premiumit të sigurimit shëndetësor, dhe çfarëdo pagese tjetër shtesë në sistemin shëndetësor publik.

2.Përfituesit e këtij ligji në pamundësi për t’u paraqitur në institucionet shëndetësore publike, përfitojnë shërbim shëndetësor shtëpiak nga profesionisti shëndetësor i licencuar, mjeku i familjes dhe mjeku specialist për ato shërbime mjekësore që mund të kryhen në mënyrë ambulantore dhe në kushte shtëpie.

3. Lista dhe llojet e pajisjeve ndihmëse falas për personat me aftësia të kufizuara, që shërbejnë për lëvizje, qasje në informata, parandalim dhe asistim, përcaktohen me akt nënligjor.

4. Për zbatimin e këtij neni Qeveria nxjerr akt nënligjor sipas propozimit të Ministria përkatës për Shëndetësi.

Neni 28

Intervenimi i Hershëm tek fëmija me aftësi të kufizuar dhe familja e tij

1. Shërbimet e përgjithshme të intervenimit të hershëm janë shërbime zhvillimore që kanë për qëllim të përmbushin nevojat e zhvillimit të një personi me aftësi të kufizuara dhe nevojat e familjes për të ndihmuar në mënyrë të duhur në zhvillimin dhe funksionimin e personit të identifikuar nga Komsionet profesionale, në ndonjë ose më shumë nga fushat e mëposhtme duke përfshirë, zhvillimin fizik; zhvillimi njohës; zhvillimin e komunikimit; zhvillimi social ose emocional ose zhvillimin përshtatës;

1.1.Intervenimi i Hershëm tek fëmijët me aftësi të kufizuar realizohet, që në lindje, përmes vlerësimit dhe ofrimit të shërbimeve me qasje bio-psiko-sociale për fëmijën dhe familjen e tij.

1.2.Duke marrë parasysh që shërbimet e intervenimit në fëmijërinë e hershme janë thelbësore për zhvillimin e fëmijës, Ministria e Shëndetësisë në bashkëpunim me ministritë e linjës , zhvillon Programin e Shërbimeve të Intervenimit të Hershëm në nivel nacional, duke përcaktuar standardet dhe protokollet e shërbimeve të Intervenimit të Hershëm dhe përgjegjësitë e nivelit qendror dhe atij lokal.

1.3. Shërbimet e Intervenimit të Hershëm janë shërbime të qasjes bio-psiko-sociale, specifikisht të kujdesit shëndetësor për fëmijën me aftësi të kufizuar dhe familjen e tij, shërbime habilituese dhe rehabilituese me qëllim të parandalimit dhe minimizimit të humbjes së aftësisë funksionale dhe të zhvillimit të potencialit të fëmijës, edukimit dhe gjithëpërfshirës së tij, shërbime për familjen, të karakterit bio-psiko-social dhe informativ me qëllim të mbështetjes së familjes së fëmijës me aftësi të kufizuar.

1.4. Ofrimi i shërbimeve të Intervenimit të Hershëm bëhet nëpërmjet institucioneve të licencuara nga organet kompetente dhe mund të jenë me bazë në institucione mjekësore, institucione parashkollore, qendra të shërbimeve apo shërbim në shtëpi.

1.5. Çdo fëmijë që i përcaktohen shërbimet Intervenimit të Hershëm i bëhet vlerësimi dhe përpilimi i Planit Individual Specifik për Shërbimin në nivel institucioni, në varësi të nevojave qe përcaktohen nga komisioni profesional përkatësish plani individuale .

1.6. Institucionet përgjegjëse për intervenimin e hershëm sigurojnë se të gjithë fëmijët me dëmtime në dëgjim kanë të drejtë në përvetësimin e gjuhës së shenjave si e drejtë themelore njerëzore. Foshnjeve të lindura të shurdhër dhe me dëmtime në dëgjim si dhe familjarëve të tyre duhet t’u ofrohet përvetësimi i gjuhës së shenjave dhe pajisjeve të ndryshme të teknologjisë ndihmëse.

Neni 29

Ndihma juridike dhe përfaqësimi

Për përfituesit e këtij ligjit të cilët nuk kanë mundësi financiare , ju sigurohet ndihma juridike dhe përfaqësimi falas sipas Legjislacione në fuqi që rregullo këtë çështje.

Neni 30

Mbrojtja dhe Siguria

1. Të gjitha institucionet publike dhe private në nivel lokal dhe qendrorë:

1.1. marrin masa aktive përmes së cilave sigurojnë që fëmijët dhe të rriturit me aftësi të kufizuara janë të mbrojtur nga dhuna, abuzimi, eksploatimi dhe neglizhenca, si dhe të udhëhiqen sipas parimit të interesit më të mirë të fëmijës apo personit me aftësi të kufizuar duke i dhënë përparësi të drejtës për tu rritur në mjedise familjare dhe të marrin shërbime sa më afër komunitetit në të cilin jetojnë; 

1.2. forcojnë sistemet e mbrojtjes, identifikimin dhe adresimin e normave shoqërore që shkaktojnë diskriminim duke vënë në dispozicion mbështetjen e domosdoshme për sistemet e mbrojtjes së personave me aftësi të kufizuara dhe atyre që punojnë në to për tu siguruar që të jenë të aftë të parandalojnë, zbulojnë dhe përgjigjen ndaj nevojave specifike të personave me aftësi të kufizuara në rast të dhunës, abuzimit , shfrytëzimit ose neglizhimit, përfshirë ata persona, aftësia e kufizuar e të cilëve i ndalon apo i pengon ata të raportojnë;

1.3.sigurohen që mjediset dhe praktikat e tyre të ofrojnë qasje për personat me aftësi të kufizuara në mënyrë që të evitojnë diskriminimit apo neglizhimin e tyre;

1.4. marrin masa aktive për të zvogëluar stigmatizimin dhe diskriminimin e personave  me aftësi të kufizuara.

Neni 31

Veprimtarit kulturore

1.Institucionet shtetërore, në funksion të rehabilitimit dhe rekreacionit, përkrah veprimtarinë kulturore, sportive, rinore dhe rekreative të tyre dhe u siguron falas, pjesëmarrjen në këto manifestime dhe aktivitete.

2.Të gjitha institucionet kulturore duke përfshirë edhe shërbimet kulturore të tilla si teatrot, muzetë, kinematë, monumentet, sheshet me rëndësi për kulturën kombëtare janë të qasshme për të gjithë personat me aftësi të kufizuar duke përfshirë edhe qasjen nëpërmjet gjuhës së shenjave.

Neni 32

Kontrollimi dhe Mbikëqyrja e Skemave Pensionale, Shërbimeve Sociale dhe monitorimin e punës së komisioneve profesionale

1. Kontrolli i zbatimin të standardeve minimale strukturale dhe standardeve funksionale të shërbimeve sociale dhe familjare si dhe inspektimi i zbatimit të legjislacionit në fuqi për ofrimin e shërbimeve sociale dhe familjare nga ofruesit e shërbimeve sociale të sektorit publik, joqeveritar dhe privat, bëhet nga njësia përkatës për Kontrollin dhe Inspektimin e Shërbimeve Sociale, që funksionon në kuadër të Ministrisë.

2. Monitorimi dhe kontrollimi i zbatimit të ligjeve dhe akteve nënligjore të përfituesve të skemave të pensioneve, beneficioneve dhe skemave sociale do të behet nga njësia përkatës për Kontrollim dhe Mbikëqyrjen e Skemave Pensionale dhe Sociale që funksionon në kuadër të Ministrisë.

3. Mbikqyrja e punës , funksionimi dhe veprimtaria e Komisioneve profesionale të theluara sipas këtij Ligji do bëhet nga organet kompetente të MPMS, në bashkëpunimi me Ministrin përkatës të Shëndetësisë.

Neni 33

Dispozitat Kalimtare

1.Deri në ditën e hyrjes në fuqi të këtij ligji, përfituesit i realizojnë të drejtat dhe përfitimet e tyre në bazë të dispozitave në fuqi.

2.Pas hyrje në fuqi të këtij Ligji brenda një viti të gjithë personat që kanë qene të kualifikuar sipas legjislacioni në fuqi, do të rivlerësohen sipas këtij Ligji.

3. Përjashtimisht nga paragrafi 2 i këtij neni bëjnë, shfrytëzuesit aktual që janë vlerësuar/ kualifikuar me afat prej 3 dhe 5 vite , këta përfituese do të vlerësohen sipas këtij ligji pas skadimit të këtyre afateve.

4.Me hyrjen në fuqi të këtij ligji në afat prej 6 muaj do të modifikohen programet ekzistuese dhe do të zhvillohen programe të reja për trajtim, shërbime, ndihma në teknologji dhe pajisje, që do të ofrohen për realizimin e të drejtave të Personave me Aftësi të Kufizuar dhe do të zhvillohen dhe përgatiten edhe module për trajnimin e ekipeve vlerësuese.

Neni 34

Dispozitat ndëshkuese

1. Çdo institucion/zyrtari, i cili nuk i respekton dispozitat e këtij ligji, ndëshkohet sipas ligjeve në fuqi.

2.Çdo person që me vetëdije paraqet deklaratë të rreme ose prezanton dokumente të falsifikuara, me qëllim të përfitimit të të drejtave dhe beneficioneve të parapara me këtë ligj, ndëshkohet sipas dispozitave ligjore në fuqi.

Neni 36

Nxjerrja e akteve nënligjore

Ministria përkatëse në koordinim me ministritë e tjera të Qeverisë së Republikës së Kosovës, në afat prej një (1) viti pas hyrjes në fuqi të këtij ligji, nxjerr aktet nënligjore për zbatimin e drejt dhe efikas të përcaktuar me këtë ligji.

Neni 37

Shfuqizimi i dispozitave

1.Më hyrjen në fuqi të këtij Ligji shfuqizohet Ligji Nr.04/L-092 për Personat e verbër, Ligji NR.05/l-067 për statusin dhe të drejtat e personave paraplegjik dhe tetraplegjik; Ligji për mbështet inanciar Familjeve me fëmijë me aftësi të kufizuar dhe të gjitha dispozitat e ligjeve në fuqi që janë në kundërshtim me këtë ligj.

2. Aktet nënligjore të aplikueshme për përfitime dhe pensione, vazhdojnë të zbatohen deri në nxjerrjen e akteve nënligjore të parapara me këtë ligj deri në masën që nuk janë në kundërshtim me këtë ligj.

Neni 38

Hyrja në fuqi

Ky Ligj hyn në fuqi pesëmbëdhjetë (15) ditë pas publikimit në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës.

Vjosa Osmani

______________________

Kryetare e Kuvendit të Republikës së Kosovës

Prishtinë, 2020

Assembly of the Republic of Kosovo,

Pursuant to Article 65 (1) of the Constitution of the Republic of Kosovo,

Hereby approves the following:

DRAFT LAW ON EVALUATION, STATUS RECOGNITION, BENEFITS AND SERVICES FOR PERSONS WITH DISABILITIES

Article 1

Purpose

This Law shall define and regulate the evaluation procedures for the recognition of the status of persons with disabilities, and shall determine the realization of rights for benefits and services for persons with disabilities.

Article 2

Scope of application

1. The provisions of this Law shall apply to all natural persons with permanent residence in the Republic of Kosovo, who have the status of a person with disabilities recognized by the evaluation commission of the relevant institution.

Article 3Definitions

1. Expressions used in this Law shall have the following meaning:

1.1. "People with disabilities" - include individuals with long-term physical, mental, intellectual and sensory impairments which in interaction with various barriers can impede their full and effective participation in society as much as the rest of society”.

1.2. ”Evaluation Commission” - is a multidisciplinary team composed of medical, social, educational and environmental experts established by the relevant institution depending on the needs of the person, for the purpose of bio-psycho-social evaluation, and ascertainment of the degree of disability.

1.3."Vocational training and rehabilitation" - includes all activities that aim to provide knowledge, new skills for efficient work within the profession that has been done before, or for another profession that a person with disabilities can perform.

1.4. ”Personal assistant”- the necessary support person without whom, the person with disabilities, cannot move completely freely during daily activities, have personal care, personal hygiene, food preparation, care for their safety and the environment.

1.5. ”Disability Assessment” is part of the process that determines the applicant's provability for access to social, financial, services or protection for people with disabilities under applicable law.

1.6. "Communication" includes languages, text display, Braille, touch communication, large font printing, accessible multimedia, as well as clear, audio and written languages, additional or alternative means and forms of communication, including information, and communication technology accessible.

1.7. “Sign language”- is the first/mother tongue for deaf people in the Republic of Kosovo that has its own complex grammatical system.

1.8. "Identification Card" - is a public identification document which is issued to beneficiaries whose rights are recognized under this Law.

1.9. "Rehabilitation" - the restoration of a lost ability or function.

1.10. "Habilitation" includes services dedicated to those who may not have previously developed a skill or function.

1.11. "MLSW" - Relevant Ministry of Labour and Social Welfare.

1.12. "International Classification of Functionality, Disability and Health, known as ICF" is a classification of areas of health and other health issues.

1.13. A "Service" must be a self-employed activity provided by a service provider (whether a natural or legal person) without being bound by an employment contract. In addition, the activity should usually be provided for compensation and should be economic nature.

1.14. “Protection and Safety” includes actions to protect persons with disabilities, especially children, girls, and women with disabilities from violence, injury or abuse, ill-treatment, ill-treatment or exploitation, including harmful forms of work (commercial exploitation), sexual, or other dangerous practices).

Article 4

General principles

1.Persons with disabilities shall have the following rights guaranteed under this Law;

1.1. Respect for dignity from birth, individual autonomy including the freedom to make personal choices, and independence of the person:

1.2. Non-discrimination, provisions of the relevant law on protection against discrimination and law on gender equality apply directly to persons with disabilities:

1.3. Full and effective participation and inclusion in society:

1.4. Respect for the change and acceptance of people with disabilities as part of human diversity and humanism:

1.5. Equality of opportunity:

1.6. Access:

1.7. Equality between men and women:

1.8. Respect for the developmental capacities of children with disabilities and respect for the rights of children with disabilities to preserve their identity.

1.9. Protecting their dignity and integrity.

Article 5

Disability assessment method

1. The assessment of the level of disability for all persons with disabilities, by the competent institutions, shall be done according to the bio-psycho-social model, at several levels and by experts in various fields with the person, family and their needs in the centre.

2. Disability assessment shall be based on the principles of the bio-psycho-social model and results in a comprehensive analysis based on the international classification of functionality.

3. Assessment tools and instruments, procedures and standards according to the principle of ICF, shall be regulated by a sub-legal act of the relevant Ministry of Labour and Welfare which is approved by the Government.

Article 6

Types of Disability

1. According to the provisions of this law, the types of disability are as follows:

1. The types of disability are;

1.1. Physical disabilities;

1.2. Visually impaired;

1.3. Intellectual and mental disabilities;

1.4. Speaking and listening disabilities (deaf);

1.5. Multiple disability.

2. According to this Law, all types of disability shall be grouped based on the difficulties in certain functions or activities as follows:

2.1. Zero (0) No difficulty (not at all, missing, negligible);

2.2. One (1) Slight difficulty (slightly, low);

2.3. Two (2) Moderate difficulty (average);

2.4. Three (3) Severe difficulty (high);

2.5. Four (4) Complete difficulty (total).

3. Persons with disabilities with functional difficulties (I think that group 4, it should be specified which is paragraph 2 subparagraph 2.5) in addition to other services specified in this Law, based on the evaluation of the commission, shall be beneficiaries of financial support, assistant services, and personal assistive devices.

4. Persons with disabilities with difficulty functioning of the thirs group (3) accorting to paragraph 2, subparagraph 2.3 of this article, in addition to other serices specified in this law, baesd on the evalution of the commission, will be beneficiares of 75 % support based on the minimum financial payment, while the services of the assistant and personal assistive equipment, only in those caeses when this is considered necessary by the evalution of the commission based on the need of the party.

5. Persons with disabilities with difficulties of functioning of the second group (2) according to paragraph 2, under paragraph 2.3 of this Article, will be beneficiaries of the services specified in this law, based on the evaluation of the commission.

6. Persons with disabilities with difficulties of functioning of group one (1), according to paragraph 2, under paragraph 2.2, will receive the services defined in this law based on the evaluation of the commission.

7. The type of disability grouped as in paragraph 2, under paragraph 2.1 do not benefit from this law.

Article 7

Professional commissions

1.Professional commissions shall be established at the proposal of the relevant Ministry of Labour and Social Welfare, commissions which shall be organized at the level of regions, and having a bio-psycho-social composition.

2. Professional commissions shall assess the person with disabilities and shall be obliged to describe and recommend the needs of the person for services and benefits.

3. Professional commissions shall consist of five (5) members, with professionals in the fields of social, educational, medical, labour and legal fields.

4. If necessary, the commissions shall also invite experts in the relevant fields for the assessment of the Applicant's disability.

5. The mandate of the commission members shall be 3 years with the possibility of re-election.

6. The commission, after receiving the documentation from the party, shall make the assessment and recognition, it shall determine the grouping and determine the benefits and services according to the need of the person with disabilities, and it should also prepare an individual plan for each person and determine the needs for services and auxiliary equipment.

7. The commission shall be obliged to keep a database of each case handled.

8.Commission’s mandate and composition, decision-making issues, evaluation forms and standard procedures for the work of the commission, shall be regulated by a sub-legal act proposed by the relevant Ministry and approved by the Government.

Article 8

Appeals Commission

1. Appeals Commission shall be bio-psycho-social which shall be established and operates at the central level as an appeal instance within the Ministry.

2. The evaluation commission shall consist of five (5) members, with professionals in the fields of social, educational, medical, labour and legal fields.

3. Members of the commission, who are not in regular working relationship with the relevant ministry, shall have a term of 3 years, with the right to be re-elected for another term.

4. Depending on the disability, the Appeals Commission shall also invite experts in areas relevant to the assessment of the person's disability.

5. Duties and responsibilities, composition, decision issues, evaluation forms, standard procedures for the work of the commission, appellate procedures and the manner of compensation, shall be regulated by a sub-legal act issued by the relevant Ministry.

Article 9

The role of the Centre for Social Work

1. The Centre for Social Work shall be the institution responsible for developing the individual plan for the disabled person.

2. After the evaluation by the commission, the person shall address the CSW within the respective municipality.

3. Upon notification to the CSW, the person with disabilities shall be assigned a case manager, responsible for preparing the individual plan.

4. The individual case plan shall be compiled based on the report from the evaluation commission as well as in full cooperation with the person with disabilities, through which the case is instructed and oriented for further necessary services.

5. If the case needs residential accommodation, he/she and his/her legal guardian shall be informed of the applicable legislation and documentation that should be prepared for receiving these services, he/she shall be assisted in completing the relevant documentation. The same is done in cases when the person with disabilities receives these services in the family or daily centre.

6. When the case needs services that affect his/her rehabilitation and advancement, then the case shall be referred to providers of these health rehabilitation services in the respective municipality, whether primary, secondary, or tertiary level, always taking into account the coverage of these services through health insurance.

7. In case the person with disabilities needs specific services which are provided only by professional services of the private sector, then the case manager within the CSW, in coordination with the service manager, shall develop a specific plan taking into account in advance the cost of these services and the form of their coverage.

8. CSW shall be the only official body under this Law, which in full cooperation with the case to which an assistant is allowed, to make the determination and to issue official evidence with a special decision, assigning general and specific obligations and duties to the person assuming such responsibility.

9. Regarding the fulfilment or non-fulfilment of the obligations of the assistant to the person who has acquired this right from the professional commission, the case manager shall be obliged from time to time to monitor and inspect the provision of services always taking into account the interest of the service recipient and always getting his/her opinion. At the same time, the person with disabilities shall be obliged to inform the case manager of services provided by the assistant appointed by a decision.

10. The case manager from CSW shall work closely with the employment offices and vocational training centres regarding training, rehabilitation and career guidance for the person with disabilities, in this case the transportation of the person to the training centres is provided.

11. For the implementation of this Article, the relevant Ministry of Labour and Social Welfare shall issue a sub-legal act.

Article 11

Card for Persons with Disabilities

1. Beneficiaries of this Law shall be provided with a card for persons with disabilities.

2. The relevant ministry shall maintain and update the register of beneficiaries of this law.

3. The form and content of the card for the Person with disabilities as well as the manner of keeping the Register is determined by a sub-legal act issued by the Ministry.

4. The decision of the evaluation commission will determine all types of support that belong to the person evaluated according to this Law.

Article 12

Benefits and services

1. Beneficiaries of this Law shall enjoy the following benefits and services:

1.1. Recognition of the status of PWDs and provision of a card;

1.2. Financial support;

1.3. Personal assistant;

1.4. Incontinence and medications;

1.5. Mobility and access;

1.6. Exemption from taxes and ;

1.7. Communication support (Professional sign language interpreters and alternative communication;

1.8. Travel;

1.9. Access to information;

1.10. Housing;

1.11.Electricity costs;

1.12. Rehabilitation and habilitation;

1.13.Training, rehabilitation and employment/active labour market and employment market measures;

1.14.Education and training;

1.15. Health care;

1.16. Social and family services;

1.17. Early intervention in the person and family;

1.18.Legal aid and representation;

Protection and security.

2. In cases when the persons need 24 hours of personal assistance (total inability to perform daily functions) then the person based on the evaluation of the commission can be assigned more than one (1) assistant.

3. Persons under 24 hours institutional/residential care funded by the state, shall not benefit from this Law.

4. All types of disabilities shall be be provided with unification booklets, in order to obtain services for people with disabilities in other institutions.

5. When a person with disability integrates into work, the financial benefit according to this Law shall not cease, but the benefit should be scaled in order to maintain an incentive towards employment.

6. The scaling manner shall be determined by a sub-legal act issued by the relevant Ministry.

Article 13

Financial support

1. Beneficiaries of this Law shall be recognized the status pursuant to Article 6 of this Law for financial support and receiving the necessary services.

2. Financial support shall be determined on the basis of evaluation by the evaluation commission and shall aim to provide the minimum and necessary daily care and services.

3. Beneficiaries regardless of age shall receive compensation provided for by this Law.

4. Persons receiving residential services from public institutions shall not be able to benefit from the financial support provided for by this law.

5. Persons with disabilities of the fourth group (4), third, (3) and second (2) under Article 6 of this Law shall be able to benefit from the state budget full or partial financial support depending on the type and degree of disability and based on the “basis of financial benefit” and “scaling of financial benefit” of paragraph 7 of this Article.

6. The basis for financial benefit for the beneficiary under this Law shall be determined by a sub-legal act issued by the Government, according to the proposal of the relevant Ministry, but which shall not be less than 85% (percentage) of the minimum wage in Kosovo, also with this act the scaling of financial benefit based on the types and groupings of disability shall be regulated by law, and depending on whether the beneficiary is employed or not.

Article 14

Personal assistant

1. Beneficiaries of this Law shall have the right to a personal assistant recognized, based on the evaluation by the professional commission, in order to provide the necessary daily care and services, which are compensated in the same amount as the beneficiaries of this Law.

2. Beneficiaries of this Law, in cases when they have the capacity to act, shall have the right to choose their guardian. Unable to be selected by the beneficiary, the assistant shall be appointed by the parent or legal guardian.

3. The personal assistant, after being selected by the beneficiary, shall be obliged to perform an accredited training for exercising the function of assistant.

4. Beneficiaries of this Law shall sign a contract with their assistant before the notary body and/or the relevant department. The same procedure shall apply in cases when the personal assistant of the beneficiary is changed.

5. Beneficiaries of this Law must disclose the data of the personal assistant before the competent body that registers him/her in a special register together with the certified contract.

6. The person with disabilities must also declare the eventual replacement of the personal assistant if he deems it reasonable that such a change should be made. The relevant department of the relevant ministry shall be promptly notified of this change.

7. For facilitation of procedure of the beneficiaries under this Law, the respective Ministry shall determine the form of the contract defined under this Article.

8. The benefit of the support of persons with disabilities with personal assistants shall l be regulated by a sub-legal act based on the type and degree of disability.

Article 15

Incontinence and Medications

1. Beneficiaries of this Law shall, based on the evaluation by the evaluation commission, who have permanent and complete consequences in incontinence, use medications on a daily basis for disability, have a complete loss of sensitivity of the extremities, and in order to prevent injuries receive an additional amount of fifty percent (50) of the compensation from paragraph 2 of Article 13 of this Law.

Article 16

Mobility and Access

1. Public institutions of the Republic of Kosovo, at the central and local level, shall be obliged to take appropriate measures to ensure that persons with disabilities have physical access to all public and private facilities that provide services, according to the standards determined by applicable legal acts and bylaws.

2. Relevant institutions shall be obliged to identify and eliminate obstacles and barriers which prevent the physical access of persons with disabilities to buildings, roads, transport, and other spaces indoors or outdoors, including schools, housing, health centres, facilities of work, and sports venues.

3. Institutions responsible for the approval of infrastructure projects and regulation of the territory and buildings with the public destination, shall not approve any project for public roads and facilities if they do not take into account the necessary and possible adaptations for people with disabilities.

Article 17

Exemption from taxes and levies

1. A person with disabilities, or a parent or legal guardian shall be exempt from customs duties on the import of a vehicle or ancillary equipment. For the needs of the beneficiary of this Law, the provisions under the applicable legislation shall apply, as well as in case of employment or self-employment, they shall be exempted from any fiscal obligation, including personal income tax.

2. Beneficiaries of this Law shall be exempt from taxes on personal documents and civil status certificates.

3. For the implementation of this Article, at the proposal of the relevant Ministry and in cooperation with the Customs, Tax Administration of Kosovo and Civil Registration Centre, a sub-legal act shall be issued and approved by the Government.

Article 18

Support for communication and access to services through sign language

1. All public institutions of the Republic of Kosovo, at the central and local level, shall be obliged to provide the necessary public and private institutional services to persons from the deaf community according to the need and requirements in sign language.

2. The Government of Kosovo, at the proposal of the relevant Ministry, shall issue a sub-legal act to determine the regulation and procedures for the provision of sign language services in the Republic of Kosovo and access to interpretation services, through professional Sign Language Interpreters for the Deaf in the Republic of Kosovo.

Article 19

Travel

1. Beneficiary of this Law, the guardian, parent or legal guardian, shall be exempted from the transport fee in cases when he/she is accompanied by a person with disabilities.

2. Private and public operators must determine the places for the beneficiaries of this Law and place the appropriate signals, these places shall be exempt from the fiscal obligation determined according to the applicable legislation.

Article 20

Access to information

1. Blind persons shall be provided with information through braille, relief, enlarged writing, as well as audio for all signage in public places, official public information, literature, texts, and books in all educational institutions.

2. The relevant Ministry of Education, Science and Technology, the relevant Ministry of Culture, and the relevant Ministry of Infrastructure shall be responsible for the implementation of paragraph 1 of this Article.

3. The Government shall ensure that all persons with disabilities designated as blind in the first group shall be provided with assistive speech software for the blind.

4. Public institutions of the Republic of Kosovo, at the central and local level, shall be obliged to provide the necessary public and private institutional services to persons from the blind community according to the need and requirements in Braille.

5. The Government of Kosovo shall issue a sub-legal act to define the rules and procedures for the provision of services in Braille in the Republic of Kosovo as well as access to electronic documents, through vocal synthesis and applications for translation of the text into voice and capital letters for blind people in the Republic of Kosovo.

6. Deaf people shall be provided with information through professional interpreters and sign language videos for key official public information.

7. Persons with mental and intellectual disabilities shall be provided with information in simplified language on key official and essential public information.

Article 21

Housing care

1. Beneficiaries of this Law, who meet the legal requirements to be considered as citizens for housing, at the end of the assessment of their need, shall benefit from family housing in the construction of collective social housing facilities.

2. Institutions responsible for the construction of collective social housing facilities shall be obliged to plan and adapt the ground floors for people with disabilities.

3. Competent local government authorities shall be obliged to give priority to resolving the requests of persons with disabilities for housing, taking into account their conditions, features, and health status, therefore all persons with disabilities who meet the legal requirements to be considered as citizens in need of housing, at the end of the assessment of their need, shall receive an additional twenty (20) points on the estimated amount.

Article 22

Electricity costs

1. Beneficiaries of this Law shall enjoy a reduction in electricity consumption fees, according to the conditions set by the competent bodies under the Law on Social Assistance Scheme.

2. If there is more than one disabled person in a family, then the exemption shall be multiplied depending on the number of members with disabilities.

Article 23

Habilitation and Rehabilitation

1. The government shall allocate funds for the provision of rehabilitation and habilitation services, with sufficient capacity to cover the needs of persons with disabilities.

2. The Ministry of Labour and Social Welfare, the Ministry of Health, the Ministry of Education, and the Ministry of Culture shall be obliged to implement paragraph one (1) of this Article.

3. Competent institutions shall provide health, physical, educational, occupational, and social rehabilitation for the beneficiaries of this Law according to the evaluation of the professional commission.

4. Rehabilitation is an area that includes several sectors, specialists of the rehabilitation authorities (social workers, psychologists, ergotherapeuts, medical specialists, etc.) shall have the task of stabilizing the social situation of the individual to provide a basis for professional integration.

5. Hospitals shall be the first to respond to the need for current intervention and rehabilitation which is part of the whole treatment. Other central and municipal authorities shall mainly responsible for preventing, maintaining the condition, or habilitation of the person.

6. Depending on the needs identified by the professional commission, rehabilitation and habilitation measures may include:

6.1. Psychophysical therapy;

6.2. Psychological services;

6.3. Occupational therapy including services to address the functional needs of a person with disabilities related to adaptive development, adaptive behaviour and play, and sensory, motor, and postural development. These services aim to improve a person's functional ability to perform tasks at home, school, work, and community settings;

6.4. Communication therapy;

6.5.Therapies dedicated to supplementary education after accidents or occupational diseases;

6.6. (Occupational) therapy in order to support their movement, independence, and social integration.

7. For the implementation of this Article, the relevant Ministry in cooperation with the Ministry of Health, the Ministry of Education, and the Ministry of Culture shall prepare a sub-legal act that is approved by the Government.

Article 24

Training, Rehabilitation and Employment.

1. Persons with disabilities shall have the right to employment and vocational training in the open labour market in proportion to the remaining ability to work. Vocational training, retraining, and employment of persons with disabilities shall be regulated by special legislation.

2. Employers who employ people with disabilities, as well as people with disabilities self-employed, shall benefit from certain tax and customs facilities which shall be regulated by a sub-legal act.

3. Employment of people with disabilities shall also be promoted through active labour market measures. The relevant Employment Agency shall implement quotas for persons with disabilities in active labour market programs and projects.

4. This Law shall give benefits to all persons with disabilities, who by the decision of the evaluation commission meet certain criteria, this means ensuring their active participation, meeting the following conditions:

4.1. Employment on favourable terms and with priority, according to applicable laws and special criteria set out under special laws;

4.2. Legal and natural persons who employ persons with disabilities benefit from all benefits defined by the applicable laws.

Article 25

Education and Training

1. Education of the beneficiaries in public, private, and public-private institutions shall be done according to the applicable legislation.

2. Beneficiaries of this Law shall have the recognized the right to free education at all levels of education in public institutions and accommodation in public dormitories.

3. MEST in cooperation with MESP and municipalities shall take all measures so that all educational institutions and universities, whether private or public, provide conditions and technical standards of facilities for access and stay of wheelchair users in accordance with the relevant legislation on construction, and also provide suitable conditions for all categories of persons with special educational needs (disabilities).

4. MEST in cooperation with the Resource Centres for Learning and Counselling, MDEs, and other responsible institutions shall provide the necessary didactic and specific materials for all categories of persons with special educational needs (disabilities).

5. Blind people are provided with the use of Braille, relief writing, capitalization, and texts in acoustic and digital technique by the Ministry of Education, Science and Technology.

6. Tiflo-technical and tiflo-didactic equipment which facilitate the integration of blind persons in society are aids for which the MLSW, MEST, and the Ministry of Health in cooperation with the Association of the Blind of Kosovo shall be obliged to provide and distribute them.

7. Deaf people in each municipality shall be provided with education and training in bilingual schools and the necessary support through classroom assistants and professional sign language interpreters.

Article 26

Medical care

1. People with disabilities shall be exempt from paying the health insurance premium, and any other additional payment to the public health system.

2. Beneficiaries of this Law, unable to appear in public health institutions, shall benefit from home health service from a licensed health professional, family doctor, and specialist doctor for those medical services that can be performed on an outpatient basis and at home.

3. The list and types of free assistive devices for persons with disabilities, which serve for movement, access to information, prevention, and assistance, shall be determined by a sub-legal act.

4. For the implementation of this Article, the Government shall issue a sub-legal act at the proposal of the relevant Ministry of Health.

Article 28

Early intervention in the child with disabilities and his family

1. General early intervention services are development services that aim to meet the developmental needs of a person with a disability and the needs of the family to properly assist the development and functioning of the person identified by the professional commissions, in any or more of the following areas including, physical development; cognitive development; communication development; social or emotional development or adaptive development;

1.1. Early intervention in children with disabilities shall be realized, from birth, through the evaluation and provision of services with a bio-psycho-social approach for the child and his family.

1.2. Considering that early childhood intervention services are essential for child development, the Ministry of Health in cooperation with the line ministries, shall develop the Early Intervention Services Program at the national level, setting the standards and protocols of Early Childhood Intervention Services and central and local level responsibilities.

1.3. Early Intervention Services are bio-psycho-social access services, specifically health care for the child with disabilities and his family, habilitation, and rehabilitation services in order to prevent and minimize the loss of functional ability and potential development of the child, education and its comprehensive, services for the family, of bio-psycho-social and informative character in order to support the family of the child with disabilities.

1.4. The provision of Early Intervention Services shall be done through institutions licensed by competent bodies and can be based on medical institutions, preschool institutions, service centres, or home services.

1.5. Every child who is assigned to the Early Intervention Services shall be evaluated and the Individual Specific Service Plan shall be drafted at the institution level, depending on the needs determined by the professional commission, respectively the individual plan.

1.6. The institutions responsible for early intervention shall ensure that all children with hearing impairments have the right to acquire sign language as a basic human right. Deaf babies with hearing impairments, as well as their families, should be offered the opportunity to acquire sign language and various assistive devices.

Article 29

Legal aid and representation

Beneficiaries of this Law who do not have financial means shall be provided with legal aid and free representation according to the applicable legislation that regulate this issue.

Article 30

Protection and Safety

1. All public and private institutions at local and central level shall:

1.1. take active measures to ensure that children and adults with disabilities are protected against violence, abuse, exploitation, and neglect, and to be guided by the principle of the best interests of the child or person with disabilities by providing priority of the right to grow up in a family environment and to receive services as close as possible to the community in which they live;

1.2. strengthen protection systems, identify and address social norms that cause discrimination by providing the necessary support for the protection systems of people with disabilities and those who work in them to ensure that they can prevent, detect and respond to the specific needs of persons with disabilities in the event of violence, abuse, exploitation, or neglect, including those whose disability prevents or hinders them from reporting;

1.3. ensure that their facilities and practices provide access for people with disabilities in order to avoid discrimination or neglect;

1.4. take active measures to reduce stigma and discrimination against people with disabilities.

Article 31

Cultural activities

1. State institutions, in the function of rehabilitation and recreation, shall support activities related to culture, sports, youth, and recreation and shall provide a free participation in these events and activities.

2. All cultural institutions including cultural services such as theatres, museums, cinemas, monuments, squares of national cultural importance shall be accessible to all persons with disabilities including access through sign language.

Article 32

Control and Supervision of Pension Schemes, Social Services and monitoring the work of professional commissions

1. Control of implementation of the minimum structural and functional standards of social and family services as well as the inspection of the implementation of applicable legislation for the provision of social and family services by the providers of social services of public, non-governmental, and private sector, shall be done by the respective Unit for Control and Inspection of Social Services, which operates within the Ministry.

2. Monitoring and controlling the implementation of laws and sub-legal acts of the beneficiaries of pension schemes, benefits, and social schemes shall be done by the relevant Unit for Control and Supervision of Pension and Social Schemes that operates within the Ministry.

3. Supervision of the work, functioning and activity of the professional commission established according to this Law shall be done by the competent bodies of MLSW, in cooperation with the relevant Minister of Health.

Article 33

Transitional provisions

1. Until the day of entry into force of this Law, the beneficiaries shall exercise their rights and benefits based on the applicable provisions.

2. After the entry into force of this Law, within one year, all persons who have been qualified according to the applicable legislation shall be re-evaluated according to this Law.

3. By derogation from paragraph 2 of this Article, the current users who have been evaluated/qualified for a period of 3 and 5 years shall be evaluated according to this Law after the expiration of these deadlines.

4. Upon the entry into force of this Law, within 6 months, the existing programs shall be modified and new programs shall be developed for treatment, services, assistance in technology and equipment, which shall be provided for the realization of the rights of persons with disabilities, and modules for the training of assessment teams shall be developed and prepared.

Article 34

Punitive provisions

1. Any institution/official failing to comply with provisions of this Law shall be punished according to applicable laws.

2. Any person who knowingly submits a false statement or presents forged documents, in order to obtain the rights and benefits provided by this Law, shall be punished according to the legal applicable provisions.

Article 36

Issuance of sub-legal acts

The relevant Ministry, in coordination with other ministries of the Government of the Republic of Kosovo, within one (1) year after the entry into force of this Law, shall issue sub-legal acts for fair and efficient implementation defined under this Law.

Article 37

Repealing provisions

1. Upon the entry into force of this Law, Law No. 04/L-092 on Blind Persons, Law No. 05/L-067 on the Status and Rights of Persons with Paraplegia and Tetraplegia, Law on Financial Support of Families of Children with Disabilities, and all provisions of applicable laws that are inconsistent with this law shall be repealed.

2. The sub-legal acts applicable to benefits and pensions, shall continue to be implemented until the issuance of sub-legal acts provided for by this Law to the extent that they are not in conflict with this Law.

Article 38

Entry into force

This Law shall enter into force fifteen (15) days after publication in the Official Gazette of the Republic of Kosovo.

Vjosa Osmani

______________________

President of the Assembly of the Republic of Kosovo

Pristina, 2020

Skupština Republike Kosovo,

Na osnovu člana 65 (1) Ustava Republike Kosovo,

Usvaja:

Nacrt zakona o proceni, priznavanju statusa, beneficijama i uslugama za lica sa ograničenim sposobnostima

Član 1

Cilj

Ovaj zakon određuje i reguliše procedure procene za priznavanje statusa lica sa ograničenim sposobnostima, i određuje realizaciju prava za beneficije i usluge za lica sa ograničenim sposobnostima.

Član 2

Oblast sprovođenja

1. odredbe ovog zakona se primenjuju za sva fizička lica sa stalnim prebivalištem u Republici Kosovo, kojima je priznat status lica sa ograničenim sposobnostima od strane komisije za procenjivanje odgovarajuće institucije.

Član 3Definicije

1. Izrazi korišćeni u ovom zakonu imaju sledeće značenje:

1.1. „Lica sa ograničenim sposobnostima“ – obuhvataju pojedince sa dugotrajnim fizičkim, mentalnim, intelektualnim i čulnim oštećenjima koje u interakciji sa raznim preprekama mogu da ometaju njihovo puno i efikasno učešće u društvu, isto kao ostali deo društva“.

1.2. „Komisija za procenjivanje“ – je multidisciplinarni tim sastavljen od strane medicinskih, socijalnih, edukativnih i ekoloških eksperata osnovan od strane relevantne institucije u zavisnosti od potreba lica, sa ciljem bio-psiho-socijalne procene, i konstatacije stepena ograničene sposobnosti.

1.3. „Stručno osposobljavanje i prekvalifikacija“ – obuhvata sve aktivnosti koje imaju za cilj pružanje znanja, novih veština za efikasan rad u okviru profesije koju je obavljao i ranije, ili za drugu profesiju koju lice sa ograničenim sposobnostima može da obavi.

1.4 „Lični pomoćnik“– neophodno lice za podršku bez kojeg, lice sa ograničenim sposobnostima, ne može da se kreće u potpunosti slobodno tokom svakodnevnih aktivnosti, da ima ličnu negu, ličnu higijenu, pripremanje hrane, brigu o njegovoj bezbednosti i okolinu.

1.5. „Procena ograničene sposobnosti“ je deo procesa koji određuje dokazivanje podnosioca zahteva za pristup socijalni, finansijskim beneficijama, uslugama ili zaštiti LOS na osnovu važećeg zakonodavstva.

1.6. „Komuniciranje“ obuhvata jezike, prikazivanje teksta, Braille, komunikaciju na dodir, štampanje velikim fontom, pristupačne multimedije, kao i jasan jezik, audio i pisani, sredstva i oblike dodatne ili alternativne komunikacije, uključujući dostupne informacije i komunikacione tehnologije.

1.7. „Znakovni jezik“ – je prvi/maternji jezik za gluve u Republici Kosovo, koji ima svoj složeni gramatički sistem.

1.8. „Identifikaciona karta“ – je javni identifikacioni dokument koji se izdaje korisnicima kojima se priznaju prava u skladu sa ovim Zakonom.

1.9. „Rehabilitacija“- obnavljanje izgubljene sposobnosti ili izgubljene funkcije.

1.10. „Habilitaciju“ obuhvata usluge namenjene za one koji možda prethodno nisu razvili sposobnost ili funkciju.

1.11. „MRSZ“ – relevantno Ministarstvo za rad i socijalno blagostanje;

1.12. „Međunarodna klasifikacija funkcionalnosti, ograničene sposobnosti i zdravlja, poznata kao MKF“ je klasifikacija zdravstvenih oblasti i ostalih zdravstvenih pitanja.

1.13. Jedna „usluga“ treba da bude delatnost samozapošljavanja, koja se pruža od strane pružaoca usluge (bilo da je fizičko ili pravno lice) bez da je povezan ugovorom o radu. Pored toga, delatnost obično treba da se predvidi za nadoknađivanje i da bude ekonomske prirode.

1.14. „Zaštita i bezbednost“, obuhvata aktivnosti za zaštitu lica sa ograničenim sposobnostima posebno deca, devojčica i žena sa ograničenim sposobnostima od nasilja, povređivanja ili zloupotrebe, nemarnog tretiranja, maltretiranja ili eksploatacije, uključujući i štetne oblike rada (komercijalna, seksualna eksploatacija ili ostale opasne prakse).

Član 4

Opšti principi

1.Licima sa ograničenim sposobnostima, na osnovu ovog Zakona, garantuju se sledeća prava;

1.1. Poštovanje dostojanstva od rođenja, individualna autonomija uključujući slobodu ličnog izbora, i nezavisnost lica;

1.2. Ne-diskriminacija, odredbe relevantnog zakona za zaštitu protiv diskriminacije i zakona o rodnoj ravnopravnosti primenjuju se direktno protiv lica sa ograničenim sposobnostima.

1.3. Učešće i potpuno i efikasno obuhvatanje u društvu;

1.4. Poštovanje za razlikovanje i prihvatanje lica sa ograničenim sposobnostima kao deo ljudske raznolikosti i humanizma;

1.5. Ravnopravne mogućnosti;

1.6. Pristup;

1.7. Ravnopravnost između muškaraca i žena;

1.8. Poštovanje za kapacitete u razvoju dece sa ograničenim sposobnostima i poštovanje prava deteta sa ograničenim sposobnostima radi očuvanja njihovog identiteta.

1.9. Zaštita njihovog dostojanstva i integriteta.

Član 5

Način procene ograničene sposobnosti

1. Procena nivoa ograničene sposobnosti za sva lica sa ograničenim sposobnostima, od strane nadležnih institucija, vrši se prema bio-psiho-socijalnom modelu, na nekim nivoima i od strane eksperata raznih oblasti u centru sa licem, porodicom i njihovim potrebama.

2. Procena ograničene sposobnosti se zasniva na principima bio-psiho-socijalnog modela i rezultira sveobuhvatnom analizom zasnovanom na međunarodnu klasifikaciju funkcionalnosti.

3. sredstva i instrumenti procene, procedure i standardi na osnovu principa MKF-a, regulisaće se podzakonskim aktom od strane relevantnog Ministarstva o radu i socijalnom blagostanju koja se odobravaju od strane Vlade.

Član 6

Vrste ograničene sposobnosti

1. Na osnovu odredbi ovog zakona, vrste ograničenih sposobnosti su sledeće:

1. Vrste ograničenih sposobnosti su;

1.1. Fizičke ograničene sposobnosti;

1.2. Ograničene sposobnosti vida;

1.3.Intelektualne i mentalne ograničene sposobnosti;

1.4. Ograničene sposobnosti govora i sluha (gluvi);

1.5. Višestruka ograničena sposobnost.

2. Na osnovu ovog zakona, sve vrste ograničene sposobnosti se grupišu na osnovu poteškoća u određenim funkcijama ili aktivnostima kao u nastavku:

2.1. Nula (0) Bez poteškoća (Nimalo, nedostaje, zanemarljivo);

2.2. Jedan (1) Lake poteškoće (malo, nisko);

2.3. Dve (2) umerene poteškoće (prosečne);

2.4. Tri (3) Teške poteškoće (Visoke);

2.5. Četiri (4) Potpune poteškoće (Sve).

3. Lica sa ograničenim sposobnostima sa poteškoćama funkcionisanja (mislim grupe 4, treba da se specifikuje koji i da bude stav 2 tačka 2.5) osim ostalih usluga specifikovanih u ovom zakonu, na osnovu procene komisije, biće korisnici finansijske podrške, usluge podrške i lične pomoćne opreme.

4. Osobe sa invaliditetom sa poteškoćama u funkcionisanju treće grupe (3) prema paragrafu 2, podstav 2.3 ovog člana, pored ostalih usluga navedenih u ovom zakonu, na osnovu procene provizije, biće korisnici