zaterdag

27 juli

2013

Bericht uit Clervaux: The Family of Man

Report

Sophia Zürcher | Het kasteel is gerenoveerd, de foto’s zijn gerestaureerd. Deze maand heropende in

Clervaux in Luxemburg de wereldberoemde tentoonstelling ‘The Family of Man’, samengesteld door

Edward Steichen in 1955.

Het kasteel van Clervaux

Zingen en honger lijden

Fotograaf Edward Steichen maakte in 1955 voor het Museum of Modern Art in New York een

tentoonstelling waarmee hij wilde aantonen dat alle mensen gelijk zijn. Hij vroeg mensen uit de hele

wereld foto’s in te sturen en selecteerde uiteindelijk 503 foto’s uit 273 landen. Hij koos foto’s van

grote namen als Henri Cartier-Bresson, Robert Capa, Dorothea Lange en Robert Doisneau, maar ook

amateuropnames. Vervolgens deelde hij de foto’s thematisch in. Hij liet zien dat overal ter wereld

mensen trouwen, werken, zingen en dansen, maar ook honger lijden, rouwen en sterven. Deze

boodschap over ‘de essentiële eenheid van de mensheid over de hele wereld’ klinkt misschien

sentimenteel, maar je moet niet vergeten dat Steichen deze tentoonstelling maakte tijdens een

specifieke historische context; in de Verenigde Staten, tijdens de Koude Oorlog. Met zijn

tentoonstelling protesteerde Steichen tegen oorlog. Het werd een groot succes. ‘The Family of Man’

ging op wereldtour, en was onder meer te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam in 1956 en reisde

zelfs in 1959 naar Moskou. Naar schatting hebben meer dan negen miljoen mensen de tentoonstelling

toentertijd gezien.

Verliefde koppeltjes, wereldwijd

Foto's van o.a. Gotthard Schuh, Laurence leGuay, Roy de Carava, Lou Bernstein, Robert Doisneau

Foto's van baby's over de hele wereld

van o.a. Irving Penn, Nell Dorr, Lennart Nilsson, Eiju Otaki, Gitel Steed, David Moore

Het middelpunt van de tentoonstelling: de familieportretten

van o.a. Robert Carrington, Vito Fiorenza, Nat Farbman

Verschillende soorten dansen. Leonti Planskoy, Robert Doisneau

Nina Leen, Ernst Haas

Renovatie en restauratie

Steichen, zelf in Luxemburg geboren, liet ooit vallen het kasteel van Clervaux als een goede

permanente locatie voor zijn tentoonstelling te zien. Twee jaar na zijn dood, in 1975, werd een deel

van de tentoonstelling hier geëxposeerd en van 1994 tot 2010 was bijna de gehele collectie er te zien.

Daarna moest het kasteel bijna drie jaar dicht om te worden gerenoveerd en om de foto’s te

restaureren. Het kasteel geniet een status van historisch erfgoed, maar omdat het grotendeels

vernietigd werd tijdens de Tweede Wereldoorlog, kon het flink worden aangepast om de fotocollectie

goed te huisvesten. Het is het eerste museum in Luxemburg met Corian op de muren, het materiaal

waar doorgaans onder andere keukenbladen van gemaakt worden.

De wereldtour liet zijn sporen na op de foto's.

De wereldtour liet zijn sporen na op de foto's.

Reconstructie

Het is uniek om een tentoonstelling die in 1955 werd gemaakt voor het MoMA in New York, anno 2013

binnen te kunnen lopen in een kasteel in Clervaux in Luxemburg. Is het eigenlijk een exacte replica?

“We noemen deze tentoonstelling een reconstructie, maar we beseffen ten volste dat het een

interpretatie is.” vertelt curator Anke Reitz. “Het kasteel van Clervaux biedt natuurlijk niet exact

dezelfde ruimte als het MoMA. We hebben de indeling en volgorde van de foto’s van Steichen

aangehouden, maar de inrichting aangepast. Steichen gebruikte bijvoorbeeld dramatische

lichteffecten, maar dat konden wij niet doen. Het felle licht zou de foto’s beschadigen en bovendien

vinden wij zo’n presentatie niet passen bij de 21ste eeuw. Wij geloven dat Steichens verhaal ook

verteld kan worden zonder dramatische lichteffecten.”

 

Geen oorlog

Het verhaal dat Steichen wilde vertellen was simpel: de mensheid is één, dus laten we geen oorlog

voeren. Het ging Steichen niet om de esthetische kwaliteiten van de foto’s, het ging hem om

communicatie. Daartoe richtte hij de tentoonstelling op een innovatieve manier in. Hij hing foto’s van

het plafond, hij liet foto’s overlappen en experimenteerde met de formaten van de foto’s. In een zaal

over landbouw hangen de foto’s over de bewerking van het land laag bij de grond en een foto van een

man die in een hoge boom hakt aan het plafond. Hij probeerde zo fysieke ervaring te maken van het

tentoonstellingsbezoek, om de mensen te ‘activeren’ en de waanzin van (koude) oorlog in te laten

zien.

Landbouw. Foto's overlappen, hangen laag bij de grond (G.H. Metcalf, Dmitri Kessel, Dorothea Lange),

en op het plafond (George Silk)

De foto van de schommel rechts hangt van het plafond

Eten en drinken. In verschillende formaten.

Grapje van Steichen? Foto's van Edward Weston en Mildred Grossman

Foto's van mensen die een kringetje maken... in een kringetje!

Ring around the rosie... foto's van Ernst Brunner en David Seymour

Reitz en haar team plaatsten geen tekstbordjes bij de foto’s, want die waren er in de originele

tentoonstelling ook niet. Steichen toonde slechts de foto’s en de naam van de fotograaf. “Toch

merken we dat mensen altijd willen weten wanneer en waar de foto’s genomen zijn. Deze informatie

bieden wij in een iPad-app,” legt Reitz uit.

In de app kan je ook meer te weten komen over de historische context van de expositie. Reitz: “Met

de app en de rondleiding proberen we afstand te creëren tussen de bezoeker en de tentoonstelling.

We vertellen over de Verenigde Staten in de jaren vijftig, en over de manier waarop Steichen werkte.

Als je zonder achtergrondinformatie de tentoonstelling betreedt; kun je namelijk overmand worden

door emoties. We zagen dat deze bezoekers de tentoonstelling verlieten met tranen in hun ogen. We

vinden dat een tentoonstelling in de 21ste eeuw meer moet doen dan een emotioneel effect

teweegbrengen.”

Op de app: de tentoonstelling in het MoMA, 1955. Hieronder: de tentoonstelling nu.

 

Tijdloos

Om de vraag of foto’s haar dan helemaal niet meer ontroeren nu zij al die kennis heeft, moet Reitz

lachen. “Na drie jaar restauratiewerkzaamheden ga je de foto’s toch vooral als materiële objecten

beschouwen. Ik ken iedere kras op elke foto. Wel blijf ik me soms verbazen over de keuzes die

Steichen maakte. Sommige foto’s zijn inmiddels erg gedateerd, maar er zijn ook abstractere foto’s van

bijvoorbeeld Gjon Mili, Paul Himmel en Harry Callahan die naar mijn mening tijdloos zijn.”

Gjon Mili

We staan bij foto’s van kinderen, waarbij de jaren-vijftigsfeer overduidelijk is. Er is een muur met

foto’s van vaders en zonen, maar er zijn geen vaders en dochters, of moeders en dochters. Even

verderop zie ik mannen werken en vrouwen huishoudelijke taken verrichten. Er worden vrouwen

naakt afgebeeld, maar zij zijn nooit blank. Steichen laat zo onbedoeld zien dat mensen in zijn tijd

helemaal niet zo gelijk waren. Hier is de tentoonstelling ook vaak om bekritiseerd. Anke Reitz gelooft

dat Steichen zijn tentoonstelling met de beste intenties samenstelde. 

Op de muur links: vaders en zonen. o.a. Nat Farbman, Alfred Eisenstaedt en A. Uzlyan

Nog meer vaders en zonen. Links: Martha Kitchen, rechts: Diane en Allan Arbus

Werkende mannen

v.l.n.r. Marcos Chamudes, August Sander, Ernst Haas, Homer Page, Homer Page, Margaret Bourke-

White

En werkende vrouwen. Barbara Morgan, Bill Brandt.

Elliott Erwitt

Tijdlozer is een foto vol met drogende was, genomen door Elliott Erwitt in 1954. Prachtig hoe de

hemden en lakens aan de lijn een bijna abstracte compositie vormen.

Verderop kom je iconen tegen als Migrant Mother (1936) van Dorothea Lange enHongerwinter (1944)

van Cas Oorthuys. Foto’s die in 2013 nog steeds aangrijpen.

‘The Family of Man’ is een tentoonstelling met een interessante geschiedenis, maar blijft ook een

onthutsend kunstwerk.

Dorothea Lange, Ben Shahn, Doris Ulmann, Dorothea Lange (Migrant Mother), Robert Frank

Rechts: Richard Harrington, Cas Oorthuys (Hongerwinter)

Brassaï, August Sander, Lou Bernstein, Ralph Crane, Fritz Neugass, Raymond Jacobs

v.l.n.r. onbekende fotograaf, John Florea, Homer Page

Ralph Crane, Henri Cartier-Bresson

Herman Kreider, John Florea, Dmitri Kessel

o.a. Bill Brandt, Elliott Erwitt, Henri Cartier-Bresson, Margaret Bourke-White

Paul Himmel, Consuelo Kanaga, Tana Hoban

Steichen waarschuwde voor de atoombom, die kan de 'family of man' uitroeien.

De oplossing: de Verenigde Naties (foto van Maria Bordy)

Kinderen hebben de toekomst

‘The Family of Man’

Permanent te zien, sinds 6 juli 2013.

Château de Clervaux, Clervaux (L)

www.steichencollections.lu