CIVILIZACION E CULTURA EN ROSENDO SALVADO*

Ramn MizUniversidade de Santiago de Compostela

What was there after all? Joy, fear, sorrow, devotion, valour, rage - who can tell?- but truth,truth stripped of its cloak of timeJoseph ConradHeart of Darkness

O obxectivo desta intervencin ensaiar unha reconstrucin dos principais elementos da filosofa da civilizacin no pensamento de Rosendo Salvado que agroma, as mais das veces en estado prctico, no seu labor cos aborixes da Australia Occidental. Sosteremos nestas pxinas que, como fundamento terico de Nova Nursia, se atopa unha requintada formulacin que vai mais al dun mero coecemento prctico, improvisado e vagamente humanitario no contacto, evanxelizacin e aculturacin dos aborixes. De feito, podemos albiscar abeiro do seu excepcional proxecto unha teora que se separa criticamente on my own way- e de xeito sistemtico de todas e cada unha das mais importantes asuncins e argumentos que lexitimaron historicamente, no sculos XIX e XX, a limpeza tnica, o xenocidio, o racismo, a colonizacin e mesmo o asimilacionismo. Unha visin, en sntese, que, espallada na sa enteira traxectoria e fragmentariamente exposta nos seus escritos, contesta e supera de xeito moi matizado o horizonte mental do mundo colonialista, sempre a contrafo dos Evangelists of Empire.As sas propia palabras resultan ben elocuentes da autoconciencia de estar desenvolvendo, fo da sa experiencia, unhas ideas e principios propios, fundamento do Salvado method, a New Norcia exception que sabera recoecer desde a metrpole Florence Nightingale (Nightingale 1863, Shellam 2012). En efecto, escriba Salvado no seu texto Information respecting the aboriginal natives of western Australia dirixido ao Secretario Colonial: Podera dicirse desta hiptese que , en rigor, mis que unha teora, pero verdadeiramente unha teora....e esta teora a que ten regulado as mias actuacins aqu, e aquela hiptese non outra cousa que a posta en prctica daquela teora co obxectivo de acadar o noso caritativo, desexado e sincero obxectivo, a conversin e civilizacin dos aborixes da provincia (Salvado 1864: 7).Nestas paxinas argumentaremos en primeiro lugar, que esta teora non naceu de vez, senn que foi o produto continxente do duro proceso dunha longa aprendizaxe, ensaios e erros, conflitos e negociacins culturais cos aborixes Yuit. O punto de inflexin deste proceso veu constitudo polo fracaso do Grande experimento , o falecemento dos rapaces aborixes enviados a Europa para a sa educacin relixiosa, do que, malia algunhas interpretacins que derivan deste episodio o fracaso do enteiro proxecto do bieito (Ride 2007), Salvado tirou decisivas conclusins para o seu posterior mtodo de civilizacin. En segundo lugar, sosteremos que a hiptese Salvado, mesmo desde os lmites do seu horizonte civilizador e misioneiro, se distingue radicalmente doutros intentos coloniais da poca aos que de ningn xeito pode ser asimilado. Moito menos, reducido a inxustificada deportacin, quizais o primeiro exemplo de deportacin infantil sistemtica da historia de Australia (Hills: 2008: 156). De feito, como veremos de contado, moitas das sas achegas sern de curso normal, sculo e medio mais tarde, nos paradigmas recentes do recoecemento, o pluralismo cultural e o multiculturalismo. En terceiro lugar, amosaremos que a visin do abate reviste unha riqueza de temas, perspectivas, argumentos, prcticas e deseos institucionais de extraordinaria complexidade. noso entender, ser especialmente na creativa tensin conceptual, sempre aberta e non resolta, mesmo sen sada, entre civilizacin e cultura, que vertebrar outras como poboacin/pobo, autonoma/autenticidade, moralidade/eticidade, universalismo/particularismo, artificio/natureza etc na que resida a cerna da sa por tantos motivos senlleira achega. Falamos de tensin non resolta porque o eixo do mtodo de Salvado reside xustamente en esquivar dous extremos simplificadores: a tese colonialista dominante da superioridade indiscutible da civilizacin occidental e o desprezo conseguinte das culturas indxenas consideradas como inferiores, non aptas para a civilizacin e mesmo destinadas extincin (doomed race theory); a tese da inmersin acrtica no particularismo cultural, a valoracin da diferenza qua diferenza, e a consonte aplicacin de estndares exclusivamente internos mundo aborixe renunciando o exame crtico das relacins de poder, submisin e explotacin presentes (tamn) nas culturas minoritarias, nas sas tradicins e institucins (opresin, xerontocracia, patriarcalismo etc.).Examinemos, pois, de modo por forza esquemtico, algns elementos da rede semntico-conceptual de oposicins e asociacins que constite a matriz intelectual sobre a que se edifica a visin innovadora de Salvado.1.- A primeira tensin que percorre a enteira traxectoria de Salvado, habida conta da sa condicin de misioneiro, a de relixin/secularizacin. Chama poderosamente a atencin, en algun tan profundamente cristin, que dedicou toda sa vida (desde 1846 ate 1903) (Russo 1980,Linaje 1999, Prada 2014) compromiso catlico mais difcil imaxinable naquela altura, evanxelizacin dos nativos das Antpodas- desbotando en 1852 o tentador ofrecemento da s episcopal de Lugo: prefiro s almas s rendas. Voume para Australia- chama a atencin, dicimos, o peculiar secularismo do seu achegamento labor evanxelizar e civilizador. Por unha banda, compre salientar o feito da nada evidente eleccin da comunidade, de que o labor de Salvado se dirixira s aborixes australianos, considerados como raza perdida para a causa da civilizacin e cristiandade (Prada 2014: 10-28), percibida polos colonizadores e as igrexas protestantes como raza degrada, inferior e extinguir, e non s brancos, como adoitaba facerse no sculo XIX en Australia. En efecto, nas sas propias palabras: En Australia os europeos absorben toda a mente, todo o tempo, todos os medios dos misioneiros, e os pobres salvaxes permanecen enteiramente abandonados e esquecidos Todo, absolutamente todo faise a prol dos europeos, nada, absolutamente nada a prol dos salvaxes (Salvado 1883: 432). Desde a propia escolla inicial da comunidade a evanxelizar, desprezada e desbotada por todos, at os mtodos inicialmente nmades, con posterioridade da man do estabelecemento da Misin- Salvado era ben consciente de que Nova Nursia constitua unha rara excepcin, sempre a contracorrente de colonos, protestantes, e mesmo para a sa Igrexa: Conviene ricordarsi che n il vescovo, n il clero, n i cattolici della Diocesi di Perth contribuirono giammai con un soldo in pro della Missione de Nuova Norcia, e che per il contrario, el Santo padre Pio IX, ebbe a concedere una sanatoria al Diocesano di Perth per 10.000 libre spesi in pro degli europei invece de spenderli in pro deglindigeni o selvaggi a cui appartenevano (Salvado 1883: 402)Agora ben, notoria a ausencia de fundamentalismo algn no seu seu proceder. A obra evanxelizadora e espiritual de Salvado, desde a fidelidade s seus valores e principios, amosa unha inslita vertente secular, mesmo materialista, se se permite a expresin, que o leva a considerar o benestar fsico, o corpo, a alimentacin e a sade dos aborixes como algo prioritario salvacin das sas almas: compre atender vez aos intereses espirituais e temporais dos aborixes; vela a necesidade de que a misin se dote de cantos bens materiais lle sexa posible, non para enriquecerse ela mesma, senn para subministrar todo o necesario a cada familia salvaxe que, abandonando a sa vida nmade e de lecer, desexe establecerse nunha paraxe determinada (Salvado 1852: 307). A su dedicacin sade dos nativos, a procura de cura para as sas enfermidades mais frecuentes, valeulle a Salvado o nome de Bolya Gumbar, o grande doutor (Shellam 2012: 114). No mesmo sentido falan a sa orixinal atencin ao exercicio fsico ao aire libre, ao traballo agrcola, a hixiene das instalacins na Misin (luz, temperatura, ventilacin das estancias etc.), o respecto as actividades nativas de recoleccin e caza no ermo.Anda mais, o benestar dos aborixes faise depender por parte de Salvado non tanto da sa pronta conversin canto das estruturas familiares, econmicas e sociais no seo das cales aqueles desenvolvan as sas vidas. Neste orde de cousas, Salvado aposta, de xeito sorprendente para os seus contemporneos, pola prioridade do traballo manual sobre o intelectual, polo coidado da sade e a alimentacin, antes que polo alimento espiritual da doutrina, polo exercicio fsico ao aire libre. Incluso, resulta de grande interese comprobar como o traballo manual, o sistema de traballo fsico debe primar, seu xuzo, sobre a obsesin de SOAMENTE (subliado no orixinal) ensinarlles a ler e escribir (Salvado 1864: 7). Nada hai mais significativo a estes efectos que a febril pescuda e investigacin por parte do noso bieito das causas dea mortalidade dos nativos. Lonxe de atribur a extraordinaria taxa de falecementos, con fatalismo e pesimismo racista, ao carcter devecente e inferior da sa raza ou aos designios inescrutables de Deus, seu entender resulta debedora de causas ben concretas: 1) as enfermidades que se lles teen transmitido, 2) o arsnico, 3) as armas de fogo (Salvado 1852, 1946: 351). A elo compre engadirmos a diagnose das causas da vulnerabilidade dos indxenas, que Salvado non sita na sa deficitaria fisioloxa, senn nos equivocados mtodos civilizadores dos gobernos coloniais e das igrexas.Mesmo a minuciosa atencin demogrfica e estatstica poboacin aborixe, que logo veremos, resulta debedora desta atencin material aos modos de vida, alimentacin, hbitos, tradicins, hbitat, as como aos efectos de limpeza tnica e xenocidio sistemticos - de aclarado (clearing) racista en palabras de Anna Haebich (Haebich 2004)por parte dos colonos e dos gandeiros brancos (Moses 2004, Maddison 2011).

2.- A segunda tensin que enxerga a traxectoria de Salvado, e sobre a que compre chamar a atencin, a de razn/sensibilidade. Fronte as teoras en boga na poca sobre o escuro porvir dos aborixes, quer as teses do social darwinismo que os declaraban non aptos para a civilizacin, quer o estaren deixados da man de deus, o que faca intiles os esforzos a prol da sa evanxelizacin, Salvado cultiva un coecemento desprexuizado baseado na observacin emprica dos feitos, da man do contacto e convivencia efectiva e respectuosa cos nativos - aborixe cos aborixes ten subliado, con grande acerto, Giulio Cipollone, quen pon o acento na aproximacin igualitaria de Salvado s aborixes, inslita no contexto racista da poca, que se manifesta progresivamente no abandono da sa consideracin de salvaxes e a crecente persoalizacin e proximidade no trato, o emprego de nomes propios, as expresins de amizade: o meu amigo e fiel compaeiro (Cipollone 2011: 213). Fronte s prexuzos ideolxicos do racismo e colonialismo, Salvado privilexia o contacto directo, a observacin polo mido e respectuosa, a experimentacin, o ensaio de proba e erro, atento sempre que falen os feitos, pois na sa idea: contra a forza dos feitos ningn argumento pode sosterse, e de a a sa rotunda conclusin: voler negare loro la capacit della educazione intelletuale, sarebbe los stesso que voler negare al fuoco la propiet di riscaldare e di bruciare (Salvado 1883: 340). Tales son os saberes de Salvado sobre os aborixes: coecemento local, dicir, situado, produto da sa coti observacin participante, razn encarnada, a contrafo da razn universal ilustrada, e xa que logo factor decisivo para acadar a confianza de aqueles.Pero, malia a sa insaciable curiosidade - da historia natural antropoloxa, pasando polo proceso de colonizacin- que testemuan as Memorias Histricas sobre la Australia, non todo era coecemento no bieito, o sentido musical de Salvado prolongbase ademais nunha extraordinaria sensibilidade humana e grande capacidade para a empata cos Outros. Chama atencin, como sinala o seu bigrafo Russo, a sa predisposicin para conseguir a proximidade, a amizade e confianza dos aborixes (Russo 1980: 126), calidade que - sumada as grandes diferenzas ideolxicas - o separaban da cold rationality do moi tradicionalista Serra, o seu inicial compaeiro de fatigas misioneiras (Russo 1980: 52).Vela unha rara sntese de razn e sensibilidade. O chamativo, meticuloso deseo racional da estrutura da Misin, na sa propia concepcin diriamos urbanstica, unha verdadeira cidade no ermo de Nova Nursia, non pode ocultar o coidado, a exquisita sensibilidade que amosa Salvado no trato cos aborixes, a sa admiracin e aberta simpata pola afouteza, intelixencia, cultura (ritos, msica, danza, tatuaxes, cerimonias), o maravillado descubrimento da capacidade de viviren aqueles con dignidade nun entorno hostil. Recordemos, por exemplo, a sa aprendizaxe da lingua Yuit, a demorada atencin as variedades dialectais da mesma, e mesmo a entusiasta valoracin que fai o abade: A linguaxe australiana nada ten de esgrevio e guturalpola contra est dotada de sons graves e sonoros, moi semellantes os harmoniosos da nosa lingua, e flexibles e suaves como os mellores que pose a lingua italiana ( Salvado 1852: 365).

3.- A terceira tensin que queremos referir est moi vinculada anterior, pero reviste un especial relevo nos escritos de Salvado. Refermonos dicotoma intereses/emocins. Chama a atencin que un dos principais mecanismos civilizadores que postula teoricamente, e pon en prctica, Salvado sexa o concepto de auto-interese, de interese de seu; a saber: non se trata soamente de que os aborixes como base indispensable da sa autonoma e liberdade dediquen parte do seu tempo traballo agrcola, como logo examinaremos, deben posur, ademais, xuzo do abade, un abano de incentivos selectivos positivos e materiais para o desenvolvemento digno do esforzo requirido, tan alleo s seus hbitos ancestrais . Vela o papel do autointerese que gaba nas sas Memorias de Australia: un dos principais mbiles das accins humanas, quizais o mais importante de todos o interese!. Fgase esta proba, como debe facerse, e se ver que os australianos non so traballan no seu propio beneficio, como todos os pobos civilizados do mundo, senn que posen ademais aquela capacidade e aquel talento que tan sen merecelo se lles nega (Salvado 1852: 353). Anos despois, na Information de 1864, volver a insistir neste aspecto: O auto interese o aceite que fai funcionar todas as maquinas, prescindide do interese e non se mover ningunha vontade, pois nada se fai por nada (Salvado 1864: 7). De ai que os nativos debe percibir o xusto froito do seu traballo agrario como incentivo polo seu esforzo, aprendizaxe e mellora. O interese, da man desta peculiar filosofa ilustrada e utilitarista, resulta ademais considerado por Salvado como base da autonoma e liberdade dos nativos. Adianta as a reivindicacin indxena da xusta retribucin do traballo, que canda os seus dereitos como propietarios orixinarios das terras, vai ser unha demanda dos aborixes australianos durante moitos anos- Equal pay- (Kirby in Maddison 2011: X). O traballo da terra, nas parcelas da misin, proporciona tanto o incentivo econmico de percibir un salario, canto o incentivo moral de cimentar as bases fundamentais do autorrespecto e a dignidade, fronte ao eventual complexo de inferioridade respecto dos brancos. Tamn a estabilidade social e o sentimento de pertenza igual a unha comunidade na que frades e indxenas comparten oficios, traballos e resultados (Russo 1980: 125). Finalmente, constituir mesmo unha base para reclamacins sociais e polticas de dereitos sobre a terra por parte dos aborixes de Nova Nursia (Shellam 2014).Pero ao propio tempo, non pode pasar desapercibida a cabal dimensin emotiva, o cultivo da empata, da capacidade poerse no lugar do outro, o coidado fsico e mental, o agarimo que se desprende dos mprobos esforzos e reflicten as memorias de Salvado: a estima, o afecto, a paciencia infinita. Resulta de relevo a estes efectos a valoracin do trato s aborixes que se desprende dos informes de Salvado, en especial o contraste coas misins protestantes. Mentres que a Nova Nursia os nativos se achegaban voluntariamente e al ficaban con enteira liberdade, podendo sar e regresar, mesmo seren visitados polos seus familiares, habitar vivendas deseadas para amplas unidades familiares, dispor de vacacins... s misins protestantes eran conducidos s mais das veces pola forza e as tentativas de fuga se multiplicaban, sendo devoltos case sempre con violencia e esposados (con le manette di ferro ai polsi (Salvado 1883: 309).

4.- Outra tensin que agroma unha e outra vez na obra e nas reflexins de Salvado e a que se libra entre artificialidade e naturalidade. A civilizacin requira a sada do estado de natureza, isto , o abandono do nomadismo tradicional no ermo, onde os indxenas adoitaban ser vtimas da limpeza tnica ou do xenocidio por parte dos colonos e das autoridades brancas. Por outra parte, as e todo, o respecto pola natureza, pola constitutiva relacin dos aborixes co seu medio ambiente, devn unha dimensin capital do mtodo de Salvado. A este respecto, dunha banda, Salvado desea o artificio civilizador de Nova Nursia; atende coidadosamente a estrutura interna e disposicin espacial dos edificios da misin, na que as casas dos indxenas respectasen a estrutura das unidades familiares espalladas e multinivel; tomando como a base a regra de Sa Bieito (e quizais mesmo, a ttulo de hiptese, certa inspiracin das reducins dos xesutas en Amrica latina). Compre salientarmos esta plural dimensin de deseo e innovacin institucional no mundo segregado e auto sostible da Misin, omnipresente nos desvelos de Salvado: as aulas para impartir docencia, as habitacins - dormitorios para as familias, a organizacin da granxa destinada os cultivos e o gando, a biblioteca (para a cal Salvado recorrera Europa recollendo fondos bibliogrficos), a capela etc...innovacin institucional que se basea nun obxectivo sobranceiro: a coti convivencia de monxes e indxenas e o compartiren uns e outros os traballos manuais. Pero por outra parte , unha tal deseada e parcial segregacin dos aborixes no espazo da misin, non buscaba soamente servir de proteccin a aqueles do contacto cos colonos Europeos. Salvado, tamn, como ten subliado Russo: era consciente de que o mantemento do seu interese no territorio tribal era esencial para a estabilidade social dos aborixes. Temendo que unha rpida desintegracin do seus modos de vida tradicionais lles impedira asimilar a cultura europea para sempre, defenda a segregacin para un perodo transitorio de axuste (Russo 1980: 136).No que se refire tensin que nos ocupa, artificio/natureza, podemos evidenciar esta dicotoma conxnita en Salvado en derredor dun segundo, se ben implcito,dobre eixo; a saber: terra/territorio. Vexmolo brevemente. Terra refrese a dimensin do terreo considerada na sa vertente de explotacin, traballo e procura do sustento individual: traballo agrcola que potencia o auto interese e proporciona as bases da auto- propiedade dos indxenas, as como da propiedade e beneficio dos produtos obtidos mediante ese traballar arreo nas fincas de Nova Nursia. Cada familia posua a sa parcela, base elemental no so do seu inserimento autnomo na economa produtiva, senn, mais al desa mera dimensin econmica, autntico alicerce do autorrespecto, da autodeterminacin persoal, da liberdade, do benestar, pero tamn da responsabilidade. propio tempo o terreo algo mais que terra para ser explotada mediante o traballo: acada dimensins de territorio, dicir, a base fsica natural da comunidade, a sa paisaxe, o seu nicho ecolxico, o seu contacto coa natureza como base da cultura, relixin, prcticas, institucins, arte, modo de vida dos aborixes. De ai a luminosa idea de Salvado de compatibilizar en todo momento ambas as sas dimensins terra/territorio: o traballo agrcola na terra co mantemento das relacins comunitarias e tradicionais co territorio. Fronte s nefastos efectos do pechamento educativo, do excesivo indoor restraint, Salvado insistiu sempre, como parte central do seu mtodo, na sadas ao ar libre, na posibilidade dos aborixes de ter vacacins de alomenos tres semanas vagando no bush, mbito natural no que se desenvolvan a vida comunitaria e cuxa perda supua autntico dano para os nativos. Preocupado durante anos pola causa de mortalidade, aparentemente inexplicable por razns de enfermidade fsica dalgns nativos, cando estes, por outra parte, curaban axia de graves feridas de caza ou combate, Salvado remata por descubrir que se trata dun tipo especial de doenza espiritual: nostalxia, morria, na sa propia expresin inglesa: home-sickness ( Salvado 1862: 4), causada pola perda de referente do territorio comunitario, en rigor, por privacin do seu medio ambiente natural. Mediante este difcil equilibrio de estabilizacin territorial de poboacins nmades na Misin e o mantemento de riscos esenciais da sa cultura debedora do transfundo natural, a traveso do estabelecementos de fronteras porosas entre a misin e o ermo circundante, entre a terra para o traballo agrcola, e o territorio como substrato natural das comunidades aborixes e a sa cultura, Salvado compatibiliza non so artificio civilizador e natureza prstina do wilderness, senn as dimensins ticas capitais da autonoma e a autenticidade. A autonoma persoal dos aborixes como individuos libres e dotados de autorrespecto a partir do traballo retribudo, se complementa en todo momento no seu proxecto coa atencin a autenticidade, isto , a capacidade de remanecer fieis os aborixes sa cultura e comunidade, que incle unha relacin de comunicacin directa coa natureza. Natureza polo demais non arcdica, reconciliada, benevolente, senn dura e extrema, ameazante, pero autentica patria dos nativos cuxa perda devia homesickness ou mesmo heimatlsigkeit, sentimento de perda irreparable do lar orixinario.

5.-Ciencia/Arte. Constite esta, unha tensin central na visin polidrica de Salvado. Tensin entre ciencia e arte que podemos concretar como a ricaz, simultnea presenza no bieito de dous mundos ben afastados: a estatstica e a msica. En efecto, dunha banda resulta sorprendente, se ben coherente coa a sa xa comentada atencin emprica s feitos, a familiaridade de Salvado coa estatstica social, disciplina a penas agromando naquela altura do sculo XIX. A tal efecto, constite un episodio de enorme interese o seu intercambio de datos e correspondencia con Florence Nightingale a partir da enquisa colonial dirixida en 1860 por aquela excepcional muller, enfermeira, pioneira da hixiene e da sanidade pblica, avanzada da estatstica nas ciencia sociais e, por cabo, feminista (McDonald 2010).O proxecto de Nightingale consistiu, como dabondo coecido, na realizacin dunha enquisa (survey method) ao mundo colonial da Commonwealth sobre as condicins de sade, mortalidade e escolarizacin dos rapaces indxenas no Imperio Britnico. Salvado, que via recollendo datos sobre a poboacin aborixe desde a dcada dos 1850, recibiu un cuestionario da devandita enquisa que respondeu con grande precisin e mesmo desenvolvendo e explicando algns aspectos do seu mtodo. Rowse e Shellam teen estudado de vagar estes aspectos e s sas achegas me remito (Rowse & Shellam). Compre as e todo subliar o feito notorio de que Nightingale considera a Nova Nursia como unha luminosa excepcin que amosaba seu ver que, en contra do que se via facendo ate entn, o Imperio britnico poda civilizar s aborixes sen exterminalos, sempre, iso si, que mudaran radicalmente os procedementos seguidos ate o momento, nomeadamente: mediante un proceso de educacin gradual e exercicio fsico sistemtico. A coincidencia de Nightingale con Salvado foi dobre: 1) na confianza cientfica na estatstica social, como proba indisputable dos feitos fronte s prexuzos racistas da ideoloxa do colonialismo (sade, causas de mortalidade, doomed race theory etc), e 2) no mtodo educativo baseado na prioridade do physical training, fronte ao pechamento en centros educativos e a formacin relixiosa compulsiva e centrada na habilidade lecto-escrita . De feito, presentar en 1864 o seu relatorio - Note on the Aboriginal races of Australia- na reunin anual da National Association for Promotion of Social Sciences, Nightingale incluu unha longa cita do informe de Salvado (Rowse&Shellam: 25).Pero ao propio tempo, Salvado presta unha extraordinaria atencin as artes dos aborixes: msica, pinturas, adornos tatuaxes, poesa, danzas etc. merecen a sa atencin demorada e respecto, dedicando moito do seu tempo a observar e aprender as sas diferentes manifestacins. Respecto da msica, disciplina que como e ben sabido - e podemos comprobar neste simposio - ocupaba un papel central na vida de Salvado, na sa condicin de pianista, organista e compositor, asombra a sa capacidade de compatibilizar o cultivo da msica relixiosa occidental co respectuoso coecemento, estudio e emprego da musica tradicional indxena. Non se trata , as e todo, dun uso instrumental a fins evanxelizadores, senn de autntico recoecemento do valor musical dos cantos e danzas aborixes que se traducen nunha aberta admiracin: A msica australiana ten a sa parte fermosa e graciosa, como a fenicia, e a sa parte grave e seria como a drica.... cantas veces tome valido das sas cancins de baile para animalos e alentalos nos seus traballos no campo? ... escoitarme cantar Maquiet, que unha das sas mais favoritas e comns cancins erguanse como movidos por unha forza irresistible... (Salvado 1852: 368).

6.- Chegamos deste xeito cerna da visin de Salvado, a decisiva tensin creativa Civilizacin/Cultura. Dunha banda, o proxecto de Salvado resulta debedor de das pretensins fundamentais de universalidade: a idea de Civilizacin (civilizar os aborixes) e a idea catlica de Relixin (evanxelizar s aborixes). Estas dimensins de Universalismo, as e todo, non desembocan no bieito galego en asuncins etnocntricas ou etnocrticas, como o racismo, a superioridade cultural, o desprezo a outro, o discurso dominante na Australia da poca da dying race, da incapacidade conxnita dos indxenas para a civilizacin ou mesmo para a a cristianizacin, por cabo, da sa inevitable extincin. A razn de que a visin de Salvado discorra por outros vieiros, a contracorrente das ideas dominantes, compre procurala no feito de que as irrenunciables pretensins de universalidade de Salvado, atpanse moi matizadas polo seu aprecio e recoecemento da pluralidade infinita das culturas non occidentais, polo seu respecto libre de prexuzos as achegas dos particularismos. Para il, como pode lerse nos seus escritos, cada ser humano, cada humanidade tia a sa propia medida, o seu especfico mundo de sentido. E a civilizacin debe proceder mediante unha lectura dos valores universais da ciencia e da relixin sen destrur a riqueza cultural dos pobos. A propia Nightingale tia advertido de xeito reiterado e con grande claridade sobre os perigos da civilizacin imposta da man do Imperio: nosoutros e a nosa civilizacin semellamos causar a extincin de razas e tribos enteiras (Macdonald 2010: 172).Pois ben, Salvado toma en serio a cuestin capital dirixida, con grande escndalo, por Nightingale ao imperio britnico. Nas sas propias verbas: A pregunta de Florence Nightingale - Podemos civilizar s aborixes sen acabar con eles?- non unha cuestin simple, senn un problema difcil que deus sabe cando se resolver (Salvado 1864: 4). A crtica radical do racismo - isto a transposicin da forma cultural, intelectual e espiritual sobre a forma somtica - que desenvolve Salvado nos seus escritos, e nomeadamente nas sas Memorias de Australia, non deixa lugar a dbidas e se ergue como autntico arco de bveda de todo o seu proxecto: O carcter fsico e moral dos australianos ten sido pintado con cores tan falsas, que a maiora os consideran como o ser mais degradado da especie humana. Considerase, polo xeral, raqutico e mal conformado, moi semellante os mesmos brutos, chegando algns a asegurar que non hai a menor diferenza entre un australiano e un orangutn. Mesmo ten habido quen, e non un so, senn moitos, que negan que o indxena de Australia estea dotado dun alma racional (Salvado 1852: 345).Se antes temos insistido en que o excepcional mtodo de civilizacin de Salvado daba prioridade en equilibrio sade, as condicins de hixiene alimentacin, ao exercicio fsico e ao traballo agrcola, compre engadir agora outra caracterstica de non menor relevo. O seu mtodo articulaba as achegas da educacin occidental cun amplo espazo para o cultivo e desenvolvemento das practicas culturais por parte dos aborixes (musica, baile, caza etc). As, o rexeitamento do prexuzo etnocntrico constite unha caracterstica sobranceira da sa visin: Compre que teamos sempre en mente que os aborixes son exticos ou estraos nosa civilizacin. Non poden soportar a nosa comida, as nosas duras xornadas de traballo quer fsico, quer mental... Se miramos cara eles con ollos europeos, se os consideramos de feito como Europeos e tentamos educalos como tais, nos auto enganamos. O seu caso e claramente diferente noso e debemos levalos nosa alta posicin, non de vez, se non do mesmo xeito que chegamos nos mesmos, de xeito progresivo (Salvado 1864: 5)De xeito progresivo - by degrees - esta a consecuencia clave para o mtodo Salvado do seu abandono do eurocentrismo: evitar a imposicin do modelo Europeo s aborixes e a aposta por un achegamento progresivo, por un proceso gradual e auto corrixido de civilizacin, a partir do respecto dialxico e o recoecemento do valor da sa cultura. Nunha das sas respostas cuestionario de Nightingale, Salvado insiste con nfase extremo nos destrutivos efectos do modelo clsico de civilizar: temos constatado que a idea de trasladar de vez os aborixes desde o seu estado salvaxe a unha civilizacin avanzada non serve a outro propsito que a asasinalos . Salvado semella albiscar, como moito mai tarde descubrirn Levi Strauss e outros antroplogos como Geertz, que as sociedades humanas non estn nunca soas; que cando mais semella que estn separadas, descubrimos que forman grupos que manteen contactos estreitos. E xunto as diferenzas debedoras do illamento, danse outras, tamn importantes, debidas proximidade: desexo de opoerse, de distinguirse, de adquirir unha personalidade propia... at o punto de que a diversidade resulta menos debida ao illamento que as relacins que nos unen. Resulta de non escaso relevo a estes efectos da perspectiva dialxica de Salvado que no proceso de evanxelizacin, acudira a mido mitoloxa indxena, cuxa complexidade coeceu so tras moitos esforzos co paso do tempo, para establecer pontes, similitudes e diferenzas coa relixin catlica (Russo 1980: 163)En suma na tensin civilizacin/cultura aboia unha relacin continxente e a explorar entre dimensins locais, de grande espesura tica e dimensins universais mais restrinxidas e interpretables, unha dialctica thick and thin, no sentido de Walzer, entre dunha banda valores comns para toda a humanidade e doura valores e tradicins especficos da cultura Yuit. E sntese, para Salvado: 1) a dimensin universal da catolicidade non derroga o feito de cada persoa e cada pobo posuren a sa propia medida de xuzo; 2) a identidade colectiva constitese como mundo compartido de dotacins de sentido e reviste grande valor para os aborixes, cuxa erosin ou perda produciralles dano irreparable; 3) fronte a tese da superioridade da cultura occidental, Salvado postula a igual dignidade de todas as culturas e capacidade de exame crtico da sas prcticas, institucins e tradicins; 4) o recoecemento xoga un papel constitutivo na identidade colectiva dos indxenas, tanto en sentido positivo (respecto das sa dignidade diferencial) como no negativo, (estereotipos racistas de inferioridade); 5) finalmente, todo o anterior se traduce en que para Salvado os aborixes rguense, fronte aos prexuzos despectivos do colonialismo, en verdadeiros Outros significantes, signifying others no sentido de Mead, isto , participantes no proceso dialxico de construcin dunha versin especifica da civilizacin, mediada e acomodada pola cultura aborixe.Esta tensin maior Civilizacin/cultura, que se prolonga na de universalismo/particularismo, amplase nunha adicional reelaboracin da urda de valores e principios morais en xogo, da man do dualismo moralidade/eticidade. Moralidade, isto , de valores cristins, en sentido amplo, que se postulan por parte de Salvado, desde un suporte de humanitarismo universal (igual dignidade e valor da vida humana, patrimonio comn da liberdade), que se relaciona desde o respecto pero tamn desde a crtica coa eticidade, os valores comunitarios da cultura aborixe. En ningn lugar, como na condicin social das mulleres, atopamos de xeito mais claro esta tensin que estamos a explorar entre civilizacin e cultura, entre moralidade e eticidade. Salvado, en efecto, constata ante todo o complexo estatuto social das mulleres Yuit: se dunha parte aquelas dispuan de relativa autonoma- ritos de seu que excluan s homes, posibilidade de acceso a posicin de chaman, capacidade de dedicarse actividades masculinas como a caza etc- ; por outra parte eran obxecto sistemtico de violencia de xnero desde pequenas, grande perda de autonoma e liberdade, obxecto de intercambio de favores, marxinacin social, abandono e morte. Da man da devandita tensin civilizacin/cultura, Salvado procurou en todo momento mudar a subordinacin, explotacin e opresin sistemtica das mulleres aborixes inscritas en tradicins seculares: garantndolles o mesmo nivel de educacin e preparacin que s homes. De poucas cousas estaba mais orgulloso Salvado que do proceso de educacin de Elena Cuper que, tras o seu proceso de educacin na Misin, seria nomeada directora da oficina de correos e telegrafista oficial da estacin de Nova Nursia. As, escribir entusiasmado na sua Relazione: nin en soos tia imaxinado eu ver en 1874, isto , 28 anos despois, establecida naqueles paraxes a comunicacin telegrfica e o servizo de correos oficialmente a cargo e baixo a direccin dunha muller indxena (Salvado 1883: 1134-122). De non menor relevo, foi o carcter non excepcional deste feito, habida conta que seora Cuper segurona como directoras da oficina outras das donas indxenas: Sarah Curningun e Carmine Guarbak (Cipollone 2011: 208).

7.- Todo o ate aqu examinado condcenos a ltima e maior tensin na teora e practicas do abade do ermo: poboacin/ Pobo. As e todo, compre detrmonos brevemente nunha inicial e previa tensin: individuo/comunidade. En efecto, a construcin dos aborixes como individuos do novo mundo da civilizacin oprase, para Salvado, como temos visto, mediante o traballo agrcola retribudo e o cultivo dos incentivos do auto- interese que fundamentan o autorrespecto como donos do seu destino, a sa autonoma, a sa autodeterminacin persoal. Agora ben, os individuos aborixes non constiten mnadas illada e solipsistas, centradas na exclusiva maximizacin do seu auto interese. Pola contra, atpanse inseridos na propia comunidade indxena que constite unha valiosa urda de practicas, tradicins, rituais e valores culturais que dota de sentido as sas vidas.Deste xeito, represe en que a autonoma individual de homes e mulleres indxenas constrese, para Salvado, mediante a dotacin de recursos materias e morais que cimenten a sa liberdade, o seu proxecto de vida , en definitiva a capacidade de por cada un a si mesmo os seus propios fins. Pero por outra parte, como xa temos salientado, a autenticidade, isto , a fidelidade diferenza e o respecto activo e creativo a sa cultura, fundamenta a sa dignidade comunitaria. Agroma aqu aqu unha dobre e capital diferenza, como axia veremos, co modelo normalizado das misins protestantes. No que se refire ao individuo, non se trata para Salvado de proporcionar recursos a un conxunto de aborixes pasivos, en agarda do seu fatal destino de decadencia e desaparicin. Tratase, pola contra, dun proceso de educacin e formacin activa que enxerga unha nova vision dos aborixes desde a liberdade, a autodeterminacin persoal, baseada na capacidade de proverse do propio sustento, tamn de responsabilidade da propia vida e, xa que logo, con capacidade de futuro de participacin nas decisins econmicas e polticas da misin e mais al da mesma. Para Salvado, no mbito de Nova Nursia, non se faca educacin para os aborixes, senn cos aborixes. Fronte a ecuacin racista do nacionalismo australiano e a sa fantasa nacional branca: Estado= Nacin= Raza branca= Cidadana. O individuo aborixe era, de feito, para o monxe bieito, un xermolo de cidadn dotado de dereitos e de voz propia, tanto como de respaldo comunitario.Agora ben, todas as tensins anteriormente examinadas, condcennos a outra de non pequeno relevo, a saber: a que se da entre consideracin dos aborixes como poboacin e a sa alternativa concepcin como pobo. En efecto, se observamos atentamente algunha das dimensins previas: comunidade, cultura, territorio etc.... podemos comprobar cmo por baixo da consideracin das poboacional dos indxenas, agroma e se superpn, non eliminndoa, unha vision como grupo tnico, como pobos indxenas.Aln da colonizacin, o proceso de construcin da nacin australiana como nacin branca, protestante e de fala inglesa, situaba s aborixes, desde a independencia en 1872, como precaria minora tanto desde o punto de vista poltico, social, cultural como demogrfico. Pois ben, resulta de especial relevo a estes efectos a dicotoma pobo/poboacin, por mor dos seus diferentes obxectivos, procesos e resultados para os indxenas (Rowse 2012). Hoxe en dia este dualismo, resulta dabondo coecido e asumido, desde o punto de vista internacional, polo cambio que se produciu no seo da OIT desde o Convenio 107 de 1957 - On Indigenous an Tribal Populations- ate a ruptura xerada polo moi influinte Convenio 169 de 1989 - On Indigeneous an Tribal Peoples Pois ben, o coecemento estatstico das causas da mortalidade e enfermidades dos aborixes realizado por Salvado e Nightingale, apunta consideracin dos indxenas australianos como poboacin especifica, dotada de caractersticas diferenciadas fronte a poboacin branca hexemnica. O minucioso traballo estatstico do noso bieito recolle as durante anos datos sobre as familias dos aborixes da rexin. Agora ben, o que comeza sendo mera contabilidade de indxenas, se prolonga na elaboracin de complexos elencos de familias e redes familiares, no estudio das variedades dialectais, na recorrencia nas enfermidades mais frecuentes, nas principais causas de mortalidade, nos resultados educativos dos mozos e mozas nativos etc.etc.Aln dos criterios poboacionais, as e todo, e por mor das tensins anteriormente examinadas e particularmente a de civilizacin/cultura, por riba da idea de poboacin aborixe, agroma en Salvado implicitamente a consideracin substantiva dos Yuit como pobo. Isto : como grupo tnico cultural singular e diferenciado, considerado como un Outro significante co que se establece o dilogo civilizador desde unha posicin de respecto, recoecemento e participacin.Agora ben, este paso ten extraordinarias consecuencias, habida conta de que as diferenzas entre unha e outra consideracin revisten grande calado. Os sos efectos que aqu interesan podemos sintetizar as principais diferenzas como segue:1) As poboacins, mero agregados de individuos singulares, poden desaparecer a resultas da sa integracin e dilucin noutra poboacin maioritaria, da man da sa invisibilidade estatstica colectiva, o que Haebich ten denominado extermination by neglect (Haebich 2000: 208; 2004: 279). De xeito moi diferente, a idea de pobo apunta a unha identidade colectiva con vocacin de permanencia e interlocucin estable no seo do Estado (Rowse 2012: 10).2) O tratamento como mera poboacin dun grupo tnico, facilita a posta en prctica de polticas que consideralas inferiores ou non aptas para a civilizacin adoitan enxergar veredictos de desaparicin, extincin, dexeneracin etc. da que se deriva a perda de valor moral, do autorrespecto, e dignidade. O desentendemento dos poderes pblicos respecto as sas enfermidades, alimentacin, modos de vida da paso a diversas medidas de limpeza tnica etc. Os Pobos, pola contra, posen unha identidade colectiva con dereito a recoecemento o seu desenvolvemento, proteccin, soberana alimentaria, igual dignidade, e dereito a unha dotacin de recursos que fundamentan a igualdade de oportunidades.3) As poboacins son unidades de medida que atomizan ao grupo nun conxunto individuos allados, sen races, aculturizadas, en rigor, invisibilizadas na sa diferenza cultural, lingstica, histrica etc. Os pobos gozan da presuncin de posuren riscos diacrticos que conforman unha identidade colectiva: historia,lingua, propia etnicidade: mitos, smbolos, cerimonias, narrativas de auto interpretacin , criterio de deslinde nosoutros/ eles, propio/ alleo. Represe que a atomizacin individualista propia das poblacins, despose s grupos tnicos dos cimentos da solidariedade comunitaria indispensable para a accin colectiva (asociacins e movementos sociais indixenistas).4) As poboacins habitan un espazo eventual, continxente e provisorio, que no ten condicin de territorio de seu, hbitat propio, medio ambiente histrico no que se desenvolve a comunidade, polo que poden ser desprazadas o reubicadas polos Estados ou os mercados (voting with the feet).5) A consideracin dos indxenas exclusivamente como poboacins, torna disfuncionais os dereitos de autogoberno, de autodeterminacin colectiva, o respecto s propias institucins e tradicins xurdicas (dereito consuetudinario, pluralismo xurdico). O propio dos pobos dispor de capacidade autorreflexiva de adaptacin mediante o exercicio do autogoberno e autodeterminacin democrtica.En definitiva, tratar aos aborixes exclusivamente como poboacin destre a su entidade como pobo diferenciado dotado de 1) trazos especficos e substantivos de identidade: tradicins, historia, identidade, dereitos culturais, relixiosos, lingsticos, 2) dereitos ttulos de propiedade da terra nos seus territorios ancestrais; 3) dereitos de autodeterminacin e autogoberno. Isto , o discurso da poboacin indxena, de xeito moi semellante co que acontece co discurso que considera as nacins interiores dos estados plurinacionais como provincias ou rexins, ten unha perversa eficacia performativa: erosiona, coa sa interpelacin invisibilizadora, a diferenza especifica dos grupos tnicos. A estes efectos, o xegrafo social John Taylor ten subliado, por exemplo, que a elaboracin dos censos poboacionais de Australia implicaba a imposicin dun modelo cultural da maiora branca que distorsionaba a realidade indxena. Por exemplo a idea de que a o concepto de vivenda familiar agregue catro dimensins: co-residencia, comensalidade, relacins familiares e economa domstica, que nas comunidades aborixes se atopan a mido disociadas.( Rowse 2012: 124).Finalmente, da man da anlise da rede semntico conceptual de asociacins e oposicins, no pensamento de Salvado, estamos en condicins de dar cumprida conta da fonda resignificacin dos aborixes como pobo e cultura, de salientarmos a sa excepcional contribucin no so no contexto colonial do sculo XIX, senn de adianto dalgunhas conquistas dos pobos aborixes que haberan de agardar at finais do sculo XX.Se consideramos a etapas da historia das polticas pblicas para os aborixes en Australia (Macgregor 1997, Coopes 2009), Salvado, desde logo, comeza o seu labor a contra corrente na fase final da etapa de contacto e conflito (I) caracterizada, a mediados do sculo XIX, polo exterminio fsico, da man dos colonizadores brancos, provistos de armas modernas, e a violencia simblica espallada polo discurso da inferioridade, degradacin, e extincin da raza aborixe. Pero mesmo, na seguinte etapa, chamada de proteccin (II), vixente os anos iniciais da misin na vida de Salvado (1846-1903) proseguira crenza de que a inferioridade da raza aborixe implicara mais pronto ou mais tarde a sa desaparicin (Maddison 2011: 51). De a que moitas das misins e , xa que logo, as reservas indxenas australianas eran concibidas como dotacin de lugares de precaria proteccin mentres o proceso de extincin se producira, tempo que se facilitaba a apropiacin das terras aborixes, consideradas res nullius, polos colonos brancos. Unha tras outra, Salvado desafiou, como tempos comprobado, as caractersticas comns da meirande parte das reservas e das misins australianas da poca: 1) a marxinacin dos aborixes da sa participacin na economa; 2) o desprezo lingstico e a mestura de diferentes grupos lingsticos para romper a cohesin social e a eventual accin colectiva dos nativos; 3) aberta discriminacin xurdica, xeradora dun estatus inferior; 4) erradicacin da cultura, lingua (imposicin do ingls) e relixins dos aborixes e cristianizacin forzosa. De xeito radicalmente diferente o mtodo de Salvado se traduciu nun proceso autocrtico de civilizacin caracterizado por: 1) introducir e capacitar s aborixes no traballo agrcola e na economa do pas; 2) o cultivo da sa autodeterminacin persoal; 2) o respecto e recoecemento cultura. En definitiva, unha visin dos aborixes como protagonistas desde a su propia diferenza cultural en adaptacin novo mundo dun incipiente proceso de autonoma autogoberno. Compre recordar que mesmo na serodia etapa chamada de asimilacin (III) (de 1951 en diante) (Haebich 2008, Elder 2009), o abandono por parte do goberno australiano da idea de extincin dos aborixes, seguise traducindo en polticas de socializacin autoritaria y de absorcin dos pobos indxenas na cultura branca dominante (merge them into the white community). Soamente mais tarde nas etapas de reconciliacin (IV) nos 90, o recoecemento da Stollen generation e, finalmente, as desculpas do Primeiro Ministro Kevin Rudd en 2008, mudaran substancialmente as polticas indixenistas de Autralia.O labor de Salvado, en fin, a contracorrente da maiora dos Evangelists of Empire e da sa propia Igrexa, constituu unha experiencia excepcional de dilogo intercultural e recoecemento dos aborixes no mundo colonial, non exenta de limitacins, conflitos e dificultades, unha tan inslita como admirable tentativa de, por dicilo coas palabras de Tiffany Shellam: Shaking hands on the fringe (Shellam 2009).

*O autor desexa deixar constancia do seu agradecemento a Anna Haebich, Tim Rowse, Tiffany Shellam, e os Arquivistas de Nova Nursia (WA) sen cuxa xenerosa axuda esta investigacin no tera sido posible.

ReferenciasAttwood, B. (1989) The Making of the Aborigines Sidney: Allen & UnwinBrock, P. (1993) Outback Ghettos. A History of aboriginal institutionalisation and survival Cambridge: CUPCipollone, G. & Orlandi, C. (2011) Aborigeno con gli sborigeni. L.E. Vaticana: VaticanoElder, C. (2009) Dreams and Nightmares of a White Australia Berna: Peter LangHaebich, A. (1992) For their Own Good Western Australia U. Press: NedlandsHaebich, A. (2000) Broken Circles. Fragmenting Indigenous Families 1800-2000 FACP: FremantleHaebich, A. (2005) Clearing the wheat Bealt in A. Dirk Moses Genocide and Sttler Society New York: Berghahn BooksHaebich, A. (2008) Spinning the dream. Assimlation in Australia Fremantle: Fremantle PressHills, S. (2008) The Grand Experiment of the Civilisation of the Aborigines. A Missionary Endeavour in Western Australia in Evangelists of Empire? Missionaires in Colonial History A. Barry et al. Melbourne: Melbourne U. Press.Linaje, A. (1999) Rosendo Salvado Santiago de Compostela: Xunta de GaliciaMaddison, S. (2011) Beyond White Guilt. The real challenge for Black-White relations in Australia Sidney: Allen & UnwinMcDonald, L. (2010) Florence Nightingale at First Hand London: ContinuumMcGregor, R. (1997) Imagined Destinies: Aboriginal Australians and the Doomed Race Theory Melbourne: Melbourne U. PressNeill, R. (2002) White Out. How politics is killing Black Australia Sidney: Allen & UnwinPrada, A. (2014) Crnica desde el pas de los sin alma. Rosendo Salvado en Australia 1846-1899Ride, A. (2007) The Grand Experiment Sidney: Hachette AustraliaRowse, T. (2002) Indigenous Futures Sidney: New South Wales U. PressRowse, T. (2012) Rethinking Social Justice. From Peoples to Populations. Aboriginal Studies Press: CanberraRowse, T. & Shellam, T. The colonial emergence of a statiscal imaginary pro. Ms.Salvado, R. (1852)(1946) Memorias Histricas sobre la Australia y la Misin Benedictina de Nueva Nursia Madrid: Editorial CatlicaSalvado, R. (1864) Information Respecting the aborinal natives of western Australia State Records Office WASalvado, R. (1883) (2011) Particolarizatta relazione de la Missione Benedittina de di Nuova Norcia ed. De G. Cipollone op. Cit.Shellam, T. (2009) Shaking Hands on the Fringe Western Australia U. Press: Nedlands.Shellam, T. (2012) A mystery to de medical world. Florence Nightingale, Rosendo Salvado and the risk of civilization History Australia, 9,1 110-135Shellam, T. (2012) Our Natives and Wild Blacks. Enumeration as a statistical dimension of sovereignity in colonial Western Australia Journal of Colonialism and Colonial History 13, 3 Shellam, T. (2014) On my ground: Indigenous farmers at New Norcia 1860s-1900s ponencia Simposio Rosendo Salvado e o mundo aborixe

20