Punjabi - Justice Education Society of BC

56
quhfzy bwcy dy BivwK leI alwg hox qoN bfad bwcy pflxf mfipaF leI iek gfeIz

Transcript of Punjabi - Justice Education Society of BC

quhfzy bwcy dy BivwK leI

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

mfipaF leI iek gfeIz

mfipaF leI iek gfeIz

1 jfx-pCfx 1

ieh gfeIz iks leI hY 1

burf vrqfAu aqy syPtI dy msly 1

2 bflgF leI alwg hox df qjrbf 3

alwg hoxf: iek kfrj ijhVf smF pf ky huMdf hY 3

alwg hox dy jjLbfq 3

alwg hox dIaF styjF 3

bflgF leI alwg hox dy kMm 3

ieh plYn krn df smF ik iewQoN ikwQy jfxf hY 4

vrksLIt nMbr 1: BivwK vwl dyKxf: iek svY-anumfn 5

3 bwicaF leI alwg hox df qjrbf 7

bwicaF nUM aksr kI mihsUs huMdf hY 7

bwcy sB qoN ijLafdf kI jfxnf cfhuMdy hn 7

bwcy aksr ikvyN huMgfrf Brdy hn 8

bwicaF nUM kI suxn dI loV hY 11

bwicaF nUM kI suxn dI loV nhIN hY 12

bwicaF nUM ikvyN dwsxf hY 12

alwg hox nfl iswJx ivc mfpy bwicaF dI mdd ikvyN kr skdy hn 13

afpxy bwicaF leI pysLfvr mdd kdoN lYxI hY 14

insLfn lfAux vflI ilst: iksy vI Aumr dy bwicaF leI sB qoN vDIaf mdd 15

bwicaF leI suJfa: afpxy mfipaF dy alwg hox nUM sihxf 16

vrksLIt nMbr 2: afpxy bwcy `qy iDafn kyNdirq krnf 17

4 qusIN aqy dUjf mfpf 19

kuJ mfpy ijhVIaF cflF Kyzdy hn 20

dUjy mfpy nfl vrqxf ijwQy syPtI dy msly nhIN huMdy 21

dUjy mfpy nfl gwlbfq krn vyly ibjLns vrgy sMbMD rwKx bfry suJfa 21

dUjy mfpy nfl gYr-rsmI gwlbfq krnf 22

gYr-rsmI gwlbfq ivc iDafn rwKx vfly Kqry 22

vrksLIt nMbr 3: gwlbfq dy cMgy hunr vrqxf 23

5 kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf 25

bwcy dy ibhqr ihwqF ivc 25

pflx-posx dy pRbMD 26

cfielz suport 28

cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF 29

pflx-posx dI plYn bxfAuxf 30

pflx-posx dI plYn df nmUnf 31

pflx-posx dI plYn bfry PYslf ikvyN krnf hY 32

cox 1: qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr sihmq ho skdy ho 33

cox 2: iksy aYgrImYNt `qy phuMcx leI qusIN mdd lY skdy ho 34

cox 3: qusIN kort ivc afpxI numfieMdgI leI vkIl kr skdy ho 37

insLfn lfAux vflI ilst: vkIl dI cox krnf 38

sUbfeI kort: PYimlI kys kfnPrMs 39

kort afrzrF aqy aYgrImYNtF nUM bdlxf 40

kort afrzr lfgU krvfAuxf 40

vrksLIt nMbr 4: pflx-posx dI plYn 41

vsIly 45

pVHnXog sfmwgrI 46

vrksLIt nMbr 5: alwg hox qoN bfad dI ijLMdgI: ijnHF qrIikaF nfl mfpy iswJdy hn 47

mfnqf 49

ivsLf-sUcI

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

ieh gfeIz (hYNzbuwk) bwicaF dIaF AudoN dIaF loVF vwl iDafn idMdI hY jdoN mfpy alwg ho jFdy hn aqy ieh dwsdI hY ik Auh loVF pUrIaF krn ivc qusIN ikvyN mdd kr skdy ho[

quhfzy bwicaF nUM quhfzy alwg hox (sYpfrysLn) dy smyN dOrfn ipafr aqy ihmfieq dI loV huMdI hY ijhVf ik AunHF leI aOKf smF huMdf hY[ AunHF nUM alwg hox qoN bfad dy smyN dOrfn vI ipafr aqy ihmfieq dI loV huMdI hY jdoN quhfzf pirvfr nvIN ijLMdgI ivc azjst ho irhf huMdf hY[

mfipaF leI iek gfeIz

1

irsLqy nUM Kqm krn df kfrj mfipaF leI cuxOqIaF vflf huMdf hY[ ies df mqlb ho skdf hY: • bwcy pflx dy nvyN pRbMD ivkisq krnf; • afpxy bwicaF dI hF-pwKI azjstmYNt krn ivc mdd krnf; • afpxy jjLbfqF nfl iswJxf; • bwicaF dy ibhqr ihwqF ivc kfnUMnI PYsly krnf[

ieh gfeIz ienHF gwlF bfry jfxkfrI idMdI hY: • bwicaF nUM quhfzy alwg hox df kI anuBv huMdf hY aqy qusIN ikvyN AunHF dI mdd kr

skdy ho; • mfipaF nUM alwg hox dy kfrj df ikvyN anuBv huMdf hY; • qusIN afpxy bwicaF nfl mfpypuxy dy ishqmMd sMbMD ikvyN bxf skdy ho; • jy syPtI dy msly hox qF kI krnf hY[

ieh gfeIz ieh vI dyKdI hY: • PYsly krn leI ikhVIaF coxF AuplbD hn; • qusIN mIzIeysLn (ivcolgI) vrqx dy ikvyN Xog ho skdy ho; • cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF kI hn aqy ieh ikvyN lfgU huMdIaF hn; • jy quhfnUM adflq nUM jfx dI loV hovy qF kI AumId rwKxI hY; • hor jfxkfrI aqy mdd ikwQoN lYxI hY[

ieh gfeIz quhfnUM kMm krn leI sfDn pRdfn krdI hY[ qusIN ies gfeIz nUM iek vfrI pVHn dI bjfey hOlI hOlI vrqxf cfhuMdy ho skdy ho[ hr cYptr dy aMq `qy idwqIaF vrksLItF svY-ivcfr krn df mOkf idMdIaF hn aqy agly kdmF dI plYn bxfAux ivc quhfzI mdd krdIaF hn[

ieh gfeIz iks leI hYqusIN:

• ivafhy ho skdy ho; • kOmn lfa rihMdy ho skdy ho; jF • dUjy mfpy nfl kdy vI nhIN rhy ho skdy ho[

qusIN pihlF hI sMbMDF nUM Cwz ky cly gey ho skdy ho jF ies bfry soc rhy ho skdy ho[

ieh gfeIz pirvfr aqy dosqF leI vI hY ijnHF df bwicaF nfl sMbMD ho skdf hY[

jfx-pCfxburf vrqfAu aqy syPtI dy mslyjy qusIN ieh mihsUs krdy hovo ik quhfzI syPtI jF quhfzy bwicaF dI syPtI Kqry ivc hY qF ieh pwkf krnf quhfzI nMbr iek pihl hY ik qusIN aqy quhfzy bwcy surwiKaq hn[

bwicaF nUM bury vrqfAu dy isLkfr hox jF jfrI rihx vflI ihMsf dyKx qoN rokx dI ijLMmyvfrI sfry bflgF dI hY[

bwicaF dy asrdfr pflx-posx leI asIN ijhVIaF jugqF ies gfeIz ivc dwsIaF hn, AunHF ivwcoN kuJ ho skdf quhfzI hflq leI ZukvINaF nf hox[

jy qusIN afpxI aqy afpxy bwicaF dI syPtI leI zrdy ho qF iksy PYimlI jsits kONslr nfl sMprk kro jF ivkitmilMk ienPrmysLn srivisjL lfeIn nUM 1 800 563-0808 `qy Pon kro[ Auh quhfnUM quhfzy nyVy dIaF syvfvF kol Byjxgy[ quhfnUM iksy vkIl nfl gwl krn dI loV vI ho skdI hY[ ies gfeIz df sPf 37 kort afrzrF bfry dwsdf hY ijhVy ik qusIN afpxI aqy afpxy bwicaF dI rKvflI leI lY skdy ho[

1

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

2

irsLqy df tuwtxf

kfmuk sfQI dI kmIdos

qF a

qy sh

uiraF d

f nuksfn

smfijk srgrmIaF ivc qbdIlIaF

mfpyp

uxy dy rol ivc qbdIlIaF

pCfx df nuksfn

AumIdF aqy a

fsF df nuks

fn

nym aqy ZFcy df nuksfn

smfijk qbdIlIaFkfnUMnI q

bdIl

IaF

mfiek/afriQk qbdIlIaF

pirvfrk ZFcy ivc qbdIlIa

Fihwws ydfr hox df nuk

sfn

srIrk qbdIlIaF

nuksfn aqy

qbdIlI

bhuq sfry lok alwg hox dy kfrj df gMZy dIaF iCwlF vFg vrxn krdy hn[

mfipaF leI iek gfeIz

3

afpxy bwicaF dy ivcfr suxn dI sfzI smrwQf AudoN vD jFdI hY jdoN asIN afpxy jjLbfqI anuBvF dI pCfx krdy hF aqy ienHF nUM smJx dI koisLsL krdy hF[ jdoN asIN ies gwl qoN sucyq huMdy hF ik sfzy nfl kI vfpr irhf hY qF asIN afpxy bwicaF dI ibhqr mdd kr skdy hF[

alwg hoxf: iek kfrj ijhVf smF pf ky huMdf hYalwg hoxf (sYpfrysLn) iek aijhf kfrj hY ijhVf joVy dy asl ivc alwg hox qoN kfPI smF pihlF sLurU huMdf hY[ alwg hox nfl bflg keI pwDrF `qy nuksfn anuBv krdy hn[ iek pwDr `qy asIN Aus ivakqI nUM gvf bihMdy hF ijs nfl kdy asIN iekimk sI[ dUjy pwDr `qy asIN Auh afsF jF suPny gvf bihMdy hF ijhVy asIN irsLqy leI ley sI[

KojIaF ny ieh pqf lfieaf hY ik bhuqy kysF ivc alwg hox qoN pUrI qrHF TIk hox leI qkrIbn do sfl lwgdy hn aqy TIk hox df kfrj sog mnfAux dy kfrj vrgf hI hY[

alwg hox dy kfrj dOrfn afpxy jjLbfqF nUM smJx nfl sfzI ieh smJx ivc mdd huMdI hY ik sfzy bwcy kI mihsUs kr rhy hn[ asIN ieh aihsfs krdy hF ik Auh vI sog mnfAux dy kfrj ivc dI lMG rhy hn[

alwg hox df PYslf krnf

alwg hox df PYslf aijhf PYslf hY ijhVf qusIN sLfied qyjLI nfl jF sOK nfl nhIN kIqf hovygf[

aksr, joVy afpxy irsLqy nUM Kqm krn qoN pihlF ies nUM suDfrn leI vfr vfr koisLsL krdy hn[

aMq ivc, bhuqy joVy sFJy PYsly `qy nhIN phuMcdy[ afm qOr `qy iek pfrtnr (sfQI) afKrI kdm cuwkx leI ijLafdf iqafr huMdf hY[

alwg hox dy jjLbfqpfrtnr (sfQI) qoN judf hox vfly hr ivakqI nUM jjLbfqF dIaF bhuq sfrIaF vwK vwK iksmF df anuBv huMdf hY[

qusIN Audfs, duKI, iPkrmMd, guwsy, KusL, hlky, dosLI aqy sLrmsfr mihsUs kr skdy ho[ alwg hox vfly lokF df kihxf hY ik Auh iek nfloN ijLafdf jjLbfq mihsUs krdy hn

aqy AunHF dy jjLbfq nf-anumfn lfAux Xog huMdy hn[ qusIN svyr nUM KusL aqy hlky mihsUs kr skdy ho pr dupihr nUM guwsf aqy sdmf mihsUs kr skdy ho[ bhuq sfry lokF df kihxf hY ik Auh inrbl aqy kmjLor mihsUs krdy hn[

BfvnfvF vqIry df kfrn nhIN bxdIaF

asIN ikvyN mihsUs krdy hF ies bfry sfzI koeI cox nhIN huMdI pr AunHF BfvnfvF bfry asIN ikvyN aml krdy hF ies bfry sfzy kol cox hY[ asIN aijhy qrIikaF nfl aml krn dI cox kr skdy hF ijhVy bwicaF dI hF-pwKI azjstmYNt krn ivc mdd krn[

qusIN afpxIaF BfvnfvF nfl iks qrHF nijwTogy aqy dUjy mfpy nfl ikvyN vrqogy ies gwl `qy asr pfeygf ik quhfzy bwcy alwg hox nfl ikMnf ku cMgI qrHF azjst hoxgy[

Audfhrx: jy qusIN ies gwl qoN sucyq hovo ik qusIN Audfs/guwsy/apsYWt mihsUs kr rhy ho qF qusIN ieh cox kr skdy ho ik qusIN ies bfry kI krnf hY[ afpxy jjLbfqF nfl iswJx leI kuJ smF lYx dOrfn qusIN bwcy pflx dy rol ivc mdd leI iksy dosq jF irsLqydfr nUM swd skdy ho[

alwg hox dIaF styjFalwg hox dIaF styjF sog dIaF styjF nfl imldIaF hn[ asIN pirvfr dy aMq df sog mnf rhy huMdy hF ijs qrHF dy pirvfr nUM asIN jfxdy sI[

afm qOr `qy alwg hox vflf ivakqI nuksfn aqy sog dIaF cfr mnoivigafnk styjF ivc dI lMGdf hY:

1. sdmf

jdoN qyjL jjLbfq sfzy `qy BfrU huMdy hn qF sfzy idmfg df ihPfjLqI pRbMD BfvnfvF nUM bMd kr idMdf hY[

ies styj vfly lok afm qOr `qy ieh kihMdy hn ik Auh kuJ mihsUs nhIN kr rhy jF Auh suMn aqy bycYn mihsUs krdy hn[

2. guwsf

suMnqf ht jFdI hY aqy BfvnfvF vfps af jFdIaF hn[ asIN gwusf, rosf aqy icMqf mihsUs kr skdy hF[ ieh ikvyN ho skdf hY?

3. qbdIlI

ieh smF BMblBUsy aqy rlvyN-imlvyN jjLbfqF df huMdf hY[ ies styj `qy asIN irsLqy bfry ivcfr krdy hF aqy ieh ivcfr krdy hF ik ikhVI cIjL glq hoeI hY[ asIN afpxy pfrtnr nUM vfps afAux leI mnfAux dI koisLsL kr skdy hF[ asIN afpxy afp nUM ieh dws skdy hF ik jy isrP asIN hI kuJ cIjLF kIqIaF huMdIaF (jF nf kIqIaF huMdIaF) qF irsLqy ny jfrI rihxf sI[

lokF df kihxf hY ik Auh rolr kostr AuWpr cVHy mihsUs krdy hn[ iek imMt Auh hlky aqy idRVH mihsUs krdy hn[ dUjy imMt Auh Audfs aqy ainsLicq mihsUs krdy hn[

ieh Auh styj hY jdoN asIN iek joVy dy ihwsy qoN iPr iekwly (isMgl) ivakqI dI mnoivigafnk qbdIlI krnf sLurU krdy hF[

4. pRvfnqf

ies styj ivc, asIN alwg hox nUM pRvfn kr lYNdy hF[ asIN afpxy sfbkf pfrtnr nfl kMmkfrI sMbMD sQfpq kr ilaf ho skdf hY aqy asIN iek nvIN ijMLdgI ivc awgy vD rhy huMdy hF[

mhwqvpUrn: sfry lok ies qrqIb nfl styjF ivc dI nhIN lMGdy[ ies dy nfl hI, kuJ lok styjF ivc dI Cy mhIinaF ivc lMG jFdy hn, jd ik hornF nUM Gwt smF lwg skdf hY jF ikqy ijLafdf smF lwg skdf hY[ kuJ qF alwg hox qoN pihlF hI styjF ivc dI lMG jFdy hn[ kuJ kfrj ivc dI lMGx dOrfn styjF bdldy rihMdy hn[

bflgF leI alwg hox dy kMmafpxy kMmF dI pCfx krn dy Xog hox nfl quhfnUM AunHF nUM AunHF kMmF qoN vKrfAux ivc mdd imldI hY ijnHF df sfhmxf quhfzy bwcy kr rhy hn[ ies nfl pfrtnrF dy mfmilaF aqy bwcy pflx dy mfmilaF ivckfr Prk smJx ivc mdd imldI hY[

1. nuksfn nUM pRvfn krnf

afpxy pfrtnr dy nuksfn `qy AudfsI, aqy ies dy nfl nfl irsLqy leI AumIdF aqy suPinaF dy Kfqmy nUM pRvfn krnf aqy AudfsI jLfhr krnf mhwqvpUrn hY[ ijhVy nuksfn df sog nhIN mnfieaf jFdf, Aus df nqIjf

bflgF leI alwg hox df qjrbf 2

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

4

afpxy sfbkf pfrtnr nfl ibqfeI ijLMdgI ivc mgn rihx ivc inkl skdf hY[

2. afpxy afp nUM TIk rfh `qy ilafAuxf

ies ivc afpxy afp nUM irsLqy qoN alwg krnf aqy svY-pCfx dI nvIN sUJ sQfpq krnf sLfml huMdf hY[ ieh “asIN” qoN “mYN” df sPr hY[ ieh AunHF sLkqIaF nUM Xfd krn ivc mdd krdf hY ijhVIaF irsLqy qoN pihlF quhfzy kol sn[ ieh BrosyXog dosqF aqy pirvfr dy mYNbrF qwk phuMc krn ivc vI mdd krdf hY[ afpxIaF BfvnfvF dI pCfx krn leI qusIN kONsilMg (slfh-msLvry) df Pfiedf vI lYxf cfh skdy ho[ quhfnUM srIrk qOr `qy aqy ies dy nfl nfl jjLbfqI qOr `qy afpxf iKafl rwKx dI loV hY[

3. guwsy/rosy nUM hwl krnf

alwg hoxf aijhIaF BfvnfvF ilaf skdf hY ijhVIaF sflF bwDI quhfzy `qy asr kr skdIaF hn[ afpxy sfbkf pfrtnr nUM dyKx nfl jF ieh suxn nfl ik Auh kI kr irhf/rhI hY, jjLbfqI XfdF jF kOVIaF BfvnfvF BVk skdIaF hn[ ijLMdgI ivc agFh vDx leI guwsy aqy rosy nUM ishqmMd qrIky nfl Cwz dyxf jLrUrI hY[ jy guwsf jfrI rhy qF bwicaF nUM hiQafr vjoN vrqy jfx kfrn AunHF df nuksfn ho skdf hY[

4. afpxy hor sMbMDF ivc qbdIlIaF nfl iswJxf

AunHF dosqF nfl sMbMDF ivc vI Prk pY skdf hY ijnHF nfl qusIN joVy dy qOr `qy vrqdy sI aqy ijhVy quhfzy sfbkf pfrtnr dy vwzy pirvfr ivwcoN sn[

5. pYsy-Dyly nfl iswJxf

ies gwl dI sMBfvnf hY ik alwg hox nfl quhfzI mfiek hflq bdl jfvygI[ jy jLrUrI hovy qF PfienYNsLl kONsilMg lvo[ afmdn ivc kmI nfl iswJx bfry quhfzy POrI msly ho skdy hn aqy quhfnUM lMmy smyN dI vwKrI mfiek plYn dI loV pvygI[

6. nvF Brosf hfsl krnf, iPr agFh vDxf

ies kMm ivc nvyN sMbMD bxf ky dyKx aqy nvyN rol inBfAux df hONslf sLfml huMdy hn[

7. dubfrf ijLMdgI sLurU krnf

ieh kMm hornF kMmF `qy Ausrdf hY[ tIcf iek nvF kfiem rihx Xog irsLqf kfiem krnf jF isMgl ivakqI vjoN sMqusLtI vflI ijLMdgI jIxf hY[

ieh plYn krn df smF ik iewQoN ikwQy jfxf hYalwg hoxf quhfzI ijLMdgI ivclI iek vwzI qbdIlI hY[ ieh smF ivcfr krn aqy ieh plYn krn df vI ho skdf hY ik iewQoN ikwQy jfxf hY[ ihMmq aqy pwky ierfdy nfl qusIN ies nUM afpxy leI aqy afpxy bwicaF leI quhfzy bfry iek nvyN qrIky nfl iswKx aqy pihlF nfloN qkVy aqy ijLafdf lckdfr bx ky AuBrn df iek mOkf bxf skdy ho[

vrksLIt nMbr 1 dyKo, “BivwK vwl dyKxf: iek svY-anumfn[” ieh sPf 5 `qy sLurU huMdI hY[ iDafn kyNdirq krn ivc ieh quhfzI mdd krdI hY[ ieh quhfnUM afpxI ijLMdgI `qy ivcfr krn aqy afpxy tIicaF dI plYn bxfAux df mOkf idMdI hY[ afpxy smyN muqfbk vrksLIt nUM pUrI krn dI plYn bxfAu[

ieh jfxn nfl vI mdd ho skdI hY ik qusIN iekwly nhIN ho[ kYnyzf ivc, sfry pirvfrF dI 40 qoN vI ijLafdf pRqIsLq nUM alwg hox df anuBv huMdf hY[ hor mfipaF ny ies nfl ijnHF kuJ hor qrIikaF nfl iswJxf iswiKaf hY, Auh dyKx leI sPf 47 `qy vrksLIt nMbr 5 dyKo[

guwsy bfry iek itwpxI

ieh gwl smJ afAuNdI hY ik donoN mfipaF nUM guwsf af irhf huMdf hY[ pr, jy iksy vI smyN quhfnUM afpxy pfrtnr vloN srIrk qOr `qy nuksfn phuMcfey jfx df zr lwgy qF afpxI syPtI aqy bwicaF dI syPtI nUM XkInI bxfieaf jfxf jLrUrI hY[ syPtI iksy vI mfpy dI sB qoN vwzI pihl hoxf jLrUrI hY[

• jy quhfzy leI bwicaF nUM lY ky jfxf jLrUrI hovy qF aijhf kro[

• jy quhfnUM afpxy guwsy nUM kfbU ivc rwKx ivc musLkl af rhI hovy qF iksy kONslr qoN mdd lvo[ jy gwusy nUM ishqmMd qrIky nfl smiJaf nf jfvy aqy ies nfl iswiJaf nf jfvy qF ies dy vDx dI sMBfvnf huMdI hY[

bflgF leI alwg hox df qjrbf

vrksLIt

5

ieh vrksLIt quhfnUM ieh spsLt kr skdI hY ik alwg hox dy kfrj ivc qusIN ikwQy ho[ ieh agly kdmF dI plYn bxfAux aqy agFh vDx ivc vI quhfzI mdd kr skdI hY[

awgy idwqy svflF `qy ivcfr kro aqy iek nvyN aqy KusL ivakqI hox bfry soco[

mYN kOx sImYN irsLqy ivc afpxy afp nUM ikvyN dyiKaf?

• kI mYN afpxy sfbkf pfrtnr `qy inrBr kIqf ik Auh mYnUM dwsy ik mYN kOx sI? • kI Aus dI mnjLUrI leI mYN bhuq sfrIaF cIjLF kIqIaF?

qjrby qoN mYN kI iswiKaf hY:

1.

2.

3.

4.

5.

mYN hux ikwQy hFalwg hox dIaF AunHF styjF bfry soco ijhVIaF ies cYptr ivc dwsIaF geIaF hn (sdmf, guwsf, qbdIlI aqy pRvfnqf)[ iPr ipCly hPqy ivc afpxy rIaYksLnF bfry soco[ ienHF styjF ivc qusIN afpxy afp nUM ikwQy rwKogy?

alwg hox dy kfrjF bfry soco, sPf 3-4 `qy idwqy gey hn[

iPr ieh ivcfr kro ik ienHF kfrjF `qy kMm krn dI kfrvfeI ivc qusIN ikwQy ho[

BivwK vwl dyKxf: iek svY-anumfn1

6

mYN ikwQy hF:

nuksfn nUM pRvfn krn ivc

afpxy afp nUM TIk rfh `qy ilafAux ivc

guwsy/rosy nUM hwl krn ivc

afpxy hor sMbMDF ivc qbdIlIaF nfl iswJx ivc

pYsy-Dyly nfl iswJx ivwc

nvF Brosf hfsl krn ivc, iPr agFh vDx ivc

dubfrf ijLMdgI sLurU krn ivc

AunHF kuJ cIjLF bfry soco ijhVIaF qusIN svfl df jvfb dyx leI scyq ho ky cux skdy ho: mYN iewQoN ikwQy jfxf hY?

mYN:

mYN kI bxnf hY

BivwK leI myry tIcy, iKafl, suPny kI hn?

myrIaF kdrF-kImqF (vYlXUjL) kI hn?

mYN afpxy afp nUM agFh vDdI/vDdf ikvyN dyKdf hF?

afpxy afp nfl iekrfrnfmfmYN ies vrksLIt `qy _______ (hPiqaF/mhIinaF df smF) ivc ivcfr krFgI/krFgf aqy ieh qulnf krFgI/krFgf ik sog dIaF styjF aqy alwg hox dy kfrjF nfl iswJx dI kfrvfeI ivc mYN ikwQy hF[

vrksLIt 1 BivwK vwl dyKxf: iek svY-anumfn

mfipaF leI iek gfeIz

7

ies df myry bwicaF `qy ikvyN asr pvygf?

alwg hox df PYslf krn vyly mfipaF nUM ijhVy sB qoN ijLafdf aOKy svflF df sfhmxf krnf pYNdf hY, AunHF ivwcoN iek hY, “ies df myry bwicaF `qy ikvyN asr pvygf?”

ieh cYptr alwg hox dy qjrby bfry bwcy dy njLrIey qoN jfxkfrI idMdf hY[ bhuq vwzI qbdIlI dy ies smyN rfhIN gujLrn ivc afpxy bwicaF dI mdd krn leI ieh kuJ jugqF dwsdf hY ijhVIaF quhfnUM PfiedymMd lwg skdIaF hn[

bwicaF nUM aksr kI mihsUs huMdf hYbwcy aksr guwsf, AudfsI, Tukrf idwqy gey aqy dosLI mihsUs krdy hn[ ieh sfrIaF BfvnfvF ckrf dyx vflIaF huMdIaF hn[ Auh rfhq vrgy jjLbfq vI mihsUs kr skdy hn ijnHF bfry Auh iPr dosLI mihsUs krdy hn[

bflgF vFg hI, bwcy vI nuksfn aqy sog dIaF styjF ivc dI lMGdy hn[ Auh aksr ienHF jjLbfqF nUM awgy ilKIaF styjF dy kfrj vjoN mihsUs krdy hn:

styj 1: ienkfr[ mMm aqy zYz iPr iekwTy ho jfxgy[

styj 2: guwsf[ qusIN ieh myry nfl ikvyN kr skdy ho? qusIN mYnUM inrfsL kIqf hY[

jy qusIN mYnUM swcIN ipafr krdy huMdy qF qusIN iekwTy rihxf sI[

styj 3: sOdybfjI: jy mYN bhuq vDIaf bx jfvF qF ho skdf qusIN iPr iekwTy ho jfvogy[

styj 4: AudfsI: mYN aMdroN KflI mihsUs krdf hF aqy koeI vI cIjL ieh KflIpn dUr nhIN kr skdI[

styj 5: pRvfnqf[ mMm aqy zYz hux dubfrf iekwTy nhIN hox lwgy[ jy myry dosqF nUM pqf lwg jfey ik myry mfpy iekwTy nhIN rihMdy qF vI E ky hY[

bflgF vFg hI, ho skdf bwcy vI ienHF styjF ivc dI iesy qrqIb nfl nhIN lMGxgy aqy ies kfrj nUM lwgx vflf smF hr bwcy leI vwKrf hovygf[

bwicaF dy sB qoN vwzy zr

• mYN kuJ glq kIqf hY ijs krky mMm aqy zYz alwg ho rhy hn[ ieh myrf ksUr hY[

• jy mMm aqy zYz pihlF iek dUjy nUM ipafr krdy sI aqy hux nhIN krdy qF Auh mYnUM vI ipafr krnf bMd kr skdy hn[

bwcy sB qoN ijLafdf kI jfxnf cfhuMdy hnipCly 20 sflF dI Koj aqy mfhrF df qjrbf sfnUM ieh dwsdf hY ik alwg hoey mfipaF dy bwcy sB qoN ijLafdf kI jfxnf cfhuMdy hn:

• mMm aqy zYz mYnUM ipafr krnf jfrI rwKxgy[

• mMm aqy zYz lVnf bMd kr dyxgy[ • mMm aqy zYz donoN myrI ijLMdgI ivc

rihxgy[ • jy aijhf nf ho skdf hovy qF Gwto Gwt

myrf iek mfpf myrI ijLMdgI ivc nfl rhygf[

bwicaF leI alwg hox df qjrbf

styj 1: ienkfr

styj 2: guwsf

styj 3: sOdybfjI

styj 4: AudfsI

styj 5: pRvfnqf

3

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

8

bwcy aksr ikvyN huMgfrf Brdy hnafm qOr `qy:

• skUl jfx qoN pihlF dI Aumr dy bwcy sikAurtI `qy iDafn idMdy hn[ • aYlImYNtrI skUl dy bwcy AudfsI aqy/jF guwsf idKfAuNdy hn[ • jUnIar hfeI aqy imzl skUl dy ividafrQI puwCdy hn ikAuN, kI ho irhf hY? • hfeI skUl dy ividafrQI sMbMDF aqy vcnbwDqf dy jfiejL hox nUM svfl krdy hn[

afpxy alwg hox bfry afpxy bwcy aqy Aus dy huMgfry qoN kI AumId rwKxI hY ieh smJx leI qusIN awgy idwqI insLfnIaF lfAux vflI ilst (cYWkilst) vrq skdy ho [ qusIN “kI dyKxf hY” dy nfl “smwisaf” jF “smwisaf nhIN” `qy insLfnI lf skdy ho[

ey. bfl (0 qoN 18 mhIny)

msly • sMBfl krn vfilaF, mfhOl aqy nym dI ieksfrqf • sMBfl krn vfly nfl jjLbfqI sFJ • pflx-posx aqy ipafr

kI dyKxf hY • nINd ivc qbdIlIaF • Kfx ivc qbdIlIaF • icMbVy rihx vflf vqIrf/musLkl nfl prHF hoxf

mdd krn leI qusIN kI kr skdy ho • lokF aqy nymF ivc ieksfrqf kfiem rwKo • nymF nUM hOlI hOlI bdlo • bfl dy sfhmxy guwsy dy pRgtfvy aqy jjLbfqI Aubfl qoN prhyjL kro • bfl dy sfhmxy lVo nf

smwisaf smwisaf nhIN

� �� �� �

bwicaF leI alwg hox df qjrbf

mfipaF leI iek gfeIz

9

bI. Coty bwcy (18 mhIinaF qoN 3 sfl)

msly • sMBfl krn vfilaF, mfhOl aqy nym dI ieksfrqf • ieh zr ik gYrhfjLr mfpf guafc igaf hY • pflx-posx aqy ipafr • sikAurtI bfry iPkr (mYnUM kOx sFBygf?)

kI dyKxf hY • rox ivc vfDf • sOx ivc musLkl/zrfAuxy suPny afAuxf • afp Kfx dI bjfey ieh mMg krnf ik mfpf iKlfey • toafielt jfx dIaF afdqF ivc qbdIlIaF • guwsy ivc vfDf (ijvyN ik guwsy dy dOry pYxf aqy mfrnf) • bflgF nfl jF surwiKaq cIjLF nfl icMbVy rihxf

mdd krn leI qusIN kI kr skdy ho • ipafr kro aqy lfz lzfAu • mUMh-jLbfnI XkIn idvfAu (mMm aqy zYz donoN kihMdy hn, “afeI lv XU”) • lokF aqy nymF dI ieksfrqf kfiem rwKo • bwcy nUM dubfrf Brosf idvfAu ik Aus dI sMBfl kIqI jfvygI • qbdIlIaF bfry sfP aqy sOKI jfxkfrI idAu • bwcy nUM sLbdF jF KyzF rfhIN afpxIaF BfvnfvF pRgt krn df mOkf idAu • bwcy dy sfhmxy guwsy dy pRgtfvy aqy jjLbfqI Aubfl qoN prhyjL kro • bwcy dy sfhmxy lVo nf

sI. skUl jfx qoN pihlF dI Aumr dy bwcy (3 qoN 5 sfl)

msly • Cwzy/Tukrfey jfx df zr • ieh sLwk ik Auh ipafr krn Xog nhIN hn (kI mMmI/zYzI ies krky Cwz ky gey ik mYN

bhuq cMgf nhIN hF?) • jo hoieaf hY Aus leI afpxy afp nUM ksUrvfr smJxf (kI mYN ieh kIqf ikAuNik mYN mfVf

sI?)

kI dyKxf hY • sOx/Kfx/gwlF krn dy pihly vqIiraF `qy vfps jf irhf hY • icMbVy rihx vflf vqIrf/alwg hox ivc musLkl • guwsy ivc vfDf • sihxsLIlqf ivc vfDf (hr gwl mMnxf)

mdd krn leI qusIN kI kr skdy ho • ipafr kro aqy lfz lzfAu • mUMh-jLbfnI XkIn idvfAu (mMm aqy zYz donoN kihMdy hn, “afeI lv XU”) • lokF aqy nymF dI ieksfrqf kfiem rwKo • bwcy nUM dubfrf Brosf idvfAu ik Aus dI sMBfl kIqI jfvygI • qbdIlIaF bfry sfP aqy sOKI jfxkfrI idAu • bwcy nUM sLbdF jF KyzF rfhIN afpxIaF BfvnfvF pRgt krn df mOkf idAu • bwcy dy sfhmxy guwsy dy pRgtfvy aqy jjLbfqI Aubfl qoN prhyjL kro • bwcy dy sfhmxy lVo nf

smwisaf smwisaf nhIN

� �� �� �� �� �� �

smwisaf smwisaf nhIN

� �� �� �� �

3

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

10

zI. skUl jfx dI Aumr dy Coty bwcy (6 qoN 8 sfl)

msly • gYrhfjLr mfpy nUM cfhuxf • mfipaF dy muV ky iekwTy ho jfx bfry suPny lYxf • iek mfpy df pwK lYx dI loV mihsUs krnf • mfpy dI BlfeI bfry iPkr krnf • dosLI mihsUs krnf ik mfipaF dy alwg hox leI Auh ijLMmyvfr hY

kI dyKxf hY • AudfsI, sog, roxf, htkory Brnf, afpxy afp ivc lIn rihxf • mfpy nfl sMbMD tuwtx df zr • afpxI ijLMdgI ivc qrqIb dy guafcx df zr • vFJf rihx jF Cwz idwqy gey hox dIaF BfvnfvF • guwsf aqy Dwkf muwkI ivc vfDf • Kyzx aqy sLugl krn ivc musLkl

mdd krn leI qusIN kI kr skdy ho • Aus nUM sLbdF nfl XkIn idvfAu ik mMm aqy zYz Aus dI sMBfl krnf jfrI rwKxgy • Aus nUM XkIn idvfAu ik Aus df donF mfipaF nUM imlxf jfrI rhygf (jy aijhf hoxf hY) • bwcy nUM dUjy mfpy nUM ipafr krn dI afigaf idAu • bwcy kol dUjy mfpy dI aflocnf nf kro • bwcy nUM “ivckfr” nf ilafAu (sPf 20 `qy “kuJ mfpy ijhVIaF cflF Kyzdy hn” dyKo)

eI. skUl jfx dI Aumr dy vwzy bwcy (9 qoN 12 sfl)

msly • cIjLF nUM iek pfsV dyK skdf hY: iek mfpf TIk hY, dUjf glq hY • mfipaF dy alwg hox bfry sLrm jF prysLfnI mihsUs kr skdf hY • ieh mihsUs kr skdf hY ik alwg hox ny Aus dI afpxI pCfx nUM Kqry ivc pfieaf hY • byvsI dI Bfvnf nUM kfbU krn dI loV mihsUs kr skdf hY • vPLfdfrI dy ivroD mihsUs kr skdf hY

kI dyKxf hY • srIrk isLkfieqF (isrdrd, QkyNvF, pyt ivc drd) • bhuq ijLafdf guwsf, Kfs krky Aus mfpy `qy ijs nUM Auh ksUrvfr smJdf hovy • dUjy mfpy dy ivrwuD ivc iek mfpy df pwK pUrnf • sfQIaF nfl musLkl • Kyzx aqy sLugl krn ivc musLkl

mdd krn leI qusIN kI kr skdy ho • pwK lYx jF pfrKU bxy ibnF bwcy dIaF BfvnfvF aqy isLkfieqF nUM suxo • bwcy kol dUjy mfpy dI aflocnf nf kro • afpxy bwcy nUM dUjy mfpy dI cMigafeI dyKx leI AuqsLfh idAu • bwcy dy sfhmxy nf lVo • kdy kdy dUjy mfpy bfry cMgIaF gwlF kho • bwcy `qy pwK lYx leI prYsLr nf pfAu • dUjy mfpy nfl bwcy dy sMprk dI ihmfieq kro (jy aijhf sMBv hY)

smwisaf smwisaf nhIN

� �� �� �� �� �� �

smwisaf smwisaf nhIN

� �� �� �� �� �

bwicaF leI alwg hox df qjrbf

mfipaF leI iek gfeIz

11

aYWP. gBrU (tInjL) (13 qoN 18 sfl)

msly • ies gwloN apsYWt ho skdf hY ik mfpy loVINdI mdd krn aqy hwdF imwQx dy aXog ho skdy

hn • mfpy nfl awgBbUky vflf sMbMD hor vI bdqr ho skdf hY • smyN qoN pihlF hI afjLfdI jF afjLfdI ivc vfDf • Gr ivc ijLafdf ijLMmyvfrIaF cuwkx leI ikhf jf skdf hY ijs nfl sfQIaF qoN dUr ho

skdf hY[

kI dyKxf hY • skUl dIaF smwisafvF, ijvyN ik iDafn lfAux ivc musLkl, QkyNvF • sYks, nisLaF, jurm rfhIN jjLbfqI boJ lfhuxf • jjLbfqI boJ nUM aMdr rwKxf: izprYsLn • nyVly sMbMDF bfry icMqf • pirvfr aqy bcpn dy Kuwsx `qy sog mnfAuxf • pirvfr qoN dUr aqy lFBy hoxf

mdd krn leI qusIN kI kr skdy ho • gBrUaF nUM afpxIaF BfvnfvF, iPkr, isLkfieqF sFJIaF krn dy mOky idAu[ • msilaF aqy hflqF bfry eImfndfrI nfl ivcfr kro • jjLbfqI mdd leI gBrUaF `qy inrBr krn qoN prhyjL kro • gBrUaF `qy pwK lYx leI prYsLr nf pfAu • kdy kdy dUjy mfpy bfry cMgIaF gwlF kho • gBrUaF nUM ZukvINaF dosqIaF pfAux idAu aqy dosqF nfl kfrj krn idAu

ies cYptr dy aMq `qy vrksLIt nMbr 2, “afpxy bwcy `qy iDafn dyxf” dyKoo[ ieh socx leI vrksLIt dI vrqoN kro ik quhfzy bwcy ikvyN azjst ho rhy hn aqy jy AunHF nUM smwisafvF af rhIaF hox qF qusIN AunHF dI ikvyN mdd kr skdy ho[

bwicaF nUM kI suxn dI loV hYbwicaF nUM dwsxf alwg hox dy sfry kfrj df sB qoN duKdfeI ihwsf ho skdf hY[

ieh kuJ gwlF quhfnUM PfiedymMd lwg skdIaF hn[

kuJ gwlF mfpy rl ky kih skdy hn[ jy qusIN afpxy bwicaF nfl dUjy mfpy qoN ibnF gwl kr rhy ho qF qusIN AunHF gwlF nUM hflq anusfr Zfl skdy ho[

jy quhfzy syPtI bfry iPkr hox qF ienHF ivwcoN kuJ gwlF sLfied TIk nf hox[

• asIN qyrI sMBfl krnf jfrI rwKFgy aqy qyry leI cIjLF df pRbMD krFgy aqy qYnUM surwiKaq rwKFgy[

• BfvyN sfzIaF iek dUjy pRqI BfvnfvF bdl geIaF hn, pr sfzf qyry nfl jo Kfs irsLqf hY Auh sdf jfrI rhygf[ bflgF ivckfr BfvnfvF bdl skdIaF hn, pr mfipaF aqy bwicaF ivckfr kdy nhIN bdldIaF[

• qyrf afpxIaF BYxF aqy BrfvF, grYNzpyrYNts aqy hor irsLqydfrF nfl sMbMD jfrI rhygf[ hflF ik kdy kdy ieh irsLqy bdl jFdy hn[

• qUM alwg hox df kfrn nhIN[ koeI vI nhIN socdf ik qUM ieh kIqf hY[ • alwg hox df PYslf krnf sOKf nhIN sI[ asIN afpxy irsLqy nUM kfiem rwKx leI bhuq

koisLsL kIqI, pr asIN PYslf kIqf ik hux asIN iekwTy nhIN rih skdy[ • jdoN asIN ivafh kIqf/iekwTy rihxf sLurU kIqf qF asIN iek dUjy nUM ipafr krdy sI aqy

XkIn krdy sI ik sB kuJ TIk rhygf[ • asIN qyrIaf iewCfvF df siqkfr krdy hF pr ieh PYslf asIN krFgy ik qUM ikwQy rihxf

hY[ qYnUM ieh PYslf krn dI loV nhIN hY[

smwisaf smwisaf nhIN

� �� �� �� �� �� �

afpxy bwicaF nUM vfr vfr ieh dwso ik qusIN AunHF nUM ipafr krdy ho[

3

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

12

• asIN qYnUM pwK lYx leI nhIN khFgy[ • qUM cfh skdf eyN ik asIN iPr iekwTy ho jfeIey[ bwcy aksr ieh KfhsL rwKdy hn aqy ieh

cfhuxf kudrqI cIjL hY, pr ieh hoxf nhIN hY[ asIN alwg ho gey hF[ • sfnUM Aus duwK leI bhuq aPsos hY ijhVf ies PYsly kfrn qYnUM ho irhf hY[ • asIN kdy vI qYnUM ipafr krnf bMd nhIN krFgy[ kdy vI nhIN[

bwicaF nUM kI suxn dI loV nhIN hY • alwg hoxf dUjy mfpy df ksUr hY[ bwicaF nUM ieh sunyhf nf idAu ik qusIN cMgy ho aqy dUjf

mfpf mfVf hY, BfvyN qusIN ies qrHF hI mihsUs krdy hovo[ • jo glq hoieaf hY Aus dy vyrvy[ bwicaF nUM iksy XfrI (aPyar), pYisaF dIaF

smwisafvF, afpsI mqBydF jF quhfzy irsLqy ivclIaF hor smwisafvF qoN jfxU hox dI loV nhIN hY[

• dUjf mfpf svfrQI/kTor/mUrK hY[ (dUjy mfpy bfry quhfzIaF nFhpwKI BfvnfvF ho skdIaF hn, pr ieh BfvnfvF bwicaF kol jLfhr krn nfl AunHF ivc jjLbfqI mqByd pYdf huMdy hn[)

bwicaF nUM ikvyN dwsxf hYalwg hoxf afpxy afp ivc bwicaF leI ieMnf apsYWt krn vflf nhIN hY ijMnf ies dy duafly dy mqByd aqy BMblBUsf hn[ bwicaF nUM isrP AudoN hI dwso jdoN qusIN ies cIjL bfry spsLt plYnF bxf leIaF hox ik AunHF df kI bxygf[

• jy qusIN kr skdy hovo qF afpxy bwicaF nUM rl ky dwso[ afpxy iekwly iekwly bwcy nUM dwsx dI bjfey sfry bwicaF nUM iewko vyly dwsxf mdd kr skdf hY qF jo Auh iek dUjy nUM afsrf dy skx[

• aijhf smF aqy QF cuxo ijwQy iDafn-BMg hox jF dKlaMdfjLI dy mOky nf hox[ • afpxy BivwK dI rihxI dy pRbMDF bfry gwl kro[ AunHF nUM dwso ik AunHF nUM hux do GrF ivc

ipafr kIqf jfvygf, jy ies qrHF kIqf jfxf hY[ • AunHF dIaF Kfs loVF df hwl kro ijvyN ik dosq, srgrmIaF, iKzfAuxy aqy skUl[ • afpxy bwicaF nUM sog jLfhr krn idAu aqy AunHF nUM bol ky, icwqr bxf ky, ilK ky jF ro ky

bfhr kwZx df swdf idAu[

dUjy mfpy dI aflocnf nUM bwcy afpxy awD dI aflocnf vjoN suxdy hn[

bwicaF leI alwg hox df qjrbf

mfipaF leI iek gfeIz

13

alwg hox nfl iswJx ivc mfpy bwicaF dI mdd ikvyN kr skdy hn

1. ZFcf bxfAu

afpxy bwcy nfl rojLfnf nym `qy pwky rho[ qbdIlIaF hOlI hOlI kro aqy ieh kfPI ivcfr-vtFdry aqy XkIn idvfAux nfl kro[ afpxy bwcy nUM dosqF nfl Kyzx aqy afm ijLMdgI jIx leI AuqsLfh idAu[ afpxy bwcy dy mfhOl nUM vwD qoN vwD siQr rwKx dI koisLsL kro[ iewko smyN bhuq sfrIaF qbdIlIaF krnf koeI cMgf iKafl nhIN hY[

Audfhrx: quhfzf bwcf Gr ivc hr rfq nUM isrP iewko mfpy nfl hox df afdI ho irhf ho skdf hY[ Ausy smyN nvyN Gr jF nvyN skUl nUM jfxf Aus leI bhuq ijLafdf ho skdf hY[

jnm idnF, CuwtIaF aqy hor mhwqvpUrn simaF duafly dIaF rsmF kfiem rwKo[ ies nfl surwiKaf dI Bfvnf imlx ivc mdd huMdI hY aqy quhfzy bwicaF dI pirvfrk poRgrfmF dI plYn bxfAux aqy AunHF dI qFG nfl AuzIk krn ivc mdd huMdI hY[

bwicaF dI byiJjk svfl puwCx ivc mdd kro[ AunHF nUM qbdIlIaF bfry kfPI smF pihlF dwso[ bwcy ieh jfxnf cfhuMdy hn ik AunHF dI ijLMdgI ivc kI ho irhf hY[ afpxy bwicaF nUM skUl dIaF srgrmIaF, KyzF, skUl qoN bfad dy poRgrfmF jF hor srgrmIaF ivc ihwsf lYx leI AuqsLfh idAu[

afpxy bwicaF nfl AunHF qbdIlIaF jF mUv hox bfry eImfndfrI nfl gwl kro ijnHF df AunHF `qy asr pvygf, aqy aijhf hox qoN pihlF kro[

2. bwicaF nUM afpxIaF BfvnfvF jLfhr krn leI AuqsLfh idAu

ies smyN dOrfn, bwcy Audfs, zry hoey aqy iekwly mihsUs kr skdy hn[ afpxIaF BfvnfvF jLfhr krn ivc AunHF dI mdd krn nfl, bwicaF dI ieh jfxn ivc mdd huMdI hY ik BfvnfvF df hoxf TIk hY[ “mYnUM smJ afAuNdf hY ik qUM zrI hoeI mihsUs kryNgI[ bhuq sfrIaF qbdIlIaF ho rhIaF hn[” AunHF nUM dwso ik qusIN sdf ipafr krn leI aqy AunHF dI sMBfl krn leI mOjUd hovogy[ jdoN qusIN afpxy bwcy dIaF BfvnfvF nUM smJdy ho qF qusIN AunHF nUM ieh dwsdy ho ik quhfnUM aihsfs hY ik Auh ikvyN mihsUs kr rhy hn[

3. bwicaF nUM sog mnfAux df mOkf idAu

quhfzy vFg hI, bwcy vI Aus pirvfr dy tuwtx df sog mnf rhy hn ijs qrHF Auh ies nUM jfxdy sn[ gwwusy aqy BMblBUsy dIaF AunHF dIaF bhuq sfrIaF BfvnfvF AunHF BfvnfvF vFg hI hn ijs qrHF dIaF BfvnfvF quhfzy mn ivc af rhIaF hn[

afpxy sog ivc, bwcy quhfzy `qy guwsf kwZ skdy hn[ ies nUM idl `qy nf lfAux dI koisLsL kro[ quhfzf bwcf alwg hox df mqlb smJx dI koisLsL kr irhf hY[ jdoN quhfzf bwcf apsYWt hovy qF qusIN “hU-bhU” gwl krn dI koisLsL kr skdy ho[ vfps AuhI gwl kho ijhVI quhfzy bwcy ny huxy huxy khI hY[ Audfhrx leI, “mMmI mYN qYnUM nPrq krdF[ qUM zYzI nUM jfx leI mjLbUr kIqf[” qusIN hU-bhU ieh gwl vfps kih skdy ho: “ies vyly qUM ies qrHF mihsUs krdf hYN ik qUM mYnUM nPrq krdf eyN ikAuNik qUM socdf hYN ik mYN zYzI nUM jfx leI mjLbUr kIqf hY[” ies nfl bwcy nUM suixaf igaf mihsUs krn ivc mdd iml skdI hY[

4. AunHF nUM dwso ik qusIN AunHF nUM ipafr krdy ho aqy ieh AunHF df ksUr nhIN hY

quhfzy bwicaF nUM ies smyN Brosy dI pihlF dy iksy vI smyN nfloN ijLafdf loV huMdI hY[ bwicaF nUM vfr vfr ieh suxy jfx dI loV huMdI hY ik jo vI ho jfvy qusIN AunHF nUM ipafr krdy ho[ AunHF nUM dwso ik BfvyN bflgF df iek dUjy nfl ipafr bdl skdf hY, pr iek mfpy df afpxy bwcy nfl ipafr kdy vI bdl nhIN skdf[ mfpy/bwcy df ipafr mfpy/mfpy dy ipafr nfloN vwKrf hY ikAuNik mfpf bwcy nUM sdf leI ipafr krdf hY[

afpxy bwcy nUM dwso ik alwg hoxf Aus df ksUr nhIN hY[ ieh kho ik qbdIlIaF bfry Audfs mihsUs krnf TIk hY[

afpxy bwcy nUM pwK pUrn leI kihx qoN prhyjL kro[ kuJ bwcy dUjy mfpy nfl ibqfey cMgy smyN leI afpxy afp nUM ksUrvfr mihsUs kr skdy hn[

AunHF nUM dwso ik quhfnUM donF nUM ipafr krnf TIk hY[ AunHF nUM cox krn dI loV nhIN hY[

3

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

14

5. AunHF dy vqIry `qy bMdsLF lfAu

bwicaF nUM bMdsLF dI loV huMdI hY[ AunHF nUM spsLt inXmF aqy aijhy mfpy nfl siQr aqy insLicq GrylU ijLMdgI dI loV huMdI hY ijs mfpy `qy Auh bMdsLF bfry ieksfrqf leI inrBr kr skx[ kdy kdy Auh ienHF bMdsLF nUM tYWst krdy hn[

afpxy bwicaF nUM krn leI kMm aqy ijLMmyvfrIaF idAu[ ijhVy bwicaF nUM afpxI Aumr muqfbk ZukvyN kMm krny pYNdy hn aqy AunHF kol kfblIaq huMdI hY, Auh iksy qbdIlI leI ibhqr azjst hox dy Xog huMdy hn[ kdy kdy, mfpy afpxy bwicaF qoN kMm nhIN krvfAuxf cfhuMdy huMdy ikAuNik bwcy pihlF hI mfipaF dy alwg hox bfry kfPI burf mihsUs kr rhy huMdy hn[ pr, bMdsLF kfiem rwK ky qusIN surwiKaq mihsUs krn ivc AunHF dI mdd kr rhy huMdy ho[

6. quhfzy aqy dUjy mfpy ivckfr JVpF aqy ihMsf dyKx qoN bwicaF nUM bcfAu[

ieh jLrUrI hY ik qusIN afpxy bwicaF nUM afpxy aqy afpxy sfbkf pfrtnr ivckfr JVpF jF ihMsf dyKx qoN bcfAu[ jy quhfnUM alwg hox bfry jLordfr BfvnfvF df anuBv ho irhf hovy qF qusIN iksy shfieqf gruwp jF kONslr kol jf skdy ho jo ik afpxy bwicaF qoN prHF rih ky afpxIaF BfvnfvF df hwl krn ivc quhfzI mdd kr skdy hn[

afpxy bwicaF leI pysLfvr mdd kdoN lYxI hYieh smF pysLfvr (pRoPYsLnl) mdd lYx df hY jdoN:

• iksy bwcy df dwuK aqy smwisafvF lgfqfr aqy icrF qoN rihMdy hn[• smF pf ky bwcy dIaF insLfnIaF ibhqr hox dI bjfey bdqr hoeI jFdIaF hn[• quhfnUM afpxy bwcy nfl vrqxf aOKf mihsUs huMdf hY[

pysLfvr mdd lYx leI, sPf 45 `qy vsIilaF vfly Bfg ivc idwqy gey kuJ gruwpF nfl sMprk krky sLurU kro[

bwicaF leI alwg hox df qjrbf

mfipaF leI iek gfeIz

15

insLfn lfAux vflI ilst: iksy vI Aumr dy bwicaF leI sB qoN vDIaf mddasIN suJfa idMdy hF ik AunHF cIjLF `qy insLfnIaF lfAux leI qusIN rMgdfr pYWn vrqo ijhVIaF qusIN pihlf hI kr rhy ho[ ies nfl quhfnUM AunHF keI qrIikaF df pqf lwgygf ijnHF nfl qusIN azjst hox ivc afpxy bwicaF dI mdd kr rhy ho[ AunHF cIjLF `qy insLfnI lfAux leI vwKry rMg df pYWn vrqo ijnHF `qy qusIN kuJ hor kMm krnf cfhuMdy ho[

� mYN afpxy bwicaF nUM Brosf idvfAuNdI/idvfAuNdf hF ik sfzf alwg hoxf AunHF df ksUr nhIN hY[

� mYN afpxy bwicaF kol afpxy sfbkf pfrtnr bfry glq gwl jF gwusy nfl gwlF nhIN krdI/krdf[

� jy mYN cMgI gwl nf kr skF qF mYN jo kihxf hY Aus nUM sImq krdI/krdf hF[

� mYN afpxy bwicaF dy sfhmxy bihs krn qoN prhyjL krdI/krdf hF[

� mYN ies cIjL bfry dUjy mfpy nfl sihmq hox dI koisLsL krdI/krdf hF ik bwicaF nUM anusfsLn ivc ikvyN rwKxf hY, Gwto Gwt bwicaF dI mOjUdgI ivc[

� hr bwcy nfl iekwilaF smF ibqfAux leI mYN Kfs Xqn kr rhI/irhf hF[

� mYN afpxy bwicaF nUM dwsdI/dwsdf hF ik dUjy mfpy nfl ipafr krnf TIk hY[

� mYN afpxy bwcy dI qulnf afpxy sfbkf pfrtnr nfl nhIN krdI/krdf BfvyN ik AunHF ivc smfnqf bhuq ijLafdf hovy aqy dyKx ivc duKdfeI hovy[

� ies aOKy smyN mYN afpxy bwicaF dy iPkrF, zrF aqy smwisafvF leI ksUr dUjy mfpy isr nhIN mVHdI/mVHdf – bwcy dy sfhmxy jF dUjy mfpy dy sfhmxy[

� mYN ies gwl ivc afpxy bwicaF dI mdd krn dI koisLsL kr rhI/irhf hF ik alwg hox jF qlfk bfry Auh sLrm mihsUs nf krn[

� mYN ieh smJdI/smJdf hF ik alwg hoxf jF qlfk hoxf mYnUM asPl nhIN bxfAuNdf[

� mYN afpxy bwicaF dy tIcrF nUM alwg hox bfry dws idwqf hY qF jo Auh bwicaF dI mdd kr skx[

� mYN afpxy bwicaF dI ijLMdgI ivc iewko smyN bhuq sfrIaF qbdIlIaF nhIN kr rhI/irhf[

� mYN Gr dy kMmF dI vMz kr rhI/irhf hF qF jo Auh dUjy mfpy dI gYrhfjLrI dy bfvjUd kIqy jf skx[ mYN afpxy bwicaF nUM ieh nhIN puwCdI/puwCdf ik Auh iks nfl rihxf cfhuMdy hn jF iks nUM ijLafdf ipafr krdy hn – mYN ienHF ivwcoN koeI vI svfl iswDy jF aiswDy rUp ivc nhIN pwuCdI/puwCdf[

� mYN afpxy bwicaF nUM afpxIaF afm srgrmIaF sLurU krn leI AuqsLfh dy rhI/irhf hF[

� mYN koeI JUTI afs idvfey ibnF jF guwsy ivwc koeI ienkfr kIqy ibnF afpxy bwicaF dI ies AumId nUM smJdI/smJdf hF ik asIN iPr iekwTy ho jfvFgy[ mYN vwD qoN vwD jjLbfqI kMtrol kfiem rwKx dI koisLsL kr rhI/irhf hF qF jo myry bwcy ieh mihsUs nf krn ik AunHF nUM vwizaF dy rol inBfAuxy pYxy hn jo ik AunHF dy vws qoN bfhr dI gwl hY[

� mYN afpxy bwcy nUM afpxf bflg ByqI nhIN bxf rhI/irhf[

qusIN agly sPy `qy idwqy “bwicaF leI suJfa” dI PotokfpI krky afpxy bwicaF nfl sFJI krnf cfhuMdy ho skdy ho[

3

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

16

bwicaF leI suJfa: afpxy mfipaF dy alwg hox nUM sihxfmfipaF dy alwg hox `qy bwicaF nUM aOKy smyN df sfhmxf krnf pY skdf hY[ ieh kuJ suJfa AunHF bwicaF vloN hn ijhVy ies ivc dI lMG cuwky hn[

1. ieh quhfzf ksUr nhIN hY[ afpxy mfipaF dy bihs krn `qy afpxy afp nUM ksUrvfr mihsUs nf kro[ AunHF nUM rokxf quhfzf kMm nhIN hY[

2 afpxy mfipaF dIaF smwisafvF df hwl krn dI koisLsL nf kro[ pwK nf lvo[ jy iek mfpf dUjy mfpy bfry quhfzI rfie jF slfh puwCdf hY qF kho, “myry iKafl ivc mYnUM ies qoN bfhr hI rihxf cfhIdf hY[”

3. jy qusIN kr sko qF afpxy mfipaF dy bihs krn vyly kmry ivwcoN cly jfAu[ kuJ aijhf kro ijs nfl quhfzf iDafn hor pfsy pYNdf hovy[ iksy dosq nUM Pon kro, gfxy suxo, mUvI dyKo jF Gr qoN bfhr cly jfAu[

4. ieh anuBv sfiraF leI bhuq aOKy hn[ qusIN ijs qrHF mihsUs krdy ho Aus qrHF mihsUs krnf pfglpn nhIN hY[

5. afpxIaF BfvnfvF aMdr nf rwKo[ koeI lwBo ijs `qy qusIN Brosf kr skdy hovo aqy Aus nfl gwl kro[ quhfzf skUl tIcr, kONslr, PYimlI zfktr jF quhfzy Brosy vflf pirvfr df koeI mYNbr[

6. quhfnUM jo cfhIdf hY Auh afpxy mfipaF qoN mMgo[

AudfhrxF:

• ikrpf krky myry iekwly nfl kuJ smF ibqfAu, BfvyN pMj imMt hI hox jo ik skUl, afpxf kmrf sfP krn jF koeI hor cIjL krn bfry nf hovy[

• jy mYN ieh khF ik mYN afpxy dUjy mfpy nfl rihxf cfhuMnf qF myry nfl guwsy nf hovo[ afm qOr `qy jdoN mYN ieh kihMdf hF qF mYN guwsy ivc, duKI aqy ziraf hoieaf huMdf hF aqy mYN afpxy dUjy mfpy nUM bhuq Xfd kr irhf huMdf hF[

• mYnUM Auh dwsx idAu jo mYN dUjy mfpy kol afpxIaF PyrIaF bfry dwsxf cfhuMdf hF[ kdy kdy mYnUM ieh zr lwgdf hY ik jy mYN ieh kih idwqf ik myrf smF mfpy nfl bhuq sohxf lMiGaf qF mYN quhfzIaF BfvnfvF nUM Tys phuMcfvFgf[

• ikrpf krky mYnUM Gr df “muKI” jF “mF” nf kho[ mYnUM bwcf bxy rihx dI loV hY[ • jy kdy kdy mYN gwl nf krnf cfhF qF vI ikrpf krky myry `qy Brosf kro[ sLfied qusIN

gwl krn leI iqafr hovo pr mYN nf hovF[

Xfd rwKo: Gr ivc ijLMdgI sdf ies qrHF nhIN rhygI[ cIjLF ibhqr ho jfxgIaF[ ijLafdf jfxkfrI leI, qusIN PYimlI cyNj vYWbsfeIt vI dyK skdy ho: www.familieschange.ca

bwicaF leI alwg hox df qjrbf

vrksLIt

17

sPf 8 `qy “bwcy aksr ikvyN huMgfrf Brdy hn” sYksLn ivc insLfn lfAux vflI ilst (smwisaf/smwisaf nhIN) mukMml krn qoN bfad qusIN ieh vrksLIt vrqxI cfhuMdy ho skdy ho[ jy qusIN smwisafvF dI pCfx kIqI hY qF qusIN sPf 45 `qy idwqy vsIilaF qoN mdd lY skdy ho[

1. myry bwcy dy Aumr gruwp leI dwsy gey msilaF nfl myrf bwcf ikMnI ku cMgI qrHF iswJ irhf hY?

2. jy myrf bwcf hflq bfry koeI iek cIjL bdl skdf hovy (mYnUM afpxy sfbkf pfrtnr nfl vfps rihx leI kihx qoN ielfvf) qF ieh kI cIjL hovygI?

3. mYN smwisafvF vfly awgy ilKy sMBv KyqrF dI pCfx kIqI hY:

ey.

bI.

sI.

mYN ieh krky ienHF smwisafvF ivc afpxy bwcy dI mdd krn dI plYn bxfeI hY:

ienHF smwisafvF nfl iswJx leI jy mYnUM hor mdd dI loV hoeI qF mYN ienHF qoN mdd mMgxI hY:

ey.

bI.

sI.

afpxy afp nfl iekrfrnfmfmYN ____(hPiqaF/mhIinaF dy smyN) ivc ies vrksLIt `qy dubfrf ivcfr krFgI/krFgf aqy ijnHF smwisafvF dI mYN pCfx kIqI hY, AunHF nfl iswJx leI mYN jo kIqf hY, Aus bfry not ilKFgI/ilKFgf[

afpxy bwcy `qy iDafn kyNdirq krnf2

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

18

mfipaF leI iek gfeIz

19

ieh cYptr dUjy mfpy nfl idl dy irsLqy qoN ht ky ijLafdf “ibjLns vrgy” sMbMDF bfry hY, jo ik bwicaF `qy kyNdirq huMdf hY[

kdy kdy ies qrHF dy smyN vI af skdy hn jdoN qusIN ieh cfh skdy ho ik quhfzf sfbkf pfrtnr quhfzI ijLMdgI ivwcoN bws gfieb ho jfvy jF kfsL ik qusIN afpxy iekwiTaF dy afpxy ipCly sfl imtf sko[ pr jdoN quhfzy bwcy huMdy hn, alwg hoxf quhfzy sfbkf pfrtnr nfl isrP irsLqf Kqm krdf hY – ieh mfpfpuxf Kqm nhIN krdf[

bwicaF nUM donF mfipaF ivckfr afdr qy sihXog vfly sMbMD qoN Pfiedf huMdf hY[ pr, jdoN irsLqf tuwtdf hY qF mfipaF nUM ipafr aqy Brosy dIaF afpxIaF purfxIaF BfvnfvF guwsy aqy nfrfjLgI ivc bdl geIaF lwg skdIaF hn[ alwg ho rhy mfpy aksr ies cIjL nfl jwdojihd krdy hn ik Auh iek dUjy nfl ikvyN vrqfAu krn[ kuJ nf bol ky afpxy gwusy nfl iswJx qoN prhyjL krdy hn aqy kuJ hor jdoN boldy hn qF guwsy vflI bihs nfl Pt jFdy hn[

jy syPtI smwisaf nf hovy qF cMgI gwlbfq dy hunr mdd kr skdy hn[ pihlf kdm afpxy rol bfry dubfrf socxf sLurU krnf hY[ quhfnUM afpxy pfrtnr vfly purfxy rol nUM mfpy vjoN cflU rihx vfly afpxy rol qoN alwg krn dI loV hY[ ies leI koisLsL krn dI loV hY pr qusIN ieh kr skdy ho[

iek vyly, quhfzf aqy dUjy mfpy df ipafr vflf sMbMD huMdf sI[

ipafr vfly sMbMD ivc ieh gwlF sLfml hn: • bhuq sfrIaF axilKIaF aqy axkhIaF afsF; • gYr-rsmI mIitMgF • bhuq sfrI jjLbfqI aqy inwjI sLmUlIaq; • jfxkfrI df KulHf pRgtfa aqy sFJ[

ibjLns vrgy sMbMD ivc sLfml hn: • koeI afsF nhIN jy ienHF bfry sihmq nhIN hoieaf igaf jF ieh ilKIaF nhIN geIaF; • rsmI inmrqf BrpUr, ZFcfgq gwlbfqF aqy Kfs eyjMizaF vflIaF mIitMgF; • bhuq Gwt inwjI sLmUlIaq; • jfxkfrI df sImq pRgtfa jdoN qwk vwD jfxkfrI dyx dI loV nf hovy[

alwg hox qoN bfad, quhfnUM EhI purfxI dlIlbfjLI ivc Psy ibnF bwicaF bfry gwlbfq krn dy Xog hox dI loV hY[ pihlF pihlF isrP bwicaF `qy asr pfAux vfly mfmilaF bfry hI gwl krnf ajIb lwg skdf hY pr smyN nfl ieh ijLafdf kudrqI mihsUs hovygf[

4qusIN aqy dUjf mfpf

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

20

kuJ mfpy ijhVIaF cflF Kyzdy hnkdy kdy mfpy cflF Kyzdy hn ijhVIaF bwicaF nUM AunHF dy mqBydF dy ivckfr ilaf KVHf krdIaF hn[ bhuqy mfipaF dI ieh krn dI mnsLf nhIN huMdI pr bwicaF nUM ienHF cflF nfl nuksfn ho skdf hY[

ieh cflF aksr irsLqy dy Kqm hox nfl sMbMDq guwsy aqy duwK dIaF axsulJIaF BfvnfvF df nqIjf huMdIaF hn[ afpxy jjLbfqF nfl iswJxf aqy dUjy mfpy nfl ibjLns vrgy gwlbfq dy nvyN qrIky nUM apxfAuxf mhwqvpUrn hY[

ieh kuJ afm cflF mfpy Kyzdy hn:

1. BYVI cfl

jo qusIN cfhuMdy ho Auh lYx leI DmkI dyxf[ “jy qUM mYnUM cfielz suport smyN isr nf idwqI qF mYN qYnUM bwcy nhIN dyKx idaFgI[”

jdoN mfpy ies qrIky nfl vrqfAu krdy hn qF Auh afpxy sfbkf pfrtnr nfl afpxy sMbMDF `qy iDafn kyNdirq kr rhy huMdy hn[ iDafn bwicaF dIaF loVF `qy hoxf cfhIdf hY, nf ik mfipaF dIaF BfvnfvF `qy[

2. sunyhy iljfx vfly bxfAuxf

AunHF msilaF bfry bwicaF nUM dUjy mfpy kol sunyhy iljfx leI kihxf ijhVy isrP mfipaF ivckfr ivcfry jfxy cfhIdy hn[ “afpxy zYzI nUM dws deIN ik Auh suport dy pYsy mYnUM smyN isr dyvy!”

sunyhy iljfx vfly bxnf bwicaF leI iek duKdfeI boJ hY[ mfipaF nUM iek dUjy nfl iswDy gwlbfq krn dI loV hY[

3. lwq aVfAuxf

Aus smyN ivc dKlaMdfjLI krn dI koisLsL krnf ijhVf smF dUjf mfpf bwcy nfl ibqfAuNdf hY[

Audfhrx: zYzI puwqr nUM Pon krdf hY aqy Aus nUM dwsdf hY ik Aus kol gym leI itktF hn, pr ieh gym qyrI ivjLt vfly smyN vIkieMz `qy nhIN hY[ zYzI puwqr nUM kihMdf hY ik Auh afpxI mF qoN puwCy[ jvfb ivc mF nFh kih idMdI hY[ bwcf iPr mF `qy guwsy hY ik Aus ny ies dI afigaf nhIN idwqI[

4. mYN jfsUs

dUjy mfpy bfry jfxkfrI lYx dI koisLsL krnf[ “qyrf zYzI iks nUM iml irhf hY?” “qyrI mF kol Gr kOx afAuNdf hY?”

bwcy vrqy jfxf jF iek mfpy df Brosf qoVn leI khy jfxf psMd nhIN krdy[ Auh Aus jfxkfrI nfl mfpy nUM guwsy hoieaf dyKxf nhIN cfhuMdy ijhVI Aus nUM dyx leI ikhf igaf hY[

5. iPkr nf kr/mYN vI cfhuMdf/cfhuMdI hF

ies cIjL bfry suPny lYxf ik jy pirvfr muV ky iekwTf ho jfvy qF ijLMdgI iks qrHF dI hovygI[ koeI bwcf mfpy nUM ieh kih skdf hY ik jy sfry iekwTy ho jfx qF ikMnf cMgf hovygf[ mfpf ies gwl nfl sihmq huMdf hY ik ieh bhuq cMgf hovygf[ ies qrHF krn nfl bwcy nUM iekwTy hox dI JUTI afs bwJ skdI hY[

6. izjLnIlYNz mfpf

mihMgy qohPy KrIdxf jF bwicaF nUM KrcIlIaF sYrF `qy lY ky jfxf[ ieh dUjy mfpy nUM asmrwQ mihsUs krvf skdf hY ikAuNik Aus nUM aijhIaF KrIdfrIaF krnf vfrf nhIN KFdf[ aksr, qohPy KrIdx vfly mfpy nUM vI ieh vfrf nhIN KFdf huMdf pr Auh ieh mihsUs krdf hY ik bwicaF nfl juVn df isrP iehI iek qrIkf hY[

bwcy lgqfr Kfs qohiPaF, Kfx-pIx vflIaF cIjLF aqy irafieqF dI afs rwKxI sLurU kr skdy hn[ Auh sLfied mfpy nfl aslIaq vflf irsLqf jF pirvfrk ijLMdgI bfry aslIaq vflf njLrIaf nf ivksq kr skx[

7. pfrtI Krfb krnf

dUjy mfpy kol bwcy dI PyrI dI aflocnf krnf[ Audfhrx leI, bwcf icVIaf Gr dI sYr krky afieaf hY[ ijhVf mfpf nhIN igaf Auh kIqy gey hr kMm dI aflocnf krdf hY[ bwcf afpxy idn bfry mfVf mihsUs krn lwgdf hY[

8. nIvF idKfAuxf

bwicaF dy sfhmxy dUjy mfpy dI aflocnf krnf jF Aus nUM nIvF idKfAuxf[ mfpy aijhf zwky hoey guwsy nUM kwZx leI kr skdy hn jF ies krky kr skdy hn ikAuNik Auh mihsUs krdy hn ik Auh bwcy df ipafr isrP bwcy nUM dUjy mfpy qoN dUr krky hI ijwq skdy hn[

bwcy ikAuNik afpxy afp nUM donF mfipaF qoN bxy mihsUs krdy hn, ies krky Auh vYrpUrn itwpxI nUM afpxy iek ihwsy `qy hmlf mihsUs krdy hn[ dUjy mfpy nUM nIvF idKfAux dI koisLsL bwcy `qy vI asr krdI hY, ijs nfl duwK aqy svY-Brosy ivc kmI pYdf huMdI hY[

qusIN aqy dUjf mfpf

mfipaF leI iek gfeIz

21

dUjy mfpy nfl vrqxf ijwQy syPtI dy msly nhIN huMdy 1. ies ivcfr nUM pRvfn kro ik BfvyN sMbMD Kqm ho rhy hn, pr qusIN sdf leI mfpy rhogy[

pirvfr Kqm nhIN ho irhf – ies dI bxqr bdl rhI hY[

2. BfvyN ik qusIN pfrtnrF vFg hux iekwTy nhIN ho, pr afpxy bwicaF leI quhfzf ipafr aqy afpsI iPkr sFJy hn[ quhfzy sMbMDF df ieh nvF afDfr hY[

3. afpxy bwicaF dIaF loVF aqy iPkrF nUM afpxIaF loVF qoN vwK kro[ quhfzf bwcf quhfzy sfbkf pfrtnr bfry Aus qrHF mihsUs nhIN krdf ijs qrHF qusIN krdy ho[

4. afpxy sfbkf pfrtnr nfl sMbMDF ivc nvINaF hwdF bxfAu[ purfxy pYtrn nf vrqo[ nvyN bxfAu[

5. afpxy sfbkf pfrtnr vwl bwcy pflx ivc ibjLns pfrtnr dI qrHF vrqfAu kro nf ik afpxy jIvn sfQI dI qrHF[

6. afpxy sMbMDF dIaF mjLbUqIaF `qy iDafn idAu – mfipaF vjoN ikhVIaF cIjLF qusIN rl ky vDIaf kIqIaF hn – aqy ienHF mjLbUqIaF `qy AusfrI kroo[

sPf 23 `qy vrksLIt nMbr 3, “gwlbfq dy cMgy hunr vrqxf” dyKo[ ieh vrksLIt ieh ivcfr krn ivc quhfzI mdd kr skdI hY ik Aupr ilKy kMm kfmXfbI nfl ikvyN krny hn[

dUjy mfpy nfl gwlbfq krn vyly ibjLns vrgy sMbMD rwKx bfry suJfaAunHF suJfvF `qy insLfnI lfAu ijnHF `qy qusIN ijLafdf kMm krnf cfhuMdy ho[

� afpxy bwcy dy dUjy mfpy nfl afpxI sfrI gwlbfq sMKyp rwKo, jo ik bwcy nfl sMbMiDq mfmilaF `qy kyNdirq aqy ibjLns krn vrgI hovy[ jy qusIN iek dUjy nfl gwlbfq nf kr skdy hovo qF ilK ky, eI-myl rfhIN gwlbfq kro jF tYkst mYsyj dI vrqoN kro[

� smwisaf bfry sfP aqy spsLt hovo[

� kdy vI dUjy mfpy nfl afpxy bwcy rfhIN gwlbfq nf kro[

� afpxI gwlbfq ivc afpxy sMbMDF dy msly dfKl nf hox idAu[ jy quhfzf sfbkf pfrtnr irsLqy dy purfxy mqBydF nUM gwlbfq ivwcoN bfhr nf rwK skdf hovy qF gwlbfq bfad ivc krn df suJfa idAu[

� dUjy mfpy dy guwsy `qy qyl nf pfAu[

� sLFq rho aqy jvfbI kfrvfeI nf kro[

� sMBv hwl iqafr rwKo[

� dUjy mfpy nfl inmr aqy afdr vfly rho BfvyN ik qusIN ieh mihsUs vI krdy hovo ik Auh ies df hwkdfr nhIN hY[

� dUjy mfpy nfl bwcy dy pflx-posx dIaF smwisafvF aqy jugqF bfry gwlbfq krn vyly afpxy bwcy dy ibhqr ihwqF aqy Aus dIaF loVF `qy iDafn idAu[

� bIqy smyN ivc jo hoieaf hY Aus leI afpxy afp nUM jF afpxy sfbkf pfrtnr nUM dosL dyx qoN prhyjL kro[ vrqmfn ivc rho[

� dUjy mfpy dI pRsMsf krn leI mOky lwBo[

� dUjy mfpy dy Gr ivc hox dOrfn mihmfn vFg vrqfAu kro[ (jy qusIN aijhf nhIN krdy qF bwicaF leI ieh bhuq BMblBUsy vflf huMdf hY[)

4

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

22

dUjy mfpy nfl gYr-rsmI gwlbfq krnfkdy kdy qusIN dUjy mfpy nfl mqBydF dy hwl gYr-rsmI gwlbfq rfhIN kr skdy ho[ qusIN pRYktIkl aYgrImYNt `qy phuMcx dy Xog ho skdy ho jo ik bwicaF dy ibhqr ihwqF ivc ho skdf hY aqy ijhVf quhfnUM dovF nUM pRvfn ho skdf hY[

jy qusIN dUjy mfpy qoN zr mihsUs krdy hovo qF afpxy afp gwlbfq nf kro[ afpxy Brosy vfly iksy ivakqI qoN surwiKaq qrIky nfl gwlbfq krn dIaF coxF bfry puwCo[ iksy PYimlI jsits kONslr, kONslr jF vkIl nfl slfh-msLvrf kro[

gYr-rsmI gwlbfq leI syDF

1. iekwTy hox qoN pihlF, afpxI sfrI jfxkfrI aqy qwQ iekwTy kro[ ies gwl bfry spsLt rho ik bwcy nfl sMbMiDq ikhVy mfmly qusIN ivcfrnf cfhuMdy ho[

2. iksy inrpwK QF aqy smyN dI cox kro jdoN qusIN ibnF iksy ivGn dy gwl kr skdy hovo[

3. AunHF inXmF bfry PYslf kro ijnHF nfl qusIN rl ky afdr nfl gwl krogy[ Audfhrx leI, qusIN donoN ies gwl nfl sihmq ho skdy ho ik qusIN ieh gwlbfq nhIN krogy ik alwg hox (sYpfrysLn) leI iks df ksUr hY aqy iek dUjy nUM tokogy nhIN jF AuWcI afvfjL ivc nhIN bology[

4. sfP sfP ieh bolo ik qusIN ikhVI cIjL bfry gwl krnf cfhuMdy ho[ ivsLy `qy iDafn rwKo[ bIqy smyN dIaF glqIaF aqy smwisafvF ivc ilafAux dI koisLsL nf kro[

5. dUjy ivakqI qoN Aus dI rfie puwCo[ dUjy ivakqI vloN khI jf rhI gwl nUM iDafn nfl suxo[ jy quhfnUM smJ nf pvy qF hor jfxkfrI dyx leI kho[

6. rl ky hwl lwBo aqy afpxy hwlF nUM mMgF dI bjfey suJfvF dy qOr `qy pysL kro[

7. ieh pwkf kro ik ijnHF hwlF `qy qusIN phuMcy ho AunHF bfry qusIN donoN sihmq ho[ ieh spsLt kro ik kOx kI krygf, kdoN aqy ikwQy krygf[ Audfhrx leI, jy aYgrImYNt ies gwl bfry hY ik dUjf mfpf bwicaF nfl kdoN smF ibqfeygf qF quhfnUM ies gwl bfry ilKqI plYn bxfAux dI loV ho skdI hY ik bwicaF dI bdlI ikvyN aqy ikwQy hovygI aqy bwcy ikhVy smyN jfxgy aqy ikhVy smyN vfps afAuxgy[

8. ieh PYslf kro ik kI ieh ivcfr krn leI dubfrf imlx dI loV hY ik aYgrImYNt ikvyN kMm kr irhf hY[

9. mIitMg dy aMq `qy, cMgI itwpxI kro ijvyN ik, “mYN ies bfry cMgf mihsUs kIqf hY” aqy “mYnUM KusLI hY ik asIN rl ky kMm krn dy Xog hoey hF[”

gYr-rsmI gwlbfq ivc iDafn rwKx vfly Kqry

ksUr kwZxf:ieh sfrf qyrf ksUr hY[

rwd krnf:ieh PjLUl hY[ ies dI koeI quwk nhIN bxdI[

zrfAuxf:mYN hux sfrI Aumr grIbI ivc rhFgf/rhFgI[

pfrKU bxnf:ieh qyrf mqlbIpuxf hY[

mnoivigafnk:qUM idloN bwicaF nUM imlxf nhIN cfhuMdf[ qUM myry nfl ihsfb brfbr krnf cfhuMdf hYN[

aMqm icqfvnI:ieh kr nhIN qF mYN ieh nhIN krFgf/krFgI[

sLrmsfr krnf:qyrI hI bfhr XfrI sI aqy ies krky pirvfr tuwt igaf[

lYkcr dyxf:ieh ies qrIky nfl kIqf jfxf hY ikAuNik…

DmkfAuxf:asIN jwj nUM PYslf krn dyvFgy[

pIVq bxnf:mYN sdf sB kuJ kIqf aqy hux myry kol kuJ nhIN hY[

kwtxf:afpxy vkIl nUM khIN ik myry vkIl nfl gwl kro[

cfhIdf:qYnUM ijLafdf krnf cfhIdf hY[

lybl lfAuxf:qUM bhuq vwzf mUrK eyN[

nFhpwKI rihxf:

mfpf ey:qUM bwicaF dI loV qoN ijLafdf rKvflI krdI eyN[

mfpf bI:Gwto Gwt mYN AunHF df sfh qF nhIN sUqdI[

qusIN aqy dUjf mfpf

vrksLIt

23

afpxy gwlbfq dy cMgy hunrF df aiBafs kro[ aOKIaF hflqF ivc, mqBydF nUM ijLMmyvfr qrIky nfl hwl krn leI qusIN ieh hunr vrq skdy ho[

1. mqBydF vflIaF do hflqF dy nmUny ieh hn[ cMgy aqy mfVy jvfbF dI qulnf kro[

hflq nMbr 1

jdoN quhfzy sfbkf pfrtnr kol bwcy huMdy hn qF Auh sB qrHF dIaF kYNzIaF KFdy hn aqy rfq nUM lyt qwk jfgdy rihMdy hn[

mfVf jvfb:bwicaF nUM dwsxf ik quhfzf sfbkf pfrtnr iek GtIaf mfpf hY[

cMgf jvfb:dUjy mfpy dy vqIry bfry iswDf Aus nfl gwl kro[ sLFq afvfj ivc Aus nUM dwso ik bwicaF nUM sMqulq Kfxy Kfx dI loV hY aqy afpxy afm smyN sOx dI loV hY[ smwisaf dy sMBv hwlF bfry gwlbfq kro, ijvyN ik KfixaF dI plYn bxfAuxf aqy agFAUN sLfipMg krnf[

hflq nMbr 2

quhfnUM pqf lwgdf hY ik quhfzf sfbkf pfrtnr quhfzy 12 sfl dy puwqr qoN Aus ivakqI bfry jfxkfrI mMg irhf hY ijs nfl qusIN zyitMg kr rhy ho[

mfVf jvfb:afpxy puwqr nUM dwsxf ik Auh dUjy mfpy dI smfijk ijLMdgI df kuJ “gMd” dwsy[

cMgf jvfb:afpxy pwuqr nUM ieh dwsxf ik aglI vfrI Auh dUjy mfpy nUM kih skdI/skdf hY ik Auh Aus nUM ies hflq ivc nf pfvy[ ieh suxo ik quhfzf bwcf ikvyN mihsUs kr irhf ho skdf hY[ smwisaf bfry afpxy sfbkf pfrtnr nfl iswDI gwl kroo[

2. mqBydF vflI ies hflq dy cMgy jvfb dyx dI koisLsL kro[

mfrIaf, joa aqy DI lImfrIaf aqy joa 18 mhIny pihlF alwg ho gey[ AunHF dy iek DI, lI hY[ pflx-posx dy AunHF dy aYgrImYNt muqfbk, lIa hr vIkieMz `qy joa nfl smF ibqfAuNdI hY[ kwl, joa ny lI nUM mfrIaf dy Gr cfr GMty lyt Cwizaf[ joa df kihxf hY ik Auh ies krky lyt ho gey ikAuNik Auh PRIvya `qy trYiPk ivc Ps gey sn[ pr lI ny mfrIaf nUM dwisaf ik Auh ies krky lyt hoey hn ikAuNik joa dI nvIN grlPrYNz afeI hoeI sI aqy Aus ny iznr bxfieaf sI[

hux mfrIaf ikcn dy tybl `qy Pon `qy hY[ mfrIaf joa nfl Pon `qy ro rhI hY aqy cIk ichfVf pf rhI hY, aqy Aus nUM JUTf dws rhI hY[ lI tybl `qy bYTI afpxI mF nUM sux rhI hY[ jy qusIN mfrIaf hovo qF qusIN joa dy vrqfAu aqy lI dIaF BfvnfvF df jvfb ikvyN dyvogy?

gwlbfq dy cMgy hunr vrqxf3

24

3. afpxy aqy afpxy sfbkf pfrtnr ivckfr mqBydF vflIaF hflqF dIaF kuJ AudfhrxF soco[

smwisaf dy kuJ cMgy jvfb ilKo:

mqBydF vflIaF hflqF cMgy jvfb

v rks LIt 3 gwlbfq dy cMgy hunr vrqxf

mfipaF leI iek gfeIz

25

alwg hox `qy quhfnUM kuJ bhuq mhwqvpUrn PYsly krny pYNdy hn:

• bwcy dy rihx dy pRbMD kI hoxgy? • bwcf hr mfpy nfl kdoN smF ibqfeygf? • bwcy leI hr mfpy dIaF ijLMmyvfrIaF kI hoxgIaF? • cfielz suport (bwcy dI mdd leI pYisaF) bfry asIN kI pRbMD krny hn?

bwcy dy ibhqr ihwqF ivcbwicaF bfry PYsly sdf iek bhuq hI mhwqvpUrn kfnUMnI isDFq dy afDfr `qy kIqy jfxy jLrUrI hn: bwcy dy ibhqr ihwqF ivc kI hY? bhuqy kysF ivc, jdoN vI sMBv hovy bwcy df donF mfipaF nfl nyVy df, siQr aqy jfrI rihx vflf irsLqf hoxf bwcy dy ibhqr ihwqF ivc hY[ kdy kdy, ieh sMBv nhIN huMdf[ ieh bwcy dy ibhqr ihwqF ivc nhIN ho skdf hY, Kfs krky AunHF kysF ivc ijwQy mfpy aqy/jF bwicaF dy iKlfP ihMsf jF burf vrqfAu hoieaf huMdf hY[ bwcy aksr ieh mihsUs krdy hn ik mfipaF df alwg hoxf AunHF df ksUr hY[ alwg hox qoN bfad jdoN isrP iek mfpf hI bwcy dI ijLMdgI ivc sLfml huMdf hY, bwcy dy svY-aks nUM nuksfn phuMc skdf hY[ bwcy ieh XkIn krn dI pRivrqI rwKdy hn ik dUjf mfpf ies krky sLfml nhIN hY ikAuNik Aus nUM hux AunHF ivc koeI idlcspI nhIN rhI[ bwcy aksr ieh iswtf kwZdy hn ik ies df jLrUr hI ieh mqlb hY ik Auh cMgy, mhwqvpUrn jF iDafn aqy ipafr dy hwkdfr nhIN hn[ jdoN donF mfipaF vloN afpxy bwcy nfl nyVy df irsLqf rwKxf sMBv huMdf hY qF ies df bwcy nUM bhuq Pfiedf huMdf hY[ Audfhrx leI, donF mfipaF dy sLfml hox nfl:

• bwcy dI jjLbfqI BlfeI ivc suDfr huMdf hY aqy alwg hox nfl pYdf hoieaf duK Gtdf hY[ • bwcy dy ishqmMd jjLbfqI ivkfs ivc mdd huMdI hY[ • vMzIaF geIaF vPfdfrIaF mihsUs krn qoN bwcy df bcfa huMdf hY[ • afpxf ksUr mihsUs krnf Gwt huMdf hY (dUjf mfpf mYnUM ikAuN nhIN imlxf cfhuMdf?)[ • bwcy leI mfpy df hwk kfiem rihx ivc mdd huMdI hY[ • bwcy leI mfiek mdd pRdfn krn leI mfpy dI iewCf ivc vfDf huMdf hY[ • bwcy nUM vwzy pirvfr dI pCfx ivksq krn df mOkf imldf hY[ • ieh sbUq imldf hY ik bwicaF nUM pflx leI mfpy inwjI vKryNvyN iek pfsy rwK skdy hn[

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf 5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

26

pflx-posx dy pRbMDjdoN kfnUMn bwicaF dI mfiek mdd (PfienYNsLl suport) dI gwl krdf hY qF ieh cfielz suport aqy cfielz suport gfeIzlfeInjL df hvflf idMdf hY[ jdoN kfnUMn ieh gwl krdf hY ik alwg hox qoN bfad bwcy dI sMBfl kOx krygf, aqy ies sMBfl df pRbMD ikvyN hovygf qF ieh gfrzIanisLp aqy pyrYNitMg aryNjmYNts dy sLbd vrqdf hY[ pyrYNitMg aryNjmYNts (pflx-posx dy pRbMDF) ivc mfipaF dIaF ijLMmyvfrIaF aqy mfpy nUM imlx df smF sLfml hn[ ieh sLbd PYimlI lfa aYkt ivc vrqy jFdy hn1[ qusIN sLbd “kstwzI” aqy “aYksYWs” suxy hoxgy – PYimlI lfa aYkt ienHF sLbdF dI vrqoN nhIN krdf[ “kstwzI” aqy “aYksYWs” ikAuNik ajy vI zfievors aYkt ivc vrqy jFdy hn, ies krky jy qusIN suprIm kort ivc zfievors aYkt hyT arjLI idwqI hovy qF qusIN ieh sLbd sux skdy ho[

gfrzIanisLp

jdoN mfpy iekwTy rihMdy hn, AudoN hr mfpf bwcy df gfrzIan huMdf hY[ jdoN mfpy alwg ho jFdy hn qF bwcy pRqI AunHF dIaF ijLMmyvfrIaF isrP ies krky nhIN bdl jFdIaF hn ikAuNik Auh alwg ho gey hn[ alwg hox qoN pihlF ijhVf mfpf gfrzIan hY, Auh alwg hox qoN bfad vI gfrzIan rihMdf hY, jy mfpy koeI hor pRbMD nhIN krdy jF kort iksy hor qrHF df afrzr nhIN krdI[

PYimlI lfa aYkt muqfbk, jy koeI mfpf kdy vI bwcy nfl nf irhf hovy qF Auh isrP do hflqF ivwcoN iksy iek hflq ivc hI bwcy df gfrzIan bx skdf hY: jy kort df afrzr hovy jF dUjy gfrzIan nfl ilKqI aYgrImYNt hoieaf hovy ijhVf ieh kihMdf hovy ik mfpf gfrzIan hY; jF jy mfpy ny nym nfl bwcy dI sMBfl kIqI hovy (rYgUlrlI kyarz Pfr dI cfielz)2[

bwcy dy mfpy qoN ielfvf koeI ivakqI, ijvyN ik dfdf/dfdI, jF koeI hor irsLqydfr vI bwcy df gfrzIan bx skdf hY[ pr, aijhf isrP kort dy afrzr nfl hI ho skdf hY[

pflx-posx dy pRbMD

pflx-posx dy pRbMDF ivc, bwcy dy gfrzIanF ivckfr pflx-posx dIaF ijLMmyvfrIaF aqy bwcy nUM pflx df smF vMzxf sLfml hn[ ieh pRbMD bwcy dy ibhqr ihwqF ivc hoxy jLrUrI hn[ ies df mqlb hr pirvfr leI vwKrf hovygf - pflx-posx dIaF ijLMmyvfrIaF jF bwcy nUM pflx dy smyN nUM brfbr vMzxf iksy iek pirvfr ivc bwcy leI sB qoN vDIaf ho skdf hY pr dUjy ivc nhIN[

pflx-posx dIaF ijLMmyvfrIaF

PYimlI lfa aYkt ivwc AunHF cIjLF dI iek ilst idwqI geI hY ijhVIaF afpxy bwicaF leI krn leI gfrzIan ijLMmyvfr hn[ ienHF ivc sLfml hn:

• bwcy dI rojLmrf dI sMBfl bfry PYsly krnf • ieh PYslf krnf ik bwcf ikwQy rhygf • ieh PYslf krnf ik bwcf iks nfl rhygf aqy iks nfl smF ibqfeygf • bwcy dI pVHfeI aqy skUl qoN bfad dIaF srgrmIaF bfry PYsly krnf • bwcy dy siBafcfr, jLbfn, Drm aqy aiDafqmk iswiKaf bfry PYsly krnf ijs ivc

abirjnl pCfx nfl sMbMiDq PYsly vI sLfml hn • sihmqI dyxf jF dyx qoN nFh krnf, ijs ivc mYzIkl, dMdF dy ielfj jF ishq nfl

sMbMiDq hor ielfjF leI sihmqI sLfml hY • bwcy leI pfsportF, lfiesMsF, bYnyiPtF jF hor cIjLF leI aplfeI krnf • bwcy bfry noits lYxf jF ienHF dy jvfb dyxf

1 PYimlI lfa aYkt 18 mfrc, 2013 qoN lfgU hoieaf[

2 sLbd “rYgUlrlI kyarz Pfr” PYimlI lfa aYkt dy sYksLn 39 ivc hY, jo ik 18 mfrc, 2013 nUM lfgU

hoieaf aqy ies dI adflqF vloN agFh hor pRIBfsLf kIqI jfvygI[

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

mfipaF leI iek gfeIz

27

• bwcy bfry jfxkfrI mMgxf, ijs ivc Aus dI ishq jF pVHfeI nfl sMbMiDq jfxkfrI vI sLfml hY

• iksy vI kfrvfeIaF ivc bwcy dI qrPoN kfrj krnf aqy Aus dy kfnUMnI aqy mfiek ihwqF dI rfKI krnf[

ieh ijLMmyvfrIaF isrP gfrzIanF dI hn[ gfrzIan iPr ieh PYslf kr skdy hn ik hr koeI pflx-posx dIaF ikhVIaF ijLMmyvfrIaF leygf[ gfrzIanF leI pflx-posx dIaF ijLMmyvfrIaF vMzx bfry sihmq hoxf vI sMBv hY[ jy kort afrzr jF iksy aYgrImYNt nfl gfrzIanF dIaF ijLMmyvfrIaF vMz nhIN idwqIaF jFdIaF qF kfnUMn kihMdf hY ik sfry gfrzIanF kol pflx-posx dIaF sfrIaF ijLMmyvfrIaF hn[

bwcy nUM pflx df smF

bwcy nUM pflx df smF (pyrYNitMg tfeIm) Auh smF hY ijhVf bwcf afpxy gfrzIan nfl ibqfAuNdf hY, ijvyN ik gfrzIanF ivckfr aYgrImYNt jF kort afrzr nfl qih kIqf igaf hY[ ies smyN dOrfn, gfrzIan aYgrImYNt jF afrzr ivc qih kIqIaF geIaF sImfvF muqfbk rojLmrf dy PYsly krdf hY aqy bwcy dI rojLmrf dI sMBfl aqy ingrfnI leI ijLMmyvfr hY[ bwcy nUM pflx df smF vwK vwK huMdf hY, jo ik ies gwl `qy inrBr huMdf hY ik hr pirvfr leI ikhVI cIjL ibhqr kMm krdI hY[ Audfhrx leI, bwcy hr mfpy nfl iek hPqf Cwz ky rih skdy hn, jF Auh hr mfpy nfl koeI hor smF ibqf skdy hn[

pr jy iek mfpf gfrzIan nf hovy? jy iek mfpf afpxy bwcy df gfrzIan nf hovy qF ijhVf smF Auh bwcy nfl ibqfAuNdf hY Aus nUM “kOntYkt” afiKaf jFdf hY ijs bfry ijLafdf ivsQfr ivc hyTF gwl kIqI geI hY[

kOntYkt

bwcf Aus ivakqI nfl smF ibqf skdf hY jF iksy hor qrIky nfl gwlbfq kr skdf hY (ijvyN tYlIPon, ieMtrnYWt, eImyl `qy jF zfk rfhIN) ijhVf Aus df gfrzIan nhIN hY[ ies nUM kOntYkt afiKaf jFdf hY[ bwcy df Aus mfpy nfl kOntYkt ho skdf hY ijhVf Aus df gfrzIan nhIN hY, grYNzpyrYNt jF iksy hor irsLqydfr jF iksy hor ivakqI nfl kOntYkt ho skdf hY[ kOntYkt dIaF sLrqF aqy gwlbfq dy rUp bfry aYgrImYNt jF kort afrzr ivc dwisaf igaf ho skdf hY[

kdy kdy, aYgrImYNt jF afrzr, bwcy nUM pflx dy smyN jF kOntYkt bfry bhuq Kfs vyrvf idMdy hn[ Auh dwsdy hn ik bwcf kdoN dUjy ivakqI nfl smF ibqfeygf aqy ieh vyrvy qih krdy hn ik bwcy nUM iks qrHF cuwikaf aqy Cwizaf jfvygf aqy PyrIaF ivckfr ikhVI gwlbfq ho skdI hY[ dUjy kysF ivc, aYgrImYNt jF afrzr Gwt Kfs vyrvy idMdf hY aqy ieh pRbMD krnf donF iDrF (aqy bwicaF `qy, jdoN Auh vwzy huMdy hn) `qy inrBr krdf hY[ jy aYgrImYNt jF afrzr bhuq aspsLt hovy qF ies nfl mqByd pYdf ho skdy hn[ afpxy PYsilaF nUM aMiqm rUp dyx qoN pihlF ieh ivcfr kro ik quhfzy pRbMD ikMny Kfs hoxgy[

bwcy nUM pflx dy smyN jF kOntYkt dI pflxf krnf

bwcy nUM pflx dy smyN jF kOntYkt dy aYgrImYNtF jF afrzrF df afdr krnf aqy ienHF dI pflxf krnf jLrUrI hY[ dUjy mfpy nUM bwcy nfl smF ibqfAux dyx qoN nFh krnf gYrkfnUMnI hY, jy koeI Kfs hflfq lfgU nhIN huMdy (ijvyN bwcy nUM pirvfrk ihMsf df Kqrf hovy, mfpf bwcy nfl afpxy smyN dOrfn nsLy ivc jF sLrfbI hovy, bwcf bImfr hY aqy zfktr ny not ilK ky idwqf hY, mfpy ny ipCly sfl ivc ibnF iksy vfjb kfrn dy afpxf smF kYNsl kIqf hY jF vfr vfr afpxf smF nhIN vriqaf)[ jy qusIN dUjy mfpy nUM gYrkfnUMnI qrIky nfl bwcy nfl smF ibqfAux qoN rokdy ho qF kort keI qrHF dy afrzr kr skdI hY[ Audfhrx leI, kort muafvjLy vjoN hor smyN df afrzr kr skdI hY jF quhfnUM mqBydF dy inptfry (izsipAUt rYjLUlUsLn) leI jF kONsilMg leI jfx leI kih skdI hY, quhfnUM dUjy mfpy dy hoey Krcy vfps dyx leI, jF jurmfnf dyx leI kih skdI hY[

5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

28

afpxy bwcy nfl Auh smF ibqfAux ivc vfr vfr PylH hox dy vI nqIjy hn ijs smyN leI afrzr kIqf igaf sI jF ijs smyN leI sihmq hoieaf igaf sI[ ieh nf isrP bwicaF leI nuksfndyh hY, pr ieh dUjy mfpy leI strYWs aqy cuxOqIaF vI pYdf krdf hY ijs nUM bwcy dI axicqvI sMBfl nfl iswJxf pYNdf hY jF afpxIaF plYnF kYNsl krnIaF pYNdIaF hn[ kort quhfnUM vI mqBydF dy inptfry (izsipAUt rYjLUlUsLn) leI jF kONsilMg leI jfx df afrzr kr skdI hY, jF dUjy mfpy dy Krcy vfps krn leI kih skdI hY, ijs ivc qnKfhF df nuksfn, bwcy dI sMBfl jF sPr krn dy Krcy sLfml hn[

kdy kdy, jy cfielz suport (bwcy leI shfieqf) nf idwqI geI hovy qF vI iek mfpf dUjy mfpy nUM bwcy nfl smF ibqfAux qoN rokx dI DmkI dy skdf hY[ “jy qUM Auh cfielz suport pymYNtF smyN isr nf idwqIaF qF mYN qYnUM bwicaF nUM imlx nhIN idaFgI!” jdoN koeI mfpf afpxy bwcy nUM nhIN imldf qF bwcf ieh mihsUs kr skdf hY ik mfpy ny ies krky idlcspI lYxI Cwz idwqI hY ikAuNik bwcf mfVf jF mhwqvhIx hY[ bwcf ksUrvfr mihsUs kr skdf hY aqy Aus df svY-mfx Gt skdf hY[

kfnUMnI qOr `qy, bwcy dy donF mfipaF nUM dyKx dy hwk aqy nym nfl cfielz suport dIaF pymYNtF dyx dI mfpy dI ijLMmyvfrI ivckfr koeI ilMk nhIN hY[

nvIN QF jf vsxf (rIlokysLn)

jy qusIN alwg hox qoN bfad mUv hoxf cfhuMdy hovo qF? quhfnUM nvIN jOb df mOkf imilaf ho skdf hY jF qusIN pirvfr dy mYNbrF dy nyVy mUv hoxf cfhuMdy ho skdy ho[ jy qusIN afp jF afpxy bwcy nfl mUv hoxf cfhuMdy hovo qF quhfzy leI mUv hox dI qjvIjLsLudf qfrIk aqy nvyN sQfn dI jgHf bfry 60 idnF df ilKqI noits sfry gfrzIanF nUM aqy AunHF ivakqIaF nUM dyxf jLrUrI hY ijnHF df bwcy nfl kOntYkt hY[ AunHF nfl afpxy bwcy dy sMbMDF nUM kfiem rwKx leI, iksy vI msly df hwl krn aqy kMm krn Xog pRbMD krn leI quhfzf ienHF lokF nfl sihXog krnf jLrUrI hY[

jy dUjf mfpf bwcy dy mUv hox `qy ieqrfjL kr irhf hovy qF Auh nvyN sQfn `qy mUv hox qoN rokx leI kort kol aplfeI kr skdf hY[ ieh PYslf kort krygI ik kI mUv hoxf bwcy dy ibhqr ihwqF ivc hY[

cfielz suportafpxy bwcy dIaF loVF pUrIaF krnf aqy Aus dI mdd krnf mfipaF df kfnUMnI PrjL hY[ mfipaF dy alwg ho jfx qoN bfad vI bwcy dI mfiek mdd krnf hr mfpy df kfnUMnI PrjL hY[ ies nUM cfielz suport afiKaf jFdf hY[ afm qOr `qy jy bwcf afpxf bhuqf smF iek mfpy nfl gujLfrdf hY qF dUjf mfpf cfielz suport idMdf hY[ cfielz suport bwcy df kuJ Krcf idMdI hY[ ijs mfpy nfl bwcf bhuqf smF rihMdf hY, bfkI Krcf Aus vloN idwqy jfx dI AumId kIqI jFdI hY[

cfielz suport bwcy df hwk hY, nf ik Aus mfpy df ijs nfl bwcf rihMdf hY[ bI.sI. ivc bwcy suport leI hwkdfr hn jy Auh:

• 19 sfl qoN Gwt Aumr dy hn, jF

• 19 sfl qoN ijLafdf Aumr dy hn, pr AunHF nUM ajy vI bImfrI, izseyibltI jF iksy hor kfrn krky (Audfhrx leI, skUl jfxf) mdd dI loV hY[ kuJ sUibaF ivc, bflg hox dI ieh Aumr 18 sfl hY[

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

mfipaF leI iek gfeIz

29

cfielz suport dIaF gfeIzlfeInFjdoN qusIN ieh PYslf kr rhy huMdy ho ik bwcy leI ikMnI mfiek shfieqf dI loV hY, quhfzy leI cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF (syDF) dI pflxf krnf jLrUrI hY[ ieh gfeIzlfeInF bwicaF leI vfjb mfqrf ivc mdd qih krn ivc mdd krdIaF hn[ gfeIzlfeInF afmdn, bwicaF dI igxqI, shfieqf dyx vflf mfpf ikhVy sUby ivc rihMdf hY aqy pflx-posx dy pRbMDF nUM iDafn ivc rwKdIaF hn[

cfielz suport gfeIzlfeInF df mksd:

• ieh pwkf krnf hY ik bwcy alwg hox qoN bfad, donF mfipaF dy mfiek sfDnF qoN Pfiedf lYxf jfrI rwK skx;

• cfielz suport dI rkm df PYslf krn leI inXm bxf ky mfipaF ivckfr mqByd aqy ksLmksL GtfAuxf hY;

• mfipaF leI cfielz suport leI rkm df ihsfb lfAuxf sOKf bxfAuxf hY; aqy

• ieh pwkf krnf hY ik bwicaF nfl ieksfrqf vflf vrqfAu ho irhf hY[

qusIN cfielz suport dI rkm df PYslf ikvyN krdy ho?

qusIN cfielz suport tyblF (KfinaF) ivc muZlI gfeIzlfeIn rkm lwB skdy ho[ tybl ivc rkm lwBx leI, quhfnUM ieh jfxn dI loV hY ik suport dyx vflf mfpf ikMny pYsy kmfAuNdf hY aqy ikMny bwcy hn[ shfieqf df ihsfb lfAux leI hr sUby aqy tYrytrI dy afpxy tybl hn[

gfeIzlfeInF pflx-posx dy smyN dy pRbMDF nUM iDafn ivc rwKdIaF hn[ Audfhrx leI, jy shfieqf dyx vfly mfpy kol bwcf Gwto Gwt 40 pRqIsLq smF huMdf hY qF tybl ivclI rkm afpxy afp lfgU nhIN ho jFdI[ Kfs pRbMD vI hn jdoN Audfhrx leI, iek bwcf mF nfl rihMdf hY aqy dUjf bwcf ipqf nfl rihMdf hY[

tybl ivclIaF rkmF kdoN bdl skdIaF hn?

jy bwcy dy Kfs jF vfDU Krcy hox qF kort ieh afrzr kr skdI hY ik cfielz suport dI rkm ijLafdf idwqI jfvy[ Kfs jF vfDU KricaF ivc, cfielz kyar, ishq nfl sMbMiDq smwisafvF aqy pVHfeI dy Krcy sLfml ho skdy hn[

jy mfiek shfieqf dI rkm iksy vI mfpy jF bwcy leI nfvfjb qMgI df kfrn bxdI hovy qF koeI vI mfpf ies nUM bdlx leI jwj nUM kih skdf hY[

ienkm tYks dy inXm

ienkm tYks df kfnUMn 1 meI, 1997 nUM bdilaf sI[ iek afm inXm vjoN, jy quhfzf cfielz suport afrzr jF aYgrImYNt 1 meI, 1997 qoN bfad kIqf igaf sI qF ieh inXm lfgU huMdy hn:

• cfielz suport dyx vfly mfpy, cfielz suport afpxI afmdn ivwcoN nhIN kwtdy[

• cfielz suport lYx vfly mfpy ies nUM afpxI afmdn GoisLq nhIN krdy[ 1 meI, 1997 qoN pihlF kIqy gey cfielz suport afrzrF leI vwKry inXm hn[ ijLafdf jfxkfrI qusIN ies gfeIz dy aMq ivc idwqy gey vsIilaF qoN lY skdy ho aqy kYnyzf rYvyinAU eyjMsI nUM 1 800 959-8281 `qy Pon krky lY skdy ho[

jy qusIN ienkm aisstYNs `qy hovo

jy qusIN bI.sI. iemplOeymYNt aYNz aisstYNs leI aplfeI kr rhy ho jF jy qusIN pihlF hI ienkm jF izseyibltI aisstYNs lY rhy ho qF PYimlI myntYnYNs poRgrfm Auh cfielz suport afrzr lYx ivc quhfzI mdd krygf ijs leI qusIN cfielz suport gfeIzlfeIn hyT hwkdfr ho[ qusIN gfrzIanisLp, pyrYNitMg aryNjmYNts aqy kOntYkt dy sMbMD ivc aYgrImYNt bxfAux leI ajy vI iksy PYimlI jsits kONslr nUM imlxf cfhuMdy ho skdy ho[

cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF bfry mYnUM ijLafdf jfxkfrI ikwQoN iml skdI hY?

qusIN cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF bfry ivsQfr ivc jfxkfrI ieMtrnYWt `q

www.justice.gc.ca vYWbsfeIt qoN lY skdy ho[ PYzrl suport gfeIzlfeInjL: stYWp-bfeI-stYWp dI muPq kfpI zfAunloz kro[

mYnUM cfielz suport dy tyblF dI kfpI ikwQoN iml skdI hY?

qusIN ibRitsL kolMbIaf leI tybl www.justice.gc.ca vYWbsfeIt qoN zfAunloz kr skdy ho[

5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

30

pflx-posx dI plYn bxfAuxfawlg hoey jF qlfk lYx vfly mfpy aksr iek plYn iqafr krdy hn ijs nUM pyrYNitMg plYn afiKaf jFdf hY[ pyrYNitMg plYn iek zfkUmYNt (dsqfvyjL) hY ijhVf bwcy nUM pflx dy quhfzy pRbMDF bfry dwsdI hY aqy quhfzy vloN bwicaF dI sMBfl bfry kIqy gey PYsilaF bfry dwsdI hY[ Audfhrx leI, iek pyrYNitMg plYn ieh dws skdI hY:

• qusIN bwicaF bfry PYsly ikvyN krogy; • qusIN dUjy mfpy nfl jfxkfrI sFJI ikvyN

krogy; • hr mfpf bwcy nfl smF ikvyN ibqfeygf;

aqy • qusIN pflx-posx dy hor mfmilaF

nfl ikvyN iswJogy[ qusIN sPf 41 AuprlI vrksLIt nMbr 4 dI vrqoN krdy hoey vI pflx-posx dI plYn bxf skdy ho[ sPf 31 `qy pflx-posx dI plYn df nmUnf pflx-posx dy kuJ afm pRbMD idKfAuNdf hY[

bwicaF leI pRbMD krn vyly ivcfry jfx vfly mfmly

pflx-posx dI afpxI plYn bxfAux qoN pihlF, ieh soco ik awgy ilKy KyqrF ivc bwicaF leI kI ibhqr hovygf:

rojLmrf dI sMBfl aqy PYsly • bwcy `qy asr pfAux vfly rojLmrf dy

PYsly ikvyN kIqy jfxgy • bwcy dI sMBfl, kMtrol aqy ingrfnI

leI ijLMmyvfrI mfipaF vloN ikvyN sFJI kIqI jfvygI

hPqfvfrI smyN dy pRbMD • mfipaF dy GrF ivckfr bwicaF dI

qbdIlI leI smuwcf tfeIm tybl aqy plYn

CuwtIaF aqy Kfs idnF leI smyN dy pRbMD • skUl dIaF CuwtIaF • bwicaF nfl aqy bwicaF qoN bgYr

mfipaF dIaF vkysLnF

ielfj nfl sMbMiDq PYsly • bwcy dy mYzIkl ielfj leI sihmqI dyxf • aYmrjMsI ivc mYzIkl ielfj • dUjy mfpy nUM jfxkfrI dyxf • cYWk awps (mYzIkl aqy dMdF dy) • bwcy dI bImfrI jo ik bwcy dI sMBfl dI

plYn ivc dKl idMdI hY • mYzIkl irkfrzF qwk mfipaF dI phuMc

pVHfeI dy PYsly • skUl, pVHfeI dIaF Kfs loVF, itAUsLn

jF pfTkRm qoN bfhr dIaF srgrmIaF ivc iksy qbdIlI bfry mfipaF ivckfr slfh-msLvrf

• skUl dy irkfrzF qwk phuMc • mfpy-tIcr ivckfr mIitMgF aqy skUl

dy poRgrfmF ivc hfjLrI

Dfrimk aqy aiDafqmk iswiKaf • Dfrimk iswiKaf aqy syvfvF ivc hfjLrI

gryNzpyrYNts aqy vwzf pirvfr • bwicaF nUM imlxf aqy bwicaF nfl

sLmUlIaq

mfipaF ivckfr gwlbfq • bwicaF bfry iks iksm dI jfxkfrI

bfry gwlbfq kIqI jfxI cfhIdI hY aqy ieh gwlbfq iks qrHF kIqI jfxI cfhIdI hY

• AudoN gwlbfq krnf jdoN bwcf dUjy mfpy nfl huMdf hY[

siBafcfr nfl sMbMiDq PYsly • bwcy dI siBafcfrk aqy BfsLfeI

ivrfsq, smyq abirjnl pCfx dy

bwcy dI sMBfl dy smyN ivc qbdIlIaF • jy imwQy smyN muqfbk iek mfpf bwcy dI

sMBfl nf kr sky qF kI hovygf

pflx-posx dI plYn ivc qbdIlIaF/asihmqIaF dy hwl krnf

• asihmqIaF nfl ikvyN iswJxf hY • bwicaF aqy mfipaF dy hflfqF ivc

qbdIlI hox `qy pRbMD ikvyN bdlxy hn • jy iek mfpf BUgoilk qOr `qy nvIN QF `qy

jf ky vsxf cfhuMdf hovy qF kI hovygf

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

mfipaF leI iek gfeIz

31

pflx-posx dI plYn df nmUnf pflx-posx dI ieh plYn

aqy ivckfr hY

(“asIN”)

asIN sihmq huMdy hF ik awgy iliKaf tfeIm tybl sfnUM syD dyvygf aqy jy mfmUlI qbdIlIaF dI loV hovy qF asIN iek dUjy pRqI nrm rhFgy[

hPqy qoN hPqy dy smyN dy pRbMDey. asIN afpxy bwicaF nfl ihwisaF ivc smF ibqfAux leI sihmq huMdy hF[ hr smF

lMbfeI ivc_______ hovygf aqy ieh _______(hPqy df idn) nUM sLfm dy 6 vjy sLurU hovygf aqy ieh _______(hPqy df idn) nUM vfps afAux dI qfrIk qwk sLfm dy 6 vjy qwk jfrI rhygf[ sfzy bwcy dUjy mfpy dy Gr iekwTy jfxgy[

jnm idnF dy pRbMDbI. bwicaF dy jnm idnF leI, asIN ies gwl nfl sihmq huMdy hF ik Aus “smyN” dOrfn

ijs kol bwcy hoxgy, Auh hI bwcy dy jnm dI pfrtI krygf[ ijs mfpy kol Aus smyN bwcf nhIN hovygf Auh iek idn pihlF jF smyN qoN bfad dy idn pfrtI kr skdf hY[ asIN afpxy bwicaF dy jnm idnF nUM AunHF leI spYsLl bxfAux leI rl ky kMm krn leI sihmq huMdy hF[

CuwtIaF `qy jfx dy pRbMDsI. asIN iek dUjy nfl ieh ivcfr krFgy ik afpxy CuwtIaF dy smyN asIN bwicaF nfl ikvyN

ibqfAuxy hn[ plYn kIqI jfx vflI vkysLn bfry asIN dUjy mfpy nUM Gwto Gwt do mhIinaF df agFAUN noits dyx leI sihmq huMdy hF[

zI. asIN dUjy mfpy nUM vkysLn dy vyrvy dyx leI sihmq huMdy hF, ijvyN ik Auh QFvF aqy tYlIPon nMbr ijwQy bwicaF nfl gwl kIqI jf skdI hY[

mYzIkl pRbMDeI. asIN ies gwl nfl sihmq huMdy hF ik iek dUjy dy Gr ivc hox dOrfn jy bwcf bImfr ho

jFdf hY qF asIN ies bfry dUjy mfpy nUM dwsFgy[

aYWP. asIN sihmq huMdy hF ik bwcy dy bImfr hox smyN ijs mfpy kol bwcf hovygf Aus mfpy kol aYmrjMsI ivc mYzIkl ielfj bfry PYslf krn df hwk hY[ asIN dUjy mfpy nUM CyqI qoN CyqI aYmrjMsI bfry dwsx leI sihmq huMdy hF[

5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

32

pflx-posx dI plYn bfry PYslf ikvyN krnf hYieh PYslf krn vyly ik pflx-posx dy ikhVy pRbMD bwcy dy ibhqr ihwq ivc hn, quhfzy kol iqMn coxF hn:

1. qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr koeI aYgrImYNt kr skdy ho[

2. qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr iksy aYgrImYNt `qy phuMcx leI mIzIeysLn jF sLtl mIzIeysLn (vwKrIaF mIitMgF) dI vrqoN krdy hoey mdd lY skdy ho[

3. kort ivc afpxI numfieMdgI leI qusIN koeI vkIl kr skdy ho[

cox 3 – kort nUM jfxf – afKrI hIlf hY[ BfvyN ik kort vloN kIqy gey hwl kMm kr skdy hn, pr afKrI PYslf qusIN afp nhIN krdy[ jwj PYslf krdf hY[ jwj quhfzy pirvfr dIaF sfrIaF loVF nhIN jfx skdf[ nf hI jwj Aus qrIky nfl inwjI hwl kwZ skdf hY ijs qrHF qusIN kr skdy ho[ iPr vI, aijhIaF hflqF ho skdIaF hn ijnHF krky quhfzy kol kort ivc jfx qoN ibnF koeI hor cox nf hovy[ (Audfhrx leI, dUjf mfpf adflq dI kfrvfeI vrqx `qy jLor pf skdf hY)[

qfkq dy asMquln dy msly

jy burf vrqfAu hoieaf hovy jF sMbMDF ivc qfkq df bhuq ijLafdf asMquln hovy qF ieh PYslf krn leI quhfnUM Kfs mdd dI loV ho skdI hY ik pflx-posx dy ikhVy pRbMD bwcy dy ibhqr ihwqF ivc hn[ iksy vkIl jF PYimlI jsits kONslr nfl gwl kro[

iksy aYgrImYNt `qy phuMcx dy Pfiedy

kort nUM jfx dy mukfbly iksy aYgrImYNt `qy phuMcx dy kuJ Pfiedy ieh hn:

aYgrImYNt `qy phuMcxf bnfm kort nUM jfxf

• sihXog • mukfbly vflf

• inwjI vKryNvyN GtfAuNdf hY • inwjI vKryNivaF nUM vDfAuNdf hY

• ijwq/ijwq `qy jLor • ijwq/hfr `qy jLor

• PYslf qusIN krdy ho • jwj PYslf krdf hY

• afm qOr `qy Gwt smF lwgdf hY • afm qOr `qy ijLafdf smF lwgdf hY

• bhuqf mihMgf nhIN • mihMgf ho skdf hY

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

mfipaF leI iek gfeIz

33

cox 1: qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr sihmq ho skdy hojy qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr KulH ky gwl kr skdy hovo aqy bwcy leI plYnF bfry sihmq ho skdy hovo, aqy syPtI df koeI mslf nf hovy qF qusIN rl ky pflx-posx dI plYn iqafr kr skdy ho[ qusIN cYptr 4 ivc idwqy gey smJOqf krn leI suJfa aqy sPf 41 `qy idwqI geI pflx-posx dI plYn bfry vrksLIt vrq skdy ho[

kfnUMnI qOr `qy sYpfrysLn aYgrImYNt jF kort dy afrzr dI loV nhIN hY[ pr, Auh gwlF ilK lYxf cMgf hY ijnHF leI qusIN donoN sihmq hoey ho qF jo bfad ivc koeI smwisafvF nf afAux[ qusIN ilKqI aYgrImYNt kr skdy ho aqy ieh kort kol drj krvf skdy ho[

ilKqI aYgrImYNt kI hY?

ilKqI aYgrImYNt quhfzy aqy quhfzy sfbkf pfrtnr ivckfr iek iekrfrnfmf hY ijhVf ieh kihMdf hY ik qusIN donoN ikhVIaF cIjLF leI sihmq hoey ho[ ilKqI aYgrImYNt ivc quhfzy sfry PYsly sLfml ho skdy hn – gfrzIanisLp, pflx-posx dy pRbMDF, kOntYkt aqy cfielz suport bfry[ ies ivc quhfzy ieh PYsly vI sLfml ho skdy hn ik qusIN afpxI mflkI vflIaF cIjLF ikvyN vMzogy aqy kI iek mfpf dUjy mfpy dI mfiek shfieqf ivc Xogdfn pfvygf[

qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr aYgrImYNt ivc jo cfho pf skdy ho[ Audfhrx leI, aYgrImYNt ieh kih skdf hY ik pflx-posx dIaF ijLMmyvfrIaf ikvyN idwqIaF jfxgIaF aqy pflx-posx dy smyN dy pRbMD kI hoxgy[ cfielz suport leI cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF pUrIaF krnf jLrUrI hY (sPf 29 dyKo)[ sfry PYsly bwcy dy ibhqr ihwqF ivc hoxy jLrUrI hn[

ieh pwkf kro ik qusIN aqy qufhzf sfbkf pfrtnr donoN aYgrImYNt `qy dsKq krn[ ieh pwkf krn leI ik qusIN afpxy hwkF dI rfKI kIqI hY, iksy aYgrImYNt `qy dsKq krn qoN pihlF iksy vkIl kol jfxf vI cMgf hY[ quhfnUM afpxy sfbkf pfrtnr dy vkIl qoN vwKry vkIl kol jfxf cfhIdf hY[

kort kol aYgrImYNt drj krvfAuxf iek cMgf iKafl hY[ jy bfad ivc smwisafvF afAux qF qusIN jwj nUM ieh idKf skdy ho ik qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr iks cIjL leI sihmq hoey sI[ jwj ienHF aYgrImYNtF nUM bhuq gMBIrqf nfl lYNdy hn[

qusIN afpxf aYgrImYNt iek kOnsYNt (sihmqI) afrzr ivc vI kr skdy ho, jo ik iek rsmI afrzr hY ijhVf aYgrImYNt nUM pwkf krn leI jwj vloN kort ivc kIqf jFdf hY[

ientrm (afrjLI) aYgrImYNt

jdoN qusIN alwg hoey sI qF qusIN “kuJ smyN leI” aYgrImYNt bxfAuxf cfhuMdy ho skdy ho[ ies qrHF dy aYgrImYNt nUM “ientrm aYgrImYNt” afiKaf jFdf hY[ afm qOr `qy ientrm aYgrImYNt sImq smyN leI huMdy hn[ afpxy hflfq bdl jfx `qy qusIN aYgrImYNt nUM bdl skdy ho[

5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

34

cox 2: iksy aYgrImYNt `qy phuMcx leI qusIN mdd lY skdy ho

kOx mdd kr skdf hY

ey. PYimlI jsits kONslrPYimlI jsits kONslr pirvfrk smwisafvF dy hwl krn leI tryNz huMdy hn ijvyN ik gfrzIanisLp, pflx-posx dy pRbMD, kOntYkt, cfielz suport aqy spfAujLl suport (pqnI/pqI dI mdd)[ bhuq sfry ielfikaF ivc, PYimlI jsits kONslr, PYimlI jsits sYNtrF jF jsits aYksYWs sYNtrF ivc AuplbD hn[ PYimlI jsits sYNtr aqy jsits aYksYWs sYNtr, alwg hox nfl sMbMiDq bhuq sfrIaF syvfvF idMdy hn[ PYimlI jsits kONslr dIaF syvfvF muPq imldIaF hn[

PYimlI jsits kONslr ieh kr skdf hY:

• afpxy jjLbfqF nfl iswJx ivc quhfzI mdd krn leI slfh dy skdf hY; • kort afrzr leI aplfeI krn dy kfrj nUM smJx ivc quhfzI mdd kr skdf hY; • mIzIeysLn jF sLtl mIzIeysLn (vwKrIaF mIitMgF) pRdfn kr skdf hY; • sihmqI afrzr jF sYpfrysLn aYgrImYNt iqafr krn ivc quhfzI mdd kr skdf hY; • quhfnUM jfxkfrI dy skdf hY aqy hor syvfvF kol Byj skdf hY ijhVIaF quhfzI mdd kr

skdIaF hn[

not: PYimlI jsits kONslr, jfiedfd dI vMz leI aYgrImYNtF jF kort arjLIaF ivc pirvfrF dI mdd nhIN krdy[

PYimlI jsits kONslr ieh pqf lfAux ivc quhfzI mdd kr skdf hY ik ilKqI aYgrImYNt ivc quhfnUM ikhVIaF cIjLF pfAux dI loV hY[ Auh aYgrImYNt df KrVf iqafr krn ivc jF quhfzy vloN iqafr kIqy gey aYgrImYNt dy KrVy nUM ivcfrn ivc quhfzI mdd kr skdy hn qF jo ieh pwkf hovy ik qusIN hr iek cIjL kvr kr leI hY[ aYgrImYNt iPr kort ivc drj krvfieaf jf skdf hY[

jy qusIN afpxy aYgrImYNt nUM kOnsYNt afrzr ivc bdlxf cfhuMdy hovo qF PYimlI jsits kONslr quhfzI ies ivc vI mdd kr skdf hY[ kOnsYNt afrzr vI kort ivc drj krvfey jFdy hn[ ilKqI aYgrImYNt aqy kOnsYNt afrzr Aus smJ df iek irkfrz hY ijs `qy pirvfrk mfmilaF bfry qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr phuMcy ho[ ilKqI aYgrImYNt jF kOnsYNt afrzr nfl quhfnUM jwj nUM ieh kihx leI adflq nhIN jfxf pvygf ik Auh quhfzy mfmilaF bfry afpxf PYslf dyvy[

qusIN afpxy nyVy dy PYimlI jsits sYNtr jF jsits aYksYWs sYNtr nfl sMprk ienkuafrI bI sI nUM Pon krky kr skdy ho:

grytr vYnkUvr:604 660-2421

grytr ivktorIaf:250 387-6121

bI.sI. ivc hor ikiqAuN vI, muPq Pon kro:1 800 663-7867

qusIN PYimlI jsits sYNtr jF jsits aYksYWs sYNtr nUM iswDf vI Pon kr skdy ho[ afpxI tYlIPon buwk dy nIly siPaF `qy “pRoivMsLIal gvrmYNt” Qwly dyKo[

PYimlI jsits sYNtr jF jsits aYksYWs sYNtr nfl sMprk krn bfry jfxkfrI leI kilwklfa dy vYWbsfeIt `qy jfAu: www.clicklaw.bc.ca/helpmap/service/1019

jsits aYksYWs sYNtr bfry hor jfxkfrI leI AunHF dy vYWbsfeIt `qy jfAu: www.ag.gov.bc.ca/

justice-access-centre

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

mfipaF leI iek gfeIz

35

bI. pRfeIvyt PYimlI mIzIeytrpRfeIvyt pRYkits krdy PYimlI mIzIeytr afm qOr `qy Auh vkIl jF kONslr huMdy hn ijnHF kol mIzIeysLn (ivcolgI) ivc Kfs muhfrq huMdI hY aqy Auh aYgrImYNt krn ivc quhfzI mdd kr skdy hn[ Auh PIs lYxgy[ mIzIeyt bI sI kol AunHF PYimlI mIzIeytrF dI ilst hY ijhVI qusIN AunHF dy vYWbsfeIt qoN lY skdy hoo: www.mediatebc.com

sI. vkIlPYimlI lfa dI pRYkits krn vfly vkIl ieh kr skdy hn:

• sfry mfmilaF bfry quhfnUM kfnUMnI slfh dy skdy hn; • smJOqy leI gwlbfq ivc quhfzI mdd kr skdy hn; • kort afrzr leI aplfeI krn dI kfrvfeI nUM smJx ivc mdd kr skdy hn; • kOnsYNt afrzr jF sYpfrysLn aYgrImYNt iqafr krn ivc quhfzI mdd kr skdy hn; • quhfnUM jfxkfrI dy skdy hn aqy mdd krn vflIaF hor syvfvF kol Byj skdy hn; aqy • jy loV hovy qF adflq ivc quhfzI numfieMdgI kr skdy hn[

quhfnUM vkIl dIaF syvfvF leI Krcf dyxf pvygf[ bhuq sImq hflqF ivc, qusIN vkIl lYx lYx dy Xog ho skdy ho ijs df Krcf lIgl eyz vloN idwqf jfvygf[

zI. pyrYNitMg koafrzInytrjLkdy kdy, mfpy bwicaF nUM pflx-posx dy afpxy pRbMDF dy vyrivaF bfry bihs krnf jfrI rwKdy hn, aYgrImYNt jf kort afrzr dy lfgU ho jfx qoN bfad vI[ pyrYNitMg koafrzInytr, mfipaF dy mqBydF ivc ivcolgI krky afpxy aYgrImYNt jF afrzr lfgU krn ivc ijLafdf mqBydF vfly pirvfrF dI mdd kr skdy hn[ jy mfpy sihmq nf ho skx qF pyrYNitMg koafrzInytr AunHF leI PYslf krygf ijs nUM iztrmInysLn afiKaf jFdf hY[ pyrYNitMg koafrzInytr df PYslf bwcy dy ibhqr ihwqF ivc kIqf jFdf hY aqy ieh mfipaF leI mMnxf Aus qrIky nfl hI jLrUrI huMdf hY ijs qrIky nfl kort afrzr mMnxf jLrUrI huMdf hY[

pyrYNitMg koafrzInytrjL, vkIl, kONslr, sfiekOloijst, sosLl vrkr jF mIzIeytr ho skdy hn ijnHF ny pyrYNitMg koafrzInysLn (pflx-posx ivc qflmyl) dy Kyqr ivc tryinMg leI huMdI hY[ quhfnUM pyrYNitMg koafrzInytr dIaF syvfvF leI PIs dyxI pvygI[ qusIN pyrYNitMg koafrzInysLn bfry ijLafdf jfxkfrI www.bcparentingcoordinators.com `qy dyK skdy ho[

kolYboryitv lfa

kolYboryitv lfa, PYimlI lfa nfl sMbMiDq mqBydF dy hwl krn leI iek mfzl hY ijwQy kort nUM jfey ibnF aijhf hwl lwBx leI hr koeI rl ky kMm krn (sihXog krn) leI sihmq huMdf hY ijhVf hwl donF iDrF leI kMm krdf hY[ ieh kfrj kfnUMnI aqy hor pysLfvr mdd pRdfn krdf hY ijvyN kONslr aqy mfiek slfhkfr[ hr koeI (qusIN, quhfzf sfbkf pfrtnr, vkIl aqy kys nfl sMbMiDq hor mfhr) iksy vI mfmly bfry PYslf krn leI kort dI vrqoN kIqy ibnF afpsI pRvfngI vfly smJOqy leI kMm krn leI rsmI vfadf krdf hY[ dUjy sLbdF ivc qusIN ies gwl leI sihmq huMdy ho ik ijMnf icr qwk qusIN kolYboryitv aml (pRosYWs) ivc sLfml ho AunI dyr qwk nf hI qusIN aqy nf hI quhfzf sfbkf pfrtnr adflq ivc koeI arjLI krogy[ jy qusIN kort cly jfvo qF sfry pysLfvr lok (smyq vkIlF dy) kys ivwcoN bfhr ho jfxgy aqy kort dI Aus arjLI `qy kfrvfeI krn leI quhfnUM vwKrf vkIl krnf pvygf[

PYimlI mIzIeytr dI vrqoN krnf

PYimlI mIzIeytr iek inrpwK ivakqI huMdf hY jo ik quhfzI aqy quhfzy sfbkf pfrtnr dI alwg hox nfl sMbMiDq kfnUMnI mfmilaF nfl iswJx leI plYn iqafr krn ivc mdd kr skdf hY[ PYimlI mIzIeytr quhfzy aqy quhfzy sfbkf pfrtnr nfl bYTdf hY aqy mfmly ivcfrn ivc quhfzI mdd krdf hY[ quhfzIaF smwisafvF df hwl krn dI koisLsL krn leI Auh quhfzy nfl kMm krdy hn, pr sfry PYsly qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr krdy ho[ mIzIeysLn dIaF bYTkF gupq huMdIaF hn[

5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

36

pflx-posx dy pRbMDF bfry gwlbfq krn vyly, mfipaF leI PYsly afpxy bwcy dy ibhqr ihwqF ivc krnf jLrUrI hY, ijs ivc bwcy dy ivcfrF nUM iDafn ivc rwKxf sLfml hY[ jy hr koeI sihmq hovy qF mIzIeytr quhfzy bwcy dy ivcfr Aus nfl vwKrI ieMtrivAU ivc lY skdf hY[ mIzIeytr iPr quhfzy bwcy dIaF idlcspIaF aqy ivcfrF nUM quhfzy aqy quhfzy sfbkf pfrtnr nfl sFJf krygf[ PYimlI jsits kONslr aqy kuJ pRfeIvyt mIzIeytr quhfzy pirvfr dI ies qrIky nfl mdd kr skdy hn[ jy qusIN ies srivs ivc idlcspI rwKdy hovo qF afpxy mIzIeytr qoN pqf kro[

PYimlI mIzIeytr:

• bwcy nfl sMbMiDq mfmilaF bfry iek dUjy nfl gwlbfq krn ivc mfipaF dI mdd kr skdy hn;

• kort ivc jwj df PYslf lYx dI bjfey afpxIaF smwisafvF afp hwl krn ivc mfipaF dI mdd kr skdy hn;

• kort dI suxvfeI aqy mukwdmy nfloN Gwt mihMgy pYNdy hn; aqy • kort nfloN ijLafdf qyjLI nfl iksy PYsly `qy phuMcx ivc quhfzI mdd kr skdy hn[

PYimlI mIzIeysLn kdoN ZukvIN nhIN ho skdI hYPYimlI mIzIeytr dI vrqoN kMm nhIN krygI jy:

• iek ivakqI dUjy ivakqI qoN asurwiKaq mihsUs krdf hY; jF • sMbMDF ivc pihlF burf vrqfAu hoieaf hY ijhVf imlx nUM asurwiKaq bxfAuNdf hY[

sLtl mIzIeysLn iek cox vjoNsLtl mIzIeysLn, mIzIeysLn vFg hY, pr ies ivc quhfnUM afpxy sfbkf pfrtnr dy nfl iewko kmry ivc nhIN hoxf pYNdf[ mIzIeytr quhfzy nfl gwl krdf hY, iPr quhfzy sfbkf pfrtnr nfl vwKrI gwl krdf hY[ qusIN mIzIeytr rfhIN gwlbfq krdy ho[

jy qusIN afpxy sfbkf pfrtnr qoN zr mihsUs krdy hovo qF ieh iek cox ho skdI hY[ PYimlI jsits kONslr sLtl mIzIeysLn pRdfn kr skdf hY[

PYimlI mIzIeytr dI cox krnfjdoN qusIN PYimlI mIzIeytr dI vrqoN kr rhy hovo, ieh mhwqvpUrn hY ik qusIN koeI aijhf ivakqI lwBo ijs nfl qusIN afrfmdyh hovo[ ijhVy PYsly qusIN kr rhy ho Auh bhuq aihm hn aqy quhfnUM ieh mihsUs krn dI loV hY ik quhfnUM suixaf jf irhf hY aqy quhfzy ivcfrF nUM bhuq gMBIrqf nfl ilaf jf irhf hY[ quhfnUM ieh puwCx dI loV hY ik PYimlI mIzIeytr kol ikhVIaF Kfs XogqfvF hn – kI Aus kol PYimlI mIzIeytr vjoN qjrbf aqy tryinMg hY? alwg hox aqy qlfk bfry Aus kol kI qjrbf hY? kI Aus kol srtIiPkyt hY? aqy kI Aus kol PYimlI mIzIeytr df srtIiPkyt hY?

jy qusIN afrfmdyh nf mihsUs krdy hovo qF qusIN iksy hor mIzIeytr nfl gwl kr skdy ho[

BfvyN qusIN kort nUM vI jf rhy hovo qusIN mIzIeysLn dI vrqoN kr skdy hoqusIN PYimlI mIzIeytr vrq skdy ho aqy Aus hI vyly iksy vkIl kol vI jFdy ho skdy ho[ lok aksr AudoN mIzIeysLn dI vrqoN krdy hn jdoN Auh afpxy kort kys `qy kfrvfeI kr rhy huMdy hn jF iksy vkIl kol jf rhy huMdy hn[ mIzIeysLn ivc ivcfrI jfx vflI iksy cIjL bfry qusIN Ausy smyN kfnUMnI slfh vI lY skdy ho[ jy qusIN donoN mIzIeysLn ivc sihmq ho jfvo qF qusIN mfmlf kOnsYNt afrzr jF ilKqI aYgrImYNt nfl hwl kr skdy ho aqy quhfnUM afm qOr `qy kort ivc nhIN jfxf pYNdf[

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

mfipaF leI iek gfeIz

37

cox 3: qusIN kort ivc afpxI numfieMdgI leI vkIl kr skdy hojy qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr sihmq nf ho sko qF quhfnUM kort jfx aqy jwj qoN gfrzIanisLp, pflx-posx dy pRbMDF, kOntYkt, cfielz jF spfAujLl suport, jfiedfd, krijLaF aqy pRfprtI nfl sMbMiDq mfmilaF bfry PYsilaF nfl iswJx leI kort afrzr lYx dI loV pY skdI hY[

ieh ies krky vI ho skdf hY ik qusIN mIzIeysLn dI koisLsL krky dyKxf cfhuMdy ho skdy ho pr quhfzf sfbkf pfrtnr nhIN cfhuMdf[ jy quhfzf sfbkf pfrtnr ihMsk hY qF qusIN afpxI aqy afpxy bwicaF dI rwiKaf leI kort isstm dI vrqoN kr rhy ho skdy ho[

jy quhfnUM kort jfx dI loV hY qF quhfnUM afpxI numfieMdgI leI koeI vkIl krn dI loV ho skdI hY[ jy qusIN iksy vkIl nUM nhIN jfxdy qF lOeIar rYPrl srivs nUM Pon kro[ Auh qufhnUM iksy aijhy vkIl df nF dyxgy ijhVf PYimlI lfa dI pRYkits krdf hovygf[ qusIN awDy GMty dI apONieMtmYNt leI vkIl nUM Pon kr skdy hovy ijs df Krcf 25 zflr jmHF tYks afvygf[ loar mynlYNz ivc, 604 687-3221 `qy Pon kro[ loar mynlYNz qoN bfhroN muPq Pon kro: 1 800 663-1919

jy quhfzy kol bhuq Gwt pYsy aqy cIjLF hn aqy quhfnUM gMBIr kfnUMnI smwisafvF hn qF qusIN lIgl eyz df vkIl lYx dy Xog ho skdy ho[ afpxI Pon buwk dy icwty siPaF `qy “lIgl eyz – lIgl srivisjL susfietI” Qwly dyKo jF AunHF dy vYWbsfeIt `qy jfAu: www.lss.bc.ca

not: ijLafdf qoN ijLafdf lokF nUM vkIl krn df Krcf vkIl krn qoN rok irhf hY aqy Auh kort ivc afpxI numfieMdgI afp kr rhy hn[

jy quhfzf sfbkf pfrtnr ihMsk hovy

jy quhfzf sfbkf pfrtnr quhfzy, quhfzy bwicaF jF quhfzy Gr dy iksy hor mYNbr pRqI ihMsk irhf hY, jF quhfnUM zr lwgdf hY ik ihMsk ho jfvygf qF qusIN afpxI rwiKaf leI jwj nUM kort afrzr dyx leI kih skdy ho[ pRotYksLn afrzr iml skdy hn BfvyN kdy koeI mfr-kutfeI jF hor srIrk burf vrqfAu nf hoieaf hovy[ kort ieh vI mMndI hY ik pirvfrk ihMsf ivc kfmuk burf vrqfAu, mnoivigafnk aqy jjLbfqI burf vrqfAu (ijvyN zrfAuxf, prysLfn krnf, DmkIaF dyxf, pYisaF qwk phuMc sImq krnf, ipwCf krnf) aqy bwcy dy shfmxy pirvfrk ihMsf krnf vI sLfml hn[ jy jwj nUM lwgy ik pirvfrk ihMsf df Kqrf hY qF Auh pRotYksLn afrzr krygf ijs ivc koeI vI Auh sLrqF sLfml kIqIaF jfxgIaF ijhVIaF quhfnUM jF quhfzy pirvfr dy Kqry vfly mYNbrF dI rwiKaf leI jLrUrI smJIaF jfxgIaF[ Audfhrx leI, poRtYksLn afrzr quhfzy sfbkf pfrtnr nUM ienHF cIjLF qoN rok skdf hY:

• koeI hiQafr rwKx qoN; • quhfzy nfl gwlbfq krn qoN; • quhfzf ipwCf krn qoN; • quhfzy Gr, kMm vflI QF jF quhfzy bwcy dy skUl jfx qoN[

qusIN pRotYksLn afrzr leI aplfeI kr skdy ho BfvyN qusIN PYimlI lfa aDIn koeI hor arjLI nf vI kIqI hovy[ iksy hMgfmI hflq ivc, qusIN dUjy ivakqI nUM noits idwqy ibnF kort qoN poRtYksLn afrzr mMg skdy ho[ ieh jfxkfrI lYx leI ik kort afrzr ikvyN lYxf hY, iksy PYimlI jsits kONslr nfl gwl kro jF ivkitmilMk bI sI nUM 1 800 563-0808 `qy muPq Pon kro[ jy quhfnUM ieh XkIn hovy ik quhfnUM POrI Kqrf hY qF quhfnUM sdf pulIs nUM 911 `qy Pon krnf cfhIdf hY[

poRtYksLn afrzr koeI kirmInl (mujrmfnf) cfrj nhIN hY[ pr jy koeI ivakqI pRotYksLn afrzr dI AulMGxf krdf hY qF ieh iek mujrmfnf jurm hY aqy ies nfl kirmInl jsits isstm rfhIN iswiJaf jfvygf[ pRotYksLn afrzrF qoN ielfvf, kirmInl jsits isstm rfhIN vI coxF AuplbD hn[ pIs bONz kihMdf hY ik quhfzy sfbkf pfrtnr nUM shI qrHF vrqfAu krnf pvygf aqy 12 mhIinaF qwk “sLFqI rwKxI” pvygI[ qusIN pulIs nUM ieh dws skdy ho ik qusIN

5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

38

pIs bONz leI aplfeI krnf cfhuMdy ho jF qusIN ieh lYx leI sUbfeI kort ivc jf skdy ho[

jy quhfzy sfbkf pfrtnr nUM quhfzy vwl ihMsk hox kfrn igRPqfr kIqf jFdf hY qF jwj koeI sMprk nhIN df afrzr kr skdf hY[ ieh quhfzy sfbkf pfrtnr nUM suxvfeI jF mukwdmy qwk quhfzy aqy quhfzy bwicaF qoN dUr rihx df afrzr kr skdf hY[

mYN ikhVI kort jfxf hY?

quhfnUM sUbfeI (pRoivMsLIal) kort jf suprIm kort ivc jfx dI loV ho skdI hY[ qusIN ikwQy jfxf hY, ieh ies cIjL `qy inrBr ho skdf hY ik quhfzy sfbkf pfrtnr ny ikwQy kort dI kfrvfeI sLurU kIqI hY[

• sUbfeI kort, gfrzIanisLp, pflx-posx dy pRbMDF, kOntYkt aqy quhfzy aqy quhfzy bwicaF leI suport bfry PYsly kr skdI hY[

• suprIm kort ienHF sfry mfmilaF nfl iswJ skdI hY[ ieh pRfprtI bfry vI PYsly kr skdI hY aqy qlfk dy skdI hY[ ikAuNik inXm aqy kfrvfeIaF guMJldfr ho skdIaF hn, ies krky qusIN iksy vkIl qoN kfnUMnI slfh lYxf cfhuMdy ho skdy ho[ suprIm kort leI Krcf sUbfeI kort nfloN ikqy ijLafdf afAuNdf hY[

insLfn lfAux vflI ilst: vkIl dI cox krnfaijhy vkIl dI cox krnf mhwqvpUrn hY ijs nfl qusIN afrfmdyh mihsUs krdy hovo[ quhfzI vrqoN leI insLfn lfAux vflI ilst ieh hY[ afpxy vkIl bfry jy qusIN ienHF sfry kQnF df jvfb hF ivc nhIN idMdy qF vkIl bdlx bfry ivcfr kro[

myrf vkIl:

� syPtI dy msilaF aqy qfkq dy asMquln dy msilaF pRqI sMvydnsLIl hY[

� afpxy rol nUM coxF bfry vrxn krn vjoN dyKdf hY pr myry leI coxF nhIN krdf[

� ieh smJdf hY ik kfnUMnI msly alwg hox dy kfrj df isrP iek ihwsf hn aqy Auh alwg hox dy jjLbfqI aqy mnoivigafnk kfrjF pRqI sMvydnsLIl hY[

� ieh jfxdf hY ik jdoN gwl bwicaF dI afAuNdI hY qF “ijwqx” vrgI koeI cIjL nhIN hY[

� ieh smJdf hY ik kuVwqx aqy mqByd bwicaF leI alwg hox nfloN ijLafdf nuksfndyh ho skdy hn[

� mYnUM dwisaf hY ik kfrvfeI dOrfn iksy smyN vI, myrf sfbkf pfrtnr aqy mYN iksy aYgrImYNt `qy phuMc skdy hF (sfzy vkIlF dI mdd nfl jF mdd qoN ibnF)[ jy asIN aijhf krdy hF qF asIN iek ilKqI aYgrImYNt aqy/jF kOnsYNt afrzr iqafr krFgy aqy kort dI kfrvfeI nUM Kqm krFgy[

� aijhI gwlbfq krn df KfhsLmMd hY ijwQy mYnUM afpxy sfbkf pfrtnr dy afhmo-sfhmxy hox dI loV nf hovy[

� ieh XkIn krdf hY ik pirvfrk mqBydF nUM adflq ivc hwl krn dI koisLsL krnf iek afKrI hIlf hY[ jy iksy aYgrImYNt `qy phuMcxf sMBv nf hovy qF hI asIN jwj nUM afpxy leI PYslf krn leI khFgy[

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

mfipaF leI iek gfeIz

39

jwj PYslf ikvyN krdf hY

kfnUMn ieh kihMdf hY ik donF iDrF aqy kort nUM ieh PYslf jLrUr krnf pvygf ik gfrzIanisLp, pflx-posx dy ikhVy pRbMD jF kOntYkt “bwcy dy ibhqr ihwqF” ivc hoxgy[ jwj ieh ivcfr krdf hY:

• bwcy dI ishq aqy jjLbfqI BlfeI; • bwcy dy ivcfr, jy aijhf ivcfrnf glq nhIN hY; • bwcy aqy bwcy dI ijLMdgI ivcly hor mhwqvpUrn lokF ivckfr sMbMD; • bwcy dI sMBfl df ipCokV; • bwcy dI Aumr aqy ivkfs dI styj muqfbk, siQrqf leI bwcy dI loV; • afpxIaF ijLMmyvfrIaF inBfAux leI hr Aus ivakqI dI smrwQf ijs kol

gfrzIanisLp, pflx-posx dIaF ijLMmyvfrIaF, pflx-posx dy smyN jF kOntYkt hn; • bwcy dI syPtI, surwiKaf jF BlfeI `qy iksy pirvfrk ihMsf df asr; • pirvfrk ihMsf leI ijLMmyvfr koeI ivakqI bwcy dI sMBfl krn jF bwcy dIaF loVF pUrIaF

krn dy aXog hY; • kI bwcy dy gfrzIan bwcy `qy asr pfAux vfly msilaF dy sMbMD ivc sihXog kr skdy

hn; aqy • bwcy dI syPtI, surwiKaf jF BlfeI nfl sMbMiDq koeI isvl jF kirmInl kfrvfeIaF[

bwcy leI ikMnI cfielz suport (shfieqf) idwqI jfxI jLrUrI hY df PYslf krn vyly jwj cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF dI pflxf krdy hn[ gfeIzlfeInF bwicaF dy ibhqr ihwqF dI rfKI krn leI bxfeIaF geIaF huMdIaF hn[

cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF bfry ijLafdf jfxkfrI leI sPf 29 dyKo[

sUbfeI kort: PYimlI kys kfnPrMsjy qusIN sUbfeI kort ivc gfrzIanisLp, pflx-posx dy pRbMDF jF kOntYkt leI afrzr mMg rhy ho qF kort ieh mMg kr skdI hY ik ies qoN pihlF ik quhfzI kort ivc suxvfeI kIqI jfvy qusIN PYimlI kys kfnPrMs ivc sLfml hovo[

kort qoN koeI cIjL mMgx vfly ivakqI aqy Aus ivakqI vloN hfjLr hoxf jLrUrI hY ijs qoN cIjL mMgI jf rhI hY aqy jy AunHF kol vkIl hox qF vkIlF df afAuxf vI jLrUrI hY[ jwj hor lokF nUM vI hfjLr hox dI afigaf dy skdf hY ijs ivc bwcy vI sLfml hn[

PYimlI kys kfnPrMs ivc kI huMdf hY?

PYimlI kys kfnPrMs ivc iek jwj iek tybl duafly ieh gwlbfq krygf ik bwicaF leI kI ibhqr hY[ jwj iksy aYgrImYNt `qy phuMcx ivc quhfzI mdd kr skdf hY jF quhfnUM iksy mIzIeytr, PYimlI jsits kONslr kol jF pyrYNitMg afPtr sYpfrysLn kors leI Byj skdf hY[

PYimlI kys kfnPrMs ivc bhuq sfrIaF smwisafvF df hwl kIqf jf skdf hY aqy ies krky AunHF smwisafvF leI suxvfeI leI jfxf nhIN pYNdf[ jwj Aus iksm df afrzr kr skdf hY ijs qrHF df qusIN PYimlI kys kfnPrMs ivc aYgrImYNt kIqf sI[

jy jwj ieh PYslf krdf hY ik msly jwj vloN isrP suxvfeI ivc hI hwl kIqy jf skdy hn qF jwj suxvfeI dI qfrIk imwQygf[

5

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

40

kort afrzrF aqy aYgrImYNtF nUM bdlxfmsilaF dy hwl krn qoN bfad jy quhfzI hflq bdl jfvy aqy quhfzy kol kort afrzr jF aYgrImYNt hovy qF kI hovygf? Audfhrx leI:

• jy shfieqf dyx vfly mfpy df kMm tuwt jfvy qF quhfnUM kort nUM cfielz suport dI rkm GtfAux leI kihx dI loV ho skdI hY[

• jy shfieqf dyx vfly mfpy nUM byrujLgfr rihx qoN bfad kMm iml jfvy qF qusIN kort nUM cfielz suport vDfAux leI kihxf cfhuMdy ho skdy ho[

• jy ies cIjL dy qkVy sbUq hox ik bwcy dUjy mfpy nfl hux surwiKaq nhIN hn qF quhfnUM pflx-posx dy pRbMDF jF kOntYkt leI afrzr jF aYgrImYNt bdlx dI loV ho skdI hY[ jy quhfzy kol aYgrImYNt hovy qF qusIN aqy quhfzf sfbkf pfrtnr ies nUM bdlx leI sihmq ho skdy ho[ qusIN afpxf nvF aYgrImYNt kort kol drj krvf skdy ho[ jy quhfzf sfbkf pfrtnr aYgrImYNt nUM bdlx qoN nFh kr dyvy qF quhfnUM kort kol jfx dI loV pvygI[

jy quhfnUM kort afrzr bdlx dI loV hovy qF quhfnUM kort nUM jfxf pvygf[ quhfnUM jwj nUM ieh dwsxf pvygf ik qusIN afrzr nUM bdlxf ikAuN cfhuMdy ho[ jy qusIN afrzr suprIm kort ivc ilaf hovy qF quhfnUM ies nUM bdlx leI vfps suprIm kort jfxf pvygf[ jy qusIN ieh sUbfeI kort ivc ilaf hovy qF qusIN sUbfeI kort jF suprIm kort ivwcoN iksy ivc vI jf skdy ho[

jy qusIN ieh mihsUs krdy hovo ik quhfnUM jF quhfzy bwicaF nUM quhfzyy sfbkf pfrtnr qoN ihMsf df Kqrf hY qF quhfnUM pRotYksLn afrzr dI loV ho skdI hY[ poRtYksLn afrzrF bfry ijLafdf ivsQfr ivc gwl sPf 37 `qy kIqI geI hY[

kort afrzr lfgU krvfAuxf

cfielz suport

jy quhfzy kol cfielz suport leI kort df afrzr hovy pr quhfzy sfbkf pfrtnr ny kdy vI pYsy nf idwqy hox qF kI huMdf hY? ies kys ivc, qusIN ibRitsL kolMbIaf PYimlI myntynYNs poRgrfm (aYWP aYWm eI pI) ivc afpxf nF drj krvf skdy ho[ aYWP aYWm eI pI pymYNtF `qy ingrfnI rwKdf hY aqy bkfieaf rihMdy pYsy iekwqr krn leI kfrvfeI krdf hY[ jfxkfrI leI sYNtrl ienrolmYNt XUint nUM ivktorIaf ivc 250 220-4040 `qy jF 1 800 663-3455 `qy muPq Pon kro (bI.sI. ivc ikiqAuN vI)[ Auh quhfnUM quhfzy nyVy dy dPqr df Pon nMbr dyxgy[

pflx-posx dy pRbMD: pflx df smF aqy kOntYkt

jy iek mfpf dUjy mfpy nUM pflx leI imwQy smyN jF kOntYkt qoN nFh kr irhf hovy qF qusIN kI kr skdy ho?

jF, jy iek mfpf dUjy mfpy nUM bwcf vfps nhIN idMdf qF kI hovygf?

ienHF mqBydF dy hwl qusIN iksy PYimlI jsits kONslr jF vkIl nfl sMprk krky kr skdy ho[ jy PYimlI jsits kONslr jF vkIl iksy hwl `qy phuMcx ivc quhfzI mdd krn dy aXog hovy qF quhfnUM kort jfxf pvygf aqy kort afrzr lYxf pvygf[ sPf 27 `qy “bwcy nUM pflx dy smyN jF kOntYkt dI pflxf krnf” vflf Bfg ieh dwsdf hY ik ienHF hflqF ivc kort kI kr skdI hY[

kfnUMnI mfmilaF df hwl krnf

vrksLIt

41

pflx-posx dI plYn bfry ieh vrksLIt quhfzI aqy dUjy mfpy dI ieh vyrvy ilKx ivc mdd kr skdI hY ik qusIN bwcy nUM ikvyN pflogy[ sPf 31 `qy idwqf igaf pflx-posx dI plYn df nmUnf quhfnUM ieh dwsdf hY ik pflx-posx dI plYn ivc mfpy afm qOr `qy kI pfAuNdy hn[

jy qusIN aqy dUjf mfpf pflx-posx dI plYn bxfAuNdy ho qF quhfnUM dohF nUM ies dI kfpI kol rwKxI cfhIdI hY[

1. pflx-posx dy tIcy

ey.

bI.

sI.

2. gwlbfq krn dy muZly inXm

ey.

bI.

sI.

zI.

eI.

3. smF vMzx dy pRbMD (sfrIaF coxF ilKo)

ey. mhIny df tfeIm tybl

bI. vkysLn dy smyN

sI. CuwtIaF

zI. Kfs idn (jnm idn, mfipaF dy jnm idn)

eI. Kfs mOky (sLfdIaF, sMskfr, grYjeysLnF)

pflx-posx dI plYn4

42

aYWP. skUl KyzF, crc aqy kimAuntI dy pRogrfm (mfpy-tIcr mIitMgF, skUl dy poRgrfm, KyzF dy pRogrfm, crc dy poRgrfm)

dUijaF nfl smF

ey. dfdf/dfdI, nfnf/nfnI

bI. pirvfr dy hor mYNbr

sI. pirvfr dy dosq jF hor lok

4. iljfx-ilafAux dy vyrvy

ey. iljfx-ilafAux dIaF ijLMmyvfrIaF, bdlI dy smyN aqy QFvF

bI. Kfs ihdfieqF jF bMdsLF

5. tYlIPon krn dy smyN

ey. jdoN bwcy mMmI nfl huMdy hn

bI. jdoN bwcy zYzI nfl huMdy hn

6. dUr qoN pflx-posx dy pRbMD(Audfhrx leI, jy iek mfpf 100 mIl nfloN ijLafdf dUr rihMdf hY)

ey. sfl dy smyN dI vMz

v rks LIt 4 pflx-posx dI plYn

vrksLIt

43

bI. iljfx-ilafAux dy vyrvy (afvfjfeI dy Krcy krn smyq)

sI. jfxkfrI ikvyN sFJI kIqI jfvygI

7. PYsly krn dy qrIky

ey. vwzy PYsly ikvyN aqy iks vloN kIqy jfxgy (pVHfeI; zya kyar; mYzIkl aqy dMdF dy ielfj leI sihmqIaF aqy ielfj; QYrypI, bolI, ivrsf

aqy siBafcfr; Drm aqy aiDafqmk iswiKaf)?

bI. bwcy leI sihmqIaF (gYr-mYzIkl) kOx dyvygf?

sI. bwcy dI qrPoN pfsport, lfiesMs, primtF aqy hor bYnyiPts aqy ivsLysL suivDfvF leI kOx aplfeI krygf?

zI. asihmqIaF df hwl ikvyN kIqf jfvygf?

8. jfxkfrI sFJI krn bfry qrIky

ey. skUl nfl sMbMiDq jfxkfrI (irport kfrz, pVHfeI dIaF jF anusfsLn dIaF smwisafvF, mfpf-tIcr mIitMgF, skUl dIaF srgrmIaF)

bI. pfTkRm qoN bfhr dIaF srgrmIaF

sI. ishq nfl sMbMiDq jfxkfrI (bImfrIaF, zfktr dI prcI nfl imlx vflIaF dvfeIaF, cYWkawp, QYrypI sYsLn, hor)

zI. kimAuntI aqy Kfs poRgrfm

pflx-posx dI plYn4

44

9. mfipaF dI mIitMg leI eyjMzf (mhInfvfr jF hPqfvfrI)

ey.

bI.

sI.

zI.

10. cfielz suport

rkm (cfielz suport dIaF gfeIzlfeInF muqfbk)

11. bwicaF leI post-sYkMzrI pVHfeI

ey. bwicaF leI koeI Gwto Gwt gfrMtIaF

bI. mfipaF vloN Xogdfn

sI. mfiek plYinMg dIaF coxF

12. hYlQ iensLorYNs

ey. iks vloN kIqI geI hY?

bI. klym krn dy qrIky

v rks LIt 4 pflx-posx dI plYn

mfipaF leI iek gfeIz

45

kfnUMnI jfxkfrI aqy/jF slfhPYimlI jsits kONslrqusIN afpxy nyVy dy PYimlI jsits sYNtr jF jsits aYksYWs sYNtr nfl sMprk ienkuafrI bI sI nUM Pon krky kr skdy ho:

grytr vYnkUvr ivc:604 660-2421

grytr ivktorIaf ivc:250 387-6121

bI.sI. ivc hor ikiqAuN vI muPq Pon kro:1 800 663-7867

qusIN PYimlI jsits sYNtr jF jsits aYksYWs sYNtr nUM iswDf vI Pon kr skdy ho[ afpxI tYlIPon buwk dy nIly siPaF `qy “poRivMsLIal gvrmYNt” hyT dyKo[

PYimlI jsits sYNtr aqy jsits aYksYWs sYNtr nfl sMprk krn bfry jfxkfrI lYx leI kilwklfa `qy jfAu: www.clicklaw.bc.ca/

helpmap/service/1019

jsits aYksYWs sYNtr bfry hor jfxkfrI lYx leI AunHF dy vYWbsfeIt `qy jfAu: www.ag.gov.

bc.ca/justice-access-centre

mIzIeyt bI sIpRfeIvyt pRYkits ivc Xogqf pRfpq PYimlI mIzIeytrF dI ilst aqy AunHF dy GMty dy ryt mIzIeyt bI sI dy vYWbsfeIt `qy dyKy jf skdy hn: www.mediatebc.com

cfielz suport dIaF gfeIzlfeInFcfielz suport aqy shfieqf dI rkm df PYslf krn vfly sUbfeI tyblF bfry jfxkfrI leI: www.justice.gc.ca PYzrl cfielz suport dIaF gfeIzlfeInjL: stYWp-bfeI-stYWp dI muPq kfpI zfAunloz kro[

jsits aYksYWs sYNtr dIaF svY mdd leI aqy jfxkfrI dIaF syvfvFPYimlI jF isvl msilaF nfl iswJ rhy ibnF vkIl vfly lokF dI mdd krdIaF hn[ kfnUMnI jfxkfrI muPq idMdIaF hn pr slfh nhIN idMdIaF[

somvfr qoN lY ky sLukrvfr qwk svyr dy 8:30 vjy qoN bfad dupihr 4:00 vjy qwk 290 – 800 hOrnbI strIt, vYnkUvr qoN imldIaF hn[ jy qusIN vYnkUvr dy eyrIey qoN bfhr rihMdy ho qF qusIN AunHF dy vYWbsfeIt `qy jf skdy ho: www.supremecourtselfhelp.bc.ca

PYimlI myntynYNs ienPorsmYNt poRgrfm (aYWP aYWm eI pI) aYWP aYWm eI pI pymYNtF `qy ingrfnI rwKdf hY aqy bkfieaf rihMdy pYsy iekwqr krn leI kfrvfeI krdf hY[ ijLafdf jfxkfrI leI sYNtrl ienrolmYNt XUint nUM ivktorIaf ivc 250 220-4040 `qy jF 1 800 663-3455 `qy muPq Pon kro (bI.sI. ivc ikiqAuN vI)[ Auh quhfnUM quhfzy nyVy dy dPqr df Pon nMbr dyxgy[ jF AunHF df vYWbsfeIt dyKo: www.fmep.

gov.bc.ca

lIgl srivisjL susfietIlIgl eyz iek srivs hY ijhVI AunHF lokF dI kfnUMnI mdd krdI hY ijhVy vkIl df Krcf nhIN dy skdy aqy ijnHF nUM gMBIr kfnUMnI smwisafvF hn[ Pon buwk dy icwty siPaF `qy “lIgl eyz – lIgl srivisjL susfietI” Qwly dyKo jF pIly siPaF `qy “lOeIarjL – lIgl eyz” hyT dyKo[ susfietI dy vYWbsfeIt `qy vI jfieaf jf skdf hY: www.lss.bc.ca

lIgl srivisjL susfietI dI PYimlI lfa lfeIn nUM vI vYnkUvr ivc AunHF dy kfl sYNtr nUM 604 408-2172 `qy Pon kIqf jf skdf hY[ loar mynlYNz qoN bfhr AunHF nUM 1 866 577-

2525 `qy muPq Pon kro[ lIgl srivisjL susfietI df PYimlI lfa bfry jfxkfrI dyx vflf vYWbsfeIt vI hY: www.familylaw.lss.

bc.ca

hor kfnUMnI syvfvFlOeIar rYPrl srivsGwt Krcy `qy muZlIaF syvfvF idMdI hY[ qusIN iksy vkIl nUM awDy GMty dI apONieMtmYNt leI 25 zflr jmHf tYks dy ky iml skdy ho[ loar mynlYNz ivc 604 687-3221 `qy Pon kro[ loar mynlYz qoN bfhroN 1 800 663-1919 `qy Pon kro[ AunHF dy vYWbsfeIt `qy jfAu: www.cba.org/BC/

Public_ Media/main/lawyer_referral.aspx

aYksYWs pRo bonomuPq kfnUMnI syvfvF aqy poR-bono dIaF syvfvF dyx vfilaF dI mukMml ilst aYksYWs poR bono dy vYWbsfeIt qoN lwBI jf skdI hY: www.

accessprobono.ca

afm mddtRFjLIsLn hfAUs aqy aOrqF leI irhfiesLFbI.sI. ivcly tRFjLIsLn hfAUs: www.bchousing.org/Find/Fleeing_Abuse

jy quhfnUM POrn mdd dI loV hovy qF 911 nUM Pon kro[ ivkitmilMk bI sI: 1 800 563-0808.

bwicaF leI mddPYimlIjL cyNj vYWbsfeItAunHF mfipaF aqy bwicaF nUM jfxkfrI pRdfn krdf hY ijnHF nUM alwg hox aqy qlfk df sfhmxf krnf pY irhf hY[ vYWbsfeIt `qy jfAu: www.familieschange.ca

ikzjL hYlp PonbwicaF leI slfh-msLvrf lYx, afpxf mn dwsx aqy AunHF msilaF bfry jfxkfrI lYx leI QF ijnHF df bwicaF nUM sfhmxf krnf pY irhf hY[ www.kidshelpphone.ca `qy vYWbsfeIt `qy jfAu jF 1 800 668-6868 `qy Pon kro[

rYPrljLjy quhfzy bwcy `qy quhfzy alwg hox df lMmy smyN qoN asr pY irhf hovy ijs nfl Aus dI rojLmrf dI ijLMdgI pRBfivq ho rhI hovy qF qusIN bwicaF nfl kMm krn ivc muhfrq rwKdy iksy ivakqI kol Byjx bfry afpxy PYimlI zfktr nfl gwl krnf cfhuMdy ho skdy ho[

vsIly

alwg hox qoN bfad bwcy pflxf

46

bwicaF leIBrown, Laurene Krasny, and Marc Brown. Dinosaurs Divorce: A Guide for Changing Families. Atlantic Monthly Press, 1986.

Canada. Department of Justice. What Happens Next?: Information for Kids about Separation and Divorce. 2007.

Fassler, David, Michele Lash, and Sally B. Ives. Changing Families: A Guide for Kids and Grown-Ups. Waterfront Books, 1988.

Ford, M. My Parents are Divorced, Too: A Book for Kids by Kids. Magination Press Division, 1997.

Girard, L. At Daddy’s House on Saturdays. Albert Whitman, 1991.

Goldentyer, D. Pre-teen Pressures: Divorce. Steck-Vaughn Company, 1998.

Hoffman, M., and C. Binch. Grace and Family. F. Lincoln, 1997.

Lowry, Danielle. What Can I Do? : A Book for Children of Divorce. Magination Press, 2001.

Schneider, Meg F., J. Offerman-Zuckerberg, and J. Zuckerberg (contributor). Difficult Questions Kids Ask and Are Too Afraid to Ask –

About Divorce. Fireside, 1996.

Stinson, Kathy and Nancy Lou Reynolds (illus.). Mom and Dad Don’t Live Together Anymore. Firefly Books, 1988.

Thomas, P. My Family’s Changing: A First Look at Family Breakup. Barron’s Educational Series, 1999.

mfipaF leIAhrons, Constance R. The Good Divorce: Keeping Your Family Together When Your Marriage Comes Apart. Harper Perennial, 1995.

Bienenfeld, Florence. Helping Your Child Through Your Divorce. Hunter House, 1995.

Cochrane, M. Surviving Your Divorce. John Wiley & Sons, 2006.

Engel, Margorie. Divorce Help Sourcebook. Visible Ink Press, 1994.

Everett, Craig A., and Sandra V. Everett. Healthy Divorce. Jossey-Bass, 1994.

Gardner, Richard A. The Parents Book About Divorce (rev. ed.). Bantam Books, 1991.

Gold, Lois, and Joan B. Kelly. Between Love and Hate: A Guide to Civilized Divorce. Plenum Press, 1992.

Jones-Soderman, Jill. How to Talk to your Children about Divorce. Family Mediation Center Publishing Co., 2006.

Knox, David, and Kermit Leggett. Divorced Dad’s Survival Handbook. Perseus Books, 2000.

La Crosse, E. Robert, and Christine A. Coates. Learning from Divorce: How to Take Responsibility, Stop the Blame, and Move On.

Jossey-Bass, 2003.

Long, N., and R. Forehand. Making Divorce Easier on Your Child: 50 Effective Ways to Help Children Adjust. McGraw-Hill, 2002.

McDonough, H., and C. Bartha. Putting Children First: A Guide for Parents Breaking Up. University of Toronto Press, 1999.

McKay, Matthew, Peter Rogers, and Joan Blades. The Divorce Book: A Practical and Compassionate Guide (2nd ed.). New Harbinger

Publications, 1999.

Teyber, Edward. Helping Children Cope with Divorce (rev. ed.). Jossey-Bass, 2001.

pVHnXog sfmwgrI

vrksLIt

47

40 pRqIsLq qoN ijLafdf irsLiqaF df aMq alwg hox ivc inkldf hY[ kuJ qrIky ieh hn ijnHF nfl mfpy iswJdy hn[ cYptr 2 dy aMq ivc vrksLIt nMbr 1 ivc mukMml kIqy gey svY-anumfn bfry soco[ iPr ies vrksLIt ivc AunHF coxF `qy insLfnIaF lfAu ijnHF `qy qusIN kMm krnf cfhuMdy ho[

pflx-posx

� afpxy bwcy nfl lckdfr nym bxfAu aqy iPr Aus nUM pUrf kro[

� afpxy bwcy nUM iksy aijhI srgrmI ivc dfKl krvfAu ijs df Auh afnMd mfxdf hY[

� nym nfl sLfm bfhr ibqfAux leI bwcy dI sMBfl krn leI koeI istr lAu[

� hr hPqy koeI Kfs, rIjLrv smF insLcq kro ijs dI qusIN aqy quhfzf bwcf qFG nfl AuzIk kro[

mnorMjn aqy smfijk

� iksy sosLl klwb ivc sLfml hovo[

� afpxI kimAuntI, crc jF jOb ivc isMgl mfipaF dIaF srgrmIaF ivc ihwsf lAu[

� koeI cMgI ikqfb pVHo, cYWs KyzxI sLurU kro, koeI sfjL vjfAuxf iswKo[

� koeI aijhI hObI apxfAu ijs df qusIN asl ivc afnMd mfxdy ho[

� AunHF cIjLF bfry soco ijnHF df qusIN bIqy smyN ivc afnMd mfixaf hY jF AunHF cIjLF dI ilst bxfAu ijnHF df qusIN BivwK ivc afnMd mfx skdy ho[

jjLbfqI aqy mnoivigafnk

� mdd krn vfly iksy grwup ivc afpxIaF BfvnfvF aqy qjrby sFJy kro[

� afpxI ijLMdgI dy iksy Kyqr ivc kuJ pysLfvr mdd lvo ijhVf quhfnUM iQVkfAuNdf idKfeI idMdf hY[

� vflMtIar jF dosq vjoN hornF dI mdd kro[ aijhf krky qusIN afpxy bfry cMgf mihsUs krogy aqy sLfied afpxy bfry hor jfx skogy[

� afpxy vrqfAu `qy ingHf mfro aqy ieh dyKo ik kI ieh quhfnUM ibhqr mfpf bxn qoN rok irhf hY[

srIrk

� rojL quro, dOVo jF ksrq kro (jF jdoN vI sMBv hovy)[

� ksrq dI iksy klfs jF klwb ivc sLfml hovo jF koeI sLurU kro[

� iksy sports lIg ivc sLfml hovo[

� gruwpF jF klwbF nfl kYNipMg leI jfvo[

svY-kdr

� pflx-posx ivc jdoN qusIN koeI asrdfr kMm kro qF ies bfry afpxy afp nUM sfbfsL idAu[

� afpxy afp dI dUjy mfipaF nfl qulnf nf kro ijhVy sMpUrn idKfeI idMdy hox[ (sMBv hY ik Auh nhIN hoxgy[)

� loV pYx `qy mdd lvo[ qusIN ies dy hwkdfr ho[

5 alwg hox qoN bfad dI ijLMdgI: ijnHF qrIikaF nfl mfpy iswJdy hn

48

mfipaF leI iek gfeIz

49

ieh gfeIz izpfrtmYNt afP jsits kYnyzf aqy minstrI afP jsits afP ibRitsL kolMbIaf qoN imlI mfiek mdd nfl iqafr kIqI geI sI[

ieh gfeIz minstrI afP jsits afP ibRitsL kolMbIaf vloN nvMbr 2012 ivc soDI geI sI[

iqafr krqf: lfa korts aYjUkysLn susfietI afP bI sI (hux jsits aYjUkysLn susfietI afP bI sI)

sRoq sfmwgrI2 qoN lY ky 5 cYptrF dy ihwsy Helping Children Succeed After Divorce: A Handbook for

Parents (1991), Children’s Hospital Guidance Centers, Columbus, Ohio ivwcoN ley gey hn jF apxfey gey hn[

ies gfeIz nUM iqafr krn vyly, lfa korts aYjUkysLn susfietI, AuWqrI amrIkf Br ivcly alwg hox qoN bfad bwcy pflxf nF dy AuWdmF qoN sfmwgrI lYx dy Xog hoeI sI[ asIN AunHF sfry gruwpF aqy ivakqIaF dy idloN DMnvfdI hF ijnHF ny afpxI sfmwgrI qwk sfnUM phuMc pRdfn kIqI aqy ies nUM kYnyzIan sMdrB ivc apxfAux dI afigaf idwqI[

asIN Kfs qOr `qy iclzrn’jL hOspItl gfeIzYNs sYNtrjL, kolMbs, EhIE dy bhuq DMnvfdI hF ijnHF dI ilKq Helping Children Succeed After Divorce: A Handbook for

Parents (1991) ny sfnUM muZlI pRyrnf idwqI[ AunHF dI zUMGI idRsLtI ny sfzy ZFcy aqy phuMc leI nINh df kMm kIqf aqy bhuq sfrI Kfs sfmwgrI idwqI[ asIN pyrYNt aYjUkysLn aYNz kstwzI iePYktvnYWs (pIs) aYjUkysLn poRjYkt, hOPstrf XUnIvristI, inAU XOrk dy vI DMnvfdI hF ijnHF ny sfnUM afpxI Handbook for Parents by Joan D. Atwood and

Richard Mandell ivwcoN sfmwgrI lYx dI afigaf idwqI[

hor sRoqF leI Kfs krYizt ies qrHF hn: sPf 2 `qy gRfP Hennepin Family Court,

Minneapolis, Minnesota qoN apxfieaf igaf; sPf 3 – 4 `qy alwg hox `qy bflgF leI kfrj Wallerstein, J. and S. Blakeslee (1989) Second Chances, New York: Ticknor &

Fields `qy afDfirq hn; sPf 15 aqy 16 `qy sfmwgrI Lansky, V. (1989) Divorce Book for

Parents, New York: New American Library qoN leI geI hY; sPf 19 dI sfmwgrI Ricci,

I. (1980) Mom’s House, Dad’s House, New York: Macmillan `qy afDfirq hY; sPf 20 `qy gymF dI ilst Menninger Video Productions, the Menninger Clinic, Topeka, Kansas qoN leI hY; sPf 7 `qy bwicaF leI sog dIaF styjF aqy sPf 21 `qy dUjy mfpy nfl gwlbfq krn bfry suJfa, aqy ies dy nfl nfl sPf 5 dI vrksLIt nMbr 1, sPf 23 `qy vrksLIt nMbr 3 aqy sPf 47 `qy vrksLIt nMbr 5 Porter-Thal, N. (1991) Parents,

Children and Divorce, Tampa, Florida qoN apxfey gey hn; sPf 31 `qy pflx-posx dI plYn df nmUnf, sPf 38 `qy vkIl dI cox krnf aqy sPf 41 `qy vrksLIt nMbr 4 Hickey, E. and E. Dalton (1994) Healing Hearts: Helping Children and Adults Recover from

Divorce, Nevada: Gold Leaf Press qoN dubfrf Cfpy aqy apxfey gey hn[

ieh gfeIz isrP afm jfxkfrI idMdI hY[ kfnUMnI slfh leI, ikrpf krky iksy vkIl nfl slfh kro[

mfnqf

50

© Queen’s Printer for British Columbia

Victoria, 2013

Parenting After Separation - A Handbook for Parents [Punjabi]