Peristephanon - Documenta Catholica Omnia · 2006. 12. 31. · sanguinis notis eadem scripta terris...

Peristephanontextus ad verbum sumptus ex editione

clarissimi viri Ioannis Bergmanin lucem edita anno domini 1926 (CSEL 61)

Clemens Aurelius Prudentius

saec. iv exeunte(February 10, 2006)

ii Clemens Aurelius Prudentius

Contents

Praefatio 1

I In honorem Emetrii et Chelidonii 3

II In honorem passionis Laurentii 7

III In honorem passionis Eulaliae 23

IV In honorem decem et octo Caesaraugurstanorum 29

V Passio Sancti Vincentis 35

VI In honorem Fructuosi et Augurii et Eulogii 51

VIIIn honorem Quirini, Episcopi Ecclesiae Siscianae 57

VIIIDe baptisterio Calagurri, in quo martyres passi sunt 61

IX Passio sancti Cassiani Forocorneliensis 63

X Sancti Romani contra gentiles dicta 67

XI Ad Valerianum de Passione Hippolyti beatissimi martyris 97

XIIPassio Apostolorum Petri et Pauli 103

XIIIPassio Cypriani 105

XIVPassio Agnetis 109

〈Epilogus〉 113

iii

iv Clemens Aurelius Prudentius

PRAEFATIO

Per quinquennia iam decem,ni fallor, fuimus; septimus insuperannum cardo rotat, dum fruimur sole uolubili. Luc. 7.381

Instat terminus et diemuicinum senio iam deus adplicat:5quid nos utile tanti spatio temporis egimus?

Aetas prima crepantibusfleuit sub ferulis, mox docuit togainfectum uitiis falsa loqui non sine crimine.

Tum lasciua proteruitas Hor. Carm. 1.19.3 & .710et luxus petulans—heu pudet ac piget!—foedauit iuuenem nequitiae sordibus et luto.

Exim iurgia turbidosarmarunt animos et male pertinaxuincendi studium subiacuit casibus asperis.15

Bis legum moderaminefrenos nobilium reximus urbium:ius ciuile bonis reddidimus, terruimus reos.

Tandem militiae gradueuectum pietas principis extulit20adsumptum propius stare iubens ordine proximo.

Haec dum uita uolans agit, Juv. 9.129inrepsit subito canities senioblitum ueteris me Saliae consulis arguens,

sub quo prima dies mihi25quam multas hiemes uoluerit et rosaspratis post glaciem reddiderit, nix capitis probat. Hor. Carm. 4.13.12

Numquid talia proderuntcarnis post obitum uel bona uel mala,cum iam, quidquid id est, quod fueram, mors aboleuerit?30

1

2 Clemens Aurelius Prudentius

Dicendum mihi: ‘Quisquis es,mundum, quem coluit, mens tua perdidit;non sunt illa dei, quae studuit, cuius habeberis.’

Atqui fine sub ultimopeccatrix anima stultitiam exuat;35saltem uoce deum concelebret, si meritis nequit.

Hymnis continuet diesnec nox ulla uacet, quin dominum canat;pugnet contra hereses, catholicam discutiat fidem;

conculcet sacra gentium,40labem, Roma, tuis inferat idolis;carmen martyribus deuoueat, laudet apostolos.

Haec dum scribo uel eloquor,uinclis o utinam corporis emicemliber, quo tulerit lingua sono mobilis ultimo!45

IHYMNUS IN HONOREMSANCTORUM MARTYRUMEMETERII ET CHELIDONIICALAGURRITANORUM

Scripta sunt caelo duorum martyrum uocabula,aureis quae Christus illic adnotauit litteris, Luc. 10.20, Apoc. 3.5, 13.8, 20.12, 21.27sanguinis notis eadem scripta terris tradidit.

Pollet hoc felix per orbem terra Hibera stemmate,hic locus dignus tenendis ossibus uisus deo,5qui beatorum pudicus esset hospes corporum.

Hic calentes hausit undas caede tinctus duplici,inlitas cruore sancto nunc harenas incolaeconfrequentant obsecrantes uoce, uotis, munere.

Exteri nec non et orbis huc colonus aduenit,10fama nam terras in omnes percucurrit proditrixhic patronos esse mundi, quos precantes ambiant.

Nemo puras hic rogando frustra congessit preces,laetus hinc tersis reuertit supplicator fletibusomne, quod iustum poposcit, impetratum sentiens.15

Tanta pro nostris periclis cura suffragantium est,non sinunt inane ut ullus uoce murmur fuderit, Verg. A. 4.210audiunt statimque ad aurem regis aeterni ferunt.

Inde larga fonte ab ipso dona terris influunt,supplicum causas petitis quae medellis inrigant;20nil suis bonus negauit Christus umquam testibus,

testibus, quos nec catenae dura nec mors terruitunicum deum fateri sanguinis dispendio,sanguinis, sed tale damnum lux rependit longior.

Hoc genus mortis decorum, hoc probis dignum uiris:25membra morbis exedenda texta uenis languidishostico donare ferro morte et hostem uincere.

3


Pulchra res ictum sub ense persecutoris pati,nobilis per uulnus amplum porta iustis panditur,lota mens in fonte rubro sede cordis exilit.30

Nec rudem crudi laboris ante uitam duxerantmilites, quos ad perenne cingulum Christus uocat,sueta uirtus bello et armis nunc fidei militat.

Caesaris uexilla linquunt, eligunt signum crucis,proque uentosis draconum, quos gerebant, palliis35praeferunt insigne lignum, quod draconem subdidit.

Vile censent expeditis ferre dextris spicula,machinis murum ferire, castra fossis cingere,inpias manus cruentis inquinare stragibus.

Forte tunc atrox secundos Istrahelis posteros40ductor aulae mundialis ire ad aram iusserat,idolis litare nigris, esse Christi defugas.

Liberam succincta ferro pestis urgebat fidem,ille uirgas et secures et bisulcas ungulasultro fortis expetebat Christi amore interrita.45

Carcer inligata duris colla bacis inpedit,barbaras forum per omne tortor exercet manus,Hor. Carm. 3.5.49ueritas crimen putatur, uox fidelis plectitur.

Tunc et ense caesa uirtus triste percussit solumet rogis ingesta maestis ore flammas sorbuit,50dulce tunc iustis cremari, dulce ferrum perpeti.

Hic duorum cara fratrum concalescunt pectora,Verg. A. 11.215f.fida quos per omne tempus iunxerat sodalitas,stant parati ferre, quidquid sors tulisset ultima,

seu foret praebenda ceruix ad bipennem publicam55uerberum post uim crepantum, post catastas igneas,siue pardis offerendum pectus aut leonibus.

‘Nosne Christo procreati mammonae dicabimurEv. Matt. 6.24et dei formam gerentes seruiemus saeculo?absit ut caelestis ignis se tenebris misceat.2 Ep. Cor. 6.14 60

Sit satis, quod capta primo uita sub chirografodebitum persoluit omne functa rebus Caesaris,Ev. Matt. 22.21tempus est deo rependi, quidquid est proprium dei.

Ite, signorum magistri, et uos, tribuni, absistite,aureos auferte torques, sauciorum praemia!65clara nos hinc angelorum iam uocant stipendia.

Peristephanon I 5

Christus illic candidatis praesidet cohortibuset throno regnans ab alto damnat infames deosuosque, qui ridenda uobis monstra diuos fingitis.’

Haec loquentes obruuntur mille poenis martyres,70nexibus manus utrasque flexus inuoluit rigoret chalybs adtrita colla grauibus ambit circulis.

O uetustatis silentis obsoleta obliuio!inuidentur ista nobis fama et ipsa extinguitur,chartulas blasfemus olim nam satelles abstulit,75

ne tenacibus libellis erudita saeculaordinem, tempus modumque passionis proditumdulcibus linguis per aures posterorum spargerent.

Hoc tamen solum uetusta subtrahunt silentia,iugibus longum catenis an capillum pauerint, Verg. A. 7.39180quo uiros dolore tortor quaue pompa ornauerit.

Illa laus occulta non est nec senescit tempore,missa quod sursum per auras euolarunt munera,quae uiam patere caeli praemicando ostenderent.

Illius fidem figurans nube fertur anulus,85his sui dat pignus oris, ut ferunt, orarium,quae superno rapta flatu lucis intrant intimum.

Per poli liquentis axem fulgor auri absconditurac diu uisum sequacem textilis candor fugit,subuehuntur usque in astra nec uidentur amplius.90

Vidit hoc conuentus adstans, ipse uidit carnifexet manum repressit haerens ac stupore obpalluit,sed tamen peregit ictum, ne periret gloria.

Iamne credis, bruta quondam Vasconum gentilitas,quam sacrum crudelis error immolarit sanguinem?95credis in deum relatos hostiarum spritus?

Cerne, quam palam feroces hic domentur daemones,qui lupino capta ritu deuorant praecordia,strangulant mentes et ipsas seque miscent sensibus.

Tunc suo iam plenus hoste sistitur furens homo100spumeas efflans salivas, cruda torquens lumina,expiandus quaestione non suorum criminum.

Audias, nec tortor adstat, heiulatus flebiles,scinditur per flagra corpus, nec flagellum cernitur,crescit et suspensus ipse uinculis latentibus.105


His modis spurcum latronem martyrum uirtus quatit,haec coercet, torquet, urit, haec catenas incutit,praedo uexatus relictis se medullis exuit.

Linquit inlaesam rapinam, faucibus siccis fugit,ungue ab imo usque ad capillum salua reddit omnia110confitens ardere sese; nam gehennae est incola.

Quid loquar purgata longis alba morbis corpora,algidus cum decoloros horror artus concutit,hic tumor uultum relinquit, hic color uerus redit?

Hoc bonum saluator ipse, quo fruamur, praestitit,115martyrum cum membra nostro consecrauit oppido,sospitant quae nunc colonos, quos Hiberus alluit.

State nunc, hymnite, matres, pro receptis paruulis,coniugum salute laeta uox maritarum strepat,sit dies haec festa nobis, sit sacratum gaudium!120

IIHYMNUS IN HONOREMPASSIONIS LAURENTIIBEATISSIMI MARTYRIS.

Antiqua fanorum parens,iam Roma Christo dedita,Laurentio uictrix duceritum triumfas barbarum.

Reges superbos uiceras [Sen.] Oct. 6895populosque frenis presseras,nunc monstruosis idolisinponis imperii iugum.

Haec sola derat gloriaurbis togatae insignibus,10feritate capta gentiumdomaret ut spurcum Iouem,

non turbulentis uiribusCossi, Camilli aut Caesaris,sed martyris Laurentii15non incruento proelio.

Armata pugnauit Fidesproprii cruoris prodiga;nam morte mortem diruitac semet inpendit sibi.20

Fore hoc sacerdos dixeratiam Xystus adfixus cruciLaurentium flentem uidenscrucis sub ipso stipite:

‘Desiste discessu meo25fletum dolenter fundere!praecedo, frater; tu quoquepost hoc sequeris triduum.’

7


Extrema uox episcopi,praenuntiatrix gloriae,30nihil fefellit; nam diespraedicta palmam praetulit.

Qua uoce, quantis laudibuscelebrabo mortis ordinem,quo passionem carmine35digne retexens concinam?

Hic primus e septem uiris,qui stant ad aram proximi,leuuita sublimis graduet ceteris praestantior,40

claustris sacrorum praeeratcaelestis arcanum domusfidis gubernans clauibusuotasque dispensans opes.

Versat famem pecuniae45praefectus urbi regiae,minister insani ducis,exactor auri et sanguinis,

qua ui latentes eruatnummos operta existimans50talenta sub sacrariiscumulosque congestos tegi.

Laurentium sisti iubet,exquirit arcam ditibusmassis refertam et fulgidae55montes monetae conditos.

‘Soletis’, inquit, ‘conquerisaeuire nos iusto amplius,cum christiana corporaplus quam cruente scindimus.60

Abest atrocioribuscensura feruens motibus,blande et quiete efflagito,quod sponte obire debeas.

Hunc esse uestris orgiis65moremque et artem proditum est,hanc disciplinam foederis,libent ut auro antistites.Verg. A. 7.245

Peristephanon II 9

Argenteis scyfis feruntfumare sacrum sanguinem70auroque nocturnis sacrisadstare fixos cereos.

Tum summa cura est fratribus, Act.Ap. 4.34f.ut sermo testatur loquax,offerre fundis uenditis75sestertiorum milia.

Addicta auorum praediafoedis sub auctionibussuccessor exheres gemitsanctis egens parentibus.80

Haec occuluntur abditisecclesiarum in anguliset summa pietas crediturnudare dulces liberos. Hor. Epod. 2.40

Deprome thensauros, malis85suadendo quos praestrigiisexaggeratos obtines,nigrante quos claudis specu.

Hoc poscit usus publicus,hoc fiscus, hoc aerarium,90ut dedita stipendiisducem iuuet pecunia.

Sic dogma uestrum est, audio:suum quibusque reddito.en, Caesar agnoscit suum Ev. Matt. 22.20-195nomisma nummis inditum.

Quod Caesaris scis, Caesarida, nempe iustum postulo.ni fallor, haud ullam tuussignat deus pecuniam,100

nec, cum ueniret, aureossecum Filippos detulit,praecepta sed uerbis deditinanis a marsuppio.

Inplete dictorum fidem,105qua uos per orbem uenditis,nummos libenter reddite,estote uerbis diuites!’


Nil asperum Laurentiusrefert ad ista aut turbidum,110sed ut paratus obsequiobtemperanter adnuit.

‘Est diues’, inquit, ‘non nego,habetque nostra ecclesiaopumque et auri plurimum115nec quisquam in orbe est ditior.

Is ipse tantum non habetargenteorum enigmatumAugustus arcem possidens,cui nummus omnis scribitur.120

Sed nec recuso proderelocupletis arcam numinis,uulgabo cuncta et proferam,pretiosa quae Christus tenet.

Vnum sed orans flagito:125indutiarum paululum,quo fungar efficaciuspromissionis munere,

dum tota digestim mihiChristi supellex scribitur;130nam calculanda primitus,tum subnotanda est summula.’

Laetus tumescit gaudiopraefectus ac spem deuorataurum, uelut iam conditum135domi maneret, gestiens.

Pepigere tempus tridui,laudatus inde absoluiturLaurentius, sponsor suiet sponsor ingentis lucri.140

Tribus per urbem cursitatdiebus infirma agminaomnesque, qui poscunt stipem,cogens in unum et congregans.

Illic utrisque obtutibus145orbes cauatos praeferensbaculo regebat praeuioerrore nutantem gradum

Peristephanon II 11

et claudus infracto genuuel crure trunco semipes150breuiorue planta ex alteragressum trahebat inparem.

Est, ulcerosis artubusqui tabe corrupta fluat,est, cuius arens dextera155neruos in ulnam contrahat.

Tales plateis omnibusexquirit, adsuetos aliecclesiae matris penu,quos ipse promus nouerat.160

Recenset exim singulosscribens uiritim nomina,longo et locatos ordineadstare pro templo iubet. Verg. A. 8.653

Praescriptus et iam fluxerat165dies: furebat feruidusiudex auaro spiritupromissa solui efflagitans.

Tum martyr: ‘Adsistas uelimcoramque dispositas opes170mirere, quas noster deuspraediues in sanctis habet.

Videbis ingens atriumfulgere uasis aureiset per patentes porticus175structos talentis ordines.’

It ille nec pudet sequi.uentum ad sacratam ianuam,stabant cateruae pauperuminculta uisu examina.180

Fragor rogantum tollitur,praefectus horrescit stupens,conuersus in Laurentiumoculisque turbatis minax.

Contra ille: ‘Quid frendens’, ait,185‘minitaris aut quid displicet?num sordida haec aut uilia,num dispuenda existimas?


Aurum, quod ardenter sitis,effosa gignunt rudera190et de metallis squalidispoenalis excudit labor,

torrens uel amnis turbidisuoluens harenis inplicat;quod terrulentum ac sordidum195flammis necesse est decoqui.

Pudor per aurum soluitur,uiolatur auro integritas,pax occidit, fides perit,leges et ipsae intercidunt.200

Quid tu uenenum gloriaeextollis et magni putas?si quaeris aurum uerius,lux est et humanum genus.

Hi sunt alumni luminis,205quos corpus artat debile,ne per salutem uiscerummens insolescat turgida.

Cum membra morbus dissicit,animus uiget robustior,210membris uicissim fortibusuis sauciatur sensuum.

Nam sanguis in culpam calensminus ministrat uirium,si feruor effetus malis215elumbe uirus contrahat.

Si forte detur optio,malim dolore asperrimofragmenta membrorum patiet pulcher intus uiuere.220

Committe formas pestiumet confer alternas lues:carnisne morbus foedior,an mentis et morum ulcera?

Nostri per artus debiles225intus decoris integrisensum uenusti innoxiumlaboris expertes gerunt,

Peristephanon II 13

uestros ualentes corporeinterna corrumpit lepra230errorque mancum claudicatet caeca fraus nihil uidet.

Quemuis tuorum principum,qui ueste et ore praenitent,magis probabo debilem,235quam quis meorum est pauperum.

Hunc, qui superbit serico,quem currus inflatum uehit,hydrops aquosus lucidotendit ueneno intrinsecus.240

Ast hic auarus contrahitmanus recuruas et uolamplicans aduncis unguibuslaxare neruos non ualet.

Istum libido faetida245per scorta tractum publicaluto et cloacis inquinat,dum spurca mendicat stupra.

Quid? ille feruens ambitusitimque honoris aestuans250mersisne anhelat febribusatque igne uenarum furit?

Quisquis tacendi intemperanssilenda prurit prodere,uexatur et scalpit iecur255scabiemque cordis sustinet.

Quid inuidorum pectorumstrumas retexam turgidas,quid purulenta et liuidamalignitatum uulnera?260

Tute ipse, qui Romam regis,contemptor aeterni dei,dum daemonum sordes colis,morbo laboras regio.

Hi, quos superbus despicis,265quos execrandos iudicas,breui ulcerosos exuentartus et incolumes erunt,


cum carne corruptissimatandem soluti ac liberi270pulcherrimo uitae statuin arce lucebunt patris,

non sordidati aut debiles,sicut uidentur interim,sed purpurantibus stolis275clari et coronis aureis.

Tunc, si facultas subpetat,coram tuis obtutibusistos potentes saeculiuelim recensendos dari.280

Pannis uideres obsitoset mucculentis naribus,mentum saliuis uuidumlipposque palfebra putri.

Peccante nil est taetrius,285nil tam leprosum aut putidum,cruda est cicatrix criminumoletque ut antrum tartari.

Animabus inuersa uicecorrupta forma infligitur,290quas pulcher aspectus priusin corpore oblectauerat.

En ergo nummos aureos,quos proxime spoponderam,quos nec fauillis obruat295ruina nec fur subtrahat.

Nunc addo gemmas nobiles,ne pauperem Christum putes,gemmas corusci luminis,ornatur hoc templum quibus.300

Cernis sacratas uirgines,miraris intactas anusprimique post damnum toriignis secundi nescias.

Hoc est monile ecclesiae,305his illa gemmis comitur,dotata sic Christo placet,sic ornat altum uerticem.

Peristephanon II 15

Eccum talenta, suscipe,ornabis urbem Romulam,310ditabis et rem principis,fies et ipse ditior.’

‘Ridemur’, exclamat furenspraefectus, ‘et miris modisper tot figuras ludimur,315et uiuit insanum caput!

Inpune tantas, furcifer,strofas cauillo mimicote nexuisse existimas,dum scurra saltas fabulam?320

Concinna uisa urbanitastractare nosmet ludicris,egon cachinnis uenditusacroma festiuum fui?

Adeone nulla austeritas,325censura nulla est fascibus,adeon securem publicammollis retudit lenitas?

Dicis: ‘Libenter oppetam,uotiua mors est martyri’—330est ista uobis, nouimus,persuasionis uanitas—;

sed non uolenti inpertiam,praestetur et mortis citaeconpendiosus exitus,335perire raptim non dabo.

Vitam tenebo et differampoenis morarum iugibus,et mors inextricabilislongos dolores protrahet.340

Prunas tepentes sternite,ne feruor ignitus nimisos contumacis occupetet cordis intret abdita.

Vapor senescens langueat,345qui fusus adflatu leuitormenta sensim temperetsemustulati corporis. Verg. A. 3.578


Bene est, quod ipse ex omnibusmysteriarches incidit,350hic solus exemplum dabit,quid mox timere debeant.

Conscende constratum rogum,decumbe digno lectulo,tunc, si libebit, disputa355nil esse Vulcanum meum!’

Haec fante praefecto truceshinc inde tortores parantnudare amictu martyrem,uincire membra et tendere.360

Illi os decore splenduitfulgorque circumfusus est;talem reuertens legiferLXX Ex. 34.29f.de monte uultum detulit,

Iudaea quem plebs aureo365boue inquinata et decolorexpauit et faciem retrodetorsit inpatiens dei.

Talemque et ille praetulitoris corusci gloriam370Stefanus per imbrem saxeumAct.Ap. 7.55caelos apertos intuens.

Inluminatum hoc eminusrecens piatis fratribus,baptisma quos nuper datum375Christi capaces fecerat;

ast inpiorum caecitas,os oblitum noctis situnigrante sub uelamineLXX Ex. 34.35obducta clarum non uidet,380

Aegyptiae plagae in modum,LXX Ex. 10.23quae, cum tenebris barbarosdamnaret, Hebraeis diemsudo exhibebat lumine.

Quin ipsa odoris qualitas,385adusta quam reddit cutis,diuersa utrosque permouet:his nidor, illis nectar est.

Peristephanon II 17

Idemque sensus dispariuariatus aura aut adficit390horrore nares uindiceaut mulcet oblectamine.

Sic ignis aeternus deus,nam Christus ignis uerus est;is ipse conplet lumine395iustos et urit noxios.

Postquam uapor diutinusdecoxit exustum latus,ultro e catasta iudicemconpellat adfatu breui:400

‘Conuerte partem corporissatis crematam iugiteret fac periclum, quid tuusVulcanus ardens egerit.’ Hor. Carm. 1.4.8

Praefectus inuerti iubet, Ambr. hymn. 16.31405tunc ille: ‘Coctum est, deuoraet experimentum cape,sit crudum an assum suauius!’

Haec ludibundus dixerat,caelum deinde suspicit410et congemescens obsecratmiseratus urbem Romulam:

‘O Christe, nomen unicum, Ep. Phil. 2.9o splendor, o uirtus patris,o factor orbis et poli415atque auctor horum moenium,

qui sceptra Romae in uerticererum locasti, sanciensmundum Quirinali togaeseruire et armis cedere,420

ut discrepantum gentiummores et obseruantiamlinguasque et ingenia et sacraunis domares legibus!

En omne sub regnum Remi425mortale concessit genus,idem loquuntur dissoniritus, id ipsum sentiunt.


Hoc destinatum, quo magisius christiani nominis,430quodcumque terrarum iacet,uno inligaret uinculo.

Da, Christe, Romanis tuis,sit christiana ut ciuitas,per quam dedisti, ut ceteris435mens una sacrorum foret!

Confoederantur omniahinc inde membra in symbolum,mansuescit orbis subditus,mansuescat et summum caput.440

Aduertat abiunctas plagascoire in unam gratiam,fiat fidelis Romuluset ipse iam credat Numa.

Confundit error Troicus445adhuc Catonum curiamueneratus occultis focisFrygum penates exules.

Ianum bifrontem et Sterculumcolit senatus, horreo450tot monstra patrum dicereet festa Saturni senis.

Absterge, Christe, hoc dedecus,emitte Gabriel tuum,agnoscat ut uerum deum455errans Ïuli caecitas!

Et iam tenemus obsidesfidissimos huius spei,hic nempe iam regnant duoapostolorum principes,2 Ep. Tim. 1.11 460

alter uocator gentium,alter cathedram possidensprimam recludit creditasaeternitatis ianuas.

Discede, adulter Iuppiter,465stupro sororis oblite,relinque Romam liberamplebemque iam Christi fuge!

Peristephanon II 19

Te Paulus hinc exterminat,te sanguis exturbat Petri,470tibi id, quod ipse armaueras,factum Neronis, officit.

Video futurum principemquandoque, qui seruus deitaetris sacrorum sordibus475seruire Romam non sinat,

qui templa claudat uectibus,ualuas eburnas obstruat,nefasta damnet liminaobdens aënos pessulos.480

Tunc pura ab omni sanguinetandem nitebunt marmora,stabunt et aera innoxia,quae nunc habentur idola.’

Hic finis orandi fuit Verg. A. 10.116485et finis idem uinculicarnalis: erupit uolensuocem secutus spiritus.

Vexere corpus subditisceruicibus quidam patres,490quos mira libertas uiriambire Christum suaserat.

Repens medullas indolesadflarat et coegeratamore sublimis dei495odisse nugas pristinas.

Refrixit ex illo diecultus deorum turpium:plebs in sacellis rarior,Christi ad tribunal curritur.500

Sic dimicans Laurentiusnon ense praecinxit latus,hostile sed ferrum retrotorquens in auctorem tulit.

Dum daemon inuictum dei505testem lacessit proelio,perfossus ipse conciditet stratus aeternum iacet.


Mors illa sancti martyrismors uera templorum fuit,510tunc Vesta Palladios laresinpune sensit deseri.

Quidquid Quiritum sueueratorare simpuuium Numae,Juv. 6.343Christi frequentans atria515hymnis resultat martyrem.

Ipsa et senatus lumina,quondam luperci aut flamines,apostolorum et martyrumexosculantur et limina.520

Videmus inlustres domos,sexu ex utroque nobiles,offerre uotis pigneraclarissimorum liberum.

Vittatus olim pontifex525adscitur in signum crucisaedemque, Laurenti, tuamVestalis intrat Claudia.

O ter quaterque et septiesVerg. A. 1.94beatus urbis incola,530qui te ac tuorum comminussedem celebrat ossuum,

cui propter aduolui licet,qui fletibus spargit locum,qui pectus in terram premit,535qui uota fundit murmure!

Nos Vasco Hiberus diuiditbinis remotos Alpibustrans Cottianorum iugatrans et Pyrenas ninguidos.540

Vix fama nota est, abditisquam plena sanctis Roma sit,quam diues urbanum solumsacris sepulcris floreat.

Sed qui caremus his bonis545nec sanguinis uestigiauidere coram possumus,caelum intuemur eminus.

Peristephanon II 21

Sic, sancte Laurenti, tuamnos passionem quaerimus,550est aula nam duplex tibi,hic corporis, mentis polo.

Illic inenarrabiliallectus urbi municepsaeternae in arce curiae555gestas coronam ciuicam.

Videor uidere inlustribusgemmis coruscantem uirum,quem Roma caelestis sibilegit perennem consulem.560

Quae sit potestas creditaet muneris quantum datum,probant Quiritum gaudia,quibus rogatus adnuis.

Quod quisque supplex postulat,565fert inpetratum prospere,poscunt, iocantur, indicant,et tristis haut ullus redit,

ceu praesto semper adsiestuosque alumnos urbicos570lactante complexus sinupaterno amore nutrias.

Hos inter, o Christi decus,audi poetam rusticum,cordis fatentem crimina575et facta prodentem sua.

Indignus agnosco et scio,quem Christus ipse exaudiat,sed per patronos martyraspotest medellam consequi.580

Audi benignus supplicemChristi reum Prudentiumet seruientem corporiabsolue uinclis saeculi!

IIIHYMNUS IN HONOREMPASSIONIS EULALIAE,BEATISSIMAE MARTYRIS.

Germine nobilis Eulaliamortis et indole nobiliorEmeritam sacra uirgo suam,cuius ab ubere progenita est,ossibus ornat, amore colit.5

Proximus occiduo locus est,qui tulit hoc decus egregium, Verg. A. 7.473urbe potens, populis locuples,sed mage sanguine martyriiuirgineoque potens titulo.10

Curriculis tribus atque nouemtris hiemes quater adtigerat,cum crepitante pyra trepidosterruit aspera carnificessupplicium sibi dulce rata.15

Iam dederat prius indiciumtendere se patris ad solium Verg. A. 12.849nec sua membra dicata toro:ipsa crepundia reppuleratludere nescia pusiola;20

spernere sucina, flere rosas,fulua monilia respuere,ore seuera, modesta gradu,moribus et nimium teneriscanitiem meditata senum.25

Ast ubi se furiata luisexcitat in famulos dominichristicolasque cruenta iubettura cremare, iecur pecudismortiferis adolere deis,30

23


infremuit sacer Eulaliaespiritus ingeniique feroxturbida frangere bella paratet rude pectus anhela deofemina prouocat arma uirum.35

Sed pia cura parentis agit,Verg. A. 1.646uirgo animosa domi ut lateatabdita rure et ab urbe procul,ne fera sanguinis in pretiummortis amore puella ruat.40

Illa perosa quietis opemdegeneri tolerare moranocte fores sine teste mouetsaeptaque claustra fugax aperit,inde per inuia carpit iter.45

Ingreditur pedibus lacerisper loca senta situ et uepribusVerg. A. 6.462angelico comitata choroet, licet horrida nox sileat,lucis habet tamen illa ducem.50

Sic habuit generosa patrumLXX Ex. 14.20turba columniferum radium,scindere qui tenebrosa potensnocte uiam face perspicuapraestitit intereunte chao.55

Non aliter pia uirgo uiamnocte secuta diem meruitnec tenebris adoperta fuitregna Canopica cum fugeretet super astra pararet iter.60

Illa gradu cita peruigilimilia multa prius peragit,quam plaga pandat Eoa polum;mane superba tribunal aditfascibus adstat et in mediis65

uociferans: ‘Rogo, quis furor estperdere praecipites animaset male prodiga corda suisternere rasilibus scopulisomnipatremque negare deum?70

Peristephanon III 25

Quaeritis, o miseranda manus,Verg. A. 11.259christicolum genus? En ego sumdaemonicis inimica sacris,idola protero sub pedibus,pectore et ore deum fateor.75

Isis, Apollo, Venus nihil est,Maximianus et ipse nihil,illa nihil, quia facta manu,hic, manuum quia facta colit,friuula utraque et utraque nihil.80

Maximianus, opum dominuset tamen ipse cliens lapidum,prostituat uoueatque suisnuminibus caput ipse suum,pectora cur generosa quatit?85

Dux bonus, arbiter egregius, Hor. Carm. 4.5.5sanguine pascitur innocuocorporibusque piis inhiansuiscera sobria dilaceratgaudet et excruciare fidem.90

Ergo age, tortor, adure, seca,diuide membra coacta luto!soluere rem fragilem facile est,non penetrabitur interiorexagitante dolore animus.’95

Talibus excitus in furiaspraetor ait: ‘Rape praecipitem,lictor, et obrue suppliciis!sentiat esse deos patriosnec leue principis imperium.100

Quam cuperem tamen ante necem,si potis est, reuocare tuam,torua puellula, nequitiam!respice, gaudia quanta metas,quae tibi fert genialis honor!105

Te lacrimis labefacta domusprosequitur generisque tuiingemit anxia nobilitas,sole quod occidis in teneroproxima dotibus et thalamis.110


Non mouet aurea pompa tori,non pietas ueneranda senum,quos temeraria debilitas?ecce parata ministeriaexcruciabilis exitii:115

aut gladio feriere caputaut laniabere membra ferisaut facibus data fumificisflebiliterque ululanda tuisin cineres resoluta flues.120

Haec, rogo, quis labor est fugere?si modicum salis eminulisturis et exiguum digitistangere, uirgo, benigna uelis,poena grauis procul afuerit.’125

Martyr ad ista nihil, sed eniminfremit inque tyranni oculossputa iacit, simulacra dehincdissipat inpositamque molamturibulis pede prosubigit.130

Nec mora, carnifices geminiiuncea pectora dilacerantet latus ungula uirgineumpulsat utrimque et ad ossa secatEulalia numerante notas.135

‘Scriberis ecce mihi, domine,quam iuuat hos apices legere,qui tua, Christe, tropea notant,nomen et ipsa sacrum loquiturpurpura sanguinis eliciti.’140

Haec sine fletibus et gemitulaeta canebat et intrepida,dirus abest dolor ex animomembraque picta cruore nouofonte cutem recalente lauant.145

Vltima carnificina dehinc:non laceratio uulnificacrate tenus nec arata cutis,flamma sed undique lampadibusin latera stomachumque furit.150

Peristephanon III 27

Crinis odorus ut in iugulosfluxerat inuolitans umeris,Hor. Carm. 4.10.3quo pudibunda pudicitiauirgineusque lateret honostegmine uerticis opposito,155

flamma crepans uolat in faciemperque comas uegetata caputoccupat exsuperatque apicem,uirgo citum cupiens obitumadpetit et bibit ore rogum.160

Emicat inde columba repensmartyris os niue candidioruisa relinquere et astra sequi;spiritus hic erat Eulaliaelacteolus, celer, innocuus.165

Colla fluunt abeunte animaet rogus igneus emoritur,pax datur artubus exanimis,flatus in aethere plaudit ouanstemplaque celsa petit uolucer.170

Vidit et ipse satelles auemfeminae ab ore meare palam,obstupefactus et adtonitusprosilit et sua gesta fugit,lictor et ipse fugit pauidus.175

Ecce niuem glacialis hiems Verg. A. 3.285ingerit et tegit omne forum,membra tegit simul Eulaliaeaxe iacentia sub gelidopallioli uice linteoli.180

Cedat amor lacrimantum hominum,qui celebrare suprema solent,flebile cedat et officium:ipsa elementa iubente deoexequias tibi, uirgo, ferunt.185

Nunc locus Emerita est tumulo,clara colonia Vettoniae,quam memorabilis amnis Anapraeterit et uiridante rapaxgurgite moenia pulchra lauit.190


Hic, ubi marmore perspicuoatria luminat alma nitoret peregrinus et indigena,relliquias cineresque sacrosseruat humus ueneranda sinu.195

Tecta corusca super rutilantde laquearibus aureolissaxaque caesa solum uariant,floribus ut rosulenta putesprata rubescere multimodis.200

Carpite purpureas uiolassanguineosque crocos metite!non caret his genialis hiems,Verg. G. 1.302laxat et arua tepens glacies,floribus ut cumulet calathos.205

Ista comantibus e foliismunera, uirgo puerque, date!ast ego serta choro in mediotexta feram pede dactylico,uilia, marcida, festa tamen.210

Sic uenerarier ossa libetossibus altar et inpositum,illa dei sita sub pedibusApoc. 6.9prospicit haec populosque suoscarmine propitiata fouet.215

IVHYMNUS IN HONOREMSANCTORUM DECEM ETOCTOCAESARAUGUSTANORUM

Bis nouem noster populus sub unomartyrum seruat cineres sepulcro,Caesaraugustam uocitamus urbem,

res cui tanta est.

Plena magnorum domus angelorum5non timet mundi fragilis ruinamtot sinu gestans simul offerenda

munera Christo.

Cum deus dextram quatiens coruscam Ev. Matt. 24.30; Sen. Phaed. 161, Oed. 1050, Verg. G. 1.328nube subnixus ueniet rubente10gentibus iustam positurus aequo

pondere libram,

orbe de magno caput excitataobuiam Christo properanter ibitciuitas quaeque pretiosa portans Verg. A. 8.18015

dona canistris.

Afra Carthago tua promet ossa,ore facundo Cypriane doctor,Corduba Acisclum dabit et Zoëllum

tresque coronas.20

Tu tribus gemmis diadema pulchrumofferes Christo, genetrix piorumTarraco, intexit cui Fructuosus

sutile uinclum.

Nomen hoc gemmae strofio inligatae est,25emicant iuxta lapides gemelliardet et splendor parilis duorum

igne corusco.

29


Parua Felicis decus exhibebitartubus sanctis locuples Gerunda,30nostra gestabit Calagurris ambos,

quos ueneramur.

Barchinon claro Cucufate fretasurget et Paulo speciosa Narbo,teque praepollens Arelas habebit,35

sancte Genesi.

Lusitanorum caput oppidorumurbs adoratae cineres puellaeobuiam Christo rapiens ad aram

porriget ipsam.40

Sanguinem Iusti, cui Pastor haeret,ferculum duplex geminumque donumferre Conplutum gremio iuuabit

membra duorum.

Ingeret Tingis sua Cassianum,45festa Massylum monumenta regum,qui cinis gentes domitas coegit

ad iuga Christi.

Singulis paucae, tribus aut duobus,forsan et quinis aliquae placebunt50testibus Christi prius hostiarum

pignere functae.

Tu decem sanctos reuehes et octoCaesaraugusta studiosa Christo,uerticem flauis oleis reuincta,55

pacis honore.

Sola in occursum numerosioresmartyrum turbas domino parasti,sola praediues pietate multa

luce frueris.60

Vix parens orbis populosa Poeni,ipsa uix Roma in solio locatate, decus nostrum, superare in istoVerg. A. 6.546

munere digna est.

Omnibus portis sacer inmolatus65sanguis exclusit genus inuidorumdaemonum et nigras pepulit tenebras

urbe piata.

Peristephanon IV 31

Nullus umbrarum latet intus horror;pulsa nam pestis populum refugit,70Christus in totis habitat plateis,

Christus ubique est.

Martyrum credas patriam coronisdebitam sacris, chorus unde surgenstendit in caelum niueus togatae75

nobilitatis.

Inde, Vincenti, tua palma nata est,clerus hic tantum peperit triumfum,hic sacerdotum domus infulata

Valeriorum.80

Saeuus antiquis quotiens procellisturbo uexatum tremefecit orbem,tristior templum rabies in istud

intulit iras.

Nec furor quisquam sine laude nostrum85cessit aut clari uacuus cruoris,martyrum semper numerus sub omni

grandine creuit.

Nonne, Vincenti, peregri necandusmartyr his terris tenui notasti90sanguinis rore speciem futuri Verg. A. 12.339, Stat. Theb. 5.590

morte propinqua?

Hoc colunt ciues, uelut ipsa membracaespes includat suus et paternoseruet amplectens tumulo beati95

martyris ossa.

Noster est, quamuis procul hinc in urbepassus ignota dederit sepulcrigloriam uictor prope litus altae

forte Sagynti.100

Noster et nostra puer in palestraarte uirtutis fideique oliuounctus horrendum didicit domare

uiribus hostem.

Nouerat templo celebres in isto105octies partas deciesque palmas,laureis doctus patriis eadem

laude cucurrit.


Hic et, Encrati, recubant tuarumossa uirtutum, quibus efferati110spiritum mundi, uiolenta uirgo,

dedecorasti.

Martyrum nulli remanente uitacontigit terris habitare nostris,sola tu morti propriae superstes115

uiuis in orbe.

Viuis ac poenae seriem retexiscarnis et caesae spolium retentans,taetra quam sulcos habeant amaros

uulnera, narras.120

Barbarus tortor latus omne carpsit,Hor. Carm. 3.5.49sanguis inpensus, lacerata membra,pectus abscisa patuit papilla

corde sub ipso.

Iam minus mortis pretium peractae est,125quae uenenatos abolens doloresconcitam membris tribuit quietem

fine soporo.

Cruda te longum tenuit cicatrixet diu uenis dolor haesit ardens,Claud. Ruf. 2.280 130dum putrescentes tenuat medullas

tabidus umor.

Inuidus quamuis obitum supremumpersecutoris gladius negarit,plena te, martyr, tamen ut peremptam135

poena coronat.

Vidimus partem iecoris reuulsamungulis longe iacuisse pressis,mors habet pallens aliquid tuorum

te quoque uiua.140

Hunc nouum nostrae titulum fruendumCaesaraugustae dedit ipse Christus,iuge uiuentis domus ut dicata

martyris esset.

Ergo ter senis sacra candidatis145diues Optato simul et Lupercoperge conscriptum tibimet senatum

pangere psalmis!

Peristephanon IV 33

Ede Successum, cane Martialem!mors et Vrbani tibi concinatur,150Iuliam cantus resonet simulque

Quintilianum.

Publium pangat chorus et reuoluat,quale Frontonis fuerit tropaeum,quid bonus Felix tulerit, quid acer155

Caecilianus,

quantus, Euoti, tua bella sanguistinxerit, quantus tua, Primitiue,tum tuos uiuax recolat triumfos

laus, Apodemi.160

Quattuor posthinc superest uirorumnomen extolli renuente metro,quos Saturninos memorat uocatos

prisca uetustas.

Carminis leges amor aureorum165nominum parui facit et loquendicura de sanctis uitiosa non est

nec rudis umquam.

Plenus est artis modus adnotatasnominum formas recitare Christo,170quas tenet caeli liber explicandus

tempore iusto.

Octo tunc sanctos recolet decemqueangelus coram patre filioqueurbis unius regimen tenentes175

iure sepulcri.

Quin ad antiquum numerum traheturuiua post poenae specimen puellamorsque Vincenti, cui sanguis hinc est

fons et honoris180

[additis Gaio—nec enim silendi— Hor. Carm. 1.12.21teque, Crementi, quibus incruentumferre prouenit decus ex secundo

laudis agone.

Ambo confessi dominum steterunt185acriter contra fremitum latronum,ambo gustarunt leuiter saporem

martyriorum].


Haec sub altari sita sempiternoApoc. 6.9lapsibus nostris ueniam precatur190turba, quam seruat procerum creatrix

purpureorum.

Nos pio fletu, date, perluamusVerg. A. 4.683–4marmorum sulcos, quibus est opertaspes, ut absoluam retinaculorum195

uincla meorum.

Sterne te totam generosa sanctisciuitas mecum tumulis, deindemox resurgentes animas et artus

tota sequeris.200

VPASSIO SANCTI VINCENTIMARTYRIS

Beate martyr, prosperadiem triumfalem tuum, Hor. Epod. 8.12quo sanguinis merces tibicorona, Vincenti, datur!

Hic te ex tenebris saeculi5tortore uicto et iudiceeuexit ad caelum diesChristoque ouantem reddidit.

Nunc angelorum particepsconlucis insigni stola, Apoc. 6.11, 3.510quam testis indomabilisriuis cruoris laueras,

cum te satelles idolipraecinctus atris legibuslitare diuis gentium15ferro et catenis cogeret.

Ac uerba primum molliasuadendo blande effuderat,captator ut uitulum lupusrapturus adludit prius.20

‘Rex’, inquit, ‘orbis maximus,qui sceptra gestat publica, Sen. Tro. 781seruire sanxit omniapriscis deorum cultibus.

Vos, Nazareni, adsistite25rudemque ritum spernite!haec saxa, quae princeps colit,placate fumo et uictima!’

Exclamat hic Vincentius,leuuita de tribu sacra,30minister altaris deiseptem ex columnis lacteis: Act.Ap. 6.4

35


‘Tibi ista praesint numina,tu saxa, tu lignum colas,tu mortuorum mortuus35fias deorum pontifex,

nos lucis auctorem patrem1 Ep. Io. 1.5, 7eiusque Christum filium,qui solus ac uerus deus,Datiane, confitebimur.’40

Hic ille iam commotior:‘Audesne, non felix’, ait,Hor. Epod. 12.25‘ius hoc deorum et principumuiolare uerbis asperis,

ius et sacratum et publicum,45cui cedit humanum genus,nec te iuuentae feruidaeinstans periclum permouet?

Hoc namque decretum cape:aut ara ture et caespite50precanda iam nunc est tibiaut mors luenda est sanguine.’

Respondit ille altrinsecus:‘Age ergo, quidquid uirium,quidquid potestatis tibi est,55palam reluctor, exere!

Vox nostra quae sit, accipe:est Christus et pater deus,serui huius et testes sumus,extorque, si potes, fidem!60

Tormenta, carcer, ungulaestridensque flammis lamminaatque ipsa poenarum ultima,mors, christianis ludus est.

O uestra inanis uanitas65scitumque brutum Caesaris!condigna uestris sensibuscoli iubetis numina:

excisa fabrili manucauis recocta et follibus,70quae uoce, quae gressu carent,inmota, caeca, elinguia.

Peristephanon V 37

His sumptuosa splendidodelubra crescunt marmore,his colla mugientium75percussa taurorum cadunt.

‘At sunt et illic spiritus.’‘Sunt, sed magistri criminumuestrae et salutis aucipes,uagi, inpotentes, sordidi,80

qui uos latenter incitosin omne conpellunt nefas:uastare iustos caedibus,plebem piorum carpere.

Norunt et ipsi ac sentiunt85pollere Christum et uiuereeiusque iam iamque adforeregnum tremendum perfidis.

Clamant fatentes denique Ev. Matt. 8.29ff.pulsi ex latebris uiscerum90uirtute Christi et nominediuique et idem daemones.’ 1 Ep. Cor. 10.20–21

His intonantem martyremiudex profanus non tulit,conclamat: ‘Os obtrudite,95ne plura iactet inprobus!

Vocem loquentis clauditeraptimque lictores date,illos reorum Plutonespastos resectis carnibus!100

Iam faxo ius praetoriumconuiciator sentiat,inpune ne nostris sibidis destruendis luserit.

Tibi ergo soli, contumax,105Tarpeia calcentur sacra,tu porro solus obterasRomam, senatum, Caesarem?

Vinctum retortis bracchiissursum ac deorsum extendite,110conpago donec ossuumdiuulsa membratim crepet.


Posthinc hiulcis ictibusnudate costarum abdita,ut per latebras uulnerum115iecur retectum palpitet.’

Ridebat haec miles deimanus cruentas increpans,quod fixa non profundiusintraret artus ungula.120

Ac iam omne robur fortiumeuiscerando cesseratnisusque anhelus solueratfessos lacertorum toros,

ast ille tanto laetior125omni uacantem nubilofrontem serenam luminatte, Christe, praesentem uidens.

‘Quis uultus iste, pro pudor!’Datianus aiebat furens,130‘gaudet, renidet, prouocattortore tortus acrior!

Nil illa uis exercitatot noxiorum mortibusagone in isto proficit,135ars et dolorum uincitur.

Sed uos, alumni carceris,par semper inuictum mihi,cohibete paulum dexteras,respiret ut lassus uigor.140

Praesicca rursus ulcera,dum se cicatrix colligitrefrigerati sanguinis,manus resulcans diruet.’

His contra leuuites refert:145‘Si iam tuorum perspicislanguere uirtutem canum,age, ipse maior carnifex,

ostende, quo pacto queantimos recessus scindere,150manus et ipse intersereriuosque feruentes bibe!

Peristephanon V 39

Erras, cruente, si meamte rere poenam sumere,cum membra morti obnoxia155dilancinata interficis.

Est alter, est intrinsecus, 2 Ep. Cor. 4.16uiolare quem nullus potest,liber, quietus, integer,exsors dolorum tristium.160

Hoc, quod laboras perderetantis furoris uiribus,uas est solutum ac fictile,quocumque frangendum modo.

Quin immo nunc enitere165illum secare ac plectere,qui perstat intus, qui tuamcalcat, tyranne, insaniam!

Hunc, hunc lacesse, hunc discute,inuictum, inexsuperabilem,170nullis procellis subditumsolique subiectum deo!’

Haec fatur et stridentibuslaniatur uncis denuo;cui praetor ore subdolo175anguina uerba exsibilat:

‘Si tanta callum pectorispraedurat obstinatio,puluinar ut nostrum manuabomineris tangere,180

saltim latentes paginaslibrosque opertos detege,quo secta prauum seminansiustis cremetur ignibus.’

His martyr auditis ait:185‘Quem tu, maligne, mysticisminitaris ignem litteris,flagrabis ipse hoc iustius.

Romfea nam caelestiumuindex erit uoluminum190tanti ueneni interpretemlinguam perurens fulmine.


Vides fauillas indicesGomorreorum criminum,LXX Ge. 19.24–5Sodomita nec latet cinis195testis perennis funeris.

Exemplar hoc, serpens, tuum est,fuligo quem mox sulpurisbitumen et mixtum piceimo inplicabunt tartaro.’200

His persecutor sauciuspallet, rubescit, aestuatinsana torquens luminaspumasque frendens egerit.

Tum deinde cunctatus diu205decernit: ‘Extrema omniumigni, grabato et lamminisexerceatur quaestio.’

Haec ille sese ad muneragradu citato proripit210ipsosque pernix gaudiopoenae ministros praeuenit.

Ventum ad palestram gloriae,spes certat et crudelitas,luctamen anceps conserunt215hinc martyr, illinc carnifex.

Serrata lectum reguladente infrequenti exasperat,cui multa carbonum struesuiuum uaporat halitum.220

Hunc sponte conscendit rogumuir sanctus ore interrito,ceu iam coronae consciuscelsum tribunal scanderet.

Subter crepante aspergine225scintillat excussus salispunctisque feruens stridulissparsim per artus figitur.

Aruina posthinc igneuminpressa cauterem lauit,230uis unde roris fumidiin membra sensim liquitur.

Peristephanon V 41

Haec inter inmotus manet Verg. G. 2.294, A. 4.449, 7.314tamquam dolorum nesciustenditque in altum lumina; Verg. A. 2.405235nam uincla palmas presserant.

Sublatus inde fortiorlugubre in antrum truditur,ne liber usus luminisanimaret altum spiritum.240

Est intus imo ergastulolocus tenebris nigrior,quem saxa mersi fornicisangusta clausum strangulant.

Aeterna nox illic latet245expers diurni sideris,hic carcer horrendus suoshabere fertur inferos.

In hoc baratrum conicittruculentus hostis martyrem250lignoque plantas inseritdiuaricatis cruribus.

Quin addit et poenam nouamcrucis peritus artifex,nulli tyranno cognitam255nec fando conpertam retro.

Fragmenta testarum iubet Damas. Epigr. 27.5, Paul. Nol. Ep. 18.7hyrta inpolitis angulis,acuminata, informia,tergo iacentis sternerent.260

Totum cubile spiculisarmant dolores anxii,insomne qui subter latusmucrone pulsent obuio.

Haec ille uersutus uafra265meditatus arte struxerat,sed Belzebulis callidacommenta Christus destruit.

Nam carceralis caecitassplendore lucis fulgurat270duplexque morsus stipitisruptis cauernis dissilit


Agnoscit hic Vincentiusadesse quod sperauerat,tanti laboris praemium,275Christum, datorem luminis.

Cernit deinde fragminaiam testularum mollibusuestire semet floribusredolente nectar carcere.280

Quin et frequentes angelistant ac loquuntur comminus,quorum unus ore augustiorconpellat his dictis uirum:

‘Exsurge, martyr inclyte,285exsurge securus tui,exsurge et almis coetibusnoster sodalis addere!

Decursa iam satis tibipoenae minacis munia290pulchroque mortis exituomnis peracta est passio.

O miles inuictissime,fortissimorum fortior,iam te ipsa saeua et aspera295tormenta uictorem tremunt.

Spectator haec Christus deusconpensat aeuo interminopropriaeque collegam crucislarga coronat dextera.300

Pone hoc caducum uasculumconpage textum terrea,quod dissipatum soluitur,et liber in caelum ueni!’

Haec ille; sed clausas fores305interna rumpunt luminatenuisque per rimas nitorlucis latentis proditur.

Hoc cum stuperet territusobsessor atri liminis,310quem cura pernox manseratseruare feralem domum,

Peristephanon V 43

psallentis audit insuperpraedulce carmen martyris,cui uocis instar aemulae315conclaue reddit concauum.

Pauens deinde introspicit,admota quantum postibusacies per artas cardinumintrare iuncturas potest:320

uernare multis floribusstramenta testarum uidetipsumque uulsis nexibusobambulantem pangere.

Inplentur aures turbidi325praetoris hoc miraculo,flet uictus et uoluit gemensiram, dolorem, dedecus.

‘Exemptus’, inquit, ‘carceripaulum benignis fotibus330recreetur, ut pastum nouumpoenis refectus praebeat.’

Coire toto ex oppidoturbam fidelem cerneres,mollire praefultum torum,335siccare cruda uulnera.

Ille ungularum duplicessulcos pererrat osculis,hic purpurantem corporisgaudet cruorem lambere.340

Plerique uestem linteamstillante tingunt sanguine,tutamen ut sacrum suisdomi reseruent posteris.

Tunc ipse manceps carceris345et uinculorum ianitor,ut fert uetustas conscia,repente Christum credidit.

Hic obseratis uectibusdensae specum caliginis350splendore lucis aduenaemicuisse clausum uiderat.


At uero postquam lectulimartyr quietem contigit,aeger morarum taedio355et mortis incensus siti—,

si mors habenda eiusmodi est,quae corporali ergastulomentem resoluit liberamet reddit auctori deo,360

mentem piatam sanguine,mortis lauacris elutam,quae semet ac uitam suamChristo inmolandam praebuit—,

ergo ut recline mollibus365reiecit aulaeis caput,uictor relictis artubuscaelum capessit spiritus.

Cui recta celso tramitereseratur ad patrem uia,370quam fratre caesus inpioLXX Ge. 4.8Abel beatus scanderat.

Stipant euntem candidihinc inde sanctorum choriparique missum carcereEv. Matt. 14.10 375baptista Iohannes uocat.

At christiani nominishostem coquebant inritafellis uenena et liuidumcor efferata exusserant.380

Saeuire inermem crederesfractis draconem dentibus:‘Euasit exultans’, ait,‘rebellis et palmam tulit.

Sed restat illud ultimum:385inferre poenam mortuo,feris cadauer traderecanibusue carpendum dare.

Iam nunc et ossa extinxero,ne sit sepulcrum funeris,390quod plebs gregalis excolattitulumque figat martyris.’

Peristephanon V 45

Sic frendit et corpus sacrumprofanus—a dirum nefas!— Verg. A. 4.563nudum negato tegmine395exponit inter carices.

Sed nulla dirarum famisaut bestiarum aut alitumaudet tropeum gloriaefoedare tactu squalido.400

Quin, si qua clangens inprobecircumuolarat eminus,trucis uolucris inpetudepulsa uertebat fugam.

Nam coruus, Heliae datus LXX 3 Ki. 17.6405olim ciborum portitor,hoc munus inplet seduleet inremotus excubat.

Hic ex frutectis proximisinfestus alarum sono410oculosque pinnis uerberansexegit inmanem lupum.

Quis perfidorum credereausit rapacem beluam,tauris paratam congredi,415cessisse plumis mollibus?

Ibat malignum murmuransleui uolatu exterrituspraedamque uisam fugeratcustodis inbellis minis.420

Quis audienti talia, Verg. A. 4.408Datiane, tunc sensus tibi,quantis gementem spiculisfigebat occultus dolor,

cum te perempti corporis425uirtute uictum cerneresipsis et inpar ossibusuacuisque iam membris minor?

Sed quis, tyranne pertinax,hunc inpotentem spiritum430determinabit exitus?nullusne te franget modus?


‘Nullus, nec umquam desinam;nam si ferina inmanitasmansuescit et clementia435coruos uoraces mitigat,

mergam cadauer fluctibus:Luc. 8.706insana numquam naufragisignoscit unda et spumeumnescit profundum parcere.440

Aut semper illic mobilisincerta per ludibriauagis feretur flatibussquamosa pascens agmina,

aut sub fragosis rupibus445scabri petrarum muricesinter recessus scrupeosdiscissa rumpent uiscera.

Ecquis uirorum strenuecumbam peritus pellere450remo, rudente et carbaso,secare qui pontum queas,

rapias palustri e caespitecorpus, quod intactum iacet,leuique uectum lembulo455amplum per aequor auferas?

Sed conplicatum sparteusclaudat cadauer culleus,quem fune conexus lapispraeceps in altum deprimat.460

At tu per undas emicesrorante praepes palmula,donec relictum longiorabscondat aspectus solum.’

Haec iussa quidam militum465—Eumorfio nomen fuit—uiolentus, audax, barbarus,furore feruens adripit.

Funale textum conserit,suto quod inplet corpore,470emensus et multum fretiinter procellas excutit.

Peristephanon V 47

O praepotens uirtus dei,uirtus creatrix omnium,quae turgidum quondam mare Hor. Carm. 1.3.19475gradiente Christo strauerat, Ev. Marc. 6.48.51

ut terga calcans aequoris Sen. Her. F. 539siccis mearet passibus,plantas nec undis tingueretuasti uiator gurgitis!480

Haec ipsa uirtus iusseratrubrum salum dehiscere, LXX Ex. 14.21patente dum fundo aridumsecura plebs iter terit.

Nec non et ipsa nunc iubet485seruire sancto corporipontum quietis lapsibusad curua pronum litora.

Saxum molaris ponderisut spuma candens innatat490tantique custos pignerisfiscella fertur fluctibus.

Cernunt stupentes nauitaeuectam remenso marmorelabi retrorsum leniter495aestu secundo et flamine.

Certant et ipsi concitopontum faselo scindere,longe sed artus praeuolanttelluris ad mollem sinum.500

Prius relatos deniquehumus quieta suscipit,quam pulsa summis nisibuscarina portum tangeret. Verg. G. 1.303, A. 4.612, 657

Felix amoeni litoris505secessus ille, qui sacrafouens harenis uiscerauicem sepulcri praebuit,

dum cura sanctorum piadeflens adornat aggerem510tumuloque corpus creditumuitae reseruat posterae!


Sed mox subactis hostibusiam pace iustis redditaaltar quietem debitam515praestat beatis ossibus;

subiecta nam sacrarioimamque ad aram conditacaelestis auram munerisperfusa subter hauriunt.520

Sic corpus, ast ipsum deisedes receptum continetcum Maccabeis fratribusLXX 2 Ma. 7sectoque Eseiae proximum.Tert. paenit. 14

Simplex sed illis contigit525corona poenarum, quibusfinem malorum praestititmortis supremus exitus.

Quid tale sector ausus est?truncata numquid corporis530segmenta post serram ferisobiecit aut undis dedit?

Num Maccabei martyrislinguam tyrannus erutamLXX 2 Ma. 7.4raptamue pellem verticis535auibus cruentis obtulit?

Tu solus, o bis inclyte,solus brauii duplicispalmam tulisti, tu duassimul parasti laureas.540

In morte uictor aspera,tum deinde post mortem pariuictor triumfo proterissolo latronem corpore.

Adesto nunc et percipe545uoces precantum supplices,nostri reatus efficaxorator ad thronum patris!

Per te, per illum carcerem,honoris augmentum tui,550per uincla, flammas, ungulas,per carceralem stipitem,

Peristephanon V 49

per fragmen illud testeum,quo parta creuit gloria,et quem trementes posteri555exosculamur lectulum,

miserere nostrarum precum,placatus ut Christus suisinclinet aurem prosperamnoxas nec omnes inputet!560

Si rite sollemnem diemueneramur ore et pectore,si sub tuorum gaudiouestigiorum sternimur,

paulisper huc inlabere565Christi fauorem deferens,sensus grauati ut sentiantleuamen indulgentiae.

Sic nulla iam restet mora,quin excitatam nobilis570carnem resumat spiritusuirtute perfunctam pari,

ut, quae laborum particepscommune discrimen tulit,sit et coheres gloriae575cunctis in aeuum saeculis.

VIHYMNUS IN HONOREMBEATISSIMORUMMARTYRUM FRUCTUOSI,EPISCOPI ECCLESIAETARRACONENSIS, ETAUGURII ET EULOGIIDIACONORUM

Felix Tarraco, Fructuosi, uestrisattollit caput ignibus coruscumleuuitis geminis procul relucens.

Hispanos deus aspicit benignus,arcem quandoquidem potens Hiberam5trino martyre trinitas coronat.

Ardens Augurius capessit aetramnec non Eulogius simul supernumChristi lucidus ad sedile tendit.

Dux et praeuius et magister illis10ad tantum decus ex episcopaliclarus nomine Fructuosus ibat,

accitus qui praesidis repenteiussu uenerat ad forum sacerdosleuuitis comitantibus duobus.15

Inde ad carceream uiros catenampastus sanguine carnifex trahebat,gaudet currere Fructuosus ultro.

Ac, ne quis socios timor feriret,praeceptor uehemens eundo firmat20incenditque fidem calore Christi:

51


‘Mecum state, uiri, uocat cruentusad poenam coluber dei ministros;ne mors terreat! est parata palma.

Carcer christicolis gradus coronae est,25carcer prouehit ad superna caeli,carcer conciliat deum beatis.’

His dictis adeunt specum reorum,exercent ibi mysticum lauacrumet purgamen aquae stupent tenebrae.30

Sex hic continuis latent diebus,tandem stant trucis ad tribunal hostis,fratres tergeminos tremunt catastae.

Iudex Aemilianus inminebat,atrox, turbidus, insolens, profanus,35aras daemonicas coli iubebat.

‘Tu, qui doctor’, ait, ‘seris nouellumcommenti genus, ut leues puellaelucos destituant, Iouem relinquant,

damnes, si sapias, anile dogma;40iussum est Caesaris ore Gallieni,quod princeps colit, ut colamus omnes.’

Haec fanti placidus refert sacerdos:‘Aeternum colo principem dierum,factorem dominumque Gallieni,45

et Christum patre prosatum perenni,cuius sum famulus gregisque pastor.’subridens ait ille: ‘Iam fuisti.’

Nec differt furor aut refrenat iram,saeuis destinat ignibus cremandos,50exultant prohibentque flere uulgum.

Quosdam de populo uidet sacerdoslibandum sibi poculum offerentes.‘Ieiunamus’, ait, ‘recuso potum:

nondum noua diem resignat hora,55numquam conuiolabo ius dicatumnec mors ipsa meum sacrum resoluet.

Sic Christus sitiens crucis sub horaEv. Marc. 15.23oblatum sibi poculum recusansnec libare uolens sitim peregit.’60

Peristephanon VI 53

Intrant interea locum rutundaconclusum cauea, madens ferarummulto sanguine quem furor frequentat,

cum spectacula perstrepunt cruentaac uilis gladiator ense duro65percussus cadit et fremit uoluptas.

Hic flammante pyra niger ministerardens supplicium parare iussusconstruxit facibus rogum supremis,

qui, dum corpora concremenda soluit,70feruentes animas amore lucisfracto carceris expediret antro.

Certant officiis pii sodales:plantis calciamenta dissolutispronus detrahere studebat unus,75

sed sanctus uetat ora Fructuosusinclinata premi: ‘Facessite’, inquit,‘nec nostram grauet obsequella mortem;

atquin ipse meos pedes resoluam,ne uestigia praepedita uinclis80tardis gressibus inruant in ignem.

Cur lamenta rigant genas madentescur uestri memor ut fiam rogatis?cunctis pro populis rogabo Christum.’

Vix haec ediderat, relaxat ipse Verg. A. 5.69385indumenta pedum, uelut Moyses LXX Ex. 3.2.5quondam fecerat ad rubum propinquans.

Non calcare sacram cremationemaut adstare deo prius licebat,quam uestigia pura figerentur.90

Stabat calce mera, resultat eccecaelo spiritus et serit loquellam,quae cunctos tremefecit audientes:

‘Non est, credite, poena, quam uidetis,quae puncto tenui citata transit,95nec uitam rapit illa, sed reformat.

Felices animae, quibus per ignemcelsa scandere contigit Tonantis,quas olim fugiet perennis ignis!’


Haec inter rapidis focos crepantes100intrant passibus et minantur ipsisflammarum trepidantibus caminus.

Nexus denique, qui manus retrorsusin tergum reuocauerant reuinctas,intacta cute decidunt adusti.105

Non ausa est cohibere poena palmasin morem crucis ad patrem leuandas,soluit bracchia, quae deum precentur.

Priscorum specimen trium putares,quos olim Babylonicum per ignemLXX Dan. 3.23f. 110cantantes stupuit tremens tyrannus.

Illis sed pia flamma tunc pepercitnondum tempore passionis aptonec mortis decus inchoante Christo.

Hos cum defugeret uaporus ardor,115orant, ut celer ignis aduolaretet finem daret anxiis periclis.

Exorata suos obire tandemmaiestas famulos iubet caducismissos corporibus sibique reddi.120

Vidit praesidis ex domo satellescaelum martyribus patere apertuminsignesque uiros per astra ferri.

Quin et filiolae monens eriliostendit sceleris notam paterni,125caelo uiuere, quos forum peremit.

Haec tum uirginitas palam uidereper sudum meruit parente caeco,ut crimen domini domus timeret.

Tum de corporibus sacris fauillaeVerg. A. 6.227ff. 130et perfusa mero leguntur ossa,quae raptim sibi quisque uindicabat.

Fratrum tantus amor domum referresanctorum cinerum dicata donaaut gestare sinu fidele pignus.135

Sed ne reliquias resuscitandaset mox cum domino simul futurasdiscretis loca diuidant sepulcris,

Peristephanon VI 55

cernuntur niueis stolis amicti:mandant restitui cauoque claudi140mixtim marmore puluerem sacrandum.

O triplex honor, o triforme culmen,quo nostrae caput excitatur urbis,cunctis urbibus eminens Hiberis!

Exultare tribus libet patronis,145quorum praesidio fouemur omnesterrarum populi Pyrenearum.

Circumstet chorus et utroque sexu:heros, uirgo, puer, senex, anulla,uestrum psallite rite Fructuosum!150

Laudans Augurium resultet hymnusmixtis Eulogium modis coaequans,reddamus paribus pares camenas.

Hinc aurata sonent in arce tecta,blandum litoris extet inde murmur155et carmen freta feriata pangant.

Olim tempus erit ruente mundo,cum te, Tarraco, Fructuosus acrisoluet supplicio tegens ab igni. Iuvencus praef. 22

Fors dignabitur et meis medellam160tormentis dare prosperante Christodulces hendecasyllabos reuoluens.

VIIHYMNUS IN HONOREMQUIRINI MARTYRIS,EPISCOPI ECCLESIAESISCIANAE

Insignem meriti uirum,Quirinum placitum deo,urbis moenia Sisciaeconcessum sibi martyremconplexu patrio fouent.5

Hic sub Galerio duce,qui tunc Illyricos sinusurgebat dicionibus,fertur catholicam fideminlustrasse per exitum.10

Non illum gladii rigor,non incendia, non feraecrudeli interitu necant,sed lymfis fluuialibus Verg. A. 4.635gurges, dum rapit, abluit.15

Nil refert, uitreo aequorean de flumine sanguinistinguat passio martyrem,aeque gloria prouenitfluctu quolibet uuida.20

Summo pontis ab ardui Verg. G. 1.203sanctae plebis episcopusin praeceps fluuio datursuspensum laqueo gerensingentis lapidem molae.25

57


Deiectum placidissimoamnis uertice suscipitnec mergi patitur sibimiris uasta natatibussaxi pondera sustinens.30

Spectant eminus e solodoctorem pauidi greges;nam Christi populus frequensriparum sinuaminastipato agmine saepserat.35

Sed Quirinus, ut eminensos circumtulit, heu, suosexemplo trepidos uidet;nil ipse proprii memorinter stagna periculi40

confirmat pia pectorauerbis mitificis rogans,ne quem talia terreantneu constans titubet fidesaut poenam putet emori.45

Dicentem fluitantibusamnis terga uehunt uadisnec substrata profunditassaxoque et laqueo et uiroaudet sponte dehiscere.50

Sensit martyr episcopusiam partam sibi praeripipalmam mortis et exitusascensumque negarieraeterni ad solium patris.55

‘Hisu cunctipotens’, ait,‘haudquaquam tibi gloriahaec est insolita aut nouacalcare fremitum marisprona et flumina sistere.60

Scimus discipulum Petrum,Ev. Matt. 14.29–31cum uestigia tingueretmortali trepidus pede,dextrae subsidio tuaesubiecisse salum solo;65

Peristephanon VII 59

Iordanem quoque nouimusLXX Jo. 3.13–7tortis uerticibus uagum,dum fertur rapido impetu,ad fontem refluis retroconfugisse meatibus.70

Haec miracula sunt tuaeuirtutis, domine, ut, modosuspendar leue praenatans,summo gurgite fluminiscum collo scopulum traham.75

Iam plenus titulus tui estet uis prodita nominis,quam gentilis hebet stupor:absoluas, precor, optime,huius nunc animae moras.80

Quid possis, probat amnicus,qui uectat silicem, liquor.hoc iam, quod superest, cedo,quo nil est pretiosius,pro te, Christe deus, mori!’85

Orantem simul halituset uox deserit et calor,scandit spiritus ardua,fit pondus graue saxeum,corpus suscipiunt aquae.90

VIIIDE LOCO, IN QUOMARTYRES PASSI SUNT,NUNC BAPTISTERIUM ESTCALAGURRI

Electus Christo locus est, ubi corda probataprouehat ad caelum sanguine, purget aqua.

Hic duo purpureum domini pro nomine caesimartyrium pulchra morte tulere uiri.

Hic etiam liquido fluit indulgentia fonte Verg. G. 2.2005ac ueteres maculas diluit amne nouo.

Qui cupit aeternum caeli conscendere regnum,huc ueniat sitiens, ecce parata uia est.

Ante coronati scandebant ardua testesatria, nunc lotae celsa petunt animae.10

Spiritus aeterno solitus descendere lapsu,ut dederat palmam, sic tribuit ueniam.

Haurit terra sacros aut fonte aut sanguine roresexundatque suo iugiter uda deo.

Ipse loci est dominus, laterum cui uulnere utroque Ev. Jo. 19.3415hinc cruor effusus fluxit et inde latex.

Ibitis hinc, ut quisque potest, per uulnera Christieuectus gladiis alter et alter aquis.

61

IXPASSIO SANCTI CASSIANIFOROCORNELIENSIS

Sylla Forum statuit Cornelius; hoc Itali urbemuocant ab ipso conditoris nomine.

Hic mihi, cum peterem te, rerum maxima Roma, Verg. A. 7.602, Claud. c.m. 30.48spes est oborta prosperum Christum fore.

Stratus humi tumulo aduoluebar, quem sacer ornat5martyr dicato Cassianus corpore.

Dum lacrimans mecum reputo mea uulnera et omnesuitae labores ac dolorum acumina,

erexi ad caelum faciem, stetit obuia contrafucis colorum picta imago martyris10

plagas mille gerens, totos lacerata per artus, Claud. Ruf. 2.431ruptam minutis praeferens punctis cutem.

Innumeri circum pueri—miserabile uisu— Verg. A. 6.706 & 1.111, Ov. Met. 13.422confossa paruis membra figebant stilis,

unde pugillares soliti percurrere ceras15scholare murmur adnotantes scripserant.

Aedituus consultus ait: ‘Quod prospicis, hospes,non est inanis aut anilis fabula; Hor. S. 2.6.77

historiam pictura refert, quae tradita librisueram uetusti temporis monstrat fidem.20

Praefuerat studiis puerilibus et grege multosaeptus magister litterarum sederat,

uerba notis breuibus conprendere cuncta peritusraptimque punctis dicta praepetibus sequi.

Aspera nonnumquam praecepta et tristia uisa25inpube uulgus mouerant ira et metu;

doctor amarus enim discenti semper efybonec dulcis ulli disciplina infantiae est.

Ecce fidem quatiens tempestas saeua premebatplebem dicatam christianae gloriae.30

Extrahitur coetu e medio moderator alumnigregis, quod aris supplicare spreuerat.

Poenarum artifici quaerenti, quod genus artisuir nosset alto tam rebellis spiritu,

respondent: ‘Agmen tenerum ac puerile gubernat Verg. A. 5.54835fictis notare uerba signis inbuens.’

‘Ducite’, conclamat, ‘captiuum ducite, et ultrodonetur ipsis uerberator paruuilis.

63


Vt libet, inludant, lacerent inpune manusquetinguant magistri feriatas sanguine;40

ludum discipulis uolupe est ut praebeat ipsedoctor seuerus, quos nimis coercuit.’

Vincitur post terga manus spoliatus amictu,adest acutis agmen armatum stilis.

Quantum quisque odii tacita conceperat ira,45effundit ardens felle tandem libero.

Coniciunt alii fragiles inque ora tabellasfrangunt, relisa fronte lignum dissilit,

buxa crepant cerata genis inpacta cruentisrubetque ab ictu curta et umens pagina.50

Inde alii stimulos et acumina ferrea uibrant,qua parte aratis cera sulcis scribitur,

et qua secti apices abolentur et aequoris hyrtirursus nitescens innouatur area.

Hinc foditur Christi confessor et inde secatur,55pars uiscus intrat molle, pars scindit cutem.

Omnia membra manus pariter fixere ducentaetotidemque guttae uulnerum stillant simul.

Maior tortor erat, qui summa pupugerat infans,quam qui profunda perforarat uiscera,60

ille leuis, quoniam percussor morte negatasaeuire solis scit dolorum spiculis,

hic, quanto interius uitalia condita pulsat,plus dat medellae, dum necem prope applicat.

‘Este, precor, fortes et uincite uiribus annos,65quod defit aeuo, suppleat crudelitas!’

Sed male conatus tener infirmusque laborat,tormenta crescunt, dum fatiscit carnifex.

‘Quid gemis?’ exclamat quidam, ‘tute ipse magisteristud dedisti ferrum et armasti manus.70

Reddimus ecce tibi tam milia multa notarum,quam stando, flendo te docente excepimus.

Non potes irasci, quod scribimus; ipse iubebas,numquam quietum dextera ut ferret stilum.

Non petimus totiens te praeceptore negatas,75auare doctor, iam scholarum ferias.

Pangere puncta libet sulcisque intexere sulcos,flexas catenis inpedire uirgulas.

Emendes licet inspectos longo ordine uersus,mendosa forte si quid errauit manus,80

exerce imperium, ius est tibi plectere culpam,Verg. G. 2.370si quis tuorum te notauit segnius.’

Talia ludebant pueri per membra magistrinec longa fessum poena soluebat uirum.

Tandem luctantis miseratus ab aethere ChristusVerg. A. 4.693-5 85iubet resolui pectoris ligamina

Peristephanon IX 65

difficilesque moras animae ac retinacula uitaerelaxat artas et latebras expedit.

Sanguis ab interno uenarum fonte patentesuias secutus deserit praecordia90

totque foraminibus penetrati corporis exitfibrarum anhelans ille uitalis calor.

‘Haec sunt, quae liquidis expressa coloribus, hospes,miraris, ista est Cassiani gloria.

Suggere, si quod habes iustum uel amabile uotum,95spes si qua tibi est, si quid intus aestuas!

Audit, crede, preces martyr prosperrimus omnesratasque reddit, quas uidet probabiles.’

Pareo: conplector tumulum, lacrimas quoque fundo,altar tepescit ore, saxum pectore.100

Tunc arcana mei percenseo cuncta laboris,tunc, quod petebam, quod timebam murmuro:

et post terga domum dubia sub sorte relictam Claud. Ruf. 2.245et spem futuri forte nutantem boni.

Audior, urbem adeo, dextris successibus utor,105domum reuertor, Cassianum praedico.

XSANCTI ROMANI CONTRAGENTILES DICTA

Romane, Christi fortis adsertor dei,elinguis oris organum fautor moue,largire comptum carmen infantissimo,fac ut tuarum mira laudum concinam!nam scis et ipse posse mutos eloqui.5

Plectrum palati et faucium saeuus tibitortor reuulsit nec tamen silentiumindixit ori, quo fatebaris deum.uox ueritatis testis extingui nequit,nec si recisis palpitet meatibus.10

Sic noster haerens sermo lingua debilibalbutit et modis laborat absonis,sed si superno rore respergas iecuret spritali lacte pectus inriges,uox inpeditos rauca laxabit sonos.15

Euangelista scripsit ipsum taliapraecepta Messian dedisse apostolis:‘Nolite uerba, cum sacramentum meumerit canendum, prouidenter quaerere,ego inparatis quae loquantur suggeram.’20

Sum mutus ipse, sed potens facundiaemea lingua Christus luculente disseret.ipse explicabit, quos supremo spiritudaemon tumultus, dum domatur, mouerit,furore pestis peior in nouissimo.25

Sic uulneratus anguis ictu spiculiferrum remordet et dolore saeuiorquassando pressis inmoratur dentibus,hastile fixum sed manet profundiusnec cassa sentit morsuum pericula.30

67


Galerius orbis forte Romani statumductor regebat, ut refert antiquitas,inmitis, atrox, asper, inplacabilis.edicta late mundum in omnem miserat:Christum negaret, quisque mallet uiuere.35

Haec ille serpens ore dictat regio,qui mortuorum de sepulcris exiensEv. Matt. 8.29.31clamat: ‘Quid ante tempus aduentu citomea regna soluis? parce, fili altissimi,uel possidere corda porcorum iube!’40

Praefectus istis inminens negotiisAsclepiades ire mandat militesecclesiasten usque de sacrariisraptare plebem mancipandam uinculis,ni disciplinam Nazarenam respuat.45

Mox ipse templum cogitans inrumpereet dissipare sancta sanctorum studensarmis profanus praeparabat inpiisaltaris aram funditus pessum dareforesque et ipsas in ruinam soluere.50

Praecurrit index his repente cognitisRomanus acris heros excellentiae,uenire in armis perduelles nuntiatanimos pauentum praestruens hortatibus,stent ut parati neue cedant turbini.55

Conspirat uno foederatus spiritugrex christianus, agmen inperterritummatrum, uirorum, paruulorum, uirginum;fixa et statuta est omnibus sententiafidem tueri uel libenter emori.60

Refert repulsus miles ad subselliaplebis rebellis esse Romanum ducem,flagrare cunctos peruicaci audacia,iugulos retectos obstinate opponere,quo gloriosa morte fortes oppetant.65

Praeceps iubetur inde Romanus rapisolusque ut incitator et fax omniumpro contumaci plebe causam dicere.it non resistens seque uinciri petitflexas et ultro torquet in tergum manus.70

Peristephanon X 69

Amor coronae paene praeuenit trucemlictoris artem sponte nudas offerenscostas bisulcis exsecandas ungulis.inrumpit altum limen et praeconibusstupore mutis ipse tortorem trahit.75

Adstanti ob ora sic tyrannus incipit:‘Infame monstrum, uilis, intestabilistu uentilator urbis et uulgi leuisprocella mentes inquietas mobiles,ne se inperita turba dedat legibus.80

Populare quiddam sub colore gloriaeinlitterata credidit frequentia,ut se per aeuum consecrandos autument,si bella diuis ceu gigantes inferantuictique flammis obruantur montium.85

Hoc tu parasti, perdite, spectaculumcladis cruentae denecandis ciuibus,quos ut profanos inpiati et saeculireos necesse est te magistro interfici,tu causa mortis, tu malorum signifer.90

Ni fallor, aequum est, ut, quod auctor inprobustolerare multos conpulisti ut carnifex,in te recurrat proque tantis caedibus,quae mox futurae, primus exitium luasferas et ipse, quod ferendum suaseras.’95

His ille contra reddit ore libero:‘Amplector, o praefecte, nec me subtraho,ut pro fideli plebe solus inmolerdignus subire cuncta, si me consulis,quaecumque uestra iusserit crudelitas.100

Intrare seruis idolorum ac daemonumsanctam salutis non licet nostrae domum,ne polluatur purus orandi locus;confido sancto in spiritu numquam tibidandum, ut beatum limen attingas pede,105

nisi forte noster factus in nostrum gregemmereare sumi, quod pater faxit deus.’incensus his Asclepiades iusserateuiscerandum corpus eculeo eminuspendere et uncis uinculisque crescere.110


Apparitores sed furenti suggeruntillum uetusta nobilem prosapiameritisque multis esse primum ciuium.iubet amoueri noxialem stipitem,plebeia clarum poena ne damnet uirum.115

‘Tundatur’, inquit, ‘terga crebris ictibusplumboque ceruix uerberata extuberet.persona quaeque conpetenter plectiturmagnique refert, uilis an sit nobilis;gradu reorum forma tormentis datur.’120

Pulsatus ergo martyr illa grandinepostquam inter ictus dixit hymnum plumbeos,erectus infit: ‘Absit, ut me nobilemsanguis parentum praestet aut lex curiae;generosa Christi secta nobilitat uiros.125

Si, prima nostris quae sit incunabulisorigo, textu stemmatis recenseas,dei parentis esse ab ore coepimus.cui quisque seruit, ille uere est nobilis,patri rebellis inuenitur degener.130

Honos deinde stemmati accedit nouuset splendor ingens ut magistratus uenit,si confitendi nominis testem probumsignent inusta ferri et ignis uulneraet uim dolorum mors sequatur inclyta.135

Caue, benignus esse peruerse uelis,nec mi remissus leniter peperceris;incumbe membris, tortor, ut sim nobilis!his ampliatus si fruar successibus,genus patris matrisque flocci fecero.140

Haec ipsa uestra dignitatum culminaquid esse censes? nonne cursim transeuntfasces, secures, sella, praetextae togae,lictor, tribunal et trecenta insignia,quibus tumetis moxque detumescitis?145

Cum consulatum initis, ut uernae solent—pudet fateri—farre pullos pascitis;aquila ex eburna sumit adrogantiamgestator eius ac superbit beluaeinflatus osse, cui figura est alitis.150

Peristephanon X 71

Iam si sub aris ad sigillorum pedesiaceatis infra sectilem quercum siti,quid esse uobis aestimem proiectius?nudare plantas ante carpentum scioproceres togatos matris Ideae sacris.155

Lapis nigellus euehendus essedomuliebris oris clausus argento sedet,quem dum ad lauacrum praeeundo ducitispedes remotis atterentes calceis,Almonis usque peruenitis riuulum.160

Quid illa turpis pompa? nempe ignobilesuos esse monstrat, cum luperci curritis.quem seruulorum non rear uilissimum,nudus plateas si per omnes cursitanspulset puellas uerbere ictas ludicro?165

Miseret tuorum me sacrorum et principummorumque, Roma, saeculi summum caput.age, explicemus, si placet, mysteria,praefecte, uestra: iam necesse est audias,nolis uelisne, quid colatis sordium.170

Nec terret ista, qua tumes, uaesania,quod uultuosus, quod supinus, quod rigenstormenta leti comminaris asperi;si me mouere rebus ullis niteris,ratione mecum, non furore, dimica!175

Iubes, relictis patris et Christi sacrisut tecum adorem feminas mille ac mares,deas deosque deque sexu duplicinatos, nepotes, abnepotes, editoset tot stuprorum sordidam prosapiam.180

Nubunt puellae, saepe luduntur dolis,amasionum conprimuntur fraudibus,incesta feruent, furta moechorum calent,fallit maritus, odit uxor paelicem,deos catenae conligant adulteros.185

Ostende, quaeso, quas ad aras praecipisueruece caeso fumet ut caespes meus?Delfosne pergam? sed uetat palestricicorrupta ephybi fama, quem uester deuseffeminauit gymnadis licentia.190


Mox fleuit inpuratus occisum grauidisco et dicauit florulentum subcubam;conductus idem pauit alienum pecus,furem deinde perditi passus gregissegnis bubulcus tela et ipsa pedidit.195

An ad Cybebes ibo lucum pineum?puer sed obstat gallus ob libidinemper triste uulnus perque sectum dedecusab inpudicae tutus amplexu deae,per multa Matri sacra plorandus spado.200

Sed, credo, magni limen amplectar Iouis,qui si citetur legibus uestris reus,laqueis minacis implicatus Iuliaeluat seueram uictus et Scantiniamte cognitore dignus ire in carcerem.205

Quid, aureorum conditorem temporumcenses colendum? quem fugacem non negaslatuisse furtim, dum reformidat malum,quem si beate uiuere audit Iuppiter,plectat necesse est occulendi conscios.210

Quid inter aras dissidentum numinumputas agendum? Martis indignabituroffensa uirtus, si colatur Lemnius,Iunonis iram sentiet, quisque ut deumsigno aut sacello consecrarit Herculem.215

Dicis licenter haec poetas fingere,sed sunt et ipsi talibus mysteriistecum dicati, quodque describunt colunt.tu cur piaclum tam libenter lectitas,cur in theatris te uidente id plauditur?220

Cygnus stuprator peccat inter pulpita,saltat Tonantem tauricornem ludius,spectator horum pontifex summus sedesridesque et ipse nec negando diluis,cum fama tanti polluatur numinis.225

Cur tu, sacrate, per cachinnos solueris,cum se maritum fingit Alcmenae deus?meretrix Adonem uulneratum scaenicalibidinoso plangit adfectu palam,nec te lupanar Cypridis sanctae mouet?230

Peristephanon X 73

Quid, quod sub ipsis ueritas signis patet,formata in aere criminum uestigiis?quid uult sigillum semper adfixum Iouiauis ministrae? nempe uelox armigerleno, exoletum qui tyranno pertulit.235

Facem recincta ueste praetendit Ceres:cur, si deorum nemo rapuit uirginem,quam nocte quaerens mater errat peruigil?fusos rotantem cernimus Tirintium:cur, si Neaerae non fuit ludibrio?240

Quid, rusticorum monstra detester deum,Faunos, Priapos, fistularum praesides,nymfas natantes incolasque aquatiles,sitas sub alto more ranarum lacu,diuinitatis ius in algis uilibus?245

Ad haec colenda me uocas, censor bone?potesne quidquam tale, si sanum sapis,sanctum putare? nonne pulmonem mouetderisus istas intuens ineptias,quas uinolentae somniis fingunt anus?250

Aut si, quod usquam est uanitatis mysticae,nobis colendum est, ipse primus incipe.promisce adora, quidquid in terris sacri est,deos Latinos et deos Aegyptios,quis Roma libat, quis Canopus supplicat.255

Venerem precaris, conprecare et simiam;placet sacratus aspis Aesculapii:crocodillus, ibis et canis cur displicent?adpone porris religiosas arulas,uenerare acerbum caepe, mordax allium.260

Fuligini ture placantur lareset respuuntur consecrata holuscula?aut unde maior esse maiestas focisquam nata in hortis sarculatis creditur,si numen ollis, numen et porris inest?265

Sed pulchra res est forma in aere sculptilis:quid inprecabor officinis Graeciae,quae condiderunt gentibus stultis deos?forceps Mironis, malleus Polyclitinatura uestrum est atque origo caelitum.270


Ars seminandis efficax erroribusbarbam rigentem dum Iouis circumplicat,dum defluentem leniter flectens comamlimat capillos et corimbos Liberiet, dum Mineruae pectus hydris asperat,275

iniecit atram territis formidinem,ut fulmen aeris ceu Tonantis horreant,tremant uenenum sibilantis Gorgonae,putent ephybum post triumphos Indicosferire thyrso posse, cum sit ebrius.280

Tum quod Dianam molle succinctam uident,uenantis arcum pertimescunt uirginis;si forte uultum tristioris Herculisliquore crispo massa finxit fusilis,clauam minari, ni colatur, creditur.285

Iam quis pauentum corda terror occupat,Iunonis iram si polite expresserit?uelut retortis intuens obtutibusauertat ora de litantis hostia,lapis seuera fronte mentitur minas.290

Miror, quod ipsum non sacrastis Mentoremnec templum et aras ipse Fidias habet,fabri deorum uel parentes numinum,qui si caminis institissent segnius,non esset ullus Iuppiter conflatilis.295

Non erubescis, stulte, pago dedite,te tanta semper perdidisse obsonia,quae dis ineptus obtulisti talibus,quos trulla, peluis, cantharus, sartagines,fracta et liquata contulerunt uascula?300

Ignosco fatuis haec tamen uulgaribus,quos lana terret discolora in stipite,quos saepe falsus circulator decipit,quibus omne sanctum est, quod pauendum rancidaeedentularum cantilenae suaserint;305

uos eruditos miror et doctos uiros,perpensa uitae quos gubernat regula,nescire uel diuina uel mortaliaquo iure constent, quanta maiestas regat,quidquid creatum est, quae creauit omnia.310

Peristephanon X 75

Deus perennis, res inaestimabilis,non cogitando, non uidendo clauditur,excedit omnem mentis humanae modumnec conprehendi uisibus nostris ualetextraque et intus inplet ac superfluit.315

Intemporalis, antequam primus dies,esse et fuisse semper unus obtinet;lux ipse uera ueri et auctor luminis,cum lumen esset, lumen effudit suum,ex luce fulgor natus hic est filius.320

Vis una patris, uis et una est filiiunusque ab uno lumine splendor satuspleno refulsit claritatis numine;natura simplex pollet unius deiet, quidquid usquam est, una uirtus condidit:325

caelum solumque, uim marini gurgitis,globos dierum noctiumque praesides,uentos, procellas, fulgura, imbres, nubila,septem triones, hesperos, aestus, niues,fontes, pruinas et metalla et flumina;330

praerupta, plana, montium conuallia,feras, uolucres, reptiles, natatiles,iumenta, pecua, subiugales, beluas,flores, frutecta, germina, herbas, arbores,quae sunt odori quaeque uernant esui.335

Haec non labore et arte molitus deussed iussione, quam potestas protulit,mandauit esse; facta sunt, quae non erant,uerbo creauit omniformem machinam,uirtus paterna semper in uerbo fuit.340

Cognostis ipsum, nunc colendi agnosciteritum modumque, quale sit templi genus,quae dedicari sanxerit donaria,quae uota poscat, quos sacerdotes uelit,quod mandet illic nectar inmolarier.345

Aedem sibi ipse mente in hominis condidituiuam, serenam, sensualem, flabilem,solui incapacem posse nec distructilem,pulchram, uenustam, praeminentem culmine,discriminatis inlitam coloribus.350


Illic sacerdos stat sacrato in limineforesque primas uirgo custodit Fides,innexa crines uinculis regalibusposcit litari uictimas Christo et patri,quas scit placere candidatas, simplices:355

frontis pudorem, cordis innocentiam,pacis quietem, castitatem corporis,dei timorem, regulam scientiae,ieiuniorum parcitatem sobriam,spem non iacentem, semper et largam manum.360

Ex his amoenus hostiis surgit uaporuincens odorem balsami, turis, croci,auras madentes Persicorum aromatum,sublatus inde caelum adusque tollituret prosperatum dulce delectat deum.365

Hanc disciplinam quisquis infensus uetat,uetat probatum uiuere et sanctum sequi,uetat uigorem mentis alte intenderenostrique acumen ignis ad terram uocatnec excitari uim sinit prudentiae.370

O mersa limo caecitas gentilium,o carnulenta nationum pectora,o spissus error, o tenebrosum genusterris amicum, deditum cadaueri,subiecta semper intuens, numquam supra!375

Furorne summus ultima et dementia estdeos putare, qui creantur nuptiis,rem spiritalem terrulente quaerere,elementa mundi consecrare altaribus,id, quod creatum est, conditorem credere,380

deasceato supplicare stipiti,uerris cruore scripta saxa spargere,aras ofellis obsecrare bubulis,homines fuisse cum scias, quos consecras,urnas reorum morticinas lambere?385

Desiste, iudex saeculi, tantum nefasuiris iubere fortibusque et liberis!nil est amore ueritatis celsius;dei perennis nomen adserentibusnihil pauori est, mors et ipsa subiacet.’390

Peristephanon X 77

Dudum coquebat disserente martyreAsclepiades intus iram subdolamstomachatus alto felle, dum longum siletbilemque tectis concipit praecordiis,tandem latentis uim furoris euomit:395

‘Pro Iuppiter! quid est, quod ex hoc audio?stat inter aras et deorum imagineset, quod fateri cogor, in medio forotacente memet ac perorat perditus,quidquid sacrorum est ore foedans inpio.400

O fas priorum, moris o prisci status!inuenta regum pro salute publicaPompiliorum nostra carpunt saecula.quis hos sofistas error inuexit nouus,qui non colendos esse diuos disputent?405

Nunc dogma nobis christianum nasciturpost euolutos mille demum consulesab urbe Roma, ne retexam Nestoras.quidquid nouellum surgit, olim non fuit.uis summa rerum nosse? Pyrram consule!410

Vbi iste uester tunc erat summus deus,diuum fauore cum puer Mauortiusfundaret arcem septicollem Romulus?quod Roma pollet auspicato condita,Ioui Statori debet et dis ceteris.415

Hoc sanctum ab aeuo est, hoc ab atauis traditum:placanda nobis pro triumphis principisdelubra, faustus ut secundet gloriamprocinctus utque subiugatis hostibusductor quietum frenet orbem legibus.420

Accingere ergo, quisquis es, nequissime,pro principali rite nobiscum deosorare uita uel, quod hostem publicumpati necesse est, solue poenam sanguine:spreuisse templa respuisse est principem.’425

Tunc ille: ‘Numquam pro salute et maximisfortissimisque principis cohortibusaliter precabor, quam fidele ut militentChristique lymfis ut renascantur patri,capiant et ipsum caelitus paraclitum,430


ut idolorum respuant caliginem,cernant ut illud lumen aeternae speinon suculentis influens obtutibusnec corporales per fenestras emicans,puris sed intus quod relucet mentibus.435

Pupilla carnis crassa crassum perspicitet res caduca, quod resoluendum est, uidet,liquidis uidendis aptus est animae liquor,natura feruens sola feruentissimaediuinitatis uim coruscantem capit.440

Hoc, opto, lumen imperator nouerittuus meusque, si uelit fieri meus;nam si resistit christiano nomini,meus ille talis imperator non erit,scelus iubenti, crede, numquam seruiam.’445

‘Statis, ministri?’ clamitans iudex ait,‘statis manusque continetis uindices?non rupta sulcis dissecatis uiscera,animam nec intus abditam rimamini,erumpit unde uox profana in principem?’450

Scindunt utrumque milites teterrimimucrone hiulco pensilis latus uiri,sulcant per artus longa tractim uulnera,obliqua rectis, recta transuersis secantet iam retectis pectus albet ossibus.455

Nitendo anhelant, diffluunt sudoribus,cum sit quietus heros, in quem saeuiunt.haec inter addit sponte Romanus loqui:‘Si quaeris, o praefecte, uerum noscere,hoc omne, quidquid lancinamur, non dolet.460

Dolet, quod error pectori insedit tuo,populos quod istos perditos tecum trahis.currunt frequentes undique ad spectaculum,gentile uulgus, heu, gemenda corpora,crudumque nostrae sortis exemplum tremunt.465

Audite cuncti, clamo longe ac praedico,emitto uocem de catasta celsior:Christus paternae gloriae splendor, deus,rerum creator, noster idem particepsspondet salutem perpetem credentibus,470

Peristephanon X 79

animae salutem, sola quae non occidit,sed iuge durans dispares casus subit:aut luce fulget aut tenebris mergitur,Christum secuta patris intrat gloriam,disiuncta Christo mancipatur tartaro.475

Curanda mercis qualitas, quaenam mihicontingat olim perpetis substantiae;nam membra parui pendo, quo pacto cadant,casura certe lege naturae suae.instat ruina; quod resoluendum est, ruat.480

Nec distat, ignis et

Peristephanon - Documenta Catholica Omnia · 2006. 12. 31. · sanguinis notis eadem scripta terris...

Documents

Transcript of Peristephanon - Documenta Catholica Omnia · 2006. 12. 31. · sanguinis notis eadem scripta terris...