Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue...

40
PARSEN 5th Issue June, 2017 Editor: Jotham Halam e-mail: [email protected] Associate Editors: Nijer Bandhu Molsom Laldomthang Kaipeng Bijoy Halam Published by: Directorate of Kokborok & Other Minority Languages Shiksha Bhavan, Office Lane Agartala, Tripura (W) Pin- 799001 Office e-mail: [email protected] Fax: 232 3514 Printed by: Kalika Press, Agartala Ph : 231 2214 A Half Yearly Halam Literary Magazine

Transcript of Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue...

Page 1: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

1

PARSEN5th Issue

June, 2017

Editor:Jotham Halam

e-mail: [email protected]

Associate Editors:Nijer Bandhu MolsomLaldomthang Kaipeng

Bijoy Halam

Published by: Directorate of Kokborok & Other Minority Languages

Shiksha Bhavan, Office Lane Agartala, Tripura (W)

Pin- 799001Office e-mail: [email protected]

Fax: 232 3514

Printed by:Kalika Press, Agartala

Ph : 231 2214

A Half Yearly Halam Literary Magazine

Page 2: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

2

Editor Chongkam

Mi khat-in Vanlai-rakuong (Aeroplane) a sina, mi senkhat-in ero-niso a leitho u na, “zuong thei noni” ati na chong-khang a lei ril u. Nikhuo sotpa suo le aVanlai-rakuong chu manzuong a, anvana a manzuong laitak, ha mi senkhat ngaidenin “ chumthei lai noni” a lei ti ret u. Tenchu a masumpe ret u na. Hiva anga hinna damsung / nikhuo’ntina (day to day life) a hin mi senkhatin nei chul / nei anbana rang le demna lampui anrok chian (criticism) hi a om ngai balam keng. Havangai le chu kuorset-mitcho anga nei ompui hi asa. Hava demna /erona/ elselnangai ha adik le asa changa (positively) a lei a pom hi nei tho ranga asa khit chuani. Hava ngai keng taksatna,puitingna a na pek ti ariat anang.

Asiat-asa mi’n ei tho theituk a ei tho selep hi dem luia, mi dok anchuoipunekten mi ak anthuipui ani hi a sa uol. Maton tiang na lam ro le sirbi phet tira,“Choman Mairuo na tukten- Chonuk Pumsang nei vei rang” Pipu’n ei hong tianga, atun Mairuo tuk hun ani lai; nei thothei tuk a tho na, na nam raphom, nachong ason zel ranga maria somzur ka na tho u.

EditorParsen

Page 3: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

3

“Voi khat chu vanram makota kandingchian lai tak Pitorin hivan chu khua om mak,maniapur dena se ro a na ti” tina Moher Teresanramang a phan. Mother Teresa hi a melruong eisa le a rol ei hui sika ni luia anriang-anvai,sakangcha-lonanvai, thunthang abui ana-asa ngailungkham ei mu sika maniapura nupang raminganthang khit khat a ni. Anriang-anvai leinsungkuon poisak luia kholaia ana-asa anthe titirngai a buma, a rangchat tiang luo chu amanilungkham a mu a om ti ei riat thei una rang anritandoma amani a enkol chachak. Isuo chunga eitho anga ei betok sika antir a ruoi a phar ngai, athi rang oktoto ngai le naite sender annim-annokngai dora enkolna sin chu raisan taka a tho thei.Mother Teresa hi a sintho ei lian sabak sika anpakruo sabak, ratpak um tamtak a ban. Kristian duoini luia Hindu le Mosolman bilam ama lalchi thotam tak a om.

A naipang chang hun: Mother Teresahi Nicholas Bojaxhiu le Drana ngai nai matumaAlbanian Yugoslavia rama Skopje khopui, atunaRepublic of Macedonia ram capital-a August 26,1910 han maniapur ra-ang a hong mu. A raminghi Anjeze Gonxhe Bojaxhiu, Albanian raming,Anjeze ti hi Agnes ti le munkhat. August 27 nikhua

baptisma ei lakna ni ha ei anzirna ni anga a maziak.1919 kuma Agnes hi kum 8 bak ei ni han a pa eithi len sika a nun puananchi, puon-aphan le kut-ansin neinunte ngai a zuora dukan ansuta a naianthum ngai chu nek-sak a rokpui. Drana hi ei ratsabak sika a nai ngai dangandapui maka, Pathianlungkham a mu le lalchi tho, lom salui anloppuinok rang le mi siat ril lui rang a nai ngai a manchusabak. A san a nang ngai a san le anriang-anvaimumak lui rang a nai ngai hi a manchu. Voi khatchu a nai ngaiin lom salui anloppui ti ei riat sikabazar ata apple kok khat a rachoka, kholaia applea siat a zuon suo’m a hong choi. Ina ei hong tungle a nai ngai apple asiat le asa ha munkhata a vamansiaka, nikhat ninni suo apple ha a va man-enret le chu a siat zita a va mu una, a Nu’n hantinang han mi siat um mi sa bila anlopten a masiatthei ti a nai ngai a manchu. Voi khat um a u rengazalmuna a lom u khat rui le a mastor u khatmi’npangsep zot rui a rila anni andak u lai tak aNu’n electric a thatpe bip. Electric ei thatna asika rakel una, a Nu’n mi siat rilna rang electric billpek thei no ning a tina a masang. Voi khat um aruotharin ei mak arong ana sabak khat hi a dukanuna a honga, Dranan ina a ruoia Agnes le a voAgan anrapte nek-sak a pek suo zalmuna a

Aphutna: Iskula naipang-in Halam chong anchu theina kong sorkarin ei na malongpe hi raisana oma, chong le la maton ei anson riam theina rang Parsen Magazine ei hong suak hi raisan a laom riam. Na chong le la ma ei anson theina rang nupang nainu, atar aviar tukereng a sai anpuolei nang sika maniapur pumpuia nupang nainu’n ei riat sabak nupang khat Mother Teresa rui hikip tak kip lui taka ka inmi le ansana ka hong maziak ving zei. Athei athiam ngai tukdul anthuinani thei rase! India rama Thang-Ahui a ril Sap kuitir a hong ngai bila a tipal a tam khit le a nuksultang a phui khit hi Mother Teresa keng ti rei mur masial choi zet no mani. Ama simkhuo dorakhep khata a riat zit sa noni, hasikhan koini ngaiin ama simkhuo nata nei takpui rang senkhatduoi a thanga lei thun di rei.

MOTHER TERESA(1910 – 1997)

- Munpuikhim Halam

Page 4: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

4

manzal u. Hantin han voi ituk mo anriang-anvai,sakangcha lonanvai, a san a nang ngai a in una ahong a tung le a hong a kal dora anponpui uchachak. Zoro khakhat anriang-anvai ina nek-saka va thak una, a in kola nutar khat um a poisaksabak u. A Nun a but ei manmin sika Agnes chunaipangte len ata anriang-anvai lungkham a muchunga bari hong a tung. A san a nang ngai ei sanuna a insungkuo u raisan viak u chachak. A nunPathian andit ei manchu sika ankhom a rata, lapolaanchela, zoro khakhat solo a peka, accordion uma tum chachak.

Missionary rang anpek: Agnes lekhaei anchuna iskula Society of Mary a manding una,iskul a chin le anchun u chachak. Voi khat chu eiankhom unana Brother Anthony, India ramamissionary khatin a sintho u dan report ei pekchu Agnes-in anngai a hui sabak ei riat sika ina eiva tung le a nu a va ril len. Agnes chu kum 18tatang a ni han India rama sin a tho missionarykhat antongpui ret a. Missionary rang Pathianinei zot rang ei iam sika Father Jambrekovich kom,“Father, missionary ni thei ning mo? tina a va rakel.Fatherin, “Na ni thei, iskulam naipang lekha na leimanchu sua zei do” tina a masanga, Loreto nunspola lut rang zong ro a tipe. Loreto nuns hi RomanCatholic nupang ochai pol khat, Ireland-a munpuia don una ram atetei ata missionary ranga anpekngai a se u chachak. Agnes um Ireland-amissionary mastor training a tho rang a se rang azot. A chapa Lazar chu sipai a nina, Agnes-inmissionary chang rang ei zot ti ei riata lekha amathuona, “Hontin mo ka nu le ka u a makamissionary nei ni thei rang?” a tina a se nok rang aril. Agnes-in, “Nang chu ram asinte chunga rengsin na thona, koi chu ramuol pum chunga reng sinkeng kei tho rang, hova mo alian uol?” a tina amasang. A nu Drana chu sun khat bor a zonga, anai nupang chu pathian zot dan rong andona chongansat rang a ril. November 29, 1928 han Agneschu kum 18 ei kai le dam sunga Pathian sin ei thotheina rang English anchu rang Loreto sister ngaimunpui Ireland rama Rathfurnham khopuia a serang a nu le a unu Aga le biang antuma mitrathi

chul chunga a in baimakot chu a lei rakan zei. Eianpiang nokna ram ei ni sika ei sena rama nekdan sak dan le nun dan antei sabak. Sister dorankultai anchuol ahang a tianga lukhu hang a khukiar u. Dan ankhir sabak thuoia a om una, zan azal tiang le bu nek huna rahu anphal mak.Arkhuona anthuia sacrament a sak una bu nekrang tiang Bible a siar u chachak. Ireland ramahapta ruk a om suo 1929 kuma India rama a hong.Ireland ata rakuong le India a honga rel leDarjeeling a se ret. Loreto sister ngai bila omaiskula mastor a chang. Darjeeling-a kum anni aoma, English chong tiang manson sabak, Bengalichong um anchu len. Loreto sister a chang ranghin kum anni training suona Pathian sin a tho rangkhomak ansam a nang. Khomak ansam suo u lekeng sister ei ni thei u. Damsunga Pathian ranganpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansamei nang sika May 24, 1931 kuma khomak voikhatna ansama, hava suo May 14, 197 kumakhomak ansam ret. Khomak ansam rang tiang anu kom, “Avian hin zeketam bun ka tinga, karaming athar rang a thang ka tinga, ka raisansabak” a tina lekha a mathuon. Khomak ansamnikhuo Krista rong ruothara a lak rang chongantina, a kutlaia zeketam a manbun una, ramingathar ama ei a thang nget St. Teresa of Lisieux apek u. Teresa hi French mi a nina, a sintho ei sasika Saint, minthiang ti a ni. Khomak ansam nikhuaata Agnes chu Teresa raming a raputa, SisterTeresa ti a ni zei. Missionary teacher: Sister achang sua Teresa raming anputa missionary mastora changa Calcutta khopui suolam changa Entallymuna Loreto sister ngai bila a va om. Loreto sisterngaiin Calcutta khopui sunga mun alianpa a donuna, English High School, nupang naipangrazaranga neka tam om theina le Bengali HighSchool, razanninthum om theina le sakangchaenkolna a om. Apang ata iskul a hong a pan aoma, sister ngai chu Convent-a a om una, minlalchi a tho zap u. Darjeeling-a Bengali chong eianchu suo sika Teresa chu Bengali High School,St. Mary’s School ei ti una mastor a chang.Missionary mastor a chang chu a zot sabaka,

Page 5: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

5

minchu ei thei sika 1944 kuma headmistress a nilen. Nikhuontina zinga anthuia bor a zonga hun amang chachak. Loreto Compound kola anriangngai omna, slum area a oma in-lui don luia kholaiaa om susup una, senkhat chu bosta siat a rina in asin u. Kholaia kut a do una, mun atetei a se una,ranok peina tang nek-sak a rok u chachak. Anaasa u le lui-ai anchokna ei don u nok sika kholaiaandar raka athi u chachak. Teresa’n ei omna intukver ata anriang ngai omna mun ei munalungkham a mu sabak. A iskul naipang ngai a ruoiaa pan anthuomna puan achoia anriang ngai a vasan chachaka, tenchu a san suo zat ni ret mak.Voikhat um sister ulian, Mother Superior phalnanakholaia naipang 20 tatang Convent sunga a ruaia, lekhanchu rang a puta, tenchu ankhat ankhataa rot rak u. Teresan Convent chu amani ranganthiang sabaka a riata, om thei u maka, tho danatei andon a nanga a riat.

Anriang anvai ngai bila sin atho:September 10, 1946 han retreat-a anchel rangrela Calcutta ata Darjeeling ei senana anriang anvaibila sin a tho rang pathian paina he a riat a. Bor azong lai tak Isuo chong ril, Ka von ancham lenangnin bu nei na pek u nok, ka tinral le ti nei napek u nok, khuol ka ni le nei na mantung u nok,saikorong ka ni le puon nei na mansil u nok, kana le lung ina ka’nkhum le nei na hong en unok…….hiva mi sin te khat chunga nei tho u nokhi ka chunga nei tho u nok keng”(Mat.25:42,4,45) ti chong ngai ha a malunga ahong anlangpe. Calcutta Convent kola anriang ngaiomdan a mandona, Pathianin anriang ngai a sanrang ei paia anriat. Darjeeling a va suok suonama malunga a om tita, voi tam tak Pathian a rakel.Darjeeling ata Calcutta a kir ret sua a lom sisterngai kom Pathianin anriang bila sin a tho rang eipai keng ti a va ril. Sister atei ngaiin ei phampui ubibila a lu manrikpui u. Loreto Convent a huipamaka anriang anvai, a bal tete ngai bila sin a thorang a se chu Teresa rang um lurik a om sabaka,an derdin ruo ngal ni mak. Tenchu Pathian painaei anriat sika a khel china betok mak. Archbishopkom a sena anriang anvai rang sin a tho rang pol

anding rang Pathianin ei pai ti a va ril. Archbishop-in, “Nupang khat kholaia suak titir rang phalnapek thei making” a tina, kum khat a ngak ret ranga ril. A ngak sung a rivoi ei sa nok sika SisterSuperior-in mun ateia a lei thota, tenchuArchbishop-in a thot nok rang a ril. Loreto sistera maka pol anding rang phalna a pek chuArchbishop-in antak sabaka a riat. A bial sungapol athar anding rang Rome-a Pope kom phalnazongpui a nang. Pol athar anding rangten mi teiinei la tho nok sin athar a tho rang ti a ril a nang. Abial sunga Daughters of St. Anne, Calcutta khopuile khuona anriang ngai bila sin a tho rang anpek aom u. Sari boma, phila zala, anriang tete ngai iskulse thei lui ngai lekha a manchu u. Kholaia sapavar, Sari bom a mu uten a raisan u noni ti chu aiam asa. Archbishop-in pol athar anding rang Popekoma zongpui chu lurik a om sabaka a riata,Teresa kom a sintho rang dan a sin rang a ril.Teresan anriang ngai bila sena enkol ei zot ti rongnokten atei a ril ruo don ret mak. Pol athar amanding rangten member 10 a nanga, tu mo amaa hong a zom rang riat ret mak. Pathian komborzongna don suo u Archbishop-in a bial sunganupang pol athar anding phalna a pek rang Popekom zongna lekha chu February tha 1948 kumaa mathuon. Loreto Sister Superior thuoia om luiaBishop thuoia om rang ei ni sika Loreto Conventa mak a nang. Teresa rang chu Loreto Conventhi a ratha nun bari ei tungna, missionary annipu,kong tina ei nang. St. Mary’s School-a kum 20zotor headmistress a changa, iskul naipang asatengai bila sin a tho chachak ha atun chu naipang abalte ngai bila sin ei tho rang a ni zei. A ramYugoslavia a mak rang tiang neka Loreto Conventei mak rang chu Teresa rang ankator a omsabakpe. Iamna le anpekna anthuk sabak anchelnokten a tho zat pepei ni mak ti a riat. TenchuPathian zot dan keng ti ei riat sika Pope kom atalekha a hong a tung man ata Loreto Convent amak rang a lei ansin zei.

Anriang bila sin a tho rang training:Pope kom ata pol thar anding phalna chu August16, 1948 han a hong a tung. Dam sunga Pathian

Page 6: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

6

sin ei thona ranga khomak ei ansamna pol Loretosister, kum 20 zotor ei omna chu a mak zei a.Kolkata ata Patna pana Mother Dengel,Australian Medical Missionary kom ana enkol dananchu rang a sena, Mother Dengel-in a pol eimaruoina rang dan a lei rakel. Teresan ama le alom ngai chu India rama anriang khikhit ngai bilasin a thona, an buibu machi duoi le nek inti tina amasang. Mother Dengel-in hantin na tho utenTuberculosis (TB) tong u nati, thi len u na ti,Pathian rang sin atam a tho rang na zot uten nei sau rang a tipe. Teresa’n um a dik a tina MotherDengel-in ei ril chu a zom rang a tho. Patna-nahin Belgium nungak Jacqueline de Decker a oma,Teresa pol ei manding a zom rang a zot. Tenchu arivoi ei sa nok sika Teresa training a tho sunga athi. A pol a zom zot ei tok mansa khit ei thipe sikaama rong Kolkata-na a kir ret.

Anriang omkhomna mun slum area-na school a malong: Patna ata December 1948han Calcutta a kir reta, sister raliang kultai anchuolle lukhu hang a kheka sari bom a phut zei. Indiami nina, citizenship a laka, December 21, 1948han iskul anlong phalna a man. Loreto Conventkola anriang omkhomna Motijhil ei ti han iskulmun anroka sun khat a cheia, ei heknana son intekhat, inchung abui tha khata dangka rangana aluo rang a man. Ochai khatin sum somranga apeka iskul a malong. Naipang a bal sabak rangaa dona, anthiang dan a manchu mansa.Blackboard le chalk ei don nok sika phila raimolle anziak a manchu. Sunbu a manneka, ti ei anbuoluna rang saban a pek. Lekhanchu le anthianganchuna sun khakhat hun a mang. Zana chu LittleSisters of the Poor pol ngaiin atar ei enkol una St.Joseph Home-a a va riak chachak. Father VanExem-in Teresa omdan ei muna lungkham a muna,mastor ankhat Michael Gomes, Greek Lane-a omkoma Teresa rang omna in asinte ngal andonperang a ril. A chong u lai tak a nainupang kum ariatmi han a lei riata, a pa kom, “Ka pa, koini inchunga pindan a rong so manluo ro” a lei ti. Father-in, “In asa nang mak, phil in ngal a hun” a ti amnaipangte han, “Pathian sin a tho keng, asadima

an enkol rua keng” a ti tit. Pathianin naipang amanga Michael Gomes a in chung thar annina chuFebruary, 1949 ata a va luo thei. In puma ngai hiasing sabak una, man abuia in ei manluo u duai niluia ei nang ngai keng ei la zon u. Ni khat chu bora zong lai tak mikhatin suokkhar a hong a toka, eiva malong le mi tei ni luia a iskul naipang maruaShubashini ha suakkhar kola andinga a va mu.“Sister, na bila om rang ka hong” a tina. Bengalinam ansang a nina, a nu le a pa ngaiin anriang bilasin a tho rang ei phal u rang ei iam nok sikaTeresan antak a tiar ei nang rang le ei antak rangdan a manthei. “Kan huom” ei ti tit sika in sunga amanluta, Pathian kom raisan chong a mantung. Asinthopui mansa khit ei ni sika ama raming Agnesden a peka Sister Agnes raming a phua. Agnessua le Sister Gertrude, Sister Margaret le SisterBernard ngaiin a hong zom ret u. November thanachu mi ranga a ni u zeia, Sister atei ngaiin Teresachu “Mother” a tina a pai una, hankeng MotherTeresa tina raming ei la raput.

Missionary of Charity pol anding: Apung reret una October, 1950 kuma anriangkhikhit ngai bila sin a tho rang sister pol andingphalna Pope kom ata ei man le Missionary ofCharity ti raming a phuona pol athar a manding.Archbishop Periea le Father Van Exem ngai ahong una, Archbishop-in mass a donpuia, Father-in Rome ata Pope lekha ei man u chu a siar.Missionary of Charity pol ei anding tak takna apham una Pathian anpaka la thona raisan chong aril u. Missionary of Charity member a pung zela,Michael Gomes a in chung ei luo u chu a pumpuia luo una a bit thak len u. Amani rang a bing pialain ei nang sika Pathian kom a zong u. LowerCircular Road-a Mosolman khatin in alianpatharanthum chu a zuor zot ti a riat una, hankengCalcutta Archbishop-in a rachokpe. Poila tiangchu mi 27 bak ei ni u sika Mother Teresan havain ha a lian sabaka a riata, “Hiva zat in alianpahong zat mo kei lot rang” a ti. Michael Gomes ain, 14 Greek Lane ata 54A Lower Circular Road-a anthot u. Amani rang pial in ei don thei u chu araisan sabak u. Missionary of Charity raming ei

Page 7: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

7

raput u ata kum anthumna April, 1953 han a polngai doran chongtin mansa khit a lak una MotherTeresan nuk khita chongtin a nei. Chongtin mansakhit hi kum anni suona a lak una, hava suo kumtin a manthar una kum arukna na damsung rangchongtin a lak u chachak. In thar a don suo u ataa pol a hong a zom a pung sabaka, maniapur ramatetei ata mi tetei a hong u. In alianpa ei don usika training a tholai le sister suo lokona a om theiu. Pol anruaina dan asa sabak a sin una anruai u.Nam atetei le chong atetei a mang ei ni u sika sapchong a mang una, English thei lui ngaiin trainingsung anchu u. Athar a se ngai chu member ni len umaka, tha ruk sung a sin tho le a singansa ngai aen bak u chachak. Hava suo le a om zel rang azot uten kum anni sung training a tho rang a lak uchachak. Kum anni training anzui u le chongtinvoi khatna a laka member puiting a ni una, Sisterraming a raput u. Chongtin a lak rang ngaiin ei riatrang zinisi anthum a oma, ankhatna chuanpumpekna, annina chu iamna le anditna,anthumna chu raisanna. Anriang bila sin a tho rangei u sika anpekna tak tak a don a nanga, iamnanadam ei u sika iamna det le anditna don a nang.Ana asa an enkol rang ei ni u sika raisan mel anputa nang u. Missionary of Charity polin raliang adon una, sari lang a kol a dum le anziak a bomuna, a dar voi tiang kros a makhai u. Havan tinaanliang ngai chu member puiting, sister a ni u. Tharuk sunga a sintho ei en u ngai le mi san rang a niuten a raliang a tho u. Training lai tak chu sari langduoi a tho u. Sanna kil tin ata a man una,Archbishop le ochai atei ngaiin ei san u varalaWest Bengal Chief Minister, India Prime Ministerle USA le England rama nupang pol atetei ngaiina hong san u. Agency atetei ata nek-sak le lui ahong pek u.

Missionary of Charity sin tho dan:Mother Teresan anriang ngai omkhomna mun,slum areana December, 1948 kuma iskul amalong pek pek lai chu iskul naipang 5 bak adona, phila raimol le anziak a manchuna, anthiangdan a manchu. Thopui a don suo ata iskul ansonzela, 1975 kuma chu iskul naipang 500 neka tam

a om u zei. Missionary of Charity anding sua ataiskul duai ni luia atetei sin ei tho u ngai:

(a) Anriang-anvai, a rang a chat rangoktoto ngai In, Home for the DyingDestitute: Hindu ngaiin a hong anzir retrang an iam una, a hong anzir mansa khitu le a sintho u asaten anei ina a hong anziruna, asiat a tho ngai chu anzir ret u leanriang ina a ti u. Hasikhan anriang-anvaingai chu ei hong anzir ret una machin asiatei tho u sika antak ei hong tiar una a betokuna, san zot u mak. Calcutta kholaiaanriang-anvai in don lui tam tak a oma,ana-asa u le enkolpu ei don u nok sikakholaia a thi rak u chachak. Zana kholaiaa thi ngai chu zinga khopui anthial ngaiingari le a va pei u chachak. Voi khat chuMother Teresan mithi ruak garina ei bangu a muna a en chiana, Sister Margaret akom “Atun taka rikhuo mar ana khit chuphar le cancer ni luia anriang-anvai,enkolpu don lui, min ei heng ei pei ngai hikeng’ a tina a ril. Anin u kholaia a va suokuna ranok koka puonchet-puonchomin eia khuna singansa a mu u. A va dep unapuonchet ngai ei khai u le nupang ana khatlathi tak lui ke hi mazun a lei khel suo vit,a sabe ngai chu sikngirin ei polom bianga mu u. Mother Teresan, “Hiva hin a thirang tu khatin mo ei hong siak keng ninti,a miringpui nekten ameng le ui keng eimarit bet a ni u zei” a tina. Margaret lenupang a thi rang oktoto chu a ragon una,hospital a nai khita a ruoi u. Hospitala sina tho ngaiin lei khap zot u maka, “Hivantina a thi rang oktoto hontin mo neimandam thei rang” a lei ti u. MotherTeresan, “Na khap u maseng hiva hin keianding tit rang” a tina anding tita, hankengei la khap u. Havan tina kholaia nupang athi rang a mu nikhuo ata an enkol rangdon lui ngai enkolna mun a don a nangaMother Teresan a riat a. Dr. Ahmed-inCalcutta sim changa Kalighat Temple

Page 8: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

8

nuka room a tong chu a manmu. Roomanthum, Kali anmok rang a hong ngairiakna mun a chok le a bal sabak, tutenriak zot mak. Mother Teresa le sisterngaiin a raphial una, hapta khat suo le anaenkolna rang a mang thei u. Kholai dungatuten enkol lui ana ngai a va ragona ina ahong manlut una ti a manbuol una a enkolu. Senkhat chu a rang a chat vivit a ni uzeia, tenchu Mother Teresan a rangchattiang u lua chu amani lungkham a mu aom keng ti a manriat zot. Ana acholtengai, kut ke don luite ngai le senkhat chua bang ansam a ni u. Senkhat vang chuachithai andop ngai rang vang chu anchizatpa ngai keng. Lungkhamna tak tak donlui rang chu an enkol zat ni mak. TenchuMother Teresa le sister ngaiin havan tinaana ngai tak chunga ei tho u ha Isuachunga ei tho u anga ei betok u sika raisanhiai ana asa ngai a enkol thei u chachak.A in lua chu hospital anga a mang una,Nirmal Hriday a phuo u. Nupang le pasalroom a sin una, a lu’nkok ngai chumunkhata a siak u. Tinbuolna a lianpa asin una, ti a manbuol suo u le a muna a vasiak u chachak. Sakhuo ite mandang luiaHindu, Mosolman le Kristan munkhata aenkol u. A thi a omten a ochai u tak koma va pek u chachak. Kalighata a om ngaiinMissionary of Charity ngaiin mi kristianasin rang ei tho u keng a ti una, zot u mak.Voi khat um Mother Teresa hi Hinduruathar rualin a hil una a that rang a tho u.Mother Teresan a chi luia “Na na thatuten vanram va tung len ka ting” a tipeviak. A lotna chang re luia a chin unapulis ulian kom bado a va tho u. Pulisulianin ruitang a riat rang Nirmal Hridaysunga a va luta, sister ngaiin ana ngailungkham a mu sabak chunga ei enkolalui-ai ei pek u ngai ei va muna a malung atonpe sabak. A pang a va suoka, Hinduruathar ngai kom, “Na nu na sarnu u

ngaiin hivana sister ngaiin ei enkol u angaana ngai a enkol thei u nokten razul theinoning, Temple-a lung pathian na donuna, hiva in sunga chu miring pathiannukeng nei don u” a ti pe. Kalighat Temple-a ochai 400 zotor a om a, ochai khat TBrikhua don hi Mother Teresa le sister ngaia va pana, a va dama, a raisan sabak.Mother Teresa kom a sena, “Hiva Temle-a kum som anthum Kali pathian sin ka leitho zeia, atun hin pathiannu, miring angaka matona andinga ka mit nget le keimuna kei chongpui thei hi ka raisansabak” a ti. Mi senkhatin Mother Teresale a pol ngaiin ana-asa a thi rang oktotongai Temple building sunga ei manlut eimasuok u sika Temple annim anga eibetok u sika Calcutta Corporationmeetinga hava rui anril u. Chairman-in,“Kalighat Temple building sungaMissionary of Charity pol ngaiin anriang-anvai, athi rang oktoto ngai ei enkol u himun ateia mo nei manse rang ti eirakelnana a thot rang a zot mi anni bak eiom sika a munbanga a siak u. Havan atachu Corporation-in thatin sanna a pekuna, Mother Teresan a san nang lai makme a ti maseng chu a san tit u. KalighatTemple-a ni tin miring sasi lakha anbolrang a se u. Voi khat chu pathian a om tiiam lui khat Mother Teresa le a pol ngaiomna Nirmal Hriday in sunga a va luta,sister ngaiin a dam nok a thi rang vi vitngai ei enkol u chu a thir chian a. MotherTeresa kom, “Hiva hin pathian a om tiiam luia anhuotna malung le ka hong a luta, atun chu pathian anditna a taka ka muzeia, ka iam zei” a ti.

(b) Sakangcha le naipang enkolna:Mother Teresan naite le naipang, nu lepan ei zot nok enkolna mun a don rang azot a. Nupang khatin, “Nikhuontin karuotharin zu nekna rang sum somakuo amang chachak. Ei ansir theina rang bor

Page 9: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

9

lei zong ro, tha tin razaranga na pek kating” a tipe. Hankeng naite, a nu a pan eizot nok ngai a lak a phut. Ranok kokanaite ei pei u ngai, hospital-a naite a nunei mak ngai, Biak In sunga maichom kolanaite ei mak u ngai le ei om una in rapalkola naite ei hong mak u ngai chu arasuong u. Pulis-in kholaia ei rut u ngai ahong thak una, mi senkhatin um naite ahong thak u. Naipang senkhat a nu le apan ei mumak ngaiin um a hong pan u.Aphar khat kum aruk min, “Ka pa komka sena, na zot maka, ka u kom ka sereta, amam na zot mak. Mother, nanginle na na zot mo?” tina Mother Teresakom a chap chunga a rakel. Hivan tin hinnaite le naipang, a nu le pan ei zot noktam tak Missionary of Charity-in a enkol.Naipang alian u ual ngai rang iskul a donuna, sister ngaiin a manchu u chachak.Naite senkhat chu nai ranga a lak zot ngaikom a pek una, atei ngai chu bari tungtenpei a enkol una, sin atetei a mantho u.

(c) Phar Enkol: Calcutta khopuia apharrikhuo tong a tam sabaka, tute anpoisakrang om mak. Rel lampuia a zal u na, kuta ngol, kuor abui, kepha don lui le taksabaksem senkhat a thi suona ite ana re ulai mak. Mother Teresan phar enkolna dona nanga a riat a. Dr. Senn-in a sin a makaMissionary of Charity sintho dan ei a ditsika a pol u a zom zot. Kholaia pharenkolna rang sum a pek zot ngaiin ei pekthei una rang kok a do una sum tam tak aman u. Calcutta khopui panga Gobramuna phar enkolna hospital a malong u.Dr. Senn chu Catholic Jesuit pola brotherngaiin a hong san una, mi tei um a hongzel u. Calcutta khopui a manlian u ranglai Gobram khopui sunga anchel rang eini sika Mother Teresan Chief Minister Dr.Bidhan Chandra Roy kom mun a pekrang a zonga, Bankura district-a mun a

lianpa a pek. Phar enkolna mun asapa eidon u sika a raisan sabak una, munraminga Shantinagar a phua u. Pharenkolna hospital um a om. Phar a damsuo panna lam anvai ngai rang in a sinpeuna, rahuan a mantho u. Mi changrangantak tam tak hantin han phukdai taka aom thei u.

Tuolpang ei suakna: Missionary of Charity chupol lian tak a ni zei a. Calcutta khopuia anriang-anvai ngai rang slum areana iskul a malong una,ana a thi rang oktoto ngai enkolna In, Home forthe Dying destitute Kalighat-a a don una, naite lenaipang nu le pan ei zot nok ngai a enkol una,naipang omna in le iskul a don una, phar rikhuatong ngai enkolna hospital um a don u. Sinthopuitam tak a don una, The International Associationof Co-Workers of Mother Teresa pol um amanding. Missionary of Charity ei anding kum 12suo 1960 ata mun ateia anphet u. Calcutta chumunpui, a Jerusalem u keng. Isuo’n, “Kolkil tenpeika chong a riatpu ni u na ti” ei ti anga maniapurmun ateteia branch a don. India rama chu Ranchinabranch a malong mansa khita, hava suo Delhi-naa malong ret. Delhi branch chu Prime MinisterJawahar Lal Nehrun a malong. Vantang mipuiranga sin a tho ei ni sika min lalchi a tho sabak.Bombay-a Cardinal-in ei mathem sika branch amalong ret. Pope Paul VI, Eucharistic Congress(Sacrament khompui) a mang rang Bombay-a eihonga Mother Teresa kom Lincoln car a pek.Lucky ticket a zuar una Rs. 4, 00,050 a man u.Missionary of Charity mang rang Mother Teresana pek. India ram mun ateteia branh a mandingsua ram ateia branch anlong rang paina a manzel. Venezuela-na branch a malong mansa khita,hava suo Pope-in ei mathemna anga Romekhopuia branch a malong ret. Zusangal a don ngaienkol rang Australiana branch a malong. Havasua USA, UK, Canada, Greece, Portugal, Japan,Russia le Hongkong-a home a don u. Anriang-anvai duai ni luia nupang, a ruotharin ei mak ngaile zusangal a don ngai um a enkol u. Mun ateteiahome a don una, Lower Circular Road, Calcutta

Page 10: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

10

khopuia a in u chu Mother In a ti una Missionaryof Charity munpui a manchang u. Mother TeresanIndia mi nina, citizenship hi kum 1948 han a mana,mun ateteia a home u ngai a en a senam MotherTeresan Calcutta chu a khuona a betok, “Se dirong” a ti chachak. India ram Prime MinisterIndira Gandhin plane-a man a buia chuongna aphala, rel ulian ngaiin man a buia rel chuongna apek u. Mun ateteia rel le plane-a man a buia achei thei. Mother Teresa hi a sinthona kong tinabari tung sabak. Anriang omna mun Mitijhil-a amarongin sin a tho a phuta, iskul naipang 5 bak le abul a phut. Thanni suo thopui lom a dona, kumkhat suo Missionary of Charity a manding. Pollian sabak, International level a ni lena, mun ateteiakong ateteia sin a tho u. Missionary of Charitypola anchel zot nupang le pasal rang training muna don una, training a tho mi tam sabak. Co-Workers 80,000 tang a om una, The InternationalAssociation of Co-Workers of Mother Teresa hiMarch 26, 1969 han Missionary of Charity-arecognize a ni. Indira Gandhin um Prime Ministera ni lai Mother Teresan sanna ei man theina rangForeign Exchange Regulation Act special taka asinpe. Voi khat um a rahuon una anna tam takMissionary pol ngai rang a mathuona, a muinuSonia Gandhi lekha bongte a manziak.

Phamman a man: MotherTeresa hi phamman a pek zot tam tak a oma,phamman anban a se kiar antak ei riatna a omchachak. Tenchu a pol ngai sinthona konga ei nangsika a se zazam chachak. 1962 kuma Governmentof India Padma Shri Award le RamonMagsaysayAward, Manila, Philippines; 1971kuma Pope John XXIII Peace Prize,Washington The Joseph Kennedy Jr.Foundation Award le University of San Diego,honorary degree of Doctor of Human Letters;1972 kuma Jawahar Lal Nehru Peace Award;1973 kuma Templeton Foundattion Prize forProgress in Religion, London; 1974 kumaInternational Year of Women Conferencespecial guest; 1975 kuma Honorary Degree ofDeshikottam Vishwa Bharrati University,

Albert Schweitzer International prize; 1978kuma the Order of the British Empire Award;1979 kuma Nobel Peace Prize (Nobel PeacePrize a sinpu hi Alfred Nobel hi Sweden ramachemist a nina, a pan dynamite ei rasuo ata a neisabak u. A pan ei rasuo hi natna le rikhua antungthei a nina, anduinana ei mang u rang ei achi sikamaniapura anngoina asin ngai kom a pek rangNobel Peace Prize hi ei sin. Award hin medal ledollar 1, 50,000 chung a polok. Alred ei thi nikhuakum tin December 10 a man rang ngai kom apek u chachak); 1980 kuma the Bharat Ratna,the highest civilian award in India; 1983 kumathe Order of Merit by Queen Elizabeth II ofEngland; 1985 kuma the Highest award ofAmerica “Medal of Freedom”; 1993 kumaGranted honorary US citizenship.

A hun nukhon: 1983 kuma Pope JohnPaul II antongpui rang a se rang tiang heartattack-a anbana, havan ata a rivoi salai mak. 1989han heart attack ei don ret sika Missionary ofCharity ulian khit nina ata a bang rang a thonam1990 han a thang ret u. 1991 le 1993 kuma ataksa ei chak nok sika hospital-a a lut. March13, 1997 ata chu Missionary of Charity pola uliankhit nina ata a bang. September 4 zan dar 7:00huna Mother Teresa chu a taksa natna sika a chuoisabak am ruti, mot le soup a lakte a sak suo ni tinei tho dan anga chapel-a bor a la va zong thei.September 5, 1997 zinga Mother Teresa chu amaroom sunga a oma, a phuksan ei dik nok sika Dr.Alfred Woodward a pai una, doctorin ei damnaa khap zamsa rang minute 90 tatang a put sabakam khap thei lai mak. Zing vaitak ani kal tora dar9:30 ei hong kai le Puma Isuo’n pongansa rang alei ruoia a nuk a lei a chat zei. Nikhuo teia angaSeptember 5 nikhuo’m simnin ra-ang a rasuo amMother Teresa a thi zei ti thang maniapurin ei riatle hava nikhuona simni ra-ang ei suok dan a honganteia, mi tin malung a chapa donnguina hong asuak. Maniapura anriang-anvai dangti khana,tungna kalna bui ngai rang tung in anponpui chiana,sakangcha-lonanvai ngai ankiavanga sari lang diapa boma ama andit ngai mita van palai anga ei

Page 11: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

11

anlanga, anmumak ngai mita ningchial ei kaina ngaidora chu a khual hongna rama kum 87 tatangcheikhuo anleng suona umor ram huia pongansarang Mother Teresa chu a Puma Isuo kom a lei ase zei. Mother Teresa ei thi hi ramuol mun tinaanpuong a. India President-in state honour rangchongpek a rasuona, Chief Minister Jyoti Basunma a lak len. Hall, a dung ft. 100, a khang ft. 27 aliana a ruok hi a manzal una, a than rang ft. 7.5 asei, ft. 3 anthuka a khuor una, 22.5 sq.ft a hoi u.

Vui dan: Vantang ranga vuina a om manMother Teresa a thulpu Sister Nirmala le a lomngaiin Mother House in sunga room khata ninnisung a pol ngaiin marit ansuon sabaka a sun u.September 07 nikhuo Mother House ata LoretoChapela a choi una, dapon sunga mipui en theinarang a ruok hi a siak una, a en mipui ei tam sikasipai-in a rung. September 13, 1997 Siarni nikhuaNetaji Indoor Stadium, Calcutta khopuia MotherTeresa rang borzong ruolna a oma, MahatmaGandhi le Jawahar Lal Nehru ngai ei tho u angagun-carriage of Indian Army sunga a ruok hi asiak u. Netaji Indoor Stadium ei panpui u hin armyband-in sunna la tho chunga a nuk a zi u. VaticanPope rathula Cardinal Angelo Sodano le Cardinalatei akuon mass a donpui una, Pope chongbe asiara mass a don suo u le sakhuo tetei ruoitu ngaichongbe a siar ret u. India ram state dora rathulapar pekna hun a sin una, hun a sak sabak. Hivangai tel luia India Pesident KR Narayanan le PrimeMinister Inder Kumar Gujral, US Presidentnungak Hillary Clinton; Italy President OscarLouis; Banglades Prime Minister Sheikh Hasina;Britain Deputy Prime Minister John Prescot;Canada Prime Minister nungak Ellen le Philippinespresident maruo Corazon Aquino ngai a hong u.Maniapur ram 55 ata sunna chongbe a mathuon

u. India President-in Mother Teresa chu lungkhamAngel, maniapur puma lungkhamna anlangpu,anriang khikhit ngai rang phukdaipu le a sanpukeng a ti. Vuina hun anzui suo le Major 8 le IndianArmy Captain ngaiin Mother Teresa ruok chugun-carriage-a a siak una, par asa sabak le anliangchu a ragon u. Indian Army Major GeneralJitender Singh-in a maruoi. Naval band ngaiin mithisunna aka totorot a muta a zi u. Par avara krosansin le National Flag le thanmuol a panpui u. A zile a thir mipui ei tam sika km 05 bak rona rangdarkar anthum pial a nang.

Canonization: September 04, 2016kuma Mother Teresa chu Minthiang, Saint-a PopeFrancis-in a puong. Atun chu Mother Teresa nilailuia Saint Teresa keng ei anti a ni zei. Saint a nirangten ei thi ata kum ranga suo le a sintho dandora ei en u rang.

A kimna: Mother Teresa ei manlian u danhi a ropui sabak. Annuai ata ansangnana ei kal.Yugoslavia ram ata India ram a hong rang tiangsap chong anchu a nang a, Loreto Nuns polasister khat a nina, pathian paina ei masanga LoretoNuns compound a huipa ei mathana anriang anvaingai bila sin a tho rang ei se. High SchoolHeadmistress ata ei banga anriang-anvai ngaiomna muna iskul anlong rang ei anpek. Pathianraminga anriang ei anhuom sika borsang a man.Missionary of Charity pol ropui sabaka ulian khita chang. Maniapur mi ropui ngai bila anchel. Aom ei annuoi sika pathian ei manpak.

Page 12: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

12

Miriam rangit a mawng tirmi,

Taksa rang a tawng a chang tirmi

Kan chunga ni lian, ni lal,

Mai lian ma raw, mai lal ma raw;

Na nin pumka te Reng nar’mu ,

DAMNA kiana te i reng chang make.

Keima ngan tak a mawngna ki chang,

Khawmual Puma ki chang;

Rapak mai ma rawnama THINA

DAMNA hi mai nang a en.

Khawmual rang ki ngawk ta, ti sin ma raw,

Miriam awmka keima rang kei an chi;

Lau leh rathin ngin an awm.

Kar’ming an raet nung,

An rato sin, ka ro rae thei sin mei;

Mai rapak ma raw,

Na chong mai lian tir ma raw.

Nang kan chitna reng awm mak,

Keini a san rang DAMNA kan nei;

Kan chunga na sinthawtheina ramu le,

Keini Miriam ngei rang esel keini na thaw khom

DAMNA hi na chunga THAWTHEINA a nei tinrae raw.

Nama THINA i reng chang khai make,

Rasonpui thei khom chang khai make;

Raet theina, thawtheina khom nei khai make,

Awmpui champui khom sa khai make.

Dit, nel, lungkham, riangmu,

Lungkawr, lungzing, rangaisia khom nei khai make;

Tui ral, bu cham khom rae khai make

Unau suapui, sian cham,

Nurual, parual, sungkua khom rae khai make

Atu maw ki chang khom rae khai make

I reng rae khai make

Hama rinin i reng chang khai make

Lungkawr, lungzing, rangaisia a siammi bo,

Pak rang reng radon ma raw nama THINA

Mi lung nat tirmi,

Mi rang rangaisia, lungzing, beidawng a siammi,

Atu reng nang a di awm mei

Mi awmka nang an nel,

Nel ni kawp, hama rinin

Kan chunga hong tung ma raw.

Kan awm a hei lai takin,

Sungkua, unua suapui le;

Kan phamna na hong lak a, na hong rapai tir sin,

Tu reng nang a di awm mei;

Aw THINA khawmual ata rapai ta raw.

Chin zai rel ngin,

Kan mitmu ata ramang nginlang,

Kan awmna rama kan dit chem

DAMNA bo awm rasae.

THINA LE DAMNALalremruata Kaipeng

Page 13: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

13

1. Na chun riti na zuo kormo, kei nimchimban zom balam. Hoia humma neitho rang keng achuk nei anpai na rang2. Didang ngai Didang ngai suor hineisu u rang mo?Didang ngai Didangngai ole neiom chien ngal urang mo? 3. Aril atai neihong nei keng khangaRaia’n rui eihongtan, Paruol anthumin khuo neihong luo Khopui, kozobakle sakornal neiti.4. Nazuo suburai muolkhuo sinasensok nguiruo nale’ngam do, Didangngai oi noli kangpar achang thei rangom moni mo?5. Kum asang leianni C.E ata relsitusuon vai Harirai reng eichang chemtuk a neihong andoka hanHalam asa einahongphun.6.Halam asa mansa khit chu Mohamunsif Ringkamrai Havalaia Bangaa reng achang chu Gias uddin keng ati.7. Banga desa halai ahan senapotirokhum Kuki keng ati. Sukreshwar leBaneshawr in sui ak eikei keng ati.8. Agartala rengzol u hi Harirai’nasapa Agorpha ha asorong zahuoleiman en. Hasik han keng halai atarengzol Agartala ei hong chang.

Na chun riti -na zuo kormoJoshua Halam

A leng pawr aw pawr, haro thaw kwiti,haro bettwiti , haro tawnwitiHwi..Hwi..HwiChemwi, chemwi ngai, chemwichemwi dum.chemwi, chemwi ngo,chemwi, chemwi sen.Hwi..Hwi ..Hwi Haro champui ngwi, Lo to vawt tai ti,wini taw lo vawt , zo nin ma ywiti.Hwi..Hwi..HwiHaro champui ngwi, lovawt wizo ta, loto hawl tai ti.Hwi..Hwi..HwiHaro champui ngwi, Lo khawm wihawl ta,mang to rw khawm tai ti.Hwi..Hwi..HwiHaro champui ngwi, mang rwkhawmwizota, shang to tu tai tiHwi.. Hwi..HwiHaro champui ngwi, shang tu wizo ta.Shang to awt tai ti.Hwi..Hwi..hwiHaro champui ngwi, shang tu wizo ta.Lo to chawn tai ti.Hwi..Hwi..HwiHaro champui ngwi, Lo chawn wi zota , shang to awt tai tiHwi..Hwi.. HwiHaro champui ngwi, shang awt wizota, shang to hem tai ti..Hwi..Hwi..HwiHaro champui ngwi, Shang hem wizota, kha‘to setai ti, seto setai ti.Hwi..Hwi..Hwi

HWI HAK R.K. Molsom

Page 14: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

14

Kanchkau khawpui Arsien khawsakwnta uchai lwn sanu ngwi Nagar le Patinwpang rwthwng wng changa paupangwng changna kwn wng nu a thi taa wngpa ha khuri nu rang nupui thar a lawktawka Nagar le Pati ha nwpang rwthwngwng changta sik nin wng nu thar akhurithwina mang thwi khawimak ya, hamaw sik ninNagar le Pati rang wngnamisawk rangta nin lampuiarawk tawk ya wng ni mirang wng pa kwn nw sanungwi khuri wng thwi khawsak mi ngwi wng nwnghawi mak mawna ram thukkwn wng na va thak raw tinin wngni rang wng nusirkhuri nu wng nu sirnu hawng pa uchai lwn rang haa mwrep tawk ya, hamawkwn wngpa chu wmaw ati kwsanu Nagar le Patingwi khurite thwi ma ngwi val ha a titawk ya, hamaw kwn ha khuri nu chunwkhwm mak nung zawna wng mit enket ti ni a ning ngun ngun a misw tawkya, khanungte uchai lwn a lawmpukhawm I chawng lou nin zawn a zing angawk tawk ya hamaw kwn khuri nu seknw sanu ngwi rang zan azing ta wngnava en raw a ti tawk ya, a tak mi wnginmuna a se ya a takmi a pin ava mirwangtawk ya a sanu Ngar le Pati rang wngnami in tawk ya, wngpa khawm a nupuikhurinu pin ai rwawng rang a sanu ngwirang a sawn tawk ya, zan avawr ta nungni mu maw a ti pek tawk ya a lawmpurang a chawng tawk ya hanungte alawmou khawm I maw thaw rang I hawi

khawi ming a ti tawk ya, khuri nu sek ati pek tawk ya rama wngna vathak ki titea ti pek tawk ya. Chawng tak ngan asanungwi rang rampet seyiy ti nin wng na mirwthawk tawk ya la taka ram thuk kwnwng nung wngma wng hawi thwi makzawt kwn wngna rawi ya, chung in rw

sawte wngna swm pek yahamaw kwn Nagar le Patirang wngpa rang ram petkhawm kawireng ngwi touluk kwi na nwswm pek rekatinin wng rwthang tawk ya,wngpa chu bu-an wineknarang wngna ti pekachawngtak ngan bu-anwngna nekpui tawkahamaw zou wngna mi intawk ya, wng in klak pawwngpa khaw twng plat a kirta ya, wngna mawk tawk yawngsang nung wngpa rangmu khawi ma ngwia wngpa

rang a tu maw wipa rang kwi maw a witawk ai a kwn maw a se tawk ai tininwngpa rang wng chap a rawk ta nunghamaw kwn ngan mwnou tawngjawi wngna hawi ta ya rwng wngna mu ta ya, hanagar le Pati khawm wng pa rang manthwi rang khawm thwi khawi mangwinung ha kawirengte rang kwi wngna tukmak rang kawn arwsawng vwrte wng naiswm pek rang a dung a khang wngmutaw ya, chwt khai nwpang rwthwngrwle wichang nung a dung vwika a khangvwika wi mutaw nung thawngkarsawmlwinika changat tin in wng mutawtawk nung chawng tak ngan thawng karsawmlwinika a chang ta ya, hamaw kwnwngpa neksawk Bel-hawi wng nai chawi

Mwnou tangzai Nagar le Pati rwtep hawi thwinaD.K Dourai

Page 15: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

15

pek hamaw rang khawm chwtkhai hi neksawk a route ngwi pawn dwr kwi nainang ngwi hing tung raw wng ti tawknung chawng tak ngan wngna hing tungta ya je wng ti a chang thwi rang kawnwng cha/daw mwnoutawng zawi nganwng nai thaw pek a changa, nika kwnchu nagar le pati wngpa rang wng chetlawi zing kwn ha mwnoutawng zai hakwsarnu ngwi a tu rang maw nwng chetwngna va ti tawk ya, hanungte khipwngna zing ta ya a tumaw nwchang tawktin in wng rwthang tawk ya ha maw kwnha mwnoutawng zawi chu imaw a ti kaivai tou hi wngna ti pek tawk ya, wngnikhawm wngpa wng nai mawk dawnngwi wng riltawk ya hamaw kwn mwnoutawngzawi wng chapa vai le vai munkawn tou awmtai ti kw sarnute ngwiwngna ti pek tawk ya, nagar le patikhawm wngna cha pek taya mun kawnngan wng awm ta ya hamaw kwn wngchapa mwnou tawng zawi chu sawtkawng awm zou nin lou vawt buk va rwkrang ta a se ta ya, hamaw kwn chawngwngnai mawk chu kwima kwhawng maktenka atu rang in hai muhawng ma roumingwi in mwhawng wng zawng khawmatu rang hai mwhawng ma rou tin inchawng wngna mawk tawka, atak mi louvawt rang nin buk a va rwk tawk ya,Bevawmtepu wngna rwzukta ya a niazawn in mwhawng wngna va zawngsina kwi chapa mwnoutawng zawi ai tiatu rang in hai mwhawng marou ai tinwng mwhawng ma rou ai ti nwng mwhang na ung, wng ti tawk ya ha bevawmte pu chu lut lampui a chawu ta yaha maw kwng a sarnu khatka a awmabutapa khan maw thwi net khantemwnoutawngzawi michil ngwi a khawkngwi va sar bai a kha tou nwhe ahekuvang mipaw net ha nwywng rw sinthwi mak rang kawn tin in a sarnu a

rwswi tawk ya hanungte bevawmte puha chawngtak ngan bevawmtepumwnoutawngzawi mwchil, khawk ngwia va sawk tawk ya mwnoutawng zawikuvang ngan a he mwnoutawngzawi hea paw ta ya hanungte nagar le pati ngwikhawm chawngtak rwsin thwi khawi manwi ya, in mwhawng a zawngka lemwnou tawngzawi sawnin nagar le grangwng mwhawng tawk ya bevawmtepu zatarwsuk ta nung khip wngna zing ta yaha bevawmte pu ha sawk rang Rwthawk khawi mak ya hamawkwn nagar le pati ngwi rwkal satang rangpawt nin glang wng mw awng tawk yahamaw kwn jawmpher sek wngpha pekya, kwpu kwpu bevawmtepumwnoutawng zawi zawlna rang rwthawnthrut raw tinin ha paveng twng thwi wngva et tawk ya,tui khawm wng hai mulumbaka ha puong a yungta nung plut atelta ya, hamaw kwn tui lum vaw-ok changta raw tinin tuilum sur wng bawk tawkchawng tak ngan vaw-ok phawn wngzawng ta, hamaw zou chu wngchapamwnou tangzawi ngan a hawng ta yakw sarnute ngwi kwhing tung ta hi in kwimuhawng ta rou tin in wngna va sawmnakwn mi nwngma bwvawte pu awp nwhawngta rek nwng mwhang khawinaung,bevawmtepu chang miing nwngchapa ngan tou ki chang in lam kwi mwhawng rou a ti nawk tawk ya a tawkhawm mwhawng khawi mangwia,nagar le pati in mwkal tou wng mithatawk rwlwk ya khanungte mwnoutawngzawi a nawr ta ya, atak lekata asarnu ngwile rwtawng rang nin ai hawng kwn in mwhawng man mak khawi nung ati tawkvang kw sarnu ngwi kwnwng khwm maknungte rwkawl beske ngwi bemnawttalaw chawnglengngwi tamawia hawl keta khu nwng twng a khu hing japat nwngchapa mwnoutawngzai rwle kichang a

Page 16: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

16

chang nung kwite je kw phwi puinu angatna khawka se ta ket, a tharaw ai hingkui kipka hawl nin a se ta, chang takngan a khu wngtwng a zap tawk nunghamaw kwn dap tou in mwhawng ninwng en tawk chawng tak ngan wng chapamwnoutawng zawi a chang saw tin inwng hawi ka le kwina la eno tinin wngum tawk ya,mwnoutawng zawi khawma nung twng vwng wngna en khawi makya , nagar le pati khawm a nung thwiwng va um tawk ya luthumka louchawnte ngwi rang wng nwng va mutaya luthumka luthumka kwi dudamwnoutawngzai rang maw nwng mu plottin in wng nwng va rwthang tawkya kwimute mu in nung mawl sip rwsawng akhum zou ta tin in wng nwng ril tawka,hamaw kwn mawl rwsawngpa kwichapaennarang mawl wng mirwnwm ya wngchapa rang lat wng mu taya tasa widamwnoutawngzai wi chapamwnoutawngzai tin in wng um ta rekalurukka lurukka lou chawnte ngwi kwichapa maw nwng mu plot tinin wngnwng rwthang ta reka kha sekngan kwimute mu in nung mawl sip rwsawng akhum zou ta tinin wng nwng ril rekhamaw kwn mawlsip rwsawng mawlsiprwsawngpa kwi chapa enna rang rwnwmchawi raw tinin wng mi rwnwm ta rekachawng tak a rwnwm chawi chawi arwnwm ta ya mwnoutawngzai rang letkawngmu ta reka wng um ta rek, hanunghajikawn nung a khum ta reka tuipui ralrwkan rang ta ralka twng chungkawirengte tet swm nin wngna mawka arwkan ta.Tuiral a hai rwkanta nagar lepati kairengte wngva mu tawk ya winasawl ta hi himaw kwn ngan rwngam taiti wng va ti tawk ha wng chapamwnoutawngzai chung kawi rengte tetai swm rang ngan chwt khai nupang

rwthwng rwle wi chang a chang nung adung a khang wng mutaw tawk nungchawng tak ngan thawngkar swmlwinikain lwn paw dawi dur nin ha maw kwnngan jaw sawt nin wng awm tawk ya,inka kwn chu sialte tuipuiral phak airwkan wngmu tawk ya chw singartechwtwng ral tou arw kan thawi saw tininwngmu ta ya singarte rang wng kouasingarte rang nin nawm maw tin in wngrwthang tawka, singarte khawm tit a roubai kwi chapa mwnoutawng zai rang neksawk dep rang kwi nawm va pe thwi netmaw wng ti tawk hamaw kwn singartechu a ni ngan tou kw rwkan sin ha kwbwingan wng chapa rang sadim kan bumwrim an mwrim er nin wng dep sina.Ha wngdep mi rang tep sanin a ek amuzun mi sun nin a chawi pek sina, ha aek a muzun mi rang a chawi peka munsumaw mwnoutawngzai a ning a sw ta yachapek khawi mak ya tuivarawl a hingrwkana kwsarnu ngwi luk ngan kwnwngmumawk tawk val nwng ek nwng muzunngwi rang bumwrim tinin an mwrim tinin kw nwng hing dep wng na ti tawk yaha maw kwn a sarnu nagar le pati ngwikhawm bu mwrim an mwrim nwi nganwiek wi muzun tou a chang pek ta sadimwi nai mu mawk tawk wi chapamwnoutawngzai wini khawn ie wi phwipuinu a ngatna se tai ti wini le kuta jeangatna wi hing rwzul wina la en thwidwn tou wi sawn tinin wng rw tout avang ha maw kwn wng chapamwnoutawnzai khawm I maw tawk larwngamou la rw aswn law la rwsawn wia ti khawm wng nung twng en khawi mangwi ngwt wng rwtou ta vang, wngnathaw lam reng achou ta vang nisa wngnami lum pek, tui wngna miral a tak mikawirengte ngwi swm nin tui kala dawitengwi wngna hai swk pek a taw khawmnagar le pati chu wi chapa mwnou tawng

Page 17: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

17

zai awmlam chu tui wina ral khawmnenam ni wng ti tawk ya, a tak khawmthwi wng na um tawk ya nung taka nungtui kawla tit tit wngna va man tawknwngni khawm nwng hawi rwswl na lenwng nawrta kwima khawm kw hawirwswlna le kw nawr ta wina rawi ta atunte ha maw maw wi lulung mirawi taiti kwima khawm mania kwkwi changming nwng ni khawm mania kwkwichang mak chou nwpang rwthwng nwngchang, kwima khawm a nangna khawkwn a tawt thwi mi kichang nwngpanwngnu sirnu rama ngwng nai hing thakkhawte kir khawi ma rou vang kwimavajunte chang taket nwngni pawng kungchang ta rou pawng sen khatka pawngngou khatka chang ta rou kwim nwngpawr mujut nin awm sin ta ket tininvawjunte chang nin phwr a jawngtahanungte nagar le pati ngwi khawm anounu rang pat tui naral sin tin in tui kawlachou-o a ti tawk a nounu chu pawngsen nin a choua a unu a lwn a swi dawnthwi ril nin a en tawka pawng sen chutun tak nin a tun khawm a chang ta ya, atak khawm pawng ngou nin a chouakwlwn dawn kaswi dawn a rup ta tin inthwi a nou nu rang arw thanga thingtakkung airwle sai anounute chawng ril thwikhawi mak pawng ngou hi a tui khawma lwn dawn le a swi dawn aw maka a rilo mak khawi sik nin a manta mawn arwen ta nung chang arwher ta pawng ngouhi a tun khawm a swi rwherpa a changta sin mwnoutawngzai mi vajun changnin wngpar a muzut ta sin wngrwtep chuhi maw zura a mawngna a chang ta ya.MOLSOM ngwi Udaipur rang a churaisawmna rwming winwia TUIPAWNG witi sinna ha nagar le pati wng chounatuipawng tui kawla ai chou hamaw kwnta tuipawng tinin wi kouna a chang ta,

wngdwda mwnoutawngzai khamawlawmdana mania awm dana nagar le patikwi rwlek a tina a tun khawm vawjunnagar pati lek lek tinin a jawng sin halawita chawng a mutukna a chang.

Mwnoutawngzai le a sarnu Nagar lePati ngwi wng hing rwumna dung hawithwina chu Lili champhai kwnta phut ninlungtawngsip(Longtarai)sip kwnluthumka lou chawnte ngwi rang wngnwng hing rwthang hamaw kwnta letkamunin zai wng hing um nawka tawngsawmlwirwtka (18)sip (Atharamura sip)hamaw kwn luruka lou chawnte ngwirang wngnwng hing rwtawng pui rekahamaw kwn letka wng mu ya zai wnghing umta reka tawng lwnpa sip(Baramura) wng hing tung ta reka,hamaw kwn lunika lou chawnte ngwirang wng nwng hing rwtawngpui ta rekahamaw kwn letka wng mu reka hamawkwn zai wng hing rw uma hamaw kwnmwnoutangzai tuipuiral twng rwkan ninAmarpur kawn hawng nin Pathwn tawng(Deptamura) dung zai wng hing rwumaTuipawnga nung wng hing rw hawm tahana kwn Nagar le Pati ngwi mi pawnghing rwle wngna hing nang ta,mwnoutawngzai mi vawjun a hing rwleta hamaw kwnta phut tuipawng hing koua changna chu a chang.

----------------------------

Page 18: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

18

Bakhala tang khawsak kyn taw LouryktiMolsom rang Nathyl khaw kyn taw Sarabakkhoute Molsom ai va lak sawtka sawmawkchang nin a awm ta ya a taw khawm synau tevanyi manyia nunga nung in dang yngawm ta ya,hama kyn pamyi keng pawkpa Sara bakkhouteMolsom Lourykti Molsom rang a va mu-ol ta yaha pa myi keng pawk pa Lourykti Molsom rangnylompu snau tevakhawm nyng nyipui maknylompu rang that nin yinikawn mi ryla yi tin in arythang tawk ya hamawkyn ky inmi rangte khaninmaw that rang a tun tenkakyina ryngta kyina ryng atun tenka nek aswk chatnin la om mung hi a tiakhante chang nani a ti pektawka, hama kyn hanungkhawm Lourykti Molsomrang a mythem nawk tawkya tul nyng mi sin na ing inpi le thym reng taw raw tin in a mythem nawktawk ya,khanungte Sara bakkhoute Molsomnupui Lourykti Molsom khawm a nawm ta yakhanungte pamyi keng pawkpa ny in mi Sarabakkhoute Molsom rang munawng rawtan repraw a ti peka, hanungte a lompu Sara bakkhouteMolsom rang Lourykti Molsom khawm yi loupona munawngraw luk a tha ti pek raw, ha mawkyn kyima chawng hai va daw ket tinin ha nungtechawng tak ngan Lourykti Molsom khawm yiloupona lekata munawngraw aitha chang mak tinin ati pek tawka, ha maw kyn pamyi keng pawkpasapa Lourykti ngyi nupurpa yng ry sawna kynyngna hawi ta ya, pamyi keng pawkpa khawm a

lampui kyn chawng a hai va daw tawk ya haLourykti Molsom a lompu rang ai ril kyn Pamyikeng pawk pa sa pa ulyn mi mansaw a hai se yaa tak mi thlang a hai kawp tawk ya,map a hai thita, ha maw kyn sara bakkhoute khawm a se ya,Pamyi keng pakpa sapa map ai thi a va mu ta yakhawsak mi ngyi rang yng n aril tawk khawsakmi tamka se nin yng va en tawk Pamyi keng pawk

pa hai hai kysapa mi touzat a rusuk tinin hanung aning a sy nawk ta,Lourykti Molsom rangthina lou pen in nu nu khawtyng se raw a ti pek tareka, hamaw kyn LouryktiMolsom khawm a lompurang Ar that nin sa dimkawn er nin thina louthawk nin a khaw tyng ase ta,hama kyn Pamyikeng pakpa nu An muruka bawi ya Sara bakkhouteMolsom An tep a

muruka,Pamyi keng pakpa nau lunika ngyi le yngpi sa nin yng na hai thi ta reka,hanungte kunu leky nau ngyi pheng yngna hek ta tin in ha nungngan a ning a sy ta reka, hanungte LouryktiMolsom rang ny khaw lam se ta raw nyng Duvaratou chang daw ta ket chawng tak ngan yng duvarkyn cang adaw tawk ya, Lourykti Molsom khawma a lompu rang yinu dam mak khaw tou se kyinang at a ti peka, khanungte Sara bakkhouteMolsom ha a nupui rang kyite hawng maw hawngket a ti peka hawng mak yi ni khawm nek sawkyi nyi mak le hai awm raw a ti pek, ha nungteSara bakkhoute Molsom khawm tul sin kyn tawa hing tawi ta nungte Pamyi keng pakpa a pa

SARA KHAMYRET THA MAK A VAWN YINA DENG SIN TI HAWI THWINA.D.K.Dourai

Page 19: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

19

Sara bakkhoute Molsom in kyn Rytoi zawng touse ket tin in ai se kyn a tak mi a sapa changdawthlang a hai va kawp ta reka map a thi ta, hanungte Pamyi keng pakpa a pa chang ai kawp rangngan Sara bakkhoute Molsom rang ai kawp sawnnin a va en tawka a pa tou zat tawk rang tak ninPamyi keng pakpa a pa rang a ina chawi nin a thingyi pheng rysu nin pon le mudal nin khaw mingyi rang yngna muthawk tak hanung ngan a ninga sy ta,hanungte Pamyi keng pakpa LouryktiMolsom rang Zukum lam er raw Zu mi murui ninnyng in mi tou hawl ta ket mak nung that thyi khawimini, hanungte chngtak Lourykti Molsom khawmZukum a er tawk, hanungte yng khaw kyntaChouduri khawm nika kyn Tul a thaw tawkhamaw ni kyn Lourykti Molsom khawm barva ase taa, rykai a hek ta nung khylou tawk nungChouduri ngyi rang, Uchai ngyi rang Zuklo khatkaki nyi tin in yng na kou tawka, hana kyn a bawkzou nin khaw mi ngyi Sarabakkhoute Molsomrang panta lim yng hing kou tawk nung a se ta hana kyn yng thyi ten ka yng hai nek tawk, hanungtemi zukum tou nungte murui nin zar zar chip yng inta, hanungte Pamyi keng pakpa a tunte Sarabakkhoute Molsom a murui ta a in ta tinin yng ina hal tawk, hana kyn Chouduri, Uchai, Khandawlngyi mi pheng yng na kawng ta, hama kynkhawsak mi ngyi yng va en nung Chouduri, Uchai,Khandawl ngyi mi pheng yng na kawng ta, a parolpa thaitukate rang hem nin tou va that tai ti tininyng rysawn lawi chouduri nupui Pamyi keng pakpaSara bakkhoute Molsom that rang a tina kipkayng ry sawn na kyn hap yng na hawi ta nung Sarabakkhoute Molsom rang kou nin a ril tawkthaitukte umnin hem nin tou that rang tawk yng titinin a ril tawk, hamaw kyn SarabakkhouteMolsom chu a sung a reng ta, hamaw kynchouduri nupui sek lampui a ril tawk, hanungte azanbit lampuia Rum khur nika hawt nang sungrujum

phun nin achung kyn jamphrak dop nin neng ronron pe raw, kyima zing kawn lam saw kyn thinghai la ket a nyngma mi ram kyn hai byi ta net,hanungte chawng tak chouduri nupui ngan oi oi avawr ta nung thing khawng khawng a hai tan tawknungte Pamyi keng pakpa le a pa rawl pa Sarabakkhoute rang a ina yng va rawk tawk mu khawima ngyi nung mi keu a tho la awm mak choudurinupui reng thing khawng khawng ai hai lawk hamaw rang va rythang yi tin in yng va rytou ta,Pamyi keng pakpa a naupa rang tui kawng tyngmaw a se va eno nu mu mak nung vaika zawkhing kiraw Pamyi keng pakpa chouduri nupuirang himaw tyng maw Sara bakkhoute ai se nimu tin in a rythang tawk hanungte chouduri nupuio a tun ngan tou a tel va rytou raw ny har nung vahawm net, ky bei a va rytoua rum kyn tel nin sungrujum sun nin map athi ta, a pa rawl pa khat ka mirang ha nung khakka rum tyng a khan sek hai tipek nin rum kyn chul nin a thi nawk ta, hana kynSara bakkhoute chu luk ngan a ryvak ta reka ,hama kyn chouduri nupui ryvak maraw kyi manyng that rang a tina kipka ngyi khaw sak kyn rilket, hi yng nai thi khawm Sara bakkhoute rangmitel rang tin in yng parol rysa a musang khurkayng hawt yng ni sek tel nin yng na thi ta ti ket tinin Sara bakkhoute rang khaw tyng a rawi tawk,hanungte khawsak yngna bum nin chawng takngan je Sara bakkhoute rang that rang atina kipkaa nupui rang ai mu-ol ngyi khawsak mi ngyi rangpheng yngna ril tawk hanungte khawsak mi ngyia thi sai rang khawm yng ning luk a sy ta. Saranupui yi ryzuk nung yi snau yiteva mi pheng a rymang thyi ti hawi na chawng hi rytep kyn a ryhawi thyi.

Page 20: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

20

Nika chu chamrysw lumilika ngyi mulung rwitak nin mun kyn rulwm serangtw sik nin rwswn nw yng nei ya. Hw cham rysw ngyi riming chu uitang Pw(big dog)khoulurujum pw(grasshopper) lung khurukte(small stone)ha nung khat ka yng champw riming chu sapwl te (straw)hi w chang khanungte yng rwswn ta kuvang ninrulwm senw yng nei taya, hw yng rulwm nw kyn yng tulsin chu rw (bamboo)tan ninin kyn rythak rang cham milika kyn tw luthum kate rek ngang sadim kyn rwtwm churuput thei nin in yng mitung thei tya. I mw yi tinung yng cham milika kyn tw luka churuput thei khwi mak sik yng en a alu ha mat airujum twsik nin we chang. Ha mw siknin a cham pw ngyi je yng thei kyn te sadim kyn a ruput thei rang kyn nin yng ril twk,Alu ai sei ha chem le tan rang tw sik nin yng murep twk kubyi ngan heryngyi tak ninalu chu bwng ni kyn atan twk khanung te thinw a neita. Yng cham pw ai thi tw siknin mat yngning te a dwng tya ning dwng blam pw ngan dwbyr ahing kwi tya.Bukhwm mat yng na chwm ta khanung te dwbyr kyn vwinwk ngan thwlwm (duty)yng rusem nwk twk yng champw uitang pw rang chu khwtyng busun lwk yngdeptwk a lung khuruk te rang chu tuithwl yng dep twk, sapwl te rang chu dwbyr kynsadim kyn anrunwk nwrang nin mei thw yng mirusuk twk yng cham pw uitang pwchu je yng myrep kyn ngan sadim kyn busun chu a hing chwi thei tya, I mw yi tinungadang ngyi chu lung khuruk te chu tui thwl ai sete chang se lin tyi lim tyi tuivakurwng thuk tak kyn plat avatwk ta adang swk thei khwi mak plat thin w a nei ta.khanung yng cham pw sapwl te nung te anrunwk rang airumw jabit phit phit phitsem tyi sem tyi vwi thum ka a sem ka le mei dwng aput kale nungte atak khwm meikyn tilik a kwg nin a thita.

Chamrysw milika rytepS.B.Molsom

Moral:-Hi kania bwzar lyn pw kyn chwlai (youth life) kyn hi tam ka cham pui/champw/rwimi/yi nei thei high school/collage lavel kyn le yi tul sin nw ngyi kyn.Imw yi ti nung chu yi talenngyi hwi lou kytw je yi cham pui ngyi yi nyng myrep kynnin mi le rwi rang nin ni nwm wm a chang nung ha yi tul sim mirwsw lou nin lampuibwng ka kyn yi nâ chul thwi.

AMWNG NW CHWNG:-Avava twk ke,hirytep ryngyi nin amulung wna khwka twsik nin arukhwl nw amulung nanw ngyi rek ser se, hi rytep hi ryngyi nin hanung rytepthw sui rang w nwm mi kip ka tw sik nin sung doi nw aihing tung chang se, Avavatwk ke.

Page 21: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

21

Lampui diklui chu zi noro doKa madi dang ngaiNa derdin mun chu ala miei kengLoko chong hi Pakiri tuon kengMarul anchang theiOi choi hi na’nzom ngal thei tenChongkhat na chang theiTiana Riamrai hi lenpura, achuk anpai hanKhurpui sunga lim nei hong leng,anngoi antangaNeinun ite anei nok am,ei hong ansem si-siamSim- rachi changkoiloi ahan,Pipu’n ei hong rilHianna- Varna ei hong makak,a ruol a ruolaAtun hidor pei hin ei hong hian thei, anchuarat-aAthei athiam rahei ahin, avet ante zeiSortha munzol a va thin zei,Thalchong a va tung zeiKhurpui lenlai asung ata nei suok na rangaKum sang azar abak ei kai, atel suo sa makKhurpui ata nei hong suok hi,tak nei hong sataHava suo le ansuk an-eng, ral nei l’anduiretAzing le avar ngal u hi, anngoi ruo ni makMihian miring a tung suo ngai,mumak mo don ngaiNei hian l’anzui suo mak,Suksam a la om.Molma si-set ni am do,Khura han n’anngoi uol.

LAMPUI DIKLUI CHU ZI NOROJoshua Halam

AWI CHAWNG Joy Manik BongcherAwi chawng chu awitak rang risinna achang.Awi chawng chu awimi ngai rangrwrwna a chang.Awi chawng chu awirwpham na le,awirwzaina a- chang.Awi chawng chu ridi na le, rumunna achang.Awi chawng ele ngan awi Pathwn rang.Awi achaina le bawr awi zongna achang.Awi chawng lengan naipang ngwi.Nunu- Papa ti-nin anphtna le anrwsuina chawng a chang.Nuina le chapna kham awi chawngngan a chang.Retep le rwi rilna, chawng rekhenin lasakna le lamna kham.Awi a chawng le ngan a chang.Awi chawng rang chu hi khawmwlchunga awirikhina nuinun mak.hamasiknin awi chawng chu hikhawmwl chunga aman mrakchem achang.Awi chawng rang awi lung le awi sakthatnin hawng mang witi.Awi chawng rang hawng lwn ti rangtasiknin hawngjektaiti.Awi chawng awi hawng mang maknung.Zam zam awi chawng a hong rwpai.Awi chawng a hawng rwpai nung,Awi chawng kham a hawng ramang.Awi chawng a hawng ramang nung.Mi kham a hawng ramang.

Page 22: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

22

“Ramuola Pathian kutsuokapung lui le ansap lui khit ngai bilahong mo? Ansangna (Answer) chuPHIL/ LEILUNG hi ani. Vate-suva/zuva, khaisuk-khaipar, thingkung-rokung, rama ramsa le miring hi apung nok angkhat ngal om mak.Tenchu, avian tena Pathiankutsuok phil/ leilung hi chu la pungmak, lan sap um mak, pung um lainoni, ansap um lai noni. Ninu lephaivuon a omdan sok a man cha thei,hatuk ha ke!”- Asst. Prof. AntiarbumRanglong, Ram le Nam Anhuol, RYAPublication, 2013.

Ram hi a oma, ram ateiin ahongrun le anding tit rang ten aramsungamipuiin ei adit rang anang, hankeng mikutchunga ei andok ngai nok.Hantin anga Nam um nirase, ha NAMha andit tatak atam anten pei-anchangngaimak.

Nam chong um ring tit rase moole Chong aman-a-om(value) ani rangten ha nam chong amang NAM ngaiin aNam chong (mother tongue) amang haahuia ei riata, maton lam ei-ai pui zel ranga nâng.‘Khumlan alian luot laia mazute’ntângkhang a rô’ ‘Khomuol a lianluot laiaLongvon in ramrikil manli na luo.’ Koininimak asial ram a bak ngai keng koini nariatsama eina sensai u chu tenchu ‘salungtei rial khang makme, imo ti ngai nei titak rang.’“Ram” hi hong mo? Ram chu ruo lething ei omna ramzângkâr duoi ha rakokmaka, tenchu ti le tâng ngai a lompeiahava zahuol sunga ngai tenpial a huom

kiar. Sap in ‘Country, nation, territory,state’ ngai um a huom.“Nam” ret hi chu a chi rahuong ata abaksem. Miring ruol tho dan anmun, chikhat, lubuk anmun, chong la anmun ngairo nei ti rang nam khat hi chu.Atunchu Ram le nam hi anpot tit keng,asensai asa hanum Ram a buia nam chuha nam ha aram tiang mo ole ankei tiangase zot uol. Rabu le rana anga ei ’nnanganlom rit keng.Hiva ngai dora ring chiana dam chianrase na ti ten anhuol a nang, na huol rangten na huol ngai ti le nei a huol rang hahong mo a riat ret a nang.Na rahuong anga Riam na ni, la chongaRiamrai, Riammi a sen a zarin Rem,Hriam, Hriem, Hre-em, Mihriam,Giam, etc. a na om. Nam a thei ngaiinei na pai u na ranga Kuki, Chin, Halam,Sikam, Pahari, etc. ana ti u. Halam hiBorok ngai chong Kokborok, Vai chongata a ni. Hiva hi Kor scholars ngaiin umana lei riat u.1 Kuki hi Bangali leAssamese chong ata koini eina ti u naden a ni.2 Hiva a ti ngai hi Tripura na aom ngai duoi ni makme na Assam,Manipur, Mizoram a na Riam changpuingaiin um a ti u. Nei hong anthokna hiKhur “Cave” anga a ril na tam, “R” lamthei lui ngaiin “Khul” a ti u, ei tina chu amun bang. Hiva hi Ranglong in chuKhurpuitabum hi ei hong anthokna a bulkhita a hong ril u chachak. ‘Longvonanthokna Khurpuitabum’ a hong ti u.“Raivon/Reivon anthokna Mairingpuonsen, Chepvon anthokna ramathemzol, thingtin vui sang” um ni rase

RAM LE NAM ANHUOLRingreiril Ranglong

Page 23: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

23

nutar patar ngaiin la na a lei hong tho uchachak. Pu L. Keivom, Retd. IFS inchu Zo anga a ril reta group anni na asensai “R Group” le “G Group”, nachong hong lam dan ata. Atun chuRiamrai ngai Ram le honmo? Tinaankelna na don thei. Atuna nei lengnatak mun dora hi na ta kiar a ni.Ram le nam hi hontin mo mi’n aleirung le a lei a huol:

1. Na ninga anriat theina(Self-Consciousness): Namle Ram hi ei ni na, ei lu zianariat man nok ten, anhualnahachu sontiang varal keng alani. Anriat thei na ranga sirbiatam pa a oma, havana asenazar ngai chu:

a) Anchuna (Education):Theina-Thiamna anchu mi ngairanga chu lekha ei anchuhanuk ei pore ei tam sika amalunga hiva aninga anriattheina adon thei. Ani hivatheina-thiamna anchu na rangasum puan um anang, tenchuputna na don ten lampui chu aom zel ke. Na mit ei pop riakaramuol ruitang a thirna rangathiamna theina atuntakaramuola a nang nget zei. Neithei lup duoia ngal hun retlaimak nei thei ei annat dak lenei thei tatak hi a hong a nangret zei (Quality education).Theina thiamna a don ngaiinna ning duoia ranga nei lo hunmak, na khotang, kuibing lenam nang na kom ataansabeina ansang pa khat eidon keng ti hi’m nei riat hi asa.Hiva theina tiamna nata naninga anriatna um ana pek thei.Greek mihian khat le a hun laiaRamuol pumpuia a hian khitanga mi’n a lei betok le avian

tena a chongkam ngai mi’n eilasut ha mihian ha Socrates inei ti khat chu “Ite kei riat nokti ka ‘nriat, hasikhan mi’n ahian khita ana be u” a ti.“Know thyself” mo ole“gnothi seauton”(Greek: ãíöèé óåáõôüí) havaha a chongbul khat a ni. Naninga anriat hi hianna khat ani.

b) Nei thir dan an ai (BroadMinded / Open Minded):Lekha na tiang tak nei sat ngetasa, na ‘nchu ngal noka’m,mihian-mithei ngai omdan neithir ata le hanuk mi sing ansanata alei ‘nchu hi a nang.Thongkar nai anchu karpanthang nai asing alei ansuoka nang.

2. Singsuokna thar, anzirtharna (Renaissance): Hiva“Renaissance” ti hi Italianchong a omzia chu “anzirtharret na” (re-birth). Europetianga hi kum razabi 13 ata 15tanga vantang nun lekhovangsak maton ansonnalian khat ei hong om ha.(Major social and culturaldevelopment in Europebetween the 13th and the 15th

centuries). Nam riti le chongruia mi insang alak ahong phutsabaka, Italy rama anphutmansa na han chu Europekhomuol pumpui anzôta anthektir. A omzia khit chu nam/khotang khovangsak le chongla tianga sing ansuok a nang tina ani. Singsuokna tatei a omhava ngai bila asen azar chuathuoia ang hi:-

Page 24: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

24

a) Na raming ngai le neinun,mun, tidung raming ngai a dikphita a mang tit: Boidong ei omkhat chu koini nei lengna mun lemar raming hi mi nam atei in nukaeina hong phuo pen a lei mahamana lei songpui len ret hi a ni, natamanar makme. Man bet hanchu araming ten pial a lei thul pe u nahun ha a lei om. Pu MualzuirilRanglong len ha Sorot a tina1945-1949 tanga a lekha a leihong anchu lai han Kor minchupuin a lei thul pe u ama le a lom a teingai um. Atuntak ret chu nanininga na sakhuo kaina le mi nama tei om a laka na raming na ramaingai na thul ok zei. Hong nam mohong chi mo nei ni a ti sa laimakme. Kor dep in Kor raming,Khosak a dep in Khosak raming,Sap ansang le iamna tianga asakhuo na Khristian a tam riei inSap le a Sakhuo raming duoi amang zei. Mizo a Bishop chu asakhuo raming a mang a’m akhosak nina raming mâk mak,Stephen Rotluanga. A Rotluanganina tak han a nam ankel nanglailuia hong nam mo a riat asa.

Na ravela tidung alian le anlar narachi le anzom khat Langkeidung ngal hi Longai hatena ngalmong ret u mak Sunai River atinaGoogle map a chu a mu ret asazei. Vomthat ataBhallukcherra, asak retaVomsuol um ni rase mi ei bui laisika mo ole hong mo a thul amangil ving u zei. Seisimdungranga Duganga/Indurail,Rothabil ranga Dolubari, Saitharanga Tingoria hantin han atamsabak. A puma ngaiin a manar

nokten mi’n ei porche rang hanoei thul rang ngal kçng.b) Raliang ravo nei anvo

dan: Nam tin chi tin in eianliang dân a don kiar.Japanese ngai in “Kimono”anliangna hi mannuai u mak.Hantin ang dena Sikh ngaiin a lu naei zçl u ‘Turban’ hi, ei hui sika ni noni.A lum hun a’m a tho tit u. Turban ngaichi tatei le a zel dan tatei a don u,Domalla, Pagri, Dastar, Keski,Patka, etc. Ralduina tenpialaSipai (Soldiers) ngaiinBhatkal/Combat Halmet(Raldui lukhu) a tho u karamani chu eidamna ngalanchân anhuoma azçl tit uraldui na mun ten piala. Hasikkukui mo, Ke-anni (two-wheeler) avei doran chu lukhû(Helmet) dân anga eikhû ngçtrang anâng tenchu Sikh ngaichu Police in um rakel ngaimak. Ei hui sik le eibei sika nithak noni, tenchu Antak am anam tho-dân chu mathân umak. Hanle hiva nam ngai hihintina eitho u sika, mi namatei ranga aduai mo ual u?Nam atom ngai bila India ramaruaipu (among the minoritiesfirst PM) achang mansa khitchu Sikh ata kçng. Japanesengâi ret chu aneinun u duaia ngal muar adçng ret kçng.“Japan Technology” chu asakhit ngai bila ani ramuolpumpui a ngal. Miringdamsung hun ei sot khitna le adam a sot ei tam khitna ramchu Japan a a lei ni. Koini’m

Page 25: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

25

nam anga nei anvo dan na donhiva ngai anpar rang le a songrang chu hiva nam sung atangai ha a ni u.

3. Neina nungna tiangabaritung le a ninga anzonle anding thei (Economicdevelopment and self-reliance): Mi tukareng a zon anang nek ten mi a zonpu a nichu ningneina a don bet. Ramranak a don nei ti ngai dora’mni rase a economic dingmun uei sa sika a lei ni. Nei nangneinun ngai na ninga nei anzonthei rang, mi ei na ngai nei lazon sa thei anten hava ha achuk a ai khat len nani. Ramanga mo ole Nam anga mo olemimal anga’m hiva anga a omhi keng a chuk a ai. A chong ala um ni rase a nang le mi’n eidon. Mi’n ei anponpui nek tenmi nei anponpui a ni ha na chanasa uol tina ani.

4. Ram atei le Nam ateingai in hantin mo a leia huolu a thir a nang:a) Sorkar in um aram arung

ei nang zia ei riat sikaSipai, ralthuam, kuttukatam sabak adon, thisenthinang a phala a ram eihuol u na lai a om.b) Europe tang chukum razabi 13 tâng ata

han insang alei lak sua uzei,

c) German le Japan ngai inkum 100 phaman tanghan aram le anamanhualna aput rahei u naRamual anduina (WorldWar) ten pial alei hong asuok,

d) China ram um insangalak zeia, a ramin eisinram a teia ei mathuan(export) eitho ngal atamsabak zei. USA na neinunatam reai so Made inPRC (People Republic ofChina) ti silmor le anzemdap ke atam. Atunaneinun nei mang atam rieia’m ni rase China in achips ei sin ngai anchelnok ei omna anvang keng,China zara Ram(Country) anriang betngaiin chu neinun um nirase a man a tom a nei manthei na a ni zei.

5. Aluvom atam(Population): Mipui atam hiasa sabaka, Pi-Pu’n “Mi tamna rangpui, Nga tam na thipui”alei hong ti u hale. Ani, hivaeisa sabak bibila mana nei rilanga na ninga anriat theina nadon nok ten lam-alua duai kenei chang rang. Hatuka, koinile koini ngal ansual, anzema leanthatna duai um na suak ret

Page 26: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

26

thei. Tenchu atam hi chu nalanang nget. Ganga leBramaputra a rakhama namngai chu a pung rei u na koinina ram ana hong anchu pui usuo zei. Population explosionei ti u anga mi ei tam sabak usika a kçm u zei. Phil mo ole timo mun khata a tam sabak nasiak ten ei kçmna hun a om.Ei anthek kçng, hantina angamiring um a pung a atam sabakten hantin han a zahuol um apung tir keng. Rapal tin le ngalmatian suo no mani tenchu napung ten na lei nong tir na ani. Defensive neka Offensivehi nei an rungna len nei varûnna len a ni. Attack hadefense len a ni.Nei punga neibit len hi nei anrungna ani.

6. Ram nei a huolna rangakut chal le niluia rahuon a:Machina anga mi tukhat in moa kutchal le ei a khina ei ram eikhap zuzuok anga hiva huna atho sa lai mak. Mun ha lekhaei dik nget hi a hun zei, tangmingai dora in lekha reng hipoisak nuom mak tenchu atunaramuola chu lekha a don anang zei. Na don ngal noka’mna pharthengna le na ramsakngaia khoram ti nok churahuon nei tho hi asa. Rahuonna dona a a ram sorkar in lekhaana pek nokten nang ni lai makamani keng ansial. Na kut nuk

pei nei man om rang. Thei lungmara nei don rang. Hivarahuon nei tho na hin ram neihuolna sirbi khat len ei ni bibilasum puon tianga ana san thei.“RF/PF mun a theilung maraling u noro an ti a om ving ten‘Koini a mara duoi namankham ro nang na lei mangnok ei ni sika koi na manmangtot ro, ka thei le a mara ngaika lak suo le a mun chu koipela choi thei noning lak retbo tani” ti ro a ti Pu Tamborlianin hintin hin na masang theiForest/Land department tiangata anponna na don le neimasang na rang a ti.Mi ram na va pot le na‘nchupui noka’m na ram donasa le na zahuola a om ram ngaichu anchân no rase.

7. Sin nei tho taka takanchang: Sin hi annuoi leansang bik ngal ommak neimaina le keng ansang annuoinei thiarthakna. Sin chu sin kiarkeng. Nei tho pu taka han neiannat lak le nei boi sabak hinam a hian ngai tho dan a ni.A kop tuoi ei thei tatak om retlui nekten nei thei tak le neksak valna khopa nei thei haasa.

8. Dikna a vong le a sur anang: Dikna hin ei huom atamsabaka: - Dan le dun, Pathianiamna, tep annel tiang umarakok kiar a. Hiva ei huam tiri

Page 27: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

27

hi adik sabaka avong le azi hinRam le Nam ranga nei ahualnakeng, azik banga mo oleankuol siei changa mo ani thei.Dikna buia ram mo ole namanvong anten hava ha lenpurmoisumpui tir ang keng.Dikna, satna a om ten ratna,tepannel a sin chuon a tho ngaium ei lo rang le a chang-ai tuka man ten ha ram le nam haantûn chachaka. Satna lebaritungna tiang kal a phet tirchachak.

9. Anpakna, Lungngamansak le darkham ansak:Min asa eitho mo ole neinunathar eihong thona apom theinok mi hi na tam zap. Pipu’nalei hong ti khat chu “Aratmanpak ro, asa manliang ro”arat pu ha ei tho sa riam theina rang le a ak ei thui na rangchu anpak hi anang.Mitukareng manabuia ranakrazung tham luia sin antho eibeina khit khat chu min pak hiani. Mithai sakna le nei tir narang bik hi ni maka asa eithoriam na ranga akthui na khateini rui keng. Asa um ni rasena manliang ten la sa riam inti.Alei hong dik sabak u.Hasikhan min asa eitho chuadem neka anpak hi mi akamanthui ual. Na dem vinganten eidik na ranga lam saklen ro. Hanuk lungnam ansak

hi’m ni rase asa keng. Asaeitho riam thei na rangalungngam him ansak hi nanang. Nei nang ngai him neizong ngam rang na nang zei.Azong ngai lungngam darkamansak pui luia “Azaraki” alei’nmu hi na tam chachak,Politician, nam ruoitu, khotangruaitu, Kuibing ruaitu ngai umni rase eisat na changa anruaineka “Azaraki” le anphut hinimak nei tho rang. Minmandon asa le anthianga ei thomasial et asun neka andikpuihi keng na loma ranga atakna.Ahian anlo in anlian ela ansangvata adem duoi hi matonansonna ni nuom mak. Azong(demand), achap hidemocracy na ei antho dan ani, adui tina nimaka nei nangnei zong na a ni. Nupa komanai in eichapa ei zong hi anuapa le andui nimak ei nangeizong keng, naite ngal in eizotnok chu a om a a manlangthei, Nam le Society ei nangzong ngam lailui chu riangvaia om ok keng anzei.“Hon’ble” duoi nei om zotsika na nam na ram ranga ngalasa tho ngam luia om samak.Insungkhur ruongtok khat bitna ranga na khuo ma ansonna rang luo u norei...Ram lenam ranga hava a sunga omngai len a keng a nang.

Page 28: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

28

10. Nupang ngai dingmunasa a pek: Nam ahian tir inchu a nupang u ngai hidingmun asa na a pek u. Ranakatom ual eini sika lampui tinaannuai neka lam asa anmu nanang. Nam zia anlang le lalchianruai thei khit chu Nupang hialei ni. Insungkhur am arat ualPasal in sum sua na le nek sakval na lampanga lu ei ling hianang, nupang an elsel leannuai na rang ni no rase.Nupang a kum u dan zela neiankolong dan athei na nang: -

a) Nupang sanai/ Thuithar:Ansonlai le ataksa ei hong anthullai eini anga a mandon vong u danum ni rase, om a-pham na le aleng achat dan a lei anchu hi asa.Hiva anga ruol senkhat hi namateikom um omdan ei thei suo u noksika nam mel ansia hi om nok naranga midoran ret a pek a nang.Naipang hi asiat zeta anpiangnimak hong khat in mo eithul ninget inti. Hasikhan asiat lampuiaa pan ving ngala’m lam asa eipanret thei na rang lam sak nget anang. Hanuk nai, tu hi min eisiatna a ril le alei koi pui hi’m asiattianga ei pan tina le asiat ei deptirna khit ngai bila ani. Nai, tu hanna kom asing zapa a om thei, eisena dora na zi makche hasikhaneisiat na min ei ril han koi pui luiaeisatna lam nei ravan ha keng eichuk bet.

b) Naite-nu/ Nu: Insunga inlusikhita anriat pasal ranak adon uolin sun sosot akororong a kodong

kodong hun na pei nekten hanukdukan kil khata andai chian nekten hong te mo insungkhuranungak sanai le aleng le hunamang atam duai ngal hi alei sa.Nupang duoi in eivai pasal ite tholui hi insuongkhur anding na khitnimak. Anlopa ke suo na var naei andon rang. Nu sa in chu naingai ranga anchuna sa a pekchachaka, nai ngai ranga adamsung huna anruoipu a ni titchachak.

c) Arông/Moithai: Arong, Moithaihi vanduai na sikam ani thei. Akalchoi na tina mipa ngai le ei’n riatnget rang tina nimak. Nei mankhititir him dimak, Arong ngai ummin alei ti ving am “ka raming siatka thang siat” ti luia adingmunanriat chunga om annuai takalungkham na nei tung thei na rangaomdan atho ha keng atho rua.Arong ei om na tiri nikni anthetna nilai norase. Asa uam ngal hiasia na betook anten ahonga siatzot keng. Lungkham amu leanponpui tak ha nei en dan saluia na lei en hiva him dikmak. Lokokeng vanaduoi chu nen ponpuirang.

d) Pa/Inlusi: Inlusi chu Pa mo olePu um ani thei hano nupang in uma maruoi thei. Pasal inlusiPatriarchy nam nei nina angaatangpuia. Pasal khit ha inlusi einina anga lampui tina a ruo a thingei ni ha a nang. Inlusi khit in itetho luia anri le andai duoia nikhuopei le lungkang a tho mi le a lengchu ei hunna om noni.

Page 29: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

29

11. Atar aviar ngaianpoisak: L. Keivom, retd.IFS in 2012 Zofest a eiril“Koini na atar ngai athi u kiphin koini na Library khat akâng kçng” ati. Na sim le narachi ngai hi anziaka nei hongdon nok eini sika le ariatseselep ala om ngai cu kumtianga ulian ngai hi atangpui aani u na. Hasikhan eithi eisamu hin anchan na alian sabak ani. Hanuk machin a nutar patarngaiin atuntaka nikhua nasutmun ei anpek atom tir zei.Chubai aman chachak ngai haankim ruruoia ‘nsiakna a omzei hiva hi nalei masial le neitho pial nok rang neinun keng.‘Lu’nthum le keng inrui nanrilngai’ um alei hong ti u keng.

12. Pumkhat na: Pumkhat aa om hi na raldui rang a’m einachi khit na ni’nti. Ani midorana mandon vong anmun kiarngai mak tenchu na nam eisiatna ranga arung na lampangachu pumkhat achang nget hina nang. Riruol ridet. Namanga nei antei e-et a ni thei, chikhat rahuong khat hi’mmalung anriat le anngoia a omhi a lei nang.

Tianna Pipu ngai zahuol/choida khit;

Sarai pherzam abit le,

Tusa koilam anzik le.

Nuomdor rahai ansak na rang alei hoi uro, eini rang!

Arung ranga koini HAISA,

Namatei kom betôk no mani.

Einâng na anga na tak losang phal inti;

Thing ankhang thing tuk inti,

Lung ankhang lung khui inti.

Suonglung chai noni, palthçng chiamnoni.

Ngirsai ne ‘nding tit rang kçng.

Bôktom râlsanglung, lç-mong song no-mani.

Na ma luidom be maka, na thing thak-rçlsuo maka,

Bôktom rçl salung lç-mong song no mani.

(Footnotes)1 Bhattarya, Suchintya, The Halams ofTripura, p:72. Debnath Rupak, &Exploring Highlanders of Tripura andChittagong Hill Tracks, p:15 &124.2 Grierson,G.A.,Linguistic Survey of India,Vol.III: Part-III, Calcutta, 1904, p:1

Page 30: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

30

ANTHAR- BUTHAR M.L. Molsom

Hwi, hwi......hwi

Kumkata vwika , sokpui rubumna

Anthar Buthar kwn haro champui ngwi.

Hwi..hwi....hwi

Ala ana‘i pheng rwmun nin wini

Anthar buthar kwn jaipar nin wini.

Hwi..Hwi....Hwi

Alwn aswi ngwi, matona awm nin

Hwi hak lawm, lawm nin jaipar nin wini.

Hwi..Hwi ...hwi

Hala‘i wi awm sawk , mutuk nin wini.

Khom‘ol mi pui kwn, mwpawng nin wini.

Hwi.. Hwi..Hwi

Molsom saswrw ngwi rwchet nin wini

Anthar Buthar kwn, jaipar nin wini.

Hwi.. Hwi..Hwi

Nwngawk tangval Mel, nuveng paveng leh

Re awi nin munka , Anthar Buthar kwn.

Hwi.. Hwi.. Hwi

Jat tin chitin le rwvaw rwti leh

Jaipa‘r nin wini Anthar Buthar kwn

Hwi.. Hwi.. Hwi

Jingsim ar’khuan lo mana,Lekha pawre ngei an tho,Chuansin mi ngei an tho,Jing tho i rup rinin.Jingsim ar’khuan lo mana,Jawlbung tangbung,Naupang nupang an leng,Chuansin bal ling an se.Jingsim ar’khuan lo mana,Sim tiang Mar tiang an pan,Mualpin muallu an rakhum,Chuansin an se busun an chawi.Jingsim ar’khuan lo mana,Suaklam taklam tuider tuidawp,Lekha pawre an se,

Chuansin an se.

JINGSIM AR’KHUAN LO MANA Neizirsiak Kaipeng

Page 31: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

31

Tian ata reng ei pi le pu, ei nu le pa, le nutaer le pataer ngei chongmak a awm a. Manlaiinte lekhabu lelekha sui awm maka. Hankhom changkhalang chong ra’lawn ngin an thaw sin a. Insunga maw, buneknamaw, riakna muna maw, awmdan le nundan ei ni an rasei sin a. Hanchu ratep ril ngin le chongrakhenngin khom ei ni an rasei sin a. Tiana miriam ngei hi an lung khom a sei a. Im’ ei ti nung ha, “Lungseiravawrle Lungseiradawl an nei rinin”. Ei ni Halam nam ngei hi ei pi le pu, nu le pa, le nutaer le pataer ngeichongmak hi zawm rang ei ni a nang. An chongmak ei zawm/zui nung ha ei nam, sungkua, khawtlang lekodang hi elna lampuitiang pan rei ti. Khawmuala miriam ngei khom ei ni rae an ti. Hanchu ei kawla namdang ngei khom ei ni zak an ti ei ni chi an ti a. Ei Halam changna hi mi ngei rang a ni ra’mu rang a nang.Ei ni an ir’seina ngei hi ei ni naupang ata ei thi taeka zawm rang a nang. A nuaia chong ngei hi ei rae te raehankhom sawmawi sawmawi mang rangkin ei lo ra’nil sin a. I rinin maw ei lo mang nuam mak san? Chitle zak ei nei mak rinin. Hanchu awm lian le sak lian ei thaw rinin tai. Mi nuaia awm nuam men-a. Himachong ngei hi ei lo zawm nung mi ngei ei ni an I mu dan rasang a ti, ti ngin ki khiam a. Hanchu hima ngeizawm rang ei ra’thawk mak nung hi nikate nika mualphona ei ni a la hong tung thei a. Mi dang ngeikhom ei ro la hong ril an ti a. Hima hi ei ir’bekna le ra’vakna pher rang ei ni a lo nang. Hamarininmualphona le ei ro an ril mak manin ei awmdan le ei nundan rasiam rei ti … Ei raet lo karin mi ngeite maiei ni an lo en sin a. Ki rae ki thei le ki nei ti ngin rapak rang nang maka. Ei dam sungte rasei rang a hatmai ei la nei.

A nuaia chongkam ngei hi awmdan le nundan sa zawm/zui rang I nang ngei hi…...

1. Nu le pa chong ha zawm/dawn rang a nang.

2. Ei neka milian le ulian chong dawn/ra’ngai rang a nang.

3. Chongkam hei tak ngin mi ngei rang a ni sawn rang a nang.

4. Mi rang neinun ei u nung ha, “Riangmu takin kei maw pe thei ni ti”? ti sin rang a nang.

5. Mi ngei neinun ei ni an pek nung ha, “Ki pham/lawm” ti sin rang a nang.

6. Mi ngei nang an sawn nung ha, sadimkin nang khom a ni sam raw.

7. Ei neka ulian le milian ngei rang ha sungna a ni a ken hi paka a sa.

8. Mi kiana ni ir’sial a awm nung ha, “Kar’sial ta, lungkham takin kei ngaidam/khoma kei thawraw”, ti sin rang a nang.

9. Ei ni arseipu (teacher/mastor) lampuia nar’tawngpui nung ha chubai un rang a nang. Himaginkinkhom a ni ti rang a nang, “Zing hei/khalo hei/zan hei/sun hei……”

10. Mi ngeile nar’sawn nung ha sadimkin a ni en raw.

11. Raseipu (teacher) maw mi lian maw an awmna na lut rang a chang nung ha, “Riangmu takin/lungkham takin hong lut thei ki ti maw?” ti masa rang a nang.

Halam Nam awmdan le nundan Sa Ngei Hi

Lalremsangi Kaipeng

Page 32: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

32

12. Mi in-a maw na unau in-a maw a leng na se sin nung ha an in sunga thud (direct) lut rangkinzaithaw ma raw. Na lut lo mana hi, “Nan awm maw, hong lut thei ki ti maw,” ti masa rang a nang.Hanchu, suatkhar kawla bell a awm nung ha rahau (met) tir raw, bell arhau tirna a awm mak nungha an in suatkhar na kut’le ben ngin rahau tir raw.

13. Mi in-a nei nun zawng na se nung khom hi mi in sunga thud lut ma raw. Nan awm maw awm timasa raw, hanchu hong lut thei ki ti maw, ti nget rang a nang. Aw, nan hong lut thei an ti kal rap lutsin raw.

14. Mi in rawng khom lut ma raw, hanchu a puma ngei awm lo kar ngin nei nun la/chawi ma raw. Nalut khom changkhalang in puma ngei a ni ril pek bak raw.

15. Mi mawtawn tiang na khu nung khom, na hachhiau khom, na ham rang a chang khom na mur/bau ha hup sin raw.

16. Mi ngei an ra’sawn lai tak ha a ni sawn rangkin zaithaw ma raw (an ra’sawn lai takin a ni va khalma raw tina).

17. Mi ngei chong an ril lai tak ha, sadimkin ra’ngai raw, hanchu ril rang ni I tia (nuam) ha a ril zokaleril rangkin zaithaw mai raw.

18. Raseipuin chong nang arthang nung ha dingin sam raw.

19. Siancham (champui) ngeile zaipar takin ralawp sin rang a nang.

20. Mi ngeile rakhal ma raw, na’man sawn’man rapai a ti.

21. Mi ngeile rasual ma raw, na mai ranep a ti.

22. Awmdan sakdan hi rakim rang a nang.

23. Chong le la khom hi rakim rang a nang.

24. Na nui huna khom na bau ra’phawk (na rawl zang lang rakkin) rakkin nui ma raw. A bik takinmi bila.

25. Zun zek zuk ma raw le ek zek zuk ma raw.

26. Na bau rakhal taktir ma raw.

27. Mi ngeile narsawn nung ha na chil a ni rakhian a ti, ti ngin ra’en vak raw.

28. Bu nek lai tak hi vei ma raw.

29. Bu na nek huna khom na bau bu rakam pempumkin chong ril ma raw.

30. Bu na nek hun khom na biang puar rakkin na bau-a bu thun ma raw.

31. Bu-an’tha hi bubel anbel chawkket’kut ma raw, mi ngei an base thei.

32. Bubel anbel hi bu-an’tha ngin man reprup ma raw.

33. Na meiranga bu le an hi bitzaikin thur ma raw.

34. Bu na nek huna khom na kutpar bu-an kawptir pherphur ma raw.

Page 33: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

33

35. Bu-an’tha ngin hi tuiinna haisua (glass) man reprup ma raw.

36. Bu-an’tha ngin hi bu na nekna meirang ha man reprup ma raw.

37. Bu-an hi chawkket’kut ma raw (a tui a thau zawng ma raw tina).

38. Bu na’nek zokale ha na kut rasuk sai hi thik ma raw. Na kut rathi a ni rakhian a ti.

39. Niji rawmal nei rang a nang (kut huina le mur huina rang).

40. A nang huna hi lungseiravawr le lungseiradawl nei hi a sa.

41. A nang huna hi a san a nang ngei rang a ni a san a sa.

42. Ei unau razirsuak ulian ngei rang hi mansawnman a ni thaw rang a nang.

43. Ei neka ulian ngei a ni ei sawn rang a changnung hi ko dan le chongkam mang hei ngin ani sawn sin rang a nang. Himaginkin, “Ka pi, ka pu, ka ni, puiter, pater, puingak, pangak,hanchu ei nu ei pa siancham ngei rang khom ka nu, ka pa….” ti ngin a ni ko rang a nang.

EI TAKSA HI PATHIAN TATE A CHANG

Miriam taksa hi Pathian siam a chang. Hamarinin ei taksa hi ei nuam dankin awm thei mena. Hanchu eini ngei hi ei Lalpa ei ni artan (archaw) zo ta ti ha rae ngin lang, entirna AR’AWK, ALOTUIIN,MITHAT le sinthaw salo dang dang ngei ha ei Pathian nuam dan chang maka. (Genesis 2:7, 1Corinthians 6:19-20) Ei lekha bu rathiang ei lo en nung ei mu thei a. Im ei ti nung ha ei nunna hi ei tachang maka; Pathian tate a chang. Ei ni archaw zo ta nungte a tate ei chang ta. Pathian hi paka reng eini arthik . Hina ei Pathian im a ti, “Raemako maw nan taksa chunga hi RATHARATHING ar’ngam lenan bila a awm? Tinin. Hanchu, nang nite a man lutkin rachawksai te nan chang ta, hamarinin Pathianrang pak ro. Hanchu nan taksa pumpui khom hi hama rang ralan ro.” Ti a chang. Ze neinun khawk renga man lutkin ei rachawk nung ha paka reng ei rathik le ei pam tir sin. I rinin maw ei rathik le ei pamtir eiti nung ha – rapai ati, bal ati, muzu ei an ti etc. ti a chang a. Hamakadenin ei Pathianin khom hi ei niar’thik le a pam tir a. Hamarinin ei taksa rang hi ei murzikin le ei nuam dankin thaw thei men. Hanchu,vawinoka ei taksa chunga hi chong neina le kut nei men. Hima khawmual chunga mi senka an awm anin kar laia a thi ngei le car accident laia a thi ngei chu chong dang lo changkhalang. Hima ngei chu annuanhama an thi chang maka. Hima hi I raet’hama le an I raet’hama an I thaw chang maka. Hanchu, eitaksa khom hi Pathianin I nuam dan le I dit dan le a taksa ka denin ei ni I siam a chang a. Hamarininpaka reng ei ni a pam tir a. Hanchu raesetka a thi ngeite paka reng samak, Pathianin khom hima hi anuam dan chang mak. Hanchu, an rinin khom vanrama mun awm mak. An rinin mun a awm, ha mun chumeikhundul a chang. Hima muna kumtuan le taituana awm rang a ni a nang ta. An rinin paka rengrangaisia a awm ta. Phet reng ei rae, meikhundul ei se nung im chang rei ti. Hima muna te aza aza aza .tingin a ni reng hetkeng thaw rang a nang. Hanchu Pathian rama ei se nung ha im chang reiti ti khom ei raephet a. Hima rama te tuiral le bucham khom awm khai mak; I hei ramak ha ril hek thei zat le rilzo zai tichang maka. Thaw! Hamarinin ei nuam dan le ei murzikin awm rangkin rathawk na men. Pathian nuamdan le a murzikin awm rei ti.

Leninsiak Kaipeng

Page 34: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

34

Aw ka nu ….. Ditneimi ka nu,Nang kar’ngai nama ka nu,Nama je kei narseina ngei,Kei na ditna ngei,Zaenggin maw nang ranil ki ti aw kanu,Aw ka nu! Aw ka nu!

Ra’tawng thei nawk reiti maw nang maleka nu. Bu kei a cham sawmawi nungnama kei na nek tir sin. Hanchu tui kei aral sawmawi khom nama den kei nakhan. Vawinawka khur nat kei a tawngsawmawi nama kei na en (care) sin a.Zaenggin maw nang ranil ki ti nama kanu. Nangma tinlo chu awm khai mei hikhawmual chunga.

Aw ka nu! Aw ka nu!

Ra’ngaina a hong ka lung sunga ka nu.A tu maw kei pe tati, nama kei ni dit kaden ka nu. Nama ngan tak paka reng karinin ni lo tuar, hanchu awm takna khomni man. Ka rinin ra’ngawna le ra’khalnakhom a awm a lo awm ta sin. Zaengginmaw nang ranil ki ti nama ka nu dit chemni chang. Zaenggin maw na awm na saktak nama rang, ra’ngaina keima sawi nangra’thei rangkin. Nangma rang nangkarbek nung ha singmit sam sar a zungsin. Ka salung sunga kabising kalmaw an rae hima khawmuala mi ngei.

Aw ka nu ….. Zaenggin maw awm ki tinangma botate ……Aw ka nu kei ranil ma raw. Nangma lekeima ei awmna arlat khomchangkhalang. Nikate nika ra’tawngnawk ham rei ti …….. Nangmale ngantak ……….

DITNEIMI AW KA NU

Udaisuam KaipengKhawmual chunga ei hong rabek nung ha,

khawmual zak maw a hong sawt ta. Miriam khomzak maw ei hong ra’theng ta; miriam te par kadenina chang a chuai rek a pir rek, tawtka rang bo eichang. Khawmual chunga miriam khom hi la hongthi rei ti, hanchu la hong chuai rei ti par kaden. Atunte ratlai ei chang sinthaw thei mi, hi khawmualchunga na chuai lo mak mana, na nam le nakhawsak rinin sinsa thaw rang maw na lung aawm? Aw, ka dam sunga lekha bu sui ki ti,nungkan thangkana khom unau suapui le ka naukate ngei khom hong en hong pawre ngei rasae,tiin maw narbek?

A tuna ei awmlam ei hong rabek nung hia salam tianga rozek rang a tu reng ra’thawk men,a sa tianga a thaw khom paka ei la tawm a.Ra’ngaisia le lungnat nate a awm sin. Rosa a zekrang atu maw ei la asra, nangma le keima den eichang, atu – tu reng rabe’lota ngin le lungramunkinsin ei thaw thei nung paka sa a ti. A tunlaikhawmual chunga sinsa a thaw ngei a tu reng a nirae men. Asa mi ha ei thup tit kaden le a ro khomrazau tir rangkin nuam mak men a, a salo ngeisinthaw mi takaw an ro a thang sin. Himakhawmuala sinsalo a thaw mi takaw an thang sin,Hankhom changkhalang khawmual sunga adamlai bo chang a ti. Hima khawmuala awmdikle sinsa a thaw mite a thi kale khom sawi ar’mingraet reng le pakin awm a ti. Entirna reng ei lo muthei, India sunga miriam, nam le ram rang zai athaw mi Mahatma Gandhi (father of the nation tia chang a) a dam lai ngin khom paka sinsa a thawa ram le a tui rinin a hong rapawlpui, hankhom aphawl (result) a hong man thei nunga; a lungkhamle a sinthaw na zarin a tun tenkin ar’ming raetsawi le pakin a la awm sawi hima khawmualchunga.

Hama kadenin ei ni khom ei nam le eiram pamtir rang ei ni a nang ta. Hamarinin sinsathaw rangkin ei ni a nang ta. Ei chong rakhen khoma awm himaginkin – ruakachek khatka a changnung ha ei rengkin ei khiak zo a, hanchu ruakachek

MIRIAM TE PAR KADENIN EI CHUAI SIN

Awmtheinaran Kaipeng

Page 35: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

35

a tawmin pal ei khit nung ha khiak zo thei mena.Hima ruakachek tawm kadenin pal (unity) eichang nung ha midang ngei ei ni a khiak thei rangawm na ngei. Hanchu good leadership ei ni a nanga, ei ni a ruai thei zat, a tinka chongsia khom tiraw chong sa khom ti raw nam rinin a tuar theizat. Hima khawmual chungte ei lung a sei zaka eidam ei ring sawt a ti. A sa kam na thaw nung eiPathian khom bawrsa ei ni pe a ti.

Chongmaruai: Atun hi ei lekhaburathiang ata nam le ram a ruaipu ngei ro lo en reiti. An nam le ram rang an lung a kawr. Hanchu annam le ram rang khom zai an thaw. Ei ni khomPathianin ei ni ko, a sin thaw rangkin. Ei ni a kodan chu ra’ang zozai maka. Atun keima le nangmaim ei thaw ei nam le ram rinin. Thaw! Rabeknanei rei ti. Khawmuala na sin le nar’pawl lai takkhom changkhalang, hima hi nar bek sin maw?Na dam lai lai na nam rinin i maw ni thaw ta? Nakhawsak rinin sinsa maw ni thaw ta? Na nam rininsinsa maw sinsalo maw ni lo thaw, rabekna mawni nei ta? Na sinthaw awmka ngei a phut ata atuntenkin rabek nginlang. Hanchu i sin maw ni thawsin. I miriam maw ni chang, i nam maw ni chang,i khawsak maw ni awm, a tu rinin maw sin ngei nithaw sin ti ngin nar’bek sin ta maw? Na michanghi rae rang nang a nang. Thuk takin rabekna neiraw. Hanchu, nar’bek zokale ha hong rae thei niti a. Mi tamtak ei sin thaw bo ei lu ei phum a. Keiar’chawp thaw thei ni ning. Sinthaw rang ki neithaw thei ni ning. Nang ni ngei lo thaw ro ei lo tisin, Ei nam rinin zai thaw rang hun lakka ngan lope thei men a. Nang ma kaden , kei khom hun neiming, nang ni ngei lo thaw ro hong ti ngei khalang.Kei khom paka kei ar’chawp ka ti nung te, a tumaw sinsa thaw ta ti, nar bek maw? Lovat mi a

lo vat bo zai a thaw tak, master mi khom a sikulse bo ar bek nung, lecturer khom, professor khom,hanchu a dang ngei khom, ei rina sin bo zai eithaw nung te, a tu reng ei nam rinin sinsa a thawrang awm khai men. Na nam le ram rinin maw namit’rathi a zung ta? Pathian khiam mi le ralsa changrangkin mitin rathawk rang ei ni a nang.MosiaEi raet rang chu: Pathian kona chu ei pawmrang a nang. Ei pawre rang: Exodus 3:1-14

Pathianin nang ni maw a ko ta? Pathiante phet reng ei ni a ko ta, sinsa thaw rang, hamapak rang le uai rangkin mitin ei ni a ko. Pathiankona chu ra’ang zozai ni ni a, ei ni a ko dan chu adang dang khom a lo chang thei a. Pathian konachu ei sam rang a nang, hanchu sinsa thaw rangkhom ei ni a nang. Pathian te paka reng a sinthawrangkin ei ni a kuk le a ngen. Israel ngei rang a nia ruaipu lian chem Mosia khom Pathianin Israelmi ngei Aigupta bawirua ata a ni ruai rang le zawktir rangkin a ko. Mosia rangte hima kona chu pakareng tak pek a ti val. Hankhom Mosia te Pathiankona chu a pawm pek a. Avani hi Mosia rangPathianin a ko dan le hanchu a mi (nam/jat) ngeirang a ni I ruai dan le a ni I zawk tir dan lo en reiti.1. Mosia hi tui ata rut a chang:

Manlaiin (tianin) te Israel nau ngei hiAigupta rama bawirua-a an awm. Aigupta mingeite Israel mi ngei rang ha paka reng riangsuakle a riangkin a ni an saek sin. An lal/Reng ha, Israelnausen iar pasalka ngei phet a ni that rangkin a titak a. Hama lai tak chu Israel ngei sung ata nausenmelsa tak a hong razir renga Aigupta mi ngei hahong that ham an ti tinin paka reng a nu a chi ta.Hamarinin a nu ha neinun kawka (basket madeof reeds) sadimkin a saek renga tui laia a pingnaa va thup tak a. Hankhom, lal nau nupangin a vamu renga, tui ata a va lak tak a, a nau arle tir tak.Hanchu, arming ha Mosia a lo sak a. Arming awmzia chu rut tina a lo chang. Reng in-a sawi a awmrenga, a lo lian kale a nam luka rang I sanna, nam

Ei Nam Le Ram ZaithawRangkin Pathianin Ei Ni A KoDan

Laldomthanga Kaipeng

Page 36: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

36

dang mi rang thut a that tak a. Lal ngin hama rangkhom that a ti tinin I chit ramak rinin ram la taka ase ta. Ha a rawtna mun-a kelmera hawlin sawi aawm ta.2. Mosia rang Pathianin a ko:

Nikate chu tanglam tiangin chiak le tuiawmna mun-a a kelmera ngei rang a ni a ruai a.Hama lai tak ha, lam a se lai takin a matawn tiangha chiakbil arbuk titna ata mei kanglawm lemeichek phuat phuat a hong suak a. A kangnabula/kawla mi an awm ti rang khom awm mei a.Sadimkin en rangkin set a va nai a. Chiakbil arbuktitna ata meira’el chu kang khom kang maka apingna ngei. Sawi a en tak, mei suakna tiang.Ravakna lianpa a nei ta. Sadimkin en rangkin meilam tiang a va se renga set a va nai ta. Hanchu,chochokin a va nai lai tak chu hawthat (all of asudden) chiakbil arbuk titna (meira’al) ata churawl (sound/word) a lo suak a, “Mosi Mosi,” ahong ti a. Mosia chu Pathian rawl te chang nget ati tinin a lo be thei a. Hina ki awm tinin a sam a.Ha rawl ha, hong nai khai ma raw a ti pek a. Nakepha ata na butjawta ngei ha thuak raw. Nadingna ha mun (barneng) rathiang a chang,” a hongti a. Hanchu, Mosia ha Pathian rawl a raet kalrenga mai a hup a, sadimkin ar’ngai tak a.3. Pathianin Mosia chu Israel mi ngeirang a ni zawktir/san rangkin a dep:

Pathian ha, “Ka mi ngei Aigupta ramariangsuak takin an awm a, hanchu paka reng a nian sawisakmar khom a na. An lungzingna lelungkawrna, an het rawl ngei, an chongchaina ngeite ka kuara a hong tung a. Hamarinin, ka mi ngeirang a ni san/zawktir rang ki nuam a. Nang khominan awm takna ngei hi ni rae, na mi ngei den anchang rinin a ni ruai rangkin nangma rang nangka zen, a hong ti pek a. Mosia a raet kalrenghima sin thaw rangkin paka reng arvak ta, a chikhom chi den ta. Hankhom changkhalang, Pathiante, “Chi reng chi ma raw, sawi nang awmpui kiti,” a ti a. Mosia khom Pathian chong ra’ngaiin, achipui/nam ngei rang a ni zawk tir rangkin a lorahuam ta, hanchu a lo rathawk ta. Paka rengravakna le chitna a lo nei a, hankhom Pathianin abila awmpui nget rangkin a rae. Hamarinin

Pathian kona chu pawmin kal a lo chawi a.Hanchu, Israel mi sang tam tak chu Aigupta ram,an awmna paka reng a ni a tak pekna ata hi a ni ahong ruai/zawktir tak a; Pathianin ram a ni apekna le chong a lo khit saina ram chu an hongtung thei ta a.JosuaEi raet rang chu: Pathian a khiam ngei rangtechichai reng awm mak a.Ei pawre rang: Josua 1:1-18

Mi ralsa chang rang maw ni nuam? Miralsa chang rang ei nuam nung ha Pathian ngettitkinkhiam/ratul rang a nang. Pathian chu a tinkathawthei mi a chang a, ei chitna ngei ata khom eini a lak pek, hanchu ralsa chang rangkin ei ni a pethei a chang. Pathian te hama rang a khiam khawkchu chichai awmna ata a mi ngei rang a ni a san/ruai sin. Atun hi Pathian rang paka reng a khiama, hanchu Pathian rang ngettinkin khom artul. Aral khom paka a sa, arming hi chu Josua a chang.Hima a ro lakkarang lo ra’ngai rei ti.1. Pathianin Israel ngei ruaipu thar azen:

Josua chu Israel ruaipu lian Ephraim nama chang a, a pa chu Nuna a chang. Josua ramingawmzia chu Jehova ‘Sandamna’ tina a chang a.Israel ruaipu Mosia chu paka reng a lo tar ta,hama san rangkin Pathianin mising le mivar takmai ha, a hong ruat a. Pathian ha, “Tarlamtiang nipan ta nungte, ruaitu thar a sing tak, a la naupangka lo zen a. Hama ha ka mi ngei rang hi ram a nika pek rangna mun-a a ni ruai ngin a ni tung pui ati a,” a ti a. Hima ruaipu thar rang chu Josua achang. Mosia bil-a khom kum tam tak a awm tasin a. Mosia rang sawi ar’zul a, a sin khom a thawpek a. Pathian chong ra’ngai le mi sing tak a changa, hanchu paka khom a zal a rat le a ral a sa.2. Pathianin Josua awmpui sawi rangkinchong a khit:

Nekanate Mosia chu a lo thi ta. PathianinI lo ril sai ha a hong tung ta, arthul (a zawpzui)rang ha miriam sa tak mai Josua rang chu PathianinIsrael ngei rang ruaipu a phun tak a. Josua kianahi, “Mosia bila ki awm ka denin na kiana khom

Page 37: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

37

sawi nang awmpui ki ti. Rat ngin le ralsa ngin awmraw; chi reng chi ma raw, na lung khom rano tirma raw; sawi reng nang awp ki ti, na bil ata rengrakang ni’ning,” a ti pek a. Pathianin a awmpuisawi rang rinin Josua chu paka reng a pham ta;hanchu Israel mipui tam tam ngei chu an awmnarang ram (Promised land) Kanan lam panin a ni aruai tak a.3. Israel mi ngei ha Jordan tuiva anrakan:

Pathianin ram a pekna mun chu an lo hongtung rang tak a. Jordan tuiva khang lian tak bula/kawla chu phet an ra’ngam a. Jordan tuivaral tiangei lo en (radawn) tiangkana Kanan ram chu achekta uar a, lin lin tungrangkin an lung rengmerek muruk tak a. Im’ ei ti nungte lin lin tungrangan nuam ta rinin. Jordan tuiva khang kana pakareng a lian a, an rengkin te phet ra’liau thei zozaina ngei tinin an raet kale paka an lung a kawrnawk ta. Hankhom changkhalang a ni a ruaipuJosua chu Pathian ngettitkin I khiam rinin a lungreng kawr ik-ak maka. Hanchu Josua hi Israelruaipu (ulian) ngei kiana ha hingginkin a ni a tipeka, “An riakna mun ata an puan ngei tawmrangkin le nithumka sunga Kanan ram lua rangaJordan tuiva khang lian hi rakan rangkin Israelmipui ngei a ni ril pek ro”. Mipui ngei ha Josuachong an raet kalereng paka reng an ravak ta.Hankhom, Josua chong chu an ra’ngai (obey) a,an riakna mun ata chu an suak nawk ta. Pathianbawm (Covenant Box) chu awchai ulian ngei anrazawn a, mipui ngei ha a nung an razul a. Bawmrazawnpu awchai ngei ha Jordan tuiva an va chumkalreng ha tui chu sak le thang lamtiang a lo luanga, hanchu tuiva chu phut a lo ra’phal ta. Ar’karatui luang chu a lo char ta. Israel mipui ngei rip tuian rakan zokale, hanchu tangtiang khom rip ankai zokalete Pathian Bawm arzawn ngei hatangtiang an la hong kai thei a. Tuiva ata an hongkai kalreng tian ata tui I luang kadenin a hongluang nawk rek a. Pathianin Jordan tuiva lian (tuikhang khom a lian) an ra’kan laiin a ni I ruan rinina chunga mipui ngei ha paka an pham ta. Pathiankiana pham chong an tung (an ril) tir a. Hanchu,Jordan tuiva an ra’kan raet rengna rang ha, Israelnam sawmleinika ra’mingin awchai ngei an dingna

lai tak le Gilgal muna Josua hi lungkhatsawmleinika a phun tak den a.

4.Jeroko ra’kulna bang chu het keng thawngin an chim tir:

Israel ngei Jordan tuipui an rakan zokalean se rangna lampuitiang chu Jeriko rakulna banglianpa chu thup a ni a lo dan nawk tak rek a;thawlam reng a ni awm pek khai maka. Sitemmuna te mipui ngei chu an ding ta tertur a, thawlama ni I vai ramak. Im ei ti nungte, miriamte lau/tawtka (moment) reng ei bei a lo dawnga eilungkin le ei ir’bekdankin a chang thei mak nunghi. Hankhom changkhalang, Josua chu beidawnglovin Jeriko rakulna bang ha zaenggin maw rakanrang dan le im ei thaw nung maw rakan thei reiti tingin paka reng rabekna a lo nei ta. Hanchu, milunika rang a ni vardip rangkin a ni a dep taka. Ani ardip a se lunika ngei ha Jeriko rakulna bangchu an lawn (climb) thei zama. An lawn zokalenawtizuar Rahabi in-a an va tung a. Khawpuisunga mi ngei chu an ram en rangkin Israel mingei ardip an hong ti an rae kalen a, a ni an va umtak a. Hankhom nawtizuar Rahabi chu mikhualngei rang ha a rukin a ni a lo rabi tir tak a.Arkhawlna le a takna awm lovin Jeriko rakulnabangsung ata chu an suak thei ta zama. An awmnamun tiang an kir nawk a, an I mu le an I raet awmzaka chu Josua rang rip an ril pek a. Hankhomchangkhalang Pathian chu Josua kiana Jerikorakulna bang chu a pe ta ti chong a khit a, hanchuarkulna bang khom zaengginkin maw nge rangkinrip a ril pek zo ta. Vawinawka, Israel mipui ngeichu an riakna mun ata chu jawl jawl an suak nawktarek a. Pathan chong I mak kadenin Josua khomIsrael mipui ngei rang a ni a ruai a, Awchai ngei haLalpa bawm (covenant) razawn ngin matawn ansa. Im’ ei ti nung ha ma an ruai tina a lo chang a.Rakulna bang chu nisarika an hual a. Im’ ei ti nungha an hual taktang ti na a lo chang. A nisariknachu khawpui hi vawisarika an ravel zokale haAwchai ngei tawtawrawt an mut a, mipui ngeikhom dur dur tak an lo het a. Hana reng hi Jerikorakulna bang lian tak chu a chim ta der dur a.Israel mi ngei chu khawpui sunga an lut a, khawpuichu an la thei ta. Miriam an mu khawk chu an that

Page 38: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

38

a, hanchu an ran (tame animals) khom phet a nian that pek a. A ni a lo thup tangval lunika ardipan se laia a ni a lo zawk tir mi nawtizuar Rabhingei sungkua bo a ni an zua. A ni sungkua ngei boan bila te sawi an awm ta. Josua hi Pathian I khiamtit rinin Jeriko rakulna bang lian tak chu an la theia.Gideon-aEi raet rang chu : Pathian a khiam khawktechu sarapsa (bawrsa) man ngin an awm sin.Ei pawre rang : Rozekpu ngei (Judges) 6: 12 –42

Chitna nan nei nung hi Pathian sanna mawnan u sin? Pathian chu a tinka thaw thei mi a changa, ei chitna le lungkawrna ata ei ni a san thei lelungbirna khom ei ni a pe thei a. Pathian chulungzing le lungkawr laia ei ni a san thei mi naichem a chang a. Pathian chu a tinka thaw thei mia chang ti ngin a takin khiam rang ei ni a nang.Gideon-a chu Israel ngei ruaipu lian le ralsa mi achang a. Pathian chong khom paka ar’ngai a,hanchu Pathian rang ar’ngat-a a tinka ro reng.Pathianin Midian sipai rual radopui rang ha sipairazathumka bo a pek khom changkhalang chongra’ngai takin a se a. Miriam I thaw thei lo zat ngeihi Pathian chu rip a thaw thei ti ha tit a khiam a. Avani hi Gideon-a Midian mi ngei ata Israel mingei rang hi a ni a san (zawk) dan lo en rei ti.1. Pathianin Gideon-a Midian mi ngei ani nge rangkin a zen:

Israel nau ngei chu Pathianin an awmnarang ram a ni I ruat pek Kanan an tung kalerengan ra’ngam a. Hima muna chu zaipar takin an loawm thei ta. Hankhom changkhalang a ni a sanrangpu le zawk tir rang mi Pathian chu an ranil a,hanchu a chong khom lo dawn khai mei a.Hamarinin Pathian chu an chunga a ning a saerenga, awm takna le hei lona a ni a pek tak. Anram kawla mi Midian a ni an lo ti mai kuta te an loawm ta. Paka reng Israel mi ngei chu riangsuakinan lo awm ta. Israel ngei ta bu le bal thar an nei haa ni an lak pek a, an neinun awmka khom a ni anlo sut tak a. Hanchu, Israel ngei paka an lung akawr ta, lungrabekna an hong nei ta, an lungrabeksalo ngei le an sinthaw salo ngei chu Pathian kianakhoma/ngaidam u ngin, Midian ngei kian ata a nizawk tir rangkin an ngen a. Hanchu, Pathian khom

a riang a ni a lo mu ta, Midian kut ata a ni san(zawktir) rangkin a lung a lo rathawk ta.

Hankhom, Midian ngei ata a ni san rangkin miralsa le a rat, a ni a ruai thei zat mi a nang a. Himasinthaw rangna hi Pathianin tangval sing tak leralsa, paka reng a rat khom rat. Hama ar’mingchu Gideon-a a chang. A chipui (nampui) ngei ani ruai rangkin Pathianin a lo zen tak a. HanchuPathian hi Gideona kiana ha, “Ka mi Israel ngei,Midian ngei ata a ni zawk tir rangkin nang ka zena,” a lo ti pek a. Pathianin himaginkin a ti peknawk reka, “Sawi nang awmpui ki ti, chi reng chima raw”. Gideona hi Pathianin sawi awmpui a tia raet kale ha paka reng a ai a lo san ta. A lungkhom paka reng a lo bir ta, I reng chi khai maka.Hanchu, Mideon ngei rang a ni ratuppui rangkinan lo rathawk ta.2. Gideon-a hi Midian ngei rang a niratuppui rangna ha sipai a ni a lo zen tak:

Gideona ha ral chum (thaw) rangkin a mingei rang a ni a ko tak a. Mi tam tak an lo hongrabum ta. Hama lai tak chu an awmna dawptiangha an sutturu (foe) ngei khom ha an rabum tasepsup a. An awmna ata la lek maka. Hanchu,Pathianin Gideona rang ha ral chum rang a hongsipai ngei ha a ni I lo zen ngei chu paka an tamrinin senka a ni kir tir nawk rangkin a ril pek a.Gideona hi Pathian chong ra’ngai ngin, “Nan sungata je ral chum ngam loka chu kir nawk ro,” a nia ti pek a. A kir lo ngei nekin a kir te an tam tabathima chong an raet kalereng, sup sup tak an lokir nawk an nungtiang den. A kir lo chusangsawmka (ten thousand) bo an chang ta.Hankhom Pathianin hi a ti nawk rek a, “An la tamral chum rangkin” . A san chu Israel mi ngei chuPathian ratna ngin a ni an nge ti ha rae’thei na ngeiti ngin Pathianin ravakna I nei rinin. Hanchu,Pathian chongkin Gideon-a chu sipai ngei rangha tuiva se ngin tui’in rangkin a ni a dep a. Senkatean khun a, tuichu ui kaden ngin an lei’le an liak a,senkate an kut’le an khawr a, hanchu tui an in.Gideon-a ha a ni a ti pek nawk rek a, “Je ui kadentui a liak ngei ha kir nawk ro”. Sipai churazathumka bo an chang ta. Gideon-a chu sipairazathumka bo a lo nei ta. A sipai ngei khom paka

Page 39: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

39

reng an lo tawm ta; hankhom, Pathianin sawi a niawmpui a ti, ti ngin an rae. I reng ravak mei a, anlung reng chang dip dap maka.3. Gideon-a sipai nngei ha an sutturungei rang a ni an hual:

Pathianin Gideon kiana im thaw rang danrip a lo ril zo ta. Hanchu zana an sutturu (enemy)riakna lam chu an pan ta. Pathianin I ril dankintawtawrawt (bem) rip an chawi a, bel lum a sungameichher awm sai chawi ngin an sutturu awmnalamtiang chu an pan ta. Gideona ha, “Kei en ro,je ki thaw dankin hi thaw rangkin rathaw ro,” ani a ti a. An sutturu awmna kawl an vatung’kalreng ha an tawtawrawt (bem) chawi ngeiha an va mut ta pet put a, an bel mei lum chawiakhom ha an khei reng a, a sunga meichher awmnaha paka reng ar’al ta. Mei ek khom phuat phuata lo ra’al a, an awmna mun reng a el ta pem puma. Hama lai tak chu “Lalpa le Gideona khandai”ti ngin an het ta der dur a. Hanchu an sutturu ngeiha an chit ramak, zan ra’angna (Zan laia/midnight)an riakna muna tawtawrawt rahau’le, meichher Iel phet phuat’le, an het khuari an raet kalereng haral an hong ta te an lo be tak. Hanchu, an champuingei rang ha an sutturu te a ni an be tak. A ni’le ani’te an razam ta. A ni’le a ni’te an rathat tak .Senkate a lo raw, hanchu ar’to khom an awmden, Gideona le a pawl ngei ha a ni an va um zuia, rip a ni an va nge a. Pathianin a ni I awmpuirinin Gideona le a champui sipai ngei ha a tawmtean chang khom hi Midian sipai rual tam tak chuhei rangkin a ni an nge thei a.

NehemiaEi raet rang chu: Pathian ei khiam nung hi einam le ram rang ei san thei.Ei pawre rang: Nehemia1& 2

Na nam rang maw ni di? Na nam rangmaw zai na thaw? Na nam rang elpui rangkin mawnar’thawk? Na nam le ram rinin maw nachongchai sin? Na nam le ram tungding/siam rangmaw nar’thawk? Hanchu na nam le ram rinin mawna lung a kawr? Atun lo en rei ti Nehemia hi a

nam le ram siam nawk rangkin ma a lak dan.Jerusalem rakulna bang arsiat zo ta a raet kalrengha, Nehemia hi paka reng a lung a kawr a nam leram rinin. Jerusalem rakulna bang nek rasiat sainahi a ni a siam pui nawk rek a. Sap chonginchongrakhen a awm a, “If there is a will thereis a way, hanchu unity is strength,” ti a changa. Hima chongrakhen hi a mang. Pathian chulungzing le lungkawr laia ei ni a san thei mi naichem a chang a. Pathian chu a tinka thaw thei mia chang ti ngin a takin khiam rang ei ni a nang.Nehemia hi Pathian rang tit artul mi a chang. Ithaw khawk reng Pathian kiana arlan masa a tinkaro reng. Hamarinin a sinthaw khom a zo thei. Eini khom a nun ata tam tak rasei zat ei nei.

1. Nehemia hi Jerusalem rang a lung a kawr(concern):Nehemia hi a unau luka Hanania leJudai ram ata mi senka an hong a; hanchu, Judangei Bebilonnia ata a suak ngei ro a ni a lo rathanga. Hanchu, a kiana, “Mi bawirua ata a zawk ngeikhom hi an awm a tak, hanchu a la dam ngei khomha paka reng lungzing le lungkawr ngin an awm a.An murzikin le an nuam dankin awm thei mei a.Mi nam kut chunga le kepha nuaia te an awm.Jerusalem rakulna bang khom a chim ta rem ruma, hanchu suatkhar ngei khom rip a kang zo ta,”an ti pek a. Hima ro ngei phet arngai zokale ha,punui a sung renga a chap ta. A lung I nat ramakreng bu ne khai mak hanchu tui khom in khai maka. Ni tam tak hi bu cham le tui ral ngin a lo awmta. Hanchu, Pathian kiana a chongchai tak a. Ansungkua sualna ngei le a nam chipui sualna ngeiha Pathian kiana khoma (ngaidam) a u tak a. Nachong kan dawn lo ngei khom hi kei ni lo ngaidamraw, hima a sun a zan dersia ki hong ril-a kei ni lora’ngai pek raw, a ti tak.

2. Nehemia Jerusalem- a a se rengaJerusalem rakulna bang an siam:

Nehemia hi Lal Artazerzia in-a a se reng uain(wine/zu) a in rang a chawi pek a. Reng Artazerzia

Page 40: Parsen 5th Issue (2) - Tripurakokborokoml.tripura.gov.in/sites/default/files/Parsen 5th Issue (2).pdf · anpek rang ei ni sika Agnes chu khomak ansam ei nang sika May 24, 1931 kuma

40

hi vawika ngan Nehemia rang ha maikhu maizing(lunghei lona) la mu maka. Reng ha arthang taka,“I ma na mel hi na lunghei lo te a pua? nang I khurkhom chang maka,” a ti pek a. A dangte chang ninia, na lung I natna a awm val a ti pek nawk a.Rengpa rang a ti pek a, “Ka bawngsaw(ancestors) a ni an phumna khua le awmna munchu arsiat zo ta, hanchu rip suatkhar khom a kangzo ta”. Hinggin-a ro te zaenggin maw ka lung heithei a ti a. Ka lung reng sawi a chap ta, a ti pek a.Hanchu Reng ngin arthang a, “Im ni zawng / u, rilraw?” a ti pek a. Ravan Pathian kiana a chongchaitak. Hanchu, himaginkin Reng kiana, “Hima nangki u-a hi lungkham/riangmu takin kei lo pawm pekraw, kei na lo pawm pek rang a chang nung hi,Juda rama ka unau (ancestors) a ni an phumna leawmna muna se ngin lang, hama radin-a khawpuiva ding tir nawk ki ti,” a ti pek a. Rengpa khomNehemia I u / zawng na ha a lo pawm pek tak.Nehemia khom paka a lo pham ta. Im’ ei ti nungha, Pathianin rip I lo remruat sai I chang rinin.Hamarinin je I zawng / u ka Rengin rip a lo pawmpek a. A bila khom je I nang khawk a dep a.Hanchu, Jerusalem a va tung ta put-a, nithumka aawm phawt a. Hanchu je Pathianin thaw raw I tingei ha sin a lo phut tak a. A champui ngei rang ani a ti peka himaginkin, “En ro hi paka reng eiawm a tak ta, a san chu Jerusalem hi arsiat ta’neka,hanchu a suatkhar khom a kang zo ta ti ha raero”. Thaw! Mual ei pho mak man hi Jerusalemrakulna bang chu ding (siam) tir nawk rei ti,” a nia ti pek a. Pathianin a ni I dit dan ngei a ni a rilpek a. Hanchu, a champui ngei khom, “Thaw!Tho nawk ngin pal ngin siam nawk rei ti,” an titak. Vawinoka a ni a sam nawk a, “ Ravan Pathianchu ei ni san a ti, sin khom razo thei rei ti. Ei ni tea nau te ei chang, atun hi tho ngin’lang siam nawkrei ti,” a ni a ti pek nawk a. An rengkinlungramunkin zal an sawng renga Jerusalemrakulna bang chu an ding tir thei nawk ta.Hanchu’tawkaw an ram le nam chu a tharin elnale radawmna lampui tiang an pan thei ta. An nunhi zaipar takin an la awm thei.

Chongmawngna:

Hima a chunga ro ngei ki hong sui san chu an kianata tam tak rasei rang ei ni I nang rinin. Mosia,Josua, Gideona le Nehemia….. ngei hi paka rengan nam le ram rang zai an thaw. Ei ni Halam ngeikhom hi ei nam le ram rang lungkham rang ei ni anang. Hanchu zai khom paka reng thaw rang anang. Thaw! Aw Halam unau ngei ei nam le ramsadimkin ding tir rei ti. Ei nam rang elpuina tiangpan pui rei ti. Nehemia 2:20 ata hi YKA mottolak a chang a. Ei ni Halam nam awmka ngei khomhi ei motto ir’mun (khatka) thei changkhalangpaka sa a ti. Hong ro Halam ngei nam munka teei chang. Ei chong dang dang khom a chang thei.Hankhom ei chong ngei hi Halam chong a chang.Ei chong ngei hi nam dang chong chang mak. Nachong ka chong ti lo ta ngin. Hima chong ngei hiHalam chong a chang. Ei rengkin tawkaw pumkaei chang. Ei nam rang di rang ei ni a nang. AwHalam unau ngei, “Arise! Build up and shine”. EiHalam society hi elna tiang pan pui rangkinrathawk rei ti. Let us uplift our socio – cultural.Yes, together we can do greats things and in unitywe can achieve more in the days to come. Letthis Parsen magazine ignite a spirit of love,understand, peace, harmony and above all a spiritof unity and oneness among us.

There is nothing wrong with how we callourselves as long as we know who we reallyare and not hostile to one another. Whatwould be better is if we could have a commonidentity which no doubt would bind us closerin our hearts. Our society has producedenough leaders who could unite us amid thegiven circumstances. What we need is thewillingness to work together toward thebetter future for our generations as onepeople. Let us follow the foot step ofNehemiah and others.

-----