P- F- ANDREA DOROTICH...Ventriculus , Pancreas , Hepar , Lien , Intestina, Mesentc- rium , tandem...
Transcript of P- F- ANDREA DOROTICH...Ventriculus , Pancreas , Hepar , Lien , Intestina, Mesentc- rium , tandem...
D E H O M I N E. A V C T O J i t M
P- F- ANDREA DOROTICHO R D . M I N . S A C R A E T H E O L O G I A E
L E C T O R E G E N E R A L I .
V E N E T I I S M D C C X C V .
s
T yp is Simonis C ordella .
S U P E R I O R U M P E R M I S S U .
X 3 )(
P R A E F A T I O .
f Uarnvis perexiguum opus hoc sit , quod in prae-
senti , Lectissimi Discipuli , oculis vestris
subjicio , dubitare tamen non possum , quin , si causam hujus mei consilii perpenderitis , quidquid laboris , atque in
dustriae in illo perspicietis , aequi bonique facturi sitis .
Enim vero quam Philosophicam de Homine doctrinam longa, ac desudata Dissertationum serie contentam e lap sis annis vobis tradidi , eamdem compendiosis enunciatis arcto comprehensam vobismeiipsis hoc tempore exhibeo . Quorsum au
tem ? U t probe intelligatis , quam immerito obtrectatores
mei adversati mihi fuerint , meamque existimationem in di
scrimen adduxerint ; cum quosdam ex memoratis ennuncia-
tionibus tamquam a veritate. alienas , ac publica luce indi
gnas arguere , ac reprobare non dubitarunt : Quas postei
universas justi rerum extirnatores adeo probarunt , ac lau
darunt , ut easdem palam defendere , ac propugnare , prae-
c la ru m , ct gloriosum esse judicaverint . Quocirca, ne videar
t Z tactn•
X, crimen agnoscere , et ne illi
.conscientiae .signum interpretentur ; ea
quae ,male ah.ipsis audiverunt, publici juris
c u r a v i U n d e discent , ut Jd e m Hieronym us
ait , obtrectatores ;mei .recipere in toto , quod in partibus susceperunt. Libenter ergo hoc, qu alecum que est. Philosophicum
specimen e x c i p i t e b o n i q u c .c o n s u l i t e s i c enim vestri M a gistri existimatio .immerenter vexata in vestris mentibus re
florescet , .e t perspicuum .constantis .meae .in yos benevolenti®
.monumentum existet,.
f R O A E -
X 7 )('
P R O P O S I T I O N E SP R A E L I M I N A R . E S .
duo distincta genera cognoscimus :
nempe 'motum localem, aut conatum ad mo
tum , et cogitationem,
i i . H inc errat Hobbius, omnes omnino actiones ad uni
cum motum pertinere , existimans •
III. Quemadmodum et Cudxvorthus ■, tercii cujusdam
generis in natura actiones , effutiens.I V. Quocirca duplex substantiarum genus dumtaxat da'
ri in rerum natura propugnam us, nempe M ateriam , & Spi
ritum ( i ) . ' : -‘/V"V . Unde pessum ire eorum opinio videtur , qui Mate
riam , quam prm oprim tm vocant , admittentes, eamdem ne-
qne corpoream , neque spiritualem esse v o lu n t/
V I . Ad primum substantiarum genus spectat humanum
Corpus , cujus existentiam denegare , est prorsus animo de-
sipere :_______________________________________________________ V I I I .
( i ) Huic nostra; propositioni favet doctrina S.Augustini inquientis: quidquid corpus nen est ; et tamen a liq u id est , recte ja m s p ir itu t d icitu r , Lib . iz . super Genes, n. ie.
a 4
)( 8 )(
7-
V II . secundum vero Anima humana , cujus pariter
cxistentia, nonnisi per summum nefas , denegari potest.
V III. Hae binae substantiae hominem constituunt, quem
compositum dicimus ex anima , et corpore , non vero tertiam quamdam substantiam , ut minus recte aliqui sentiunt (z ) .
De Hominis Corpore.I . Humanum Corpus est aggregatum substantiarum in*
ter se consociatarum, quae compositum unum efficiunt, non
autem unam substantiam. 1 ’ ,
H. Potest nihilominus humanum corpus unum substari*. . . -
^mle_jrocari^ quatenus in ipso , natura operante, substantiae
simplices cura humanam industriam , per modum contiguita-
tis , mirabiliter coalescant ( 3 ) .
I I I . Ipsum porro ncc ejusdem esse cnm D eo substan-
jiae , neque D ei partem , aut modificationem , contra Pan-
theistas~Tuemur, .
- ' IV .
( i ) Passim philosophi habent ,^^Sc9Uini^no|trum docJiisse, totum , seu compositum tertiam esse quamdam substamiam a p a rt lB u s simul conjunctis realiter distinctam . Sed im m e r ito N a m id ex ejus libris non co llig itu r. Quinimmo ex Jib. ». Phy. q. 9. ubi fuse*, et ex professo rem hanc pertractat, oppositum eruimus . A liis vero in locis , sicuti in lib. 3 . sent. dist. 2. q. 2 . , incidenter tantum adversus Aristotelis com m entatorem id d o cet, eumdem urgens ex absurdis .A re t in i praeterea falsam dicimus interpretationem super Scoti doctrinam , quam si exam ini subje-. c isse t, npn ea profecto in Scotum dixisset, quae d ix it .
( ? ) Per modum contiguitatis. inquimus > quia contactum in rerum natura d ari, prorsus repugnat.
IV . Humani corporis partes praecipuae sunt Ossa , N er
vi , Musculi , Arteriae , Venae , Vasa Lymphatica , Cere
brum , Cerebellum , Medulla spinalis , Cor , Pulmones ,
Ventriculus , Pancreas , Hepar , Lien , Intestina, Mesentc- rium , tandem partes quaedam fluidae . Quae sane omnia non tam sunt organa , quam organorum congeries (4 ) .
V . Ac primo quidem ossa , quibus tota humani corpo
ris machina innititur , omni sensu destituta esse , experien
tia constat.
V I . E x cerebro , et cerebello, quae principalissimae sunt
ia humano corpore partes , medullam dorsalem ejusdem pe
ne substantiae usque ad os sacrum distendi , omnesque sen
suum nervos originem ducere , anatome periti docent . N er
vos proinde esse instrumenta ad reliquorum membrorum rho- tum necessaria , ut sine ipsis flant omnino inactuosa , asse
rimus ( 5 ) .
V II . In eis insuper contineri fluidum nerveum , quod
spiritus vitales au d it , non immerito defendimus: quum id a
( 4 ) De singulis hisce partibus integri extant apud anatome peritos tractatus, et unaquaeque pars suam habet particularem provinciam : ut O steolog ia , quae ossa; N eurologia, quae nervos; M yologia , quae musculo s ; A ngiologia, quae arterias, venas, aliaque vasa,- ac tandem Splanche- n o log ia , quae reliqua humani corporis viscera considerant. Nos autem eas tantum partes considerandis suscipimus, quae humanarum actionum sunt causae praecipuae, et instrumenta .
( O Quadraginta in humano corpore numerantur nervorum paria : quorum priora decem a cerebro , e : cerebeilo , reliqua vero a m edulla spinae dorsalis derivantur , ac per totum corpus , membra , artusqua in plures ramos divisi sparguntur . Porro singulos nervos constare veluti fasciculo tuborum cilindricorum , cum Heistero ( anacom. num. }o i . > tenem us.
tota
___________ )( i O X____________
tota antiquitate , et plcrisque etiam recentioribus eum Boe- rhaavo , ec Haller admissum legarhus. • •
VIII. P lclm us pariter a natura musculos , fasciculos
nempe illos diversas speciei fibrarum plurimos, destinatos es
se ad omnes in humano corpore motus peragendos : eorum
nimirum contractionis distractionisque ope ( 6 ) .
IX . Venae , 'atque arteriae a corde originem h a b e n t q u a ;
per totum distenduntur corpus, ac ili minimas corporis par
tes insinuantur, Porro per has continuo , perenniterque ru
bicundam substantiam , quam Sanguinem vocant, circulari ,
experientia constat. Sangninem itaque ad. 'omnium partium
humani corporis, motum inservire dicimus.
Perennis hujusmodi circulationis causa proxima est
Ynotusque cordis, atque arteriarum clastica, una, et inechanica valvularum positio , alterna pulmonum sese dii a-.
tancJTs^comraKen^ a respirato aere , et praes-
sione ipsa pectoris pendens.“ • X I . Sanguinea llla in venis, arteriisque- substantia com
ponitur, adaugeturque ab escis, quas, exedunt homines ( ope
nimirum digestionis ) , quae prius in chylum , et postea iri
Sanguinem convertuntur totum irrigando corpus , nutriendo-
q u e . Quomodo autem digestio , c seu ciborum solutio peraga
t u r , quaeque sit ejns causa , non abs. re erit determinare, ,
Veteres itaque olim communiter opinati sunt , eam solius
ope caloris peragi possc : recenter vero Archibaldo Pircarniopia-
( 6 ) Galenus de formatione foetus Sex mille fines musculorum > ad quos destinati sunt, coqsiderat ,> alii autem multo plures . A t nos huac Mntum recensem us, qui et alios com prehendit, et manifestius patet.
placuit, sola in stomaco animalis, perfici tritura mechanica ,
quibus non assentimnr. ,
X I I . Ula enim absolvitur tum ope moderati caloni ,
tum trituras, cum denique cujusdam liquoris gaitrici , seu
spiritus acidi, atque salivalis in ventriculo residentis, qui prae
cipuas ad id rei obtinet parte.s. ,
X I I I . Liquor iste insuper vera est famis causa, eo quod
acrimonia sua, deficientibus in Ventriculo cib/s, nerveam tu
nicam ipsiusmet Ventriculi p u n g it , vellicat, quadamque ro
dit molestia. .... ;
X I V . Humoris pariter salsi vellicatio in fancibus , /Eso-
phago , et Ventriculo provocat sitim , seu liquorum appeten
tiam .
- X V . J i m aliquam rnotricem humano inesse corpori ,
nullus, qui vel minimum anatomicis scientiis sic instructus- , negabit . ~
X V I . Quam porro in organico^ipsius corporis mechanis-.
m o , textura, tenacitate, tensione, flexibilitate ^com plicatio
n e , atque in fluiditate illius substantiae, quas corporis organa
irrigat , inslar,"~dlsreiidit , multiplicique alia afficit ratione ,
consistere propugnamus.
X V H . Sensuum organa in humano corpore consideratu
valde digna censemus, Quae porro nec p lu ra , nec pauciora
sunt, quam quinque: nempe V isu s , Auditus, O lfac tu s , G u
stus , et T actu s .
X V I I I . Quare G . Lam ii autumantis, tres alios sensus ab
enumeratis discinctos dari • Famem videlicet, S it im , ct Vene-
ream voluptatem, salsam dicimus opinionem,
X I X .
)( 1 * XX IX . Organum visus putarunt nonnulli in humore ,
quem chrystallinum dicunt , esse primario statuendum . Ast
•immerito : cum desint in eo requisitas ad visionem perficiendam conditiones:
X X . 'Q u a : hec rilfnus deesse videntur in illo integument o , quod choroidem vocant.
X X L In tunica itaque reticulari praecipue visionem ficti
propugnamus, cum illa sit inter oculi partes, quae Jucis im
pressiones recipere , et ad cerebrum propagare queat.
X X I I , Organum auditus constituunt fibrae, quae ex mol-
liori nervi acustici ramo deductae, per cochleam, ejusque spi
ras, per canales semicirculares, aliosque Labyrinthi anfractus disperguntur . *■ ^
X X I I L Olfactus organum littim esse dicimus in nerveis papillis , per membranam interiores narium anfractus vestien-
«em dispersis ( 7 ) .
X X I V . Sunt autem , quae hujus organi proprias excitant
sensationes sulphureo salinae particulae, quae a corporibus avo
lantes perque aerem dispersae, ad nares perveniunt.
X X V . Gustus organum consistit in papillis nerveis, quae
a quin-
( 7 ) Papillae sunt m olles, medullares , ac nerveae prominentiae , seu projecturae, sub cuticula, seu Epiderme undique dispersae. Componuntur ex nervis subcutaneis, qu i, exuentes primo suam exteriorem membranam, majorem in modum postea molles , sensibilesque efficiuntur . Alajorem habent prominentiam in illis partibus, quae specialiter ad tactum perti
m en t. Contrahuntur ve l ad minimas impressiones , ac denuo elasticitate propria restituuntur. Oblinicae tandem veniunt humore quodam penetra
b i l i , -ad earum m ollitiem conservandam , solaque cuticula, seu aepiderme .coopertae. Haec papillarum explicatio a Malpighio primo inYenra est » .dein vero a pluribus Anjglicanis Auctoribus illustrata.
a quinto nervorum cervicalium pari profectas per linguam inaequaliter disperguntur.
X X V I . Hujus vero organi sensationes excitantur t **-
linis sapidi corporis particulis , quae dictas nerveas afficiuntpapillas .
X X V I I . Organum denique Tactus positum «st in red-
culari corpore Malpighiano ( 8 ) .
X X V l U . Hujus organi objectum sunt corpora omnia ,
quae sensus nostros afficere valent.
m m i m m u H H M m
De hominis Anima .1 I . i n l m a hominis est principium iliud, quo homo per-
,cipit, judicat, ratiocinatur, .vult, verbo , cogitat .
II . Porro hoc .cogitationis principium veram esse sub
stantiam , lo T su b je c tu m suarum ccmpos operationum inde-
fendentgr a quocumque inhaesionis .subjecto, nemo, nisi sin-
cipitis expers, inficias ib iu .
I II . Hanc insuper .substantiam spiritualem esse , et abho-
( 8 ) Tactus com m unit,est aliis sensibus: neque enim ulla sensatio haberi potest absque aliqua.im pressione , seu aliquo tactu . Hinc T u llius lib. i i . d e natura Deorum cap. 16. tactum , scribit , per lotam corporis machinam distendi , ut in qualibet parte impulsum experiti possimus. Q uid sit corpus Malpighianus patet ex adnotatione 7. ad Pan-
„ctum X X III .
hominis-corporei ejusque affectionibus prorsus distinctam, at- que diversam, validissimis innixi rationibus, propugnamus:^.
. IV . Imo ta le m , uc ejusdem cum Angelis , coelestibus
neiupa spiritibus; naturae sit ( i ) . :
V . Q u m circa^ ^ ^ jn a e b in e ^ hominis a* nimam purum tsst vocabulum , q u o , a d illam partem corporis
designandam , utimur ,P H £ ^ b i^ ji^ i7pco^tatpPucc~~abP)rgamta
cerebri structura uffatenus ipsam discrim inari: innuens , turpi,*
VI. Quemadmodum, et F reret , qui falso conatu nititur
evincere, animam hominis nil esse aliud pretter integram v i
scerum humani corporis compagem, vigoremque membrorum:
~ V I I , 'N e c denique, m inus im pie A u c to T e x e c ra n d iTlhri ,,
Systeme de /a uature, blaterat nom inis anim am ipsummet hu
manum esse dorpus' ̂ prout peculiares quasdam ab eo peragi
actiones observamus.
V I I I . Discrimen namque m aximum hominis animam
inter , et corpus ex tota antiquitate professos fuisse h om i
n es, illamquc perstare posse , et vitam agere independenter
a corpore persuasum habuisse , vel recens auctor , M ateriali- stis minime invisus, testatur ( 2 ) ;
IX .(■ 1) Quod egregie confirmat S. Augustinus inquiens : Anime,
enim rationales, et i l l is superioribus ( idest Angelis ) officio quidem ir e s , sed natura p a re s . Lib. 3 . de libero arbitrio cap. n . n. 32.
Et enarratione in Psalm . 1 4 ? . num. 4 . sic scrib it: Res sp ir ita lis e s t , res incorporea e s t , v ic in a est sub stant if. D e i.
( z ) De ra m e on voit que 1 es bommes en on faic de bonrte heureune substance distincte du Corps qu’ felle animet , & capable d' exister .pa.t elle-inc.ma.
' o e l k a'me et sori’ im m ortalitate ( p a r Mirabaud ) A Lopdrcs 17 7 8 * pag. i ; . ' -----------
sunt‘mpa-
i
X * s X
IX . Nobis autem, praeter hanc antiquitatis vocem , cch
gitario potis est ratio , ac praecipuum argumentum ad hujusmodi discrimen dignoscendum ( 3 ) .
X . Cogitandi itaque vim adeo hominis animae
esse propugnamus ut materiei nulla ratione
X I . E x hac porro mirahiH cogitandi virtute metaphy-st-
carn de animae spiritualirate gloriamur habere certitudinem ;
decipicifr idcirco_matcriaiistarum fautor Francissus L . . . .
inquiens { M edit. Filos, ) ne abbiamo fisicn ctrtezza , maggio-
re t ib . ■■■:X II . Pugnantia quoque docent H ohb iu s, T o llandus j
H elvetius materiei cogitationem competere garrientes;
X I I I . Quorum doctrinam ut-magis confirment Lokius }
Woltairius , aliique ad divinam recursum habent infinitam
virtutem , atque potentiam; sed ita somniat gens ratione ca-
rtn s , et mentem pasta fbimteris ~
X I V . Semel enim a c perspectum habemus , quascumque
materiei operatione* unico motu contineri ; nec Deus ipse
potest officere, ut oldein m ateriei cogitatio xornoctat..X V. Exim ant eapropter scmpnlmn.-omnem Materialittas
hujusmodi , qui alias humana , divinaquae omnia susque de-
que vertentes, hic veneno armgtL. simulato agitantur z e l o ~nc
( 3 ) Pra?clare hic ad rem nostram Cartesius: omne inquit , quod po- test cogitare est mens ( idest Anima ) . , . se/i cum m ens, et corpus re a liter d istin g u a n tu r, nullum corpus est m ens; ergo nullum corpus potest cogita^res Resp. ad ». obj. §. Pmerea etc.
propriamconvenire
Ile Piv inam ' Jiniitibusi-circumscribiint potentiam non enim
-DivinasTpoteptiaaea objectum esse poscunt, quas intrinsecam
contradictionem iuvolvuut/. n ) .:r.;
, > X V L -Hominis' an^mas not» esti; qoatuor; .elementorum
Aarmonia , Dicoearehusor sensuumr; coexciramentum ut
A sclepiadei,- levium' atomorum compositum,- ut Dem ocritus,-
aut quidvis ejusm odr,-ut alli Somniarunt .•X V I I . In ipsa siquidem nullum corruptionis, vel dissor
lotionis principium: extat;:quemadmodum in materia:
X V I I I . Cum enim sit spiritualis substantia , a providq flaturae Auctore Deo- immediate per creationem fieri, perspi-
Cuna est. . , - • ’ h c ir
X I X . Cum que creatio- nullam' praeexistentem materiam
supponat; t x n ihilo s i i i e t subjectU ab ipso D eo anitnam
ed u cii ratio ad evidentiam- usque ostendit ( 4 ) . . c ;
X X . Quocirca dicimus t in tanti momenti doctrina , ad
modum errasse Grcgorium Ariminensem , Joanncm.. Basso*
lium , et ex-•parte’ etiam Gabrielcra BicI contrarium docentes r - - •> • • - -> v? —j !-•- • -f
X X L Sicut et' perditissimos homines Voitarium ',- et Jo: Jacobum R J5im eau siq fir^ jrsu b stan tiam omnem :scternam es-
re in fe r re m s^ D e anique i animaniiqueTiomTnis c medio tolle..
r e 'f f t r n u b it a r e a d m ^ substantia ex nffiHty
a u i, et subjecti creari possit
x x n . _
( 4 ) Idipsum docet S . Augustinus inquiens : J t a quippe A n i mu y e l de f la tu fa c t a , v i l H ei flatus fa c tu s est ip sa , u t non, de ipso , sed al> ipso de nih ilo creata s it i L ib i i . de’ A nim a, ejusque origine cap. 4 » num. a . ;
( j ) Hi -doctrinam hanc commenti su n t, innixi principio : rx nihilo n ih i l , et in n ihilum n il re d ic i pesse r '
x *tX
X X I I . P la to , A verroes, Thom asins, aliique , qui Mun*
d i animam esse animarum omnium fontem , seu cunctos infor
mare hom ines, opinati su n t, pugnantia docentt ^
X X I I I . Quemadmodum , et Qngenistae, T ertu llianus i
aliiqu e, animam ex parentibus in fili^J per traducem propae* g a r i , arbitrantes. C
X X I V . Stoici Manichaei, Priscillianistae, tandem B e
nedictus Spinoza , A|nimam ipsum- ;Deum , yeT~divinae su- bnatTliae particulam, seu modificationem csse/docuerunt. Sed
X X V . S piritualis, et indefectibilis animae humanae natura hanc sibi vindicat proprietatem , ut sit intrinscce inamor-
talisi • ’ • - *
X X V I . Non inde tamen quis inferat eamdem extrinse-
ce quoque propria ex natura immortalem-fore . E s t quippe
creata 'y ideoque a Conditore suo , ut sic , cr conservetur ,
pendet.
X X V I I , Scimus nihilom inus, naturali ‘ratione duce ,
D e i Conditoris Optimi , cc Sapientissimi voluntatem esse , hominis animam in aeternum conservandi.
X X V s l L Quare animae immortalitas non esc Legislato
rum , ad populos in officio coercendos inventum , aut Sacer
dotum terriculamentum, ut tota Incredulorum, ac Libertino
rum cohors ubique blaterat.
X X I X . Nec absque temeritatis nota dicet quispiam ,
eamdem. animae immortalitatem solo fidei lumine innotesce
re .* quum falsum omnino sit illud Incredulorum dictum si-
eundum philosophiam mens humana mortalis: dicenda est.b X X X .
' J t
m uuuj » '
X 18 )(
X X X . Hominis animas cxistcntia ab ejus non distingui
tur v ita : haec in aedone sita est: actio Animae est cogitatio:
quamdiu ergo existit anima perenniter cogitat ( 6 ) .
X X X I . N cc ei unquam desunt cogitationis objecta :
cumque in percipiendis iisdem sit causa necessaria , non si
ne inscitiae nota eidem cogitandi perennitas denegari pote-r k ^ • * ■■■■ -■ • - -
X X X I I . Eapropter ferendus nobis non est error Mate-riilistarum , Frcretii praesertim , contendentium , quod ho
mini* anima , absque corpore , corporeisque sensibus , ncc perciperet, nec vellet quidquam ; 'sed quodam veluti sopore
ten eretur: I*
X X X I I I . Distinguendae enim sunt operationes hominis
ab operationibus animae propriis . Illas quidem nequit anima
seorsim a corpore exercere : has tamen , quae naturam ejus
se-
( 6') Haec est quoque S. Augustini d octrin a, qui ita scribit : E s t autem *nim us v i tu q u id a m , unde omne , quod anim atum est , v iv ere , omne Autem in a n im e , quod anim ari potest, m ortuum , id est v it a p riva tu m intcl- lig itu r . . . iNam si carere poterit v it a ( anima ) non anim us , sed .an im atum a liq u id est. Lib. de Imm. Animae cap. 9• n- 1 S. Eadem etiam doctrina esse debet D .Thom ae, qui negat intellectum agentem aliquando in a c tu , aliquando non it* actu esse posse ( Sum. Theol. p .p . q. 7 9. art. 1 . ) A lib i vero ( In J . de Anima textu t^.. ) disserte scribit , intellectum a- gentem esse substantiam actu ens ,• nisi dicere quis velit , ipsum non consentanee ad sua principia ratiocinari; quod nefas est.
( 7 ) S. Augustinus d o c e t i Animam sibimetipsi posse esse objectum suarum operationum , et quidem ta le , quo in tim iu s nen possit exco g ita ri: Seipsam , inquit idem S. Doctor , p rim itu s ing rata m iretur ( M SS. nove m , seipsam primitus mirata miretur ) , seipsam p a u lu lu m , s i potest ad- tollat * corpore, et ab eis rebus, quas solet sentire per corpus, et v id e a t ip sa q u i i s i t , qua u titu r corpere . . . . Intendat hac anim a rationalis , et sensus corporis , non sensibus corporis , sed ipsa mente atqnt ratione consideret .
sequuntur, quaeque Puro spirituales cura sint , ab essentkli
sibi propria agendi virtute profluunt, absque corpore pera»
g i t , imo liberius ( B ) .
XXXIV. Porro [animae operationes , quae cogitationisvocabulo a Philosophis exprim untur, pro reali animas essen
tia constitui nequeunt.
X X X V . Hinc a Cartesii sententia recedentes Animas rea-
lera essentiam imperviam prorsus esse tuemur.X X X V I Quandonam primo hominis animae existentiam
recipiunt ? Pythagoras , Piato , aliique docuerunt , easdem fuisse in A str is , seu in Mundo intelligibili collocatas ; dein vero in corpora velut in carceres, ad luenda patrata in astris
crimina, fuisse detrusas. Sed apage commenta.
X X X V I I . W olfius, e^usque sectatores innuentes, animas
omnes temporis initio fuisse conditas , propriisque inclusas organicis corpusculis in lumbis Adae, vel ovatio Hevae delite
scentibus : nec isti recte sentiunt:
X X X V l l l Illae siquidem creantur successive , corpori-
husque infunduntur, cum haec ad sufficientem pervenerint
organizationem ( 9 ) .
X X X I X .
(8 ) Hominis operationes fu re , meritoque humanus dixit P. Joseph ;M. Costa ad distinctionem earum , quoe propria sunt anima? ( de R eligione adversus Incredulos llb. i . de Immorr. Anima: C o n ci. 1 . ) Cui e- tiam suffragari videtur S. Augustini doctrina , cum docet sp iritu s ( animas intellige ) sint corporibus carnali cogitatione non posse cogitare, quasi diceret humanas non valere operationes exercere , L ib. de Trinitate cap. 1 . n. 3.
( 9 ) Mac de rc inqiiir S. Hieronymus : Animam figurato corporo sta-̂ ,tim creari, et im m itti. A pol. z. adv. Ruffin,
b Z
X X X I X E o itaque ex anima ct corpore compositus
homo , in cujus omnibus individuis collective sumptis non
est una numero anima, ut Peripatetici Arabes, ac praesertim
Averroes opinati sunt:
X L . Ncquc in quolibet hominis individuo aut simul ,
ut Galenus ; aut successive, ut alii docuere , pJurcs repe-
riuntur animae, sed in singulis hominibus una est, eaque ra
tionalis;3TJLI. Cujus praecipua Sedes collocari non debet , vel in
toto capite , ut docuit Plato cum Democrito: V e l circa ca-
put , ut Pythagoras j aut in ventriculo cerebri , ut Hero-
philus : aut in glandula pineali , (ut Cartesius ^ ncquc in
arterioso cordis ventriculo , ut Diogenes ; aut in sanguinis
concretione, ut Empedocles aliique somniarunt. E r it ne ergo
mima propria entitate , per totum corpus d iffusa , ut Peri
pateticis placuit ? M in im i . Sed in ea tantum residet cerebri
parte, ex qua nervi omnes originem ducunt..XLH . Veram nihilom inus unionem, verumque animam
nter, et corpus dari commercium, unde profluant operatio- ;es, quas humanas diximus ( prop. x x x r i i ) , experientia ,
et ratione constat.
X L I I I . Ad commercium istud explicandum tria excogi
tarunt Systemata Philosophi : Causarum occasionalium scili
cet, quod utpote incertum , internoque conscientiae testimo-
l u o c W r a n u n w e ^ x o T T ' ^ ^X L I V .
( io) Auctorem fuisse hujus Systematis Cartesium , omnes ferme Mosophi docent. Ast nos ipsiusmet Cartesii verbis innixi secus arbC*
—ira-
X L I V . Tutn harmoniae praestabisitae7; quod itidem con*
scien tis testimonio, certis, atque inconcussis principiis , f i
ctis , ac experimentis opponi, coque Commercium explicari
neutiquam posse, tuem ur:
X L V . E o vel m axim e, quia ipso praestructo tollitur hn-
mana libertas quoad motus corporeos, aliaquc innumera ab»
surda inde sequuntur:
X L V I . D em iim influxus p h y sic i, quod utique systema
(d u m m o d o , Aristotelico probi expurgetur cmno ) ceteris praeferendum esse videtur :
X X V I I . In hoc explicatur Com m ercium , quatenus ani
ma voluntate sua , pro lubitu , vim corporis motricetn
( prop. x v ; et x v i . ) determ inat, Corpus vero Animae prae-
bet occasionem , ut vim sentiendi necessario exerat: tametsi
m odus, quo haec f i ant , ignoretur ( i i ) .
X L V T II . Considerandae nunc sunt facultatej Animae , intellectos v idelicet, atque voluntasi. Ad intellectum pertinent ideae , seu m odificationes, et est in homine potentia
necessaria . Voluntas autem libera est libertate indifferentiae
circa bona, et mala f ini ta. gfe
X L I X . Tam etsi nec bonum sub ratione boni sespuerc ,
nec m alu m , qua m alum amplecti valeat.
L . Eidem libertati neque astrorum influxus , si qui ta
men e s t , neque D ivina Prescientia quidpiam detrahit;
____________________________________________________ U .tm n us I-cgatUr E p isto la , quam scribit is ad Henricum Morum > et altera ad Elisabetam Principem Palatinam . Tom. 4 - “
( i i ) M odus, inquir, in A ugustinus, quo corperiius udhirent sp ir itu i , ■st unim uliu f u n t , omnino m irus ts t , utc comprelrtntii »b homine pottst , I.ih . » i . de C ivitate Dei cap. io . nutn. i.
b 3
5 r
. X * » X
L l . Sicuti inec ratio sufficiens , qua semper ducitur ,
quaeque in agentibus liberis non semper.objectiva, sed quan
doque etiam subjcctiy* est. : Inse,
L l l . Quid porro est, quod in suis volitionibus vero liberis, ultimo determinat voluntatem ? N o n judicium practi-
(um y ut vocan t, intellectus; neque bonum , vel malum fi
nitum repraesentatum; sed ipsa est voluntas, quae propria v i ,
et energia sese juxta boni , vel mali repraesentati rationem
sibi propriam ultimo determinat»
D E
U I
T R O ' J E M I U M ,
; i - . i t ' ' ’’
superioribus annis de h o m i n e , deque duabus Substanti is ,
q u ib u s ipse c o n s t a t , d is s e r u im u s , earum-
que naturas pluribus proposit ion ibus de
t e r m in a v im u s , i i nunc m er i to de huma-
nis actiortibus disserere, e a r u m q u e n a t u
ra m perscrutari a d g r e d im u r ; ut ind£ ho
m i n e m ad i l lam ', et hujus te m p o ra n e a e ,
et alterius aeternae v itae veram fe l ic i t a
t e m
tcm faci l ius p e r d u c a m u s , ad q u a m unusqu isque Se natura Sua co m p a ra tu m , et d eterm in atu m cognosc it , q u a m q u e non- 1
nisi recta suarum operat ion um institut ione Sibi com parare potest . Sed q u o n ia m q u a e c u m q u e in h o m in e sunt a c t io nes^ eae d u m tax a t Vel p h y s i c i , vel mo-
raliter consideran dae ven iun t ; h inc hoc
duplic i h u m a n a ru m ac t io n u m statuto g e
n e r e , pysico s c i l i c e t , et m o r a l i , p r im u m nobis a g en d u m est .
aliud CSt ni*L artiv». potfn*
tias exercitum . Unde quandiu humanas na
turae potentiae activae exercen tu r , tamdiu e as , sive in Ani.
ma , sive in Corpore inspectas physice agere ndsirmarnus .'
Sunt autem duae in hominis A n im a ’activae potentias } nem- pe Intellectus , et Voluntas:
I s Atque utriusqne potentiae operationes sunt actionesin Anima immanentes , non vero transeuntes,—-— — 2— —
l l l . Actiones autem hujusmodi quadruplici sub aspectil z Philosophis communiter considerantur ; nempe alia Sim
plex Perceptio , alia Judicium , alia Ratiocinatio , denique
Methodus alia dicitur . Nostra autem sententia ad duas spe
cie diversas classes contrahi jure optimo possunr aa Sim-
plieem videlicet Perceptionem , ct ad Judicium , quod R a*
b /f- tio-
DE HUMANA: NATURAEP H Y S I C I S A C T I O N i B V S ,
tiocinium , cr Methodum , si proprie loqui velimus , in
cludit.I V . Methodus igitur non est mentis actio a ceteris
reapse distincta , ut nonnullis placuic ; bene vero ipsum Jii . diciurn , quo veritas aliqua hoc potius , quam alio modo inquirenda , aut aliis exponenda suscipitur .
V . Simplex Perceptio est nuda contemplatio rei , quas
menti obversatur , quin de illa aliquid adfirmet , aut negee.
Actio tamen Simplicis Perceptionis, confundenda non esc cum
illa , quae ideam audit.
V L Est enim idea actionis ejusdem modificatio , quas
quamvis 'verum , perfectumque judicium non contineat, aliquam nihilominus judicii spedem praeseferre videtur . E t li
cet ejusmodi modificationem efformari quodammodo? a mente
concedamus ad instar imaginis dati objecti , vera tamen ,
proprieque dicta imago dici neutiquam potest .
V II . Quare ideam distingui formalitcr a mentis perce
ptione , non autem ab ipsius modificatione sustinemus.
V I I I . Diversitatem autem idearum pendere a diversi-
tate objectorum , q u » ah ideis , modo suo , repraesentati
tur , nemo inficias i b i t .
I X . Hinc corruit eorum opinio , qui suas ideas rerum
expressas esse species p u ta n t .
X . U num namque mentibus humanis inesse intellectum „
cumque activum , et sua activitate producere sibi in dies di
versas ideas ad praesentiam diversorum motuum , qui fluidi
nervei ope causantur in communi sensorio , seipsum videli-
cet modifi«ndo , nemo non videt, ;
X I .
X M. X
X I. Magna enim hujus fluidi nervei ( quod etiam spi
ritus animales , vel vitales audit ) est copia , quae modo
mirabili , atque incredibili celeritate excurrit per n e rv o s . , et
acceptam impressionem ad commune sensorium defert , in-
deque pro ratione vividioris , er debilioris impressionis , vividiores , debilioresque fiunt ab intellectu suae perennis
actionis modificationes , , hoc est idecp * haeque clariores , aut
obscuriores :
X I I . Quas suis respectivis objectis semper esse confor
mes dicimus ; ideoque semper veras : non tamen form aliter .
Veritas namque formalis includit necessario convenientiam
integram , aut dissidium totale subjectum inter , et attribu*
tum ; ideae autem cum proprie non adfirraent , aut negent de conceptis objectis , nullam talem exprimunt convenien-
tiam , nullumque dissidium : igitur non sunt verae forma*
liter.
X I I I . Itaque ideis inesse statuimus repraesentationis ve
ritatem , quam Peripatetici transctndcntalem , seu i» essendo
barbare dixere. ..X I V . Objecta enim , quae repraesentant ideae , ab liis
immediate etiam includuntur ; quatenus nimirum intellectus
ea cognoscit. H inc ideas immediate ad objecta ipsa termina
re adserimus:X V . Quocirca evanescit opinio Scholasticorum adseren-
tium , cognitiones non terminare ad objectum immediate co
gnitum , sed ad illius quoddam simulacrum , quod in phan
tasia efformatur , quodque idolum m ateriale, idolant phantasti
cum denominavere:
X 26 )(\\ X V I . Quemadmodum et eorum , qui verbum mentis ,
ec conceptum objectivum pro immediato cognitionis objecto
statuere: ■ • ' ' ‘ i ' T • •,
X V H . Porro cum intellectus s u i vi propria actiohes
sese modificando producat ( e x ' propo. x . e t x i . ) quum,
que ideae sint carumdem intellectus actionum modificationes
( ex propo. vi. ) sua sponte f lu i t , eas omnes esse de novo in eodem intellectu.
X V I I I . Quuar£ id e a , qua? D eum repraesentat• non est innata i :-
X I X . Sicuci nec illae , quae prima principia , aut axio, mata sive moralia , sive speculativa exhibent:
X X . T u m etiam corruit opinio Malehranchii autuman- t is , mentes humanas eatenus modificari , seu ideas habere ,
quatenus quaecumque cognoscunr in D eo videnti
X X I . Tandem Occasionalistarum rejicimus opinionem
quorum judicio ideas omnes in humanis mentibus Deus per
se , et immediate producit. , '■■■■■
X X I I . Itaque * sic , in nostro systemate , explicatis
ideis , dicimus eas esse judicii materiem . n Nolumus tamen
judicium constare ex pluribus ,* sed esse .simplicem mentis
actum , quo relationem convenientiae , vel discrepantiae in- ter duas , aut plurcs ideas deprehendimus , easdemque vel
per adfirmationem conjungimus , vel per negationem sepa
ram us . n " . , ■: •: < ’
X X I I I . H inc cum adfirmatio , et negatio ad intellectum
pertineant' 3 dicimus , judicium .esse actum intellectus f non
vero voluntatis *X X I V .
X X IV * Mentis judicia, si verbis exprimantur , proposi
tiones dicuntur; et quemadmodum illa ratione objecti, ita oc
istae ratione subjecti diversum valorern , variamque habent
extensionem*X X V . Quadruplex autem propositionum prascipuum ge
nus agnoscimus • propositio videlicet vel est Universalis, vel
Indefinita , vel «Singularis , vel Particularis . Propositionum porro universalitatem aliam dicimus esse metapliysicqm , quae
nullam patitur exceptionem , aliam moralem , qnae ecsl ali
quam possit exceptionem admittere , plerumque tamen vera
e s t .X X V I . In determinanda autem propositionum , praeser
tim indefinitarum ( quarum est objectum indeterminatum )
mantitate saepe homines errant. U t igitur erreri aditus prae
cludatur, propositiones indefinitas dicimus in materia necessa
r ia , et impossibili aequivalerc universali: in materia vero con
tingenti distinguendas esse propositiones indefinitas doctrina
les ab historicis ; et illas universalitate morali semper esse
universales, has verd modo particulares, modo singulares ad-
firmamus.
X X V I I . Singuli, praeterea propositionibus sua inest ve
ritas, vel falsitas. Hinc defendimus unam ex duabus proposi
tionibus singularibus, sibi contradicentibus , dc futuro even
tu contingente absoluto libero , in se esse determinate ve
ram , alteram vero determinate falsam.
X X V I I I . Itaque licet unaquaeque propositio suum deter
minatum habere debeat objectum, ut verificctnr quod enun
tiat y omne tamem propositionum , q u a aliquid impossibileenun-
v «nunciant eliminamus objectum , quaestionemque omnem de ime rationis ut inutilem improbamus.
X X JX . Quid igitur sentiendum est de objecto proposi
tionum de futuro absoluto libero? Dicimus primo" illud sem-
per habere in se formalem propriae exiscentiae rationem, hoc
est determinationem ad existendum : quam in non existentia
sui pro nunc , et ejusdem existentia pro postea constitui*
mus . Quod et formale quidem est illarum propositionum
verificativum, et inttinsecam constituit objecti existentias fu
turae rationem : quae a Scholis dicitur futuritio formalis , quaeque confundenda sano non est cum illa , quam causalem di
xere , quamque objecto futuro extrinsecam esse adfirrnamus.
X X X . Sunt judicia extrinseca, seu propositiones ratioci
nii materies : igitur ratiocinium modo tractandum adgredi-• v - • . . -, ’ * •» ’■ , . ;
rau r . Quod cum sit quaedam judicii species ( ex prop. 1 1 1 . )
recto actio mentis ignotum ex noto inferens dicitur ; aut cum
T u llio ccr R a t io , qua ex rebus percepit a d id , quod non per
cipiebatur adducit . Atque duplici sub aspectu considerari
potest , nempo metaphysico , cum intellectus ab una ad a*
liam veritatem per illationem progreditur ; et physico ,
cura idem intellectus conclusionis judicium finit , peragit * perficit .
X X X I . Quocirca ratiocinium melaphysico inspectum plu-
xibus realiter inter se distinctis veritatibus contineri : physico
autem consideratum , in solo conclusionis judicio consistere,
sustinemus.
jX X X II . Ratiocinium ratione materiae d ivid ior in de
monstrativum , probabile , et sophisticum , quod syllogisti
cae artis ope maxime elicitur : quatn artem assequenda: veritatis omnium utiliorem esse dicimus * Verum secundum, cc
tertium hon est cum primo comparandum , nec secundum
cum tertio confundendum.
X X X I I I . Demonstrativum enim ratiocinium syllogismi
auxilio elicitum parit in mente scientiam : constat quippe
hujusmodi syllogismus praemissis certis.
X X X I V . Probabilis ver6 syllogismus , probabile con-
tinens ratiocinium, in mente opinionem gignit ; cum una ,
vel utrraque praemissarum probabili semper ipse contineatur.X X X V . Neutiquam tamen syllogismus simpliciter pro
babilis dicendus est sophisticus: hic enim vero , eum semper propositionibus, seu judiciis falsis constet, nonnisi errorem
continere potest, contra ac i l le .
X X X V I . Hinc errant M alebranchius, et Huetius syllo
gismum probabilem cum sophistico confundentes.X X X V I I . Quemadmodum et Michael Fardella , qui a-
perte statuit, syllogismum probabilem esse sophisticum , etiamsi
insignis, et maxima probabilitas habeatur .X X X V I I L D u m enim haec ita docent laudati Philoso
p h i , ceteroquin doctissimi, Sceptismum promovere videntur.
A d quem convellendum duos statuimus argumentandi m odos,
duasque vias esse agnoscimus , quibus insistendum est in ac
quirendis cognitionibus, demonstrationem videlicet, et proba
bilitatem : quam varios habere gradus ( quibus fides humana
innititur ) per quos deveniri possit ad certitudinem , nem o
nisi Scepticus inficiabitur.
X X X I X Eam autem dicimus breviorem % clarioremquede-
)( 3° )(
demonstrationem, quae recte adhibito syllogismo perficitur, ut
frustra proinde adversus syllogisticam artem obstrepere cen
sendi sint Lok iu s , et Soria.
X L - Confert enim plurimum syllogismus ad veritatem
ob oculos ponendam , quum in eo , admissa praemissarum
verirate , non possit intellectus veritati conclusionis refra-
g a r i .X L I . Eam tamen veram , propriamque demonstrationem
esse inferimus, quae in concatenatione consistit syllogismorum, quorum praemissae nonnisi definitionibus , indubitatis expe
rientiis, axiomatibus , et jam antea discussis propositionibus
continentur, a t .• . i . . . . . . , ’X L T I . EffVaetiorum igitur Scepncorum demonstratio nec
recta est , n«c in praesenti rerum ordine possibilis. Quinimo
•eam esse rectae rationi contrariam, pessum dare omnem cer
titudinem, veramque evertere Religionem propugnamus.
X L I U . Non enim humanae mentis brevitas , rerumque agnoscendarum difficultas , quibus Scepticorum tota innititur
deliratio, motivum est sufficiens asserendi , de omnibus esse dubitandum : hoc quippe demonstrandi genus idem peccat
peccatum , ac illud Scholarum , a, dicto secundum quid , ad
dictum simpliciter.
X L I V . Quare licet humana ratio suos sibi a natura
praestitutos limites habeat , extra quos prosiliens, nonnisi in
tenebras offendat ; plura tamen certa , tum per simplicem
intuitionem , quum per demonstrationem sibi comparare po
te st : .u t nullum proinde dubium habere quis possit , quin
in humanae cognitionis linea aliqua certitudo adstruenda s i t :
X L V .
X L V . Sccus enim actum est de tota hom inum sorte :
quum quae divinitus nobis revelata s u n t , rationis lumine a-
gnoscamus : quaeque frustta nonnulli Scepticorum fautores
cum H uetio , ab universali eximunt dubitatione , si rationis
nostra: lumen sit ita infirmum , ut nullam certam cognitio
nem parere possit.
X L V L U t enim credamus veritatem rei divinitus reve
latae, oportet prius nos certos esse , tum de existentia reve
lationis, tum de auctoritate Dei revelantis ; si enim de alterutra dubitare liceret, non posset huic dubitationi superstrui
( > ■certa fides rei revelatae ; atqui talis certitudo obtineri debet
per lumen rationis: siquidem illa praerequiritur ad querneum-
que actum fidei : ante fidem autem non affulget nobis aliud,
lum en, nisi lumen rationis : si igitur lumen rationis nostrae
ita imbecille-esset, ut nihil certi per illud cognosci possit ,
jam et ipsa certitudo fidei tolleretur.X L V I I . Quilibet tamen Philosophus in suis comparan
dis cognitionibus moderatum , et methodicum examem prius instituere debet f indeque rerum naturalium seriem , cau
sas , nexum , ordinem , juxta vim , suique captum deter
minare .
X L V I I I . In sola autem hac determinatione humani in
tellectus certitudinem consistere dicimus : eamque diversam ,
m ajorem , aut minorem esse, juxta diversam objectorum perce
ptionem, intensioremqne determinationem , ultro adserimus:
X L I X . Quae certitudo eidem intellectui subjectiva qui
dem esse debet, quatenus est ipsius actio ; ( ex prop. n . ) noo vero objcctiva, ut nonnullis placet.
L .
)( 3 2 X
L , Ast nequit intellectus hanc sibi certitudinem compa
rare y nisi aliquo infallibili donetur medio y quod communi-
ter criterium dicitur i cujus ope ■ verum a falso discernat ,
cognitionum confusionem v itet, et claritatem % cujus est, ca- w
p a x , acquirat, \ -
L I . Porro Criterium hoc , seu hanc adeptas veritasis ,
et certitudinis tesseram in evidentia , seu summa perspicuitate situm esse ducimus; quas et pacata; conscientiae testimo- n io, et sensu optimorum communi firmetur.
L is . Triplicem hanc facimus evidentiam . Quae in rebus
obtinet imelligibilibus eam metaphysicam, seu mathematicam
vocamus , quae sane in tali posita est modificationum , se»
idearum claritate , ut ineluctabili vi mefitem ad assensum
rap iat .
LTII. Neque vero huic evidentiae; quidquam detrahunt
demonstrationes , quae ex propositioriibus Euclidis, xxxv . , ec
xx x v i . in eam communiter congeruntur ; aut ca , quae ex
propositione x v r . ejusdem Euclidis L i b u t . efformari pos- sent argumenta y qnae nec a Pclctaria nec a Clavio rectc
sunr explicata,.
L I V . Omnes autem veritates recte , cvidentcrque ex
principiis deductas per ratiocinationem metaphysica certitu
dine gaudere propugnamus j;
L V . Quemadmodum et illas , quas intimi sensus testi
monio perspectas habemus . Qui cum sit interna quaedam
motio , seu persuasio reminiscentiam semper includens , qua»
Animus sibimet' suarum affectionum , operationumque con* scjfis est 3 d icim us, illum tum praesentes , cum praeteritas' re>
spi*
«Mi«i i.- * i i ...
X 3 3 X..— -.—mi—— '■"« .... -.......i,-. ni i———«— mmmm—marnm n
spice re affectiones , ct operationes-, proindeque veritates ; e r
immediate quidem praesentes-, mediate vero, praeteritas.
■LVI»- Physicam dicimus evidentiam ,- cujus ope de re
bus sensibilibus certam' adipiscimur cognitionem-. E a au- rem oritur ex vivida-, constanti , et uniformi sensuum re-
nunciatiooe , quae ubi adsit , sensus minimo dicendi sunt
fallaces-.- . t - ' . - - ^L V H . Mulca , circa hoc rerum genus , sensuum judi
cia , seu renunciationes plure*' simul ab usu , cc experientia proveniunt: plures^ etiam , quae sensuum renuneiatfones cen
sentur vel a-solo u su y vel ab experienda originem trahunt ?
veluti , quae visu ferimus «circa corporum; distantiam r figu
ram , et magnitudinem, ■ ..
L V I I I . Vocamus denique moralem , seu historicam-eyh
dentiam* illam?, - quam de facti alicujus- existentia habemus;,
quae ex constanti* quidem-, et universali hom inum con sensa^ 'J de facto illo testantium enascitur . Quod si factum aliqUodsl, nec constanter , nec universaliter testatum habemus , prS majori , vel minori testium numero , et gravitate facium, ipsum , intra probabilitatis historicae limites , majorem mh noremve merebitur fidem.
L I X . Haec autem’ m oralia certitudo cum. vere tumma e st , et plena , ponderis eam ejusdem esse adserimus dc phy
sicam , et mathematicam , seu geometricam . Nam omnis-
~1fottunum status > societas tranquillitas .riionutn- , vita de-
nique ipsa hac nititur certitudine , cujus fundamentis con- vulsis , aut nutantibus , actum foret cte siumano genere
act\im etiam de scientia . et ceteris ouibuscumque.
L X . Quapropter delirat Volterius in hanc moralem cer*
titudinem plenam , e t summam impetum faciens:
L X I . Sicuti et D . C ra ig geometricis computationibus
involutus adserens, eam decrescere in ratione inversa distan-
riarum ab origine facti ; 'non desunt quippe paradoxa tum Circini , tum aequationum solemnia.
L X H . Non omnia aut metaphysice , aut physico } a u c moraliter certo nobis innotescunt ; sed et multa per Analo
giam cognoscimus . H inc dicimus , argumentum ab analogia
desumptum 1 aliquando mereri assensum moraliter certum ,
aliquando vero probabilitatis non excedere gradus „ Atque eo
m a jo r , vel minor est probabilitas, quo majoris., aut minoris ponderis tum nostrae, tum aliorum sunt observationes.
L X I I I . Ea autem , quae probabiliter nobis innotescunt ,
licet in liypotesi sunt absolute fallibilia , non omnem tamen
assensum excludunt. Quar£ merito inferimus, assensum mo-
tivo absolute fallibili inni?um non esse imprudentem.
D E M O R A L I B U S
H U M A N A ; . N A T U R A A C T I O N I B U S .
O ralif humanae/naturae actio illud est acti-' vae facultatis exercitium', quod praelucente
intellectu', et' libere'determinanto' Voluntate objectum' particulare' respicit
II. Esse autem exercitium I i o c modificationem quamdam,
aliius exercitii physici , de quo prop. I I . par. I. ; et insuper ea inter se forrnaliter distingui sustinemus: quatenus nempe te'
libera' potenrta promatiat y 'et: diversum boc .audit .comotatum»
III . Cum enim' humanae natura in virium Animae , Cor- porique divinitus impressarum consistat complexu, unde actio- num naturalium quidam exurgit’ infallibilis ordo ; cumque natur Alium' causa sit' D eus , non' est cur quisquam refragetur,
tam morales actiones esse naturalium liberas modificationes
qnamieas ex eadem natura de novo oriri »•
c 2 '- XV,-
IV . Nova autem haee , quae fit actionum . modificatio ,
aliquam semper humanae naturae , seu illarum ,virium.com-
plexui affert mutationem , cujus ope . aut complexus ille , vel
si maris natura, perficitur, aut imperfectior.redditur.V . 'Q u a r e , quae modificationes perficiunt naturalem actio
num statum.,-eas dicimus eidem esse consentaneas , indcque
bonas;, quae vero illum : imperfectiorem reddunt., eas disconvenientes, et inde malas esse pronunciamus.
V I . Cum autem nulla’-ex ejusmodi modificationibus ,
quae humanae naturae raliqtiam semper mutationem adferunt(( ex prop. I II . et IV . ) ;fingi valeat , quae actionibus natu
ralibus inducta,-easdem1 non-perficiat, -aut imperfectiores red-
. d a t ; nullam idcirco actionem.moralem .simus esse , et i n individuo indifferentem, adfirmamus.
Y I J . - Omnes .porro . , .er singulae morales hominum a- ctiones i n recta ratione., .quae Summae Rationis quaedam
est participatio fundamentum .habent . .Ipsa vero ratio in
hominum natura inest , .sine qua ne concipi quidem , e.a
potest.
V i n . Cum enim -homines libertate donentur ; cumque
..ad-sibi debitum,, e t , proportionatum .finem tendant , patet
.vipsis necessariam ■ esse ..dcbere-rectam quamdam .> certamque
norm am .,. ad quam morales.., seu liberas suas actiones com-
ponant , . ne falsa-boni spede de.ceptb, dum proprium insequuntur finern, ab- Mlo longissime, recedant .
I X , -N o n esc. ergo dubitandum,, quin providentissimus
! naturae. A u cto r .D eu s eam. normam hpminisjus ipsis concesse-
i r i t . . Hinc eum norm a.haec.\ab hominis, natura petita. ( prop.
V II . )
V II . ) jus naturae vocetur, jam plano consequitur jus ipsum
.naturae- existere.X . Hoc autem naturae- jus a Deo hominibus concessum'
legis proprie dictae vim habere, et ab aeterna lege , quam e?
xistere propugnamus, o r ir i-n em o - inficias f t i t .X I . Numque cum lex aeterna sic Dei Voluntas ordinem,
naturalem conservari jubens-, ae perturbari vetans ; cumque
ordine , et praecepto positis , ponatur., regula , cujus auxilio
ipse ordo conservetur,: ct non perturbetur, et illis, ablatis ,
haec etiam auferatur, ncn esc cur quisquam neget , hanc .ah
illa originem sumpsisse. ■ , .XII.*- Est itaque, lex. naturalis omnibus hominibus, cora*
munis-,,
X I I I . Est insuper apud omnes homines eadem'.X I V . Estqiie omnino immutabilis..X V . Quare hanc naturae Jegem veram inducere obliga
tionem, cujus vi homo tenetur eidem-legi suas actiones con
form are , ex eo patet,-quod nequeat ipse contra illam opera
r i , quin se male egisse , hoc est difformiter propriae naturae
( ptop. V .) ex recta ratione percipiat, atque inte lligat, se a
proprio fine aberrasse: - duo haec enim a i veram obligationem
inducendam et necessario-requiruntur , et simul sufficiunt.
X V i . Hanc autem veram , et proprie dictam legis na, turalis obligationem immediate repetendam esse existimamus
ab actionis convenientia cum recta ratione, scu cum propriis reetae rationis dictatis, quae legem ipsam naturae constituunt
( prop. V I I . et iX . ) ; mediate vero ab ejus humanae naturae
Auctore D e o ,c i X V I I .
X 3 3 )('
X V I I . Hinc reluctamur Puffendorfio , ejusque commen
tatori Barbeyracio, qui omnem juris naturae obligationem ex una' voluntate jubentis , et vetantis Dei immediate derivant ;
non inficiemur tamen ipsam D ei Voluntatem arctius efficere
duplex- illud , qticfd statuimus obligationis'vinculum, quoties
adjungatur.
X V I H . Nedum' vero proprie dictam paric jus naturae
obligationem, sed sua etiam non destituitur naturali , ct in--
trinseca sanctione , quum actiones illae , quae sunt ipsi juri
conformes, sint etiam intrinseco delectabiles , et utiles , inju
cundae vero, et noxiae , quae ab eo dissentiunt ; haec tamen
sanctio hujusmodi non est ,-u t valeat homines ad juris naturae observandam sufficienter,, ut oportet;, allicere’ ,, e c ex
citare-.- ■ ' ■■■ 1 ' ,
X I X . Hinc laudis cupiditas , timor infamiae , corporis
temperies , et id genus a l ia , quae Baelius collig it , sufficien
tem sanctionem constituere non possunt , nec proinde homi
nes- ad juris naturae observantiam sufficienter impellere .
X X . Externa igitur, et positiva sanctione indiget jus na*
eurae, qua omnes , et singuli homines; ad ejus observantiam
satis apte impellamur , qua' nimirum facile noscant , et abs
que ulla haesitatione, sibi longe utilius esse , jus ipsum ser
vare, quam illud infr ingere, ut , quum pravis animi cupidi
tatibus agitantur iis possint obsistere. '
X X L Ad hoc autem plurimum conferre possunt leges
humanae positivae quas necessarias esse dicimus , ad v iv e n
dum secundum rectam rationem, seu jus hoc naturae:
X X I L Quae, ut rationem legis habeant, vel in hoc ju„.
^re naturae, vel in positiva Divina lege fundentur est opus:
X X I I L Neutiquam tamen hae .humanae leges perfectam
juris naturae sanctionem conficere valenti
X X I V . Quocirca dicimus, extrinsecam juris naturae san-
.ctionem veram , et sufficientem m altera, quae superest, vita
exequendam esser eamque proptereain futura, post corporis
mortem, retributione unice constituenda.
X X V . Q u a re , exclusa idea Dei Remuneratoris , aut
Vindicis, alteriusque vitae, nulla fingi potest vera , et suffi*
, ciens ju ris naturae sanctio , atque proinde, licet homines sen
tire possent , se ad juris naturae observantiam teneri etiam .absque Dei cognitione, et spe futuri.praemii ; utraque.tamen necessaria e s t , ut eorum voluntas allidatur ad honestatem.
.Y X V I . ^3m vero honestas omnis desumenda est ab illa
actionum cum hoc jure conformitate , ut inde , quod huic
juri conforme , bonum , qued difforme , malum jure dica,
m us.
X X V I J . Malum idcirco fbrmaiiter,acceptum in negativo
constituimus; bonum vero in positivo.■ X X V m . Bonitatem igitur , et malitiam esse humanae
naturae actionum moralium.qualitates, , et illam quidem posi
tivam, hanc vero negativam esse inferimus.
X X I X Ejusmodi autem qualitates dicuntur communiter
moralitates , quae nonnisi iis inesse possunt humanae naturae
actionibus, quae liberae sunt , quaeque ad objecta particularia
tendunt, eaque respiciunt, unde bonum , malumre particu-
: la r e , et specificum oritur., X X X . Quart proprie exprimi easdem actionum morali-
c 4 . taiss
tAtes posse-tantum propositionum particularium ope , quae
sdlicet sunt de bono, et malo particulari, aut specifico; mi
nime vero propositionibus generalibus , vel indefinitis , quae
nimirum sint.de bono , e r malo in-genere,-constanter asserimus.
X X X I . Quemadmodum enim propositiones indefinitae
objecta , ideoque bona , aut mala in genere significare , et
exprimere quidem possunt , non tamen in specie ( ex prop.
X X V I . primae partis ) ; ita neque ullam moralitarem pro
prie innuere valenc , - contra ac .nonnulli falso sibi persuasere .
X -X X H .' Vera igitur-principia-moralia , seu regulae morum esse nequeunt , nisi propositiones, quae 'determinant bo-
'num in specie sequendum, malum in specie fugiendum, qui-
•busqtie i specifice distinguatur bonum sequendum a non se
quendo, malumque fugiendum a non fugiendo.
X X X I I I . Quum enim bonum in genere sit id , quod
placet , quod displices vero malum ; -quumque non omne
id , quod placet sic sequendum, neque fugiendum omne id , ,
■quod displicet ; patet non omne bonum esse,sequendum ,
-non omne malum esse fugiendum.
X X X I V , Cum itaque hae duae ■ propositiones bonum est umandum, malum est fugiendum sint propositiones indefini
tae , ac de bono , et malo in genere, non autem in specie-.;
•ideoque non distinguant bonum amandum a non amando ,
-nec malum, fugiendum a non fugiendo ; sua sponte fiuic ,
•easdem neque raoralitatem ullam innuere , , neque principia
.-moralia esse possc .
X X X V . Possunt tamen dici principia naturalia , quate
nus necessarias humanas naturae in n u n t, exprimuntque incli-
nationes, et declinationes, quae sunt d eb on o , e t malo gc-
neratim accepto.X X X V I . Ita enim cuicumque rationali creaturae, ve lit ,
nolit , quemadmodum verum est percipiendum , et -falsum
repellendum ; ica bonum amandum , malumque declinan*
dum , ut aliter «fieri nequeat , .q u in ‘humana natura penitus
. evertatur .
X X X V I I . Quatuor autem i n "humana natura ejusmodi
agnoscimus principia , quae sunt praecipuae mechanicae naturae
leges, quibus homines ad se ,su u m q u e genus conservandum,
atque perficiendum feruntur . Est enim vero prima : pro
pensio naturae in - verum generatim : secunda , .propensio in bonum indefinitum j et sum mum ; tertia propensio se con
servandi; quarta denique, stimulus veneris generacim.
X X X V i l l . Neque ici sine magna Supremi N u m in is pro-
videntia fieri kitclligendum est , ut^homo non sola ratione ,
( quae per scipsa sine ullo affectu frigida est ) ac libertate
ad suum f inem , eique adaptata media ducatur, sed -vi etiam
ipsius naturae, ac-irritatione quadam impellatur au scilicet ubi ratione, nc libertate sit facile abuti, non possit mon iis naturae legibus obsequi, quibus i r r i t a t u r quaeque , .ut ille ait s
, urunt, et excoguunt sub pectore.
- X X X I X . N eque tamen iper aioc »quidquam humanae na
turas detrahitur libertati , aut actionum moralium censui .
C u m enim homines prius regantur iis inclinationibus , quae
v «orum nafurae a n lm a l l J n s u n t , quaeque n a tu ra le s .su n t .q u u m *
oue. A --
.
) U O ( ______________________
<que naturalia libertati subtsse nequeant , nihil sane demonstra
tu .facilius est., humanaeque naturae .accommodatius , quam omnes humanas actiones ., idest,morales , provenire ex varia modificatione quatuor illarum legum naturalium ( prop.
X X X V I I . ) . ; quaevarie modificatae ratione , et conversatione,
in peculiares*evadunt inclinationes, aut declinationes, quibus,
utpotc liberis, deinde moralis hominum matura Tegitur.
X L . Cum ig i tu r ‘ hujusmodi Inclinationum , aut declina
tionum modificationes , a .recta ratione praeceptae , aut veti
tae , sint in morali ordine; cumquae , quae recta ratio praeci
p it , ac v e ta t , per se, et .immutabiliter honesta s int, vel tur
p i a , ipsae quoque-hominum;morales actiones a fu re natura? imperatae , aut prohibitae, ;tam em intelligantur ante .volunta
tem immediate praecipientis., «.aucvvetantis Dei , intrinsecam honestatem , aut turpitudinem ■ habere,dicendae sunt.
X L I . Quapropter absurdissima e t 'H o b b ii .opinio , qui
nihil m aturi sua honestum esse , vel turpe , nihil justum ,
aut m justum .,' sed omnem justitiam , vel injustitiam poten
tia , et viribus dimetiendam esse contendit, ut tantum cuiii-
.bcc Jiceat ., quantum v i vpotest,efficere.
X L H . N eq u e m inus,absurdum e st , quod statuit H elve
tius , a physica nempe sensibilitate , ct personali lucro bonum vel malum m orale, ju stum vel injustum originem sum
psisse .
X L I I L Possent .autem morales humanae naturae actio
nes , quae respiciunt deges, positivas , quaeque ob circumstan
tias tales evadunt., extrinsece bonae esse , aut malae , vel si
eaedem actiones sine recta ratione sumantur , neque in hac. ne-
............
X 43. X
necessario fundari concipiantur , ut nonnullis parum cautis
visum fuit , tunc pariter ab extrinseco bonae , aut malae fo
rent ; at cum hoc repugnet (. ex prop. V I I . ) , , ejusmodi hypothesim , ut morali ordini contrariam, rejicimus.
X L I V . Quum enim homo quilibet , rudis utcumque et imperitus , dummodo rationis usum sic consecutus , ne
dum valeat honestatem a turpidine facile distinguere , sed
naturali' quodam affectione donetur , qua ea , quae honesta
sunt necessario approbet , iisque delectetur quae-, vero tur
pia necessario improbet , et aversetur, sequitur sensum m oralem turpitudinis, et honestatis homini cuilibet ab ipsa na
tura inesse: igitur sensus hic non hominum inventioni, non1 educationi, multoque minus corumdem praejudiciis, ut stul
te quidam opinati sunt , esc tribuendus .
X L V . Quod si ea ,, quae in morali sensu habentur , ri
te perpendantur apertissime constabit,, ipsum non esse ni
si animi facultatem propriam , et naturalem in natura hu
m a n i , rectaque ratione fundatam ( e x prop, I II . et I V . )
X L V I . Quare Auctor Iibri Naturae qirammaxime in eo
delirat, dum v u l t , sensum hunc esse sextum quemdam cor
poreum- organicum sensum,, aliis quinque plano similem, aut
analogum.X L V U . D u m vero moralem honestatis , et turpitudinis
j^nsiunn ^dertTTTPamm o''habere , ejusque facultatem esse
contendimus, non hanc profecto a ratione / “vel a voluntate
distinguimus „ sed ab utraque simul derivandam esse existi
m am u s^ prop- x. ) non enim nisi rationi ridetur esse tri
buenda relationum perceptio 3 quibus h o n estasyau t turpicu-do
' 4 4 ) (ym*m «i <m o»C.v i - .............
do d eterm inaturneque nisi voluntati tribui posse perspicitur-
actionum illa approbatio-, v d improbatio , quae cx eodem
morali sensu, nascitur ,~ne<? non voluptas illa , vel molestia
qua cx honesta, vel'turpi actione afficimur.
X L V I I I . Itaque actionum moralium natura sic explica
t a , et intellecta , dicimus , quo saepius eaedem, sive similes-
actiones.ab hominibus exercentur , eo majorem easdem pa
trandi facilitatem ah illis comparari. Undo in hominibus m o
rales oriuntur habitus , quos , cx- repetitis actionibus morali
bus, in eorum voluntate generari inferimus.
X LIX -. Quamobrem sicuti actiones ejusmodi' a natura-
rationali de novo fiunt ( ex prop. H I ; ) , ita' et habitus cx- ilHs<enascentes y quos ideo innatos' neutiquarn esse posse tue-
• mu* . Excipimus tamen ab his illos habitus supematurales
videlicet Fidei , Speiy et Gharitatisr quos vi Baptismatis, in
Ghristi fidelium animam infundi docent T h e o lo g i .
L.- Morales idcirco habitus bonos dumtaxat , vel malos'
esse possc statuimus , quemadmodum bonae , aut malae sunt
actiones morales ( cx prop. IV . V, et VII»
LT. Quum autem habituum moralium ope hominis vo
luntas, vel perficiatur , vel reddatur deterior, dicimus , mo
rales habitus bonos esse virtutes, malos vero vitia.
L H . Quatuor itaque praecipuas morales agnoscimus vir
tutes : nempe Prudentiam , Justitiam , Fortitudinem , e:
Temperantiam , quae naturae rationalis sunt veluti cardines ,
quibiis innititur i et sine qneis ea minime subsistere potest.
L IH . Singulis autem virtutibus■: sua opponi vitia , quae
ilonnisi ex illarum oriuntur abusu , facile perspicitur . Vel
enim-
r.tnim quis illis utens virtutibus , -ultra quam fas est , exce
dit , et per excessum abuti . iisdem ; vel non exequitur id,
omne ., quod virtutes praescribunt., et p er defectum Iisdem
xibuti dicitur.■L IV . Jam vero tam laudatae virtu tes., quatri,illis oppo
sita vitia cum saepe numero exercentur , foventurque ,-aA
hominibus quodammodo, naturalia evadunt, . ut .ea. rxtirpare,
•et auferre .sit moraliter p lan e imposibile.
; L V . Radicatis autem ita in natura virtutibus , aut v i
c i i s , , enascuntur inde,hominum mores,, .quQs,-ex. virtutibus
honos , ex - vitiis vero, malos esse dicimus .LV.L H inc,cum mores ,nihil aliud sint., ,nisi quaedam
operandi consuetudo , .vel 'secundum , vel contra legem ; cumque operationes ejusmodi media sint ad felicitatem , vel
ad miseriam ducentia , adserimus mores bonos esse media ad felicitatem,, malos yeio ad rrireriarm.
. L V H . Unde .consequitur.., vitiis irretitos homines mise
ria detineri .; yiptuosqs autem.felicitate perfrni debere.
H u m a n a m itaque .felicitatem eam esse d ic im u s ,
, quae: in . sta tu constanti vo lu ptate praedito , o m n iq u e m iser ia
h destituto , consistit^.__________
L I X . H u ju ^ fclicitatis objectum ^collocandum certe non esc in eo , qnpd affectibus.,. et cupiditatibus, tantum consen
taneum e s t . , i it ..nonnulli ..stulte . opiqati, sunt ; .vel in bonis
carnalibus\ ut Epicurus , vel in voluptatibus corporeis , ut:
A r i s t y p p u s e t ' Mahummedes ; vel in bonis fortunae, ut vo
lunt Avari ; vel in dignitatibus, ut SuperST, aut in horum
somnium collectione , ut alii somniarunt . Imo neque.statui
„de-
debet in oohtemplatione rerum Caelestium , u t Anaxagoras ' ahr io cognitione Perfectionis virtutum , ut Pythagoras; aut
lh animi' tranquillitate , ec securitate , ut Democritus ; aut
in sola virtute ,, ut Zeno ; aut in statu virtute praediro , ut
Aristoteles.! y aliique dixere . Sed in bono infinito tantum
seui summo collocandum e s t .
L.X., C u m igitur ex: necessitate propriae naturae omnes
homines, sequantur bonum , maiumque aversentur •; cumque
in bono sita sic humana: felicitas , dicimus: omnibus, innatum esse- felicjtatis appetitum.
L X s . N on inde tamen inferendum- est perfectam homines; in hoc. unionis statu acquirere posse felicitatem , qui ,» cum. in eo- p o t is s im u m q u o d ad cognitionem, boni,, vel' ma
li spectae saepe decipiantur ,, nonnisi: manca r et imperfecta:
perfriii valent felicitate-.
L X I L JErgo in- altera' dumtaxat vita: perfectam felicitas
te m homines; obtinebunt : Ad quam acquirendam necessa--
riarn prorsus esse dicimus. F id e m in D eum , Deique gra--
tram , sine- quibus, fieri haudtjuaquanv potest, u t illam horni- nes plen6> virtutis, exercitio consequantur ^
. . . . • . . . . S i quid' novisti' rectius istis
£'Mdidus< imperti'- si non ,, bis utere mecum
N O I R I F O R M A T O R ID E L K O S T U D I O D I P A D O V A .
‘P
Vendo vednjo per la Fede d i Revisione , ed Approvaziont
dei Prbblico Revisar D . Angelo Pietro G alli , nel L ibro in ti-
tolato ; philosoficum Specimen de Homine Auctore Patre F .
Andrea D orotich Ord. Min. Sacrae T h e o lo g is Lectore G e
nerali . Stam pato, c M .S . Non v i esser cosa alcnna contro la
Santa Fede Cattolica , e parimente per attestato dei Segretario
nostro, niente contro Principi , e hnoni Costumi , concediamo Li~ cenza a Simon Cordella Stampator di Venezia cbe possi esser stampato , osservando gli ordini in materia di Stampe , e pre- sentando le solite Copie alie Pubblicbe Librerie di Ventzia , t di
P a d o v a .
D ata li 8.
( a G O S T I N 6 A R E A R I G 0 R l F O R M .
( P A O L O B E M B O R l F O R M ,
( Z A C C A R I A V A L L A R E S S O R l F O R M .
Registrato in Libro a Car te 27. al N um . 6.
Marcantonio S a n fem o $eg„
Adi io . Agosto 179 5 .
Registrato a Catte 18 7 . nel L ibro degi’ Ulmi , ed Eccfrii.
Sig. Esecutori contro la Bestemmia»
' Antonio C thyini Seg.