ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN “MATEMATİK ÖĞRETMENİ ...

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2155

Number: 25-I , p. 89-111, Summer I 2014

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN “MATEMATİK ÖĞRETMENİ”

KAVRAMINA İLİŞKİN METAFOR ALGILARI

METAPHOR PERCEPTIONS OF SECONDARY SCHOOL STUDENTS ABOUT

“MATHEMATICS TEACHER”

Doç. Dr. Sare ŞENGÜL

Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Matematik Öğretmenliği A.B.D.

Arş. Gör. Dr. Yasemin KATRANCI

Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Matematik Eğitimi A.B.D.

Gülşah GEREZ CANTİMER

Sakarya Serdivan Mehmet Demir İmam Hatip Ortaokulu Matematik Öğretmeni Özet

Bu çalışmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin “matematik öğretmeni” kavramına

yönelik sahip oldukları algıları metaforlar yardımıyla ortaya çıkarmaktır. Bu çalışma

kapsamında üretilen metaforların sınıf seviyelerine ve cinsiyetlere göre farklılık gösterip

göstermediği de araştırılmıştır. Çalışma, 2011-2012 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde

Kocaeli ilindeki bir devlet ortaokul kurumunun 6. sınıf (94 öğrenci)., 7. sınıf (72 öğrenci)

ve 8.sınıf (82 öğrenci) olmak üzere toplam 254 öğrencinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir.

Çalışmanın verileri, öğrencilerin “Matematik öğretmeni ………. gibidir; çünkü, ………..”

cümlesini tamamlamasıyla elde edilmiştir. Öğrencilerden ilk boşluğa matematik

öğretmeni hakkında bir metafor yazmaları, ikinci boşluğa da neden bu metaforu

yazdıklarını açıklamaları istenmiştir. Bu çalışmada elde edilen veriler içerik analiz

tekniğiyle çözümlenmiştir.

Çalışma bulgularına göre, i) ortaokul öğrencileri matematik öğretmeni

kavramına ilişkin toplam 137 farklı metafor üretmişlerdir ii) Öğrencilerin ürettikleri bu

metaforlar 7 kavramsal ketagori altında toplanmıştır. Bulgulara göre, matematik

öğretmenlerinin öğretici, bilgili, rehber ve eğlenceli yönlerine vurgu yapan “çiçek, melek,

güneş, kitap ve profesör“ gibi olumlu metaforların üretildiği görülürken çok az sayıda

olumsuz metafora yer verildiği ortaya çıkmıştır. Özellikle 8. sınıf öğrencilerinin olumsuz

ifadeler içeren metaforlar ürettikleri görülmüştür. iii) Kavramsal kategoriler altında

matematik öğretmeni kavramına ilişkin üretilen metaforlar arasında sınıf seviyelerine

göre anlamlı bir farklılık elde edilirken, cinsiyete göre istatistiksel açıdan anlamlı bir fark

elde edilmemiştir.

Sonuç olarak ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmenlerini, rehber,

danışman, bilgili ve matematiği eğlendirerek aktaran bireyler olarak gördükleri

söylenebilir. Bulgular ışığında metaforların, ortaokul öğrencilerinin “matematik

öğretmenine” ilişkin sahip oldukları algıları anlamada ve açıklamada, önemli bir

90

Sare ŞENGÜL & Yasemin KATRANCI & Gülşah GEREZ CANTİMER

araştırma aracı olarak kullanabileceği ifade edilerek gelecek çalışmalar için önerilerde

bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Matematik Öğretmeni, Metafor, Metafor Algıları

Abstract

The purpose of this study is to reveal the perceptions of secondary school

students regarding the concept of ‘mathematics teacher’ through metaphors. Whether the

concepts produced in the scope of this study differ according to their class levels and

gender or not was searched. The study was carried out together with 6th grades (94

students), 7th grades (72 students) and 8th grades (82 students) in total 254 students. The

data of the research was obtained by completing the blanks in the sentence ‘Mathematics

teacher is like ………………. because ………………………….’. The students were asked to

write down a metaphor about the mathematics teachers to the first blank and to explain

the reasons why they wrote this metaphor. The data collected in this study was

analyzed by using content analysis technique.

According to the findings of the study, i) secondary school students produced

137 different metaphors regarding the concept of mathematics teacher ii) the metaphors

produced by these students were classified under 7 conceptual categories. According to

the findings, it was appeared that students mostly produced positive metaphors such as

‘flower, angel, sun, book and professor’ which emphasized the informative, knowledgeable,

guidance and enjoyable sides of mathematics teachers, on the other hand negative

metaphors were rarely used by students. It was seen that especially 8th grade students

produced metaphors including negative expressions. iii) Under conceptual categories

while there was a significant difference between metaphors regarding mathematics

teacher by class levels, there was not a statistically significant difference between

metaphors by gender.

In conclusion, it can be said that secondary school students perceive

mathematics teachers as guidance, consultant, knowledgeable, and individuals who

teaches mathematics with fun. Under the lights of findings, suggestions for future

studies were made by expressing the fact that metaphors can be used as an important

research instrument for explaining and understanding the perceptions of secondary

school students regarding ‘mathematics teachers’.

Key Words: Mathematics Teacher, Metaphor, Metaphor Perceptions

GİRİŞ

İnsanoğlu, doğadaki varlıklarla birlikte yaşarken kendi yaşamıyla o varlıklar arasında

ilişki kurarak kendini ifade etmeye çalışır (Abrams, 1999). İnsanın doğası gereği sahip olduğu

yaratıcılık, karşılaştığı ve düştüğü durumları başka öğelerle ilişkilendirmesine zemin hazırlar

(Aydın ve Pehlivan, 2010). İşte bu kendini ifade etme ve ilişki kurma biçimlerinden birisi de

metaforlardır. Türk Dil Kurumu sözlüğünde en genel tanımıyla metafor; “mecaz” olarak,

mecaz ise “Bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamından başka anlamda kullanılan söz”

veya “Bir kelimeyi veya kavramı kabul edilenin dışında başka anlamlara gelecek biçimde

kullanma” olarak tanımlanmaktadır. Literatürdeki metaforlar ile ilgili yapılan çalışmalara

bakıldığında, Forcenville (2002) metaforu; “Bir kişinin bir kavramı ya da olguyu algıladığı

biçimde, benzetmeler kullanarak ifade etmesi”; Aristo (2008), “Bir sözcüğe kendi özel anlamının

dışında başka bir anlamın verilmesi” olarak tanımlarken, Cerit (2008) ise, insanların nesneleri,

olayları, çevreyi ve hayatı nasıl gördüklerini farklı benzetmeler kullanarak açıklamaya

çalışmada kullandıkları bir araç olarak belirtmektedir. Dolayısıyla, metaforlar bireylerin kendi

dünyalarını anlamalarına ve yapılandırmalarına yönelik güçlü bir zihinsel haritalama ve

modelleme mekanizmasıdır (Arslan ve Bayrakçı, 2006).

Ortaokul Öğrencilerinin “Matematik Öğretmeni” Kavramına İlişkin Matafor Algıları 91

Benzer şekilde Lakoff ve Johnson (2005) metaforları; “İnsan kavrayışının bir şekli,

düşünce malzemesi ve sadece bir söz biçimi değil aynı zamanda bir düşünce figürü” olarak

tanımlarken, Koçbeker ve Saban (2006) ise “bireyin yüksek düzeyde soyut, kuramsal ve

karmaşık bir olguyu, anlama ve açıklamada işe koşabileceği güçlü bir zihinsel araç” olarak

belirtmektedir. Bu durumda, metaforlar bir kişinin bir kavramı ya da olguyu algıladığı biçimde,

benzetmeler kullanarak ifade etmesi olarak ifade edilebilir. Metaforlar aracılığı ile bireyler

kavramlar hakkında zihinlerinde oluşturdukları imajlardan hareketle başka bir kavramı veya

hayata dair bir gerçeği anlamaya çalışırlar. Böylece metaforlar; yeni bilginin daha önceden

bilinen bilgilerle benzerliklerini bularak ilişkiler kurulmasını sağlayıp, yeni bilginin somut

olarak açıklanmasına yardım ederler (Senemoğlu, 2007). Arnett’e (1999) göre metaforlar, bir algı

aracı olup, çoğunlukla bilinen bir alandan yeni ve genellikle bilinmeyen bir alana bilgi

transferini kapsar (Tsoukas, 1991).

Kelimelerin yetmediği veya anlatımın daha da kuvvetlendirilmesi gereken bir durumda

metaforlar önemli bir iletişim aracı olmaktadırlar. Metaforlar, bireyin zihninin bir kavrayış

biçiminden başka bir kavrayış biçimine hareket etmesini sağlayarak, belli bir olguyu başka bir

olgu olarak görmesine olanak sağlar (Girmen, 2007; Saban, Koçbeker ve Saban, 2006). Böylece

kavramların anlaşılması ve yorumlanması kolaylaşırken, kavramların nasıl algılandığı da

ortaya çıkmaktadır (Cerit, 2008; Rızvanoğlu, 2007). Bilgi toplama ve sorgulama aracı olarak ta

görülebilen metaforlar, yeterince anlaşılmamış konuların daha rahatlıkla anlaşılmasını

sağlamaktadırlar (Semerci, 2007). Durumları ve olayları algılayış şeklimizi etkileyen metaforlar,

gerçekleri yeniden tanımlamak ve problem durumlarını yeniden kavramsallaştırmayı teşvik

etmek için kullanılabilirler (Goldstein, 2005). Eğitim ortamlarının içinde yer alan, okul, sınıf,

öğrenci, öğretmen vb. kavramların açıklanmasında metafor kullanımı, algıları ve tutumları

saptamada önemli bir araç olarak kullanılabilmektedir (Aydın ve Pehlivan, 2010). Metaforlar,

insanların düşünce yapılarını yansıtmaktadır (Bozlk, 2002) ve bu yansıtma, sözlük anlamı

dışına çıkılarak anlamamızı ve hayal etmemizi sağlamaktadır (Bessant, 2002).

Metaforlar, bilgi ile duygu arasında bir köprü kurmaktadırlar (Modell, 2009). Ayrıca

metaforlar; iki şey arasında karşılaştırma yapmak, iki şey arasındaki benzerliklere dikkat

çekmek veya bir şeyi başka bir şeyin yerine koyarak açıklama yapmaya olanak sağlarlar.

Forcenville’ye (2002) göre herhangi bir şeyin metafor olarak kabul edilebilmesi için; i)

metaforun konusu, ii) metaforun kaynağı ve iii) metaforun kaynağından, konusuna atfedilmesi

düşünülen özelliklerin neler olduğunun bilinmesi önemlidir. Örneğin; “Öğretmen bahçıvan

gibidir” ifadesinde, metaforun konusu “öğretmen” sözcüğü, metaforun kaynağı “bahçıvan”

sözcüğü ve metaforun kaynağından konusuna atfedilmesi düşünülen özellikler ise bahçıvanın

yetiştirdiği fidanlarla ayrı ayrı ilgilenmesi gibi öğretmenin de sınıfındaki öğrencilerin bireysel

farklılıklarını dikkate almasıdır (Saban, 2004). Bu bağlamda herhangi bir metafor ilişkisinde

metaforun kaynağı, metaforun konusunu farklı bir perspektiften açıklama ve anlamada bir

filtre görevi görmektedir (Afacan, 2011).

1980’lerden bu yana sosyal bilimlerin değişik disiplinlerinde metaforlar üzerine birçok

araştırma yapılmış olup bu araştırmalardan bir kısmı eğitim ile ilgilidir. Planlama, eğitim

programı geliştirme, öğrenmeyi teşvik etme ve yaratıcı düşünmeyi geliştirmede metaforlardan

yararlanılabileceği ifade edilmiştir. Bunun yanı sıra öğretmen ve öğretmen adaylarının mesleki

algılarını belirlemede de metaforlardan yararlanılabilmektedir (Arslan ve Bayrakçı, 2006; Cerit,

2008; Clarken, 1997; Güneyli ve Arslan, 2008; Saban, 2004; Saban, 2009; Saban, Koçbeker ve

Saban, 2006; Stichert, 2005). Ayrıca metaforlar, öğretmen ve öğretmen adaylarının kendilerini

92


tanımalarına olanak sağlarken (Ben-Peretz, Mendelson ve Kron, 2003; Leavy, McSorley ve Bote,

2007) onların eğitim ile ilgili düşüncelerinin değişmesini de sağlamaktadırlar (Greves, 2005).

Öğretim uygulamalarının yönlendirilmesinde ve öğretmen adaylarının eğitim anlayışındaki

yerlerinin belirlenmesinde de bir araç olarak kullanılabilmektedirler (Vadeboncoeur ve Torres,

2003). Öğretmen metaforları çalışmaları ise, öğretmenlerin sınıfta sahip olduğu roller, öğrenciler

ve eğitimle ilgili inançların ve varsayımların altında yatanları ortaya çıkarmak için kullanılan

bir yöntemdir (Ben-Peretz, Mendelson ve Kron, 2003).

Cerit (2008) çalışmasında öğretmen kavramına ilişkin metaforları öğrenci, öğretmen ve

yönetici bağlamında incelemiştir. 19 ilköğretim okulunun beşinci sınıfında öğrenim gören 600

öğrenci, görev yapan 203 öğretmen ve 51 yönetici ile çalışan Cerit, öğretmenin bilgi kaynağı ve

dağıtıcısı, anne/baba, arkadaş, rehber ve çevresini aydınlatan kişi metaforlarına odaklanıldığını

ortaya çıkarırken, bahçıvan, otoriter kişi, bakıcı, gardiyan, yıkıcı ve zarar verici kişi

metaforlarının tercih edilmediğini belirlemiştir. Öğrenci, öğretmen ve yöneticilerin görüşleri

arasında cinsiyete göre herhangi bir farklılık bulamamıştır. Öğrenciler ile öğretmen ve

yöneticilerin konuyla ilgili görüşleri arasında ise anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir. Saban,

Koçbeker ve Saban (2006) ise çalışmalarında öğretmen adaylarının öğretmen kavramına ilişkin

algılarını metaforlar aracılığıyla incelemişlerdir. 1222 öğretmen adayı ile yapılan çalışmada 111

adet geçerli metaforun üretildiği ortaya çıkmıştır. üretilen metaforların ayrıca on kavramsal

kategori altında toplandığı belirlenmiştir. Belirlenen ilk altı kategorinin program türü ve

cinsiyet bakımından önemli derecede farklılık gösterdiği de görülmüştür. Sonuç olarak,

metaforların öğretmen adaylarının öğrenme ve öğretme gibi olgulara ilişkin sahip oldukları

kişisel algıları ortaya çıkarmada, anlamada ve açıklamada güçlü bir araştırma aracı olarak

kullanılabileceği ortaya konulmuştur. Stichert (2005) çalışmasında Fen alanı öğretmen

adaylarının mesleklerine yönelik algılarını ve öğretmenliği meslek olarak seçme nedenlerini

metaforlar aracılığıyla araştırmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmen adaylarının

mesleklerini öğrenci merkezli metaforlarla algıladıkları, kendilerini öğrencilerin sosyal,

duygusal ve ahlaki gelişimlerini teşvik edici pedagoji uzmanları olarak gördükleri, öğretmenliği

ise çoğunlukla toplumun ve bireylerin gelişimini iyi yönde etkileme gibi özveriye dayanan

sebeplerden dolayı meslek olarak seçtikleri ortaya konmuştur. Ben-Peretz, Mendelson ve

Kron’un (2003) çalışmalarında ise öğretmenlerin farklı eğitim alanlarında kendi rollerini nasıl

gördükleri araştırılmıştır. 60 öğretmen ile yapılan çalışmada, metaforların öğretmenlerin

okuldaki rollerinin ve fonksiyonlarının farkındalığını artırmak için kullanılabilecek anlamlı

birer araç olduğu ortaya konmuştur.

Japon eğitim felsefesine göre; “yetiştirdiği her insanı yeniden kullanabilen toplum,

akılcı, uygar ve ileri bir toplumdur. Ancak, yetişkin insanların en iyilerini öğretmenlik

mesleğine seçebilen toplum ise en güçlü toplumdur”. Güçlü toplum, bireylerin güçlü olması ile

orantılıdır. Bireylerin güçlü olması ise onların bireysel yeteneklerini kullanabilen, bağımsız

karar verebilen, kişiliğini bulmuş ve başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilen bir birey olarak

yetiştirilmesine bağlıdır. Bu da eğitim ortamlarında öğretmenler sayesinde

gerçekleştirilebilmektedir (Fromm, 2001). Bireylerin yetiştirilmesi ve ileriki yaşamlarının

şekillenmesinde önemli bir katkıya sahip olan ilköğretim, eğitim hayatının temelini oluşturan

bir öğretim kademesidir. Bu öğretim kademesinde, öğrencilerin karşılaştıkları eğitim

ortamlarının düzenlenmesinden sorumlu olan ve öğrencilerin model aldığı öğretmenler eğitim-

öğretim sürecinin önemli bir öğesidir (Cerit, 2008). Sınav yapan, disiplini sağlayan, sınıf

ahlakının savunucu ve vekili olan öğretmenler aynı zamanda birer öğrenme aracıdırlar.

Öğretmen, güvenilir kişi, yedek veli ve öğrenci danışmanıdır (Balcı, 1991). Toplumun her


kesimine hizmet veren insan gücünü yetiştiren öğretmenler, bir ülkenin geleceğinin

mimarıdırlar. Bir ülkenin kalkınmasında, nitelikli insan gücünün yetiştirilmesinde, toplumdaki

huzur ve barışın sağlanmasında, bireylerin sosyalleşmesinde, toplumun kültür ve değerlerinin

genç kuşaklara aktarılmasında öğretmenlerin başrolü oynamaları beklenmektedir (Çelikten ve

Can, 2003). Bu bağlamda öğretmenlerin, öğrenciler tarafından nasıl algılandığının ortaya

çıkarılması önemli olarak görülmektedir (Cerit, 2008).

İlköğretim düzeyinde öğretmen kavramına yönelik belli bir algıya sahip olan

öğrencilerin, ortaokul düzeyine geldiğinde farklı branş öğretmenleri ile karşılaşması sonucu

öğretmen kavramına ilişkin algılarının ne yönde şekillendiği merak edilmiştir. Bu bağlamda

yapılan bu çalışmada, matematik öğretmenlerinin öğrenciler tarafından nasıl algılandığının

metaforlar aracılığıyla ortaya çıkarılmasına ihtiyaç duyulmuştur. “Matematik öğretmeni”

kavramının detaylı bir şekilde analiz edilmesi ile bu merakın giderilebileceği düşünülmektedir.

Bu açıdan bu çalışmada matematik öğretmeni kavramı metaforlar aracılığıyla, öğrenci

görüşlerine dayalı olarak derinlemesine araştırılmıştır. Bu bağlamda araştırma problemi;

“Matematik öğretmeni kavramına ilişkin ortaokul öğrencilerinin sahip olduğu görüşler nelerdir?”

şeklinde belirlenmiştir. Araştırma problemine cevap bulabilmek amacıyla aşağıdaki sorular

cevaplanmaya çalışılmıştır.

1. Ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmeni kavramı ile ilgili oluşturdukları

metaforlar nelerdir?

2. Ortaokul öğrencilerinin, matematik öğretmeni kavramına yönelik sahip oldukları

metaforlar ortak özellikler bakımından hangi kavramsal kategoriler altında toplanabilir?

3. Ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmeni kavramına yönelik geliştirdikleri

metaforlar cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır?

4. Ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmeni kavramına yönelik geliştirdikleri

metaforlar öğrencilerin öğrenim gördüğü sınıf seviyesine göre farklılaşmakta mıdır?

YÖNTEM

Araştırma Modeli

Nitel araştırma desenlerinden “olgu bilim” bu araştırmanın modelini oluşturmuştur.

Yaşadığımız dünyada olaylar, deneyimler, algılar, yönelimler, kavramlar ve durumlar gibi

çeşitli biçimlerde karşımıza çıkan olgulara odaklanan olgubilim de bize tamamen yabancı

olmayan ancak tam anlamıyla kavrayamadığımız olguları araştırmayı amaçlar (Yıldırım ve

Şimşek, 2008).

Çalışma Grubu

Bu araştırmanın katılımcıları, 2011-2012 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde Kocaeli

ilindeki bir devlet ortaokul kurumunun 6., 7. ve 8. sınıflarında öğrenim görmekte olan

öğrencilerden oluşmaktadır. Çalışmaya 120’si (%47,24) kız ve 134’ü (%52,76) erkek olmak üzere

toplam 254 öğrenci katılmıştır. Katılımcılar hakkındaki bilgiler Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1: Katılımcılar Hakkında Bilgi

6.Sınıf 7.Sınıf 8.Sınıf Toplam (%)

Kız 43 36 41 120 (%47,24)

Erkek 51 42 41 134 (%52,76)

Toplam (%) 94 (%37) 78 (%30,7) 82 (%32,28) 254

94


Tablo 1 incelendiğinde 94, 6. sınıf öğrencisinin 43’ünün kız 51’inin erkek; 78, 7. sınıf

öğrencisinin 36’sının kız 42’sinin erkek; 82, 8. sınıf öğrencisinin 41’inin kız 41’inin erkek olduğu

görülmektedir. Çalışmaya katılan öğrencilerin yaşları ise 12 ila 14 arasında değişmektedir.

Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması

Araştırmanın verileri araştırmacılar tarafından hazırlanan “Matematik Öğretmeni

Metaforları Anketi” ile toplanmıştır. Anketin birinci bölümü öğrencilerin kişisel bilgilerini

(cinsiyet ve öğrenim görülen sınıf düzeyi) içermektedir. İkinci bölümde ise öğrencilere

“Matematik öğretmeni ………. gibidir; çünkü, ………..” sorusu yöneltilmiştir. Katılımcılardan ilk

boşluğa matematik öğretmeni hakkında bir metafor yazmaları, ikinci boşluğa da neden bu

metaforu yazdıklarını açıklamaları istenmiştir. Yıldırım ve Şimşek (2008)’ e göre, her birey aynı

mecaza (metafora) farklı anlamlar yükleyebilmektedir. Bu bağlamda, mecazın (metaforun)

hangi amaçla kullanıldığı ancak “niçin” sorusunun yanıtıyla elde edilebilir. Bu çalışmada da

öğrencilerin üretmiş oldukları metaforları niçin ürettiklerini görmek amacıyla “çünkü”

ifadesinden sonraki boşluğa açıklama yazmaları istenmiştir. Öğrenciler tarafından doldurulan

bu anketler birer “belge” ve “doküman” olarak araştırmacıların temel veri kaynaklarını

oluşturmuştur. Öğrencilere bu anketleri doldurmaları için 15 dakika süre verilmiştir.

Verilerin Analizi

Çalışmada elde edilen veriler içerik analizi ile değerlendirilmiştir. İçerik analizinde

toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmak temel amaçtır. Bu temel amaç

çerçevesinde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar

çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği biçimde organize ederek

yorumlamaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Çalışmada elde edilen verilerin analizinde ve yorumlanması; a) adlandırma aşaması, b)

tasnif etme (eleme) aşaması, c) kategori geliştirme aşaması, d) geçerlik ve güvenirliği sağlama aşaması ve

e) verileri bilgisayara aktarma aşaması olmak üzere beş aşamada gerçekleştirilmiştir (Saban, 2009).

a) Adlandırma aşaması: Bu aşamada çalışmada elde edilen tüm metaforlar

(geçerli geçersiz farkı gözetilmeksizin) listelenmiştir. Toplamda 254 metafor üretilmiştir.

b) Metaforların elenme aşaması (tasnif etme aşaması): Listelenen metaforlar

arasından geçersiz olarak görülen metafor ve metaforun geçerli olup da gerekçenin geçerli

olmadığı anketler çalışmadan çıkarılmıştır. Bu bağlamda 6. sınıf öğrencilerinin üretmiş olduğu

94 metaforun 5’i, 7. sınıf öğrencilerinin üretmiş olduğu 78 metaforun 7’si ve 8. sınıf

öğrencilerinin üretmiş olduğu 82 metaforun 2’si geçersiz bulunarak çalışmadan çıkarılmıştır.

Geçersiz metaforlar; çok kötü, melek, insan, kelebek, sakız satan bakkal, uyandırma servisi, iyi (x5), çok

iyi, fikrim yok ve boş şeklindedir. Sonuç olarak, üretilen 254 metafordan geçersiz olan 14’ü

çıkarılarak, çalışmaya kalan 240 metafor ile devam edilmiştir.

c) Kategori geliştirme aşaması: Bu aşamada, üretilen metaforlar “matematik

öğretmeni” kavramına ilişkin sahip oldukları ortak özellikler bakımından her bir araştırmacı

tarafından ayrı ayrı irdelenmiştir. Böylece her bir araştırmacı önce metaforları, kendi

belirledikleri kavramsal kategoriler altında toplamışlardır. Daha sonra araştırmacılar aralarında

tartışarak elde edilen tüm metaforların 7 farklı kavramsal kategori altında toplanmasına karar

vermişlerdir. Bu kavramsal kategoriler; 1) Matematik Öğretmeninin Eğlenceli Yönü, 2) Matematik

Öğretmeninin Bilgili Yönü, 3) Matematik Öğretmeninin Öğretici Rolü, 4) Matematik Öğretmeninin

Rehber Rolü, 5) Matematik Öğretmeni Kavramına Yönelik Olumlu Düşünceler, 6) Matematik

Öğretmeni Kavramına İlişkin Olumsuz Düşünceler ve 7) Diğer şeklinde belirlenmiştir.

d) Geçerlik ve güvenirliği sağlama aşaması: Çalışmanın geçerlik ve güvenirliği ile

ilgili olarak elde edilen veriler tüm araştırmacılar tarafından ayrı ayrı analiz ve yorumlama


basamaklarından geçirilmiş ve elde edilen sonuçların güvenirliği Miles ve Hubermann’ın (1994)

formülü (Güvenirlik = görüş birliği /görüş birliği + görüş ayrılığı x 100) ile test edilmiştir. Bu

bağlamda araştırmacılar arasındaki uyuşma oranı .87 olarak hesaplanmıştır.

e) Verileri bilgisayara aktarma aşaması: Bu aşamada ise (geçerli metaforların ve

bu metaforların oluşturduğu 7 kavramsal kategorinin geliştirilmesinden sonra) tüm veriler

bilgisayara aktarılmıştır. Bu işlemden sonra 137 metafor ve 7 kavramsal kategori dikkate

alınarak, cinsiyete ve öğrenim görülen sınıf seviyesini temsil eden katılımcı sayıları (f) ve

yüzdeleri (%) hesaplanmıştır. Ayrıca, kavramsal kategorilerin cinsiyet ve öğrenim görülen sınıf

seviyesine göre farklılaşıp farklılaşmadığı ki-kare testi ile analiz edilmiştir.

BULGULAR VE YORUMLAR

“Ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmeni kavramı ile ilgili oluşturdukları metaforlar

nelerdir?” şeklinde belirlenen birinci araştırma problemine ilişkin bulgular ve yorumlar

aşağıdaki şekildedir. Geçerli olarak belirlenen 240 anketin analizleri sonucunda çalışmaya

katılan öğrencilerin tamamının matematiğe yönelik toplam 137 farklı metafor ürettikleri

belirlenmiştir. Üretilen metaforlar Tablo 2’de görülebilmektedir.

Tablo 2: Katılımcıların “Matematik Öğretmeni” Kavramına İlişkin Ürettikleri Tüm

Metaforlar

Sıra

No Metafor f %

Sıra

No Metafor f %

Sıra

No Metafor f %

1 Çiçek 14 10,22 48 Ata Demirer 1 0,73 93 Kahraman 1 0,73

2 Melek 14 10,22 49 Ay 1 0,73 94 Kaptan 1 0,73

3 Güneş 10 7,299 50 Ay ve Güneş 1 0,73 95 Karınca 1 0,73

4 Kitap 7 5,11 51 Bataklık

Sineği

1 0,73 96 Kedi 1 0,73

5 Profesör 5 3,65 52 Bekçi 1 0,73 97 Komik Biri 1 0,73

6 Cem Yılmaz 5 3,65 53 Bilim 1 0,73 98 Konu

Anlatımı

1 0,73

7 Beyin 4 2,92 54 Bilinmeyen 1 0,73 99 Konu

Anlatımlı

Kitap

1 0,73

8 Anne 4 2,92 55 Büyülü

Müzik

Öğreticisi

1 0,73 100 Kova 1 0,73

9 Aile 3 2,19 56 Cadı 1 0,73 101 Kör Düğüm 1 0,73

10 Anne ve Baba 3 2,19 57 Can

Kurtaran

1 0,73 102 Kuaför 1 0,73

11 Arkadaş 3 2,19 58 Can 1 0,73 103 Kütüphane 1 0,73

12 Bahçıvan 3 2,19 59 Cevap

Anahtarı

1 0,73 104 Labirent

Çözücü

1 0,73

13 Bilim Adamı 3 2,19 60 Çark 1 0,73 105 Lale 1 0,73

14 Gül 3 2,19 61 ÇılgınBir

Profesör

1 0,73 106 Maden 1 0,73

15 Komedi 3 2,19 62 Çiftçi 1 0,73 107 Matematik

Kitabı

1 0,73

96


16 Komedyen 3 2,19 63 Çok Bilmiş

Biri

1 0,73 108 Mekik

Pilotu

1 0,73

17 Matematik 3 2,19 64 Dağcı 1 0,73 109 Merkez 1 0,73

18 Tebeşir 3 2,19 65 Defter 1 0,73 110 Mimar 1 0,73

19 Zeka Küpü 3 2,19 66 Deli Dolu

Biri

1 0,73 111 Mis 1 0,73

20 Zombi 3 2,19 67 Demokrasi 1 0,73 112 Neşeli Biri 1 0,73

21 Ağaç 2 1,46 68 Dikdörtgen 1 0,73 113 Oksijen 1 0,73

22 Altın 2 1,46 69 Disiplin 1 0,73 114 Patlamaya

Hazır

Bomba

1 0,73

23 Arı 2 1,46 70 Dost 1 0,73 115 Rehber 1 0,73

24 Baba 2 1,46 71 Dünyanın En

Güçlü

Duvarı

1 0,73 116 Renk 1 0,73

25 Bal 2 1,46 72 Düşünür 1 0,73 117 Robot 1 0,73

26 Bilgin 2 1,46 73 Eğlenceli

Oyunu

Yöneten Kişi

1 0,73 118 Saat 1 0,73

27 Bilgisayar 2 1,46 74 Eğlencenin

Bayrağı

1 0,73 119 Sabun 1 0,73

28 Çınar 2 1,46 75 Eşsiz Biri 1 0,73 120 Satıcı 1 0,73

29 Çok Zeki Biri 2 1,46 76 Evren 1 0,73 121 Sayıların

Yıldızı

1 0,73

30 Eğlenceli Biri 2 1,46 77 Felaket

Tellalı

1 0,73 122 Suikast Başı 1 0,73

31 Hafıza Kartı 2 1,46 78 Filozof 1 0,73 123 Şans

Oyunu

Sunucusu

1 0,73

32 Hayat

Öğretmeni

2 1,46 79 Futbolcu 1 0,73 124 Şeker 1 0,73

33 Komutan 2 1,46 80 Göktaşı 1 0,73 125 Teknik

Direktör

1 0,73

34 Okyanus 2 1,46 81 Gökyüzü 1 0,73 126 Teknoloji

ve Makine

1 0,73

35 Öğretmen 2 1,46 82 Gözlük 1 0,73 127 Trafik

Kazası

1 0,73

36 Sayı 2 1,46 83 Gül ve Hayat 1 0,73 128 Uzay

Gemisi

1 0,73

37 Sevecen Biri 2 1,46 84 Hakem 1 0,73 129 Vazo 1 0,73

38 Sinirli 2 1,46 85 Hayalet 1 0,73 130 Yabancı 1 0,73

39 Su 2 1,46 86 Hayat 1 0,73 131 Yanar

Döner

1 0,73

41 Takım

Kaptanı

2 1,46 87 Hayat Koçu 1 0,73 132 Yol

Gösterici

1 0,73

42 Tatlı 2 1,46 88 Hayvanat 1 0,73 133 Yönetici 1 0,73


Bahçesi

Sorumlusu

43 Uç Kutusu 2 1,46 89 Hesap

Makinesi

1 0,73 134 Yumurtacı 1 0,73

44 Açıklama 1 0,73 90 Huzur 1 0,73 135 Yüzüklerin

Efendisi

1 0,73

45 Altın Kuş 1 0,73 91 İyi Biri 1 0,73 136 Operatör 1 0,73

46 Ampul 1 0,73 92 İyi ve

Eğlenceli

İnsan

1 0,73 137 Zeka

Oyunu

Satıcısı

1 0,73

47 Anahtar 1 0,73

Topla

m

240 100

Üretilen metaforların tekrarlanma sıklığı 1 ile 14 arasında değişmektedir. En sık

tekrarlanan metaforlar 14 katılımcının ürettiği “çiçek ve melek” metaforlarıdır. Örneğin;

“Matematik öğretmeni çiçek gibidir; çünkü bize bağırsa bile yine de o güzelliğini korur.”

“Matematik öğretmeni çiçek gibidir; çünkü dersi çok sevilmese de öğretmenimiz çok iyidir.”

“Matematik öğretmeni melek gibidir; çünkü öğretmenimiz dersi hem komik hem de güzel

anlatıyor.”

Çiçek ve melek metaforlarını 10 katılımcının ürettiği “güneş” metaforu, 7 katılımcının

ürettiği “kitap” metaforu, 5’er katılımcının ürettiği “profesör” ve “Cem Yılmaz” metaforları,

4’er katılımcının ürettiği “beyin” ve “anne” metaforları takip etmektedir.

“Ortaokul öğrencilerinin, matematik öğretmeni kavramına yönelik sahip oldukları metaforlar

ortak özellikler bakımından hangi kavramsal kategoriler altında toplanabilir?” şeklinde belirlenen

ikinci araştırma problemine ilişkin bulgular ve yorumlar aşağıdaki şekildedir.

Elde edilen metaforların kavramsal kategorilere göre ayrılmasında dikkat edilen nokta,

üretilen metaforun kaynağı ile metaforun kaynağından konusuna atfedilen düşüncelerin hangi

kategoride toplandığı idi. Örneğin; “Matematik öğretmeni defter gibidir; çünkü her yeni bilgiyi

yazdıkça öğrenirsin” şeklinde üretilen metaforun kaynağı “defter” ve kaynağından konusuna

(matematik öğretmenine) atfedilen düşünce ise “her yeni bilginin yazılarak öğrenilmesidir”. Bu

bağlamda bu metaforun, matematik öğretmeninin her yeni bilgiyi yazarak öğretmesi ile ilgili

olduğu düşünülmektedir. Bu örnekte de belirtildiği gibi elde edilen tüm metaforlar incelenmiş

ve yakın gerekçelendirmeleri dikkate alınarak 6 kavramsal kategori altında toplanmıştır. Hiçbir

kategori ile ilişkilendirilemeyen metaforlar “diğer” kategorisi altında toplanmıştır.

1. Matematik Öğretmeninin Eğlenceli Yönü

Katılımcılardan 29’unun (%12,08) matematik öğretmeninin eğlenceli kişiliğine vurgu

yapan metaforlar ürettikleri görülmüştür.

Tablo 3: Kategori 1: Matematik Öğretmeninin Eğlenceli Yönü

Sıra No Metafor f % Sıra

No

Metafor % Sıra

No

Metafor f %

1 Cem

Yılmaz

5 17,24 7 Eğlenceli Oyunu

Yöneten Kişi

1 3,45 12 Komik

Biri

1 3,45

2 Melek 5 17,24 8 Eğlencenin

Bayrağı

1 3,45 13 Lale 1 3,45

98


3 Komedi 3 10,34 9 Harika 1 3,45 14 Neşeli

Biri

1 3,45

4 Komedyen 3 10,34 10 Harika Biri 1 3,45 15 Sevecen

Biri

1 3,45

5 Eğlenceli

Biri

2 6,89 11 İyi ve Eğlenceli

İnsan

1 3,45 16 Tatlı 1 3,45

6 Ata

Demirer

1 3,45

Toplam 29 100

Matematik öğretmenlerinin eğlenceli yönlerine odaklanan 16 farklı metafor üretildiği

görülmektedir. En sık tekrarlanan metaforların “Cem Yılmaz” ve “melek” olduğu

belirlenmiştir. Metaforlar incelendiğinde, öğretmenlerin dersleri eğlenceli işlediğine,

öğrencilerini hep güldürdüklerine ve öğretmenlerini sevdiklerine vurgu yaptıkları

görülmüştür. Örneğin;

“Matematik öğretmeni Cem Yılmaz gibidir; çünkü derste izi güldürerek eğlenceli öğretim

yapıyor.”

“Matematik öğretmeni melek gibidir; çünkü hem güzel hem de komik anlatıyor.”

“Matematik öğretmeni melek gibidir; çünkü dersi çok iyi ve eğlenceli anlatıyor.”

2. Matematik Öğretmeninin Bilgili Yönü

Katılımcılardan 37’sinin (%15,42) matematik öğretmenlerinin bilgili olduğuna vurgu


Tablo 4: Kategori 2: Matematik Öğretmeninin Bilgili Yönü


No

Metafor f % Sıra

No

Metafor f %

1 Zeka Küpü 3 8,11 11 Bilgin 1 2,7 20 Hesap

Makinesi

1 2,7

2 Bilgisayar 2 5,41 12 Bilim 1 2,7 21 Konu

Anlatımlı

Kitap

1 2,7

3 Bilim

Adamı

2 5,41 13 Cevap

Anahtarı

1 2,7 22 Labirent

Çözücü

1 2,7

4 Hafıza Kartı 2 5,41 14 Çılgın Bir

Profesör

1 2,7 23 Matematik 1 2,7

5 Kitap 2 5,41 15 Çok Zeki

Biri

1 2,7 24 Matematik

Kitabı

1 2,7

6 Kütüphane 2 5,41 16 Eşsiz Biri 1 2,7 25 Robot 1 2,7

7 Melek 2 5,41 17 Evren 1 2,7 26 Satıcı 1 2,7

8 Profesör 2 5,41 18 Filozof 1 2,7 27 Sayıların

Yıldızı

1 2,7

9 Aile 1 2,7 19 Gül ve

Hayat

1 2,7 28 Teknoloji

ve Makine

1 2,7

10 Beyin 1

Toplam 37 100

Matematik öğretmenlerinin bilgili olma durumlarına yönelik 28 farklı metaforun

üretildiği görülmektedir. En sık tekrarlanan metaforun “zeka küpü” olduğu belirlenmiştir.

Metaforlar incelendiğinde, matematik öğretmenlerinin her şeyi bildiğine, zeki insanlar


olduklarına, hafızalarının kuvvetli olduğuna ve bütün problemleri çözebildiklerine yönelik

noktalara odaklanıldığı görülebilmektedir. Örneğin;

“Matematik öğretmeni zeka küpüdür; çünkü bütün matematik sorularını bilir.”

“Matematik öğretmeni profesör gibidir; çünkü her şeyi bilir.”

“Matematik öğretmeni bilgisayar gibidir; çünkü o kadar bilgiyi aklında tutabilir.”

3. Matematik Öğretmeninin Öğretici Yönü

Katılımcılardan 52’sinin (%21,67) matematik öğretmenlerinin öğretici rollerine vurgu


Tablo 5: Kategori 3: Matematik Öğretmeninin Öğretici Rolü


No

Metafor f % Sıra

No

Metafor f %

1 Çiçek 3 5,77 16 Bilinmeyen 1 1,92 30 Merkez 1 1,92

2 Kitap 3 5,77 17 Büyülü

Müzik

Öğreticisi

1 1,92 31 Öğretmen 1 1,92

3 Anne ve

Baba

2 3,85 18 Cadı 1 1,92 32 Rehber 1 1,92

4 Beyin 2 3,85 19 Can 1 1,92 33 Saat 1 1,92

5 Hayat

Öğretmen

2 3,85 20 Çark 1 1,92 34 Sayı 1 1,92

6 Melek 2 3,85 2

1

Dağcı 1 1,92 3

5

Şans Oyunu

Sunucusu

1 1,92

7 Profesör 2 3,85 2

2

Defter 1 1,92 3

6

Şeker 1 1,92

8 Ağaç

Gövdesi

1 1,92 2

3

Dost 1 1,92 3

7

Takım

Öğretmeni

1 1,92

9 Aile 1 1,92 2

4

Güneş 1 1,92 3

8

Tebeşir 1 1,92

10 Ampul 1 1,92 2

5

Hakem 1 1,92 3

9

Teknik

Direktör

1 1,92

11 Anahtar 1 1,92 2

6

Hayat 1 1,92 4

0

Uzay Gemisi 1 1,92

12 Anne 1 1,92 2

7

Hayat Koçu 1 1,92 4

1

Yol Gösterici 1 1,92

13 Baba 1 1,92 2

8

İyi Biri 1 1,92 4

2

Yüzüklerin

Efendisi

1 1,92

14 Bahçıvan 1 1,92 2

9

Konu

Anlatımı

1 1,92 4

3

Zeka Oyunu

Satıcısı

1 1,92

15 Bilgin 1 1,92

Toplam 52 100

Matematik öğretmenlerinin öğretici rollerine vurgu yapan 43 farklı metaforun üretildiği

görülmüştür. En sık tekrarlanan metaforların “çiçek” ve “kitap” metaforları olduğu

belirlenmiştir. Metaforlar incelendiğine, katılımcıların, matematik öğretmenlerinin onlara her

100


şeyi öğrettiğine, problemleri çözmeyi sevgiyle yaptıklarına ve matematiği nasıl öğreneceklerini

öğrettiklerine vurgu yapan metaforlar ürettikleri görülmüştür. Örneğin;

“Matematik öğretmeni kitap gibidir; çünkü bütün bilgileri bize öğretir.”

“Matematik öğretmeni aile gibidir; çünkü bana her an ne yapacağımı öğretir ve gösterir.”

“Matematik öğretmeni anne gibidir; çünkü matematiği bize sevgiyle öğretir.”

4. Matematik Öğretmeninin Rehber Rolü

Katılımcılardan 30’unun (%12,5) matematik öğretmeninin rehber rolüne vurgu yapan

metaforlar ürettikleri görülmüştür.

Tablo 6: Kategori 4: Matematik Öğretmeninin Rehber Rolü


No

Metafor f % Sıra

No

Metafor f %

1 Güneş 4 13,33 10 Bilim

Adamı

1 3,33 18 Mekik Pilotu 1 3,33

2 Bahçıvan 2 6,67 11 Can

Kurtaran

1 3,33 19 Mimar 1 3,33

3 Uç

Kutusu

2 6,67 12 Futbolcu 1 3,33 20 Oksijen 1 3,33

4 Anne ve

Baba

1 3,33 1

3

Göktaşı 1 3,33 21 Suikast Başı 1 3,33

5 Arkadaş 1 3,33 14 Gökyüzü 1 3,33 22 Takım Kaptanı 1 3,33

6 Ay 1 3,33 15 Gözlük 1 3,33 23 Vazo 1 3,33

7 Baba 1 3,33 16 Hayvanat

Bahçesi

Sorumlusu

1 3,33 24 Yönetici 1 3,33

8 Bataklık

Sineği

1 3,33 17 Komutan 1 3,33 25 Zaman

Tünelinde Bizi

Bir Yerlere

Götüren

Operatör

1 3,33

9 Bekçi 1 3,33

Toplam 30 100

Katılımcıların matematik öğretmenlerinin rehber rollerine vurgu yapan 25 farklı

metafor ürettikleri görülmüştür. En sık tekrarlanan metafor “güneş” metaforudur. Güneş

metaforunu 2’şer katılımcının ürettiği “bahçıvan” ve “uç kutusu” metaforları takip etmektedir.

Metaforlar incelendiğinde; katılımcıların öğretmenlerinin onları yönlendirdiğine, yol

gösterdiğine ve sorularda çözülemeyen noktalarda yardım ettiğine yönelik durumlara vurgu

yapan metaforlar ürettikleri görülmüştür. Örneğin;

“Matematik öğretmeni mekik pilotu gibidir; çünkü uzaydan bile yol gösterir.”

“Matematik öğretmeni mimar gibidir; çünkü binayı yapmamıza yardım eder.”

“Matematik öğretmeni cankurtaran gibidir; çünkü zor sorularda veya yapamadığımız sorularda

bize yardım eder.”

5. Matematik Öğretmeni Kavramına Yönelik Olumlu Düşünceler

Katılımcılardan 44’ünün (%18,33) matematik öğretmeni kavramına yönelik olumlu

ifadeler içeren metaforlar ürettikleri görülmüştür.


Tablo 7: Kategori 5: Matematik Öğretmeni Kavramına Yönelik Olumlu Düşünceler


No

Metafor f % Sıra

No

Metafor f %

1 Çiçek 10 22,73 10 Altın Kuş 1 2,72 19 Kitap 1 2,72

2 Melek 4 9,09 11 Arkadaş 1 2,72 20 Komutan 1 2,72

3 Altın 2 4,55 12 Beyin 1 2,72 21 Mis 1 2,72

4 Anne 2 4,55 13 Deli Dolu

Biri

1 2,72 22 Okyanus 1 2,72

5 Bal 2 4,55 14 Disiplin 1 2,72 23 Patlamaya

Hazır Bomba

1 2,72

6 Çınar 2 4,55 15 Düşünür 1 2,72 24 Profesör 1 2,72

7 Gül 2 4,55 16 Huzur 1 2,72 25 Sevecen Biri 1 2,72

8 Güneş 2 4,55 17 Kahraman 1 2,72 26 Tatlı 1 2,72

9 Ailemizden

Biri

1 2,72 18 Karınca 1 2,72

Toplam 44 100

Katılımcıların matematik öğretmenlerine yönelik 26 farklı olumlu ifadeler içeren

metaforlar ürettikleri görülmüştür. en sık tekrarlanan metafor “çiçek” metaforudur. Çiçek

metaforunu 4 katılımcının ürettiği “melek” metaforu takip etmektedir. Tüm metaforlar

incelendiğinde, öğretmenlerinin iyi, sabırlı ve güzel olduklarını ifade ettikleri, ayrıca

öğretmenlerini sevdiklerini, herkesin onlara değer verdiklerini belirtmişlerdir. Örneğin;

“Matematik öğretmeni altın gibidir; çünkü herkes ona değer verir.”

“Matematik öğretmeni çiçek gibidir; çünkü çok güzeldir.”

“Matematik öğretmeni çiçek gibidir; çünkü güzel, gösterişli ve zekidir.”

“Matematik öğretmeni güneş gibidir; çünkü güneş gibi bizi canlandırır.”

6. Matematik Öğretmeni Kavramına Yönelik Olumsuz Düşünceler

Katılımcılardan 10’unun (%4,17) matematik öğretmenlerinin olumsuz yönlerine vurgu

yapan 9 farklı metafor ürettikleri görülmüştür. Üretilen metaforlar; anne, demokrasi, felaket tellalı,

gül, kör düğüm, matematik, sinirli, trafik kazası ve yabancıdır. Metaforlar incelendiğinde

katılımcıların, öğretmenlerinin onlara bağırdığını, ceza verdiğini ve problem çıkaran birisi

olduğunu belirttikleri görülmüştür. Örneğin;

“Matematik öğretmeni anne gibidir; çünkü bağırır ve ceza verir.”

“Matematik öğretmeni felaket tellalı gibidir; çünkü hep problem çıkaran birisidir.”

“Matematik öğretmeni sinirli gibidir; çünkü bize çok bağırıyor.”

7. Diğer

Katılımcılardan 38’inin (%15,83) ürettiği metaforların herhangi bir kategoriye

yerleştirilmediği ortaya çıkmıştır. Bu metaforlar Tablo 8’de görülebilmektedir.

102


Tablo 8: Kategori 7: Diğer


No

Metafor f % Sıra

No

Metafor f %

1 Güneş 3 7,89 12 Çok Bilmiş Biri 1 2,63 22 Maden 1 2,63

2 Zombi 3 7,89 13 Çok Zeki Biri 1 2,63 23 Matematik 1 2,63

3 Arı 2 5,26 14 Dikdörtgen 1 2,63 24 Melek 1 2,63

4 Su 2 5,26 15 Dünyanın En

güçlü Duvarı

1 2,63 25 Okyanu 1 2,63

5 Tebeşir 2 5,26 16 Hayalet 1 2,63 26 Öğretmen 1 2,63

6 Ağaç 1 2,63 17 Kaptan 1 2,63 27 Renk 1 2,63

7 Açıklama 1 2,63 18 Kedi 1 2,63 28 Sabun 1 2,63

8 Arkadaş 1 2,63 19 Kitap 1 2,63 29 Sayı 1 2,63

9 Ay ve

Güneş

1 2,63 20 Kova 1 2,63 30 Yanar

Döner

1 2,63

10 Çiçek 1 2,63 21 Kuaför 1 2,63 31 Yumurtacı 1 2,63

11 Çiftçi 1 2,63 2,63

Toplam 38 100

Diğer kategorisinde 31 farklı metaorun üretildiği görülmüştür. Metaforlar

incelendiğinde katılımcıların, matematik öğretmenlerinin farklı yönlerine vurgu yapan

metaforlar ürettikleri belirlenmiştir. Örneğin;

“Matematik öğretmeni zombi gibidir; çünkü hiç hastalanmaz.”

“Matematik öğretmeni tebeşir gibidir; çünkü matematiğin bir parçasıdır.”

“Matematik öğretmeni sabun gibidir; çünkü bilgisizliği temizler.”

“Matematik öğretmeni dikdörtgen gibidir; çünkü kesin düşünceleri vardır.

“Matematik öğretmeni güneş gibidir; çünkü her sabah yeniden üzerimize doğar.”

“Ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmeni kavramına yönelik geliştirdikleri

metaforlar cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenen üçüncü araştırma

problemine ilişkin bulgu ve yorumlar Tablo 9’da incelenebilmektedir.

Tablo 9: Öğrencilerin Geliştirdikleri Metaforların Cinsiyete Göre Dağılımı

Kavramsal Kategori Kız (N = 112) Erkek (N = 123) f

1. Matematik

Öğretmeninin

Eğlenceli

Yönü

Cem Yılmaz (f:2), Eğlenceli

oyunu yöneten kişi (f:1), Eğlencenin

bayrağı (f:1), Harika (f:1), Harika biri

(f:1), Lale (f:1), Melek (f:3), Neşeli

biri (f:1), Sevecen biri (f:1), Tatlı (f:1)

Metafor: 10; f: 13; %44,83

Ata Demirer (f:1), Cem

Yılmaz (f:3), Eğlenceli biri (f:1), İyi

ve eğlenceli insan (f:1), Komedi (f:3),

Komedyen (f:3), Komik biri (f:1),

Melek (f:2)

Metafor: 8; f: 16; %55,17

29

2. Matematik

Öğretmeninin

Bilgili Yönü

Ailemiz (f:1), Bilgisayar (f:1),

Eşsiz biri (f:1), Evren (f:1), Filozof

(f:1), Gül ve hayat (f:1), Hafıza kartı

(f:2), Hesap makinesi (f:1), Kitap

(f:2), Konu anlatımlı kitap (f:1),

Kütüphane (f:1), Matematik kitabı

(f:1), Sayıların yıldızı (f:1), Zeka

küpü (f:1)

Beyin (f:1), Bilgin (f:1),

Bilgisayar (f:1), Bilim (f:1), Bilim

adamı (f:2), Cevap anahtarı (f:1),

Çılgın bir profesör (f:1), Çok zeki

biri (f:1), Kütüphane (f:1), Labirent

çözücü (f:1), Matematik (f:1), Melek

(f:2), Profesör (f:2), Robot (f:1), Satıcı

(f:1), Teknoloji ve makine (f:1), Zeka

küpü (f:1)

37


Metafor: 14; f: 16; %43,27

Metafor: 17; f: 21; %56,76

3. Matematik

Öğretmeninin

Öğretici Rolü

Ağaç (f:1), Aile (f:1), Ampul

(f:1), Anahtar (f:1), Bahçıvan (f:1),

Bilgin (f:1), Bilinmeyen (f:1), Büyülü

müzik öğreticisi (f:1), Canımız (f:1),

Defter (f:1), Dost (f:1), Hakem (f:1),

Hayat (f:1), İyi biri (f:1), Kitap (f:1),

Merkez (f:1), Rehber (f:1), Saat (f:1),

Şans oyunu sunucusu (f:1), Şeker

(f:1), Takım öğretmeni (f:1), Uzay

gemisi (f:1)

Metafor: 22; f: 22; %42,31

Anne (f:1), Anne ve baba

(f:2), Baba (f:1), Beyin (f:2), Cadı

(f:1), Çark (f:1), Çiçek (f:3), Dağcı

(f:1), Güneş (f:1), Hayat koçu (f:1),

Hayat öğretmeni (f:2), Kitap (f:2),

Konu anlatımı (f:1), Melek (f:2),

Öğretmen (f:1), Profesör (f:2), Sayı

(f:1), Tebeşir (f:1), Teknik direktör

(f:1), Yol gösterici (f:1), Yüzüklerin

efendisi (f:1), Zeka oyunu satıcısı

(f:1)

Metafor: 22; f: 30; %57,69

52

4. Matematik

Öğretmeninin

Rehber Rolü

Bahçıvan (f:1), Bekçi (f:1),

Bilim adamı (f:1), Can kurtaran (f:1),

Gözlük (f:1), Güneş (f:2), Mimar (f:1),

Oksijen (f:1), Takım kaptanı (f:1), Uç

kutusu (f:2), Vazo (f:1), Yönetici (f:1)

Metafor: 12; f: 14; %46,67

Anne ve baba (f:1), Arkadaş

(f:1), Ay (f:1), Baba (f:1), Bahçıvan

(f:1), Bataklık sineği (f:1), Futbolcu

(f:1), Göktaşı (f:1), Gökyüzü (f:1),

Güneş (f:2), Hayvanat bahçesi

sorumlusu (f:1), Komutan (f:1),

Mekik pilotu (f:1), Zaman tünelinde

bizi bir yerlere götüren operatör (f:1)

Metafor: 14; f: 16; %53,33

30

5. Matematik

Öğretmeni

Kavramına

Yönelik

Olumlu

Düşünceler

Ailemizden biri (f:1), Altın

(f:2), Altın kuş (f:1), Anne (f:2), Bal

(f:1), Beyin (f:1), Çınar (f:1), Çiçek

(f:4), Deli dolu biri (f:1), Disiplin

(f:1), Düşünür (f:1), Gül (f:1), Huzur

(f:1), Kitap (f:1), Komutan (f:1),

Melek (f:1), Mis (f:1), Okyanus (f:1),

Patlamaya hazır bomba (f:1),

Profesör (f:1), Sevecen biri (f:1), Tatlı

(f:1)

Metafor: 22; f: 28; %63,64

Arkadaş (f:1), Bal (f:1), Çiçek

(f:6), Gül (f:1), Güneş (f:2),

Kahraman (f:1), Karınca (f:1), Melek

(f:3)

Metafor: 8; f: 16; %36,36

44

6. Matematik

Öğretmeni

Kavramına

Yönelik

Olumsuz

Düşünceler

Gül (f:1), Sinirli (f:1), Kör

düğüm (f:1)

Metafor: 3; f: 3; %30

Sinirli (f:1), Trafik kazası

(f:1), Yabancı (f:1), Anne (f:1),

Demokrasi (f:1), Matematik (f:1),

Felaket tellalı (f:1)

Metafor: 7; f: 7; %70

10

7. Diğer Ağaç (f:1), Arkadaş (f:1), Açıklama (f:1), Arı (f:2), Ay 38

104


Çiçek (f:1), Çiftçi (f:1), Çok zeki biri

(f:1), Güneş (f:2), Hayalet (f:1),

Kaptan (f:1), Kitap (f:1), Kuaför (f:1),

Maden (f:1), Renk (f:1), Sayı (f:1), Su

(f:2), Yanar döner (f:1), Zombi (f:3)

Metafor: 16; f: 20; %52,63

ve güneş (f:1), Çok bilmiş biri (f:1),

Dünyanın en güçlü duvarı (f:1),

Güneş(f:1), Kedi (f:1), Kova (f:1),

Matematik (f:1), Melek (f:1),

Okyanus (f:1), Öğretmen (f:1), Sabun

(f:1), Tebeşir (f:2), Yumurtacı (f:1)

Metafor: 16; f: 18; %47,37

Toplam 2

40

= 7,069; sd=6; p= ,314

Tablo 9 incelendiğinde matematik öğretmeni kavramına yönelik olumlu düşünceler ve

diğer kategorilerinde kız öğrencilerin oranının erkek öğrencilerin oranından fazla olduğu diğer

kategorilerde ise erkek öğrencilerin oranlarının kız öğrencilerin oranlarından fazla olduğu

görülmüştür. Ayrıca kavramsal kategoriler altında matematik öğretmeni kavramına ilişkin

üretilen metaforlar arasında cinsiyete göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farka rastlanmamıştır.

“Ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmeni kavramına yönelik geliştirdikleri metaforlar

öğrencilerin öğrenim gördüğü sınıf seviyesine göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenen

dördüncü araştırma problemine ilişkin bulgu ve yorumlar aşağıdaki gibidir.

Tablo 10: Öğrencilerin Geliştirdiği Metaforların Öğrenim Görülen Sınıf Seviyesine Göre

Dağılımı

Kavramsal Kategori 6. Sınıf (N =86) 7.Sınıf (N =71) 8.Sınıf (N =

78) f

1. Matematik

Öğretmeninin

Eğlenceli

Yönü

Cem Yılmaz

(f:3), Eğlenceli biri (f:1),

Eğlencenin bayrağı

(f:1), Harika (f:1),

Harika biri (f:1), İyi ve

eğlenceli insan (f:1),

Komedi (f:3), Lale (f:1),

Melek (f:5)

Metafor: 9; f: 17; %58,62

Ata Demirer

(f:1), Cem Yılmaz (f:2),

Eğlenceli biri (f:1),

Eğlenceli oyunu

yöneten kişi (f:1),

Komedyen (f:3),

Komik biri (f:1), Neşeli

biri (f:1), Sevecen biri

(f:1)

Metafor: 8; f: 11;

%37,93

Tatlı

Metafor: 1; f: 1; %3,45

29

2. Matematik

Öğretmeninin

Bilgili Yönü

Ailemiz (f:1),

Beyin (f:1), Bilim (f:1),

Bilim adamı (f:1), Çılgın

bir profesör (f:1), Gül ve

hayat (f:1), Hesap

makinesi (f:1), Kitap

(f:1), Konu anlatımlı

kitap (f:1), Kütüphane

(f:2), Labirent çözücü

(f:1), Matematik (f:1),

Melek (f:2), Satıcı (f:1),

Bilgin (f:1),

Bilim adamı (f:1), Çok

zeki biri (f:1), Eşsiz biri

(f:1)

Bilgisayar

(f:2), Cevap anahtarı

(f:1), Evren (f:1),

Filozof (f:1), Hafıza

kartı (f:1), Kitap (f:1),

Matematik kitabı (f:1),

Profesör (f:2), Robot

(f:1)

37


Sayıların yıldızı (f:1),

Teknoloji ve makine

(f:1), Zeka küpü (f:3)

Metafor: 17; f: 21;

%56,76

Metafor: 4; f:4; % 10,81

Metafor: 9; f: 12;

%32,43

3. Matematik

Öğretmeninin

Öğretici Rolü

Ağaç (f:1), Aile

(f:1), Ampul (f:1), Anne

ve baba (f:1), Beyin (f:1),

Cadı (f:1), Canımız (f:1),

Çiçek (f:3), Defter (f:1),

Hakem (f:1), Hayat

koçu (f:1), İyi biri (f:1),

Kitap (f:2), Melek (f:1),

Merkez (f:1), Şans

oyunu sunucusu (f:1),

Şeker (f:1

Metafor: 17; f: 20;

%38,46

Anahtar (f:1),

Baba (f:1), Bahçıvan

(f:1), Bilinmeyen (f:1),

Büyülü müzik

öğreticisi (f:1), Dost

(f:1), Hayat (f:1), Hayat

öğretmeni (f:2), Konu

anlatımı (f:1), Melek

(f:1), Profesör (f:2),

Rehber (f:1), Saat (f:1),

Takım öğretmeni (f:1),

Uzay gemisi (f:1), Yol

gösterici (f:1), Zeka

oyunu satıcısı (f:1)

Metafor: 17; f: 19:

%36,54

Anne (f:1),

Anne ve bana (f:1),

Beyin (f:1), Bilgin (f:1),

Çark (f:1), Dağcı (f:1),

Güneş (f:1), Kitap

(f:1), Öğretmen (f:1),

Sayı (f:1), Tebeşir (f:1),

Teknik direktör (f:1),

Yüzüklerin efendisi

(f:1)

Metafor: 13; f: 13;

%25

52

4. Matematik

Öğretmeninin

Rehber Rolü

Anne ve baba

(f:1), Ay (f:1), Baba (f:1),

Bahçıvan (f:1), Futbolcu

(f:1), Güneş (f:1),

Hayvanat bahçesi

sorumlusu (f:1), Vazo

(f:1)

Metafor: 8; f: 8; %26,67

Bekçi (f:1),

Cankurtaran (f:1),

Komutan (f:1), Mimar

(f:1), Oksijen (f:1),

Takım kaptanı (f:1),

Yönetici (f:1), Zaman

tünelinde bizi bir

yerlere götüren

operatör (f:1)

Metafor: 8; f: 8; %26,27

Arkadaş (f:1),

Bahçıvan (f:1),

Bataklık sineği (f:1),

Bilim adamı (f:1),

Göktaşı (f:1),

Gökyüzü (f:1), Gözlük

(f:1), Güneş (f:3),

Mekik pilotu (f:1),

Suikast başı (f:1), Uç

kutusu (f:2)

Metafor: 10; f: 14;

%33,33

30

5. Matematik

Öğretmeni

Kavramına

Yönelik

Olumlu

Düşünceler

Ailemizden biri

(f:1), Altın kuş (f:1),

Beyin (f:1), Çınar (f:2),

Çiçek (f:2), Düşünür

(f:1), Gül (f:1), Huzur

(f:1), Karınca (f:1),

Melek (f:1), Patlamaya

Bal (f:2), Çiçek

(f:6), Deli dolu biri

(f:1), Kitap (f:1),

Komutan (f:1), Melek

(f:2), Okyanus (f:1),

Profesör (f:1), Sevecen

biri (f:1), Tatlı (f:1)

Altın (f:2),

Anne (f:2), Arkadaş

(f:1), Çiçek (f:2),

Disiplin (f:1), Gül

(f:1), Güneş (f:2),

Kahraman (f:1), Melek

(f:1), Mis (f:1)

44

106


hazır bomba (f:1)

Metafor: 11; f: 13;

%29,55

Metafor: 10, f: 17;

%38,64

Metafor: 10, f: 14;

%31,83

6. Matematik

Öğretmeni

Kavramına

Yönelik

Olumsuz

Düşünceler

Sinirli (f:1),

Trafik kazası (f:1)

Metafor: 2; f: 2; %20

Gül (f:1),

Yabancı (f:1)

Metafor: 2; f: 2; %20

Sinirli (f:1),

Demokrasi (f:1), Anne

(f:1), Matematik (f:1),

Kördüğüm (f:1),

Felaket tellalı (f:1)

Metafor: 6; f: 6; %60

10

7. Diğer

Arı (f:1),

Arkadaş (f:1), Kova

(f:1), Melek (f:1),

Okyanus (f:1),

Öğretmen (f:1), Su(f:1),

Yanar döner (f:1)

Metafor: 8; f: 8; %21,05

Açıklama (f:1),

Ağaç (f:1), Arı (f:1),

Çok zeki biri (f:1),

Güneş (f:2), Kitap (f:1),

Maden (f:1), Renk (f:1),

Sabun (f:1)

Metafor: 9; f: 10;

%26,32

Ay ve güneş

(f:1), Çiçek (f:1), Çiftçi

(f:1), Çok bilmiş biri

(f:1), Dikdörtgen (f:1),

Dünyanın en güçlü

duvarı (f:1), Güneş

(f:1), Hayalet (f:1),

Kaptan (f:1), Kedi

(f:1), Kuaför (f:1),

Matematik (f:1), Sayı

(f:1), Su (f:1), Tebeşir

(f:1), Yumurtacı (f:1),

Zombi (f:1)

Metafor: 17; f: 20;

%52,63

38

Toplam 2

40

=37,054; sd=12; p= ,000

Tablo 10 incelendiğinde matematik öğretmeninin eğlenceli yönü, matematik

öğretmeninin bilgili yönü ve matematik öğretmeninin öğretici rolü kategorilerinde 6. sınıfta

öğrenim gören öğrencilerin oranının 7. ve 8. sınıfta öğrenim görmekte olan öğrencilerin

oranından yüksek olduğu görülmüştür. Matematik öğretmeninin rehber rolü ve matematik

öğretmeni kavramına yönelik olumsuz düşünceler kategorilerinde 6. ve 7. sınıf öğrencilerin

oranının eşit ve 8. sınıf öğrencilerini oranından düşük olduğu ortaya çıkmıştır. Matematik

öğretmeni kavramına yönelik olumlu düşünceler kategorisinde en yüksek oranın 7. sınıf

öğrencilerine ait olduğu, 7. sınıf öğrencilerinin oranını 8. sınıf öğrencilerinin oranının takip

ettiği belirlenmiştir. Diğer kategorisinde ise 8. sınıf öğrencilerinin oranının diğer sınıf

düzeylerine göre yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca kavramsal kategoriler altında

matematik öğretmeni kavramına ilişkin üretilen metaforlar arasında öğrenim görülen sınıf

seviyesine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır.

TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu çalışma, ortaokul öğrencilerinin “matematik öğretmeni” kavramına ilişkin sahip

oldukları algıları metaforlar yardımıyla ortaya çıkarmak, bu metaforları belli kavramsal


kategoriler altında toplamaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Ayrıca belirlenen kavramsal

kategoriler çerçevesinde cinsiyet ve sınıf seviyesine göre matematik öğretmeni kavramına

ilişkin üretilen metaforlarda farklılıkların olup olmadığını ortaya çıkarmak üzere de

hazırlanmıştır. Elde edilen bulgular önemli birkaç noktaya dikkat çekmektedir.

Matematik öğretmeni kavramının bir bütün olarak açıklanabilmesi için çok sayıda

metafora ihtiyaç duyulduğu görülmüştür. Bu çalışmada, ortaokul öğrencilerinin matematik

öğretmeni kavramına ilişkin 137 farklı geçerli metafor (çiçek, melek, güneş, kitap ve profesör

vb. gibi) ürettikleri görülmüştür. Bu bağlamda, matematik öğretmeni kavramının tek bir

metafor ile açıklanabilmesinin mümkün olmadığını göstermektedir. Katrancı, Apak ve

Akdağ’ın (2011) yaptıkları çalışmalarında da benzer bir sonuç elde edilmiştir. İlköğretim

Matematik Öğretmenliğinde öğrenim görmekte olan öğretmen adayları ile yapılan çalışmada,

matematik öğretmeni kavramına ilişkin 70 farklı metaforun üretildiği ortaya çıkmıştır. Cerit’in

(2008) yaptığı çalışmasında ise öğretmen kavramına ilişkin tek bir metaforun tercih edilmediği

ortaya çıkmıştır. Diğer farklı kavram yada olgulara ilişkin yapılan metafor çalışmalarında da

benzer durum gözlenmektedir. Guerrero ve Villamil (2002) ve Saban, Koçbeker ve Saban (2006)

çalışmalarında “öğretmen” kavramına ilişkin, Aydın ve Pehlivan (2010) çalışmalarında

“öğretmen” ve “öğrenci” kavramlarına ilişkin, Cerit (2008) ve Saban (2009) çalışmalarında

“öğrenci” kavramına ilişkin, Saban (2008) çalışmasında “bilgi” kavramına ilişkin, Aydoğdu

(2008) çalışmasında “okul” kavramına ilişkin, Aydın (2010) ve Öztürk (2007) çalışmalarında

“coğrafya” kavramına ilişkin, Afacan (2011) çalışmasında “fen” ve “fen ve teknoloji öğretmeni”

kavramına ilişkin, Döş (2010) “müfettişlik” kavramına ilişkin metafor çalışmaları

gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmalarda ilgili kavram ya da olgularla ilgili çok sayıda metaforun

üretildiği görülmüştür. Bu bağlamda yapılan bu çalışma bahsi geçen çalışmalarla paralellik

göstermektedir.

Bu çalışmaya özgü olarak matematik öğretmeni kavramıyla ilgili olarak ortaokul

öğrencilerinin ürettiği metaforlar incelendiğinde, en çok tercih edilen metaforların çiçek (f=14),

melek (f=14), güneş (f=10), kitap (f=7) ve profesör (f=5) olduğu görülmektedir. En çok tercih edilen

metaforların kaynağından konusuna atfedilmesi istenilen özellikleri incelendiğinde öğrencilerin

matematik öğretmeni kavramı ile ilgili olumlu bir tutuma sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır.

Metaforlar, ortaokul öğrencilerinin matematik öğretmeni kavramına ilişkin sahip oldukları

algıları anlamada, açığa çıkarmada ve açıklamada güçlü birer araştırma aracı olarak

kullanılabilirler. Metaforlar aracılığıyla ortaya çıkan olumsuz ifadeler dikkate alınarak

matematik öğretmenleri, öğrencilerin olumlu tutuma sahip olmalarını sağlayabilirler.

Öğrencilerin bilgiye ulaşma ve bilgiyi kullanmalarına yardımcı olmak öğretmenlerden

beklenenler arasında yer almaktadır. Bu da koç metaforu ile ifade edilmektedir. Koç metaforu,

öğretmenin öğrencilerle birlikte bilgiyi yapılandırması ve öğretimsel etkinlikleri yerine

getirmeye çalışması ile ilgilidir (Cerit, 2008). Çeşitli araştırmalarda da (Achinstein ve Barrett,

2004; Martinez, Souleda ve Huber, 2001) öğretmenlerin koç olarak algılandığı ortaya çıkmıştır.

Ayrıca öğrenciler okula gelişmek ve yetişmek için gelmektedirler. Hayatları boyunca ihtiyaç

duyacakları bilgi ve becerilerin kazandırılması ve onların toplumun istediği bir birey haline

dönüştürülmesi sağlanır (Cerit, 2008). Bu da öğretmenlerin öğretici rolleri ile

sağlanabilmektedir. Yapılan bu çalışmada da kavramsal kategoriler incelendiğinde öğrencilerin

matematik öğretmenlerinin en çok öğretici rollerine (%21,67) vurgu yapan metaforlar ürettikleri

görülmüştür. Matematiği ve problem çözmeyi öğrettiklerine yönelik açıklamalarda

bulunmuşlardır.

108


Bir üretim süreci olan eğitimde öğretmenler üretici olarak algılanmaktadırlar (Cook-

Sather, 2003). Öğretmen, elindeki hammaddeyi işleyen, onu istenilen özelliklere sahip bir ürün

haline dönüştürendir. Öğretmenler bireylerin, toplumun üyesi olarak yetişmelerini ve

toplumun şekillenmesini sağlayan kişilerdir. Çevrelerini değiştirme ve geliştirme rolüne

sahiptirler. Bu da onların çevrelerini aydınlatan bir kişi olarak görülmelerine neden olmaktadır

(Cerit, 2008). Bu bağlamda öğretmenlerin hem kendi hem de çevreleri ile ilgili çevrelerindeki

bireylerden daha çok bilgi sahibi olmalarını gerektirmektedir. Bu da öğretmenlerin bilgili olma

yönleri ile ilgilidir. Yapılan bu çalışmada da öğrencilerin, matematik öğretmenlerinin bilgili

olma yönlerine vurgu yapan metaforlar (%15,42) ürettikleri görülmüştür. Örneğin; zeka küpü,

bilgisayar ve profesör gibi metaforlar ile matematik öğretmenlerinin bilgili yönlerine odaklanan

metaforlar üretmişlerdir.

Bireylerin birbirlerinden farklı şekillerde öğrendiğinin kabul edilmesi sonucunda

eğitimde ilgi odağı öğrenme olmaya başlamıştır. Bu bağlamda öğretmenin rolü; yardım etmek,

yol göstermek, örnek olmak ve yüreklendirmek olarak yeniden belirlenmiştir (Özden, 2002).

Öğretmenlerin öğrencilere rehberlik etmeleri onların sorumlulukları arasında yerini almıştır

(Alexander, Fives, Buehl ve Mulhern, 2002). Yapılan bu çalışmada da öğrencilerin, matematik

öğretmenlerinin rehber rollerine vurgu yapan metaforlar (%12,5) ürettikleri görülmüştür.

Matematik öğretmenlerinin rehber olarak algılandığının tespit edilmiş olması, bu çalışmanın

eğitimde meydana gelen gelişmelere uyum sağladığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Öğretilmesi ve öğrenilmesi zor bir ders olarak görülen matematik, öğrenciler tarafından

zor ve can sıkıcı olarak nitelendirilmektedir. Öğretmenler ise matematik dersini öğretimi zor,

öğrenci ilgili düşük bir ders olarak değerlendirmektedir (Öcalan, 2004). Matematik dersine

yönelik olumsuz tutum geliştirmenin nedenleri arasında öğretmenlerin takip ettiği yöntemler

(Taşdemir, 2009), aile ve çevrenin matematiği zor öğrenilen ders olarak göstermesi (Ünlü, 2007)

yer almaktadır. Öğrencilerin matematiğe karşı olumsuz yöndeki tutumlarını olumluya çevirme

işinin de matematik öğretmenlerine düştüğü düşünülmektedir. Bu da matematik

öğretmenlerinin dersi eğlenceli hale getirmesi ile sağlanabilir. Yapılan bu çalışmada ise

öğrencilerin matematik öğretmenlerinin eğlenceli yönlerine vurgu yapan metaforlar (%12,08)

ürettikleri ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda çalışmanın gerçekleştirildiği okuldaki matematik

öğretmenlerinin derslerini eğlenceli hale getiriyor oldukları sonucunu doğurmaktadır. Ayrıca

çalışmaya katılan öğrencilerin (%18,33) matematik öğretmeni kavramına ilişkin olumlu

metaforlar ürettikleri ortaya çıkmıştır. Çok az öğrencinin (%4,17) ise matematik öğretmeni

kavramına ilişkin olumsuz metaforlar ürettikleri ortaya çıkmıştır.

Kavramsal kategoriler çerçevesinde cinsiyet dikkate alınarak yapılan analizde

matematik öğretmeni kavramına ilişkin olumlu düşüceler ve diğer kategorilerinde kız

öğrencilerin oranının erkek öğrencilerin oranına nazaran daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

Bunun yanı sıra kavramsal kategoriler dikkate alınarak yapılan ki-kare testinde kız ve erkek

öğrencilerin ürettikleri metaforlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa

rastlanılmamıştır.

Sınıf seviyesi dikkate alınarak yapılan analizde ise; matematik öğretmeninin eğlenceli

yönü, bilgili yönü ve öğretici rolü kategorilerinde 6. sınıfta öğrenim göre öğrencilerin oranının

diğer sınıf seviyelerinde öğrenim göre öğrencilere göre daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.

Bu durum, 6. sınıfta öğrenim gören öğrencilerin öğretmenlerine duydukları hayranlık ve onları

örnek alma davranışları ile ilgili olabilir. Matematik öğretmeni kavramına ilişkin olumlu

ifadeler kategorisinde ise 7. sınıfta öğrenim göre öğrencilerin oranının en yüksek olduğu ortaya

çıkmıştır. Matematik öğretmeninin rehber rolü ve matematik öğretmeni kavramına ilişkin


olumsuz düşünceler kategorilerinde ise 8. sınıfta öğrenim göre öğrencilerin oranının en yükse

olduğu ortaya çıkmıştır. Bu durum, ortaokul kurumlarının son sınıfında öğrenim görmekte

olmalarından ve dönem sonunda girecekleri bir sınavın olmasından kaynaklanıyor olabilir.

Öğretmenlerini rehber olarak gören öğrencilerin sınav kaygısı sebebiyle olumsuz düşüncelere

sahip olduğu düşünülmektedir.

Sonuç olarak, matematik öğretmeni kavramının öğrenciler tarafından nasıl algılandığını

belirlemek amacıyla metaforlar kullanılarak bir analiz yapılmıştır. Katılımcılar tarafından tercih

edilen metaforların daha çok olumlu anlam taşıdıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin

öğrenmelerine yardımcı olan, onlara bilgiyi hazır şekilde veren değil, bilgiye ulaşma yollarını

ve bilgiyi kullanma becerisini kazandırmayı amaçlayan, matematik dersini eğlenceli hale

getirerek matematiğe karşı olumlu tutum gelişmesine yardımcı olan öğretmenlerin varlığı

önemli görülmektedir. Bu açıdan öğretmenlerin, rehber, danışman, bilgili ve matematiği

eğlendirerek aktaran olarak yetiştirilmelerine önem verilmelidir.

KAYNAKÇA

ABRAMS, M. H. (1999). A Glossary of Literary Terms. USA: Harcourt Brace Collage Publisher.

ACHINSTEIN, B., & BARRETT, A. (2004). (Re) Framing Classroom Context: How Teachers and

Mentors View Diverse Learners and Challenges of Practise. Teachers College Record,

16(4), 716-746.

AFACAN, Ö. (2011). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının “Fen” ve “Fen ve Teknoloji Öğretmeni”

Kavramlarına Yönelik Metafor Durumları. e-Journal of New World Science Academy, 6(1),

1242-1254.

ALEXANDER, P., FIVES, H., BUEHL, M. M., & MULHERN, J. (2002). Teaching as Persuasion.

Teaching and Teacher Education, 18, 795-813.

ARISTO (2008). Poetika. İstanbul: Remzi Kitabevi.

ARNETT, R. C. (1999). Metaphorical Guidance: Administration as Building and Renovation.

Journal of Educational Administration, 37(1), 80-89.

ARSLAN, M. M. ve BAYRAKÇI, M. (2006). Metaforik Düşünme ve Öğrenme Yaklaşımının

Eğitim-Öğretim Açısından İncelenmesi. Milli Eğitim, 171, 100-108.

AYDIN, F. (2010). Ortaokul Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları

Metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(3), 1293-1322.

AYDIN, İ. S. ve PEHLİVAN, A. (2010). Türkçe Öğretmeni Adaylarının “Öğretmen” ve

“Öğrenci” Kavramlarına İlişkin Kullandıkları Metaforlar. Turkish Studies International

Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(3), 818-842. doi:

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1465

AYDOĞDU, E. (2008). İlköğretim Okullarındaki Öğrenci ve Öğretmenlerin Sahip Oldukları Okul

Algıları İle İdeal Okul Algılarının Metaforlar Yardımıyla Analizi. Yüksek lisans tezi,

Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/SearchTez adresinden edinilmiştir.

BESSANT, J. (2002). Dawkins’ Higher Education Reforms and How Metaphors Work in Policy

Making. Journal of Higher Education Policy and Management, 24(1), 87-99.

BEN-PERETZ, M., MENDELSON, N., & KRON, F. W. (2003). How Teachers in Different

Educational Context View Their Roles. Teaching and Teacher Education, 19, 277-290.

BOZLK, M. (2002). The College Student as Learner: Insight Gained Through Metaphor

Analysis. College Student Journal, 36(1), 142-151.

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1465

110


CERİT, Y. (2008). Öğretmen Kavramı İle İlgili Metaforlara İlişkin Öğrenci, Öğretmen ve

Yöneticilerin Görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 693-712.

CLARKEN, R. H. (1997, March). Five Metaphors for Educators. Proceedings of Annual Meting of

the American Educational Research Association, Chicago.

COOK-SATHER, A. (2003). Movements of Mind: The Matrix, Metaphors and Re-Imagining

Education. Teachers College Record, 105(6), 946-977.

ÇELİKTEN, M. ve CAN, N. (2003). Yönetici, Öğretmen ve Veli Gözüyle İdeal Öğretmen. Selçuk

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 253-267.

DÖŞ, İ. (2010). Aday Öğretmenlerin Müfettişlik Kavramına İlişkin Metafor Algıları. Gaziantep

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 607-629.

FORCENVILLE, C. (2002). The Identification of Target and Source in Pictorial Metaphors.

Journal of Pragmatics, 34, 1-14.

FROMM, E. (2001). İtaatsizlik Üzerine. Kariyer Yayıncılık: İstanbul.

GİRMEN, P. (2007). İlköğretim Öğrencilerinin Konuşma Yazma Sürecinde Metaforlardan Yararlanma

Durumları. Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.


GOLDSTEIN, L. B. (2005). Becoming a Teacher as a Hero’s Journey: Using Metaphor in Pre-

service Teacher Education. Teacher Education Quarterly, 32(1), 7-24.

GREVES, S. V. (2005). Butterflies in Our Classrooms: Using Metaphors in Teacher Education.

The Teacher Educator, 41(2), 95-109. doi: 10.1080/08878730509555375

GUERREO, M. C. M., & VILLAMIL, O. S. (2002). Metaphorical Conceptualizations of ELS

Teaching and Learning. Language Teaching Research, 6(2), 95-120. doi:

10.1191/1362168802lr101oa

GÜNEYLİ, A. ve ARSLAN, C. (2008, June). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Anadili Kavramına

İlişkin Olarak Kullandıkları Mecazlar. Proceedings International Conference on Educational

Science ICES’08 (890-901), Famagusta.

KATRANCI, Y., APAK, Ö. ve AKDAĞ, M. (2011, Eylül). İlköğretim Matematik Öğretmenliği

Adaylarının Matematik Öğretmenliği Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi

Yoluyla İncelenmesi. 10. Matematik Sempozyumu, İstanbul.

KOÇBEKER, B. N. ve SABAN, A. (2005). Otistik Bir Çocuğun Yabancı Dil Öğrenimine İlişkin

Örnek Olay İncelemesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 401-

428.

LAKOFF, G., & JOHNSON, M. (2005). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil. İstanbul: Paradigma

Yayınları.

LEAVY, A. M., McSORLEY, A. F., & BOTE, L. A. (2007). An Examination of What Metaphor

Construction Reveals about the Evolution of Pre-service Teachers’ Beliefs about

Teaching and Learning. Teaching and Teacher Education, 23, 1217-1233. doi:

10.1016/j.tate.2006.07.016

MARTINEZ, M. A., SAULEDA, N., & HUBER, G. L. (2001). Metaphors as Blueprints of

Thinking about Teaching and Learning. Teaching and Teacher Education, 8, 965-977.

MILES, M. B., & HUBERMAN, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis. Thousans Oaks, CA: Sage

Publications.

MODELL, A. H. (2009). Metaphor-The Bridge Between Feelings and Knowledge. Psychoanalytic

Inquiry, 29(1), 6-11. doi: 10.1080/07351690802246890

ÖCALAN, T. (2004). İlköğretimde Matematik Öğretimi. Ankara: Yeryüzü Yayıncılık.

ÖZDEN, Y. (2002). Eğitimde Yeni Değerler. Ankara: Pegem A Yayıncılık.


ÖZTÜRK, Ç. (2007). Sosyal Bilgiler, Sınıf ve Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının “Coğrafya”

Kavramına Yönelik Metafor Durumları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi

Dergisi (KEFAD), 8(2), 55-69.

RIZVANOĞLU, K. (2007). Grafik Kullanıcı Ara yüzlerinde Metaforların Kültürlerarası Kavranışı

(Fransa ve Türkiye’de Bir e-Öğrenme Sitesi Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Çalışma). Doktora

tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.


SABAN, A. (2004). Prospective Classroom Teachers’ Metaphorical Images of Selves And

Comparing Them to Those They Have of Their Elementary and Cooperating Teachers.

International Journal of Educational Development, 24, 617-635.

SABAN, A. (2008). İlköğretim I. Kademe Öğretmen ve Öğrencilerinin Bilgi Kavramına İlişkin

Sahip Oldukları Zihinsel İmgeler. İlköğretim Online, 7(2), 421-455.

SABAN, A. (2009). Öğretmen Adaylarının Öğrenci Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Zihinsel

İmgeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.

SABANA, A., KOÇBEKER, B. N. ve SABAN, A. (2006). Öğretmen Adaylarının Öğretmen

Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi. Kuram ve

Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(2), 461-522.

SEMERCİ, Ç. (2007). Program Geliştirme Kavramına İlişkin Metaforlarla Yeni İlköğretim

Programlarına Farklı Bir Bakış. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(2), 125-

140.

STICHERT, E. G. (2005). Pre-Service Science Teachers’ Perception of Profession with Metaphorical

Images and Reasons of Choosing Teaching as a Profession. Master thesis, A Thesis Submitted

to the Graduate School of Natural and Applied Sciences of Middle East Technical

University, Ankara. http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12606442/index.pdf adresinden

edinilmiştir.

TAŞDEMİR, C. (2009). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Matematik Dersine Karşı

Tutumları: Bitlis Örneği. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 89-96.

TSOUKAS, H. (1991). The Missing Link: Atransformational View of Metaphors in

Organizational Science. The Academy of Management Review, 16(3), 566-585.

ÜNLÜ, E. (2007). İlköğretim Okullarındaki Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci Sınıf Öğrencilerinin

Matematik Dersine Yönelik Tutum ve İlgilerinin Belirlenmesi. Dumlupınar Üniversitesi

Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 129-148.

VADEBONCOEUR, J. A., & TORRES, M. N. (2003). Constructing and Reconstructing Teaching

Roles: A Focus on Generative Metaphors and Dichotomies. Discourse: Studies in the

Cultural Politics of Education, 24(1), 87-103.

YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin

Yayıncılık.

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN “MATEMATİK ÖĞRETMENİ ...

Documents

Transcript of ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN “MATEMATİK ÖĞRETMENİ ...