ORGAN BAGISINDA MODELLER ; ETD< YE CEZA gificuKu ACISINDAN YORUIVILANMAI

Dr:Hakan Ertin' Doc.Dr.Fatih Selami Mahmutoglu7

ProlDr.ibrahim Basagaogltis

ABSTRACT

MODELS ON °ROAN DONATION :AN INTEizPOTATioNIN EtflICS AND CRIMINAL LAW

Organ donation is one of the maul health - problems i in.the werld.LOtai. Of people lose their lives due to insufficient organ prOcurement:Thc re are some models' applied to Solve this problem The three leading ones "of these are the Spanish model, the Belgian model and the Iranian" model. The Spanish Model has managed to :construct ? succesafill iarganization, and in this way, Spain has become one of the leading; countries in terms , Of ,orgai? donation. In Belgium,. each citizen is supposed to be a natural born,donor, and jf one does not want to donate his organ, he has to inform his personel 'objection:According to this application %98 of the Belgian,poptilatiodiS natural born donors„ The last one is the Iranian model The main characteristic here is the monetary compensation:Sorne -money is` paid" to the 'donor in return for his organThe system is run by a nongovernmental association:It is claitned, that there are no.• patients Waitingfor Organ in Iran •Within this syStem.

In this article, the matter of compensatiOn for donor will be Tediscussed and re-evaluated.A monetary compensation has been refused downright so far by medical ethics.We want to, discuss on this.We also think that it. is 'rational to regard people as natural born donors, and that the Belgian model is applicable to our cciuntry.It is' clear that the exiiting systern is helpless to solve prOblems1 time to -get radical solutions.

TBM_M now talks over a draft bill.It is important to deliberate clean during, the preparations for law.We wish toMalce a contribution by this article.The matter is evaluated in terms of ethics and criminal law.

'Tip Tarihi ye Deontoloji Doktoru, Serbest Hakim 2 Istanbul Un,iversitesi Istanbul Hukuk FakOltesf,Ceza Hulcuku ABD.

Istanbul tiniyersitesi Cerrahpap Tip Falcaltesi,Tip Tarihi ye Deonthloji Apb.

GliiRiS

Tibbi mildahaleler ,ierisinde son derece ozelikli bir alarn ifade. eden ye Onemli etik,&psikolojik, ekonomik ye hulculcsal tartismalarameden.olairorgan ye dokti naldi konusu bu calismada ceza hulcuku ye tibbi etik yonilyle ele almacalctir. 'Pesin olarak belirtelim U , bu makalede ‘savunthiginnuz godislerden, halch bulacagimiz karsi ciluslar oldugunda vazgecme halckimizi sakh tutmak istiyoruz, belki de bircoklannca- oldukca iddiali godilebilecek tezieri savunuyor

vicciani, ye aldi 'Mr takim kaygilann siddetli basluSi ,karar verirken bizi etkileniis olabilir.Bu vurguyu yaptiktan sonra gerek hulcukcularla gerekse. hekimlerle yapilan -bire bir gOrtismeterde ciddi olarak tereddiitler yasadiginuzi itiraf etmeliyiz. Ancak bizi en cok etkileyen husus . hasta kiiIdrin ya da yalunlarmin veya boyle tibbi bir Sorunu olmayan-lcisilerinYermis olduklan cevaplardir. Gercekten de bizim icin verilen yamtlar sailesintlerden de hilicuk ve tip cevrelerince di11ejidiri1n goriislerden tie daha etkili 'Olmustur. Ashncla sorulardan ilki basitce sudur, kendinize ya da tesinize; eocugunuza daha saglikh bir yasam yeya olasi oliim neticesini engellemek icin.ofgan gerekli oldugunda ye hemen mesrukanallarla bu olanak size saglanamadiginda yasadisi - ytillardan organ temin eder misiniz? Bu soruya neredeyse ytizde yUz evet ceyabi bier soru ise, para karsiliginda organnu satan kiiyi, cezalatichrmalc adalet

-duygumuzla Orttisilyornm? Buna ilisldn yamt da yine' ytiztle‘ ytize yalun hayir seklindedir. Biliyoruz konuya bu sekilde baslaymcailk itira1ar insan vucüdu ve

-onun 'parcalan, bu niteliflerf doIayisiy1a dead kazanc saglanniasina -konu, olamaz. Olasi. diger bir itiraz ise, bu aim serbest imralctigiMizda Orgiltba

suclu_gun artrnasi ye saglildi insanlan bile vilcut Mittinliiklerinin ye yasam halclannin.ciddi olarak riske sokulmasi sonucunu doguracaktir. Buye benzeri ye icinde bir miktat dogrulan da banndiraii bu yaldasimlar sorunusOzmekte midir? Yukanda Id olasibldar da insanlar ticari amacla mi.davranmaktadirlar? Evet, bp "konu film; yonleriyle_ netameli. Ama cesur olmak Ve farkli seylerde soylemek zamani geldi, belki de geciyor,

3- Haziran 1979 tarihli 2238 sayili Organ ye bolcu Ahrimasi, Saldanmag ye Nakli Haldundalci kanunun yetine, 22. denem TBMM Saglik Komisyonunda yeni bir Icanun,taslagi hazirlatunaktadir 4. Bu makalenin Mr amaci da, soiti edilen kanuñUñ hazarVrttalqilmasi asam-asmdaTdOnyada var olan modelled ortaya koyarak, bunlann etik ye hulcuki boyutu ile tartisilmasuu saglamaktir.

Bi noktada Tibbi Etik alamna ban vurgular yapmak isternelcteyi2. Tip teknolojisindeki .bas cliindfirtica gelismeler giintimuzde col< farldi kOnulair tartisan bir' bilim dahru One cdcarinalctadir. Bu bilim dali hic kuskusuz "Tibbi

4 ERDOL tevdet; "Organ Bagist ye Organ Naklinde Yasal Sorunlar", tstanbul Barosu Panel', 20.04.2007.

• Etiktir." Tip ttigi arta cok Sr konularcla karatlat yermek zrundadfr. "Yaluir gelecelcte ise sorular cok daha kgmaaik bir hale gelecek gibi gOzilkinektedir. Halihazirda insan bilimlerinin en canli dallatindan bin, izofreni, boaanma egilimi, siyasal inanclar hatta mutluluk gibi davramasal gecme derecesini belitletneye_ . galisan davramasal genetiktii 5. Bu alan yerleaik etik ye hukuki lcurallan alt Cis( etlecek gibi durmaktaclir. Her aey yeni baatan dtistintilecelctit. Insarilann klonlailinast ya da bilimser bulualann kettlye kullatulmasi &lank bir ihtimat blarak algilanmamalidir. ,Aslinda :kat karaiya kaldtimiz bu durum, yarim yuxyil once atom fiiigi alaninda olup .bitenlerden pek de "farkli degildir. Omegin p .donemde Niels Bohr gibi .Ovrensel bir duunhir bile ntikleer parcalanma•deneyierinin olasi pratik uygulamalannin Ortaya sikamayacagini 1940'lara 'kadar savuninuatur. tate bu cerceveden baluldiginda Eti'gin bircok zor kararla yilz ytize gelmeye cok yalcm oldup aaikardir. Zira .- bugtine kadar sayundugumily degerlerin degiame plasilii .cak fazlachr. Etigin dmamik yapisini ye" -gelecegini burada lasaca yurgulamaktan r maksadimiz, modeller ye arapalar konusuncla da kin gelecekte farklilalar olabilecegini belirtmek iatememizdir. Organ nakilleri "ile ilgili nieselbler, giderek daha da karmaaa konularla ugraamaya baalayan etigin- gecmiate tie vazgecilmez bir lconusunu oluaturmalctaydi. Ne, var ki, organ naldi konusu, tibbin hizla -degiatigi ye yeni kayramlarla lcurallar tirettigi bir alanclir. Biindan 200 yil Once organ nakli yasasi diye bin yasa dtizenlemek kimin alchna gelirdi.? 6 Polayisiyla zamaninda deontoloji. Jcita_plarmda yer alan 7-8 and baalatan bin i blan organ naldi konusunu, yani . daha suurli olmakla birlikte gecmiate yine etigin sada yoldaai olan .bu kormiyu .gfintinitizi.in modem dilnyasmin yaldaaimlan ile, ele almak ye daha ,yararli cOztimlet Oretmek zorundayiz.. .

II- ORGAN VE DOICU NAICLi KONUSUNDA SiSTEMLER

Dtinya tizerincleld onemii sagla sorunlarmdan birisi de, hic lcualcusuZ organ ye doku nakli icin yeterli miktarda vericinin bulunmam'asidir. Tip teknOlojisinde yaaana,n geliameler ye bu teknolojik imleanlarla bUtunleeft tibbi uygulamalar ile Podinilen tecrtibeler; organ ye doku naldi bperasyonlanni daha yaygin hale .getirmiatir. Ancak ihtiyac .durilan organ ye '.dolcu ile _bulunanlar arasuidald catpici fark, aailmasi gereken 'bir song'. -blarak varligmi

------sDnIttnnektedir:-Bu- sorimun'tistesinden gelinmesi amaciyla, ozellikle de Oltiden organ ye &air alinmasi hususunda iilkeler arasuida farkh yetinemler :aratinua Ve uygulamaya solculmuatur.

5 CSIKSZENTMIHALYI Mihaly; "Mutlulutz. in Gelecegi", Gelecek 50 Yil 21. yy.'in. Ilk Yansthda Hayat ve-Bilim, (ed.) John Brockman, Ntv Yayinlan, Istanbul, 2007, s t 109. 6 KOcAK Tapir; "Organ Nalcillerinde Deger Sorunlarr, Yayinlanmami4 Lisans Ten, Ankara 1981, s. 5.

Canlidan yapi1 nakiller riolctasmda ise, uygulanan modeller _arasmda. parasal yontemleri One cikaranlar olmakla biting& -ki bu oldukca. azdir genellilde maddi kazanci di§layan ,Modeller . mevcuttur.. Genellikle bircok etikci ye politikam, yarn kanun yapici,- organ ticaretine yOnelik kaygilanndan, maddi kar§ilik ile yapilacak organ ye dOku ticaretini benimserneme

Diinyada cok sayrda farlch • sistemler olmalda birlikw 7, ii bu cali§mamiida tarti§malari Claha iyi bir noktaya ta§iyabilecegIne inandiguniz tic tilke modeli tizerinde duracaga. Bunlardan Ispanya Ve Belcika modelleri altiden, Iran Modell ise canhdan organ ye doku almmasina

1- ()Hideo Organwe -Doku.Nakilleri

Bu konuda .temelde hnkuksal bah aCiaryla tic siatem bulunmaktidir. Buniar sirasyla nza, itiraz ye karma sistemlerdir: Ilkinde , Oncelikle ki§inin hayattayken organ ye doku bagi§layaCagina i1ikirriradeSini ortaya .koymagi esas alminaktadir. Boyle bit wade yoksa plum .halinde ki§inin bedenine ,mticlahale edilemez. Ancak bu aiatemde bireyin organlarun bagi§lamayadagi yontinde acik iradesi yolcsa yakmlarina bir tasarruf olanagi yerilebilinektedii.

Ikinci sistemde ise lcural Olarak Ohiden organ ye doku almabilmekte, § tayet Id§i bagi§ta bulunmayacaksa, sagken bu iradesini Ortaya koymalidir.

()canon siatem ise bu ilci sistemi bagdastirmaya cali§makta, dogal afet kaza gibi hallerde, yakmlãPà ula§ilaniadiginda Organ alm,masma Izin yermelctedirs .

A-.1spanya Modeli

IspanYa, uyguladigi bu ,model sayesinde dilnyadald clii§tik organ bagl§i yapilan tilke kategorisinden en yOksek bagi§a 'Nampa gecmi§tir. Dii§en ba'gr§ oranlan sebeblyle 1989' plinda Ulusal Transplantasyon Kurumu (Organiza:cion Nacional de Transplantes ) lcurulmunur. Kurumun lcurulu§ anlayipria gore organ

7 Bu nialcalede organ nakli ile ilgili modelled incelerken dtlnyada var olan tam uygulamalan sot kontisn edebilecegimiz iddiasmda olmachk. Elbette danyada bircok Tarkli uygulama mevcuttur. Etik olmayan metotlara

6mek olarak cin'deki uygulamalardan (model diyemiyoruz) bahsedebiliriz. cin'de itiam mahlalmlanndan organ almcbgi bilinmelitedir. Her tie kadar maldctimun veya ailesinin onayi almdtgi iddia ediliyor olsa da, bu iddia oldakca sttpheli gortIlmelctedir, Human Right Watch cin'den organ bagiscilan ile ilgili istatistikleri amIclamasmi istemi§tir ye cm Ulusal ,Konseyi uruslararasi baslalar neticesinde, gecen yti organ naklini -lizenleyen bir kurum olusturulmamm onermistir. "China cnurt Official Insists Organ. Donation by Executed Prisoners Strictly Reulated", Jurist, Legal News&Research http://iuristlaw.pittedu/panerchase/2007/03/china-court-official-insist-organ.php 26.06.2007.

8 ERMAN Bang; 4Ceza Hulculcunda Tibbi MtIdahalelerin Hiikuka Uygunlugu", s.222-225.

bagt§mda lcar§da§ilan sorunlar, nygun bagt§ct yoklugundan degit potansiyel donarlerin bulimmasmda ye bunlann nzalannm , ahnmasmdaki zorluklardan 'kaynaldanmaktachr. Sistem organ bagt§t stirecinin .bu konuda -azel olarak yetigtirilmi§ §aluslara biraldlmasfin ki bunldra ,bagt§ timi denllinelctedir, ongormil§tilr. Bu talumin sflrqài iyi idare edebilen ye güvenilirlik saglayabilen dokruld§ilerden olugmasrVe bagt§ talebinden once aile ile iyi ili§jcilei kunilmasi onemlidir. Yine Onemli Olan bir.diger nolda da organ talep. edilecek en: nygun zamanm tespitidir. Takim itirec espasinda ailenin'Olaymmtercekle§tigirii anlamastm saglar ye organ bagligi konns .undaaileden talepte bulunut".

Bu kurum ,her tQr organ tiaklirji yapan untanlann, inerkezi ye &ark idarelerin, medyamn ye ozelliklede Ispanyol halkmm dahil Oldugu ,ortak bir buluma mekam olmu§tur. ONT organ payla§unt ve bekIeyenler 4istesinin yonetiminden sorumlUditr, organ nalcil talcunlanm 'ya da organ bekleyea gruplann ONT, organ bagi§i ye naldi konusundald egilim programlan ye ara§brmalardlizenter.- Organ naldi vetagt§t alanlarmdaki resmi raporlardan sOrumlu birithdir i.e sistemin 'e§itligini ve §effafligun tamamen garanti eder. Bii 9erceVed,e, yiI1i1c ortalama solid 'oi-gan bagt§t °rani, 1989 yilthda milyonda 14 iken .2000 yilinda 34'e ctknuntr. Ortalama bagt§ct ya.§1 yak olarak artmi§tir ye halihazirdaki, meVeut donorlerin yazde 30'u 6a ya§m.iistandedir. ispanya'da gainimazde ailelerin brgan bagt§un ret cram %21.5'tur; ,ki tbu ralcatnni 1990'lann ba§laripda . %30 ,oldugunu belirtmekte yarar var.. Sorunun sadece donor eksildiginden kaynaklantriadignu belirten koordinatorler, ààil ba§anSizligm potansiyer bagt§in gerCek .hagt§a cevrilmesitiden kaynalclandtgfin,belirtmektedirler' ° .

Bu sistem daha iyi organizasyon ye daha insani yalda§iinlann sonticuncla elde edilen ba§anya bir ornektir. Belki de, cagda§ pazarlama ve psikolojik, ikna metotlartm kullanmaktadm Sadece taketme ah§kanhIclannt konlicleyen reklam ,

ve pazarlama alatunda kullarnlan yontemlerin, .iyiye kullanthuna Mr ''amek olarak dii§iinalebilir. Insanlann gOnulluluk ilkesi ile beraber aiimli caligmalan ye iyi bir organizasyonla, birtalum sOrunlarm cozillmesinin manikiin bldugtmu gastermektedir.

Belvika Modeli Bizim mudelleriyinde kenclimize -cozam blarak- daha yalan buldugumuz ve oldukca ba§anh oldugu anla§tlan Belcika Modell! dir. Belika'da yartirlificte olan "varsaydan riza yasase' na gate kesin ancelik vatanda§m istegine verilmi§fir. Sehirlerde bulunan merkezler kanahyla ki§iler yasarken bagi§ formu doldurmalcta ve bu bilgiler bilgisayar tatianh ulusal kayn merkezine

9 http://www.multiline.com.aul—donor/spanish.html 5.07.2007 19 MIRANDA B., CANON J., CUENDE N.; "The Spanish Organizational Structure for Organ Donation: Update" Transplantation Reviews,Vol 15, No 1 (January), 2001, ss. 33-45.

ganderilthektedir, bu 'bilgilerd„ 'sadece tranSplantasyon taktim elemanlan .ulasabilmektedtr. Eger kisi 'sagligt,nda,font doldiritp izin verdiyse, Oltimanden sonra aile isterneSe bile brgaitIaii almabihnektedir. Eger aleninsan, bagis,formu doldurmamis biriyse, 'fru kisinift Sagligmda, Organ bagislainaya gdntIllti oldugu yarsaythr. Ailenin izni drgan.,,ahmt içii2 gerekli ei1dir. Ancak aile organ alimmi reddederse organ almmayabilir. Ama, btina ragmen organlarin almacagma dair aileye haber vennek konusurida- yasathir . hukuniluluk yokturn . Bu yasal uygulamaya gore gelcilca ntifusunun ytizde 98`i dogal otgan;bagiscist durumundadin, Bu modeli ."nastl askerlik bir vatan, millet gorevi ise organ' ye doku da hoyle olnialichr" diyeiek sayunanlar oldtign .gOrtilmelctedir'.

2- Canhdan Organ ve Doku Nakli

A- Iran Modell

Tibbi etik alamrim eski‘ ye sal* bir konusu olan organ naldi konusundalci, israrli etik yaidasimi parayi, yani maddi- bir karilii r,eddetmektir. Aticak son yillarda tilkemiide de .a .ch sikca duyulmaya baslayan bir model bu sorgulatmast balammdari oldukca diklcat celcicidir. elkemizin Linde gelen organ transplantasyon 't-nerkezlerinin Yonetidilerinin ,de -destek .verir goztiktiiklerini basma verdilderi millakatlardart anladigimiz bu model, genel kabuItin tine maddi bir karstltdc kullanan iran,Modelldir 13 . Yukanda da belirttigimiz iizere, organ bagi§i konusunda bir co,ziirn olarak stkca onerilen Iran modelini biraz detayli olarak tamtmak uyguri Olacalctir.

Iran'da son yillarda b615'icknaldi yak milyonda 24 (pm) diizeyindedir. Bit artisin 4 aria sebebi vurgulanmalctadin

1.tran'da beyth Wilma gerceldesmiskiiletde, organlarin ahrithasinaizin veren 2000 tarihli yasanm varligi

2.Islam dininin yasam kurtannaya verdigi deger uzmanlar ile din otoritelerinin yakm ibirligi

4.Bedel odemeye dayalt bobrek bagici iyOntemi(compansated kidney donation)

19987thlidaThayatta- alarrve- alcraba. olmayan kisilerden -bObrek bagi$itim kabul edilmesinc yonelik dtizenlenmenin yapilmastyla birlikte Irati'da bobrek bekleyenlerin artik mevcut olmadigt iddia edilmektedir. Bu modelde belirleyici oge Saninm verilen bedeldir ki bu bedel 10 milyon riyal yani 1090 dolardir. Bu

11,MICHIELSEN Paul; "Presumed Consent to Organ Donation: 40 Years" Experience in Belgium", Journal of Royal Society, of Medicine, Vol. 89, (December), 1996, s. 663 12 DINCER Ali; "Turkiye'nin Organ Bag1.51 ye Organ Nakli Sorunu", Radikal Gazetesi, 30.03.2007 13 "Organ Naklinde Iran Modell", Alc4am Gaietesi, 21.06.2007, "Iranida Barak BekleyenKalmadr, Sabah Gazetesi, 25.07.2006.

bedelin Iran toplumu icin ne ifade ettigini. bilmiyoruz ancak tilkemiz ko§ullanndadti§tik bir miktar oldugunu §oyleyebiliriz. Sosyal Mr hediye olarak tarnmlanan bu maddi bedelin temininden devlete bagli olmayan Ozel Hastahldar icin Hayirseverlik Kurumu (C5HIHK) sorumludur. Resmi prosediiiiin ilk-etabinda verici ile aim yind ,bir hayir kurumu olan BObrek Hastalarfna Destek Demegi'ne ba§vurmaktachr. Donor, alicidan labotatuar testleri boyunca ya da nakil sonrasindamaddi bir bedel istemeyecegine dair bir sozle§meimzalar. Aym cekilde ahci da donerii dogrudan odiillendirmeyecegine dair bir taahhilt hnzal,ar. Sonunda konusu bedel vericiye Odenir. Nakil i§lemi sadece ozel olmayan tiniversite hastanelerinde gercelde§tirilit ye i§lemin maliyeti deVlet tarafindan kar§ilanir. Burada onemli bir konu tranli olmayan ki§ilerin bu sistemden yararlandirilmamasidir. Bu §elcilde Olkenin organ ticareti merkezine donii§mesi engellenmelctedir.

Bu nibdelin temel unsuru daha Once de .seyledigiz gibi bedel verilmesidir: Bedel konusu yeterince tarticilmann§ bir konudur. Acaba bedel veriImesi kesin bir yargiyla gayri ahlakimidir?

•Bede' konusurnin odifilenairici hediye olarak tamtilmasi gOrUU 90'11 yillarda geli§mi§tir. Bu gorii§e gore organlar satilamaz ancak donor ba'gi§lacligi için Oclifilendirilir. Robert Veatch gibi ban. dti§iinOer "adtillendirici hediye" ifadesinin dilin bariz bir §ekilde catpitilmasi olarak, yorumlami§lar ye. kar§i

Bir ki§iye para verilmesinin bir Odin olainayacagun, bunun belli ki acik secik bir "ademe" oldugunu sOylemi§lerdir". Ancak her. ne kadar burada bir dil zorlamasi olsa da bedel Odemek bir cozilm olarak insanlann aldma gelmi§ ye belki de bu tur zorlamalara s,orun alilakrolarak ,a§tlmaya cali§ihni§tir. Biz bu makalemn yazarlari olarak, tarti§maya actigimiz bir cok konu gibi bedel odenmesinin de, §imdlye kaclat U yerle§ik .dii§tincelerin .sorunu, cOzememesi gercegini goz ontinde tutarak, mihnktin olabilecegi -fikrine imdilik .yalun duruyoruz. Konu tarti§ilmalichr ye sanniz bu yanti en azindarr tilkemizde tarti§ilmami§tir. Bu gorti§timilze Akdeniz Tip Faktiliesi Organ Naicli Merkezi Mildtirti Prof. Dr. Alper Demirba§'m da katildigini gortiyoruz". Yine Japcinya'da ya§ayan _Iran asrlh tikçi Alireza Bagheti'ye gore; Donord otgarn kar§iliginda parabdemek, , Ozerinde fiyat etiketi olan ;bir mal satinalda ayrn §ey degildir : Verieiyi fedalcarligmdan dolayi takdir etmektir, gOnliik hayatindan, i§

hayaimtlarrzaman ayuaralc-ba§kasinm hayatun- kurtaima çabasi için bir te§ekktir ku§lcusuz, beclelin maddi olmayah bir §ey olmast daha

'makbuldiir, 136ylece bedel ugruria suiistinial brtadah kalkmi§ olurdtr, ancak para ile odaliendirmek sosyal olarak uzurr zamandir kabul edilmi§ .bir davramnir ye ba§ka bir iisan itgruna olan kaybindan dolayi donate bir te§elddir ifadesinden

14 BAGHERI Alireza; "Compensated 'Kidney bonation : An Ethical ilevig Of the ,lranian Model", Kennedy InstitutedfEthic§ Journal, Vol. 16, No.3, Ss. 269-282. 15 "Tilrkiye'de Oturup Bu Sistemi Thrum-milk% Sabah Gazetcsi, 25.012096.

;

baska bir sey degildir. Nalcir isle inde, gOrevli insanlar ye hatta cerrahlar bile bu isteri hir karsilik saglarken,..4 nOrtin bunti tarnamen • karsihksiz yapmasnu beklemeyerialdumiz var mrchrTi

J11 Peki

sayet bedel verilecekse .bu ne kadar olmalichr, hangi dilzeyde

tutulmandir? Burada heyecan verici bir teldif yapilrnernandir, James Childrees'in dedigi gibi;"Temel ihtiyaclantu bile zokulda karsdayan insanlara bir bedel karsiliginda organlarnu bagislamalarnu teklif etmek ahlaki degildir". Bedelin, yokluk icinde olan.insantann baska crlas yold bulamamalarmdan. 'Mira mecburen kabul edecekleri Mr Yol olmamast idealdirancak bu -kelimeye dikkat 'etmenizi istiyoruz Id; ideardir. Neale ulasma konusunu kendimizle celismemek adma sonuc baltimilnde dile getirecegiz. Miktar kentsuna tekrar depersek vine Bagheri'ye gore; Bedel olarak uygun sarlabilecek.milctar toplumdan topluma

Bu fence dildcat, edilmelidir; ".uygun yçierli bedel" ile aluslurtry milder" arasinda bir snur .vardir. care,sir durumdaki inganlara geri ceViremeyecekleri miktarlar teklif etmek ahlaki degildir' 6.

B- Iran Modelrniri Deterlendirilmest

.

Buraya kadar Iran modelnun genel ozellikleiji belirtmekle beraber bedel konusunu gOz Onune cilcarchk. Bu modelin Saluncalatim dile getirmek gerekirse; oncelikit bu„tilt bit juSejin iJyii devlet ve sivil organizasyonlarm ahlalci tutum ve denedeme gii9leri ire yakmdan ilgilir. Aksi„ takdirde IcatilYe kullaruma cok actIctir ve, bu baglamda denetimin "mkt olmathast, kaptlarin gizlenmeyerek aim ye Vericinin.birbiderini tarnmalant riski fizerinde durulinast gerekeri ciddi kaygrlarchr. Bu ibi duruntrarda ek Pedal tarepleri,, 6miir bOyu karstlasilabilinecek istelder talurfin edilmesi kola Y ,risklerdir. Ayrica 4aresiz durumdaki ekonomik dilzeyi dUuk insanlar veriy, olmak . isteyince, bunlara 'basica yarchm secenekleri' sun an organizasyUnlar. devreye, girebilmelidir. Bedel konusunu sonu9 b6liimilne'tekrar gondermeyaparak acapatworuz.

1

CEZA HUICUKU BAtLAMENDA ORGAN vg DOKU NAKILLERININ • GOSTERDiti OZELLIKEER NEDENIY11, TIBBI MUDAHALELERDE HUKUKA UYGUNWK 1SEBEPLERININ AYIRT EDICIATLA YE UNSURLSIRDELENIVfE

Daha Once yapnus oldugumuz bir calismada i da belirttigimiz tizere n bii. tibbi miidahalenin hangi sartlar altmda hukuka 14ygun veya -41cm olaca'gr

,

BAGFIERI, age.,, s. 269 — 282: , t

17 MAIIMUTOCLU Fatih Selami; "5237 Sayth Turk ceza Kanumf ndala Yeni 13fizeniemeler I§Iginda Ttbbi Mndahalelerde Hekimin Ceza SorumluluguAleri Telmoloji TIbbi Ve Hekim-Hasta 2.11p Etigi ye Tip Hulcuku Sempozyumu Billliri Kitabi, Istanbul 2006, s.205.

er

konusiinda gerek tip etigi,.gerelcse dilnyadaki ce§iiii hUkuk sistemleri acismdan, ban istisnalar haric, bir uyurndan soz edilebilir. tibbi miidahaleyi olu§turan eylemlerin hulcuka uygunlugunu saglayark nedenler yoniinden ce§itli gorii§ler olmalda beraber l8, biz bu nilidahalelere ili§kin olarak, birden fazla -hulcuka .

tlygunluk nedeninin; daha acils bir deyi§le, "haldon lc-ullanilmasi" ve• "hak sahibininnzasnun birlikte arahrnasmm isabetli bldugunu dil§tinmekteyiz 19 .

Ma hatlanyla durum bpyle olmalcla beraber- konunun onjinal olu§u, lizellildede diger tibbi nitidahaldjerden farldr olarak : saglikli bir bilnyeden,.yani canliclan organ' almmasindaki dirh di§i durum, ilgifihin nzasi ve.hulcuicsatniteligi tartipiali ohnakla beraber ±of,da kali§ hallerini aynca irdelemeyi zorunlu lulmaktadir.

Oncelikle belirtmemiz gEe'rekk ki canli Mr ,bilnyeden organ ahnmasnun , verici acismdan ortaya cilcarabilecegi 'olasi air sonuclardan &Uri!, gosterec'egi nza, buIasarrufu hakli gosterebilecek ba§ka bir Ustijn amaca hizmet etmelidir. Biyolojik madde almdigi zamanyericinin ugrayacagi zararla, elde edilecek yarar lcar§ila§tinldcginda, el-de edilecek yarar vericinin zararmi ilcinci plana itiybr ye z,arartatlanmayi haldi gOsteriyorsa ustUn amacm varlik'mdan sezedilir m. Sayet vend i acisindan katlanilmaz bit:Tlurum, hayati bit tehlike olu§turuyorsa art& ,hatika ilygun bir nzadan siizetinek ()lanai& degildir2'. Bu noktada hekimlere ommli sorumluluk dUspwktedjh Vericinin.geregL ggibi aydmlatilmami§ olthasi nzayi hukiiken gecersiz kilacagmdan daha sonralci, bOliimlerde deginecegimiz helcirnin tibbi malahaleden kaynaklanan ceai sonimlulugu'dogacalctir. Kalch ki bu aydinlatma yukumiuIugu vend acisindan deAinileri sorunlara, neden ialmasa

,

Danyada ve Turk hulcukunda ,gecerli olan gOrUsler arasmda, tibbi mtldahalelerin hulcuka uygunlugunu,. helcimin mesTegini yerine getirme haldana ;baglayanlar hulcuka 'uygunluk. nedenlerini, hastanm nzasmt esas alarak yasama, kendini geli§tintie ve kench gelec'egi Uzerinçle karar verme halckme dayanchranla da varchr. Bu ild buyillc temel Orli§ dtsmda, hazt gortl§ler de ltibbi . mtklahaleyi kendine tagtt bir hukuka uygunliik nadeni olarak incelemektedirler. Bunlar, lcuiurlululc unsurunutj bulunmadigi gonls, (Bahl yarar gOntstl, izin verilen risk gorilla olarak sayilabilir. Aynnith bilgi için bkz."ERMAN, age., s..48-78`. 19 MAHNUTOOLU Eatih Selami; "5237, Sayth Turk ,Ceza Katniriu'nda Hulcuka Uygtmluk Nedenleri", Hukuk ye Adalet Dergisi, Yil 2, Say' 5, Nisan 2005, s.42-60. • 20 GWEN Alimet; "Organ 'ye Doku nal4 tIzerine Dtisthiceler", SCIHED 2000, Milenyum Annagam, s. 67. Ash.nda bu ilanda nzamn konu itibariyle mUmkiln olup almachgt da laritStna konusu yaptlabilirse de deginilen, diger Osten amac bu onayi olanakh hale getinnektedir. NitekimMedeni.Kinenumuzun "B. Kisiligin konmmasi, I. Vazgeome ve ain stmrlamaya kar§i" ‘23. madclesinde: "Kimde,'hak ye fiil ehliyetlerinden lasmen de olsa vazgeceinez. Kimse OzgtIrlificlerinden vazgecemez Veya onlai -k Inruki ya da ahlhka aylan olardk smirlayamai." denficlikten sonra,.bu lcurala gefirdigi istisna organ ye , deka bagman olanakli hale getirmis ye bu husits; nza , Uzerine insan kOkenli biyolojik maddelerin almrnast, ,asilanmast ve nakli mtlmktIndttr.7 bigiminde trade edilmistir. Kanun koyucu, drgan bagismm Oneminden dolayi koruyucu nitelilcte ayn bir hame de yer vererek, bu taiarntfta btilunan ki§ileri bask' ilanda tutabilecek huktiki engelleri de bertarat etmek Istemistir. Amlan htlicUm §Oyledir : "Ancak, biyolojilc madde verrne borcu alum girmi§ olandan edimini yerine guetirmesi istenemez; mad& ve mann'i tazminat isteminde bulunulamaz." 71 Alman Transplantasyon Kanunu par:8:de, vericiyi koruma nInna alan soh derece isabetli bir htfictlm yer aimalctadu. Buna gore, "Aynt elverislilikte 0111 bir vericiden organ saglama imkarn varsa danhdan ahnamaz." denilerek, adeta yasayan kisiden organ aluunast son care olaralc gOnilmektedir. ERMAN; age., S. 220.

•

Cla diger111)bl miidahalelerden CIA a kapsamh, .daha anfasthr bir bilgilendirmenip gerekliligi, hicbir zaman unutulmarnalichr. Abet yoniinden de bilgilendirme yQkUthiulUI olmalda birlikté, bunu normal Suhrlar icerisinde gOrrnelc, gerekiyorsa acil durumlarda daha sinirh bit anlatunla yetinebilmei gerekmelctedir. Ote yandan kThinin irade acildamasthm olanaldi olmacligt -durumlarda kabtil gOren yarsaytlan nza hali de ilke olarak gecerli olarak kabul edilemez. Aneak bu baldS actsnu oltilerden organ ye dokti almmast dunununda-farkli dUUnmek, daha acik bir 'Pahlatimla yarsayllan nzadan yararlarimak ogu ,kez amaca.uygun olacalctir. Orne,gin bir annenin oillmiiyle.cocuguna ya da diger yakmlanna orgaturn bagistadigtriti kabul etinek son clerece isabetlidir 22. "

Zorcia kalts kurumuntm ,iSe organ nalclinde tatbiki tharnIdin olmadigthi dastinmelcteyiz. Iiiçbir beden. hangi nedenleinursa olsun bir baska bedene bu anlamda hizmet• edemez. Orarittlihk ilkesi, 'bir bedenin yasamast icin digerinin feda edilmesine engel teSkil edet23 .

ki, azelljkl&de .banh bedetide gercekleStitileti organ ye dolcu nalclinde, diger tibbi girisimlerden aynlabilenA.ozeljilder, eylemin hulcuka uygunlugu actsmdan da. faddiliklar Yarattnakta, daha clogru. bir anlatnnla,, ilgilinin nzast Have onem lcazarnhakta, yarsaytlan nza kururnundan ilke elarak yaiarlamlamamalcta, aynca .7pn.mluluk -halinden de bu baglamda sea e_clilettemekteclir,

IV- ORGAN YE DOKU NAICILLERININ CEZA ; MEVZUATI ACISINDANDE ‘GERT:ENDIRILMESI

Bilindigi fizere bu alandaki, temel diitenleme 1975 ttarih ye 2283 sayth Organ ye Doku Alnunast,,Saldarnlmast ye Naldi Halclandaki Kanun'dur. Ancak 1 Haziran 2005 tarihinde ytirdrliige .giren '5237 s.TCK'da bu sahaya suclan diizenlediginclen, konunun her iki yasanin, birlikte degerlendirilmesini gerekli

1- - 2283 Say& Organ ye Doku Ahnmasi, SaklandmUsi ye Naldi Haklundald Kanun

1./

mad-deden Ausan yasa -dort rjbliliimdety olusmalctadm I. BOliimde Genel Hiikiimler, II. Boltirnde Yasayan Kisilerden Organ ye Dolcu Almniast„ III. BOliimde Oliiden Organ ye Dolcu Almmase 4, IV. BOltimde ise Ceza HdkUthleri yer almaktadm

22 HAKERF Hakan; Tip Hulcuku, Ankara /097, s. 429. ?,3 EFtMAN; age., s.217.

24 Yasa, kapsam itibartyle canh ya da oItIdën nakle izin vermekte ye bunun ko§ullartm saptamaktachr. Buna kavratnsat olarak; alojen transplantasyon denilmektedir..B lunun ch§m Oa cia; organ ye dokular ce§itli bicimlerde

y•••","•..

I r4

Genel Hilkthnler bashguir tastyan 1. belAine baktipnuzda, , Yasa "planda organ ye doku tizerindelci s faaliyetlerinr"tedayi, teshis ve bilimsel amacla yaptlabilebegini ye bu tic temel amacla, organ Ye dokunup "alumiast, saldanmas1/4 astlanmast ve najdi" iiemierinin mumkun oldugunu lctirala "baglamalctachr (m.1). Bu bOltirride lamma da yer veren yasa, 'organ ye dOku deyiminden, insan organizmasthi ohisturan her thrill organ ye dolcu ile bunlarm parcalaruun anlaSilmasi gerelctigini, oto - 'grefler,, sac .ve deti ahrunast, astlanmasi ye nakli ile kan trangfazyonun ise bu kapsam da olmachgtni. lfade etmektedir (m.2).Ote yanclan bu Ast baslikta bif talum yasaklara da yer verilUigi gortilmektedir. Bunlardan ilki, 'organ ye doku ticareti 25; (m.3) digeri ise reklam yasagichr26 (m.4).

Boltim'de ise yasayan kisilerden organ vs clan almmasuun kosullart, bu konudald yasak ye yfficamlilltilder dilzenlenmektedir.

Yesayan kisinin 18 yasim;doldurmq ye milmeyyiz blmasi sarttirs "13u yas ye nitelige sahi olmayanlardaff organ ve doku almmasi yasaktir (m.5). 31 En. az ilci tamk huzurunda, irade sakathgt olmadan yazdt ye finzalt veya yine ild taruk huzurunda sozlti beyan edip, tUtulan tutanagm juizalanmast ve bir helcint tarafindan onaylanmas gerekix

baglainda organ ye dolcu nakii .yapacak helcimlere yOnelik birtalum yukqnlulUlder tngorillmektedir (1h3). Ornegin Vericinin ,yasamun mutlak surette sona efdirecelc veya tehlilceye sokabak . olaworgan ye dokularm ahnmasi, yasaktir (m-1-)r Yme orgaave dolm iie i1ili fadliyeilerden once, alici ve yeribi tizerinde birtaluin tahlil ve incelemelerin yapilmast zorunitilug'U varchr (th.9). Sea- konusu faaliyetler, ancak bu konuda yeterli uzman personel, arac ve gerece sahip saghk lcurumlarmca yerine getirilebilir (m.1oy

III. Beam. : Oliiden Organ ve Doku Ahnmast basleguu icermekte ye bu boltimde Olihntin saptanmast, helcimlere yonelik yasaklar ye tyttIctimlaltikler ile olilden organ ye doku alma kosullan -ile cesetleriri,,bilimser amach muhafazast , dtizenlerunistir.

--insaii-yllcuduna-alctartlabilmektediri-Butilardan kisinin kendi bedenindem()olog transplantasyon), digeri ise, insan dismda bir canlidan ya da suni olaraki tiretilmis organlardan ,(xeno transplantasyon) yapilan hakillerdir. ATAMER Ye0m; "OlUden Organ naklinin ,Beraberinde Getirdigi Ban Hukuki Sorunlar", MHB, 1995-2000,

19-20, Sayr. 1-2, s. 118. 25 Bir bedelveya baslcaca cilcar karsiligi, organ ye dolcu almmasz ye satilmasi yasaklaruinstir. 26 Bilimsel, istatistiki ye haber niteligindeki bilgi dagthmi halted aynk Olmak tlzere (hulcuka uygunlulc nedeni), organ ye doku almmasi ye yerilmesine Riskin her tfirlti reklam yasalcur. 27 Avrupa Konseyi Eiiyotip SISZlesmesi nin'24. maddesi belirli kosullar altmda 18 yasindan ktictikler bakimmdan da istisnaen organ ye dolcu alinabilinecegini angormektedir. Turkiye Soztesmepin bu htllcmilne cekince koymustur. Amlan cekince .dolctrinde elestirilmelste ye mevzuatm isOilesmeyle, ityumlu hale getirilmesi tinerilmelctedir. TaNVER Yener; Ayrupa 13iyo-Hulcuk SOzlesmesi,"Ayrupa Biyo-Hulculc Sozlesmesi'nin TtIrk Hulculcu'na Ellcileri"KHulcA,2(2005),I.Ttirk-4lman Tip Hulcuku Sempozyumu, 5.188.

meveutleknoloji lcullandarak, degisik uzmanhiclan olan.dOrt hekimler lcurultinca oy. birligi ile saptarur (m.11). Bu konuda tutanalc

tutularak nakil yapacak saglik lcurumuna verilir. Tutanak ve elcleri on yil siireyle bu saglik lcurumunda saldamr (m.13). Aliciya bakan helcimle, organ ye dolcu faaliyeti yapacak hekimlerin, Ohim halini saptayacak hekimler .1curulu4da, yer almast yasaktir (m.12). t

Oliiden organ ye dolcu aimmasinda temel lcural marlin olniastdir. Eger kii sagligmda bu konuda resmi veya yazih bir vasiyet biralcmissa veya bfl konudaki- istegini lid tanik huzurOda aciklamissa, Oldilkten sonra organ-ye doku almak mtimkiindiir. Kisi yasamuida yukandaki gibj bir riza beyan etmemisse, straslyla olihn amnda yanindahulunan esi, resit ctibuldan, ana veya babas' veya kardeslerinden birisinin; burilar yoksa yaninda .buliman herhangi bir yalcuunm muvafakatiyle oltiden organ veya dolcu almabilir..,Ancak Olen kii, sagliguida kendisinden- alti.mtinden sonra da organ veya dolcik ,alinmasma karsi oldugunu belirtmisse, organ ye dolcu ahnatliaz.. Aynca ki, tine bir yasiyet veya beyan yoksa, "Icomea gibi ceset iizerinde bir dbgisiklik yapmayan dolcular almabilir. Ban hallerde ise nz#a da ihtiyac dityulmamalctadir. St:Tie lci, lcaza veya dogal afetler sonucu vilcud tunun ugracligi agir ,harabiyet nedethyle yàami sona ermis olan lcisinin yaniiida yulcanda sayilan kimseleri yolcsa, saglam doku ye organlan, tibbi intim halinin almacak organlara bagli ohnadigi yulcanda deginilen helcimlericurulunun raporuyla belgelenmek kaychyla, yasami organ-ye dolcu nakline bagh olan kisilere ye naldindq ivedilik ye. tibbi zorunluluk buhman durumlarda vasiyet ye tiza aranmaksizm organ ye dolcu naidi . Bu halierde, adli otopsi, bu islemler tamamlanchIctan Sonra yapihr ve helcimler kurulunun raporu adli muayene ye dtopsi tutanagma gecirilir ye evralcma eklenir (m.14)".

IV. Bolihn: Ceza Burada Kanuntui genelini kapsayan bir suc halcmilne yer veri1mitir. Dilzehleme sayledin "Bu Kanuna aylarz qekilde organ ve doku alan, saklayan, aplayan` ve nakledenlerle bunlann ahm ye satuninz yapanlar, ahm ve sattnuna arcicilzk edenler veyci bunun komisyonculitgiam yapanlar haklanda, fill daha air bir cezayt gerekiirmedigi takdirde iki yildan dart pia kadar hapis ye 50:000 liradan 100.000 liraya kadar akirpara cezasina

----faikqUilunur"-(m. ). -

28 Uygulamada karplaplan sorunlan-a§mak amomyla Organ ye Doku Naldine ili§kin -liasat Tasansenda buoy', ilciye 29 Gortildegt1 tlzere, Turk modelinin aslindo nza modeli oldugunu seyleiriekle beraber, olaganUstli daruinlar ye olUntln di§ gontniimilne zarar vermeyecek TRUClahaleler acismdan itiraz modeline de yakla§tigi sOylenebilir. ERMAN; age., s.217. 30 Nadir de olsa adli vakilarda sorun ya§anabitaielcte ye tibbi mtldahalenin derhal yapilmasi 2aruretinden dolayi hbkimler sorununna organlarim bekleyememektedirler. Insan hayan burada On planda tutulmak zonnida oldugundan, helcimlere yondlik olarak actin ceza davalanmn isabetli olmactigun dth§tinpiekteyiz.

Buna gore maddede; yatimlfiltiklere aylun olarak gerceklestirilmesi(organ ye na1dedilmesi), 21 a) Organ ve satuna aracilik edilmesi, c) -eylernleri'cezalandinIrnalctachr.

Yulcanda sarlan kosullara, yasaldark, r:Organ ye doku Ifizerinde birtalum islemlerth ddlcu ahnmast, :I csaldanmasi, asilarunam Ve dOkulann ahm yesatuntrun yapilmast, b) Arun lAhm satmun kOmisyonculugunuri yapilmast

Bu- dilzetheme bicimi ozellikle organ ye dolcu nakli balummdan toplu „kir bicimde. kanunun diger hillcilmlerine belirsiz atif yapilarak diizenlemeyapilmaii, gerek nitelik, gerekse agirhk olarak farkli bu eylemler arasmda herhangi bir fark gozetmeksizid ayth yaptmmin çiigoru1mesidfr. Elbette haldm iki sniff arasmda cezayi saptarken bu durumu dildcate alacaktm, .fakat Sea konusu' farklthk ayri dilzenletheyi gerektirecek diize-ydedir.n .

-

2-Jfirk Ceza Kanunu'ndaki Dfizenlethe

5237 ,sayih TCK.'run 91-93 maddelerinde, eski TCK.da butimmayan organ veya dolcu twareti -sucu iiki bash@ altmda 9diltentenmistir. gsasen 2238 ayili kanundaid aymmlara aayanan bu diizenlemede, suc. teskil .!den

hareketler, fikral4 halinde, niteligine ve agnitgina gore ceza Ongortilerek halcme baglannus, ancak soz konusu 'thaddeler de ilaVe birtakurk hareketlere, xe durumlara da aynca yer veiilmiStit.

Oncelikle belirtmek gerelsir lci, madde baiigi, dolaytsiyla sticuri ismi, ezellikle "ticaret" deyimi ydnilriden icerigi tam olax iak yansitmanialuadm Zira ticaret esasenbelirli bir bedei.ka$iliginda bir ahm` satmu ifade etmektedir. Oysa maddede organ veya "doku ahm Csatimuidan (ticaretinden) basica, huktika aylun alareck-orgkul vgya-doku.almmast da -dtizenlenmektedir.

31 Benzer elestiriler loin bkz, CAKMUT iYENERER) OzIerp; "TIM' Madahaleye Rini= Ceza HukuIcu Acismdan incelenmesi", tstanbul 2002, s.168; §OYARSLAN Dogai; Organ Nalcilleri, Saglik"Hulculcu ye Yeni TOrk Ceza Kanunu'riclaki Duzenlemeler,tstanbul 2007,s.133,134 32 . Aynca bu yasmun geriel bir degerlendirmesi balummdan bki; BAYRAKTAR KOlcsat; "Organ ye Dolcu

Saklanmam, Aplanmast ye. NakIii Huldurida Kanun'a Ilikin Dftsiluceler", Ceza Hulculcu 'ye Kriminoloji Dergisi, Cilt I, Y11 . 1979, Sap 2,'s. 15-22; cAKMUT (YENERER); s. 158-168.

,}1 ; .f

Maddede yer alan ithernhLifadelerde.nlpiii daha agir bur eezayz gerektirmedigi takdirde" deyhiu olup, bu citizefilerneyi ,daha agir cezayi gerektiren normlar karsismda yardunci norm ithelig,the•sokniaktadm_Dolayistyla arm eylemler baska kanunlarda da suc olarak dtizetpeninisge, origartilen'tezaya getexygthama.yapilacalstirn. 4 11

Strdstyla deginecek olureak; 91. maddede genel olarak birbirinden ,bagimstz bir §ekilde organ veyatiokit ticareti sucunun degi§ik hállefi suc olarak thizentenminir. )1'

Maddetiin 1. ve 2. fikralarinda ya§ayan ye kiniselerden htiktika.aykin olarak (gecerli bir r&..a olm am) organ veya . doku ahnm lc ast suc olara ongerillmil§tilr. Gerekcede, nz ne zaman gecetli , olacagmm, ilgili meVzuata 'gore saptanacagt olaytstyla 238 sayth Kanun bu cercevede

3.fikrada gercek ahIamiy14. organ veya dMçu iticareti yaprImasindan (ahm sattm, satima aracihk) .soz ed. mekte ye 1. ,:flictadalci cezarun uygulanacagt OngOriilmektedir. Gerekcede behrtildigi Uzere bu slicun olu§abilmesi actsmdan Ici§iden veya 011iden organ veya olcuritut, hukuka uygun Mr§ekilde almmt§ olup olthamasuun onemi yolctur. Burada Onemli olan, 'organ veya dolcunun para veya sift bir mad& menfaat kari1igtha tedavtne tabi tutultnasithr. Bu balamdan, soz, konusu suc, cok failli bir suc nit iigi ta§imaktathr.

A i 4

4. fikrada bir ye ticancii ilcralardalci suclarm &gilt faaliyeti kapsammda i§lenmesi durumu daha air cezalarla kar§tlanmalctadir: Fficradaki ifade §eklinden, ikinci flicranin lcapsaM di§t kaldig izlerilmi olu§uyorsa da gerekcede .Thir iii Actincil •ikralarda tariOlanan suclar" denilerek, Onceki ,fikralann hepsinin bu kapsamda oldugit belirtilmelctedin y Pogru olan ifade "ytikandald fficralarda" §eklinde Olmaltdir.

_ 5. filcrada,,hulatka aPcni ollarla elde edihni§ nlan oi-gan veya dokunun saldanmast, naldedilmesi veya aillantnagt; 6. fikrada ise, cticar kar§thtmda organ veya doku leminine yOnelik o)arak ilan. veya reklam verilmesi veya yaym 7

lamnast, ayn suclar olarak.tammlarum§nr. ,

7. tkraya gore, bu madde e tanunlanan tuclann bir ttizel,ki§inin faaliyeti cercevesinde i§lenmesi halind i tilzel ki§i haldanda bunlara Ozgit gtivenlik tedbirlerine Milcmolunacaktir,. t .., f

Maddenin 8. filcasóida4 birinci fficrada Jammlanan shun- Menmesi somicunctimagdurunillmegi - ha inde-,--Icasten- Uldtie-sucuna ili§kin hilkilmlerin uygulanaca .gt kabul edilmiflir $erekcede, aslinda ,bu thirumda netiice sebeMyle agirla§m.t§ suc halinin soz' konisu .oldugu, ancak, bu ttir fiillqri gercekle§tiren

-Mrnin bw dtizenlemesinin (ozeLlikle kratim), 2218 saytti Kanunimi rmanut sOzItl de acdclanabileeegini ongOren 6. maddesinf lasmen degi§tirdigi i ri stIrtilebilir. Zira MK: :m.,23/f.3 geregt tiza -ancalc yazth olarak acilclanabilecelctir:

dilckate almacaktir33 .

kilnin meydana geten Olani tie icesi..acismdan en azmdan olask,kastla hat' eket edebileceginin dtiflnu14ugu 'bell

92. madded, organ yeya: 'oku ticateti supinda satari kii actsmdan ozel bir zorunluluk hali tingtinittili " ye durum& Ore. Cezada inditim Neya ceza vermekten vazgeme konup a mahkemeye tlçdfr yetkisi tanumnstr. maddede ise , yine organ v y dolcu ticareti suctuida, satin jciinin , resmi makarnlar tarafmdan haber allna an once veya sonra4ismanhkgastererek diger suclulann yakalanmastin kpla Jastirmasi ce7asizlik veya cezada indirim, yapilmasun gerektiren• bir sebep larak ongoruhriekteilir.

3- 2238 Sayth icanun lie TOC fizenlethesininitatpla§tinlmasi

I, I Daha Once de degindiginn gibi,1238 Sayth Kanun m.15'te birden fazla,

eylem, tek bir suc tipi icerisinde ,ym cezayla karsilaSustar. Buna karsilik TCK. ditzenlemesi sea konusu eyleint ri, aralannda derecelendinnek yaparak, farldt suclar halinde, degisik yapti ara , tabi tutmustur. ihunun clisinda ilave ban suclara da yer vennistir. i ,i , holctada Mr biiy11 esdeger olan eylemler balunundan TCK. hOldimleripit sonraki tarihli: nottnlar olatak, 2238 ,sayth Kanunu:n 15. ,maddesini . 2untien ilga ettigini hemen soylemeliyiz. Ancalc bu nitelikte olmayan, daha acik it anlatmla her lid diizenlemenin birbirini

_ karolamadlgi_ halletde" ayn'bir egerlendirmehin yapilmast zorunludur.

Strasgla- balcacalc olurs4k; lid dilzenlethedei ae birbiriyle esdeger olan eylemler sunlardir: 't

_ - 01/r uyannca hukuken geceth izaya Ciayalt olmakslizm yasayan kisiden organ veya doku almmast eylemi, ayrh °zamanda 2238 salitt Kanun m.15 geregi soz konusu Kanuna aylan sekilde Or ye doku almaya Isarsthk gelmektedir.

- 91/2 *kapsaminda hukuka n olarak OlUdeft 'organ veya dolcu althmast - 'eylemi ise, bu konuda ayinm; ya mayan 2238 sayill Kanun m.15'teki Kanuna aylur; sekilde organ ye doku qua i kalstlainaktadm 1

lin

,

sittnumn yalptlniast vesatilmasma meta ,Kanun m:15 "imulann ahm- ve. ,satimun denier" itadesiyle e1egetdir.

I I ,

t 1,

34 Katunnzca bu §ekilde'bir varsarm yeiine aeya Su varsarma ractnert; ölUm sonucunun. meydana gelmesil halinde agirlgan netice balcunmdan her olaycla ynca arafluma yatmlniast gartur.

33 Omegin 15. maddenin, nza dt,mda, sOz ko u IZanun'daki ilgili herhUngi bit dtizenlemeye nykm organ tie-doku naklini cezalandmybr olmasi hali boyled .

t t

- 91/3 uyannealorgan veya dokui

s+1 yapanlar, ahm ye satuna aractlik

„ - 91/5 bailammda hukuka :ay , . ri :olatak elder echlmis organ veya dokuyu „ .

gaidama, nakletme ye astlarha .eylemleri, 2238„ s4111., Kahun m.15'telci "Bu tloku (..) Saldayallp dayan. ye naldedenlerle"

•1 r . g !

. t I 1 Kanunun, m.15; gerelcse.TCK. m.91'de farkii

lenmistir. 1--

,s,, „guiilen "bunuakomisyoncutugunu yapanlar" bir eylem olaraki kabul edildiginde- TCK. :cla sadece soz lconusu Kanun kapsammda.

- 2238 5ayiIl Kanun m.15, erg 4t ve doku ahmi bakmundan "Bu Kanuna saykin sekilde" ifadesirii kullandigin ve 91/1 'de sadel,ce nzadan soz edildiginden, nza chsinda14: diger aykirilllcIl on?egin 9. madde geregi gerekli talthl ve incelemeleri yapmakstzm ply-imam sadege 15: Inadde kapsammda degerlendirilebilecektir. Ancyk eger Kanundaki diger yasaldara Neya ytikiirnlilltiklere uymama b9ka s4clan, ornegin kai3rnSorevlisi stfanyla hekimin '05reVini, kottlye kullanmast Spc:mu olusturuyorsa bit takdirde yine eezalarm karSiattfrilmasr ye daha agif cz t$flt gerektiren normun uygulanmast s6z konusti .olacaktir. „

- -Buna Icarsihk, her ne kadar 214 Sufi'. Kanim.m.;4ite organ ve dolcd ahnmasma ye verilmesine i1ikin reklain iy ,paldannussa da 1,5. rnaddede . buna i1ikin bir yaptinm ongorunnemistir. - qyka TCK. m.91/0'da ctIcar karsilik reklam yapilmasi, ilari veri1mesi,,'bunl4q yaymlanmast suC t olarak angortilmtistur.

- Bunun gibi, TCK. m.91/f4, almayan ceza hilkiimleridir.

8', htiktirrileri, 24 .8 §apli ,Kariun rn.15'.te yer

- TCK. aynca bu suclarla ilgili b iarak, 92. ye 93, maddelerde zorunluluk hali Ye etkin pismanhkgibi ozel birtalu lcurumlara da yer'verrhistir.

Son olarak organ ye do almmasmda izbrunluluk haline deginelim. Onemli'hukulcsal-ve-etilc-tartrsm lata-da-neden blarfbtr dilzenlemeye Wire, ticari T amach orgarmu satmak durum :a kalan IclOye daha bir ceza verilebilmekte: ya da ceza vermekten vazgecileb Imektedir. Bu hti tin insan bedeninin tiCarete konu oldmayaeagma iliskin be i senmis ve sealdsmelere de yanktilmrs lcurala

aylcin oldugu Onem gulanmakta, aynca boyle bir dtizenlemenin

36 taptnsmlar acIsindan baktgnmz da baz t icKiclaki bazen de 2283 'S.Yasaidaki cezalann daha agir olchigu gdrolmelrtedir. Ornegin madde 91/1 deki lia gel TCK , bund kar§ildi nitulde.91/2 dekOhtirnal bakmimdan

I 2283s.Yasa daha agu mdeeyide ta.pmalctid

I I 1

Kanuna aylun sekilde nrgati ve! "ibaresini karstlamaktachr 36. f

t Bunun dismda, gerek 2238 'saff. bazi.eylemler de'suc olarak dilze

- 2238 sayili Kanurt m.15 'te ' d eylemf, -aractbk etmeden far ongortilmemistir, Dolayistyll cezalandinlabilecektir.

Ofgiltiu suclulugu arttracaei girmesiyle birlikte ihternet ort

acik artinmaya tabi tutuldugtin

stinilmekteair. u jiUkmunyurifrluge , nda-reklam yapil ak suretiyle adeta organlarni a dikkat cekihrie tedir33.. ,

1,

(alismamizin girls It'sin r ohlarca, a:imp Sordizabilhile

zoiluldar tasimaktachr., Stiphai -derinden ,rhebilecek, .rahatsir e siyaseten titandacak bir aunt' satan kii bize gore .bu isin pc ihtiyacim lcarsilarhakta, adeta : So t

bunalicaret,diyorsak,bu kavr duygusu Cboyle bir yasami iSte ipsam cealandinnaYa evet,de ldit ya da< birileri varsa bu kiØe telkinlerde bulunan, orgiitleneri insan ticareti; intihara-yarch

-Bizce Yasa da boyle bfr h" icerisinde diizenlenen zoninhi verilmemelidii-. Bizce bu konhti kaian ii1erIe ,Yapacagithz bu noktada devlete -de 'anent sorunlarm ,giderihnesine katku bekleyeninsanlanmiza deva 61 I

da da belirttigi bu „kbriu insan Ida . ancak cevapl dirmasinda da bir d kadar'

ir insaninorganti 2Satmasi ortalama her bireyi )3ilecek, hatta modern bir toplumda 'bu sonuc'

. Ancak karsteastlan ,bu Olasilikta ,organinr etini yapmamakta, sadece acil, kacullimaz bfr care olarak bu o1a basytirmaktachr. Eger biz, icini,boSaltmis insandakihangi adalet

yerek de olsa° sccen"ve ciddi bir nSke giren Bitrada ezacaridirdmasi gereken biri

do§ttiga durnindart, yarailanan, bu .yOnde isacast insan pazgrlayan ohnandir. Ayrit

sucuna tes ik.,Suclanndaki failler gibi. I bnasa- dahi, ceza,. ulchglaindakibgenel hakilmter jc halinden 3rar lantlaralc. bu kisilere ceza

ril gOsietimizi o ganianni satmak duruinuncla fierier yeniden giiadert gecirmeliyiz. Sliphesiz

1, gorevler diisme Kuracagi sistemle bu. 11 T aglamalidir. K asik-:Soylemler apil .organ

aktachr.

•H 4

Ote yartdah tehlikenin varhgi kabul edildigin olanaldi olmalichr. Bizce kabul edilen‘zorunluluic

halini,

bultmmasi bu sonuat

ila organ 'satin Jahlar acisindan da ,hayati e, °War bakunin an da cezadan-Vazgecebihne '25/f.2'de ongoni en ye Ictisurluluguicalchrdig,t, $ullannin (ozell' e kOrunmada torurdultik ve Aglamaktachr.

Organ, sattlmasi ya da at.'h ath balchrundanisorunlu alahlardan bir digeri de doktorlar acisindandtr hike plarak bu durunu bilen doktorun- mevput dlizenlememiz karsisinda ttbbi ' tidahaleyiyapma Tdrnin „91/5 maddesihe

r - u konuyu da a

37 Istanbul Barolu tarafindan 20.04.2007Ilu,n 1 konulu panelde, bait katilniacilarin,yapnu "old All Kemal; 5237 Slyill Tinic Ceza KanunuPs 33 Benzer galclapm ig, in blcz; YILDIZ; agets2

e dilzenlenen "Organ.11itgist ye Organ nalclinde Yasal Sorunlar" u konuamalar (hentlz,yaytidarlmatnisfir.):„Aynca blcz; YILDIZr bill Barosu Yayirn, tti but 2007, s; 201.

C) ;,

gtire suc ohisturacaktir. Atte yulcanda degindiginnz kapS Sozgelinai satin alamn hayatifilit

yncia. gozden gecirmeniizde ye a tekrar tarts alcia yarar 'gorrnekteyiz. itanlmasi olasihtinda tehlike halinin artik bir

• ■

1 hulcuka',uygtinluk sebebi- olar, kabul edilmesi de katunuzca zaruret, varchr. Bu talctirde helcimde bu sebepter ,

,t1 lit Tyasamaktarz ye ortaya

e ,kullanmalara da neden acnntz klasik saylemierin

chsuida yeniden tartisabilmektm emizde beldemi listeleri,lconusunda , ,kesin , aeric ye aynntrit kurallar m elcstic oldugu dasanc, sindeyiz. 439 Soruyoruz, tarn

ianan merketi hizli bir bicirn, e dogrudur.; H enlemeler yapd,

Imam ile gen 9, bu calls= dala objelctif esaslar iceren bir lIgi Tedavi Hitmetleri Genel Miidara

k Bekleme Listesi ,ile kiisel. inisiyatifleriri ektedir. Btirad4 yer alan kiise1 ins'iyatif

1 ostermektedir4rica Sa'ghk Bakanhgr Organ

Prof Dr, ahmut carin'in "Avrupa Beleilca, 'Holl4S, Avusturya, Slovenya ve

1yarak bobrek naIdillerini gerceldestirebiliyorsa plmah ye og4i bekleyen lçiilerin ,sayist 11 ikkat

'stem, meseleini ",9tizayor mu? Belki de, bu amasmin temel OsktIti 3/119r.l.da de,gindigimiz 'al uygulamaya :konulmasrair. Herkesi dogal

ibir sakmcasi l ilir? Orgamm mutlaka. para

39 Almanya'da organ kazammtha Riskin hatmlerin aynntilari balammdan bkz; SC Organ Kazanimma Iliskin cey. Ozi Tip ye Ceza Hukulcu, Yayma Hat. Yener c.litv

4 I http://www.sabah.comt/2007/05/26/habi, http://www.thehealthnews.org/tr/news/06/

Stkea vurguladigimiz gi koydugumuz gerekceler •belki olabilecek•niteliktedir. Ancals b,

i, biz de tered, 'de baslcaca. 163 !tealismada Id Si

hastalara - objektif Olarak- Ayg .ICamuoyunda kisilerin dah duyulmakta olan inams ne lid bekleme ile yern d talum nakil riierkezlerinin karsi uygrilamast st5z konusu olmus dazenleme 'Bajth Dr. ,Oner OdabaS Ulusal 13,015r1

ortadan kalkacagma dildcat ce tarumlamast 'kaygilarnmzi, h441Nakli Transplantasyon Birligi; Alinari Ltiksetriburg'U tek bir listeye„,lop Tariciye'de arrik tek list& 49netlesmeli." seldindelci ifade er

Kisacast -kurclugumuz ; .konunun ticarete malzerne yaij ye onerdigimit :sisternlerin der bagisct kabul etmemizin ne it; karstliginda satmalc isteyen yasa dist yollann tinane ge beldeyen -birisi, diger tarafta 13 sociminizi nasil yapardtruz?

onemli bir yanichr. Ashna felsef sormak azgarliigadiir. Etik alam azgarltigiimaz var demelctir.

in karsismda de: let lazel kii1iithn 4rimasi- esinde rol oyn - az mu? Bir tarafta. °lama

babregini yermeyeltazir birisi vaisa ekten de, soruynylogrwsormak blzim iimizin

ogu zarnan, haft& ceva_Oaruu vermeden soru .,da. felsefer, olchiguna- gore, soru sorma far daha da arthri zOilir. I II lar icin 05.11.199,7 tFii1i grgan Nakli Yasasenin lingordngin IBER Hans LudwigriFederal Atmanyalda Organ Araciligi ye Yenerer-Cakmut; KarVlastrmali Giincel Ceza Hukulcu Serisi 2,

, Ankara, Seckin, 204, si139-148.

13/organ.html IBF9CD80E46404FB9P 0297D10939FO.html.

(P '

ir sistem inevad mudnr? organ bulduklan iyaniinde

i haztrda uygulanan organ alc istenmektedir.Onemli bir ilen yeni bir bekleme flstesi

Ancak prtak amacinu2„4 Bunu en etkin Mr .iseldlcle -sag14 eitIer arasinda adil davranant bulunduran bir sisteme sapk4-0 burada bir iddialasma icetisidagt ,

Elbette ideal olan, oris yarchmseverlik kavrammi y,fic hement gelebilir mi? Siiphesiz kalman bir cok konuda zate,fi durum olmacligma gore, We g6rCuunemplctedir.

Son cilarak .somut °lac' yammin bitirelim. Acil olara:k

bicirnde -Organ teinin edilse. v.11 karsilik zorla ya da yanilgiya 4

hayati tehlikeye rilaruz kalsk 'alrnan organina tpkrar kavus 14i aykirthgi bilip hilmernesinin'i plarak , nadedilen o alfp rganm dahi, o kisiniri riski "v tukukculann her halde soyleY -gibi-rraktettikinfiz-btrolusrhkti ikria ettrieyecektit. COnIcii 1corilu mutlu bize.

KAYNAKcA

ATAMER Ye§im; "Ohiden Organ; n MHB, 1999-2000,.Yi1: Ti

BAGHERFrthreza; "Compensate:d Model", Kennedy Institute of Ethics';

BAYRAKTAR Kolcsal; "Organ Haldunda Kanun'a IIikin Diistincele 1979, Sap 2, s. 15-22.

CSIKSZENTMIHALYI ,Miha1yr. 9 Yansmda Hayat ve Bilim, (ed.) JOhn

kalarunizirr gdvéiilhir ellerde , itisanlanri,solingmesinin Online gecen ye

e hastalann ps kolojik yenfinti g6z Ontinde artinz-ve,.11ini oricrilerimizden. vazgecerii. Biz

in bedelsil p1ac verilmesidir. Ancak, bu, en bir alilak:,sortMudur. Toplum: bu dlizeye

4'plum ideal ahlaki diizeyine eristikce; caresiz endi cozilmfintirliretecektir, ancak hentiz bu

en yalcun ar '41ctaii baska akilct cozOrn i , i

it,41 ' ilasabileceginnt naldederek

1 , • 3 • • an ihtiyaci kisiye hulcuka aykul 'bit iIantibbimticiahale ire hayatr.kurtulsa, buria:

tilarak orgam alman kii, bu ameliyattan Mel kuken secerieklep tielerdir? H'alesiz bi l9imde dsi nitiniktin mi*i.ir? Organ alarim bu.hulculca hangi. bir oneMilvar trudir:? Hulcuka ,aykin

1: an telcrar a1thu niUmkUndur denilcliginde ()run nasil 96tilm1enecektirci Ceza ye thedeni

t - •r ekleri bir seyler Inphaickalc yardir. Goruldfigil ulaacaimih4cuksaIçozum1er belki sizi de. r bir konudur. ne

I. II VI.:

inin Beraberinde Paz! Hilkulci Sorunlar"; Ps. 118..

. 4.

ney bonation -.4:Ethical Review of the, Iranian al, Vol, 16, No.3,;SS. 269-282.

jboku mmasi, 841atunam, Asilantnasi ye Naldi t

Ceza Hukulcu ve Ktiminoloji pergisi, tilt 1, Yil .1

utlulutun Teelecek 50 9i1 21. yy.:in Ilk oekman, NW YaYinkri, Istanbul, 2007, s:lb9.

1/4

N4

J )t

4

CAKMRJT (YENERER) OZIent" incelenmesi", Istanbul 2002, s. 15§A

DINCER Ali; '"Ttirkiye'nin. Org 30.03.2007.

ERDCIL Cevdet; "Organ Bagisi 20.04.2007. -

ERMAN Bans; CeZa Hulculcund 225.

'GOKCEN Ahmet; "Organ ye Do Annagam, s. 67.

HAKERI,Hakan; TIP kulcukii ?

ibbi Mtidahaleye 1,tI2arun Ceta Huktiku Acisindan r t

gii ve Organ Naldi Sor3inu", 4 ,1tadikal GiteteSi,

,

Naklinde Yasalf S iorunlar'', Istanbul Barosu Paneli;

i *aka Uygunlugu, s. 48-78, 217-

naldi therine St.11-1FD 2000, Milenyum

20Q7, s. 429. a

AKOCAK Yasan "Organ Nakille d lbeger Sorunlanr; Yaytnlanmanus Lisans Tezi, Ankara 1981, s. 5.

111' MAIIMUTOLU Fatih Selami; S25:7 Sari' Tiirk CeziKanuhu'ndalci Yeni,Diizenlemeler-Lsiginda Tibbi Mildahalelerde Heici,MM ,Ceza S,ornmlulugif,IlerF TeknolokTibbi ye. Haim; Hasta IIikisi,U1uslararasi Kanlimit 21 thigi Ye HuttIkif 1Sethpozyumu Bildiri Istanbul 2006, s.205. ris • -

'111

MAH1VILTO6LU Fatih Selami; 37 Sayth Tilde Ceza !Kanunu'nda liulcuka Uygunlulc Nedenleii", Hukuk Ve Aclaiet Derg . 4kil 2 Savi 5 Nisan 2005, s.42-60. ,

111. r I

I ci L• • --MICIHELSEN--Paaesumeel consent to Organ, Do,, stion. 10 Years' Experience . in Belgium", Journal of Royal Society, 5111,yechczne, Vol. 89, ebenaber), 1996, s. 663

__Li al. MIRANDA B., CANON J, CUE , V N.; "The Spanish'Orggnizational Structure f,or Organ Donation: Update" Transplantation "Ri)iews,V ol 15, 14o 1 (J4nuary)„2001, ss. 33-45.

f 7' SCSIBER Hans Ladwig; S1& BER Hans Ludwig; :te lderal Alinanya'da Organ Araciligi ye Organ Kazatununa I1ikin Kurailari cev.40Tiefa.Yenerer-Calanut, Karsilastirtnali Ounce! Ceza Hulculcu Serisi,2, Tip ye Ceza Hukuku, Yayina Haz. Irener,l) yt4 Ankara, Seckin, 2004;$. 39-148.

a •

SOYARSLAN Dogan; Organ Na&Sag1ik Hulcuku . v4 Yeni Dirk ,Ceza Kanunu'nclaki Ditzenlemeler, Istanbul 2007,s.133:134: • r

, t INVER Venen Avrupa Biyo-Hiakult SOzlesmesi;"Avrupa,,,iyojHulcuk SetzlesmesPnin Tiirk Hulculcu'na EtkileritHulcA,2,(20d$El l tirk-Alman Tip:11 uicti.Serripozyumu, s.188.

' YILDIZ All Kemal; 5237

Sayih1111i

Kanunu, Isian Barosu yaymi, Istanbul 20(17; s. 201-202.

r-17711 71, 31.