ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÓÓË ÓÓÐÕÀÉÍ ÀÂÐÀÕ ÀËÁÀ

2

Àãóóëãà

1. Îðøèë 3 2. Àâðàã÷äûí õºäºëìºðèéí îíöëîã 5 3. ÓÓÀÀ-ä õýðýãëýãääýã ¿íäñýí íýð òîìú¸îíû

çàðèì òîäîðõîéëîëò 7 4. Óóë óóðõàéä òîõèîëäîõ àâààðèéí òºðë¿¿äèéí òóõàé 9 5. Àâðàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ òóõàé 12 6. Äàëä óóðõàéí ãàë ò¿éìðèéí ¿åä àâðàõ àæèëëàãàà

ÿâóóëàõ òóõàé 15 7. Óóðõàéí ìàëòàëòûí íóðëûí ¿åä àâðàõ àæèëëàãàà

ÿâóóëàõ òóõàé 19 8. Óóëûí àæëûí òàëààð òîâ÷õîí 21 9. Óóðõàéí àãààðæóóëàëòûí òóõàé 24 10. Èë äàëä óóðõàéí ÕÕÀÀ-íû ä¿ðìèéí òóõàé 30 11. Óóë óóðõàéí àâðàã÷äûí òåõíèê õýðýãñë¿¿äèéí òóõàé 33 12. Áàãòàé äàñãàë õèéõ ¿åä àíõààðàõ ç¿éëñ 41 13. Áàãíû õ¿÷èëòºðºã÷ øàõàõ êîìïðåññîð áàëëîíû òóõàé 42 14. Óóë óóðõàéí àâðàõ àæèëëàãààíä õýðýãëýãäýæ áóé

õîëáîîíû õýðýãñë¿¿äèéí òóõàé 43 15. Óóðõàéí àãààðûí íàéðëàãà, áóñàä ¿ç¿¿ëýëòèéã õýìæèõ

õÿíàõ õýðýãñë¿¿äèéí òóõàé 44 16. Àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä õýðýãëýãääýã àæëûí

áàãàæ õýðýãñýë 50 17. Ãàë óíòðààõ àðãà÷ëàë 52

3

Îðøèë

Óóðõàé÷íû õºäºëìºðèéí îíöëîã íü ò¿¿íèé àæëûí áàéð ¿ðãýëæ øèíý÷ëýãäýí, àëõàì òóòàì ººð÷ëºãäºæ áàéäàãò îðøèíî. ªºðººð õýëáýë óóðõàéí ìºðºãöºã íü áàéíãà óðàãøëàí àõèæ, øèíý ÷óëóóëàã, øèíý îð÷èíòîé òóëãàð÷ áàéäãààðàà áóñàä àæèë, ìýðãýæëýýñ îíöëîã áàéäàã.

¯¿íýýñ ¿¿äýí îíöãîé õ¿íä, àþóëòàé íºõöºë îäîî ÷ áàéãàà îð÷èí ¿åèéí øèíæëýõ óõààíû îëîëò, òåõíîëîãèéí õºãæèë øèéäýæ ÷àäààã¿é áàéíà. Óóë-ãåîëîãèéí íºõöºë íü óðüä÷èëñàí îëîí øàòíû õàéãóóë ñóäàëãààãààð òîäîðõîéëîãääîã áîëîâ÷ àëõàì òóòàìä òîõèîëäîõ áýðõøýýë, ýðñäýëèéã á¿ðýí ìàãàäëàëòàé ãàðãàæ ºãºõ áîëîìæã¿é áàéäàã.

Àëèâàà àøèãò ìàëòìàëûã îëáîðëîõîä ÿëãàð÷ áîëçîøã¿é õîðòîé áîëîí òýñðýìòãèé õèé, òîîñ, ãåîëîãèéí óíàãàí òºðìºë øèíæýýñ íü ¿¿äýëòýé í¿¿ðñíèé ººðºº øàòàõ, ãýíýòèéí íóðàë, óñ, õèéí ãýíýòèéí öºìðºë çýðýã íü èõýíõäýý äàâàãäàøã¿é õ¿÷èí ç¿éëä òîîöîãäñîîð èðñýí îäîî ÷ õýâýýðýý ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Õ¿í òºðºëõòºí ¿éëäâýðæèëòèéí ýðèíä øèëæèæ ýõ äýëõèéí õýâëèéí àøèãò ìàëòìàëûã àâ÷ àøèãëàí ýä áàÿëãèéã èõýýð áóé áîëãîí õºãæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ðýõèéí õèðýýð àþóëä ºðòºõ, îñîëä îðîõ ýðñäýë óëàì óëàì ºññººð ºíººäºðòýé çîëãîñîí.

Óðò óäààí õóãàöààíû ÿâöàä ýíý íºõöëèéã á¿ðýí àðèëãàõ áîëîìæã¿é ó÷èð ÿàæ ò¿¿íýýñ õîõèðîë áàãàòàé ãàðàõ àðãûã õàéñààð, àâààðü îñëûí ¿åä ºíäºð óð ÷àäâàðòàé àæèëëàõ ìýðýãæñýí áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ ÿâäàë þì ãýäýã íü ãàðöààã¿é áàéñàí. Èéì øààðäëàãààð îäîîãèéí óóë óóðõàéí àâðàõ áèé áîëæ ºíººãèéí ò¿âøèíä õ¿ðñýí. Óðüäûí ò¿¿õíýýñ ¿¿ññýí ¿éë àæèëëàãààíààñ òîâ÷ äóðüäàÿ.

Àíãëèéí èíæåíåð Äýâè ãýã÷ àíõ òýñðýìòãèé õèéã ìýäðýõ õàìãààëàëòòàé äýíë¿¿ã á¿òýýæ, ¿¿íèéã Ãåðìàíû èíæåíåð Âîëüô õýìýýõ õ¿í áîëîâñðîíãóé áîëãîæ óëìààð ºíãºðñºí çóóíû 60-ààä îí õ¿ðòýë ìåòàíûã èëð¿¿ëæ õýìæèã÷ õýðýãñýë áàéñààð áàéëàà. Óóë óóðõàéí àâðàõ áàéãóóëëàãûã àíõ Åâðîïûí îðíóóäàä áàéãóóëæ óëìààð Îðîñ îðîíä áèé áîëæýý. Îäîî áîë àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîäîã óëñ á¿ðò ººðèéí ìýðãýæëèéí Óóë óóðõàéí àâðàõòàé áîëñîí.

1913 îíä àíõ Âåíà õîòîä îëîí óëñûí óóë óóðõàéí àâðàã÷äûí êîíãðåññ áîëñîí áàéíà. Ìàíàé õîéò õºðø Îðîñ îðîíä óóë óóðõàéí àâðàõ àëáà ¿¿ññýí ò¿¿õýýñ ãàíö áàðèìò äóðüäúÿ. Îðîñä àíõ 1870-1880 îíä ¿¿ññýí ãýæ ¿çäýã þì áàéíà.

Àíõ Îðîñò Äîíáàññ-ä 1878 îíä, Óðàëä 1880 îíä õèéí òýñðýëò áîëæ áàéæýý. Òýãâýë 1907 îíû II ñàðààñ Äîíáàññ-ä àíõíû ìýðãýæñýí àâðàõ àëáàíû íýãæ àæèëëàæ ýõýëæýý. Ìàíàé îðîíä ÓÓÀÀ-íû ýõëýë 1951 îíîîñ Àâðàõ êîìàíä íýðòýé òàâèãäàí ºíººãèéí ò¿âøèíä õ¿ðýýä áàéíà. 1995 îíîîñ óóë óóðõàéí àâðàõ àëáà áîëîí àæèëëàæ áàéíà. 1980 îíä ÝÇÕÒÇ-èéí îðíóóäûí ãèø¿¿í, 2011 îíä Îëîí óëñûí Óóëûí àâðàõ àëáàäûí ãèø¿¿íýýð ýëñýí àæèëëàæ áàéíà.

ªíººäºð ÓÓÀÀ íü óëñ äàÿàð ìýðãýæñýí ýíý îíöãîé ÷óõàë àæëûã çàíãèäàí çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Îäîîãèéí àâðàã÷èä íü òåõíèê

4

õýðýãñëýý îíöãîé ñàéí ýçýìøñýí, ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä áýëòãýãäñýí, áèå áÿëäðûí áýëòãýë õàíãàãäñàí, õ¿íëýã ýíýðýíã¿é ñàéí ìýðãýæèëòí¿¿ä áàéõ øààðäëàãàòàé.

ÓÓÀÀ íü ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ íýãæ áàéãóóëëàãóóäàä àâààðèàñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð õÿíàëò øàëãàëò õèéõ, õàìòðàí àæèëëàõ, ñóðãàëò ÿâóóëàõ ¿¿ðýãòýé íü çºâõºí àâààðèéí ¿åä îíöãîé íºõöºëä àæèëëàí õ¿íèé àìü íàñûã àâðàõ, àâààðèéí ¿ð äàãàâðûã àðèëãàõ áèø àñàð ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé àæèë ýðõýëäãèéã õàðóóëæ áàéãàà áèëýý.

Õèé òîîñíû ÷èãëýëýýð ìýðýãæñýí ëàáîðàòîðè, ãàí òàòëàãà òóðøèí øàëãàõ ñòàíö, àãààðæèëòûí ãîðèìûí òîîöîî çóðàãëàë õèéæ çºâëºìæ ºãºõ çýðýã íü ¿éëäâýðëýë øèíæèëãýýíèé íýìýëò ñóäàëãààíä îéðòñîí ÷èãëýë ãýæ ¿çýõ áîëîìæòîé.

Èéìýýñ àâðàã÷èä áîëîí áóñàä àæèëòíóóäûí ìýðãýæëèéí ºíäºð óð ÷àäâàð, îíöãîé õàðèóöëàãà, áàéíãûí øóóðõàé áýëýí áàéäëûã áóñàä àëü ÷ ñàëáàðò áàéõã¿é õàòóó øààðäàíà.

5

Àâðàã÷èéí õºäºëìºðèéí îíöëîã

Óóë óóðõàéí àâðàã÷èéí õºäºëìºðèéí îíöëîã íü á¿ðýí /îð÷íîîñ/ òóñãààðëàõ àìüñãàëûí àïïàðàòòàé àæèëëàõ, õýâèéí íºõö뺺ñ ºíäºð t°ñ-òýé îð÷èíä ñýòãýë ñàíààíû îíöãîé òààã¿é îð÷èíä áèåèéí õ¿÷íèé íýí õ¿íä àæèë õèéäýãòýé õîëáîîòîé. ×óõàìõ¿¿ ¿¿íýýñ õàìààð÷ ýíý àæèëä òýíöýõ õ¿ì¿¿ñèéã ñîíãîæ àâàõ íü äýýðõ íºõöºëòýé óÿëäààòàé.

Ìýðãýæëèéí îíöãîé òºðëèéí ýíý àæèëä áèå ñýòãýëèéí, çàí òºëºâèéí òîäîðõîé ¿ç¿¿ëýëòòýé õ¿ì¿¿ñ òýíöýõ ¸ñòîé ãýäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.

Àìüñãàëûí ýä ýðõòýí îð÷íîîñ á¿ðýí òóñãààðëàõ áàãòàé àæèëëàõ íü õ¿íèé áèå ìàõáîäèä äàðààõü íºëººã þóíû ºìíº ¿ç¿¿ëíý. ¯¿íä:

1. ¯ðãýëæëýí õýäýí öàãààð 80-90%-èéí Î2-îîð àìüñãàëàõ íü õ¿íèé ôèçèîëîãèéí ñèñòåìèéí õ¿÷èëëýã, ø¿ëòëýã áàéäàëä íºëººëºí ñºðºã ¿ð äàãàâàð ¿¿ñãýíý.

2. Àìüñãàë àâàõ ãàðãàõàä íýìýëò ýñýðã¿¿öýë ¿¿ñãýæ /100-300 ïà áóþó 10-30 ìì óñíû áàãàíûí äàðàëò/ ìºí õ¿íäðýë ó÷ðóóëíà

3. Áàãòàé àæèëëàõ ¿åä àìüñãàëæ áóé àãààðûí ÷èéãëýã 100%, òåìïåðàòóð íü 39-42°Ñ õ¿ð÷ àìüñãàëûí çàìûí á¿õ ýðõòýí ñèñòåì äóëààíàà ãàäàãø ÿëãàðóóëàõ áîëîìæã¿é áîëæ äóëààíû ñîëèëöîî õ¿íäðýíý.

4. Áèåèéí õ¿÷íèé õ¿íä àæèë õèéõ ¿åä, ÿëàíãóÿà áàãíû àæèëëàõ çºâøººðºãäñºí õóãàöààíû òºãñãºë ð¿¿ íºõºí òºëæ¿¿ëýõ ïàòðîíä /ø¿¿ã÷ ñóì/ í¿¿ðñ õ¿÷ëèéí õèéí á¿ðýí ø¿¿ëò ñààð÷ 1-1,5% õ¿ð÷ àìüñãàëûí çàìä îðîõ òîõèîëäîë ãàðàõ ìàãàäëàë ºíäºðòýé.

5. Áàãíû /12-14 êã/ æèí íü áèåèéí õ¿÷íèé õ¿íä àæëûí ¿åä çàðöóóëàõ ýíåðãèéã 25-27% èõýñãýíý.

6. Óóë óóðõàéí àâðàã÷èéí àæèë íü àãààðã¿é /àìüñãàëàõ/ ¿çýãäýõ îð÷èí ìóó t°Ñ ºíäºðòýé îð÷èíä ñýòãýë ñàíààíû ò¿ãø¿¿ð äàðàìòàíä áàéäãààðàà îíöëîãòîé. Æ íü: Ýíåðãè çàðöóóëàëò 250 êêàë /öàãààñ èë¿¿/ áàéõ íü åðäèéí ¿çýãäýë. ¯¿íýýñ ãàäíà áàéíãûí àíõààðàë, õàðàà ñîíñãîë äýýä çýðãýýð õóðöàëñàí áàéäàëä àæèëëàõ áîëíî. Ó÷èð íü áàéíãûí ýðñäýë èõòýé îð÷èíä ººðººð áàéõ áîëîìæã¿é.

Èéìýýñ óóë óóðõàéí àâðàã÷èéí àæèë ìýðãýæèëä ñîíãîæ àâàõ

õ¿ì¿¿ñò ºíäºð øààðäëàãà òàâèõààñ ººð àðãàã¿é. Áàãòàé àæèëëàõ ¿åä áèå îðãàíèçìä ¿¿ñýõ õ¿íäðýë ñºðºã íºëººëëèéí äîòðîîñ õàìãèéí îíöãîé àíõààðàõ ¸ñòîé íü äóëààíû ñîëèëöîî õ¿íäðýëä îðîõûã ãýæ ¿çýí ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí òºãñãºëèéí øèéäâýðëýõ ¿å øàò áîëãîíî. Òóõàéí õ¿í t°Ñ-èéã òýñâýðëýõ ÷àäâàð íü ãîë ¿ç¿¿ëýëò áîëíî.

Àâðàã÷ á¿ðò áèåèéí õ¿÷, ç¿ðõ ñóäàñíû ñèñòåìèéí áàéäàë, àìüñãàëûí çàìûí ñèñòåì, äóëààí òýñâýðëýõ ÷àäâàðûí çýðýã ¿ç¿¿ëýëòèéã òóñãàñàí æóðíàë ýìíýëãèéí àæèëòàí ýðõëýí õºòëºõ øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð òàâèãäàíà. ªºðººð õýëáýë àâðàã÷ íàð ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéíãûí õÿíàëòàíä áàéíà.

6

Ýíý æóðíàëûí á¿ðòãýë íü òóõàéí õ¿í á¿ðèéí àæèë ìýðãýæèëäýý òýíöýõ ýñýõ, ýåðýã ñºðºã ººð÷ëºëò îðæ áóéã ä¿ãíýõ ñóäàëãààíû ÷óõàë ºãºãäºõ¿¿í áîëíî.

Äýýð äóðüäñàí æóðíàë á¿ðòãýëèéí ñóäàëãàà áîëîí òóñãàé ñîðèëûí æóðìààð àâðàã÷äûí áîëîí, øèíýýð àæèëä îðîãñäûí ýðõòýí ñèñòåìèéí ¿éë àæèëëàãààíû ò¿âøèíã ¿íýëæ òîãòîîæ áàéäàã. ¯¿íä:

1. Õ¿÷ òàìèðûí ò¿âøèí 2. Ñýòãýë, ñýòãýöèéí ò¿âøèí /ïñèõîôèçèîëîãèéí/ 3. Õàðàà, ñîíñãîëûí ò¿âøèí 4. Ç¿ðõ ñóäàñíû ¿éë àæèëëàãàà 5. Àìüñãàëûí ñèñòåìèéí ¿éë àæèëëàãàà 6. Áèåèéí àæèëëàõ ÷àäâàðûí ò¿âøèí

Ýðõòýí ñèñòåìèéí ¿éë àæèëëàãààíû äîîðõ ¿ç¿¿ëýëò íü: 1. Áèåèéí õ¿÷ òàìèðûí ò¿âøèí 2. Ñýòãýë, ñýòãýöèéí ò¿âøèí /ïñèõôèçèîëîãè/ 3. Õàðàà, ñîíñãîëûí ò¿âøèí 4. Ç¿ðõ ñóäàñíû ò¿âøèí 5. Àìüñãàëûí ñèñòåì 6. Áèåèéí õ¿÷íèé àæèëëàõ ÷àäâàðûí ò¿âøèí 7. Õàëóóíä äàñàí çîõèöîõ, äààõ ÷àäâàðûí ò¿âøèí 8. Àìüñãàëûí ñèñòåìèéí òóñãààðëàí õàìãààëàõ áàãòàé àæèëëàõàä

áýëýí áàéäàë çýðýã íü àâðàã÷ áàéæ òýíöýõ ýñýõèéí ¿ç¿¿ëýëò áîëíî.

Äýýð äóðüäñàí ò¿âøèíã¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ òàëààð áàãà çýðýã òîäîòãîí ñîíèðõîõîä:

-Õ¿÷ òàìèðûí ò¿âøèí òîäîðõîéëîõûí òóëä íóðóóíû áóë÷èíãèéí, áàðóóí ç¿¿í ãàðûí õ¿÷, òýäãýýðèéí òýñâýð çýðãèéã äèíàìîìåòð, ñåêóíäîìåðýýð ¿çäýã áàéíà. -Ñýòãýë, ñýòãýöèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõîä òóõàéí õ¿íèé ñýòãýõ¿éí îíöëîã, îíöãîé ¿åä õàðèó ¿éëäýë õèéõ ÷àäâàð, ñýòãýõ¿éí òýñâýð òîãòâîðò áàéäàë, îé òîãòîîìæ, àíõààðàë, áîäèò áàéäëûã ¿íýëýõ ÷àäâàð çýðãèéã òóñãàé àðãà÷èëëààð òîäîðõîéëäîã áàéíà. Äýýðõèéí ¿ð ä¿íä òóõàéí õ¿íèé ñýòãýö çàí òºëâèéí øèíæ òºëâèéã á¿ðýí ìýäýæ áîëäîã áàéíà. -Áèåèéí õ¿÷íèé àæèëëàõ ÷àäâàðûí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõäîî åðäèéí íºõöºëòýé îð÷èíä ººðººð õýëáýë 20-25 ì2 òàëáàéòàé 18-22°Ñ äóëààíòàé 40-60%-èéí ÷èéãëýãòýé ãàçàð áàéðëàñàí âåëîýðãîìåòð ýëåòðîêàðäèàãðàô-èéã õýðýãëýæ òóñãàé æóðìààð ã¿éöýòãýíý. -Õàëóóí òýñâýðëýõ, õàëóóíä äàñàí çîõèöîõ áîëîí áóñàä ò¿âøèíã òóñãàé òîãòñîí àðãà÷ëàëààð òîäîðõîéëíî.

7

Óóë óóðõàéí àâðàõ àæèëëàãààíä õýðýãëýãääýã ¿íäñýí íýð òîìú¸îíû çàðèì òîäîðõîéëîëò

Äîð äóðüäàãäàõ íýð òîìú¸î, òýäãýýðèéí òîäîðõîéëîëò íü Îðîñûí

õîëáîîíû óëñûí ìºðäºãäºæ áóé õóóëü, ä¿ðýìä /õîëáîîíû çàñãèéí ãàçðûí áàòàëñàí/ áîëîí Îðîñûí óóë-òåõíèêèéí õÿíàëòûí áàðèìò ìàòåðèàëä äóðüäàãäñàí áàéäàã òàéëáàðò ¿íäýñëýãäýâ.

1. Àâààðü (àâàðèÿ) ãýæ - ¯éëäâýðëýëèéí òåõíèê-òåõíîëîãèéí áàéãóóëàìæ øàò äàìæëàãûí òîì õýìæýýíèé ýâäðýë, íóðàëò, õÿíàëòààñ ãàäóóð òýñðýëò áîëîõ, õîðò áîäèñûí èõ õýìæýýíèé ÿëãàðàë (öàöàëò) ¿¿ñýõ.

Ãýíýò óóëûí (èë, äàëä) ìàëòàëò, áàéãóóëàìæ ýâäýð÷ íóðàí õîéíîîñîî ¿éëäâýðëýëèéí õýâèéí àæèëëàãààã ÿìàð íýã õóãàöààíä àëäàãäóóëàí çîãñîîõ. Äýýð äóðüäñàí íºõöë¿¿äèéí óëìààñ õ¿ì¿¿ñèéí àìü íàñ ýð¿¿ë ìýíäýä øóóä áóþó øóóä áóñ çàíàë ó÷ðóóëàõ áîëîìæ á¿ðäñýí íºõöºëèéã õýëíý.

2. Àãààðûí öîõèõ äîëãèîí-òýñðýëòèéí óëìààñ áèé áîëñîí ºíäºð äàðàëòòàé õèéä ò¿ðýãäýí ¿¿ññýí àãààðûí äîëãèîí. Äîëãèîíû ôðîíòûí àðä àãààðûí íÿãò, äàðàëò òåìïåðàòóð îãöîì ºñíº.

3. Ãàë àâàëöàõ - õÿçãààðëàãäìàë îðîí çàéä, áîãèíî õóãàöààíä ýð÷èìòýé øàòàí, òýð íü òýñðýëò áîëîí õºãæèõ. Ýíý íü óóðõàéí ÿíç á¿ðèéí õèé, í¿¿ðñíèé áîëîí õ¿õðèéí òîîñ áàéæ áîëíî.

4. Àâààðü óñòãàõ òºëºâëºãºº-Àâààðü ãàðñàí òîõèîëäîëä õ¿ì¿¿ñèéã àþóëòàé öýã, á¿ñýýñ ãàðãàõ, ¿ð äàãàâðûã ò¿ðãýí àðèëãàõûí òóëä óóë óóðõàéí àâðàã÷èä, ¿éëäâýðèéí óäèðäàã÷èä õýðõýí øóóðõàé, îíîâ÷òîé ¿éë àæèëëàãààãàà çîõèöóóëàõ óðüä÷èëàí òºëºâëºñºí áàðèìò áè÷èã þì.

5. Áýëòãýë òàñàã-Àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà ãàçðààñ õîëã¿é áóþó ãàçðûí äîð (óóðõàé) áàéãóóëñàí áààçàä á¿ðýí áýëýí áàéäàëòàé æèæ¿¿ðëýæ, àæèëëàæ áóé òàñàãò, õýäèéä ÷ òóñëàõàä áýëýí òàñãèéã õýëíý. Õàðèí àâààðüã¿é ¿åä áýëòãýë òàñàã ãýæ ò¿ãø¿¿ðèéí äóóäëàãà àâñàí ¿åä ñààäã¿é äåæóðèéí áàéðàíä çîõèõ õóãàöààíä öóãëàõ ÿìàð ÷ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõýä áýëýí òàñãèéã õýëíý.

6. Àâðàã÷ - Àâààðèéí ¿åä àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä áýëòãýãäñýí, àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõ çîðèóëàëòòàé ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí òóñãàé íýãæèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä áàãòñàí èðãýíèéã àâðàã÷ ãýíý.

7. Àâðàã÷èéí ýðõ ç¿é (ñòàòóñ)-Ýíý íü óëñûí õóóëü, ýðõèéí àêòóóäààð òîãòîîãäîí àâðàã÷èéí ºðãºñºí òàíãàðàãààð íü áàòàëãààæñàí ýðõ, ¿¿ðãèéí öîãö íýãäýë. ¯¿íèé îíöëîã íü íîîãäñîí ¿¿ðãýýð îíöãîé áàéäëûí ¿åä (àâààðü óñòãàõ ¿åä) òýäãýýðèéí àìü íàñ ýð¿¿ë ìýíäýä àþóë ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýëòýé õîëáîîòîé.

8

8. Øàòàëò-Ýíý íü áîäèñûí èñýëäýëò ÿâàãäàõ ïðîöåññ. Ýíý ¿åä ¿ëýìæ õýìæýýíèé äóëààí ÿëãàð÷ èñýëäýëä ýð÷èìòýé ò¿ðãýí ÿâàãäàõ íºõöºë ¿ðãýëæèëíý.

9. Òýñðýëò-Áîäèñûí ôèçèê õèìèéí àñàð áîãèíî õóãàöààíä áîëîõ ººð÷ëºëòèéí ¿ð ä¿íä ¿ëýìæ èõ õýìæýýíèé ýíåðãè ÿëãàð÷ öîõèõ äîëãèîí ¿¿ñãýõ ïðîöåññ þì.

1. Òýñðýõ ìàòåðèàëûã àøèãëàí ò¿¿íèé ÿëãàðóóëàõ ýíåðãèéã õÿíàëòòàéãààð àøèãëàí ÷óëóóëãèéã áóòëàí ¿éëäâýðëýë ÿâóóëàõ. ¯¿íèéã òýñýëãýýíèé àæèë ãýíý.

2. ¯éëäâýðëýëèéí ÿâöàä áàéãàëèàñ ÿëãàð÷ õóðàëäàí ¿¿ñäýã õèé òîîñ íü òîäîðõîé õýìæýýíä õ¿ð÷ óóðõàéí ìàëòàëò, ¿éëäâýðëýëèéí áàéðàíä òýñðýõ àþóëûã äàãóóëæ áàéäàã. ¯¿íèéã òýñðýëòýýñ ¿¿ññýí àâààðü ãýíý.

10. Óñàí õºøèã-Ò¿éìðèéí ãàëûí òàðõàëòûã õÿçãààðëàõ, ìºí òýð îð÷íû àãààðûí òåìïåðàòóðûã áàãàñãàæ, òîîñ äàðàõ çýðýã çîðèóëàëòààð óñ öàöðóóëàõ òºõººðºìæèéí òóñëàìæòàé ¿¿ñãýñýí óñàí ìàíàíöàðûí òîäîðõîé á¿ñèéã õýëíý.

11. Ò¿éìýð-Õÿíàëòã¿é øàòàëò ÿâàãäàæ ýä ìàòåðèàëûí àñàð èõ õîõèðîë ó÷ðóóëæ, õ¿íèé àìü íàñàíä àþóëòàé íºõöºë ¿¿ñãýõèéã õýëíý.

12. Óóë óóðõàéí àâðàõ àæèë-Òóñãàé áàãàæ õýðýãñýë, àïïàðàò õýðýãëýí àâààðèéí íºõöºëä õ¿ì¿¿ñèéã àâðàõ, àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ñýõýýí àìüñãàëóóëàõ, ò¿éìýð óíòðààõ, òýñðýõ àþóëòàé àãààðûã èäýâõèã¿éæ¿¿ëýõ, àâààðèéí ¿ð äàãàâðûã àðèëãàõ (îíöãîé íºõöºëä) àæëóóäûã õýëíý.

13. Óóë óóðõàéí àâðàõ àæèëëàãààíä çîðèóëñàí òîíîã òºõººðºìæ õýðýãñýë: Àâðàõ àæèëëàãààíä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé, àìüñãàëûí ýðõòýí õàìãààëàõ òóñãààðëàã÷, ø¿¿ã÷ áàãíóóä, ãàíöààð÷èëñàí, ãðóïïûí çîðèóëàëòòàé ºíäºð òåìïåðàòóð, óñ ÷èéãíýýñ áèå ìàõáîäèéã õàìãààëàõ õóâöàñ, ò¿éìýð óíòðààõ õýðýãñýë, àâðàõ òîíîã òºõººðºìæ, õ¿ì¿¿ñ 纺õ, ºðãºõ, áóóëãàõ, òîíîãëîë, õýìæèõ áàãàæóóä, õîëáîîíû õýðýãñë¿¿ä çýðýã áîëíî.

14. ªºðºº (äîòðîîñîî) øàòàëòûí ãîëîìò: Èñýëäýëòèéí ÿâöàä ¿¿ññýí äóëààíû ÿëãàðàëò íýìýãäýí óëìààð ãàë àâàëöàõ òààëàìæòàé íºõöºë á¿ðäñýí îð÷èí.

15. ªºðºº øàòàëò-Óã øàòàõ áîäèñûí äîòîð èñýëäýõ ïðîöåññ ÿâàãäñàíû ä¿íä äîòîîä òåìïåðàòóð íü èõñýæ óëìààð øàòàëòàíä øèëæèí ãàë àâàëöàõûã õýëíý.

16. Óóëûí ìàëòàëòûí õààëò-Ýíý íü òýñðýëòèéí öîõèõ äîëãèîíûã õÿçãààðëàõ, ò¿¿íýýñ õàìãààëàõ, ÷èãæèëòèéí øèíãýí çóóðìàã, óñ õîðò õèé ãàëûã áóñàä ìàëòàëò ðóó íýâ÷èí òàðõàæ àþóë ó÷ðóóëàõààñ ñýðãèéëýõ, àãààðûí óðñãàëûã çîõèöóóëàõ çîðèëãîîð õèéãäñýí òóñãààðëàí õàìãààëàõ áàéãóóëàìæ þì.

17. Ãýìòýë-Õ¿íèé áèå ýðõòíèéã á¿ðä¿¿ëæ áóé ýäèéí ãýíýòèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäàë àëäàãäàõûã õýëíý.

9

18. Í¿¿ðñíèé äàâõàðãà-Í¿¿ðñòºðºã÷èéí õóðèìòëààñ ¿¿ññýí áîäèñ èõ õýìæýýíèé òàëáàéä òàðõàí áàðàã ïàðàëëåëü ÷óëóóëãèéí äàâõàðãûí äóíä îðøèõûã õýëíý.

19. Îíöãîé áàéäàë-Àâààðèéí, áàéãàëèéí àþóëòàé ¿çýãäëèéí øàëòãààíû óëìààñ õ¿íèé àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíä ýðñäýõ, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä àñàð èõ õîõèðîë ¿ç¿¿ëýõ áóþó ¿ç¿¿ëñýí íºõöºë áàéäëûã õýëíý. ¯¿ññýí ýõ ¿¿ñâýðýýð íü òåõíîãåíèé, áàéãàëèéí ãýõ ìýò àíãèëíà. Òàðõàö õ¿ðýýãýýð íü îðîí íóòãèéí, áóñ íóòãèéí, óëñ îðíû õýìæýýíèé ãýæ õóâààí ¿çäýã áàéíà.

Óóë óóðõàéä òîõèîëäîõ àâààðèéí òºðë¿¿äèéí òóõàé

Îäîî ¿åä óóðõàéä òîõèîëääîã õàìãèéí ò¿ãýýìýë àâààðüò äîîðõè

òºðë¿¿ä õàìààðíà. ¯¿íä: 1. Õèé òîîñíû òýñðýëò 2. Ãàçðûí äîîðõè ãàë ò¿éìýð 3. Í¿¿ðñ, ÷óëóóëàã, õèéí ãýíýòèéí õàÿë 4. Õîðòîé õèéí ò¿ðýëòèéí óëìààñ ìàëòàëò àìüñãàëàõ àãààðã¿éäýõ 5. Ìàëòàëòàíä óñíû öºìðºë áîëîõ 6. Óóëûí ìàëòàëò íóðàõ

Õèé òîîñíû òýñðýëò íü õàìãèéí õºíººë èõòýé àâààðüò

òîîöîãääîã áàéíà. Ýíý òýñðýëòèéí óëìààñ èõ õýìæýýíèé õîðò õèé ¿¿ñ÷ àìüñãàëàõ àãààð ¿ã¿é áîëæ, öîõèõ äîëãèîíû óëìààñ ýâäðýë íóðàë ¿¿ñ÷, óóðõàéí äîòîðõè òåìïåðàòóð àñàð èõñýíý. ̺í ãàë ò¿éìýð ¿¿ñ÷ äàõèí òýñðýëò áîëîõ ìàãàäëàë ÷ áàéõ ¿íäýñòýé áàéäàã íü á¿ð ÷ èë¿¿ àþóëòàé.

Åð óóðõàéí àãààðò ¿¿ñ÷ áîëîõ òýñðýìòãèé õèéí¿¿ä íü ìåòàí, óñòºðºã÷, í¿¿ðñòºðºã÷èéí äóòóó èñýë, õ¿õýðò óñòºðºã÷ þì. Õ¿õýðò óñòºðºã÷ àãààðò 6%, í¿¿ðñòºðºã÷èéí äóòóó èñýë 12,5-75%, óñòºðºã÷ 4-74% áàéõàä òýñðýõ áîëîâ÷ äýýðõ õýìæýýíä óóðõàéí íºõöºëä òýð á¿ð õ¿ðäýãã¿é îíöëîãòîé. Õàðèí òýñðýõ õýìæýýíä õàìãèéí àìàðõàí õ¿ðäýã, í¿¿ðñíèé òîîñòîé õàìò áîë á¿ð ÷ àþóëòàé íü ìåòàí þì. Óóðõàéí àãààðò ìåòàí 5-16% áîëñîí ¿åä 650-750°Ñ-òàé äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð ãýíýò áèé áîëîõîä òýñðýíý.

Õàðèí í¿¿ðñíèé òîîñ àãààðò 10-50 ã/ì áîëñîí ¿åä 700-800°Ñ –èéí äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð ¿¿ñýõýä òýñðýõ íºõöºë á¿ðäýíý. Ìåòàí í¿¿ðñíèé òîîñ õî¸ð õàâñàðñàí íºõöºëä òýñðýõ íºõöëèéí äîîä õÿçãààð íü òóñ òóñäàà ¿åèéíõýýñ ¿ëýìæ áàãàñàõ àþóëòàé áîëäîã.

Õèé òîîñíû òýñðýëòèéí øàëòãààí íü òýñýëãýýíèé àæëûã ÿâóóëàõ ä¿ðýì, öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí àøèãëàëòûí çààâàð, çýðãèéã çºð÷èõ î÷ ¿ñýðãýõ ã.ì áîëíî. Ãàçðûí äîð ãàðñàí ò¿éìýð íü ìºí õèé òîîñíû òýñðýëò áîëîõ íýã øàëòãààí ìºí. Ýíý ¿åä òýñðýëò áîëîõûí ºìíº àãààðûí óðñãàëûí ÷èã ãýíýò ººð÷ëºãäºõ, àãààðûí óðñãàë ãýíýò çîãñîõ, ÷èõýíä äàðàëò ìýäðýãäýõ, àëñàä ä¿íãýíýñýí ÷èìýý ãàðàõ ã.ì øèíæ òýìäýã ìýäðýãäýõ íü áèé.

10

Ãàçðûí äîîðõè ãàë ò¿éìýð íü ìºí ò¿ãýýìýë áºãººä õºíººë èõòýé àâààðèéí òîîíä îðíî. Óóðõàéí àì, ãàçðûí äýýðõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèíä ãàðñàí ò¿éìðèéí óòàà óóðõàé ðóó îðæ áàéâàë ò¿¿íèéã ãàçðûí äîîðõè ò¿éìýðò õàìààðóóëæ ¿çäýã.

Èõ õýìæýýíèé ò¿éìðèéí ¿åä àâðàã÷èä ãàëûã óíòðààõàä äîð äóðüäñàí õ¿íäðýëòýé òóëæ àâðàõ àæèëëàãàà óëàì ÿðâèãòàé áîëíî.

¯¿íä: 1. Óòàà èõ ó÷èð ¿çýãäýõ îð÷èí ìóóäñàí 2. Óóðõàéãààñ ãàð÷ áóé àãààðûí óðñãàëä, ò¿éìðèéí îð÷èíä õàëóóí

áîëñîí. 3. Ìàëòàëò íóðñàí 4. Òýñðýìòãèé õèé õóðàëäñàí 5. Èõ õýìæýýíèé ãàëûã óñààð óíòðààõ ¿åä óñ çàäðàëä îðæ Í2 èõ

¿¿ññýí. 6. Íàëóó áóþó áîñîî ìàëòàëòàíä ãàðñàí ò¿éìðèéí ¿åä àãààðûí

óðñãàëûí ÷èã ãýíýò ººð÷ëºãäºõ íºõöºë á¿ðäñýí áàéõ íü àâààðèéí íºõöëèéã óëàì õ¿íäð¿¿ëíý.

Ãàçðûí äîîðõè ò¿éìýð ãàðàë ¿¿ñëýýðýý õî¸ð ÿíç, ýêçîãåíèé

áóþó ãàäíû øàëòãààíòàé, ýíäîãåííèé áóþó äîòîîä øàëòãààíòàé áàéíà. Ãàäíû øàëòãààíòàé ãàë ò¿éìýð íü:

1. Öàõèëãàí òîíîã òºõººðºìæèéí á¿òýí áóñ áàéäàë, øóãàìûí áîãèíî õîëáîî ¿¿ñýõ

2. Òýñýëãýýíèé àæëûí òåõíîëîãè çºð÷ñºí 3. Ãàãíóóð îãòîëãîîíû àæëûí æóðàì çºð÷ñºí 4. Ìàøèí ìåõàíèçìûí ýä àíãèéí ¿ðýëò, õàâèðàëò 5. Øàòàõ ýëäýâ øèíãýí õýò õàëñíààñ 6. Áóñàä òºðëèéí èë ãàë ãàðãàñàí ã.ì ¿íäñýí øàëòãààíààñ ¿¿ñäýã.

Äîòîîä øàëòãààíòàé ãàë ò¿éìýð íü: Ãåîëîãèéí òîãòîö íºëºº, àøèãëàëòûí òåõíîëîãèéí çºð÷èë,

í¿¿ðñíèé õèìè-ôèçèê ÷àíàð, í¿¿ðñæèëòèéí áàéäëààñ áîëæ ººðºº ààæèì èñýëäýõ çàìààð ¿¿ñíý. Èñýëäýõ ÿâöàä èõýýõýí äóëààí ÿëãàð÷ õàëàëòûí òåìïåðàòóð íü 300-350°Ñ õ¿ðýõ ¿åä õàëàëò íü øàòàëò áîëîí õóâèðíà.

Äîòîîä øàëòãààíòàé ò¿éìýð ¿¿ñýæ áóéí èëýðõèé øèíæ òýìäýã íü ìàíàíöàð ¿¿ñýõ, ìàëòàëòûí áýõýëãýý õºëðºõ, ºâºðìºö ¿íýð ãàðàõ /øàòàæ áóé äàâàðõàéí/ àãààðûí òåìïåðàòóð ààæèì èõñýõ, ìºí í¿¿ðñ ÷óëóóëãèéí /õàíà/ á¿ëýýí áîëîõ

Í¿¿ðñíèé óóðõàéä äîòîîä øàëòãààíòàé ãàëûí ãîëîìò ¿¿ñ÷ áóé ýñýõ íü àãààðûí íàéðëàãûí áàéäàëä òàâèõ õÿíàëòààð òîäîðõîéëîãäîíî.

Í¿¿ðñ ÷óëóóëàã õèéí ãýíýòèéí õàÿë íü: óóëûí ìàëòàëòûí ãýíýòèéí íóðàë, óóðõàéãààñ ãàðàõ àãààðûí óðñãàë òàëûã õîðòîé õèéãýýð ä¿¿ðãýäýã, ìàëòàëòàíä õàÿãäñàí í¿¿ðñ íü ººðºº øàòàõ áîëîìæòîé, õèé òýñðýõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëäýã, òýð õýñýã îð÷íû àãààðûí ñ¿ëæýýã

11

æàãñààëààñ ãàðãàäãààðàà ìàø íîöòîé àâààðèéí òîîíä îðäîã. Ãýíýò õàÿãäñàí í¿¿ðñ ÷óëóóëàã íü õýäýí çóóãààñ, õýäýí ìÿíãàí òíä, õèé íü õýäýí çóóí ìÿíãàí ì3-ä õ¿ðýõ òîõèîëäîë áàéäàã áàéíà.

Ãýíýòèéí õàÿë áîëîõûí ºìíº óðüä÷èëñàí øèíæ òýìäýã èëýðíý. Òóõàéëáàë: ̺ðºãöºãººñ í¿¿ðñ øàõàãäàõ ìýò óíàõ, öóë äîòîð öîõèëò, õàâèðàëò ìàÿãèéí ÿíç á¿ðèéí õ¿÷, äàâòàìæòàé àâèà ãàðàõ, í¿¿ðñíèé áàò áºõ ÷àíàð õýâðýãøèõ, áýõýëãýýíä äàðàëò èðýõ, õèéí ÿëãàðàë èõñýõ, ºðºìäºõºä ºðìèéí ýð÷èéã çóóðàõ, øïóð, öîîíîãîîñ íóíòàã í¿¿ðñ ¿ëýýãäýõ ã.ì.

Ãýíýòèéí õàÿëûí ¿åä äóó ÷èìýý ãàð÷, áóòàðñàí í¿¿ðñ ÷óëóóëàã íèëýýä õîë çàéä øèäýãäýí, èõ õýìæýýíèé ìåòàí ÿëãàð÷ øèäýãäñýí ãàçàðò õºíäèé îðîí çàé ¿ëäñýí áàéõ àæýý.

Ìàëòàëò õîðòîé õèéí ò¿ðýëòýýð àãààðã¿éäýõ íü: õýðýâ ìàø áîãèíî õóãàöààíä áîëîõ àâààñ õ¿ì¿¿ñ çàéëæ àìæèõã¿é áàéõ àþóëòàé. Ýíý õîðòîé õèéí¿¿ä íü ÿíç á¿ðèéíí áàéæ áîëíî. Æèøýýëáýë: Ìåòàí, í¿¿ðñòºðºã÷èéí äóòóó èñýë, õ¿õýðëýã õèé, õ¿õýðò óñòºðºã÷ ã.ì

Í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé ãîëäóó õóó÷èí ãàëòàé õààãäñàí ìàëòàëòààñ õàðèí í¿¿ðñ òºðºã÷èéí äóòóó èñýë, õ¿õýðëýã õèé, õ¿õýðò óñòºðºã÷ ãàëòàé õýñãýýñ îðæ èðíý.

Õîðòîé õèéí ò¿ðýëò íü àãààðæèëò ìóóäñàí ýñâýë á¿ð çîãññîí, ìàëòàëò íóðñàí, óñ öºìðºõ çýðãýýñ øàëòãààëàí ¿¿ñíý. Õîðòîé õèéí¿¿äèéí ò¿ðæ îðæ èðæ áóéã ¿íäñýí õî¸ð àðãààð èëð¿¿ëæ ìýäíý.

1. Õèéí õýìæèõ áàãàæààð 2. Òýäãýýð õèéí ôèçèê øèíæ ÷àíàðààð ìýäðýõ¿éí ýðõòýíèé

òóñëàìæààð

Æèøýýëáýë: -í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã ò¿¿íèé ñóëàâòàð õ¿÷èëëýã ¿íýð àìòààð íü, àìüñãààäàõ øèíæýýð -Õ¿õýðëýã õèéã øàòàæ áóé õ¿õðèéí ¿íýð, í¿äíèé

ñàëñëàãà ýäèéí öî÷èðëîîð -Àçîòûí èñë¿¿äèéã ñàðìèñíû ¿íýð, óëààí õ¿ðýí ºí㺺ð -Àììèàêèéã íàøàòûðûí ¿íýðýýð -Õëîðûã øàð íîãîîí ºí㺺ð íü, õóðö ¿íýðýýð ã.ì

Óñíû öºìðºë: óñàíä àâòàõ íü àæèëëàãñäûã óñàíä æèâ¿¿ëýõýýñ ãàäíà íººö ãàðàì ãàðöûã áºãëºõ, àãààðæóóëàõ ìàëòàëòûã õààñíààð àãààð äóòàõ, ìàëòàëòûã íóðààõ, õóó÷èí ìàëòàëò óñààð ä¿¿ðñíýýñ òýíä õóðèìòëàãäñàí õîðò õèé ò¿ðýãäýõ çýðýã õºíººëèéã äàãóóëäàã îíöëîãòîé þì.

Ìàëòàëòûí íóðàë íü: àæèëëàãñäûí àìü íàñ ýð¿¿ë ìýíäýä óëìààñ õ¿ì¿¿ñ øóóä ò¿¿íä äàðàãäàõ, íóðëûí öààíà ìóõàðò òàñëàãäàõ ÿâäàë ýëáýã òîõèîëäîíî.

Íóðëûí óëìààñ öàõèëãààí øóãàìä áîãèíî õîëáî ¿¿ñ÷ ò¿éìýð ãàðàõ, àãààðæèëòûí ñèñòåì àëäàãäàõ, í¿¿ðñ ÷óëóóëàã õèéí ãýíýòèéí õàÿë áîëîõ ãýõ ìýò áóñàä òºðëèéí àâààðü äàãàëäàí ãàðàõ ìàãàäëàë ¿¿ñýæ áîëîõ òàëòàé. Àíõíû íóðëûí àðààñ äàõèí íóðàõ íü ýëáýã òîõèîëäîíî. ¯¿íèé øèíæ òýìäýã íü òààçíààñ ¿éðìýã óíàõ íóðëûí çàõûí

12

áýõýëãýýíä äàðàëò èðýõ ÿâäàë þì. Èéìýýñ àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä ýäãýýð øèíæ¿¿äèéã àíõààðàõ ¸ñòîé.

Àâðàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ òóõàé

Àâðàõ ¿éë àæèëëàãààíû ýõëýë ò¿ãø¿¿ðèéí äîõèî õ¿ëýýí àâ÷ ãàðàõààñ ýõëýíý ãýæ ¿çýæ áîëíî. ÓÓÀÀ-íû àâðàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ ïðîöåññ íü ººðèéí îíöëîãò íèéöñýí æóðìààð ÿâàãäàõ áîëîâ÷ îíîëûí åðºíõèé çàð÷èìä çàõèðàãäàõ ¸ñòîé.

ÓÓÀÀ-íû óòàñíû æèæ¿¿ð íü àâààðèéí òóõàé ìýäýýëýë àâìàãö ò¿ãø¿¿ðèéí äîõèî áà áóñàä õîëáîîíû õýðýãñëýýð áèå á¿ðýëäýõ¿¿íä ìýäýãäýí äóóäëàãûí õóóäñûã áºãëºí æèæ¿¿ð òàñãèéí äàðãàä ãàðäóóëæ ºãíº.

Æèæ¿¿ð òàñàã àâààðèéí òºð뺺ñ õàìààð÷ øààðäàãäàõ áàãàæ õýðýãñëýý àâ÷, øóóðõàé àæëûí óäèðäàã÷èéí óäèðäëàãààð àâààðü ãàðñàí ãàçàð ëóó ÿàðàëòàé î÷íî.

Øóóðõàé àæëûí óäèðäàã÷ ýçã¿éä òàñãèéí äàðãûí óäèðäëàãààð àæèëëàíà.

Áýëòãýë, ÷ºëººò òàñãèéí áèå á¿ðýëäýõ¿¿í àâààðèéí òóõàé ìýäýýã àâìàãö àíãè äýýð ÿàðàëòàé èðæ àâààðèéã àðèëãàõ àæèëä îðîëöîõ áýëýí áàéäàëä áàéõ ¿¿ðýãòýé. Àâààðèéí îáúåêòîä î÷ñîí òàñàã íºõöºë áàéäàëòàé òàíèëöñàíû äàðàà òàñãèéí äàðãûí óäèðäëàãààð õàéãóóë õèéæ àâààðèéí øèíæ áàéäëûã òîäîðõîéëîí öààøèä õýðõýí àæèëëàõ, ÿìàð, ìàòåðèàë, õýðýãñýë, õ¿÷ øààðäëàãàòàéã ãàðãàæ àâðàõ àæèëä øèëæèí îðíî.

Àâðàõ àæèëëàãàà õèð çýðýã àìæèëòòàé áîëîõ íü õàéãóóëûí àæèë ÿìàð áîëñíîîñ øóóä øàëòãààëíà. Åðºíõèéä íü õàéãóóëûã áàéäëûã ñóäëàí òîäîòãîõ, õ¿ì¿¿ñèéã ýðæ îëîí àâðàõ, äýýðõ õî¸ð çîðèëãûã õàìòàòãàí ã¿éöýòãýõ ãýñýí ãóðâàí õýñýãò õóâààæ áîëíî. Ãýâ÷ ýäãýýðèéí àëèíä ÷ àâààðüò íýðâýãäýãñäèéã èëð¿¿ëýõ àâààñ àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ àâðàõûã ýðõýìëýíý.

Óòààòàé ¿çýãäýõ îð÷èí ìóó íºõöºëä õàéãóóëä ÿâàà òàñãèéí àâðàã÷èä íü õîîðîíäîî õîëáîãäñîí, ìàëòàëòûí òýíõëýãò äèàãíàëü ìàÿãààð öóâàð÷ ÿâàõ ¸ñòîé. Ýíý ¿åä òàñãèéí äàðãà ºìíº íü ñàâààãààð õàíà, òààç, óëûã ò¿íøèæ ñýðãèéëæ àâðàõ àæèëëàãààã óäèðäàõ øòàá-òàé áàéíãà õîëáîî áàðüæ áàéõ ¸ñòîé. Õàéãóóëûí ÿâöàä íýðâýãäýãñäèéã èëð¿¿ëñýí ãàçðààñàà õèéí ñîðüö òîäîðõîéëîí, àìüòàé áàéõ ìàãàäëàëòàé õ¿ì¿¿ñò äàâûí ºìíº òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ öýâýð àãààðòàé îð÷èíä ãàðãàõûã ýðõýìëýíý.

Ìàëòàëò íóðñàí ¿åä äàðàãäñàí, ìóõàðò õààãäñàí õ¿ì¿¿ñòýé õîëáîî òîãòîîõûã õè÷íýýí áîëîìæòîé á¿õèé ë àðãûã õýðýãëýíý.Ýíý ¿åä íóðààã¿é áýõýëãýýã íàéäâàðòàé áîëãîõ øààðäëàãàòàé ãàçàð ò¿ð áýõýëãýý õèéõ øààðäëàãà ãàð÷ áîëíî.

Àâààðü ãàðñàí îð÷íûã ñóäëàõ çîðèëãîîð àâààðü óñòãàõ øóóðõàé òºëºâëºãººíä òóñãàãäààã¿é àæèë ã¿éöýòãýõýä çîðèóëæ àâààðü óñòãàõ

13

àæëûí øóóðõàé óäèðäëàãà õàéãóóë õèéëãýæ áîëíî. Ýíý íºõöºëä øóóðõàé àæëûí óäèðäëàãà îéðîëöîî óðüä÷èëñàí òîîöîî õèéæ õàéãóóëûí àæëûí çîðèëòûã òîäîðõîéëîí ó÷èð÷ áîëîõ õ¿íäðýë áýðõøýýëèéã õàéãóóëûí òàñàã ò¿¿íèéã óäèðäëàãàä òàíèëöóóëàõ ¸ñòîé.

¯¿íä: 1. Òàâèãäñàí ¿¿ðýã çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõýä áèå á¿ðýëäýõ¿¿í

àþóëã¿é àæèëëàãààíû ä¿ðýì çààâðûã çºð÷èõººðã¿é áîëîìæòîé áàéõ íºõöëèéã õàðãàëçñàí áàéõ

2. Áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé ºìíº òóëãàð÷ áîëîõ áýðõøýýë ñààäûí òàëààð íàðèéâ÷ëàí ìýäýýëñýí áàéõ

3. Òàñàã ãàçðûí äîîðõè áààç áóþó øóóðõàé óäèðäëàãûí øòàá-òàé íàéäâàðòàé õîëáîîòîé áàéõ

4. Õàéãóóëûí òàñàãò ÿàðàëòàé òóñëàõàä áýëýí áàéõ. Åð íü õàéãóóëä ÿâæ áóé òàñàãò òóñëàõ òàñàã ãàçðûí äîð àëü áîëîõ îéð áàéðëàñàí áàéíà. Ýíý íºõöëèéã õàíãàõã¿éãýýð õàéãóóëä òàñàã ÿâàõ íü õîðèîòîé.

Õàéãóóëä ÿâàõ òàñãèéí äàðãà äàðààõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýíý. ¯¿íä:

1. Áèå á¿ðýëäýõ¿¿í èðýõ î÷èõ çàìûã ñàéí ñóäàëñàí, ò¿¿íèé îíöëîãèéã îéëãîñîí áàéõ

2. ªãºãäñºí äààëãàâàð àæëûã òàñãèéí àâðàã÷äàä õóâààðèëàí õýìæèëò çóðàãëàë õèéõ ãàçðóóäûã óðüä÷èëàí òºëºâëºñºí áàéõ ¸ñòîé.

3. Õ¿÷èëòºðºã÷èéí òîîöîîã õºäºë㺺íèé ÿâöààñ ¿íäýñëýí òîîöîõ, ºíäºð òåìïåðàòóðò îð÷èíä áàéõ õóãàöààãàà óðüä÷èëàí òîîöñîí áàéõ.

4. Õàéãóóëûí ÿâöàä àíõààðàõ àþóëã¿é àæèëëàãààíû òàëààð íàðèéâ÷ëàí áîäñîí, áóöàõ çàì, íºõö뺺 óðü÷ä÷èëàí òºëºâëºñºí áàéõ Óðò ìàëòàëòààð ºíäºð òåìïåðàòóðòàé íºõöºëä õàéãóóë õèéõ

øààðäëàãàòàé áîë õýä õýäýí òàñãèéã õîîðîíä íü òîäîðõîé çàéòàé õîéíî õîéíîîñ íü ÿâóóëíà.

Ãàë ò¿éìýðòýé ¿åä áóöàõ àãààðûí óðñãàëòàé á¿ñýä õàéãóóë õèéõýýð áîë ýíý ¿åä ãàëûí öýãèéã óñààð óíòðààõ àæëûã çààâàë çîãñîîñîí áàéíà. ̺í ÿìàð ÷ õàéãóóëûí ¿åä àãààðæèëòûí ãîðèìûã ººð÷èëæ áîëîõã¿é. Õýðýâ ÿìàð íýã òîäîðõîéã¿é øàëòãààíààñ áîëæ ãîðèì ººð÷ëºãäºõ àâààñ õàéãóóëàà çîãñîîæ òàñàã öýâýð àãààðò ãàðàõ àðãà áîäîõ ¸ñòîé. Õàéãóóë õèéñýí òàñãèéí äàðãà íü óóðõàéãààñ ãàðñíû äàðàà àâðàõ àæëûí óäèðäàã÷èä õàéãóóëûí ¿ð ä¿íãèéí òóõàé øààðäëàãàòàé ñõåì çóðàã áýëòãýí èëòãýíý. Äààëãàâðûí áèåëýëòèéí òóõàé øóóðõàé àæëûí äýâòýðò áè÷íý.

Ãàðñàí àâààðèéí òºð뺺ñ áîëæ õàéãóóëààð òîäîðõîéëîõ ãîë ç¿éë, õàéãóóëààð ã¿éöýòãýõ àæëûí ò¿âýãøèë ÿíç á¿ð áàéõ íü îéëãîìæòîé.

Ãàçðûí äîîðõè ãàë ò¿éìðèéí ¿åä òîäîðõîéëîõ ãîë ç¿éë íü àãààðûí òåìïåðàòóð, ò¿éìðèéí ãîëîìò ãîë öýãèéã, ò¿¿íèé òàðõàëòûí õÿçãààð, õààíà õààëò õèéõ çýðãèéã äàâûí ºìíº òîãòîîõ ÿâäàë áîëíî.

14

Èéìä äýýðõ çîðèëãûã áèåë¿¿ëýõèéí òóëä ìàø õ¿íä àþóëòàé íºõöºëä àæèëëàõ íü îéëãîìæòîé. Òóõàéëáàë: Óòààíààñ áîëæ ¿çýãäýõ îð÷èí õÿçãààðëàãäìàë ¿åä ìàø àíõààðàë áîëãîîìæòîé àæèëëàõ ¸ñòîéãîîñ ãàäíà àâðàã÷èä õîîðîíäîî õîëáîîòîé ó÷èð õºäºë㺺í ÷ õÿçãààðëàãäñàí áàéäàã. Àãààðûí òåìïåðàòóðûã 5 ìèíóò òóòàì õýìæèõýä 3°Ñ-ñ äîîøã¿é íýìýãäýæ áàéâàë õàéãóóëàà çîãñîîæ áóöàõ ¸ñòîé. ̺í ìåòàíû õýìæýý ºñºæ 2% õ¿ðýõýä àæëàà çîãñîîíî.

Ìåòàí, í¿¿ðñíèé òîîñ òýñýðñýí ¿åä õàéãóóëààð ìàëòàëòûí íóðàë, áýõýëãýýíèé ýâäýðñýí õýìæýý áàéäàë, òýñðýëòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé øèëæèëòèéí ÷èãëýë, àãààðæóóëàõ áàéãóóëàìæèéí áàéäàë, ãàë ò¿éìýð ãàðñàí ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ, áîëîìæîîðîî àãààðæèëòûã õýâèéí áîëãîõ, ãàëûí ãîëîìòûã óíòðààõ ¿¿ðýã àâñàí áàéõ íü ýëáýã áàéäàã áàéíà.

Õàðèí ìàëòàëòûí íóðëûí ¿åä àâààðüò õàìðàãäñàí õ¿ì¿¿ñèéí áàéðëàëûã òîäîðõîéëîõ, áîëîìæîîðîî òýäíèéã àâðàõ àæèëëàãààã ýõëýõ øààðäëàãàòàé. Àâààðèéí òºðºë, áàéäëààñ áîëæ àâðàã÷èä õýâèéí áîëîí, àìüñãàëàõ àãààðã¿é îð÷èíä óóðõàéí ÿíç á¿ðèéí ìýðãýæèë øààðäàõ àæèë õèéõ çàéëøã¿é øààðäëàãà èõ ãàðíà. Òýäãýýðýýñ çàðèì ò¿ãýýìýë òîõèîëäîõûã äóðüäâàë: -Ãàëûí ãîëîìòûã ÿíç á¿ðèéí ãàë óíòðààõ õýðýãñýë àøèãëàí óíòðààõ. ̺í ãàëòàé õýñãèéã òóñãààðëàõ -ßíç á¿ðèéí ò¿ð ìàëòàëò íýâòðýõ, ýâäýðñýí áýõýëãýýòýé ìàëòàëòûã çàñâàðëàõ -Óóðõàéí ÿíç á¿ðèéí òåõíèê òîíîã òºõººðºìæ óãñðàõ, çàäëàõ -ßíç á¿ðèéí ìàòåðèàë òîíîã òºõººðºìæèéã óóðõàéí òýýâýð, 纺âðèéí õýðýãñýë, ìåõàíèçìûã àøèãëàí 纺æ òýýâýðëýõ -Àãààðûí íàéðëàãàä 纺âðèéí õýìæèõ áàãàæ àøèãëàí õÿíàëò òàâèõ, àãààðûí ñîðüö àâ÷ ëàáîðàòîðèä øèëæ¿¿ëýõ, ãýõ ìýòèéã õèéæ ã¿éöýòãýíý.

Àìüñãàëàõ àãààðã¿é îð÷èíä ÿìàð ÷ àæëûã ã¿éöýòãýõýä 5-ààñ äîîøã¿é õ¿íòýé òàñãààð ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà íü õ¿÷èëòºðºã÷èéí íººö, ò¿¿íèé çàðöóóëàëòààð õýìæèãäýíý. Õ¿÷èëòºðºã÷èéí òîîöîîã äîîðõè ìàÿãààð õèéíý.

¯¿íä: Áàãàà çàëãàõàä áàëëîíä 400 ë (200êãñ/ñì2) áàéõ áà ò¿¿íýýñ õ¿ðýõ öýã õ¿ðòýë, áóöàõàë çàðöóóëàãäàõ, ¿ë õºíäºõ íººöèéã õàñàæ òóõàéí öýãò àæèë ã¿éöýòãýõ õóãàöààíä çàðàõ Î2-èéí õýìæýý ãàðíà. ¯¿íèéã òîìú¸îëáîë:

Ðàæ=400-(Ðõ¿ð + Ðáóö+100 ë), ë Ðàæ-òóõàéí öýãò àæèë ã¿éöýòãýõýä çàðàõ Î2-èéí õýìæýý “ë” Ðõ¿ð-òóõàéí öýãò õ¿ðýõ çàìä çàðàõ Î2-èéí õýìæýý “ë” Ðáóö-òóõàéí öýãýýñ áóöàõàä øààðäëàãàòàé Î2-èéí õýìæýý “ë”

100-Çàéëøã¿é ¿åä çàðàõ ¿ë õºíäºãäºõ Î2-èéí íººöèéí õýìæýý “ë” Õýðýâ øààðäëàãàòàé õ¿ðýõ ãàçðûí ìàðøðóò íü òýãø áóþó ¿ë

ìýäýã íàëóó (10°õ¿ðòýë) ìàëòàëòààð ÿâàõ, áóöàõäàà ìºí ¿ë ìýäýã íàëóó ìàëòàëòààð áóöàõ áîë çàìä çàðöóóëàõ Î2-èéí õýìæýýã

Ðáóö=Ðõ¿ð +100 “ë”

15

ººðººð õýëáýë èðñýí çàìä çàðöóóëñàíòàé àäèë õýìæýýòýé áàéõààð òîîöíî.

Õýðýâ áóöàõ çàì íü10° -ñ èë¿¿ íàëóóòàé áîë çàðöóóëàõ Î2-èéí õýìæýýã

Ðáóö= 2Ðõ¿ð +100 “ë” ººðººð õýëáýë èðñýí çàìä çàðöóóëñíààñ 2 äàõèí èõ áàéõààð òîîöíî.

Áàãòàé àæèëëàæ áàéõäàà õýò ÿäðàõã¿é æèãä òàéâàí àæëûí ãîðèìûã áàðèìòëàõ, îéð îéðõîí àìàð÷, ìàëòàëòûí òåìïåðàòóð õýâèéíýýñ ºíäºð áàéâàë àëü áîëîõ äîîø ñóóæ àìðàõ íü ç¿éòýé.

Ýíý ¿åä òàñãèéí äàðãà àâðàã÷äûí Î2-ûí çàðöóóëàëò ìàëòàëòûí òåìïåðàòóðûí ººð÷ëºëòºíä õÿíàëò òàâüæ áàéõ ¿¿ðýãòýé.

Àãààð ìóóòàé îð÷èíä àæèë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áóé òàñãèéí îéðîëöîî ººðººð õýëáýë àìü õàìãààëàõ áàãàà çàëãàõ á¿ñèéí õèë äýýð çààâàë áýëòãýë òàñàã 5-ñ äîîøã¿é õ¿íòýé õ¿ëýýæ áàéõ ¸ñòîé. Áýëòãýë òàñàã äýýðõ öýãò èðýíã¿¿òýý àãààðûí íàéðëàãà, òåìïåðàòóðûã õýìæèí òýìäýãëýæ ººð÷ëºëòèéí õÿíàæ áàéíà.̺í ýíý òóõàéãàà àâðàõ øóóðõàé àæëûí óäèðäàã÷èä ìýäýýëæ áàéõ ¿¿ðýãòýé.

Áýëòãýë òàñãèéí ãîë ¿¿ðýã íü àæèë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áóé òàñãèéí íºõöºë áàéäàëä õÿíàëò òàâèí øààðäëàãà ãàðâàë ÿàðàëòàé òóñëàõàä áýëýí áàéõ ÿâäàë þì. ͺõöºë áàéäàë õ¿íäðýõ áóþó àæèë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ õóãàöàà äóóñààä áàéõàä òàñàã õîëáîî áàðèõã¿é áóþó àëãà áàéâàë áýëòãýë òàñàã óãòàí õºäëºæ ýíý òóõàéãàé óäèðäëàãàä ìýäýãäýõ ¸ñòîé.

Äàëä óóðõàéí ãàë ò¿éìðèéí ¿åä àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõ òóõàé ¯íäñýí õî¸ð àðãààð äàëä óóðõàéí ãàë ò¿éìðèéã óíòðààíà.

1. Ãàëûí ãîëîìòîíä øóóä ãàë óíòðààã÷ áîäèñ öàöàæ óíòðààõ 2. Øóóä áóñ áóþó ãàëòàé õýñýã, öýãèéã õààæ òóñãààðëàõ, ¿¿íèé òóëä

ÿíç á¿ðèéí õààëò áàðüæ õ¿÷èëòºðºã÷èéí õàíãàìæèéã íü çîãñîîõ. ̺í äýýðõ õî¸ð àðãûí õîñîëñîí õýëáýðèéã àøèãëàõ òîõèîëäîë áàéäàã áàéíà. Ãàäíûí øàëòãààíààñ ãàðñàí ãàëûã èõýâ÷ëýí øóóä óíòðààäàã

áîëîâ÷ ãàëûí òàðõàëò äàëàéö, õ¿÷ õýðýãñëèéí õ¿ðýëöýý çýðãýýñ áîëæ õààæ òóñãààðëàí ò¿ð íàìäààæ öààøèä ã¿éöýò óíòðààõ àðãà õýðýãëýäýã. Õàðèí äîòîîä øàëòãààí áþó ÿëàíãóÿà í¿¿ðñíèé ººðºº øàòàëòààñ ¿¿ññýí ãîëîìòûã ãîëäóó õààëò õèéæ õ¿÷èëòºðºã÷èéí õàíãàìæèéã íü çîãñîîõ çàìààð óíòðààäàã. Õààãäñàí õýñýãò õ¿÷èëòºðºã÷ áàãàñàæ 2-5% áîëîõîä øàòàëò çîãñîæ îð÷èíîîðîî ààæèì õºð÷ ýõëýäýã àæ.

Ãàäíà áóñ íºëººãººð ¿¿ñýõ ãàë áóþó í¿¿ðñíèé ººðºº õàëæ èñýëäýõ ïðîöåññûã ÿëüã¿é òîäðóóëæ îéëãîõ íü ò¿¿íòýé òýìöýõýä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé þì. Ãàäíû áóñ íºëººãººð ¿¿ñýõ ãàëûí ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ í¿¿ðñíèé èýñëäýëä íü Î2-ûí õ¿ðýëöýýã¿é îð÷èìä ýõëýí èõ õýìæýýíèé í¿¿ðñòºðºã÷èéí äóòóó èñýë (ÑÎ) ¿¿ñãýäýã îíöëîãòîé. Ýíý íü øèíý ¿¿ñýæ áóé ãàëûí ãîëîìòûã ýðò èëð¿¿ëæ øàòàëòààñ ñýðãèéëýõ øèíæ òýìäýã áîëäîã.

16

Ãàëûí ãîëîìò öààøèä õºãæèõ òóòàì ìåòàí (ÑÍ4), ò¿¿íèé òºðëèéí õèéí¿¿ä, óëàì èõ ÑÎ ¿¿ñäýã. Ýíý òºðëèéí ãàëûí ãîëîìò óíòàð÷ äóóñàõã¿é èõ óäààí ¿ðãýëæèëäýã íü ò¿¿íèé íýã îíöëîã. Í¿¿ðñíèé ººðºº øàòàëò ¿¿ñýõýä àñàð îëîí õ¿÷èí ç¿éë íºëººëíº.

Æ íü: -í¿¿ðñíèé ôèçèê õèìèéí øèíæ -÷óëóóëãèéí õàãàðàë, ýâäðýë (ã¿íèé) -í¿¿ðñíèé äàâõàðãûí çóçààí -í¿¿ðñíèé äàâõàðãûí óíàëûí îíöëîã -óëèðëûí áàéäàë -àãààðûí äàðàëòûí ººð÷ëºëò -àøèãëàëòûí ñèñòåì -í¿¿ðñíèé õàÿãäàë -àãààðæóóëàëòûí ãîðèì ã.ì

Í¿¿ðñíèé ººðºº øàòàëòûí øèíæ òýìäýã èëýðñýí áîë óã óóðõàé ÓÓÀÀ-òàé õàìòàð÷ øàòàëòûí ãîëîìòûã óñòãàõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ, ñîðüö àâàõ, òåìïåðàòóðûã õÿíàõ õóãàöààã òîãòîîõ ¸ñòîé. Óóðõàéí õààñàí ìàëòàëòûí õààëòûã ñàðä 1-ýýñ äîîøã¿é óäàà øàëãàæ áàéõ ¸ñòîé. Õààëò îð÷èíä (ÑÎ) í¿¿ðñòºðºã÷èéí äóòóó èñýë îãò èëðýõýý áîëüñíîîð ãàëûí ãîëîìò óñòãàãäñàí ãýæ ¿çýí õààëòûã çàäëàí, ãàëûí ãîëîìòûã á¿ðòãýëýýñ õàñàõ íü ÓÓÀÀ-íû ìýðãýæèëòí¿¿äòýé õàìòàð÷ õèéõ óóðõàéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí àæèë ìºí.

Í¿¿ðñíèé øàòàëòûí ¿åä Î2 õîìñ îð÷èíä óñíû óóð áóñàä õèéí¿¿äèéí õàðèëöàà ¿éë÷ëýëèéí óëìààñ ÑÍ4 ¿¿ñäýã íü àíõààðàõ ¸ñòîé ç¿éëèéí íýã ìºí. ¯¿íèéã äîîðõè õèìèéí óðâàëààð èëýðõèéëíý. ¯¿íä:

1. ÑÎ +3Í2 =CH4+H2O+49250 êêàë 2. ÑÎ2 +4Í2 =CH4+2H2O+38840 êêàë 3. Ñ +2Í2 =CH4+20840 êêàë 1,3ð óðâàë 300-827°Ñ-ä á¿ð èë¿¿

èäýâõèòýé ÿâàãäàíà. Í¿¿ðñíèé óóðõàéí ãàëûí öýãèéí èäýâõæèëòèéã õÿíàõàä, ìºí

øèíý öýã ¿¿ñýæ áóé ýñýõýä õÿíàëò òàâèõàä ñîðüöîîð èëýðñýí ýòèëåíèéã (Ñ2Í4) àöåòèëèíä (Ñ2Í2) ìºí îêñèä (í¿¿ðñòºðºã÷)-èéã óñòºðºã÷èä õàðüöóóëàí ýíý õàðüöààíû óòãààð íü òóõàéí öýãèéã õàëàëòûí t°Ñ òîäîðõîéëæ áîëäîã áàéíà.

Õàðèí ýòèëåí, àöåòèëåíèé àãóóëãûí õàðüöààãààð, í¿¿ðñ íýãýíò ººðºº øàòàëòûí øàòàíä õ¿ðñýí áîë ò¿¿íèé t°Ñ–ã òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é áîëäîã áàéíà.

Åð íü í¿¿ðñíèé ººðºº èñýëäýëòèéí ýõíèé ¿åä àãààðûí íàéðëàãûí øèíæèëãýýãýýð ãîëîìòûã èëð¿¿ëýõ íü ìàø èõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ó÷èð íü èñýëäýëò ¿¿ñ÷ áàéõ ¿åä íü èëð¿¿ëæ ÷àäâààñ ãàë ãàðàõ àâààðèàñ ñýðãèéëýõ íü îéëãîìæòîé.

Ýíý ïðîöåññûã äîîðõè ýíãèéí õèìèéí óðâàëààñ ¿çýæ áîëíî. ¯¿íä: 1. 2Ñ + Î2 =2ÑÎ+58860 êêàë 2. 2ÑÎ + Î2=2ÑÎ2+136440 êêàë

Ãàçðûí äîîðõè ãàäíû áóñ íºëººãººð ¿¿ñýõ ãàë, õ¿õðèéí õ¿÷ëèéí

ãàðàëòàé öèíê, çýñ, õàð òóãàëãà, òºìºð íèêåëü ã.ì-èéí ñóëüôèäóóäûã

17

îëáîðëîõ ¿åä èñýëäýëòýýñ ¿¿ñýõ ìàãàäëàëòàé áàéäàã. Õýðýâ óóðõàéä ìîäîí áýõýëãýý õýðýãëýäýã áîë, ýâäýð÷ õýìõýðñýí ìîäîí áýõýëãýýíèé ¿ëäýãäýë õ¿äðèéí áóòàðñàí íóíòàãòàé õàìò îðøèõ íü èñýëòäýëòèéí óëìààñ ãàëûí ãîëîìò ¿¿ñýõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëíý. Åðäèéí íºõöºëä ìîä øàòàæ ýõëýõ t°ñ íü 300-600°ñ áàéäàã áîë óóðõàéí õ¿÷èëëýã óñ óäààí íºëººëñíººñ äýýðõ t°ñ 250°ñ õ¿ðòýë áóóð÷ áîëíî.

Ýíý øèíæ ÷àíàðààðàà ýõëýýä ìºí èñýëäýí óëìààð õ¿äðèéí íóíòãèéã èäýâõòýé èñýëäýõýä ò¿ëõýö áîëíî. ̺í õ¿äðèéí öàõèëãààí äàìæóóëàõ ÷àíàð íü ïîòåíöèàëëûí ÿëãàà ¿¿ñýõýä íºëººëæ èñýëäýõ ïðîöåññûã èäýâõèæ¿¿ëíý. Õ¿äðèéí áèåòèéí çóçààí 5 ì-ñ äýýø ãàðñàí ¿åä èñýëäýæ ãàëûí ãîëîìò ¿¿ñýõ ìàãàäëàë èë¿¿ ãýæ ¿çäýã. Ãàëûí ãîëîìò ¿¿ñ÷ áóé øèíæèéã ãàäíà áàéäàë ººðººð õýëáýë ìàíàíöàð àæèãëàãäàõ, ìàëòàëòûí õàíà õºëðºõ, àãààð óñíû t°ñ ºñºõ, îíöëîã (õ¿÷èëëýã) ¿íýð ãàðàõ çýðãýýð òîäîðõîéëæ áîëíî. Ìýäýýæ àãààðûí ñîðüöîîð ÑÎ, ÑÎ2, SO2 áîëîí Í2 çýðãèéí àãóóëãûã òîäîðõîéëæ õÿíàëò òàâèíà.

“Ñîðüö àâàõ ãàçðûã óóðõàéí åðºíõèé èíæåíåð ÓÓÀÀ-òàé çºâøººðºëöºí òîãòîîíî. Ñîðüö àâàõ àæëûã ÓÓÀÀ-íû áàãòàé àæèëòàí ã¿éöýòãýíý” ãýæ Õ¿äýð, õ¿äðèéí áóñ, øîðîîí îðäûã äàëä àðãààð àøèãëàõ àþóëã¿é àæèëëàãààíû íýãäñýí ä¿ðýì-ä çààñàí áàéäàã áàéíà.

Äàëä óóðõàéí äîòîðõè ò¿éìðýýñ ¿¿ñýõ õèéí¿¿äèéí äîòðîîñ õàìãèéí îíöãîé íü ÑÎ þì. Òýð èëðýýä èðìýãö ë Î2-èéí õýìæýý áàãàñàí, í¿¿ðñòºðºã÷èéí èñëèéí áîëîí ìåòàí, óñíû óóðûí õýìæýý èõñýæ, öààøëààä Í2 áîëîí ìåòàíû òºðëèéí õèéí¿¿ä ¿¿ñýæ ýõëýíý.

Íýãýíò ãàðñàí ãàëûã óíòðààõ ¿åä ÿëàíãóÿà õèé òîîñíû àþóëòàé óóðõàéä òàñðàëòã¿é õèéí íàéðëàãàä õÿíàëò òàâüæ áàéõ ¸ñòîé. Õýðýâ ÑÍ4-èéí àãóóëãà ºñ÷ 2% õ¿ðâýë àþóëòàé á¿ñýýñ á¿õ õ¿ì¿¿ñèéã ìºí àâðàã÷äûã ÷ íýãýí àäèë ãàðãàæ, çºâõºí ò¿¿íèéã (ÑÍ4) áàãàñãàõ àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé. Äàëä óóðõàéí ò¿éìðèéã óíòðààõàä õýðýãëýãääýã áîäèñóóä íü:

1. Øèíãýí òºëºâò áóþó óñ, õººñ 2. Õèéí áàéäàëòàé í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, àçîò ã.ì 3. Íóíòàã áàéäàëòàé ãàë óíòðààã÷ íóíòàã, èäýâõèã¿é òîîñ, ýëñ

Ýäãýýðýýñ õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýãääýã ýíãèéí õÿëáàð óñ þì. Óñ

íü áóñàä áîäèñòîé õàðüöóóëàõàä äîîðõè äàâóó òàëòàé. 1. Õ¿÷òýé äàðàëòààð ºãºõ ¿åä ãàëûí äºë áîëîí øàòàã÷

ìàòåðèàëëûã õýñýã÷ëýí òàñëàæ ò¿¿íèé ãàäàðãóóã á¿ðõýí t°ñ áàãàñãàñíààð óíòðààíà.

2. Ãàëûí ãîëîìòûã òàñëàõ, óíòðààõûí çýðýãöýý îð÷íû òàëáàéã íü íîðãîæ, t°ñ áàãàñãàí ò¿¿íèé òàðõàëòûã çîãñîîõîä íºëººòýé.

3. ªíäºð t°ñ-òýé ãàäàðãà äýýð áóóñàí, õàëóóí äºëºíä óóðøñàí óñ íü (1ë óñ-1700ë óóð) øàòàëòûí îð÷èí Î2-ûã òóñãààðëàí áàãàñãàí íýìýëò óíòðààõ íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.

4. Èõ õýìæýýãýýð ÿìàð ÷ ìàëòàëòààð òýýâýðëýæ ãàëûí ãîëîìòîíä õ¿ðãýõ áîëîëöîîòîé. Äàðàëòòàé, áîðîîæóóëñàí àëü ÷ áàéäëààð õýðýãëýæ áîëäîã.

18

5. Äàðàëòòàé õýðýãëýñíýýð íèëýýä àëñûí çàéíààñ ãàëûã óíòðààõ áîëîìæ îëãîäîã. ̺í äàâóóòàé òàëûí çýðýãöýý äóòàãäàëòàé òàë áèé. Òýäãýýðèéã

äóðüäâàë: 1. Èõ õýìæýýíèé ãàëûí ãîëîìòîä óñ íü ºíäºð t°ñ –ò çàäðàí Í2-

áà Î2 áîëæ òýñðýìòãèé õîëèìîã ¿¿ñãýæ áîëîõîîñ ãàäíà ¿¿ññýí èõ õýìæýýíèé õàëóóí óóð íü ãàë óíòðààæ áóé õ¿ì¿¿ñò õºíººëòýé íºõöºë ¿¿ñãýíý.

2. Óñ íü öàõèëãààíûã ñàéí äàìæóóëàã÷ ó÷èð, òîíîã òºõººðºìæèéã ãàëûã óíòðààõäàà öàõèëãààíû ýõ ¿¿ñâýðèéí åðºíõèéä ñàëãàõûã ìàðòàæ áîëîõã¿é

3. Øàòàæ áóé ìàñëî òîñ, øèíãýíèéã óíòðààæ ¿ë áîëíî. Ó÷èð íü óñíààñ õºíãºí ãàë àâàëöñàí øèíãýíèéã öàöðóóëæ ò¿éìðèéã óëàì òàðõààõ àþóëòàé

4. Óñààð ãàë óíòðààõ ¿åä ¿¿ññýí õàëóóí óóð íü óóëûí ÷óëóóëãèéã íóðààõ áîëîìæòîé.

5. Øàòàæ áóé ìåòàíûã óíòðààõàä ¿ð ä¿í ìóóòàé. Í¿¿ðñíèé ººðºº øàòàëòûí ¿åä òóñãààðëàõ õààëò õèéõ íü áàðàã öîðûí ãàíö óíòðààõ àðãà ãýõýä áîëíî. Èéìä ýíý òàëààð æààõàí òîäðóóëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çíý. ̺í õààëò íü àãààðûí óðñãàëûã çîõèöóóëàõ àãààðæèëòòàé õîëáîîòîé áàéãóóëàìæèéí çîðèóëàëòààð ÷ õèéãääýã áîëíî.

Ãàë óíòðààõ, ãàëûí ãîëîìòòîé õýñãèéã òóñãààðëàõ, çýðýã áóñàä

çîðèóëàëòààð õèéãääýãèéã äýýð äóðüäñàí. Îäîî õààëòíóóäûí àíãèëëûã äîð äóðüäàÿ. ¯¿íä:

1. ¯¿ðýã ã¿éöýòãýõ õóãàöààãààð íü ò¿ð áà áàéíãûí ãýæ õóâààíà. 2. Õèéñýí ìàòåðèàëààð íü õºøèãºí, õèéëäýã, øàâàð, ìîäîí

òàéðäñàí, òîîñãîí, áåòîíèòîí, áåòîíîí, áàíçàí ã.ì 3. Çîðèóëàëòààð íü òóñãààðëàõ, óñíààñ õàìãààëàõ, ø¿¿õ,

àãààðæèëòûí, òýñðýëòýä òýñâýðëýõ 4. Õèéöýýð íü áèò¿¿, öîíõòîé, öàìöëàëòòàé ã.ì õóâààíà.

Óóðõàéí ãàë ò¿éìðèéã óíòðààõ ¿åä ìºðäºõ àþóëã¿é àæèëëàãààíû òàëààð

Àøèãëàãäñàí òàëáàéí îðîí çàéä ãàðñàí ò¿éìðèéí ¿åä òýð íü ò¿¿íèé ýðãýí òîéðíû ìàëòàëòóóäòàé àãààð ñîëèëöîõ îëîí í¿õ ñ¿âòýé áàéõ ó÷èð òýäãýýðèéã òîäîðõîéëæ áóé áîëñîí íºõöëèéã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãà ãàðäàã áàéíà. ¯¿íèé òóëä äåïðåññ-èéí çóðàãëàë õèéæ ò¿éìðèéã óíòðààõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðóóëàõ õ¿ðòýë ò¿âýãøèëòýé áàéäàã àæ. Ãàëòàé õýñýãò õèéí òîîñíû òýñðýëòèéí àþóë õàìãèéí áîäèòîé í¿¿ðëýæ áàéäàã òóë äàâûí ºìíº àíõààðëûí òºâä áàéõ ¸ñòîé ç¿éë áîë àãààðûí íàéðëàãàä õÿíàëò òàâèõ ÿâäàë þì.

̺í òýñðýìòãèé õèéí àãóóëãà àþóëòàé õýìæýýíä õ¿ðýõýýñ çàéëñõèéõ ãîë àðãà áîë àãààðæèëò ãýäãèéã ìàðòàæ ¿ë áîëíî.¯¿íýýñ

19

ãàäíà í¿¿ðñíèé òîîñíû õóðèìòëàë áàéõ àâààñ ò¿¿íèéã òýñðýëòèéã äýìæèõýýñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâàõ íü ÷óõàë.

¯¿íèé òóëä ò¿¿íèéã íîðãîõ, çàíàðæóóëàõ õýðýãòýé. Õààëò õèéñíèé äàðàà ò¿¿íèé öààíà òýñðýìòãèé õèéí õóðèìòëàë ¿¿ñ÷ àþóëòàé õýìæýýíä õ¿ðýõ íü ýëáýã òóë õààëò íü òýñðýëò òýñâýðëýõ ÷àäâàðòàéãààñ ãàäíà öîíõòîé áàéõ øààðäëàãàòàé.

Òóñãààðëàãäñàí, ãàëòàé õýñýãò àæèëëàõäàà çàéëøã¿é òóñãàéëàí áîëîâñðóóëñàí øóóðõàé òºëºâëºãººíä çààñàí çààâðûí äàãóó àæèëëàõ ¸ñòîé.

Óóðõàéí ìàëòàëòûí íóðëûí ¿åä àâðàõ àæèëëàãààã ÿâóóëàõ òóõàé

Ìàëòàëòûí ãýíýòèéí íóðàë íü áýõýëãýýíèé ÷àíàð ìóóãààñ, óóë

ãåîëîãèéí ãýíýòèéí äèíàìèê ïðîöåññ áîëîõ óóëûí ÷óëóóëàã, í¿¿ðñ õèéí ãýíýòèéí õàÿë, óóëûí öîõèëòûí óëìààñ ¿¿ñýõ ìàãàäëàëòàé. Íóðëûí óëìààñ ò¿¿íä àæèëëàãñàä øóóä äàðàãäàõ, íóðëûí öààíà ìóõàðò òàñëàãäàí õîðèãäîõ áàéäëààð õ¿ì¿¿ñèéí ýð¿¿ë ìýíä àìü íàñ õîõèðîõ íºõöºë ¿¿ñíý. ̺í íóðëûí äàðàà õîðò õèéí õýâèéíõýýñ èë¿¿ ÿëãàðàëò, ãàë ãàðàõ ã.ì àâààðèéí õî¸ðäîã÷ ãîëîìò ¿¿ñýõ òîõèîëäîë áàéäàã.

Åð íü íóðàë íü õýäèéãýýð õÿçãààðëàãäìàë õýñýãò ¿¿ñýõ àâààðü áîëîâ÷ ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà íü òîäîðõîéã¿é ãýõ ìýò øàëòãààíààñ áîëæ ÿðâèãòàé õ¿íä íºõöºëä àâðàã÷èä àæèëëàõ øààðäëàãà ãàðíà.

Õýðýâ íóðàë ãîë ÷èãëýëèéí ìàëòàëòàíä ãàðâàë óóðõàé ÷ òîäîðõîéã¿é õóãàöààãààð çîãñîõ õ¿ðòýë õ¿íäðýë ¿¿ñíý. Óóðõàéí ìàëòàëòûí íóðëûí ¿åä ÓÓÀÀ-íû àâðàã÷èä þóíû ºìíº íóðàëä íýðâýãäñýí õ¿ì¿¿ñòýé õîëáîî òîãòîîõûã ÷óõàë÷ëàõ áà òýð õýñãèéí àãààðæèëòûã ñýðãýýõèéã ýðõýìëýõ ¸ñòîé. Ýíý òºðëèéí àâààðèéí ¿åä õ¿ì¿¿ñèéã àâðàõ àæèëëàãàà çàéëøã¿é íóðàíãèàð ýñâýë øèíý ãàçðààð ìàëòàëò õèéõ øààðäëàãà ãàðíà. Èéìä àâðàã÷äààñ ãàäíà ýíý àæèëä òóðøëàãàòàé àæèë÷äûã õàìðóóëàõ øààðäëàãà ãàð÷ áîëíî. Óóðõàéä àæèëëàãñàä íóðëûí óëìààñ òàñëàãäàí ìóõàðò õîðèãäîõ ¿åä ÿàæ õîëáîî áàðèõ àðãà íü ãîëäóó ìàëòàëòûí óë õàíûã ðåëüñ, ãàí õîîëîé áàéâàë ò¿¿íèéã öîõèõ òîãøèõ þì. Íóðëûí öààíà ¿ëäñýí óóðõàé÷èí á¿òýí ¿ëäñýí áýõýëãýýã áîëîìæ áàéâààñ óëàì íàéäâàðòàé áîëãîõ õýðýãòýé áàéäàã. Í¿¿ðñ ÷óëóóëàã íü äóó àâèàã íèëýýä ñàéí äàìæóóëàã÷èä îðíî. Òóõàéëáàë õ¿íèé äóó 45 ì çóçààí í¿¿ðñýí õàíûí öààíààñ ñîíñäñîí òîõèîëäîë áàéíà. Ðåëüñ ãàí õîîëîé áàéõ àâààñ òîãøèëòîîð õîëáîî áàðèõàä á¿ð÷ áîëîìæòîé. Æíü: 150 ìì-èéí ãàí õîîëîéã ãàðààð òîãøèõîä 450 ì õ¿ðòýë ãàçàð ñîíñäîæ áàéñàí áàéíà. Èéìä àæèëëàãñàä íóðëààñ öààø òàñëàãäàõ ¿åä õîëáîî áàðèõ òîãòñîí äîõèîòîé, òýð òàëààð çààâàð àâñàí áàéõ íü àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä èõ òóñòàé íü òîäîðõîé þì. Ýíý äîõèîëëûí òàëààð àâðàã÷èä ÷ ìºí àäèë ìýäýõ ¸ñòîé íü îéëãîìæòîé.

Òîãøèëòîîð õàðèëöàõ ìýäýý íü äàâûí ºìíº 2 òºðëèéíõ áàéõ áîëîâ÷ ò¿¿íèéã áàÿæóóëñàí áàéõûã ¿ã¿éñãýõã¿é.

20

1-ð òºðëèéíõ íü õýäýí õ¿í áàéãààã çààíà. ¯¿íä: 1 òîãøèëò 1 õ¿í áóéã çààõ áà òîãøèëò õîîðîíä 1-2 ñåê çàâñàðòàé

áàéíà. 2-ð òºðëèéíõ íü õààíà áàéãààã çààíà. ¯¿íä: 1 òîãøèëò íü 10 ì çàéã çààõ áà òîãøèëò õîîðîíä 5-7 ñåê

çàâñàðòàé áàéíà. Íýã òºðëèéí ìýäýýíýýñ íºãººä øèëæèõèéí òóëä 10-15 ñåê

çàâñàðëàíà.

Óóëûí ìàëòàëòûí íóðëûí ¿åä õèéõ àâðàõ àæèëëàãààíû ¿åä ìºðäºõ àþóëã¿é àæèëëàãààíû òàëààð

Èéì òºðëèéí àâààðèéí ¿åä àâààðüò îðîãñîä áîëîí àâðàõ

àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àâðàã÷äàä äîð äóðüäñàí äàãàëäàõ ýðñäë¿¿ä ¿¿ñäãýýðýý îíöëîãòîé.

1. Ìàëòàëòûí íóðàë õ¿ðýýãýý òýëýõ, ¿¿ññýí íóðàë äýýð äàõèí íóðàõ

2. Íóðëûí óëìààñ àãààðæèëò ñààòàí òýð îð÷èí õîðò õèéä àâòàõ 3. Öàõèëãààíû óòàñ òàñðàõ, áîãèíî õîëáîî ¿¿ññýíýýñ ãàë ãàðàõ 4. Íóðëûí îð÷èìä áàéñàí ãàëûí ãîëîìò ñýðãýõ 5. Á¿ð ãýíýòèéí õàÿë, õèé òîîñíû òýñðýëò ÷ ãàðàõ íºõöºë ¿¿ñ÷

áîëçîøã¿é.

Èéìä àâðàã÷èä äóðüäñàí á¿õ ýðñäëèéã óðüä÷èëàí òîîöîæ, ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâàõ ¸ñòîé.

Íóðëûã ¿ðãýëæëýõýýñ ñýðãèéëæ àâðàõ àæèëëàãàà ýõëýõýýñ ºìíº á¿òýí áóé áýõýëãýýã øàëãàæ øààðäëàãàòàé áîë íýìæ áýõëýõ, çàñâàðëàõ, ñýðãýýõ, óíæèæ õºíäèéðñºí ÷óëóóëãèéã çîðèóä óíàãààõààñ ãàäíà òààçàíä àæèãëàëò õèéõ òýìäýã (áîëîìæòîé áîë) òàâèõ íü ç¿éòýé. Åð íü íóðëààñ ¿¿ññýí õºíäèéí òààçíààñ äàõèí íóðàõ, ÷óëóó óíàõ çýðãèéã óðüä÷èëàí ìýäýõ àðãóóä àìüäðàëä áàéäãààñ çàðèìûã íü äóðüäâàë: -ãàðñàí àí öàâä íü ñóëõàí øààíòàã øóðãóóëàõ. Ýíý íü ÿâöûí äóíä óíàâààñ àí öàâ èõñýæ óäàõã¿é óíàõûí äîõõèî áîëíî -Òààçûã òîãøèæ ¿çýõ. Õýðýâ ñóëðààã¿é áàéâàë öýâýð ÷àíãà äóó, ñóëàðñàí áîë 纺ëºí áèò¿¿ä¿¿ äóó ãàðíà. -Áàðóóí ãàðòàà ÿìàð ìåòàë ç¿éë áàðüæ, ç¿¿í ãàðààðàà òààçàíä ÷àíãà íààëäóóëàí òààçûã ìåòàë ç¿éëýýðýý öîõèõîä ç¿¿í ãàðò ÷è÷èðãýý ìýäðýãäâýë òààç ñóëàð÷ýý ãýæ îéëãîíî ãýõ ìýò. Ìýäýýæ ýäãýýðèéí àëü íýãèéí (áîëîìæòîéã íü) õýðýãëýõäýý ÷ áîëãîîìæòîé áàéõ õýðýãòýé.

Ñóëàðñàí òààç, õýñýã ÷óëóóëãèéã óðò ¿ç¿¿ðòýé ç¿éëýýð óðüä÷èëàí óíàãàõ, ýñâýë óíàõûã õ¿ëýýõ õýðýãòýé. Öàã ¿íýòýé ¿åä óíàãàõ í÷ü ÷óõàë áîëîâ÷, ººðèéí àþóëã¿é áàéäëûã íàéäâàðòàé õàíãàõûã ìàðòàæ áîëîõã¿é.

Ýâäýðñýí áýõýëãýýã ñîëèõ çàñàõàä îíöãîé àíõààðàõ íü ÷óõàë ó÷èð íü ò¿¿íèéã õºäºëãºõºä çààâàë äàãàæ ÷óëóóëàã óíàäàã æàìòàé.

21

Àãààðæèëòûí ñèñòåì àëäàãäñàí ¿åä àâààðèéí á¿ñýä õèé òîîñíû òýñðýëòýýñ ñýðãèéëæ àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõûí òóëä äîîðõè àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé.

1. Àâðàõ àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé îð÷íûã õýñãèéí àãààðæóóëàëòûí ñýíñýýð àãààðæóóëàõ

2. Àãààæèõààðã¿é ìóõàð ìºðºãöãèéã ò¿ð õààëòààð òóñãààðëàõ 3. Àãààð íü áîõèðäñîí àãààðæóóëàõ áîëîìæã¿é ìàëòàëòûí àìàíä

õàðèóë òàâèõ àíõààðóóëãà ºëãºñºí áàéõ õýðýãòýé 4. Àãààðûí íàéðëàãûã áàéíãà õýìæèõ õÿíàëò òàâèõ

ªºðºº øàòàõ ÷àíàðòàé í¿¿ðñòýé ìàëòàëòàíä àâðàõ àæèë

¿ðãýëæèëæ áóé áîë èñýëäýëò ÿâàãäàæ ýõëýõýýñ íü ºìíº àæèëëàãààã äóóñãàõ, ò¿ð õààëò õèéõ, áóòàðõàé í¿¿ðñ èõòýé ãàçàðò èäýâõã¿é ìàòåðèàëààð õ¿÷èëò õèéõ, t°ñ –èéí õýìæèëò õèéõ çýðýã àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé.

Óóëûí àæëûí òàëààð òîâ÷õîí Àøèãò ìàëòìàëûí àëèâàà îðäûã ò¿¿íèé áàéðëàë, ã¿í, ãàçðûí

ãàäàðãûí îíöëîã çýðýã îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéã õàðãàëçàí áîñîî, íàëóó, õýâòýý ìàëòàëòààð íýýíý. ̺í ýäãýýðèéí õîñëîë ÷ áàéæ áîëíî. Îðä ãàçðûã íýýñíèé äàðàà ¿íäñýí ìàëòàëòûí á¿õýë á¿òýí ñèñòåì íýâòýð÷, äàðàà íü áýëòãýë ìàëòàëòóóä õèéãäñýíèé äàðàà îëáîðëîëò ýõýëíý. Îðäûã íýýõ, ¿íäñýí áýëòãýë ìàëòàëòóóä íü àøèãò ìàëòìàëûã áîëîí áóñàä ç¿éëèéã òýýâýðëýõ, öàõèëãààí áîëîí áóñàä ýíåðãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õ¿ðãýõ, àãààðæóóëàõ, óñ çàéëóóëàõ, õ¿ì¿¿ñ çîð÷èõ, òîíîã òºõººðºìæ áàéðëóóëàõ, çàðèì ýä ìàòåðèàë àãóóëàõ çýðýã ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý.

Ìàëòàëòóóäûí íýâòðýëò, àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ, àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàõ òºñºë ïàñïîðò ìºðºãöºã á¿ðýýð áàéõ ¸ñòîé. Ìàëòàëòûí õºíäëºí îãòëîëûã ò¿¿ãýýð çîð÷èõ ìàøèí-ìåõàíèçìûí /îâîð õýìæýý, àþóëã¿é àæèëëàãààíû ä¿ðìèéí çààëòûã ¿íäýñëýí òîãòîîñîí áàéäàã. Ìàëòàëòûã áýõëýõ ìàòåðèàë íü óëàìæëàëò ìîä, ìåòàë, áåòîí, òºìºð áåòîí áàéõ áîëîâ÷ ÿëàíãóÿà ñ¿¿ëèéí ¿åä ìîäûã àëü áîëîõ ¿ë õýðýãëýæ, àíêåð, ø¿ðìýë áåòîí, á¿ð òîðêåò áåòîí ã.ì óëàì ò¿ëõ¿¿ õýðýãëýäýã áîëæ áàéíà. Áèäíèé õýðýãëýæ äàäñàí ìîäîîð áýõëýõ íü áàéãàëü îð÷èíîî õàäãàëæ, íîãîîí óðãàìëàà õàìãààëàõ, äýëõèéí õ¿÷èëòºðºã÷èéí ýõ ¿¿ñâýðýý àâ÷ ¿ëäýõ ýñýõòýé õîëáîîòîé áîëæ, áóÿíò ¿éëñèéí øóóä ýñðýã ç¿éë áîëæýý. Òýãâýë áåòîí, òºìºð áåòîíîîð áýõëýõ íü ìºí õîöðîãäîæ ýõëýëýý. Æèøýý íü: áåòîíû õàòàæ äóóñààä à÷ààëàë àâ÷ ýõëýõ õóãàöàà íü 28 õîíîã áàéäàã ãýäýã íü íýã ñºðºã ¿ç¿¿ëýëò þì. Òýãâýë ø¿ðìýë áåòîí áýõýëãýýíä àäàãëààä õýâ õàøëàãà õýðýãã¿é.

Èéìä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí áýõýëãýýíèé øèíýëýã çàðèì ÷èãëýëèéí òàëààð àâðàã÷èä ñîíèðõîõ, ìýäýõèéã áàéíãà ýðõýìëýæ áàéõ íü ç¿éòýé. Ø¿ðøìýë áåòîí íü èäýâõã¿é ä¿¿ðãýã÷ 25 õ¿ðòýë ìèëèìåòðèéí õýìæýýíèé ýëñ õàéðãà õýðýãëýäýã. Õàðèí èéì òîì ä¿¿ðãýã÷ ¿ã¿é áîë ò¿¿íèéã òîðêåò áåòîí õýìýýõ àæýý. Ø¿ðøìýë áåòîíû áàò áºõ íü àäèë

22

íàéðëàãàòàé åðäèéí áåòîíûõîîñ 2-3 äàõèí èõ áàéäàã áàéíà. Áàò áºõ íü èéì ñàéíààñ ãàäíà íÿãò èë¿¿òýé óñ ¿ë íýâòð¿¿ëýõ ÷àíàðòàé íü äîîðõè æèøýýíýýñ õàðàãäàíà. ¯¿íä: 10 ñì çóçààí ø¿ðøìýë áåòîí íü 1,2 ìïà äàðàëòòàé óñ íýâ÷èæ ¿ë ÷àäíà. Íààäàìõàé, õàòàõààñàà ºìíº óñàíä óãààãäàõ ÷àíàðûã íü áîäîæ ò¿ðãýí õàòàã÷ íàéðëàãàä íü íýìäýã áàéíà. ̺í ø¿ðøìýë áåòîíûã àíêåð áà òºìºð òîðòîé õîðøèæ óëàì áàò áºõ óäààí íàñòàé áîëãîäîã.

Óóëûí ìàëòàëò íü ºðºìäëºãº òýñýëãýýíèé áîëîí íýâòðýëòèéí êîìáàéíû òóñëàìæòàé õèéãäýíý. Õàðüöàíãóé 纺ëºí, 纺ëºâòºð ÷óëóóëãààð êîìáàéíààð, õàòóóâòàð õàòóó ÷óëóóëãààð ºðºìäëºãº òýñýëãýýíèé àðãààð íýâòðýëò õèéãäýíý.

Àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõòîé õîëáîãäñîí á¿õèé ë òºðëèéí ìàëòàëòûã åðºíõèéä íü çîðèóëàëòààð íü äîîðõè 3 òºðºëä õóâààíà. ¯¿íä:

1. ¯íäñýí ìàëòàëò, ýíý íü á¿õýë á¿òýí îðä ãàçðûí íýã õýñãèéã áóþó á¿õýëä íü àøèãëàæ äóóñãàõòàé õîëáîîòîé ìàëòàëòóóä þì. Èéìýýñ ýäãýýðèéí áýõýëãýý íü áàò áºõ áàéíãûí ÷àíàðòàé, õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàé íü òîì áàéõ ¸ñòîé.

2. Áýëòãýë ìàëòàëò, ýíý íü àøèãò ìàëòìàëûí íººöèéã õýñýã÷ëýí õóâààæ àøèãëàëòàíä áýëòãýõ, çºâõºí óã õýñýã íººöèéã ë àøèãëààä ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýæ äóóñàõ öººí æèë áîëîõ áàãàâòàð õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàéòàé áàéíà.

3. Öýâýðëýãýýíèé áóþó óã õýñýã÷ëýí õóâààñàí íººöèéã àøèãëàæ ýõëýõòýé õîëáîãäñîí öààøèä õýðýãëýãäýõã¿é ìàëòàëò þì. Äýýð äóðüäñàí 3 òºðëèéí ìàëòàëòóóäûí íýð òîìú¸îã òîäîòãîí

òîâ÷ ºã¿¿ëýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çíý. Ãîë áîñîî àì. Ýíý íü ã¿íèé ìàëòàëòààñ àøèãò ìàëòìàëûã ãàðãàõ

èõýâ÷ëýí äóãóé õýëáýðèéí îãòëîëòîé ãîë÷ 4-9 ì îð÷èì õýäýí àðâààñ õýäýí çóó, ìÿíãààð ÷ õýìæèãäýõ ìåòðèéí ã¿íòýé áàéíà. Ò¿¿íèé áåòîí çàðèìäàà òºìºð áåòîíîîð, ñ¿¿ëèéí ¿åä àíêåð-òºìºð òîðíû õîñëîëûã ø¿ðøìýë áåòîíîîð ºíãºëºí áýõëýõ íü ýëáýãøèæ áàéíà. Áîñîî ãîë àìíóóäûí ýäýëãýýíèé õóãàöàà óóðõàéí àøèãëàëòûí õóãàöààòàé òýíö¿¿

Øóðô íü ìºí áîñîî ìàëòàëò áîëîâ÷ õàðüöàíãóé áîãèíî õóãàöààíä ÿíç á¿ðèéí çîðèóëàëòààð àøèãëàãäàõ áàãà ãîë÷òîé ã¿íýýð ãîëäóó 50-90 ìåòðýýñ ¿ë õýòýðíý.

Ãåçåíê ýíý íü áîñîî ìàëòàëò áîëîâ÷ ãàçðûí äýýð ãàðöã¿é óóðõàéí äîòîðõè àëèâàà õî¸ð ìàëòàëòûã õîëáîñîí áàéõ áà çîðèóëàëò íü ÿíç á¿ðèéí áàéäàã. Ãîë÷ áàãàòàé àøèãëàãäàõ õóãàöàà íü ÷ èõ áèø.

Øòîëüíÿ íü àøèãëàëò, õàéãóóëûí àëü íü ÷ áàéæ áîëíî. Àøèãëàëòûí çîðèóëàëòòàé áîë óðò óäààí àøèãëàãäàíà. Øòîëüíÿ íü õýâòýý ìàëòàëò áºãººä óóëàðõàã ðàéîíä èõýâ÷ëýí õýðýãëýãäýíý.

Êâåðøëàã, ýíý íü õýâòýý áàéðëàëòòàé ¿íäñýí ìàëòàëò áºãººä àøèãò ìàëòìàëûí ñóíàëûí õàâòãàéä ãîëäóó ºíöºã ¿¿ñãýæ ìàëòàãäàíà.

Øòðåê íü ¿íäñýí áóþó áýëòãýë ìàëòàëòûí àëü ÷ àíãèëàëä áàéæ áîëíî. Øòðåê íü àøèãò ìàëòìàëûí ñóíàëûí äàãóó áàéíà. Ò¿¿íèéã

23

õýýðèéí áà õýýðèéí áóñ ãýæ ÿëãàíà. Õýýðèéí øòðåê àøèãò ìàëòìàëûí áèåòòýé çýðýãöýí õîîñîí ÷óëóóëãààð ÿâñàí áàéõ áà íºãºº íü àøèãò ìàëòìàëûí áèåòýýð áàéíà.

Óêëîí íü áîñîî àìíû õ¿ðñýí ò¿âøèíãýýñ äîîø õèéãäñýí àøèãò ìàëòìàëûí áèåòýýð áóþó ò¿¿íèé äîîãóóð ÿâñàí íàëóó ìàëòàëò þì. Ò¿¿íèé íàëóóãèéí ºíöºã ãîëäóó áèåòèéí óíàëûí ºíöºãòýé òýíö¿¿.

Áåðìñáåðã. Ýíý íü áîñîî àìíû õ¿ðñýí ò¿âøèíãýýñ äýýø àøèãò ìàëòìàëûí óíàëûí ºíö㺺ð íàëóó ìàëòàãäñàí áàéíà.

Íàëóó àì. Ýíý íü áîñîî àìààð àøèãò ìàëòìàëûí îðäûã íýýñíýýñ èë¿¿ çîõèìæòîé ¿åä õýðýãëýãäýíý. Ò¿¿íèé íàëóó áèåòèéí óíàëûí ºíöºãòýé òýíö¿¿ áàéõ íü ýëáýã áîëîâ÷ 17-18° ñ èë¿¿ áàéõ íü õîâîð. Íàëóó àì íü àøèãò ìàëòìàëûí ãàðø ãàçðûí ãàäàðãàä îéð áàéõàä ãîëäóó õèéãäýíý.

Ýäãýýð äóðüäàãäñàí íýð á¿õèé ìàëòàëòààñ ãàäíà í¿¿ðñíèé

áîëîí õ¿äðèéí óóðõàéä ººð íýð á¿õèé íèëýýä ìàëòàëò ÿíç á¿ðèéí íºõöºëä õýðýãëýãääýã. Óóëûí àæèë ãýæ áèäíéè íýðëýæ çàíøñàí íýãäìýë îéëãîëò íü àëèâàà àøèãò ìàëòìàëûã îëáîðëîõòîé õîëáîãäñîí äîîðõè áèå äààñàí òåõíîëîãè, àþóëã¿é àæèëëàãààíû ä¿ðýì, æóðàìòàé õîîðîíäîî ñàëøã¿é õîëáîîòîé öîãö àæëóóäûí íèéëáýð þì. ¯¿íä:

1. ªðºìäëºãº 2. Òýñýëãýý 3. À÷èëò 4. Òýýâýð 5. Áýõýëãýý 6. Àãààðæóóëàëò ãýæ òîéìëîæ áîëíî.

ÓÓÀÀ íü áèå äààñàí, øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé, òóñãàé òåõíèê, òåõíîëîãèòîé, çîõèîí áàéãóóëàëò á¿õèé, ãàçðûí äîð ãàðñàí àâààðèéí ¿åä õ¿ì¿¿ñèéã àâðàõ, àâààðèéí ¿ð äàãàâðûã àðèëãàõ çîðèóëàëòòàé, óóðõàéí àæëûí íýã ñàëáàð íü ãýæ ¿çýõ áîëæýý. Èéìä àâðàã÷èä íü àâðàõ àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõýä áýëýí áàéõûí çýðýãöýý óóðõàéí àæèë ìýðãýæëèéí íàðèéí îíöëîãèéã ìýääýã, øààðäëàãàòàé ¿åä óóðõàé÷íûã îðëîí àæèëëàõ ÷àäâàðòàé áàéõ õýðýãòýé.

Äàëä óóðõàéí àëü ÷ ìýðãýæëèéí àæèë òîäîðõîé ýðñäýë áàéíãà äàãóóëæ áàéäãèéí äîòîð òýñýëãýýíèé àæëûã îíöëîí ¿çäýã. ¯¿íýýñ ¿¿äýí òýñýëãýýíèé àæèë ÿâóóëàõ íýãäñýí òóñãàé ä¿ðýì ìºðäºãäºæ áàéäàã.

Òýñýëãýýíèé àæëûí òåõíîëîãè, ä¿ðýì ãîðèìûã çºð÷èõ íü ¿éëäâýðèéí àæèëä ¿ëýìæ ìóóãààð íºëººëºõººñ ãàäíà àþóëã¿é àæèëëàãààíä á¿ð÷ èë¿¿ ñºðºã ¿ð äàãàâðûã àâ÷èðíà. Òóõàéëáàë: Í¿¿ðñíèé óóðõàéä õèé òîîñíû òýñðýëò, ìàëòàëòûí íóðàë, ãàë èõ õýìæýýíè õîðò õèé ¿¿ñýõ çýðãèéã äàãóóëàõ àþóëòàé áàéäàã.

Ýäãýýðýýñ õàìãèéí õºíººëòýé íü õèé òîîñíû òýñðýëò þì. ¯¿íýýñ ñýðãèéëýõ íýã çàì íü õýðýãëýæ áóé òýñðýõ áîäèñ íü òóñãàé á¿òýö íàéðëàãàòàé, ººðººð õýëáýë õàìãààëàëòòàé áàéõ ÿâäàë áîëíî.

Îð÷èí ¿åä èéì òºðëèéí òýñðýõ áîäèñ îëîí áàéãàà áîëîâ÷ òºãñ øèé�