The following ad supports maintaining our C.E.E.O.L. service

Obrazovanjeietnikikonflikt:SjevernaIrskaiBosnaiHercegovinauporednaanaliza

EducationandEthnicConflict:NorthernIrelandandBosniaandHerzegovinaComparativeAnalysis

byMidhatKapo

Source:STATUSMagazineforpoliticalcultureandsocietyissues(STATUSMagazinzapolitikukulturuidrutvenapitanja),issue:15/2011,pages:334342,onwww.ceeol.com.

Identitet

magazin za politiku kulturu i drutvena pitanja33

Obrazovanje i etniki konflikt: Sjeverna Irska i Bosna i Hercegovina uporedna analiza*

Midhat Kapo

Tokom intervjua voenog u Belfastu savjetnik ministra za zapoljavanje i uenje Sjeverne Irske dr. Brain Crow rekao nam je da: Generacije koje dolaze imaju veu tendenciju prema sektatvu nego starije generacije. Sektatvo je politiki kredo koji se lako usvaja, a kako politike kaste ne prerauju prolost, mitologije neometano nastavljaju svoju samoreprodukciju.** Istu priu sam uo u Bosni i Hercegovini, gdje mi je u jednom razgovoru profesor Univerziteta u Sarajevu rekao da su generacije studenata koje dolaze daleko konzervativnije od svojih profesora

Za moderno obrazovanje, odnosno sistem obrazovanja, kae se da je pedagoki i didaktiki osmiljeno, vie ili manje sistemski organizovano poduavanje i uenje kojim pojedi-nac stie opta i posebna znanja o svijetu oko sebe. Obra-zovanjem jedinka razvija intelektualna, socijalna i praktina umijea i navike, te jaa svoje sposobnosti, oblikujui na taj nain pogled na svijet, postavljajui temelje za konstantno povezivanje i nadgradnju znanja, vjetina i sposobnosti.

Postoje tri meusobno povezana tipa obrazovanja: 1. for-malno obrazovanje (koje ukljuuje sistem opteg, strukov-nog i visokokolskog obrazovanja); 2. neformalno obrazova-nje (jeste organizirana drutvena djelatnost kojom se zado-voljavaju dodatne ili alternativne potrebe uenja i koje moe biti, ali i ne mora biti povezano sa sistemom formalnog obra-zovanja); 3. samoobrazovanje (uenje koje pojedinac organi-

zuje sam za sebe, van institucija i proiruje svoja znanja i vje-tine u kontekstu cjeloivotnog uenja). Obrazovanje je ne-ophodna komponenta bilo kakvog drutvenog ivota. Usko je vezano za pojam kulture kao proizvoda ljudskog djelova-nja. Za one njene materijalne aspekte objekte, simbole i tehnologiju, kao i one nematerijalne aspekte vjerovanja, ideje i vrijednosti koje ine sadraje jedne kulture. ak i u, uslovno reeno, primitivnim drutvima postoji prenos znanja i vjetina, koji je neposredan i manje formalizovan.

Obrazovanje je u direktnoj vezi sa biolokim ogranienjima ovjeka, koji se raa kao nezatiena i nezrela jedinka, nes-posobna za samostalno preivljavanje. Jedinka kojoj od mo-menta roenja treba briga i tutorstvo da bi uopte preivjela. Ista jedinka, kada preivi sve izazove koje ivot nosi, kao stara i zrela osoba, sa ivotnim iskustvom i prikupljenim znanjem, umire. Ogroman je jaz izmeu mladih i starih jedinki, lanova jednog drutva u iskustvu i znanju potreb-nom za opstanak, a to drutvo postaje kompleksnije uto-liko se ova razlika poveava. Proces obrazovanja, kao prenos znanja i vjetina potrebnih za preivljavanje i daljnji razvoj, a koje se prenosi s generacije na generaciju, jeste tu da popuni

* Ovaj tekst je nastao u sklopu istraivakog projekta Northern Ireland Lessons to learn! podranog od strane British Council-a u Bosni i Her-cegovini u okviru programa Intercultural Navigator.

** Intervju sa dr. Brianom Croweom, savjetnikom ministra za zapoljava-nje i uenje Sjeverne Irske, Belfast, juni 2010.

Identitet

status, broj 15, proljee 2011. 33

ovu meugeneracijsku prazninu i sprijei gubitak steenih iskustava i znanja. Pored iskustava i znanja potrebnih za puko preivljavanje u ovom procesu prenose se i drutvene vrijednosti i norme. Prenose se poeljni i iskustveno provje-reni obrasci ponaanja.

Obrazovanje kao drutveni proces jeste prije svega komu-nikacija. Komunikacija koja pomae da drutvo preivi ba kao to bioloka reprodukcija pomae preivljavanju homo sapiensa. Drutvo na ovaj nain preivljava unutar komuni-kacije i unutar prenosa znanja, iskustava, vrijednosti i normi koje sa drutvenim razvojem postaju sve kompleksnije i sve apstraktnije. Ve u predindustrijskim drutvima, na kom-pleksnijem nivou razvijenosti, dolazi do pojave formalnih institucija koje se bave prenoenjem znanja, a koje je na tom stadiju rezervisano za potomke vladajuih slojeva.

U industrijskim drutvima moderne, nacija-drava osigurava obrazovanje kao pravo svakog graanina i u tu svrhu ona or-ganizira formalne ustanove za obrazovanje: vrtie, osnovne i srednje kole i univerzitete. Naravno, uz svako pravo za gra-ane slijedi i obaveza. U veini drava svijeta obrazovanje je obavezno, barem na nivou osnovnog obrazovanja. Oba-vezno obrazovanje je generalno defnisano kao besplatno, odnosno za njegovo finansiranje zaduena je drava. Iako paralelno, negdje ak i prije, dravnih obrazovnih ustanova nastaju i privatne obrazovne institucije, drava-nacija je, kao posredni nosilac suvereniteta i vrilac vlasti nad odreenim teritorijem, uvijek teila da u veoj ili manjoj mjeri ili sa ve-im ili manjim uspjehom vri kontrolu nad obrazovnim pro-cesima u ovim institucijama. Ta kontrola vrena je razliitim oblicima standardizacije obrazovnog procesa, kontrolom kvalitete nastavnog kadra, propisivanjem obaveznih udbe-nika, propisivanjem nepodobnih udbenika ili ak autora.

Kontrola drave nad obrazovnim procesom ilo je redovito preko institucije inspektorata za kontrolu kvalitete obra-zovanja, kao sastavnog dijela ministarstava obrazovanja, koji je zaduen za kontrolu kvalitete kako dravnih tako i pri-vatnih obrazovnih institucija. Uvijek se ova primarno poli-tiko-ideoloka kontrola kvalitete ticala sadraja, a gotovo nikada forme obrazovnog procesa. Kontrola drave-nacije nad obrazovanjem ima samo jedan cilj, a to je osiguranje trajnog perpetuiranja slubene kulturne matrice drutva u svrhu osiguravanja bratstva i jedinstva ideoloki zamiljenog kolektiviteta. Anthony Giddens pie o kolstvu u Ujedinje-nom Kraljevstvu Velike Britanije i Sjeverne Irske na kraju XX stoljea: Obrazovanje je dugo bilo politiko bojno polje, a tako je i sada, na poetku ovog novog veka. Voena je du-gotrajna rasprava oko uticaja opteg srednjeg obrazovanja, te oko standarda u obrazovanju i nejednakostima u irem drutvu,1 i to u britanskom drutvu ija je karakteristika vi-sok nivo privatnih obrazovnih institucija i generalno mini-malni politiki upliv drave u obrazovni sistem, to je jedan evropski izuzetak par excellence.

1 Gidens Entoni, Sociologija, Ekonomski fakultet u Beogradu, 2003.

U evropskoj praksi, to vai za dominantno monokulturna drutva, obrazovanje u pravilu ima homogenizirajuu dru-tvenu ulogu. U sluajevima multikulturnih drutava obra-zovanje, politiki instrumentalizirano, moe imati izrazito destabilizirajuu ulogu. Ovaj sluaj je tipian za drutva bez etabliranog pravnog poretka i izgraene tradicije demokrat-skih institucija.

Obrazovni sistemi zasnovani na etno-religijskoj segregaciji: Obrazovanje kao instrument ideologijeSjeverna Irska Obrazovne institucije na irskome otoku formirane su po britanskom modelu koji odlikuje relativno visok stepen privatne inicijative i uea privatnog kapitala u formiranju obrazovnih institucija, te veoma kasni upliv dr-ave u sferu obrazovanja. kole su osnivane kao dobrotvorne institucije obino pod patronatom imunih ljudi. Slino kao i u ostatku kontinentalne Evrope, na irskom otoku najvei patroni su bile crkve u okviru kojih su i osnivane prve obra-zovne institucije. Uz protestantske crkve raslo je obrazova-nje za protestante, a uz Katoliku crkvu za katolike.

Prvi konkretan upliv dravnog aparata2 u obrazovanju do-lazi sa stvaranjem Slobodne Irske i Sjeverne Irske, kada pod uticajem dravnog aparata obrazovanje na sjeveru i jugu otoka dobija sasvim drugaije razvojne puteve. Dok se na jugu otoka u slobodnoj irskoj dravi akcenat obrazovanja (praen velikodunom finansijskom potporom) stavlja na povratku irskog jezika u uionice uz punu kontrolu obra-zovnih sadraja od strane Katolike crkve, na sjeveru se si-stem obrazovanja razvija pratei britanski obrazovni model. Treba napomenuti da je samo administrativno ureenje Sje-verne Irske (podjela na okruge) bilo postavljeno na nain da je omoguavalo veinskoj protestantskoj populaciji da ima barem minimalnu veinu u svakom od est okruga i na taj nain aktivnu kontrolu novoformiranog dravnog aparata i na lokalnoj razini, to je rezultiralo time da je administracija bila dominantno protestantska.

Kada je 1921. godine formirana prva sjevernoirska vlada, markiz Londonderry je postao prvi ministar obrazovanja. U Belfastu tada nije bilo nikavog znaajnijeg administrativnog aparata za upravljanje i podrku obrazovanju tako da je novi ministar morao faktiki krenuti od nule. U samim poecima novo ministarstvo nailo je na sektake probleme s obzirom da je jedna treina katolikih kola odbila da prizna njegovu nadlenost, to je uvelike potpomognuto injenicom da je Vlada Irske nastavila davati novanu potporu ovim kolama, to je potrajalo do oktobra 1922. godine. Kulminacija ovog sukoba desila se u proljee 1922. godine kada je veina kato-likih kola odluila da zavrne ispite odri po irskom obra-zovnom modelu, a ne po modelu uspostavljenom od strane

2 U vremenu dok je kompletan irski otok bio u sastavu Velike Britanije ve su postavljeni temelji dravnog upliva u obrazovanje tzv. Balfour za-konom iz 1902. godine.

Access via CEEOL NL Germany

Identitet

magazin za politiku kulturu i drutvena pitanja33

Ministarstva obrazovanja iz Belfasta. Originalno je sjever-noirsko ministarstvo zatrailo od svojih kolega sa juga da provedu ove zavrne ispite, ali je ubrzo povuklo svoj zahtjev kada je uvidjelo koliki je akcenat stavljen na irski jezik na ovim ispitima. Ministarstvo je 1922. godine pristupilo izradi prvih reformskih mjera vezanih za obrazovni sistem u Sje-vernoj Irskoj. Cilj ovih reformi bio je da se uveu do tada odvojeni nivoi obrazovanja: osnovnokolski, srednjokolski i tehniki u jedan piramidalni sistem, te da se u skladu sa pret-hodno donesenim reformskim mjerama u Velikoj Britaniji (1919. i 1920.), putem finansijske potpore drave, kontrola nad obrazovnim institucijama prenese iz crkvenih u civilne, odnosno dravne okvire. Ovo je naravno nailo na snaan otpor Katolike crkve u Sjevernoj Irskoj koja je principe re-forme prokazala kao unionistike.

Londonderryev zakon stupio je na snagu 1923. godine i on je u velikoj mjeri obiljeio obrazovanje Sjeverne Irske. Nacio-nalne kole su postale osnovne kole ili javne osnovne kole. Nekadanje prelazne kole postale su srednje kole. to je najvanije uspostavljeni su regionalni komiteti za obrazova-nje koji su funkcionirali kao podkomiteti okrunih vijea, a koji su kontrolisali obrazovne politike na lokalnom nivou. Malo je zbunjujue to da su ovi komiteti kontrolisali obra-zovne politike, ali nisu kontrolisali pojedinane kole, njihov menadment ili obrazovne norme. Novi sistem je uveliko bio zasnovan na dravnoj potpori kolama i samim time dr-avnoj kontroli, te je sam kvantitet dravne potpora ovisio o kvaliteti dravne kontrole.

kole su prema ovome kriteriju bile podijeljene u tri grupe. U prvoj grupi su bile kole pod punom kontrolom drave, bilo da se radi o kolama koje su zapoele rad kao dravne (sagraene od strane drave) ili tzv. transferiranim kolama (kolama preputenim dravi). Ove kole su imale punu fi-nansijsku potporu drave, kako za plae i druge trokove rada, tako i za kapitalne izdatke. U drugoj grupi su bile kole pod specijalnim komitetima za upravljanje, obino nazivani 4+2 komiteti. Ovo su bile kole pod mjeovitom kontrolom u ije su upravne odbore od est lanova etiri imenovale kole dok su dva lana imenovale lokalne vlasti. Ove kole su imale isto tako punu finansijsku potporu drave vezano za plae osoblja i svakodnevne trokove, dok je u kapitalnim investicijama drava uestvovala sa 50%. Pored toga kole su uivale i diskreciono pravo da dobiju grantove za kapitalne investicije od drave, bilo ministarstva ili lokalnih organa uprave. U treoj grupi su bile kole potpuno nezavisne od kontrole drave. One su imale pravo na dravnu potporu za nastavnike plae i 50% naknade za svakodnevne trokove, ali nisu imale pravo na bilo kakvu potporu od strane drave za kapitalne investicije. Ne treba ni naglaavati da su prve dvije grupe bile mahom bive protestantske kole, dok su treu grupu inile katolike. Pri tome nije drava razvrstala kole u ove grupe ve je to inio sam menadment kola.

Treba napomenuti da je ideja koja je vodila markiza Lon-donderryija pri izradi zakona bila ekumenska. On je iskreno elio da se protestantska i katolika djeca obrazuju zajedno

i pokuao da dravne kole budu nezavisne od pripadnosti bilo kojoj religijskoj skupini. Zato su u Zakon ugraena dva veoma bitna propisa. Prvi da nikakav oblik religijskog po-duavanja, ukljuujui i itanje Biblije, ne moe biti plaan iz dravnih fondova ili izvoen tokom obavezne nastave i drugi da lokalni komiteti ne smiju uzimati u obzir religijsku identifikaciju prilikom zapoljavanja nastavnog kadra. Ova dva propisa rezultirala su estokim pritiskom protestantskih crkava na Ministarstvo obrazovanja koji je rezultirao formi-ranjem Ujedinjenog obrazovnog komiteta protestanskih cr-kava kako bi se to uspjenije lobiralo za svoje interese.

Tako je do 1930. godine sekularni duh Londonderryijevog zakona poniten i javne kole su praktino vraene pod cr-kvenu (protestantsku) kontrolu. Naravno, ni Katolika crkva nije ostala po strani i aktivno je lobirala za svoje interese, tako da je u ovim izmjenama zakona 1930. godine obezbije-ena i 50% finansijska potpora od strane drave za kapitalne investicije (gradnja novih ili proirenje postojeih kola) i za treu grupu kola. Ovim zakon iz 1930. godine postaje jedna vrsta kompromi-sa izmeu suprotstavljenih zahtjeva Kato-like i protestantskih crkava. Sve kasnije promjene sjeverno-irskog obrazovnog sistema u potpunosti su pratile promjene u Velikoj Britaniji, s tim da su zakonodavci u Sjevernoj Irskoj uvijek morali balansirati izmeu dva crkvena establimenta: protestantskog, koji se osjeao dravnim, i katolikog, koji je bio u vrstoj opoziciji pribliavajui se dravnim struk-turama samo koliko je dovoljno da se izvuku novci za vla-stite interese. Na taj nain je od samog poetka formiranja obrazovnog sistema u Sjevernoj Irskoj uspostavljena institu-cionalna obrazovna segregacija djece bazirana na religijskoj osnovi koja je prisutna i dan danas, a iji su ideolozi i spon-zori mone crkvene organizacije.

Danas u Sjevernoj Irskoj egzistiraju javne kole3 potpuno kontrolirane od strane drave, otvorene za pripadnike svih konfesija. Veina ovih kola su bile nekada pod crkvenom kontrolom i tokom XX stoljea su preputene dravi, ali su tri najvee protestantske crkve Sjeverne Irske (Prezbeteri-janska, Metodistika i Crkva Irske) zadrale vezu sa ovim kolama kroz crkvene predstavnike ili punu kontrolu njiho-vih upravnih odbora. Trenutno se vodi politika borba oko ovih pozicija jer mnogi smatraju da ovo nije u skladu sa prin-cipima jednakosti Mirovnog sporazuma iz 1998. godine.

Pored ovih, uslovno reeno, javnih kola, u Sjevernoj Irskoj postoji i 547 katolikih kola. Prema podacima Odjela za obrazovanje za 2006./2007. kolsku godinu broj registro-vanih uenika u Sjevernoj Irskoj iznosio je 329.583, a kato-like kole je pohaalo te godine njih 148.225, to ini oko 45% kolske populacije. Katolike kole su zastupljene kroz Vijee katolikih kola uspostavljeno reformom obrazova-nja iz 1989. godine, koje je najvei pojedinani poslodavac nastavnikom osoblju u Sjevernoj Irskoj (zapoljava 8.500 nastavnika).

3 Sjeverna Irska ima 40 kola (7,2%) koje nastavu izvode na irskom jezku.

Identitet

status, broj 15, proljee 2011. 337

Pokret za integrirano obrazovanje pokuaj je da se djeca ra-zliite konfesionalne pripadnosti obrazuju zajedno sa na-stavnicima razliitih konfesionalnih pripadnosti, davanjem mogunosti djeci da se upoznaju, razumiju i potuju sve kulturne i religijske posebnosti. Integrirano obrazovanje u Sjevernoj Irskoj nastalo je kao inicijativa roditelja 1982. godine i niti jedna crkvena organizacija nije uestvovala u ovom pokretu, tavie, koncept integriranog obrazovanja nailazi na estoke otpore crkvenih krugova, posebno Kato-like crkve. Katolika crkva u Sjevernoj Irskoj za prioritet ima ouvanje postojeih katolikih kola, te esto sveten-stvo obeshrabruje roditelje da alju djecu u integrirane kole. 4 Zabiljeeno je da je jedan biskup izjavio da bi prije izgubio crkvu nego kolu.5 Ipak, politika integriranih kola jeste da, ukoliko je to mogue, odravaju kontakte sa lokalnim reli-gijskim zajednicama. U Sjevernoj Irskoj radi 61 integrirana kola, to je oko 9% kola i one obuhvataju oko 6% uenike populacije. Integrirane kole su predstavljene kroz Sjever-noirsko vijee za integrirano obrazovanje. Uz pomo struk-turalnih fondova Evropske unije 1992. godine je, na inicija-tivu roditelja, uspostavljen Fond za integrirano obrazovanje kao finansijska fondacija koja se brine za razvoj integriranog obrazovanja. Ovaj Fond premotava finansijsku rupu od ini-ciranja rada integriranih kola do osiguranja pune dravne potpore za njihov rad.

Uprkos ovim naporima ka integraciji preko 90% djece u Sje-vernoj Irskoj pohaa religijski segregirane kole. Posljedica toga je da velika veina djece Ulstera raste od etvrte do osa-mnaeste godine ivota bez ozbiljne interakcije sa lanovima druge zajednice. Segregirano obrazovanje se esto navodi i kao osnovni faktor u odravanju endogamije (brakovi unutar iste grupe). Treba napomenuti da su zajednice u Sjevernoj Irskoj i teritorijalno odvojene, to je u velikoj mjeri i rezultat aktivne dravne politike stambenog zbrinjavanja iz 60-ih go-dina, tako da su i segregirane kole uvijek smjetene na do-maem teritoriju. S obzirom da se djeca u Sjevernoj Irskoj susreu sa segregacijom ve u dobi od 3-4 godine ivota, ona dobija ve u ranom djetinjstvu strukturirane osnove kada se ine prvi koraci u kognitivnoj identifikaciji i uenju. Obrazo-vanje ovim postaje dio problema, a ne rjeenje, te predstavlja instrument politike koji aktivno potie segregaciju.

Bosna i Hercegovina Dananja etnika podjela u Bo-sni i Hercegovini vjerno prati kulturnu granicu uspostav-ljenu kroz otomanski miletski sistem u kojem je svaka re-ligijska grupacija uivala stanovitu prosvjetno-kulturnu au-tonomiju. U tom razdoblju su se uz religijske razvijale i prve obrazovne institucije. Tako su sredinom XIX stoljea osno-vane i prve katolike i prve srpske kole u Bosni i Herce-govini. Obrazovanje za muslimane je bilo organizirano pod

4 Macaulay Tony: Churches and Christian Ethos in Integrated Schools, Iz-vjetaj raen za Northern Ireland Council for Integrated Education, 2009.5 Intervju sa Alanom McCullyijem (Dr Alan McCully, Senior Lecturer in Education (History & Citizenship), Social and Policy Research Institute, University of Ulster), Sarajevo, august 2010.

okriljem lokalnih damija sa razvijenim sistemom mekteba, muallimhana, medresa i dershana za vjersko obrazovanje. Putem ovih vjersko-prosvjetnih institucija vrena je budua asimilacija u etnonacionalne korpuse u Bosni i Hercegovini, ime su udareni temelji za daljnje uslonjavanje drutva i podjele.

Prve dravne svjetovne kole, rudije, osnivaju se u Bosni i Hercegovini pri samom kraju otomanske okupacije (prva rudija osnovana je u Sarajevu 1864. godine). Dok Austro-Ugarska okupacija 1878. godine zatie ve razvijen sistem religijsko segregiranog kolstva sa aktivnih 56 srpskih kola u kojima su se koristili udbenici iz Srbije, i 54 katolike kole u kojima su koriteni udbenici iz Hrvatske, te zna-ajnim brojem mekteba koji su sluili za vjersku naobrazbu muslimanskog stanovnitva.

Austro-Ugarska dolazi u Bosnu i Hercegovinu pod krinkom kulturne misije, to je bila njena inaica francuske mission civilisatrice i pod izlikom donoenja evropskog progresa. Habsburka kulturna misija u Bosni i Hercegovini je po-drazumijevala uvoenje duha moderne u novu provinciju za koju se smatralo da je puna trulei, letargije i religijskih predrasuda. Kulturna misija je predviala organizaciju modernih religijskih struktura i kola za obrazovanje vjer-skih lica, koja su trebala biti medijatori habsburkih reformi prema masama, dok bi se otvorile moderne, svjetovne kole pripadnicima svih religija, koje bi djecu poduavale zajed-nikoj lojalnosti prema novoj dravi. Kulturna misija, osmi-ljena na ovaj nain, davala je prednost austrougarskim ad-ministratorima da se modernistiki principi identifikuju sa habsburkom dravom, dok se narod u Bosni i Hercegovini identificira sa tradicionalnim, religijskim principom.6

Od trenutka ulaska u Bosnu i Hercegovinu nova okupaci-ona vlast radi na suzbijanju ideja junoslovenskog naciona-lizma i aktivne propagande srpskih i hrvatskih nacionalista. Osnivanje novog javnog, interkonfesionalnog obrazovnog sistema deava se iskljuivo zbog potreba novog upravite-lja i to potrebe za kvalifikovanom radnom snagom, koja je sposobna nositi se sa ubrzanim procesom modernizacije. Ipak taj novi sistem obrazovanja, ideologija koju je u jednom periodu zastupao (Kallayevo bonjatvo), ne nailazi na iri prijem niti kod jedne od konfesionalno-etnikih grupacija u Bosni i Hercegovini. Ne moe se tvrditi da je Monarhija zastupala apriorno samo dravni kolski sistem jer su isto-vremeno, nesmetano funkcionisala u punom kapacitetu i tri konfesionalna sistema obrazovanja. Problemi sa kojima su se konfe-sionalni sistemi obrazovanja suoavali, dolazili su iskljuivo zbog politike, nacionalne propagande iz susjed-nih zemalja u okvirima ovih sistema, a koje Monarhija nije tolerisala.

Period austrougarske okupacije obiljeila je neprestana po-litika borba Srba za zadravanje prosvjetne autonomije

6 Okey Robin: Taming Balkan Nationalism The Habsburg Civilizing Missionin Bosnia, 1878 1914, Oxford University Press, 2007.

Identitet

magazin za politiku kulturu i drutvena pitanja33

srpskih kola, te borba muslimanskog stanovnitva za ou-vanjem vjersko-prosvjetne autonomije, odnosno borba pro-tiv reformisanih mekteba koje su podravale vlasti i otpor prema novoformiranim svjetovnim, dravnim kolama. Za nacionalne ideologije tog vremena kolski sistemi Bosne i Hercegovine su bili bojno polje par excellence! I u vremenu razvoja parlamentarne demokracije, nakon Aneksije 1908. godine, pitanje obrazovanja bilo je u fokusu estokih poli-tikih rasprava.

Nakon Aneksije srednje kole u Bosni i Hercegovini po-staju glavna arita nacionalistike agitacije. Srednjokolska omladina u Bosni i Hercegovini bila je pod ogromnim uti-cajem tada aktualnih nacionalnih gibanja u Srbiji i Hrvat-skoj, bilo da je zaraena i predana srpskim ili hrvatskim nacionalnim ideologijama ili ideji jugoslavenstva. Na kraju i sam Sarajevski atentat 28. juna 1918. godine izveli su ma-hom srednjokolci.

Jedini period historije kada je Bosna i Hercegovina imala in-tegrirani sistem obrazovanja bio je za vrijeme Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije od 1946. godine do 1992. godine. Opet, ovaj sistem jeste bio integriran, ali na jednoj posve drugoj ideolokoj matrici marksizmu, odnosno nje-govoj jugoslavenskoj inaici: samoupravnom socijalizmu i kao takav nije imao demokratske, civilne intencije.

Kraj jedne ideologije poetkom 90-ih godina XX stoljea doveo je do raspada zajednike drave na ijim su ostat-cima novi vodovi nacije, u ime boga, prekrajali granice svim raspoloivim orujima i oruima. Na prostoru Bosne i Hercegovine ratovale su tri ideologije i sve tri sa samo jed-nim ciljem da ostvare ono to je Ernest Gellner nazvao ide-alom svakog nacionalizma: poklapanje kulturnih i politi-kih granica, obzirom da sve izvan te ograniene paradigme proizvodi neogranienu nacionalnu frustraciju. Nesreu je uinila veom injenica da su se ideoloki projicirane gra-nice isuvie preklapale. Pri tom historijskom, krvavom po-duhvatu obrazovno-nauna infrastruktura, posebno obla-sti nacionalnih, istih pseudolingvistika, historiografija, uz politiku instrumentalizaciju etno-religija, je igrala kljunu ulogu mobilizatora masa.

Na ovom balkanskom spektaklu moemo vidjeti jasne prin-cipe postmoderne glokalizacije, njenu tamnu stranu u kojoj univerzalne vrijednosti globalnih religijskih sistema postaju, u ovom najcrnjem scenariju, lokalne i partikularne. One postaju prije svega simboliko orue i oruje za defnisanje nas samih i naih tradicionalnih vrijednosti, i njih kao organskih i vjekovnih neprijatelja nae kulture. Znaajnu ulogu kanala za nametanje nove ideoloke slike svijeta imalo je obrazovanje. Tokom sukoba u Bosni i Hercegovini, zara-ene strane su, po mnogima, koristile obrazovanje kao ideo-loko sredstvo i sredstvo odravanja politike kontrole. Iako su u to vrijeme kole morale razviti vlastite sisteme preiv-ljavanja na lokalnom nivou da bi mogle odgovoriti na kriznu situaciju i nedostatak redovnih sredstava, zaraene strane su

i pored toga uspjele promovisati svoje ideoloke i politike ciljeve putem obezbjeivanja nacionalistikih udbenika i nastavnih planova a za dobar dio toga je utvreno da sa-dri materijal koji vrijea jednu od grupacija u BiH, navodi se u izvjetaju Vijea Evrope iz 1999. godine.7

Daytonski mirovni sporazum, kojim je formalno okonan rat na prostoru Republike Bosne i Hercegovine, parafiran je u amerikoj vojnoj bazi Wright-Peterson u novembru 1995., a potpisan u decembru iste godine u Parizu. Ovim spora-zumom uspostavlja se drava Bosna i Hercegovina kao po-litiki okov bosanskohercegovake drutvene stvarnosti. Ovim se sporazumom rat okonava bez pobjednika i bez pobijeenih, to ostavlja beskonaan prostor za pekulacije raznih kolektivnih imaginatora. Svi ratni akteri interpreti-raju rat sa stajalita rtve. Kao rtve, oni ne mogu nikako prihvatiti bilo kakvu politiku, vojnu, krivinu ili moralnu odgovornost za ratna stradanja prvenstveno civila.8 Najpo-raznija injenica Daytona jeste ta to je on faktiki priznao rezultate ubijanja, muenja, silovanja i protjerivanja stvara-jui dva entiteta unutar drave Bosne i Hercegovine, uspo-stavljena po jasnom etnikom obrascu i principu brutalne sile (ko je ta jamio jamio je!).

Etnonacionalne ideologije pod ijim platom je voen rat nisu prole proces svojevrsne denacifikacije kao to je to uinjeno u Njemakoj 1945. godine. Dapae, one su Dayto-nom legitimirane i integrisane u sam politiki sistem Bosne i Hercegovine, to ima snane ire drutvene reperkusije. Bo-sanskohercegovako drutvo s Daytonskim mirovnim spo-razumom ulazi u period hladnog mira9, definiranog kao negativnog mira, najprostijeg stanja-ne-rata. Time, fouca-ultovski reeno, voenje politike u Bosni i Hercegovini po-staje nastavak rata drugim sredstvima10. Jedno od tih sred-stava jesu i obrazovni sistem/i u Bosni i Hercegovini.

Bosna i Hercegovina je daytonskom konstrukcijom postala vjerovatno jedina drava svijeta koja nema suverenitet nad obrazovnim sistemom/ima na svome teritoriju. Ustav BiH ne precizira odredbe vezane za obrazovanje, a ne precizira ni odredbe kojim se graani mogu zatititi protiv bilo kakvih oblika diskriminacije u obrazovanju. Iz ovoga proizilazi da bilo kakav dravni zakon u oblasti obrazovanja nema upori-ta u Ustavu BiH, to ostavlja iroku sivu zonu da ova pita-nja regulie lokalna sredina i to na nain kako to odgovara veinskoj etnikoj grupaciji. Izgleda da sadanjoj politici, tj. politici pod dominacijom nacionalnih stranaka odgovara ovakva ustavna nedoreenost pa i nesreenost kako bi se uz

7 Obrazovanje u Bosni i Hercegovini: Upravljanje, finansiranje i rukovoe-nje, Izvjetaj Vijea Evrope za Svjetsku banku, Strasbourg, 1999.8 Sekuli Boidar, Mir i rat u Bosni i Hercegovini: Od negativnog ka pozi-tivnom miru, Godinjak FPN-a, Sarajevo, 2006.9 Ibid.10 Foucault Michel: O znanju i moi, predavanje na College de France 1976. u kome Foucault obre sintagmu pruskog vojnog teoretiara Carla von Cla-usewitza koji kae da je rat nastavak politike drugim sredstvima.

Identitet

status, broj 15, proljee 2011. 33

pomo politiki obojene indoktrinacije, moglo lake mani-pulirati obrazovnim sistemom, uenicima, pa i njihovim ro-diteljima. Ono, to se, dakle, nije ostvarilo u ratu, ostvaruje se sada mirnim putem, i to prvenstveno pomou obrazova-nja, a ustavi u BiH su tome ostavili irom otvorena vrata.11

Ratom su roena tri zasebna etnika obrazovna sistema: bonjaki, hrvatski i srpski. Kao rezultat pravnog mandata Dejtonskog sporazuma, sektorom obrazovanja dominira politika. Glavne odluke u sferi obrazovanja, ukljuujui na-stavne planove i programe, udbenike i pristup obrazovanju, donose se iskljuivo u kontekstu stalnih politikih tenzija iz-meu nacionalnih grupa. Ono to je proizalo jesu dva para-lelna sistema u Federaciji i trei sistem u RS.12

Tek 2004. godine formira se u okviru dravnog Ministarstva civilnih poslova Bosne i Hercegovine Sektor za obrazova-nje u ije poslove spada: pripremanje i izvravanje propisa, poslovi i zadaci koji su u nadlenosti Bosne i Hercegovine i koji se odnose na utvrivanje osnovnih principa koordina-cije aktivnosti, usklaivanja planova entitetskih tijela vlasti i definiranje strategije na meunarodnom planu u podruju obrazovanja, uestvuje u radu meunarodnih organizacija za oblast obrazovanja i obezbjeuje izvravanje meunarod-nih obaveza Bosne i Hercegovine iz ove oblasti, uestvuje u postupku pripreme meunarodnih sporazuma/ugovora iz oblasti obrazovanja.

Ovaj Sektor, to je jasno iz priloenog, ima tek koordina-cijsku ulogu meu obrazovnim sistemima u Bosni i Her-cegovini kojih, formalnopravno, ima dvanaest: po jedan u svakom od deset kantona Federacije BiH, jedan u Distriktu Brko i jedan u Republici Srpskoj, koji de facto funkcioniraju kao neformalni, zasebni etniki bonjaki, hrvatski i srpski obrazovni sistem. Koordinacija se odvija u okvirima Mini-starske konferencije o obrazovanju koja ukljuuje 13 mini-stara i jednog efa Odjeljenja za obrazovanje Distrikta Brko i odvija se po evropskom modelu OCM-a (Open Coordi-nation Method) gdje se sve odluke donose konsenzusom. U sluajevima da je odluka po nekom pitanju donesena, a odreena struktura, koja je i sama uestvovala u kreiranju i donoenju odluke je ne sprovodi, drava Bosna i Herce-govina, odnosno ministar civilnih poslova kao predstavnik organa u ijem okrilju je pozicionirano obrazovanje, nema nikakvih mehanizama da odluku sprovede u djelo. Do 2010. godine je na dravnom nivou doneseno pet zakona i osno-vano pet agencija koje se bave obrazovanjem, a koji su po-stavljeni na taj nain da su zakonska rjeenja okvirna i ne daju dravnim institucijama instrumente za njihovo provo-enje, a agencije imaju blagu koordinirajuu ulogu u uspo-stavi odreene standardizacije u pojedinim obrazovnim po-ljima. Preciznije reeno, dravne agencije rade ono to im odrede entiteti.

11 Paali-Kreso Adila, Ustav i obrazovanje u BiH, Fond otvoreno drutvo BiH, 2004.12 Obrazovanje u Bosni i Hercegovini: Upravljanje, finansiranje i rukovo-enje, Izvjetaj Vijea Evrope za Svjetsku banku, Strasbourg, 1999.

Tri tipine slike budunosti karakteriziraju tri nastavna plana. Prvo, svaki je nacionalan u smislu da se fokusira na jeziku, kulturi i istoriji jedino svoje etnike grupe.13 Nakon Daytona tri razliita nastavna plana se provode u dravi Bo-sni i Hercegovini: bonjaki nastavni plan federalno jez-gro u pet kantona sa bonjakom veinom; hrvatski nastavni plan u tri kantona sa hrvatskom veinom, u dva mjeovita kantona kole obino biraju jedan od ova dva; dok Republika Srpska ima svoj nastavni plan i program.14 Svi ovi nastavni planovi i programi sastoje se od dvije iroke kategorije pred-meta: nacionalne grupe predmeta u koje spadaju jezik i knjievnost, historija/povijest/istorija, geografija/zemljopis, muziko i likovno obrazovanje, priroda i drutvo, religija i optih predmeta koji nemaju nacionalne sadraje. U sutini kod ovih optih predmeta unutar nastavnih planova postoji veliki stepen istih sadraja (na nivou od 90 % do 95%), dok pitanja nacionalne grupe predmeta proizvodi kontinui-rano, etniki bazirano neslaganje.

Jezika politika u Bosni i Hercegovini postala je platforma za promoviranje etnike segregacije, a obrazovanje njen osnovni instrument. Politiki, obrazovanje je vieno kao sredstvo za stvaranje tri razliite nacionalne historije, je-zike i kulture a ne kao nain za razvoj zajednikog drav-nog identiteta.15 Iako postoje okvirni zakoni o obrazovanju na nivou drave (predkolsko, osnovno, srednjokolsko i vi-soko) jo uvijek postoje razliite obrazovne prakse u raznim dijelovima Bosne i Hercegovine. S druge strane, dananja situacija u Bosni i Hercegovini je generalno okarakterisana lingvistikim iskljuivanjem uprkos injenici da gotovo sva djeca govore istim jezikom sa nekim manjim varijacijama. Fenomen politike ograniavanja jezika nije jedinstven u tranziciji Bosne i Hercegovine. Meutim, politika revnost, sa kojim lingvistike barijere postaju vjetaki kreirane i po-jaane kroz segregaciju u obrazovnom sistemu, nije jednaka lingvistikoj realnosti i najboljoj evropskoj praksi.16

Nedvojbeno, osiguranje sopstvenog obrazovnog sistema za svaku od triju etnikih grupa promovira odreene ideoloke i politike ciljeve. Obrazovanje se esto zloupotrebljava u praksi davanjem uenicima razliitih interpretacija istih i-njenica17 , a esto kole razdvajaju uenike na osnovu nji-hovog etnikog identiteta, jezika i religije.18 Ovakve pojave este su u mjestima gdje se desio povratak manjina i gdje

13 Tematski pregled nacionalnih politika vezanih za edukaciju: Bosna i Hercegovina, Izvjetaj OECD-ovog Centra za saradnju sa nelanicama, Di-rektorata za edukaciju, zapoljavanje i socijalna pitanja, Komitet za eduka-ciju, raen u okviru Pakta za stabilnost, 2001.14 Ibid.15 Ibid.16 Obrazovanje u Bosni i Hercegovini: Upravljanje, finansiranje i rukovo-enje, Izvjetaj Vijea Evrope za Svjetsku banku, Strasbourg, 1999.17 Paali-Kreso Adila, Education in Bosnia and Herzegovina: Minority Inclusion and Majority Rules: The system of education in BiH as a para-digm of political violence on education, Current Issues in Comparative Education, Vol.2 (1), 1999.18 Ibid.

Identitet

magazin za politiku kulturu i drutvena pitanja30

je obrazovanje organizovano za potrebe veinske popula-cije. Deavali su se sluajevi zabrane pristupa kolskoj zgradi uenicima i nastavnicima koji pripadaju manjinskoj grupi ili da kolski nastavni plan u potpunosti zanemaruje kulturni identitet manjinske etnike skupine, te isto tako da manjine bojkotuju veinski kolski sistem i uspostavljaju paralelni za pripadnike sopstvene etnike grupe.19

Nastava vjeronauke je posebno izvorite diskriminiranja i segregiranja uenika koji pripadaju manjinskoj etnikoj grupi. Treba imati u vidu da je nastava vjeronauke uvedena u tri obrazovna sistema u BiH preko noi. Jednom tihom re-volucijom, bez ikakvih irih javnih konsultacija ili rasprava u zakonodavnim tijelima bilo kojeg nivoa vlasti. Po pravilu je nastava vjeronauke organizovana kao obavezni izborni predmet samo za pripadnike veinske religije/etnije, a ri-jetke su kole koje nude alternativu ostalima, ateistima ili pripadnicima manjinske religijske/etnike grupe. Ostali ili moraju, pod svojevrsnim pritiskom, prihvatiti religijska uvjerenja drugih, ili pristati da budu izopeni. Kako god, ov-dje se radi bilo o oduzimanju ili spreavanju uivanja ustav-nog prava na vlastito vjersko opredjeljenje ili o svojevrsnoj presiji i indoktrinaciji20 .

Obrazovna praksa Evrope u naelu stoji protiv uenja religije u javnim kolama, a ukoliko se ona izuava onda se za sva-kog uenika nalaze alternative, odnosno izbori. Predmeti iz vjeronauka danas u bh. kolstvu, najee utiu na kreiranje odgojne klime MI i ONI, i kod jednog broja djece razvijaju osjeanja vie ili nie vrste (veina nad manjinom), netrpelji-vosti, animoziteta, pa ak i apatridskih osjeanja.21

Obrazovni sistemi u Bosni i Hercegovini proizvod su Daytonskog, de facto etnikog, konsocijacijskog modela uspostave drutva i funkcioniraju na taj nain, kao jedni pored drugih. Unutar Bosne i Hercegovine primjetno je da veinska etnika grupa, na prostoru na kojem je ovladala, preferira asimilacijski model obrazovanja, dok se manjinska etnika grupa, u otporu asimilaciji, bori za kulturno-sepa-ratni model. Ovo u konanici i dovodi do fenomena dvije kole pod jednim krovom, a koji se manifestuje upravo na onim podrujima u kojima ni rat nije uspio napraviti jasnu kulturno-politiku granicu.

Izuzetak je obrazovni sistem Distrikta Brko koji od kol-ske godine 2004./2005. funkcionira kao integrirani sistem obrazovanja (prve integrirane kole poinju raditi u kolskoj godini 2001./2002.), dakle bez etnonacionalne segregacije. Ali ovaj sistem nije proizvod lokalne inicijative ve rjeenje nametnuto od strane meunarodnog supervizora. Iskustvo iz Brkog ukazuje na injenicu da se zahtjevi za tri razliita jezika mogu ispotovati u okviru jednog sistema, i da niko

19 Paali-Kreso Adila, Ustav i obrazovanje u BiH, Fond otvoreno drutvo BiH, 2004.20 Ibid.21 Ibid.

ne mora odustati od jezika kojim govori u svrhu integrira-nja. Vienacionalni sastav nastavnog kadra moe omoguiti izbalansirano i kvalitetno obrazovanje svim uenicima i osi-gurati izvoenje nastave na sva tri jezika.22

Jedna nezvanina anketa (anketirano 147 uenika) uraena od strane direktora Gimnazije Vaso Pelagi (koja je tada bila jednonacionalna srpska) u Brkom 2000. godine po-kazala je da je samo 32% uenika izjavilo da bi mogli biti pri-jatelj sa Bonjacima, a da bi samo 25% uenika pristalo da bude u istoj uionici s njima. Istraivanje (Diskriminacija djece u bosanskohercegovakoj koli nauna studija) ra-eno sedam godina kasnije, nakon ve 5-6 kolskih godina iskustva integriranog kolstva, pokazuje da je tendencija prema odvojenim kolama upravo u Distriktu Brko najma-nja (tek 8,2%) u odnosu na ostala manja mjesta u BiH (gdje je na nivou od 69,8%), te da su pojavni oblici diskriminacije u Brkom najrjei.

injenica je da ona vrsta simbolikog nacionalizma (zastave, imena ulica, novanice itd.), koji je na zapadu Evrope prera-stao u jedan vid benigne, svakodnevne pop-kulture i kojeg Michael Billig naziva banalnim nacionalizmom23, u Bosni i Hercegovini jeste sve samo ne banalan. U Bosni i Hercego-vini upravo ovi svakodnevni simboli (nazivi ulica, zastave, plakati, razni natpisi, vjerski objekti, nazivi kola itd.), nagla-eno i na svakom koraku, jasno putniku daju do znanja na ijem teritoriju se nalazi. Ovi kulturni simboli imaju jasnu drutvenu funkciju obiljeavanja teritorija i imitacija su bi-olokih karakteristika ivotinja da obiljeavaju svoj habitat i proizilaze iz organskog24 poimanja kulture i etniciteta. Mo-dela zasnovanog na Fichteovoj nacionalno-romantiarskoj bajci o Urvolku (Pranarodu)25, a kojeg susreemo na svakom koraku, u ideologiji i praksi bosanskohercegovakog i sje-vernoirskog drutva.

Promjena paradigme: Umjesto iskljui-vog modela ili/ili model beskonanog i/i/i/iZapadnoevropsko iskustvo integracije manjina u drutvo i kolski sistem ilo je u dva pravca: asimilacija ili organizova-nje odvojenih kola za djecu imigranata sa posebnim nastav-nim planovima kako bi se odrale manjinske kulture. Niti je-dan od ova dva modela, koji revnosno prate iskljuivi model moderne ili/ili, nije imao osobitog uspjeha jer asimilacijski model tei topljenju i integrisanju manjine unutar dominan-

22 Iskustva steena kroz reformu obrazovanja u Brkom- Izvjetaj, Misija OSCE-a u BiH Odjel za obrazovanje, oktobar 2007. (napomena: procenat mjeovito oznaava dio vremena koje uenici zajedno provode na aso-vima nekog predmeta, a razdvojeno dio vremena koji provode sluajui nastavu iz odreenog predmeta u jednonacionalnoj uionici.)23 Billig Michael, Banal Nationalism, SAGE Publications, London, 1995.24 Koje kulturu promatra kao ivo bie, a svaki nasrtaj na kulturu kao na-srtaj na bitak kolektiviteta.25 Fichte Gottlieb Johann, Reden an die deutsche Nation, Berlin, 1808.

Identitet

status, broj 15, proljee 2011. 31

tnog kulturnog koda, dok u okvirima drugog modela postoji latentna opasnost od prenaglaenosti manjinske/imigrant-ske kulture, religije ili etniciteta, to je u sukobu sa liberal-nim evropskim shvaanjem obrazovanja i ljudskog razvoja kao procesa unifikacije i globalizacije.

Paralelno sa asimilacijskim pokuajima razvijale su se i se-paratistike tenje manjina koje su nasuprot asimilaciji na-glaavale vanost etnikog identiteta i razvijanja instrume-nata, odnosno institucija poput obrazovnih, koje e razvijati osjeaje pripadnosti etnikoj grupi i afirmirati njen identitet. Oba koncepta su imala teke posljedice po djecu jer unu-tar asimilacijskog modela djeca se primoravaju da prihvate i utope se unutar dominirajue kulture, dok se unutar kul-turalno-separatnog modela djeci onemoguava izlazak iz unaprijed propisanog kulturnog kaveza.

Ovi problemi su doveli do razvoja nove filozofije i pristupa obrazovanju tzv. multikulturnog i multijezikog, inkluziv-nog obrazovanja, po modelu beskonanog i/i/i/i/i, koje po-drazumijeva obrazovanje kao proces kreiranja uionica i kola u kojima se integriu razliite kulture, jezici, religije, sposobnosti i iskustva i koje se izraavaju kroz zajedniko okruenje za uenje, kao jednog koraka naprijed prema so-ciokulturnoj ukljuenosti. Temelj novog pravca obrazova-nja jeste multikulturalnost i viejezije u samom nastavnom procesu.

Ovaj novi model nalazimo i u Sjevernoj Irskoj i u Bosni i Hercegovini u svojim zaecima, ali sa jasnom kvalitativnom razlikom. Dok je u Sjevernoj Irskoj ovaj model plod lokalne inicijative i nije teritorijalno limitiran, u Bosni i Hercegovini je on nametnut od strane meunarodne administracije i li-mitiran je na samo jednu lokalnu zajednicu. Zatim, integri-rani sistem obrazovanja u oba sluaja ima snanog oponenta u religijskim krugovima26, koji integracijom gube monopol nad istinom i samim time vlast nad svojim stadom.

Pored ovog minimalnog upliva postmodernog miljenja ini se da su i Bosna i Hercegovina i Sjeverna Irska naprosto zale-ene u monokulturnom modelu moderne: Perpetuirajuem konfliktu iskljuivih kultura od kojih niti jedna nije u stanju da odnese konanu pobjedu i pobrie ostale sa lica zemlje, odnosno svete zemlje na koju polae pravo. Upliv religije, kao temelja etnonacionalnih identiteta, produbio je jaz i dao konfliktima privid primordijalnosti i svetosti, to raspletanje gordijevog vora ini naizgled nemoguim.

Ako posmatramo obrazovanje u oba sluaja vidimo da je doba moderne samo preuzelo stare, religijski bazirane po-djele i nadogradilo ih novom nacionalnom ideologijom ko-ristei pri tome sistem obrazovanja kao mono ideoloko oruje. Iako nacionalizam, kao nova civilna religija, stupa-

26 Time ova dva drutva nisu nikakav par excelance izuzetak jer emo teko nai drutvo u kojem religijske zajednice nemaju jak, kako duhovni tako i materijalni utjecaj.

njem na svjetsku pozornicu donosi sekularizam, barem na onim mjestima gdje se nova drava izborila za vlast od crkve (eventualno dalje koristi crkvu kao instrument vladanja ili je potiskuje u privatnu sferu), u onim sluajevima gdje niti je-dan nacionalizam u borbi za teritorij nije odnio konanu po-bjedu brak religije i etnonacionalne ideologije kontinuirano traje. To je tipian sluaj za postkolonijalna podruja, a koja su do imperijalne ere bila dominantno agrarna drutva.

Daljnjim procesom meusobnog uvezivanja drava u jednu globalnu susperstrukturu lokalni identiteti i lokalne kulture dobijaju otvoreni prostor za politiko djelovanje, koji znai i otvoreni prostor za politiko priznavanje. Za ovu pojavu je znaajan koncept univerzalnih ljudskih prava, koji, kao jednu od posljedica, ima da sve vie i sve ee ujemo gla-sove malih, lokalnih kultura koje su preivjele teror visokih kultura nametanih monim dravno-nacionalnim apara-tima i koje trae jednaka kolektivna prava onima koje ima i dominantna visoka kultura. Sjetimo se da je period 70-ih godina u Sjevernoj Irskoj potaknut borbom za ljudska prava dok se danas u Bosni i Hercegovini segregirani obrazovni sistemi opravdavaju upravo pozivanjem na zakonom zajam-ena ljudska prava. Teko je povui crtu izmeu opravdanog zahtjeva i politike zloupotrebe ljudskih prava, posebno u drutvima gdje se svaki minimalni integracijski pomak na-prijed ini kao korak od sedam milja.

Jedna od zajednikih karakteristika Sjeverne Irske i Bosne i Hercegovine je to da je nakon mirovnih sporazuma (1995. godine u BiH i 1998. u SI) drutveni ivot, gledajui sa dna piramide iz perspektive obinog ovjeka, u samo nekoliko godina, doivio hiperskok. Drutva su doivjela dramatine promjene promijenivi se iz proklamovanih ratnih zona i vojno upravljanih podruja u relativno normalne, civilno administrirane ivotne sredine; sredine koje vie ne dijele svakodnevne traume konflikta i etnike represije, ve se su-oavaju sa normalnim evropskim problemima poput kri-minala, ilegalne imigracije, trgovine drogom i ljudima itd.27

Tu su tek grobovi neznanih i znanih junaka, te etnoreligijske obljetnice da slue kao podsjetnici gdje se zapravo nalaze. Oba drutva su nakon poetnog progresa, sada 10-15 go-dina nakon mirovnih sporazuma, zapala u neku vrstu poli-tiki indukovane stagnacije, to se manifestuje kod obinih ljudi u vidu skepse prema daljnjem napretku i u konanici skepse prema samom mirovnom procesu. To nisam mogao da ne primijetim tokom boravka u Sjevernoj Irskoj i razgo-vora koje sam imao sa obinim ljudima na ulici. Vjerovatno bi isti takav osjeaj stekao posjetilac iz Sjeverne Irske koji bi doao u Bosnu i Hercegovinu da vidi kako stvari napreduju, prethodno oduevljen napretkom mirovnog procesa.

Taj osjeaj nezadovoljstva meu obinim ljudima potenci-jalno jeste tempirana bomba, posebno u sluajevima eko-

27 Intervju sa dr. Peter O Neillom, izvrnim direktorom Northern Ireland Human Rights Commission, Belfast, juni 2010.

Identitet

magazin za politiku kulturu i drutvena pitanja32

nomskih kriza kroz kakvu cijeli svijet danas prolazi. Starije generacije, koje imaju direktno iskustvo horora oruanog konflikta, u pravilu se tee mobiliziraju dok su u opasnosti mladi i nezreli lanovi drutva, kojima je historija konflikta prenesena putem urbanih mitova i etnoreligijskih (navijaki, subjektivno) obrazovnih sistema.

Tokom intervjua voenog u Belfastu savjetnik ministra za zapoljavanje i uenje Sjeverne Irske dr. Brain Crow rekao nam je da: Generacije koje dolaze imaju veu tendenciju prema sektatvu nego starije generacije. Sektatvo je poli-tiki kredo koji se lako usvaja, a kako politike kaste ne pre-rauju prolost, mitologije neometano nastavljaju svoju sa-moreprodukciju.28 Istu priu sam uo u Bosni i Hercegovini, gdje mi je u jednom razgovoru profesor Univerziteta u Sa-rajevu rekao da su generacije studenata koje dolaze daleko konzervativnije od svojih profesora.

Ove nove generacije nisu direktan proizvod konflikta, niti imaju direktno pamenje sukoba. One su proizvod etno-reli-gijski segregiranih sistema obrazovanja iji primarni cilj nije, niti edukacija individue da dostigne svoj maksimalni poten-cijal, niti proizvodnja kvalifikovane radne snage za potrebe drutvenog razvoja. Primarni cilj segregiranih obrazovnih si-stema jeste prenos svoje istine, totalitarne kulturne matrice koju zastupaju i serijska proizvodnja vojnika koji e u ime te istine, ako bude potrebno, asno poloiti svoje ivote. Ovim perpetuiranjem etnoreligijskih mitova segregirani obrazovni sistemi predstavljaju dugoronu opasnost odr-avanju ionako krhkog mira unutar ovih drutava, sprea-vajui uspostavu funkcionalnih i integriranih demokratskih institucija koje su temelj drutvenog mira i prosperiteta.

28 Intervju sa dr. Brianom Croweom, savjetnikom ministra za zapoljava-nje i uenje Sjeverne Irske, Belfast, juni 2010.

Literatura:Knjige i tekstovi:

Asman Jan: Monoteizam i jezik nasilja, Karpos, Lo-znica, 2009.Billig Michael: Banal Nationalism, SAGE Publications, London, 1995.Dewey John: Education and Democracy, The Pennsyl-vania State University, Electronic Classics Series, 2001.Daja M. Sreko:Bosna i Hercegovina u Austrougar-skom razdoblju (1878 1918) Inteligencija izmeu tradicije i ideologije, Ziral, Zagreb-Mostar, 2002.

1.

2.

3.

4.

Midhat Kapo (Sarajevo, 1975.), diplomirao na Fa-kultetu politikih nauka u Sarajevu, Odsjek ur-nalistika. Trenutno zavrava Postdiplomski studij na istom fakultetu, Odsjek Sociologija. Pored ma-ternjeg Hercegovakog jezika teno razumije i pie i ostale hibridne jezike nastale iz ovog junosla-venskog protojezika, te govori engleski.

Fichte Gottlieb Johann, Reden an die deutsche Na-tion, Berlin, 1808.Foucault Michel: O znanju i moi, predavanje na Co-llege de France 1976.Gellner Ernest: Nacije i nacionalizam, Politika kul-tura, Zagreb, 1998.Gidens Entoni: Sociologija, Ekonomski fakultet u Be-ogradu, 2003.McCron David: Sociology of Nationalism, Routledge, London and New York, 1998.Okey Robin: Taming Balkan Nationalism The Ha-bsburg Civilizing Mission in Bosnia, 1878 1914, Oxford University Press, 2007.Papi Mitar: kolstvo u Bosni i Hercegovini za vri-jeme Austro-Ugarske okupacije, Veselin Maslea, Sa-rajevo, 1972.Paali-Kreso Adila: Minority inclusion and majority rules The System of education in BiH as a paradigm of political violence on education, Current Issues in Comparative Education, Teachers College, Columbia University, 2002.Paali-Kreso Adila: Ustav i obrazovanje u BiH , Fond otvoreno drutvo BiH, 2004.Sekuli Boidar: Mir i rat u BiH Od negativnog ka pozitivnom miru, Godinjak FPN Sarajevo, 2006.Vahtel Baruh Endru: Stvaranje nacije, razaranje na-cije, Stubovi kulture, Beograd, 2001.

Izvjetaji:Iskustva steena kroz reformu obrazovanja u Br-kom- Izvjetaj, Misija OSCE-a u BiH Odjel za obra-zovanje, oktobar 2007.Macaulay Tony: Churches and Christian Ethos in In-tegrated Schools, Izvjetaj raen za Northern Ireland Council for Integrated Education, 2009.Obrazovanje u Bosni i Hercegovini: Upravljanje, fi-nansiranje i rukovoenje, Izvjetaj Vijea Evrope za Svjetsku banku, Strasbourg, 1999.Tematski pregled nacionalnih politika vezanih za edukaciju: Bosna i Hercegovina, Izvjetaj OECD-ovog Centra za saradnju sa nelanicama, Direktorata za edukaciju, zapoljavanje i socijalna pitanja, Komitet za edukaciju, raen u okviru Pakta za stabilnost, 2001.

Intervjui:dr . Alan McCully, Profesor Sociologije obrazovanja (History & Citizenship), Social and Policy Research Institute, University of Ulster , Sarajevo, avgust 2010.dr . Brian Crowe, savjetnik ministra za zapoljavanje i uenje Sjeverne Irske, Belfast, juni 2010.dr . Peter O Neill, izvrni direktor Northern Ireland Human Rights Commission, Belfast, juni 2010.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

1.

2.

3.

4.

1.

2.

3.