Biografia dhe veprat e NietzschesFriedrich Wilhem Nietzsche sht nj nga filozoft m t mdhenj gjerman t shek. t 19. Ai kanj kritik i bindur i Krishtrimit, idealist gjerman i Feminizmit dhe modernizmit n prgjithsi. Ai konsiderohet si nj mjeshtr i vrtet i aforizmave filozofike t krijuara n form eksperimentale. Pr kt arsye, ai sht urryer, adhuruar, keq-interpretuar dhe ndoshta mbetet edhe sot e ksaj dite filozofi m i vshtir pr tu kuptuar.Nietzsche ka lindur me 15 tetor te vitit 1844 ne Ryken te Lajpcigut, ne Saksoni. Ai u rrit ne gjirin e nje familjeje protestante, ndersa i ati ishte prift. Ky i fundit vdiq kur Friedrich ishte vetem 4 vjec, pasi vuante nga nje semundje mendore. Se bashku me te emen dhe motren, Elizabeth, ai u transferua ne Naumburg ku do te jetonte per tete vite me radhe. Friedrich ishte nje adoleshent teper kurioz, nje nxenes i shkelqyer dhe ne momentin e perballjes me besimin fetar, nisi te anonte nga ateizmi. Ai studioi filozofine ne Universitetin e Lajpcigut ku do te hasej me veprat e Shopenhaurit, te cilat do te perbenin dhe pikenisjen e frymezimit te tij filozofik.Ne vitin 1865, ne moshen 24 vjecare Nietzsche emerohet profesor ne Universitetin e Baselit dhe perfiton nnshtetesi zviceriane. Nje vit me pare, kishte njohur kompozitorin Richard Wagner, me te cilin do te kishte nje miqesi te gjate, por kjo nuk e ndaloi ta kritikonte si perfaqesues te kultures me dekadente ne bote, asaj gjermane. Ne kete periudhe studion filozofine antike greke, ne veanti veprat e filozofeve para-sokrate, Heraklitit dhe Empedokles.Ne vitin 1870 Nietzsche sherbeu si asitent mjekesor ne Luften Franko-Pruse dhe ishte deshmitar i traumave dhe mjerimit njerezor, per me teper u smur nga dizinteria dhe difteria, pasojat e se cilave do ti vuante gjate gjithe jetes. Pas rikthimit ne Bazel, ne vend qe te pushonte nisi te shkruante pambarimisht, duke shtyre fuqine e tij mendore ne limit. Ne 1872 publikoi vepren e tij te pare te famshme Lindja e tragjedise.Ne vitin 1879 braktis mesimdhenien per shkak te problemeve shendetesore dhe ne dekaden ne vazhdim e kaloi kohen ne Venecia, Torino dhe Nisa.Tre vite me pas, bie ne dashuri me Lou fon Salome, por kjo e fundit refuzoi kerkesen e tij per martese. Po ne 1882 Nietzsche nis te shkruaje kryevepren e tij Keshtu foli Zarathustra( Also spracht Zarathustra ), e cila publikohet tre vite me vone.Ne 1888 transferohet ne Torino, ku dhe do te perfundoje veprat Perendimi I idhujve dhe Ecce Homo Si behet njeriu ai qe eshte.Filozofia e Nietzsches nis me trajtimin e filozofise dhe artit te Greqise Antike, ne disfavor te klasicizmit, te cilin e veshtronte si nje afirmim te vizionit te arsyeshem dhe si per pasoje perfaqesues te dekadences. Ne vecanti tragjedia greke eshte interpretuar si nje shprehi e impulsit jetesor, apo sic shprehet Nietzsche i momentit dionisiak. Nice kritikon ashper vlerat morale te shoqerise dhe altruizmi te cilat ne fakt mohojne vete jeten. Sipas tij njeriu duhet te perjetoje edhe dhimbjen pasi faredo nuk te vret, te ben me te fuqishem. Koncepti i njohur i Nices vullneti per fuqi luan nje rol kryesor ne filozofine e tij, duke u shprehur se eshte esenca e ekzistences njerezore, sikur ti thuash jetes po!, pra afirmimi i saj. Nietzsche mendonte se lideret fetare perdorin besimin dhe moralin per te skllaveruar njerezimin. Sipas tij, koncepti fuqia e vullnetit lejon tejkalimin e njeriut jo eliminimin e tij, pra braktisjen e idhujve dekadente dhe shpreses per nje jete ne boten e pertejme dhe pranimin e jetes ashtu si eshte ajo. Pra ndyshe nga keqinterpretimet e filozofise se tij, mbinjeriu nichean nuk eshte nje njeri i gjithefuqishem, por nje qenie qe duhet te evoluoje lirshem per te tejkaluar vetveten ( "..njeriu eshte nje ure dhe jo nje qellim." kjo eshte edhe parabola e Zarathustres. Pikerisht ketu nis komploti nazist, i cili perdori me tjeter kuptim filozofine e Nietzsches. Shkrimet e tij persa i perket fuqise, dobesise, feminizmit dhe fese u bene aksioma te nazizmit ne perhapjen e doktrines se tyre totalitare, nderkohe qe vete Nietzsche ishte kunder anti-semitizmit dhe denimit me vdekje.Nje nga theniet me te famshme ne histori, Zoti ka vdekur, eshte thene pikerisht nga Nietzsche, por kuptimi nuk eshte aspak ai i supozuar, Nietzsche flet per kontemporanet e tij, ipokrizia e se cileve le te kuptohet se ata ne fakt jetojne sikur Zoti te kishte vdekur, sipas Nietzsche..ka ekzistuar vetem nje i krishtere i vertete, dhe Ai vdiq mbi Kryq.Me 3 janar te vitit 1889, teksa ndodhej ne Sheshin Karlo Alberto, ne Torino, Nietzsche peson krizen e pare nervore duke shfaqur mendime delirante duke u vete-quajtur Krishti apo Dionisi, perendia greke e defrimit. Semundja e papritur e tij eshte debat me vete, disa mendojne se e ka trasheguar nga babai i tij, ndersa ndikimi ose jo i semundjes ne krijimtarine filozofike ndahet ne opinione te ndryshme.Fridrich Nietsche kaloi dy vitet e fundit te jetes se tij ne erresire mendore dhe u perkujdes nga motra e tij Elizabeta. Filozofi I madh u nda nga jeta me 25 gusht te vitit 1900, ne Weimar.Trashigimia e NietzschesFilozofia e Nietzsches ka ndikuar ne kulturen dhe disa nga mjeshtrit e shekullit te 20, perfshi Thomas Man, Andre Gide, Herman Hesse, Zigmund Freud, Martin Heidegger apo Emil Cioran. Fatkeqesisht rreth viteve 20 filozofia e tij u intyerpretua ne menyre barbare nga nazizmi gjerman dhe fashizmi italian, dhe per me teper te ndihmuar nga e motra e cila fallsifikoi disa nga tekstet. Tragjedia e vertete nicheane qendron ne faktin se keto intrepretime te gabuara vazhdojne te ekzistojne edhe sot e kesaj dite.Krijimtaria letrare e NietzschesShkrime dhe filozofiAus meinem Leben, 1858ber Musik, 1858Napoleon III als Praesident, 1862Fatum und Geschichte, 1862Willensfreiheit und Fatum, 1862Kann der Neidische je wahrhaft glcklich sein?, 1863ber Stimmungen, 1864Mein Leben, 1864Homer und die klassische Philologie, 1868ber die Zukunft unserer BildungsanstaltenFnf Vorreden zu fnf ungeschriebenen Bchern, 1872 perbere nga:. ber das Pathos der Wahrheit (Mbi patorsin e se vertetes). Gedanken ber die Zukunft unserer Bildungsanstalten (Mendime mbi te ardhmen e Institucioneve tona arsimore ). Der griechische Staat (Shteti grek). Das Verhltnis der Schopenhauerischen Philosophie zu einer deutschen Cultur (Marredhenia midis filozofise Schopenhaueriane dhe kultures gjermane). Homer's Wettkampf (Kundeshtimi i Homerit)Die Geburt der Tragdie, 1872 ( Lindja e tragjedise)ber Wahrheit und Lge im aussermoralischen Sinn, 1873 (Mbi te verteten dhe fallsitetin ne nje kuptim me moralizues)Die Philosophie im tragischen Zeitalter der Griechen (Filozofia ne eren tragjike te grekeve)Unzeitgemsse Betrachtungen (Meditimet perfundimtare) perbere nga:. David Strauss: der Bekenner und der Schriftsteller, 1873 (David Strauss: Rrefyesi dhe shkrimtari ). Vom Nutzen und Nachtheil der Historie fr das Leben, 1874 (Mbi perdorimin dhe abuzimin e Historise per Jeten ). Schopenhauer als Erzieher, 1874 (Schopenhauer si edukues). Richard Wagner in Bayreuth, 1876Menschliches, Allzumenschliches, 1878 ( Njerezor, teper njerezor)Vermischte Meinungen und Sprche, 1879 (Opinione te perzjera dhe aksiomaDer Wanderer und sein Schatten, 1879 (Udhetari dhe hija e tij)Morgenrte, 1881 (Agimi)Die frhliche Wissenschaft, 1882, 1887Also sprach Zarathustra, 1883-5 ( Keshtu foli Zarathustra)Jenseits von Gut und Bse, 1886 (Pertej se mires dhe se keqes)Zur Genealogie der Moral, 1887 (Mbi gjenealogjine e moralit)Der Fall Wagner, 1888 (eshtja Wagner)Gtzen-Dmmerung, 1888 (Perendimi i idhujve)Der Antichrist, 1888 (Antikrishti)Ecce Homo, 1888 (Ecce Homo. Si behet njeriu ai qe eshte)Nietzsche contra Wagner, 1888 (Nietzsche kunder Wagner)Der Wille zur Macht, publikuar filimisht ne vitin 1901 ( Vullneti per fuqi, nje koleksion I pezgjedhur shenimesh, publikuar pas vdekjes se autorit)FilologjiDe fontibus Laertii Diogeniiber die alten hexametrischen Nomenber die Apophthegmata und ihre Sammlerber die literarhistorischen Quellen des Suidasber die Quellen der LexikographenPoeziIdyllen aus MessinaDionysos-Dithyramben, shkruar 1888, publikuar 1892