MR - Strategija Razvoja Turizma u Republici Srpskoj

UUNNIIVVEERRZZIITTEETT SSIINNGGIIDDUUNNUUMM

Departman za

poslediplomske studije

MMAASSTTEERR RRAADD

STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA U REPUBLICI SRPSKOJ

MMeennttoorr:: Kandidat: PPrrooff.. ddrr SSlloobbooddaann UUnnkkoovvii DDrraaggaannaa TTrraavvaarr 440055337766//22000099

SADRAJ: UVOD .................................................................................................................... 1 1. REPUBLIKA SRPSKA KAO TURISTIKA DESTINACIJA ........................ 5

1.1. Republika Srpska - osnovni podaci ......................................................... 5 1.2. Geografski poloaj i prostorne karakteristike ........................................... 5 1 .3. Demografska obiljeja Republike Srpske ................................................ 7

2. TURISTIKI POTENCIJALI REPUBLIKE SRPSKE ................................... 8 2.1. Banjski turizam ........................................................................................ 8 2.2. Planinski turizam ....................................................................................15 2.3. Seoski turizam ........................................................................................20 2.4. Manifestacioni turizam ............................................................................22 2.5. Vjerski turizam ........................................................................................24 2.6. Eko-turizam ............................................................................................29 2.7. Lovni i ribolovni turizam ..........................................................................32 2.8. Avanturistiki turizam ..............................................................................33 2.9. Turizam gradova .....................................................................................34

3. STANJE TURISTIKE PRIVREDE U REPUBLICI SRPSKOJ ..................36 3.1. Statistiki pregled broja turista ................................................................36 3.2. Analiza smjetajnih kapaciteta ................................................................37 3.4. Kadrovi u turistikoj djelatnosti ...............................................................39 3.5. Saobraajni sektor ..................................................................................40 3.6. Analiza promocije i medijske zastupljenosti turistike privrede ...............40 3.7. Analiza ulaganja u turizam......................................................................42 3.8. Pravni i organizacioni okvir turizma u Republici Srpskoj ........................43 3.9. Saradnja sa meunarodnim organizacijama i nevladinim sektorom .......47 3.10. Vodei oblici turizma u Republici Srpskoj ...............................................48 3.11. Ocjena stanja ..........................................................................................50

4. STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA REPUBLIKE SRPSKE .....................51 4.1. Strateko planiranje u turizmu ................................................................51 4.2. SWOT analiza turizma Republike Srpske ...............................................51 4.3. Prva strategija razvoja turizma u Republici Srpskoj ................................53 4.4. Vizija .......................................................................................................54 4.5. Strateki ciljevi ........................................................................................54

4.5.1. Strateki cilj 1. - Poboljanje kvaliteta turistikog proizvoda .............55

4.5.2. Strateki cilj 2. - Poboljavanje uslova razvoja turizma ....................57 4.5.3. Strateki cilj 3. - Poveanje obima turistikog prometa ....................58 4.5.4. Strateki cilj 4. - Unapreenje turistikog proizvoda baziranog na

odrivom razvoju ..............................................................................59 4.6. Hitne mjere i akcioni plan........................................................................61 4.7. Procjena obima i strukture investicija .....................................................62 4.8. Povezanost i usklaenost aktivnosti i mjera razvoja ...............................64 4.9. Monitoring i evaluacija ............................................................................65 4.10. Oekivani rezultati ..................................................................................65

5. STRATEGIJA RAZVOJA POJEDINIH TURISTIKIH REGIJA .................66 5.1. Turistike regije Republike Srpske .........................................................66 5.2. Banjaluka regija ....................................................................................66 5.3. Dobojska turistika regija ........................................................................68 5.4. Zvorniko-bijeljinska regija......................................................................69 5.5. Sarajevska turistika regija .....................................................................70 5.6. Foanska turistika regija .......................................................................71 5.7. Trebinjska turistika regija ......................................................................72

ZAKLJUAK ........................................................................................................74 LITERATURA: ............................................................ Error! Bookmark not defined.

Strategija razvoja turizma u Republici Srpskoj

1

UVOD

Zahvaljujui svojim prirodnim ljepotama, ekolokoj i klimatskoj raznovrsnosti, bogatstvu kulturno istorijskog nasljea i blizini najveih meunarodnih trita, Republika Srpska ima znaajne turistike potencijale. Stoga je razvoj turizma od izuzetnog znaaja kako za ukupnu privredu Republike Srpske, tako i za podsticanje odrivog razvoja u nerazvijenim i manje razvijenim regionima.

Turizam je, meutim, kao i ostale grane privrede, preivio znaajne tete tokom rata i one jo uvijek naruavaju nesmetano odvijanje ove djelatnosti. tete nanesene turizmu su moda i najvee, budui da turistika djelatnost u mnogome zavisi od stabilnosti i imida zemlje. Zbog toga slobodno moemo konstatovati da je turizam u Republici Srpskoj jo uvijek na veoma niskom stepenu razvoja i da e trebati mnogo truda i sredstava kako bi se ovaj veoma znaajan potencijal na pravi nain poeo koristiti.

Imajui u vidu koristi koje turizam donosi, kako na makro-ekonomskom tako i na lokalnom nivou, neophodno je preduzeti sve potrebne mjere kako bi se Republika Srpska uspjeno vratila i predstavila na meunarodnom turistikom tritu.

Razvoj turizma u Republici Srpskoj do 2011. godine odvijao se stihijski, bez jasnih vizija i dugorone strategije razvoja koja bi doprinijela da se istrai stanje i struktura postojeih turistikih kapaciteta, kao i da se osmisli i planira razvoj svih oblika turizma sa akcentom na specifine oblike za koje postoje komparativne prednosti.

Postojee vrste turizma u Republici Srpskoj uglavnom su vezane uz resurse i potencijale koji su egzistirali u sklopu turistike ponude u predratnom periodu.

U julu 2011. godine Skuptina Republike Srpske je usvojila Strategiju razvoja turizma Republike Srpske za period 2011-2020. godine.1 Strategija razvoja je polazni dokument za realizaciju zacrtanih stratekih ciljeva i kreiranja odgovarajuih operativnih planova na niim nivoima. Dosljednom implementacijom usvojene strategije osigurae se dugoroni rast pozitivnih efekata od turizma i pravilno pozicioniranje turistike ponude Republike Srpske.

1 Slubeni glasnik RS 68/11


2

Predmet istraivanja Predmet istraivanja ovog rada je turizam u Republici Srpskoj, turistiki

potencijali kojima raspolae Republika Srpska, trenutno stanje turistike privrede, te strategija razvoja turizma Republike Srpske.

Problem istraivanja Problem kojim se rad bavi je bogat, ali nedovoljno iskorien potencijal

za razvoj turizma, sa akcentom da turizam moe postati pokreta razvoja pojedinih regija. Obzirom da je turistiko trite danas dinamino i vrlo konkurentno, razvoj turizma mogu je jedino uz praenje savremenih trendova potranje uz dobro osmiljenu strategiju razvoja.

Stepen istraenosti

U mnogim zemalja turizam je prepoznat kao znaajna ekonomska djelatnost o emu svjedoi i niz nauno istraivakih radova, studija, analiza. Gotovo da nema zemlje u Evropi koja nema armiju strunjaka koji se bave istraivakim radom iz oblasti turizma, a sve u cilju razvoja i unapreenja turistike privrede.

Turizam u Republici Srpskoj je relativno mlada oblast naroito u pogledu nauno istraivakih radova. Neznatan je broj radova koji se bave ovom tematikom. Istraivanja koja su vrena bila su parcijalna, odnosno obuhvatala su odreene regije ili razvoj odreenih oblika turizma. Sama injenica da je Republika Srpska tek 2011. godine dobila svoj prvi strateki dokument vezan za razvoj turizma, govori da je turizam u zemlji u povoju, kako po stepenu razvoja, tako i po stepenu istraenosti.

Hipoteza

Glavna hipoteza rada je: - Turizam moe bitno pridonijeti ukupnom ekonomskom razvoju,

podizanju standarda i kvaliteta ivota domicilnog stanovnitva, uz uslov da se pozicionira kao kvalitetna turistika destinacija na realnoj i utemeljenoj strategiji razvoja.

Na osnovu glavne, kreirane su i pomone hipoteze:

- Turistike potencijale Republike Srpske treba prepoznati, valorizovati i pretvoriti u konkurentske prednosti.


3

- Turistiki potencijal Republike Srpske bi mogao da bude iskorien na bolji nain uz primjenu savremenih saznanja dobijenih iz istraivanja i praktinih saznanja iz ove oblasti.

- Zahvaljujui prirodnim bogatstvima i trenutnim turistikim trendovima zdrav ivot i vraanje starom Republika Srpska ima ansu da stekne imid atraktivne turistike destinacije.

- Za uspjean razvoj turizma u Republici Srpskoj neophodna je implementacija stratekih dokumenata donesenih od strane Vlade Republike Srpske.

- Samo se racionalnom i efikasnom saradnjom svih segmenata znaajnih za razvoj turizma moe ostvariti konkurentska prednost.

Struktura rada

Struktura rada se sastoji iz uvoda, pet poglavlja i zakljuka. U uvodnom dijelu se razmatra predmet, cilj, metode prouavanja,

hipoteza i struktura rada.

U prvom poglavlju predstavljena je Republika Srpska kao turistika destinacija, njen geografski poloaj, prostorne karakteristike i kulturno istorijska obiljeja.

U drugom poglavlju prikazani su turistiki potencijali Republike Srpske. Tree poglavlje daje sliku trenutnog stanja turistike privrede u Republici

Srpskoj. etvrto poglavlje vezano je za strategiju razvoja turizma u Republici

Srpskoj (vizija, strateki ciljevi, programi, mjere, implementacija stratekog dokumenta itd.)

Peto poglavlje obrauje strategiju razvoja turistikih regija u Republici Srpskoj.

Na kraju rada data su zakljuna razmatranja u vezi sagledavanja trenutnog stanja turizma, znaaja turizma, strategije razvoja turizma i mjera koje bi trebalo poduzeti u cilju to uspjenijeg razvoja turizma u Republici Srpskoj.

Cilj i svrha rada - Ukazivanje na neiskoritene potencijale i resurse, koji mogu

unaprijediti turistiku potronju i dati znaajan doprinos ukupnom ekonomskom razvoju;


4

- Objektivna procjena dostignutog nivoa razvoja turizma u Republici Srpskoj;

- Davanje znaaja kreiranju odrivog, kvalitetnog i raznovrsnog turistikog proizvoda koji e omoguiti rast prihoda i rast broja turista, a time i stvaranje novih radnih mijesta i poveanje ivotnog standarda;

- Koristei nove trendove u turizmu vraanje starom i zdrav ivot dati znaaj bogatoj tradiciji, kulturi i prirodnim bogatstvima Republike Srpske, ime bi se poboljao ivot stanovnitva na selu i sprijeila erozija sela;

- Ukazivanje da se samo kroz izradu i implementaciju stratekog dokumenta mogu oekivati rezultati u smislu: podizanja konkurentnosti, poveanja deviznog priliva, rasta domaeg turistikog prometa, poveanja zaposlenosti, zatite resursa, poboljenja kvaliteta ivota, razvoja pozitivnog imida zemlje.

Metode istraivanja Istraivanje je bazirano na primjeni optih metodolokih naela koja se

koriste u ekonomskim istraivanjima. Relevantni podaci prikupljeni su i analizirani sledeim metodama:

- Komparativni metod je neizbjean metod da bi se dolo do odreenih zakljuaka. Nakon prikupljanja podataka utvrene su identinosti, slinosti i razlike meu pojedinim pojavama,

- Statistiki metod je koriten za brojano iznoenje podataka relevantnih za dokazivanje hipoteze,

- Istorijski metod, - Deduktivno i induktivno izvoenje zakljuaka se proima kroz itav rad, - Analizirani sadraj je u zakljuivanju sintetisan, - Metoda posmatranja, a u okviru nje metoda deskripcije i sreivanja,

odnosno teorijske obrade empirijskih podataka, - Uzimajui u obzir drutveni cilj rada korien je i kritiki metod.


5

1. REPUBLIKA SRPSKA KAO TURISTIKA DESTINACIJA

1.1. Republika Srpska - osnovni podaci

Republika Srpska je proglaena 09. 01. 1992. godine, a kao dravni entitet verifikovana je Dejtonskim mirovnim sporazumom 21.11.1995. godine i potpisivanjem mira u Parizu, kojim je zavren rat u Bosni i Hercegovini.

Republika Srpska je danas parlamentarna republika sa ogranienim meunarodnim subjektivitetom. Stoga ona neke svoje interese ostvaruje posredstvom zajednikih organa vlasti na nivou Bosne i Hercegovine, kao meunarodno priznate drave.

1.2. Geografski poloaj i prostorne karakteristike

Teritorija Republike Srpske zauzima povrinu 25.053 km2. Zahvata sjeverni i istoni dio Bosne i Hercegovine. Republika Srpska je smjetena na kontaktu dviju velikih, prirodno - geografskih i drutveno - ekonomskih regionalnih cjelina - panonske i mediteranske. U saobraajno - geografskom smislu ovakav njen poloaj ima poseban znaaj, jer je presjecaju vitalne komunikacione veze.

Republika Srpska je preteno planinska zemlja, iako zahvata tri mikro-reljefne cjeline: planinsku, panonsku i jadransku. Najvee prostranstvo u reljefu zauzima planinska oblast. Planinski prostor je karakteristian po vrlo izraenom reljefu, sa dubokim rijenim dolinama. Sjeverni dijelovi Republike Srpske zahvataju Panonska oblast (obod Panonske nizije). Tipini nizijski krajevi su Lijeve polje, amaka Posavina i Semberija. Treu mikro-reljefnu cjelinu ini Jadranska oblast, kojoj svojim dijelom pripada dio Hercegovine.

Klima u Republici Srpskoj ima kontinentalna obiljeja. Ipak, pojedini dijelovi pokazuju vidne razlike. One su posljedica uticaja velikih morfolokih cjelina: sa sjevera Panonskog basena, sa juga Jadranskog basena, te poloaja u planinsko-kotlinskoj oblasti. Sjeverni dio pripada umjereno kontinentalnom pojasu. Ljeta su topla, a zime umjereno hladne, sa prosjenom godinjom temperaturom iznad 100 C. Padavine su uglavnom ravnomjerno rasporeene. Koliina padavina po pravilu opada idui od zapada (1500mm) prema istoku (700 mm) zbog uticaja zapadnih vazdunih strujanja. Prostrani planinski masivi imaju planinsku klimu ije su odlike svjea i kratka ljeta, a duge i hladne zime. Snjene padavine su obilne i dugo se zadravaju, a visina padavina je iznad 1200 mm. Breuljkasta podruja i kotline imaju neto blau klimu. Juni dio Republike Srpske, Hercegovina, ima izmjenjenu varijantu jadranske klime.


6

Ljeta su vrlo topla, a zime blage. Prosjena godinja temparatura se kree od 11-140 C.

Teritorija Republike Srpske se odlikuje kompleksnom hidro-geolokom sredinom. Njene rijeke pripadaju Crnomorskom i Jadranskom slivu. Svojim znaajem istiu se rijeka Drina, te rijeka Sava koja predstavlja vanu saobraajnu arteriju, zatim rijeke Una i Vrbas, znaajne za razvoj turizma. Poseban znaaj ima Trebinjica - rijeka ponornica na samom jugu Republike Srpske u Istonoj Hercegovini.

Republika Srpska

Tople i mineralne vode su veliko, ali jo uvijek nedovoljno proueno i neiskorieno nacionalno bogatstvo. Poznate banje su: Mljeanica, Slatina, Srpske Toplice, Laktai, Banja Vruica, Kulai, Dvorovi, Viegradska banja.

Na podruju Republike Srpske postoje znaajna rudna bogatstva: rudnik eljezne rude Ljubija kod Prijedora, rudnik boksita Milii, olova i cinka Srebrenica, rudnici lignita Stanari kod Doboja i Gacko, rudnici mrkog uglja Miljevina i Ugljevik.

Pod poljoprivrednim povrinama u Republici Srpskoj nalazi se 1.240.628 ha, od kojih je 70,9% obradivo, 26,3% ine panjaci, a ostalo su ribnjaci i trstenici.


7

ume su ogromno bogatstvo Republike Srpske i pokrivaju 1.015.042 ha, odnosno 40% teritorije.

Industrija je slabo razvijena. Po industrijskoj zaposlenosti prednjai Banja Luka, zatim slijede Prijedor, Gradika, Doboj, Zvornik i Trebinje.

Uslune djelatnosti (saobraaj, trgovina i turizam) imaju veliku vanost za cjelokupni privredni razvoj. Postoji velika potreba za modernizaciju saobraajnica (eljeznikih i drumskih).

Prirodna bogatstva daju ogromne anse za razvoj turizma to bi Republika Srpska trebala znati u budunosti dobro iskoristiti i ovu veoma znaajnu privrednu granu podii na znatno vii nivo. Samim tim bi se podigao ivotni standard te poboljao kvalitet ivota na ovim prostorima, a stanovnitvo zadralo na ruralnom prostoru.

1.3. Demografska obiljeja Republike Srpske Demografske analize u Republici Srpskoj su manjkave nedostatkom

najnovijeg popisa stanovnitva (poslednji popis 1991. godine). Zbog toga se prikaz demografskih prilika zasniva na osnovu procjena. Treba napomenuti da se u periodu 1992-1995. godine usljed ratnih zbivanja mijenjao broj stanovnika.

Procjenjuje su da Republika Srpska ima oko 1.400.000 stanovnika. Gustina naseljenosti je 58 stanovnika/km2 i svrstava se u red rijetko naseljenih teritorija. Koncentracija stanovnitva i naselja usmjerena je prema niim prostorima i uz rijene doline, dok su brdsko planinska, podruja veoma rijetko naseljena. Planinski i kraki prostori predstavljaju emigracione zone iz kojih se stanovnitvo stalno iseljavalo, u pravcu razvijenih urbanih centara. Najmanju gustinu naseljenosti ima Hercegovaka regija sa svega 20 stanovnika/km2.

Republika Srpska ima izuzetno nisku stopu prirodnog prirataja. U periodu od 2007-2010. godine iznosila je -2,3. 2

U Republici Srpskoj nema zvanine podjele na urbana i ruralna podruja. Ukoliko bi se primijenio kriterij da se ruralnim podrujima smatraju sredine sa manje od 150 st/km2, onda se moe rei da je preko 91% teritorije ruralno ili da 75% stanovnika ivi u ruralnim podrujima. Meutim, ako se za kriterij podjele uzme da se u ruralnim podrujima smatraju sredine sa manje od 100 st/km2, onda se moe rei da je preko 80% teritorije ruralno ili da 53% stanovnika ivi u ruralnim sredinama.

2 Republiki zavod za statistiku, Demografska statistika, drugo izmijenjeno izdanje


8

2. TURISTIKI POTENCIJALI REPUBLIKE SRPSKE

Ouvana ivotna sredina je najjai i najvaniji potencijal Republike Srpske. Dovoljna je injenica da se na tako malom prostoru koji zauzima Republika Srpska nalaze dva nacionalna parka: Kozara i Sutjeska i etiri prirodna rezervata: Peruica, Lom, Janj i Bardaa.

Bogatstvo biljnog i ivotinjskog svijeta, ljepota dubokih rijenih dolina, visokih planina, peina, planinskih jezera, rijeka bogatih ribom, planinskih livada i panjaka stalan je izazov za naunike, botaniare, zoologe, hidrologe, turizmologe i druge. U tom bogatstvu prirode rasuto je mnotvo sela, kojima ukoliko se hitno ne preduzmu mjere revitalizacije, prijeti odumiranje.

Turizam baziran na prirodnim vrijednostima bez obzira koliko su one kvalitetne, nee dati onakve efekte kakve e dati zajedno sa antropogenim faktorima.

Geografski poloaj Republike Srpske je prostor na kojem su se vjekovima sukobljavali i meusobno proimali uticaji istoka i zapada. Razliiti etniki, nacionalni i religiozni sastav stanovnitva i njihova tradicija uslovili su nastajanje vrlo raznovrsnog fonda kulturno-istorijskih spomenika, naselja, gradova, arheolokih nalazita, kulturnih i umjetnikih vrijednosti.

Prirodni i antropogeni potencijali Republike Srpske mogu se osmiljeno valorizovati putem razliitih oblika turizma: banjskog, planinskog, eko, lovnog, ribolovnog, avanturistikog, seoskog, vjerskog, manifestacionog i drugih. 2.1. Banjski turizam

Republika Srpska ima ogromne potencijale za razvoj banjskog turizma. Na relativno maloj teritoriji koju zauzima Republika Srpska ima devet banja sa izuzetno kvalitetnim termalnim, termomineralnim i mineralnim vodama.

Banja Vruica Banja Vruica je smjetena u dolini rijeke Usore, tri kilometra daleko od

Teslia, pored magistralnog putu Banja Luka - Doboj. Za ljekovitost termo-mineralnih izvora Banje Vruice znali su i rimski

osvajai o emu svjedoe pronaeni metalni novii, koje su Rimljani ostavljali kao kult darivanja izvora za izljeenje. Prva nauna istraivanja i analize banjske vode raena su za vrijeme Austro-ugarske, a prvi smjetajni kapaciteti izgraeni su u XIX vijeku.


9

Danas je Banja Vruica najopremljeniji centar u Republici Srpskoj. Raspolae sa etiri hotela: Kardijal, Posavina, Srbija i Hercegovina, sa ukupnim smjetajnim kapacitetom od 1000 leajeva. Najvei i najznaajniji je hotel Kardijal. To je hotel A kategorije koji, zahvaljujui svojim kapacitetima- kongresnoj sali (350 sjedita) i desetak manji sala (20-100 sjedita) omoguava i razvoj kongresnog turizma.

Osnovna vrijednost banje je ljekovito svojstvo termomineralnih izvora, pa je i osnovna funkcija zdravstvena. Ljekovite vode Banje Vruice pomau pri lijeenju: kardiovaskularnih, reumatskih i neurolokih oboljenja.

Meutim, banja ima i irok spektar rekreativnih sadraja kao to su: bazeni za plivanje, kuglane, stoni tenis, bilijar, teretana, podvodna masaa, sauna i dr.

Osim toga, banja se nalazi u prelijepom prirodnom ambijentu: kompleks etinarskih uma- Hajduke vode, skijaki tereni planine Borje, mnogobrojni planinski potoci, sa veim brojem vodopada, tri peine (Rastua, iraja, Oauka), raznovrsna flora i fauna.

Manifestacioni turizam je sastavni dio dopunske turistike ponude Banje Vruice.

Banja Slatina Banja Slatina je udaljena od Banja Luke 13 km. Slatinske ljekovite vode i

blata koriene su jo u Austro-ugarskom periodu, kada je zapoeta gradnja


10

smjetajnih kapaciteta. Najstariji objekat izgraen u banjskom kompleksu je Vrelo i smjeten je na centralnom mjestu u parku.

Osnovna vrijednost banje je u ljekovitom svojstvu termomineralnih voda ija temperatura iznosi 420 C. Voda pomae u lijeenju reumatskih bolesti, neuralgije, te oboljenja srca i krvotoka.

Okolina banje je prekrivena umovitim terenima sa irokim izborom mogunosti izleta, dok se u samom sklopu banje nalaze ureeni sportski tereni, to daje mogunost bavljenja rekreacijom.

U pogledu smjetajnih kapaciteta najznaajniji su: Zavod za rehabilitaciju sa 105 leajeva, hotel Slatina sa 23 dvokrevetne sobe i 3 apartmana, zatim paviljoni sa 75 leaja i oko 500 kreveta u privatnom smjetaju.

Banja Dvorovi Banja Dvorovi se nalazi 6 km daleko od Bijeljine, na magistralnom putu,

kojim se ostvaruje komunikacija sa Srbijom. Termomineralni izvori u Dvorovima otkriveni se 1956. godine prilikom

traenja nafte u Semberiji. Ljekovita voda se koristi u vidu kupanja u kadama i bazenima, u vidu

pijenja, zatim u vidu inhalacije i podvodne tu masae. Voda pomae lijeenju reumatskih bolesti i organa za varenje.

Posjetiocima su na raspolaganju etiri bazena od kojih je jedan olimpijski, a u okviru banje se nalaze sportski tereni.


11

U blizini banje su rijeke Drina i Sava, kao i nekoliko jezera, to predstavlja poseban ugoaj za turiste i nudi mogunosti za lov, ribolov i avanturistiki turizam.

U sklopu banjskog kompleksa Dvorovi posjetiocima se nudi smjetaj u hotelu Stefan. Hotel je B kategorije i raspolae sa 52 dvokrevetne sobe i 50 leajeva u rehabilitacionom dijelu hotela.

Banja Mljeanica Banja Mljeanica smjetena je u prelijepom prirodnom ambijentu na

sjeverozapadnim obroncima planine Kozare, pored magistralnog puta Prijedor-Kozarska Dubica. Premda se za ljekovitost vode Banje Mljeanice zna od davnina, prve hemijske analize uradili su beki hemiari od 1886-1889. godine.

Banja Mljeanica je koncipirana kao savremena specijalistika ustanova za fizikalnu terapiju i rehabilitaciju. Gostima je na raspolaganju kompletno struno osoblje koje ine fizijatri, fizioterapeuti i drugi medicinski radnici.

Tiho i mirno okruenje prua posjetiocima izvrsnu priliku za odmor, a travnati tereni daju mogunost za bavljenje rekreativnim sportovima. Okolna mjesta su bogata kulturno istorijskim spomenicima kao to su: memorijalni kompleksi Gradina i Mrakovica, te manastir Motanica.

Hotelski kompleks raspolae sa 95 leajeva, prostorijama za dnevni boravak, restoranom i amfiteatrom. Pored hotela se nalazi 15 bungalova, sa 45 leaja, koji daju specifian izgled banjskom kompleksu.

Banja Ljeljani Na zapadnim obroncima Kozare, u dolini rijeke Striine smjetena je

Banja Ljeljani.


12

Pouzdano se zna da lokalno stanovnitvo, jo od starih vremena, koristi banjsku vodu za poboljanje zdravlja. Nauno je dokazano pomae ljeenju raznih bolesti: reumatska oboljenja, kona oboljenja, bolesti respiratornih puteva, neuroloka oboljenja, ginekoloka oboljenja.

Iako ima, prije svega zdravstvenu funkciju, banja ima sve naglaeniju turistiku i rekreativnu funkciju. Planina Kozara i rijeke Una i Sana omoguuju razvoj razliitih oblika turizma u prirodi.

U toku je izgradnja 26 bungalova koji e u znaajnoj mjeri poboljati kvalitet usluga Banje Ljeljani.

Banja Laktai Banja Laktai nalazi se u centru istoimene optine. To je jedna od

najstarijih banja u BiH. Postoje pisani tragovi koji su laktake izvore zvali Sveta vodica. Vezano za Banju Laktai postojalo je vjerovanje da posjetioci banje ostavljaju dijelove odjee po granama drvea vjerujui da tim inom ostavljaju bolest iza sebe.

Savremeni razvoj banje zapoet je 1930. godine. Osnovna funkcija banje je zdravstvena, a dopunska izletniko rekreativna.

Banjski objekti su u okviru hotela San, koji raspolae sa 200 leajeva. Banja nudi usluge masae, saune, kinezi terapiju, elektro i parafinske terapije, tople kupke. Shodno fiziko-hemijskim karakteristikama banjska voda se koristi kod bolesti srca i krvotoka, te smanjenja krvnog pritiska.

Banja Kulai Banja Kulai je udaljena od Prnjavora 14 km, u dolini rijeke Ukrine. Tradicija lijeenja izrazito ljekovitom vodom ove banje je duga. U Evropi

postoje samo tri izvora ovakve vode, a u svijetu sedam. Voda u banji ima temperaturu od 270 C i bakterioloki je potpuno sterilna. Banjska voda dala je visoke rezultate u lijeenju konih bolesti, bolesti bubrega i organa za varenje. Pored medicinskog dijela, Banja Kulai ima niz sportsko-rekreativnih sadraja. U sklopu kompleksa nalazi se sportski centar sa terenima za mali fudbal, koarku, odbojku i odbojku na pijesku, te dva bazena sa ljekovitom vodom.


13

Hotel u banjskom kompleksu je renoviran i ima kapacitet od 112 leaja. Pored banje protie rijeka Ukrina pogodna za kupanje i sportski ribolov.

Banja je okruena bogatim lovitima divljai. Banja Guber

Banja Guber nalazi se u istonom dijelu Republike Srpske, kraj Srebrenice. Banja Guber nosi ime jo iz Turske vladavine. Naime, turski vojnici oboljeli od gube lijeili su se vodom ove Banje.

U sklopu banje ima 48 izvora, a najpoznatiji su: Crni Guber, Ona voda, Sinusna voda, Voda ljepotica. Banjska voda sadri dvovalentno eljezo i kao takva je jedinstvena u Evropi, te predstavlja centar za lijeenje anemije. Voda se koristi u vidu kupanja. Pijenje vode se obavlja samo pod kontrolom strunog lica, uz obavezno korienje slamki. Pored vode koristi se i mineralno blato.

Banjski kompleks ima ureene terene za rekreativne i sportske programe. Zahvaljujui prirodnim bogatstvima koja se nalaze u blizini: jezero


14

Peruac, rijeke Drina i Jadra, rezervat Suica, posjetiocima se otvara mogunost bavljenja lovom i ribolovom.

Osamdesetih godina izgraeni su veliki i savremeni smjetajni kapaciteti, koji su tokom posljednjeg rata devastirani. Trenutno se radi obnova hotela, ime e banja postati jedan od vodeih nosilaca turizma ovog kraja.

Vilina Vlas

Banja Vilina Vlas je smjetena 5 km daleko od Viegrada. Ime je dobila po endemskoj vrsti paprati koja raste jedino u ovom kraju, na izvorima ljekovite termalne vode. Ljekovite vode izbijaju na povrinu sa dubine od 180m i imaju temperaturu od 31-340C. U termalnim vodama ima radona koji podmlauje i usporava starenje, smanjuje bol, podie optu otpornost organizma i povoljno djeluje na kone i alergijske bolesti.

Vilina Vlas je rehabilitacioni centar, sa modernim i dobro opremljenim hotelom u okviru kojeg se nalazi poseban medicinski dio. Hotel raspolae sa 160 leaja. Nadomak hotela se nalaze luksuzno opremljeni bungalovi.

Posebna dragocijenost banje je Mehmed-paino kupatilo tzv. Stara banja. Sagradio ga je Mehmed-paa Sokolovi 1575. godine, u tradicionalnom turskom stilu, a i danas je u funkciji.


15

Na Drini uprija

Okolina banje je borova uma. etnje obroncima Tare, krstarenje Drinom od viegradskog mosta do epe, obilazak manastira Dobrun, vonja obnovljenom prugom Mokra Gora - Meavnik, rodna kua Ive Andria su samo neke od izazova kojima je teko odoljeti. 2.2. Planinski turizam

Republika Srpska raspolae ogromnim potencijalima za razvoj planinskog turizma. Konfiguracija terena, obilje snijega, pogodna klima, staze za alpske discipline, kao i blage planine ine Republiku Srpsku veoma primamljivom turistikom destinacijom tokom zimskog perioda. Isto tako nepregledni umski kompleksi, bogata flora i fauna, dobro ouvana priroda ine podlogu za razvoj vie vidova turizma tokom cijele godine.

Jahorina

Najpoznatija turistika destinacija u Republici Srpskoj je planina Jahorina, koja je bila mjesto olimpijskog takmienja 14. zimskih Olimpijskih igara 1984. godine.

Jahorina je smjetena jugo-istono od Sarajeva. Od Pala je udaljena 12 km. Najvii vrh je Ogorjelica (1.916 m/nv). Snjeni pokriva na Jahorini se zadrava u prosjeku oko 180 dana u godini. Uz alpsko skijanje, skijako tranje, sankanje, klizanje, nono skijanje, Olimpijska ljepotica prua i druge oblike rekreativnog turizma kao to su paraglajding, planinarenje i biciklizam.

Raspolae sa 25 km ureenih staza za skijanje sa iarama i ski-liftovima kapaciteta 10.000 skijaa na sat.


16

Od smjetajnih objekata u ponudi su vikend naselja, pansioni, apartmani i veliki broj hotela. Ukupan kapacitet smjetajnih jedinica se kree oko 4.000 leajeva.

Najznaajniji je hotel Bistrica, koji je udaljen od skijakih staza svega 150 m. Hotel raspolae sa 152 sobe sobe i 8 apartmana, restoranom, kongresnom dvoranom, bazenom, modernim fitnes klubom, kuglanom, ambulantom.

Hotel Kristal je izgraen 2001. godine po savremenim evropskim standardima. Ima 60 leajeva u luksuzno opremljenim sobama i apartmanima. Pogodan je za smjetaj i organizaciju seminara, prezentacija kongresa tokom cijele godine.

Pored samih iara nalaze se hoteli Kouta (180 leajeva) i Rajska dolina (220 leajeva).

Kozara

Kozara je smjetena u sjevero-zapadnom dijelu Republike Srpske. Odlikuju je prostrani umski kompleksi, proplanci i panjaci, planinski potoci, te ouvana tradicija folklora i obiaja.

U centralnom dijelu planinskog masiva Kozare nalazi se nacionalni park Kozara, koji zahvata povrinu od 3.494 ha, od ega je 97,5% teritorije pod umom.

U svrhu razvoja zimskih sportova na platou Mrakovica ureeno je 600m skijakih staza i izgraen ski lift. Sem toga Kozara sa svojim prirodnim i sauvanim bogatstvima prua mogunosti za sportsko-rekreativne aktivnosti, izlete u ekoloki zdrava podruja, foto lov, lov izvan zatienog podruja.


17

Mrakovica predstavlja i memorijalnu zonu izgraenu 1972. godine u znak sjeanja na borce poginule u Drugom svjetskom ratu.

Smjetaj je mogu u hotelu Monument, koji je nedavno obnovljen i obogaen kongresnim dvoranama, to omoguuje razvoj kongresnog i manifestacionog turizma na ovom podruju.

Zelengora, Magli i Volujak Zelengora (2.014m), Magli (2.386m) i Volujak (2.337) se nalaze na

jugo-istonom dijelu Republike Srpske.

Magli, najvii vrh u BiH

Na podruju ovih planina nalazi se Nacionalni park Sutjeska, koji obuhvata 1.219 ha netaknute prirode ukljuujui i prirodni rezervat Peruica.

Nacionalni park Sutjeska satkan je od dubokih rijenih dolina, visokih planina, planinskih goleti, lednikih jezera, etinarskih uma, planinskih livada i panjaka. Specifinost ovog prostora je veliki broj razliitih vrsta ptica, preko


18

150. Bogatstvo biljnog i ivotinjskog svijeta stalan su izazov za mnoge naunike i ljubitelje prirode.

U podruju Nacionalnog parka nalaze se jezera: Orlovako, Crno i Bijelo jezero, Donje i Gornje bare, tirinsko jezero, Kotlaniko jezero i Borilovako jezero.

Zelengora

Turistiku posebnost Nacionalnog parka Sutjeska predstavljaju katuni kolibe u kojima tokom ljetnih mjeseci borave stoari.

Ovo podruje ima bogatu istoriju o emu svjedoe spomenici na Tjentitu podignuti u ast palim borcima u bitci na Sutjesci, u Drugom svjetskom ratu.

Turistiku ponudu Nacionalnog parka Sutjeska upotpunjuju razne manifestacije poput: pohod na Jezera Zelengore, Vidovdanski pohod na Magli, Dani Evroparka, reli Sutjeska i dr.

Romanija Romanija se nalazi istono od Sarajeva. Granii sa Jahorinom na jugu i

Ozrenom na sjeveru. Odlikuje se prostranim umskim kompleksom, platoima, te brojnim

peinama koje su smjetene u njenim strmim obroncima, od kojih su najpoznatije Orlovaa i Novakova peina.

Peina Orlovaa je jedna od najveih i najljepih peina u BiH. Pored bogatstva koje je stvarala priroda u peini su pronaeni arheoloki ostaci kao to su fragmenti keramike iz mezolita i peene cigle iz Rimskog doba.


19

Peina Orlovaa

Romanija je idealno podruje za lovni turizam. Privlana je za ljubitelje prirode kojima su na raspolaganju brojne planinske staze.

Javor

Planina Javor je smjetena u istonom dijelu Republike Srpske. Raspolae ogromnim umskim bogatstvom: stogodinje bukve, jele, bor, javor, smreke i primjerci rijetke i uvene Panieve omorike.

Ski-centar Igrite je dobio naziv po istoimenom najviem vrhu (1.406m). Izgraen je 1984. godine kao pomoni centar za Olimpijske igre u Sarajevu. Ukupna duina skijakih staza je 9 km i raspolae sa 3 ski-lifta.

Kneevo

Kneevo je smjeteno na umovitoj visoravni planine Vlai, izmeu kanjona rijeka Vrbanje i Vrbasa. Raspolae velikim prirodnim potencijalima kao to se stoljetne ume, rijeke, kanjoni i panjaci. Zbog pojaane jonizacije i istog vazduha ovo podruje nazivaju vazdunom banjom. Kneevo prua uslove za rekreaciju, lov i ribolov.


20

2.3. Seoski turizam

Sela razliitog tipa, fizionomije, funkcionalnosti, razliitih kulturnih obiljeja, naseljena razliitim etnikim skupinama, u razliitim klimatskim podrujima samo su neke od prednosti razvija ovog turizma.

Kroz istorijsko-geografske procese, u prostoru Republike Srpske, razvila se gusta mrea seoskih naselja. U fizionomiji razlikujemo sela nizijskog tipa (panonski tip), kao to su u Posavini i Semberiji, sela razbijenog tipa u brdsko-planinskoj oblasti Republike Srpske, sela hercegovakog tipa koja u svojoj osnovi imaju fizionomiju mediteranskog tipa.

Mnoga naselja u brdsko-planinskim podrujima ali i u nizinama, sve do danas, sauvala su izvorna obiljeja, to ih u turistikom pogledu ini vrijednijim. Za razliku od njih, mnoga seoska naselja, posebno prigradska, izgubila su izvorna obiljeja pa time i turistiki znaaj.

Od ukupno 2.625 naseljenih mjesta, koliko ih ima Republika Srpska, 45 su gradskog, a 2.580 seoskog tipa. Mnoga od njih pruaju realnu ansu razvoju seoskog turizma. U tom smislu treba istai potencijale Kozare, Vlaia, Manjae, Ozrena, Jahorine, Romanije, Zelengore, Maglia. Boravak u prirodi, na pomenutim planinama, prua iroke mogunosti upranjavanja razliitih potreba (etnja, rekreacija, poljoprivredni radovi, planinarenje, lov, ribolov i sl.).

Nemjerljiv potencijal Rogatikog kraja je selo Borike gdje se nalazi jedina sauvana ergela za uzgoj arapskih i bosansko-brdskih konja. Ova ergela omoguuje posjetiocima da isprobaju svoje jahake sposobnosti kao i vonju fijakerom.

Izuzetan, ali neiskoriten potencijal ima Kalinovik. Na podruju optine izvire jedna od najljepih rijeka u BiH, Neretva. Prvih 40 km toka ove brze planinske rijeke protie teritorijom same optine. Osim Neretve optinu krasi 12 jezera uokvirenih predivnim planinskim masivima i preko 150 peina.

Treba naglasiti da u Republici Srpskoj postoji i nekoliko veoma lijepih etno sela, od kojih je najkompleksnije Etno selo Stanii, sa raznovrsnim sadrajem.


21

Etno selo Stanii kod Bijeljine

Seosko stanovnitvo u Republici Srpskoj se bavi zemljoradnjom i stoarstvom. Proizvodnja vina, duvana, meda, sira ima karakteristike domaeg (brendiranog) proizvoda. Veliki broj endeminih biljaka, omoguava proizvodnju uvenog hercegovakog meda, koji iza sebe ima stogodinju tradiciju. Takoe tu je i tradicionalna kuhinja zdrave hrane sa prepoznatljivim lokalnim specijalitetima.

Ovakav ambijent omoguava stranom i domaem gostu da se bavi lovom i ribolovom, da sa domainom uestvuje u seoskim radovima (kao vid aktivnog odmora), to je danas trend u modernom svijetu.

Razvoj seoskog turizma u mnogome se zasniva na bogatstvu i raznovrsnosti duhovnog i materijalnog stvaralatva, gdje do izraaja dolaze regionalne karakteristike. Na seoskim manifestacijama i priredbama, irom Republike Srpske, mnoga kulturno-umjetnika drutva prezentuju srpski folklor, pjesmu, rukotvorine i slino. Od brojnih manifestacija koje se odravaju u selima Republike Srpske treba izdvojiti: Grmeku koridu, Koiev zbor u Zmijanju, Nevesinjsku olimpijadu (Brataki lug), Dani kosidbe na Balkani, Dani jagoda u Slatini itd.

Posebno treba istai gostoprimstvo koje je isto tako veoma vana karika za razvoj seoskog turizma u Republici Srpskoj. Neposrednost i tradicionalno


22

srdaan prijem, predstavlja jedan od vanih preduslova za razvoj ove vrste turizma.

2.4. Manifestacioni turizam

Manifestacije u Republici Srpskoj imaju dugu i raznovrsnu tradiciju to je rezultat razliitih obiaja, vjerovanja, navika, te razliitih naina privreivanja. S obzirom na bogato kulturno istorijsko naslijee posebno treba istaknuti manifestacije u sferi duhovnog stvaralatva. Autentian ambijent, provod i razonoda i prijatna atmosfera su efekti koje gosti ponesu sa manifestacija. Pozitivni utisci podsticajno djeluju na poveanje broja dolazaka stranih turista.

Manifestacije u Republici Srpskoj, koje su poprimile meunarodni karakter i postale znaajan turistiki proizvod su:

Kozarski etno prikazuje kozarskog ovjeka, kako se nekada ivjelo na Kozari i Potkozarju kroz prezentaciju tradicionalnih obiaja, kulture i domae kuhinje. Manifestacija je obojena autentinim etno zvukom kroz Festival izvornih pjesama i sviranja u kojem uestvuju grupe sa kozarskog podruja kao i gosti iz regiona i Evrope. Kozarski etno svake godine ima odreenu temu i svake godine predstavlja razliite seoske aktivnosti koje su se u potkozarskim selima izvodile u kui ili polju. U skladu sa temom manifestacije organizuju se performansi, izlobe, prezentacije i drugi kulturni i turistiki sadraji. Obiaji kao to su kosidba, etva, prerada tekstila, spravljanje domaih specijaliteta, svatovi, slave, babine i drugi, privlae veliku panju posjetilaca koji imaju priliku da se upoznaju sa tradicionalnim aktivnostima ali i da u njima uestvuju.

Ljeto na Vrbasu u Banja Luci je najstarija turistiko-zabavna i sportska manifestacija koja se u kontinuitetu (izuzev ratnih godina) odrava od


23

1953. godine. Poela je kao Karneval na Vrbasu. Sadraj manifestacije je: sportovi na vodi (rafting, kajak-kanu, ronilatvo i skokovi sa gradskog mosta), sportovi na obalama Vrbasa (fudbal i rukomet na pjesku, basket), te kulturno-zabavni program.

Grmeka korida. Ova manifestacija se odrava 2. avgusta (na Ilindan). Svake godine okupi nekoliko hiljada domaih i stranih posjetilaca. Za gledaoce najatraktivniji dio programa predstavlja borba bikova.

Koiev zbor je tradicionalna manifestacija posveena knjievniku Petru Koiu. Odrava se na Zmijanju, kod Striia. U okviru Koievog zbora odrava se manifestacija Koiu u ast ispred rodne kue Petra Koia, uz uee velikog broja pjesnika iz Republike Srpske i Srbije. U prostorijama Osnovne kole Petar Koi organizuju se izlobe narodnih rukotvorina i likovna kolonija.

Nevesinjska olimpijada je sportsko-kulturna manifestacija, sa tradicijom duom od sto godina. Odrava se u Bratakom lugu, kod Nevesinja. Korijeni Nevesinjske olimpijade datiraju od vremena velikog ustanka srpskog naroda u Hercegovini, poznatog pod nazivom Nevesinjska puka. U okviru olimpijade, najvei interes posjetilaca privlae konjske trke. Osim konjskih trka u sklopu olimpijade organizuju se i razna druga takmienja kao sto su bacanje kamena, skok u dalj, hodanje u vrei, te i novije sportske discipline: atletika, mali fudbal, ah i druge. Preko deset hiljada posjetilaca svake godine doe iz raznih mjesta Republike Srpske, Srbije i Crne Gore na ovu tradicionalnu smotru.

Demofest je najvei takmiarski pop-rock festival demo bendova na prostoru Balkana. Ovaj popularni muziki dogaaj odrava se od 2008. godine u Banja Luci. Na festivalu osim mladih neafirmisanih bendova koji nastupaju u takmiarskom dijelu, iz godine u godinu brojnu publiku zabavljaju i svjetske


24

muzike zvijezde. Neki od poznatih izvoaa koji su do sada nastupali na ovom festivalu su: Kosheen, Kiril, Stereo MCs Live, Fun Lovin Criminals, Asian Dub Foundation.

Meu znaajnijim manifestacijama su: Sajam knjige, Meunarodni sajam automobila, Meunarodni sajam lova, ribolova, turizma i ugostiteljstva, Meunarodni poljoprivredni sajam, Meunarodni sajam graevinarstva. 2.5. Vjerski turizam

Posjete vjerskim objektima i uee na vjerskim manifestacijama ine osnov razvoja vjerskog turizma u Republici Srpskoj. Brojni vjerski objekti srpskog pravoslavnog naroda, posebno manastiri, od kojih neki datiraju iz srednjeg vijeka, te crkve i objekti ostalih koncesija predstavljaju raznovrsno i veliko kulturno-istorijsko bogatstvo koje se tek poinje intenzivnije turistiki valorizovati.

Manastiri i crkve u Republici Srpskoj


25

Manastir Tvrdo

Manastir Tvrdo nalazi se nedaleko od Trebinja. Zapisi kaluera Marka Trebinjca iz 1509. godine svjedoe da je manastir sagraen poetkom XVI vijeka. Postoje dokazi da je 1510. godine freske uradio dubrovaki slikar Vicko Lovrov. Prvobitne freske su razorene ali se njihovi ostaci jo uvijek nalaze ispod maltera nove crkve.

Manastir Tvrdo je vie puta razaran od raznih osvajaa. Poslije razaranja od strane Mleana 1694. godine, tvrdoki monasi su prenijeli najznaajnije dragocjenosti u Herceg Novi gdje se i danas nalaze.

Posebnu vrijednost manastiru daju: Oktoih Marka Trebinjca iz 1509. godine, maketa manastira Tvrdo iz 1615. godine, Tvrdoke dveri iz 1683. godine, Krst Svetog Save iz 1219. godine i dr.

Manastir Tvrdo

Manastir je, danas, obnovljen. U sklopu manastira su manastirski vrtovi, vinogradi, vonjaci i podrumi najkvalitetnijeg hercegovakog vina i rakije.

Manastir Dobrun

Manastir Dobrun se nalazi izmeu Vardita i Viegrada na rijeci Rzav. Osnovan je 1393. godine, ali su ga Turci ve deset godina kasnije oskrnavili. Obnovili su ga despot Stefan Lazarevi i kneginja Milica. Crkva je temeljno restaurirana 1884. godine, ali je u drugom svjetskom ratu razorena.

Najveu vrijednost ovog manastira predstavljaju freske, a meu njima su najznaajniji istorijski portreti i slika Sv. Petra prizrenskog.

Sem vjernika, ovaj manastir je zbog svoje prolosti veoma interesantan istoriarima.


26

Manastir Zavala

Manastir Zavala se nalazi na obodu Popovog polja, 40km udaljen od Trbinja. Manastir je sagraen u stijeni, na ijem vrhu se nalazi presliasti zvonik.

Prema narodnom predanju manastir je zadubina kralja Dragutina. U pisanim izvorima prvi put se pominje 1514. godine. U manastiru je u XVII vijeku ivio uveni ivopisac Gregorije Mitrofanovi, koji je ivopisao manastir Hilandar na Svetoj Gori. Manastir ima freske od neprocjenjive vrijednosti. Manastir je oteen u ratu 1992-1995. godine. U toku je restauracija koju finansira Zavod za zatitu spomenika Republike Srpske.

Manastir Dobrievo

Manastir se nalazi u selu Orah, nedaleko od Bilee. Postoji predanje da je manastir podigao car Konstantin na putu iz Rima za Carigrad.

Prema manastirskom peatu ouvanom u dva primjerka pouzdano se zna da je manastir postojao u XIII vijeku. Graen je u tipinom hercegovakom stilu sa zvonikom na preslicu i sa tri zvona. Manastir ima veoma vrijedan ikonostas iz 1745. godine.

Zbog izuzetne kulturne i istorijske vrijednosti Manastir Dobrievo predstavlja poznatiju turistiku destinaciju Hercegovine. Na duhovni praznik Sv. Trojice ovu bogomolju posjeti vie stotina ljudi Hercegovine i ire.


27

Manastir Lovnica

Manastir Lovnica udaljen je od ekovia 2 km. Prema predanju manastir je zadubina kralja Dragutina. Prvi pisani podaci o ovom manastiru su iz 1577. godine.

Ikona Bogorodice, koja se nalazi u ovom manastiru, se smatra jednom od najljepih ikona majke boije na podruju srpske crkve.

Manastir je poznat po ivopisu kojim je oslikana manastirska crkva. To je ujedno najouvaniji ivopis u BiH.

Manastir Lovnica Izvor rijeke Lovnice

Manastir Lovnica je smjeten u predivnom ambijentu, na izvoru rijeke Lovnice. U neposrednoj blizini nalazi se restoran u etno stilu, to ga ini turistiki vrijednijim.

Hercegovaka Graanica

Hercegovaka Graanica je manastir ija je manastirska crkva predstavlja vjernu kopiju crkve Graanice sa Kosova, zadubine kralja Milutina.

Sagraena je 2000. godine na brdu Crkvina iznad Trebinja, sa eljom da se izvri testament trebinjskog pjesnika Jovana Duia. Njegovi posmrtni ostaci pereneseni su iz SAD i sahranjeni u kripti manastirske crkve.


28

Motivi koji ukraavaju pod crkve preuzeti su iz tzv. Prizrenskog patosa koji je krasio pod zadubine Duana Silnog, Svetih Arhangela kod Prizrena.

Manastirski kompleks ine crkva Presvete Bogorodice sa zvonikom, vladiin dvor, biblioteka, amfiteatar, galerija, salon za bankete, esma i ljetna bata.

Hram se moe vidjeti sa svake take u Trebinju i velika je turistika vrijednost ovog kraja.

Manastir ajnie Najstariji zapis o staroj ajnikoj crkvi potie iz 1492. godine i to u

rukopisnoj knjizi Prolog u kojoj je dat i kratak opis ivota svetaca. Hram je vie puta ruen i obnavljan. 1820. godine u hramu je poela da radi kola za srpsku djecu. Nova crkva sagraena je 1946. godine.

udotvorna ikona Manastirska crkva Stara crkva

Posebna vrijednost manastira je udotvorna ikona Svete Bogorodice, koja privlai vjernike i turiste iz svih krajeva svijeta.

Manastir Gomionica


29

Manastir Gomionica smjeten je na obroncima planine Manjae, 42 km daleko od Banja Luke. Prvi pisani tragovi o manastiru su iz 1540. godine, kada se u turskom defteru pominje pod imenom Zaluje. Za vrijeme turskog perioda manastir je nekoliko puta pretrpio razaranja. Polovinom XIX vjeka manastir je obnovljen, a i osnovana je manastirska kola, koju je pohaao poznati srpski pisac Petar Koi.

U Manastiru Gomionica je sauvana najbogatija kolekcija ikona u podruju Banjaluke eparhije, kao to su: Bogorodica sa Hristom, prorok Solomon, te ikona Jovana Krstitelja. Gomionica uva i izuzetno vrijedne zbirke rukopisa iz XIV i XV vijeka i mnotvo ruskih crkvenih knjiga.

Zahvaljujui istorijskim, duhovnim i kulturnim vrijednostima, a i lijepom krajoliku u kojem je smjeten, ovaj manastir je jedan od najposjeenijih u zapadnom dijelu Republike Srpske.

2.6. Eko-turizam

Eko-turizam u Republici Srpskoj ima izrazito povoljne mogunosti razvoja. Prirodnu osnovu eko-turizma ine zatiena podruja prirode, kao to su: nacionalni parkovi, rezervati prirode, umski rezervati, lovni rezervati, te znatan broj biljnih i ivotinjskih vrsta koje su oznaene kao prirodne vrijednosti. Pored zatienih podruja veliki znaaj u razvoju eko- turizma imaju prirodna i ouvana bogatstva Krajine, Posavine sa Ozrenom, Romanijsko-podrinjskog kraja i Hercegovine.

Uz nacionalne parkove (Sutjesku i Kozaru) kao posebne turistike potencijale, naroito za razvoj eko-turizma, treba izdvojiti etiri prirodna rezervata u Republici Srpskoj, a to su: Peruica, Lom, Janj i Bardaa.

Peruica

Peruica je najvea sauvana prauma u Evropi. Nalazi se u istonom dijelu nacionalnog parka Sutjeska. Obuhvata povrinu od 1.234 ha. 1952. godine Peruica je proglaena strogo zatienim rezervatom.

ume bukve, jele, crnog graba i smre su jedinstvene u Evropi, ne samo po drvnoj masi nego po ljepoti i izgledu. Visina pojedinih stabala dostie visinu preko 50m. O bogatstvu biljnog svijeta Peruice svjedoi i to, da je registrovano preko 170 vrsta drvea i grmlja i preko 1.000 vrsta zeljastog bilja.

Od bogate faune turistiku i foto-lovnu vrijednost imaju: divokoza, srna, medvjed, suri orao, orao krsta, jastreb i mnoge druge.


30

U srcu praume, izneu kanjona rijeka Peruice, Sutjeske i Suhe, sa visine od 70 metara stropotava se vodopad Skakavac.

Peruica-vodopad Skakavac

Lom

Praumski rezervat Lom osnovan je 1956. godine. Nalazi se u zapadnom dijelu Republike Srpske u masivu planine Klekovae, odnosno na grebenu Lom planine. Zauzima povrinu od 297,8 ha od ega je 55,8 ha strogi rezervat divljine.

Vegetaciju lomske praume uglavnom ini zajednica bukve-jele-smre. Visina pojedinih stabala bukve prelazi 40m, a prenik stabla 1,30m.

Reljef praume ine krenjaci. Ima nekoliko jama meu kojima je najpoznatija Snjenica, u kojoj se snijeg zadrava tokom cijele godine.


31

Prauma Lom

Janj Prauma Janj se nalazi u jugo-istonom dijelu optine ipovo, oko 20

km udaljena od centra grada. Povrina praumskog rezervata iznosi 295 ha, od ega je strogo zabranjeno podruje 57,2 ha. Prirodnim rezervatom Janj je proglaen 1954. godine.

Dominantne umske zajednice ine bukva, jela i smra, te bijeli bor ija stabla dostiu visinu od 40 m, sa prenikom stabla od 150 cm.

Rijeka Janj i njen kanjon, predstavljaju zatieni prirodni rezervat Republike Srpske. Dolinske strane su strme od 150-200 m i diu se direktno iz rijenog korita.

Prauma Janj i rijeka Janj oduvjek su privlaili ljubitelje prirode, ali i biologe i druge naune radnike.


32

Bardaa

Bardaa je neprocjenjivo bogatstvo Republike Srpske. To je prirodni rezervat koji obuhvata 11 jezera. Nalazi se na prostoru izmeu desne obale Save i lijeve obale rijeke Vrbas. Obuhvata povrinu od 667 ha, od ega 657 ha obuhvataju ribnjaci, 10 ha movare.

Bardaa je uvrtena na listu movarnih podruja od meunarodnog znaaja 2. februara 2007. godine na Svjetskom danu movara.

Ova prirodna movara je znaajno stanite brojnih biljnih i ivotinjskih vrsta. Na podruju Bardae regstrovano je 178 vrsta ptica. Najpoznatije su: aplja, dral, galeb, roda, labud, divlja patka i dr.

Bardaa je bogata ribljim fondom. aran, tuka, som, klen, grge i druge vrste ribe privlae ribolovce iz regije i inostranstva.

Ouvana priroda kljuni je faktor razvoja turizma na Bardai. Prednjae eko, lovni i ribolovni turizam. Lov na pernatu divlja doveo je inostrane lovce prvenstveno Italijane, Austrijance i Maare.

Na Bardai se sve ee odvijaju razne manifestacije, a razvijeni su izletniki, sportski, gastro i drugi oblici turizma.

2.7. Lovni i ribolovni turizam

Lovni turizam ima dugu i bogatu tradiciju i Republici Srpskoj. Zasniva se na bogatoj fauni i velikim lovnim povrinama. U Republici Srpskoj ima 87 lovita i mnoga od njih su opremljena za lov i prihvat domaih i stranih turista. Ukupna povrina lovita iznosi 2.450.000 ha.

Sjeverni dio Republike Srpske je prirodno stanite niske divljai: fazan, jarebica, prepelica, zec, lisica i dr., dok je u planinskim djelovima zastupljena divlja trofejne vrijednosti: mrki medvjed, vuk, divlja svinja

Ribolovni turizam je vrlo zastupljen oblik turizma u Republici Srpskoj. U brojnim rijekama, potocima, prirodnim i vjetakim jezerima ive razliite vrste


33

ribe. Gornji tokovi rijeka Vrbasa, Une, Sane, Vrbanje, Bosne, Neretve i Drine imaju hladnu vodu, bogatu kiseonikom i stanite su potone pastrmke. Srednji i donji tokovi bogati su: klenom, mladicom, tukom, mrenom i drugom bijelom ribom. Specifinost donjeg toka Trebinjice predstavlja jegulja i trebinjska gaovica.

U jezerima: Bardai, Drenovi, Balkani, Bocu, Bilekom jezeru i drugim ive razliite vrste ribe poput: amura, klena, tostolobika, deverike i za sportske ribolovce posebno interesantni kapitalni primjerci soma i arana. 2.8. Avanturistiki turizam

Najznaajniji predjeli sa razvijenom ponudom avanturistikog turizma su tokovi rijeka Tare i Vrbasa koje omoguavaju splavarenje, paraglajding, alpinizam, rafting, kanjoning, biciklizam i druge oblike avanturizma.

U maju 2009. godine na Tari i Vrbasu odrano je Svjetsko prvenstvo u raftingu na kojem je uestvovalo 35 zemalja svijeta.

Rijeka Tara ima jedan od najljepih kanjona u Evropi, sa najveom dubinom od 1.300 m. Njenu ljepotu upotpunjuju karakteristina zeleno-plava boja i pjenuavi slapovi. Kroz Republiku Srpsku, Tara protie duinom od 20 km.

U cilju smjetaja turista optina Foa raspolae sa desetak namjenskih kampova - oko 800 leaja na lokacijama rijeke Drine, Tare i Bastasima koji rade sezonski.

Kanjon Vrbasa

Vrbas prua velike mogunosti za razvoj svih oblika turizma u prirodi. Zbog svog kanjona, brzaka i bukova jedna je od najpogodnijih rijeka za kajak na brzim vodama. Desna pritoka Vrbasa, vrakava, sa svojim 300m dugim kanjonom idealno je mjesto za kanjoning (ekstremno savladavanje kanjona), skakanje sa litica stijena i penjanje uz stijene.


34

2.9. Turizam gradova

Turizam gradova u Republici Srpskoj u prvi plan stavlja Banja Luku i Trebinje. Ovi gradovi svojim prirodnim, istorijskim i kulturnim sadrajima oduvijek su privlaili domae i strane turiste.

Ostali centri imaju simbolian znaaj u obimu turistikog prometa. Banja Luka

Banja Luka je najvei grad Republike Srpske. Kljuni faktori razvoja turizma u Banja Luci su: povoljan saobraajno-geografski poloaj, bogata kulturna i istorijska batina, razvijena infra i suprastruktura. Osim toga, Banja Luka je najrazvijeniji univerzitetski, kulturni, sportski, medicinski i privredni centar. Banja Luku nazivaju gradom zelenila zbog velikog broja parkova, aleja i drvoreda. Rijeka Vrbas koja protie kroz centar grada daje posebnu ambijentalnu vrijednost.

Banja Luka-panorama Tvrava Kastel

Istorija grada je duga i burna. Arheoloka istraivanja i istorijski nalazi kazuju da tvrava Kastel lei na ostacima rimskog Kastruma, mada su istraivanjem pronaeni tragovi naseljenosti i iz ranijih perioda. Istorijski peat u Banja Luci ostavila je turska, austrugarska i njemaka okupacija, pa je grad bogat nizom kulturno-istorijskih spomenika.

Objekti turistikog znaaja su: spomenik NOB-u posveen ustanku naroda u Krajini podignut na Banj brdu, spomenik knjievniku Petru Koiu, hram Hrista Spasitelja, spomenik posveen banu Milosavljeviu, za ije vladavine su izgraene najljepe graevine u Banja Luci: Banski dvor, Narodno pozorite, Muzej i Sokolski dom.

Znaajan segment turistike ponude su manifestacije: tradicionalne, kulturne, obrazovne, sportske, djeije, zabavne, kulturne i dr, te sajmovi turizma, hrane, pia, poljoprivrede i sl.


35

Usluge smjetaja pruaju hoteli u centru grada i vie motela u gradu i van grada.

Trebinje Trebinje je smjeteno u Trebinjskom polju, na jugo-istonom dijelu

Republike Srpske. I u ovom gradu vidljivi su tragovi rimskog vremena, turskih osvajaa i Austro-ugarske imperije.

Trebinje je, danas, grad sa velikom srpskom duhovnosti, irokim gostoprimstvom i bogatom kulturnom batinom.

Turistike vrijednosti Trebinja ine: brojne crkve i manastiri, najvea ponornica u Evropi - rijeka Trebinjca , krenjake peine (Pavlovia i Vilina peina) koje nose svoja predanja, ljekovito bilje tipino za kraka polja i planinu Leotar, Goriko jezero koje je od grada udaljeno 3 km, tradicionalne i ostale vrste manifestacija.

Turistikom znaaju Trebinja doprinose: Stari grad kao najvee graditeljsko nasljee, Klobuk - srednjovjekovni grad udaljen od centra 3 km, Mievac - srednjovjekovna tvrava (1435-1466. god), Staro Slano -srednjovjekovna tvrava 12 km udaljena od centra Trebinja, Popovia most na Trebinjici sagraen 1570. godine i niz objekata novije istorije.

Ali iznad svega treba naglasiti gostoljubivost Trebinjaca, njihovu elju da pokau svoje znamenitosti i ugoste izuzetnim specijalitetima hercegovake kuhinje: sirom u mijehu, steljom, cicvarom, prutom i kvalitetnim hercegovakom medom.


36

3. STANJE TURISTIKE PRIVREDE U REPUBLICI SRPSKOJ

3.1. Statistiki pregled broja turista Prema podacima Republikog zavoda za statistiku Republike Srpske

moe se vidjeti da se broj turista u Republici Srpskoj od 2005. godine poveava (ako se izuzme 2009. godina, kao godina poetka ekonomske krize).

Dolasci i noenja turista, Izvor Republiki zavod za statistiku Republike Srpske

Najvie prenoita ostvari se u gradovima, to se u turistikoj statistici tretira kao gradski turizam. Meutim, u sutini i ne radi se o turistikoj tranji, ve najee o poslovnim putovanjima.

Stvarna turistika potranja u Republici Srpskoj odnosi se na banjski i planinski turizam, dva vodea oblika turizma u RS.

U strukturi turista primat imaju domai turisti u odnosu na strane. Najvei broj stranih turista dolazi iz susjednih zemalja.


37

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Ukupno

143 133

151 838

152 441

151 280

150 526

191 934

222 729

241 145

226 957

236286 Domai Turisti

94 416

98 794

102 201

97 741

95 547

118 997

132 057

139 961

133 047

141201 Strani turisti

51 717

53 044

50 240

53 539

54 979

72 937

90 672

101 184

93 910

95085

Dolasci turista, Izvor: Statistiki godinjak za 2011. godinu

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Ukupno

359 890

384 187

391 995

407 749

397 976

289 441

561 995

625 842

564091

577802 Domai Turisti

250 641

265 594

270 888

270 679

275 461

322 129

356 557

388 739

355 481

370879 Strani turisti

109 249

118 593

121 107

137 070

122 515

167 312

205 438

237 103

208 610

206923

Noenja turista, Izvor: Statistiki godinjak za 2011. godinu Mjereno brojem turistikih noenja po stanovniku Republika Srpska

zaostaje za turizmom Evrope 15 puta. Navedeni statistiki podaci nisu egzaktni, te ne mogu biti sigurni

pokazatelji, iz razloga to jo uvijek nije uspostavljeno tano evidentiranje, s jedne strane, a s druge strane to postoji sivi dio turistikog djelovanja. 3.2. Analiza smjetajnih kapaciteta

Prema Statistikom godinjaku za 2011. godinu u Republici Srpskoj u 2010. godini bilo je ukupno 192 objekata za smjetaj, od ega:

hotela 70 smjetajni kapacitet 5.648 leaja motela 64 smjetajni kapacitet 1.643 leaja pansioni i prenoita 30 smjetajni kapacitet 683 leaja ostalo 28 smjetajni kapacitet 1.013 leaja


38

Izvor: Statistiki bilten, Republiki zavod za statistiku Republike Srpske, 2011. god

Najvei broj smjetajnih kapaciteta nalazi se u Banja Luci, Istonom Sarajevu, Bijeljini i Tesliu. Velik broj optina uopte nema smjetajnih kapaciteta.

Nizak nivo usluga u hotelskoj i ugostiteljskoj privredi, te niska stopa iskorienosti kapaciteta predstavlja glavni problem turistike ponude Republike Srpske.

Veliki hoteli graeni prije rata su veinom devastirani i nalaze se u loem stanju. Dominantno uee imaju hoteli tree i druge kategorije, sa tri odnosno dvije zvjezdice. U porastu je broj manjih hotela i motela. U Republici Srpskoj ne postoji lanac hotela visoke kategorije tipa Holidej, Hilton i sl, to implicira nezainteresovanost velikih investitora za ove prostore.

U Republici Srpskoj evidentiran je i nedostatak kampova, kao jednog od osnovnih vidova smjetaja za specifine grupe turista. Najvee uee u ovoj vrsti smjetaja ima optina Foa. Evidentirani kampovi rade sezonski, od aprila do septembra.

Na osnovu raspoloivih podataka, prijava i uplata boravine takse, na teritoriji Republike Srpske oko 630 domainstava prua usluge privatnog smjetaja i to na podruju Jahorine, Kneeva, ipova i Nevesinja. Ukupan broj leaja je oko 4 200. Problem je to objekti nisu kategorisani, to oteava plasman na turistikom tritu.

3.3. Analiza standarda u turistikoj djelatnosti u Republici Srpskoj Standardizacija predstavlja opti pristup i opte naelo u turistikoj

ponudi u modernom turizmu, kada turistima standardi najee predstavljaju osnovno opredjeljenje za putovanje, znajui ta ih na tom putovanju oekuje.


39

Mali je broj turistikih subjekata u Republici Srpskoj koji prate evropske standarde, pa ak i domae standarde propisane zakonima i pravilnicima, to ima nesagledive negativne efekte na turistiku ponudu i ukupan turistiki imid Republike Srpske.

injenica je, da je Vlada Republike Srpske donijela jedan broj propisa koji reguliu ovu oblast, ali je njihova primjena na terenu slaba. Situacija bi se mogla popraviti adekvatnom kontrolom primjene propisa. 3.4. Kadrovi u turistikoj djelatnosti

Ljudi su kljuni faktor uspjeha u turizmu. Ukupno zadovoljstvo gostiju zavisi o kvalitetu usluge koju im pruaju turistiki radnici, a uspjeh u poslovanju zavisi o tom kako se tim poslovanjem upravlja.

Kadrovima u ugostiteljskoj i turistikoj djelatnosti Republike Srpske nije posveena odgovarajua panja. Premda nema statistikih podataka o strunoj spremi zaposlenih u turizmu na osnovu parcijalnih podataka smatra se da treinu zaposlenih ini kvalifikovana radna snaga. Veoma je malo uee zaposlenih sa odgovarajuom visokom i viom kolom, svega 10-15%.

Kadrove iz oblasti turizma i ugostiteljstva obrazuje 16 srednjih i 1 visoka kola (podaci se odnose na javne ustanove).

Uee zaposlenih u turizmu i ugostiteljstvu je svega 5,5 % od ukupnog broja zaposlenih u Republici Srpskoj (2010. godine).

Postoji fluktuacija u broju zaposlenih u toku godine jer se dio radne snage angauje samo u vrijeme turistike sezone za pojedine vidove turizma i odreene poslove.

U Republici Srpskoj veoma malo se ulae na: - edukaciju lokalnog stanovnitva o znaaju i mogunostima privreivanja

u turizmu, - edukaciju zaposlenih u okviru turistikih organizacija, - obuku za razliite profile turistikih radnika (poslovna komunikacija u

turizmu, prihvat gostiju, organizacija i smjetaj gostiju) - obuku za izradu turistikih projekata i investicionih kataloga domaim i

stranim investitorima.

Generalno gledano nedostaju operativna i struna, te menaderska znanja.


40

3.5. Saobraajni sektor Oblast saobraaja u Republici Srpskoj institucionalno pripada

Ministarstvu saobraaja i veza, koje vri upravne i druge poslove koji se odnose na saobraaj, to ukazuje na potrebu koordinacije ovog sektora sa sektorom turizma.

Drumski saobraaj igra presudnu ulogu u povezivanju Republike Srpske sa regionalnim i irim okruenjem. Zahvaljujui geografskom poloaju preko teritorije Republike Srpske prolazi nekoliko putnih pravaca oznaenih kao E-putevi (Evropska mrea meunarodnih puteva). Meutim, velik dio magistralnih i regionalnih puteva je u loem stanju i jedva zadovoljavaju osnovne standarde. Auto-puteva u Republici Srpskoj jo nema, izuzev na dionici Banja Luka-Mahovljani, kao i dijelu puta u izgradnji Banja Luka-Gradika-Okuani. U pripremnoj fazi je i izgradnja autoputa Banja Luka-Doboj.

Republika Srpska ima jedan aerodrom u Mahovljanima, kod Banja Luke. Broj letova i promet putnika nemaju znaajan udio u obimu saobraajnog prometa. Prostornim planom do 2015. godine predviena je izgradnja aerodroma na Sokocu i Trebinju.

Rijeni saobraaj je orijentisan na rijeku Savu, koja je prirodna granica izmeu Hrvatske i Republike Srpske. Uslijed ratnih sukoba rijeni saobraaj je gotovo u potpunosti prekinut. Nedostaje ukupna infrastruktura, koju podrazumijeva rijeni saobraaj i nije realno oekivati da e vodeni saobraaj u narednih 10 godina imati znaajnijeg udjela u razvoju turizma.

eljezniki saobraaj je na niskom nivou, kako u pogledu infrastrukture, tako i u pogledu prostorne razvijenosti. Trenutno se u Republici Srpskoj polae dosta na revitalizaciju uskotranih pruga, to bi moglo dati znaajan doprinos razvoju turizma.

Jedan od problema je i nepostojanje saobraajnih linija do prirodnih i kulturnih znamenitosti. Osim toga na velikom broju saobraajnica nije postavljena turistika signalizacija. Nedostaju turistike mape sa ucrtanim pjeakim, planinskim ili biciklistikim stazama. 3.6. Analiza promocije i medijske zastupljenosti turistike privrede

Promocija i medijska zastupljenost imaju osnovni zadatak da informiu i podstaknu turistiku tranju na boravak u Republici Srpskoj.

Da bi se turistiki proizvod Republike Srpske uspjeno plasirao na domaem i meunarodnom tritu nosioci turistike privrede na svim nivoima, od optina do republike, posljednjih godina posebnu panju posveuju promocijalnim aktivnostima. I pored toga to su sredstva namijenjena za


41

promociju turizma veoma mala, uinjeno je mnogo na stvaranju pozitivnog stava kod domaeg stanovnitva o znaaju razvoja turizma, u kreiranju imid Republike Srpske, te o kreiranju predstave o Republici Srpskoj kao podruju pogodnom i isplativom za investiranje.

Projekcija sredstava potrebnih za rad turistikih organizacija na promociji turizama za period 2009-2013 (u KM) (Izvor: Turistika organizacija Republike Srpske)

sajmovi internet i tv prezentacije na stranim medijskim kuama manifestacije, propagandni material ukupno

Velik doprinos u pogledu promocije turizma dale su turistike organizacije Republike Srpske, koje shodno Zakonu o turizmu kao osnovni zadatak imaju promociju turistikog podruja.

Mediji su nezamjenjiv oblik promocije turistike ponude, potencijala, edukacije i podrke razvoju turizma uopte. U posljednje vrijeme poveane su aktivnosti na promociji turistikih potencijala u medijima. U domaim medijima sve ee se mogu vidjeti ili uti emisije tipa Turizam plus ili Nae je bolje, razne reportae, pojedinani nastupi, izvjetaji sa pres konferencija.

Stani medije se jo uvijek znaajno ne bave turizmom u Republici Srpskoj. lanci i reportae o turistikim destinacijama u BiH, objavljeni u uglednim medijima (britanski Guardian, TNT, Daily Telegrapf, ameriki New York Times, Washington Post, La Times) rezultirali su povean interes tur operatera iz Britanije, eke, Holandije i drugih zemalja.

Zbog nedostatka finansijskih sredstava nije mogue organizovanje studijskih putovanja za specijalizovane novinare i tur operatere, za kontakte sa meunarodnim kuama koje izdaju turistike vodie, uee na


42

specijalizovanim konferencijama i sajmovima, unapreenje web prezentacije i druge aktivnosti koje zahtijevaju vee trokove. 3.7. Analiza ulaganja u turizam

U Republici Srpskoj, tek 2004. godine poinju se izdvajati izuzetno skromna sredstva iz budeta za razvoj turizma, nakon ega je uslijedilo niz aktivnosti Ministarstva trgovine i turizma, to je rezultiralo sve veim ulaganjem u tu oblast i sve boljim pozicioniranjem turistikih destinacija. Sva dosadanja ulaganja u turistiki sektor Republike Srpske su ipak minorna.

U cilju usmjeravanja i podsticanja razvoja turizma u budetu Republike Srpske obezbjeuju se sredstva za:3

- uee u finansiranju izrade odgovarajuih prostornih planova za turistiko podruje, programa razvoja i urbanistikih planova za turistika mjesta u okviru turistikog podruja,

- uee u finansiranju promotivnih aktivnosti turistikog podruja u zemlji i inostranstvu,

- uee u finansiranju izrade projekta zatite prirode, ivotne sredine, prirodnih resursa i kulturne batine turistikog podruja,

- podsticanje izrade turistike infrastrukture, sportsko-rekreativnih i drugih prateih sadraja javnog karaktera od znaaja za unapreenje kvaliteta turistike ponude,

- izradu studija i programa kompletiranja postojee turistike ponude i intenziviranja njenog koritenja. Vlada Republike Srpske, na prijedlog Ministarstva trgovine i turizma

posebnim planom odreuje namjenu, kriterijume i uslove koritenja namjenskih sredstava za razvoj turizma.

Od 2005-2010. godine putem Ministarstva trgovine i turizma za finansiranje razliitih projekata iz oblasti turizma i ugostiteljstva, potroeno je 4.817.716 KM ili 2.463.270 Eura. Po godinama to izgleda ovako:4

1. 2005. god. 40 projekata 310.000 KM 2. 2006. god. 63 projekta 805.000 KM 3. 2007. god. 100 projekata 806.000 KM 4. 2008. god. 161 projekat 1.666.976 KM

5. 2009. god. 103 projekta 1.229.740 KM

3 Izvor: Zakon o turizmu Republike Srpske

4 Izvor: Ministarstvo trgovine i turizma Republike Srpske, interna akta


43

U 2010. godini od 2.040.000 KM, preko Ministarstva trgovine i turizma je 1.550.000 KM je realizovano za razvoj razliitih oblika turizma, 430.000 KM za izradu Strategije razvoja turizma u Republici Srpskoj za period 2011-2020 god., te za nastavak finansiranja nacionalnih parkova u iznosu 60.000 KM.

U 2011. godini za razvoj turizma, Ministarstvo trgovine i turizma je izdvojilo 2.499.419 KM.5

Jedan, ali znatno manji iznos sredstava, obezbjeuje se i preko Republike i Optinskih turistikih organizacija, optina, nevladinog sektora kroz pojedinane projekte, kao i preko samih pruaoca turistikih usluga. 3.8. Pravni i organizacioni okvir turizma u Republici Srpskoj

U poslijeratnom periodu Vladu Republike Srpske zatekao je niz problema po pitanju pravne regulative, kao to su:

- Naslijeeni stari propisi, - Odsustvo regulative ili prenormiranost, - Nepostojanje tradicije dobre regulatorne prakse, - Nedovoljno izgraene institucije na svim nivoima vlasti, - Postojanje mnogih administrativnih prepreka i propisa koji oteavaju rad

malog i srednjeg preduzetnitva, koe konkurentnost, slobodan izlazak i ulazak na trite, ne pruaju efikasnu pravnu zatitu i koe privredni razvoj. Vladin projekat Giljotina propisa (2006-2007. god) koji je sufinansiran

od strane USAID i WB zapoet je kako bi se tadanji propisi preispitali i popravili, odnosno da bi se zastarjele odredbe ukinule ili izmjenile. Ovaj proces rezultirao je smanjenjem operativnih trokova, uklanjanjem administrativnih prepreka za poslovanje i smanjenjem moguih izvora korupcije.

Ovaj projekat je bio pokreta stvaranja jasnih i predvidivih propisa i u oblasti turizma, te znatno uticao na:

- Uvoenje inovacija s aspekta formiranja ponuda na principima savremene i marketinke koncepcije razvoja,

- Poveanje broja i kvaliteta usluga, - Ulaganje u infrastrukturu, - Prikljuivanje svjetskim trendovima, - Modernizovanje kapaciteta, - Unapreenje znanja i vjetina svih zaposlenih u ovom sektoru, - Ukljuivanje privatnog sektora,

5 Izvor: Ministarstvo trgovine i turzma, interna akta


44

- Uvoenje prioriteta za investiranje, davanje olakica potencijalnim investitorima, pojednostavljivanje procedure registracije i stvaranje stabilnijeg okruenja,

- Ukljuivanje antropogenih vrijednosti, - Formiranje imida, - Kvalitetna promocija i dr. Oblast turizma u Republici Srpskoj direktno ili indirektno je regulisana sa

nizom zakona i podzakonskih akata, kao to su:

- Zakon o turizmu (Slubeni glasnik Republike Srpske, br: 70/11) - Zakon o ugostiteljstvu (Slubeni glasnik Republike Srpske, br: 15/10) - Zakon o boravinoj taksi (Slubeni glasnik Republike Srpske, br:

118/05) - Zakon o javnim skijalitima (Slubeni glasnik Republike Srpske, br:

15/10) - Zakon o banjama (Slubeni glasnik Republike Srpske, br: 24/09) - Pravilnik o uslovima i postupku finansiranja projekata iz oblasti

turizma (Slubeni glasnik Republike Srpske, br: 36/10) - Pravilnik o obliku, sadraju i nainu voenja registara putnikih

agencija (Slubeni glasnik Republike Srpske, br: 38/05) - Pravilnik o nainu pruanja turistiko-ugostiteljskih usluga u seoskom

domainstvu (Slubeni glasnik Republike Srpske, br: 13/05). - Pravilnik o razvrstavanju, minimalnim uslovima i kategorizaciji

ugostiteljskih objekata (Slubeni glasnik Republike Srpske br: 13/05) - Strategija razvoja turizma Republike Srpske za period 2011-2020.

godine.

Dravna institucija koja pokriva oblast turizma na nivou BiH ne postoji. Ministarstvo ekonomskih odnosa i vanjske trgovine BiH ima koordinirajuu ulogu izmeu entitetskih institucija.

Na nivou Republike Srpske institucije nadlene za turizma su: Ministarstvo trgovine i turizma

Ministarstvo trgovine i turizma unapreuje zakonski okvir turizma, donosi strategiju i politiku razvoja, donosi sva podzakonska akta iz oblasti turizma, finansijski podstie razvoj turizma. Turistika organizacija Republike Srpske

Turistika organizacija Republike Srpske programira, organizuje i sprovodi turistiku informativno propagandnu djelatnost, utvruje i realizuje strategiju promocije turizma na domaem i inostranom tritu, prati i analizira kretanja na domaem i inostranom tritu i organizuje istraivanja turistikog


45

trita, formira i razvija jedinstven informacioni sistem, koordinira i objedinjuje promotivne aktivnosti.

Turistike organizacije na lokalnom nivou Turistike organizacije na lokalnom nivou vre promociju i unapreenje

izvornih vrijednosti (tradicija, obiaji) turistikog podruja kojem pripada, sarauju s pravnim i fizikim licima koja su neposredno ili posredno ukljuena u turistiki promet, organizuju akcije u cilju ouvanja turistikog prostora, prikupljaju podatke o turistikom prometu na podruju koje pokrivaju, prave izvjetaje o poslovanju itd.


46

ema institucionalne organizovanosti turizma u Republici Srpskoj izvor: opta akta Ministarstva trgovine i turizma RS

Ministarstvo

Trgovine i turizma

Turistka organizacija RS (TORS)

Turistika

Organizacija Optine (TO)

NEDOSTAJE

Turistika organizacija Regije (TOR)

- unapreuje zakonski okvir turizma - donosi strategiju i politike razvoja - finansijski podstie razvoj turizma

Obavlja: - promotivne aktivnosti u turizmu - programske aktivnosti u turizmu - koordinatorske aktivnosti u turizmu - predlae izmjene i dopune zakonskih i

pod-zakonskih akata

- utvruje programe razvoja turizma na nivou optine - usklauje programe razvoja sa ostalim planerskim dokumentima - unapreuje uslove prihvata i boravka turista - koordinira aktivnosti subjekata u turizmu na nivou optine - organizuje turistike aktivnosti subjekata u turizmu

- donosi godinji program i planove aktivnosti - obavlja promotivne aktivnosti turizma regije - utvruje mjere podsticaja turizma regije - radi na unapreenju turistikog proizvoda regije- - koordinira rad turistikih organizacija optina ili gradova na nivou regije - predlae TORS-u mjere unapreenja turizma na nivou regije (normativna akta, projekte razvoja, finansijski okvir)

POSTOJEE STANJE I PRIJEDLOG DOPUNE


47

Veoma aktivnu ulogu ima Privredna komora Republike Srpske. Tokom 2007. godine otpoela je intenzivnija saradnja Ministarstva trgovine i turizma sa Privrednom komorom Republike Srpske. Tako je u koordinaciji sa predstavnicima Udruenja trgovine, turizma i ugostiteljstva pri Privrednoj komori RS, definisan Prijedlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o turizmu i Zakona o ugostiteljstvu, Prijedlog Zakona o turistikoj naknadi, te svim pravilnicima proizalim iz navedenih zakona. lanovi regionalnih komora e, shodno Pravilniku o razvrstavanju, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata, takoe biti lanovi Komisije za kategorizaciju, gdje e se odreivati materijalni uslovi za otpoinjanje obavljanja djelatnosti.

3.9. Saradnja sa meunarodnim organizacijama i nevladinim sektorom Meunarodne organizacije koje implementiraju programe podrke i

pomoi na podruju BiH, prepoznale su turizam kao razvojnu ansu i jedan broj njih je veoma aktivan u edukativnim programima, promociji, razvoju i pruanju podrke konkretnim projektima iz oblasti turizma.

Ova saradnja je intenzivnija od 2007. godine, od kada je Ministarstvo trgovine i turizma uvelo inicijativu u aktivnom kreiranju politike razvoja turizma i usmjeravanja meunarodnih projekata.

Saradnju u okvirima svoje nadlenosti Ministarstvo trgovine i turizma Republike Srpske u proteklim godinama imalo je sa sledeim meunarodnim organizacijama: USAID (Klaster turizma, Spira Project-Giljotina propisa), RIA (Razvoj banjskog turizma), JICA (Razvoj eko turizma), CARE NWB sa interregionalnim projektom razvoja turizma Drinske regije koji ukljuuje 4 optine Republike Srpske i 4 optine Srbije, te povremeno GTZ-njemaka vladina organizacija, kroz pojedine aktivnosti.

Mnogobrojne nevladine organizacije, udruenja, drutva mogu biti velika podrka ukupnom razvoju turizma. U Republici Srpskoj problem se javio kada su ovi subjekti poeli pokretati pojedine projekte i akcije bez uea Ministarstva za trgovinu i turizam ili turistikih organizacija, to je dovelo do nesinhronizovanosti i parcijalnih djelovanja. Ministarstvo je 2007. godine odredilo prioritete razvoja i smjernice za razvijanje partnerskih odnosa sa nevladinim organizacijama u cilju razvijanja zajednikih projekata.


48

3.10. Vodei oblici turizma u Republici Srpskoj Banjski turizam

Banjski turizam je jedan od generatora razvoja turizma Republike Srpske. On se zasniva na korienju termalnih, termomineralnih i mineralnih voda u svrhu lijeenja, rehabilitacije i rekreacije. Najvei obim turistikog prometa u Republici Srpskoj, mjeren brojem noenja ostvari se u banjama, a trend rasta turistikog prometa je stalan.

Godina Ukupno Banjska mjesta

2005 397.976 169.189

2006 489.441 199.245

2007 561.995 220.740

2008 625.842 237.400

2009 564.091 198.080

2010 577.802 223.188

Noenja turista u banjskim mjestima, Izvor: Statistiki godinjak za 2011. god Razliit je obim prometa u pojedinim banjama. Smjetajni kapaciteti u

svim banjama izuzev Banje Vruice su veoma skromni. Strukturu turista u ostalim banjama uglavnom ine pacijenti na rehabilitaciji, a njihov boravak finansira Fond zdravstvenog osiguranja uz niske nadoknade gostiju. Samo Banja Vruica ima dobro razvijenu infrastrukturu i suprastrukturu, pa je u posljednje vrijeme sve ee centar kongresnog i manifestacionog turizma.

Planinski turizam

Zahvaljujui prirodnim bogatstvima: visokim, srednje visokim i niskim planinama, raznovrsnoj klimi, razliitim oblicima biljnih i ivotinjskih vrsta, specifinim ekosistemima (praume), planinski turizam u Republici Srpskoj sve vie dobija na znaaju. Poslednjih godina sve vei je priliv stranih turista, a njihov boravak je, uglavnom vezan za Jahorinu i zimski dio godine. Po Master


49

planu (za podruje Jahorine za period 2006-2016. god) Jahorina se postavlja na turistiku (kongresni turizam) mapu Evrope.

Godina Domai Strani Ukupno

2005 42.616 39.527 82.143

2006 52.937 57.329 110.266

2007 58.411 65.847 124.257

2008 65.376 69.183 134.559

2009 64.021 56.455 120.476

2010 58.410 46.176 104.586

Noenja turista u planinskim mjestima, Izvor: Statistiki godinjak za 2011. god

Slaba infrastruktura i slaba prohodnost i dostupnost destinacijama tokom zimskog dijela godine, izuzev Jahorine, Kozare i Zelengore, koe razvoj ovog oblika turizma. Planinski turizam dodatno optereuje sezonska posjeenost i mali kapaciteti. Manifestacioni turizam

Manifestacioni turizam u Republici Srpskoj ima dugu i raznovrsnu tradiciju. Meutim, treba naglasiti da veliki broj manifestacija jo uvijek nemaju predznak turistikih, ve se odravaju kao lokalna i regionalna kulturno-istorijska deavanja. Veoma mali broj manifestacija ima meunarodni karakter.

Seoski turizam

Ministarstvo trgovine i turizma stavlja akcenat na razvoj seoskog turizma kao najperspektivnijeg oblika turizma. Iako u Republici Srpskoj postoje realni uslovi za razvoj seoskog turizma, jo uvijek je samo rije o potencijalima i mogunostima koje tek treba da se turistiki valorizuju. Vlada Republike Srpske je od 2007. godine donijela niz mjera u cilju unapreenja turizma na selu, to je ve dalo znaajne rezultate.

Avanturistiki turizam

Avanturistiki turizam najveim dijelom je vezan za rijeke Drinu, Taru, Unu i Vrbas.


50

Lovno-ribolovni turizam

Lovno-ribolovni turizam je trenutno orijentisan na domae goste. Veina infrastrukture nekad veoma posjeenih lovita, koja su privlaila turiste iz zapadne Evrope, su devastirana tokom rata. injenica da je nedavno odrano Evropko prvenstvo u flu fishi-muiarenje, dokaz je da se strani turisti poinju vraati ribolovu u Republici Srpskoj.

Tranzitni turizam

S obzirom na izuzetan geosrategijski poloaj, tranzitni turizam ima velike mogunosti za razvoj. Kroz razvoj infrastrukture, turistikih informativnih punktova i turistike signalizacije moe se oekivati vei broj tranzitnih turista, kao i produenje njihovog boravka u Republici Srpskoj.

Vjerski turizam Pravoslavne crkve i manastiri i crkvre brvnare iz 16. vijeka predstavljaju

veliko kulturno istorijsko bogatstvo koje se tek poinje intenzivnije turistiki valorizovati.

3.11. Ocjena stanja

- Republika Srpska je turistiki veoma nerazvijena; - Udio turizma u BDP Republike Srpske je veoma mali (0,95% u 2010.

god)6; - Veoma niska stopa zaposlenih u turizmu i ugostiteljstvu u odnosu na

ukupan broj zaposlenih u Republici Srpskoj; - Republika Srpska nema odgovarajuu kadrovsku strukturu u oblasti

turizma; - Najvei obim turistikog prometa, po osnovu broja noenja ostvaruju

domai turisti; - Institucionalni okvir je nepotpun; - Standardi u turizmu niski; - Infrastruktura, naroito saobraajna, ne odgovara savremenim

zahtjevima; - Nedostaju smjetajni kapaciteti; - Nepotpun turistiki proizvod, nedostaju dodatni turistiki programi; - Nedovoljno afirmisan i valorizovan potencijal; - Ulaganja u turizam minorna.

6 Statistiki godinjak za 2011. godinu


51

4. STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA REPUBLIKE SRPSKE

4.1. Strateko planiranje u turizmu Izrada strategije, potreba je svake regije koja eli planski razvijati

turizam na svom podruju i u skladu s postojeom infrastrukturom i turistikim potencijalima biti konkurentna na tritu.

Osnova stratekog planiranja sastoji se u donoenju dugoronog i sveobuhvatnog plana kojim se tei poboljanju trenutne pozicije ili odravanju postojeeg nivoa razvoja.

Bitni elementi strategije su: - Situaciona analiza internih i eksternih faktora sredine - Vizija razvojnih ciljeva - Formulisanje strategije-stratekih ciljeva - Implementacija, sprovoenje strategije - Strategijske kontrole

Strateko planiranje u turizmu se razlikuje od uoptenog pristupa stratekom planiranju zbog razliitosti turistikog sistema u odnosu na druge sisteme. Specifinost se ogleda u injenici da svaka turistika destinacija ima svoje karakteristike: infrastrukturnu razvijenost, prostornu udaljenost destinacije, nivo turistike razvijenosti, ekonomski razvoj, kvalitet ivota, zaposlenost, investicije i sl. Samo detaljna analiza svake turistike destinacije ini osnovu za formulaciju ciljeva, planova i mjera aktivnosti u procesu stratekog planiranja. Stoga je strateko planiranje u turizmu sveobuhvatan proces kojim se moraju uzeti u obzir sve karakteristike pojedinanih destinacija. 4.2. SWOT analiza turizma Republike Srpske

SWOT analiza koristi se kao metoda za prepoznavanje i utvrivanje kljunih faktora razvoja, potencijala za razvoj, te razvojnih ogranienja pojedine turistike destinacije. Na temelju SWOT analize odreuju se razvojna vizija, ciljevi, prioriteti, mjere i projekti koji e doprinjeti razvoju pojedine turistike destinacije za koju se izrauje strategija.

SWOT analiza omoguuje definisanje obiljeja koja predstavljaju razvojne snage, odnosno razvojne slabosti pojedine turistike regije. Nadalje, ova analiza pomae da se uzmu u obzir stanje i trendovi razvoja turizma u


52

irem okruenju, te da se ukae na osnovne razvojne mogunosti, odnosno pretnje koje mogu da se pojave. SWOT analiza izgleda ovako:7

Snage

o vrijedno prirodno bogatstvo o raznolikost prirodnih turistikih vrijednosti o ouvanost ivotne sredine o bogato kulturno-istorijsko nasljee o regionalne specifinosti turistikog proizvoda o zdrava hrana i tradicionalna kuhinja o relativno vei broj turistikih destinacija o blizina emitivnih turistikih centara o gostoprimstvo

Slabosti o nedostatak svijest

MR - Strategija Razvoja Turizma u Republici Srpskoj

Documents

Transcript of MR - Strategija Razvoja Turizma u Republici Srpskoj