MPSC - PSI-STI-ASST BookNo part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any...

No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

HetJe& Hejer#ee ceeie&oμe&keÀ veJeerve Je megOeeefjle DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

Printed at: Kings Security Printers Pvt. Ltd. Valsad

TEID : 937

þUkeÀ Jewefμe<ìîes: • meesHeer Je DeesIeJeleer Yee<ee. • meJe& efJe<e³eeb®eer megueYe Je cegÎsmeto ceeb[Ceer. • DeeJeμ³ekeÀ lesLes lekeÌles, vekeÀeμes Je Deeke=Àl³ee DebleYe&tle. • DeefOekeÀ mejeJeemeeþer Òel³eskeÀ efJe<e³ee®es YejHetj yengHe³ee&³eer Òeμve meceeefJe<ì. • ceeieerue HetJe& Hejer#eebceOeerue Òeμve efJe<e³eevegªHe JeieeakeÀjCeemeefnle meceeefJe<ì.

PSI-STI-ASSTTarget’s

First Edition: July 2015

cenejeä^ ueeskeÀmesJee Dee³eesieeÜejs efve³eesefpele veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

ÒemleeJevee vecemkeÀej ! ceneje<ì^ ueeskeÀmesJee Dee³eesiee®³ee efJeÐeeL³ee¥vee ìeiexì ÒekeÀeμeve ns veeJe pejer veJeerve Demeues lejer, SketÀCe efμe#eCe #es$eemeeþer ns veeJe yejs®e

Heefj®e³ee®es Deens. ìeiexì ÒekeÀeμeveeves DeeleeHe³e¥le efJeefJeOe μew#eefCekeÀ DeY³eeme¬eÀceeb®eer DeJJeue opee&®eer HegmlekesÀ ÒekeÀeefμele keÀªve efJeÐeeLeea, HeeuekeÀ DeeefCe efμe#ekeÀeb®ee efJeéeeme mebHeeove kesÀuee Deens. Dee³eesiee®³ee Hejer#eebJej DeeOeeefjle ne Deece®ee Heefnuee®e ÒekeÀuHe Demetve, ns HegmlekeÀ meJeexÊece nesC³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle.

ceneje<ì^ Dee³eesiee®³ee Heesueerme GHeefvejer#ekeÀ (PSI), efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ (STI), mene³ekeÀ (ASST) ³ee leerve Hejer#eeb®ee megOeeefjle DeY³eeme¬eÀce keWÀêmLeeveer þsJetve ns HegmlekeÀ efJekeÀefmele keÀjC³eele Deeues Deens. meKeesue DeY³eemeemeesyele®e `mceeì&' DeY³eeme ner keÀeUe®eer iejpe Deens. efJeμes<ele: Dee³eesiee®³ee Hejer#eeb®eer leer iegªefkeÀuueer®e Deens. l³eecegUs ³ee HegmlekeÀele meJe& efJe<e³eeb®³ee efJemle=le ceeb[Ceermeesyele®e cegÎsmeto ceeefnleer osC³eeJej Deecner cegK³elJes Yej efouee Deens. cenÊJeHetCe& ceeefnleeruee DeOeesjsKeve, DeeJeμ³ekeÀ lesLes lekeÌles, Deeke=Àl³ee ³eeb®³ee meceeJesμeeves efJeÐeeL³ee¥meeþer ne DeY³eeme megueYe keÀmee nesF&ue ³eekeÀ[s ue#e efoues Deens. efJe<e³ee®es DeekeÀueve, ceeefnleer®es mebkeÀueve DeeefCe leke&À ³eeb®³ee DeeOeejs mees[Jee³e®es Òeμve Deμee eflevner HeeleÈ³eebJej efJeÐeeLeea GÊecejerl³ee keÀeceefiejer keÀª μekeÀleerue ³ee®eer Deecnebuee Kee$eer Deens.

³eμee®es efμeKej ieeþC³eemeeþer DeLekeÀ HeefjÞece DeeefCe mejeJeeefμeJee³e He³ee&³e veener. Òel³eskeÀ efJe<e³ee®³ee meKeesue, HeefjHetCe& Je leHeμeerueJeej DeY³eemeekeÀefjlee Deecner ³ee HegmlekeÀele peemleerle peemle mejeJeemeeþer®es Òeμve Je ceeieerue HetJe& Hejer#eebceOeerue Òeμve ³eeb®ee meceeJesμe kesÀuee Deens. ³eecegUs efJeÐeeL³ee¥®ee efJe<e³e HekeÌkeÀe nesC³eeme efveefμ®ele®e ceole nesF&ue Je les HeefjHetCe& DeY³eemee®³ee keÀmeesìîee Heej Hee[t μekeÀleerue.

HegmlekeÀe®³ee DeesIeJel³ee uesKeveMewueercegUs ìeiexì®³ee ceeie&oμe&keÀe®es JesieUsHeCe efJeÐeeL³ee¥vee efveefμ®ele®e peeCeJesue. Del³eble meesH³ee Yee<esleerue ceeb[CeercegUs veeieefjkeÀMeem$eemeejK³ee eqkeÌue<ì HeCe cenÊJee®³ee efJe<e³ee®es menpe DeekeÀueve nesF&ue. lej FeflenemeemeejK³ee jbpekeÀ efJe<e³ee®ee ìHH³eeìHH³eeble Dee{eJee IesTve, cenÊJee®³ee Ieìvee DeOeesjsefKele kesÀu³ee Deensle. meceepemegOeejCes®eer oerIe& HejbHeje ueeYeuesu³ee ceneje<ì^eleerue meJe& cenÊJee®³ee meceepemegOeejkeÀeb®³ee keÀe³ee&®ee efJemle=le ceeieesJee ³ee HegmlekeÀele Iesleuee Deens; lej Yetieesueelener ceneje<ìeuee keWÀêmLeeveer þsJetve jep³ee®eer meefJemlej YeewieesefuekeÀ ceeefnleer osC³eeJej Yej efouee Deens. DeLe&μeem$e efkeÀ®ekeÀì Jeeìle Demeues, lejer les megueYe DeeefCe mebef#eHle mJeªHeele ceeb[u³eeme GÊecejerl³ee mecepetve Ieslee ³esles ns ³eeletve peeCeJesue, lej efJe%eeveemeejKee Òe®eb[ J³eeHleer®ee DeeefCe iegbleeiegbleer®ee efJe<e³ener DeekeÀueveeme meesHee nesF&ue Deμeejerleerves mHe<ì kesÀuee Deens. owvebefove peerJevee®ee DeefJeYeep³e Yeeie DemeCeeN³ee DebkeÀieefCele DeeefCe yegef×ceÊee ®ee®eCeer ³ee efJe<e³eeble Òel³eskeÀ ÒekeÀjCeevegmeej Òeμve efoues Demetve, DeeJeμ³ekeÀ lesLes Òeμveeb®es mHe<ìerkeÀjCener kesÀues Deens. lemes®e, ieefCeleele Òeμveeb®eer meesHes les keÀþerCe Deμee mJeªHeele ceeb[Ceer kesÀueer Deens. ®eeuet Ie[ecees[er DeeefCe meeceev³e%eeve efJeYeeieeble efJeefJeOe #es$eebleerue yengcetu³e ceeefnleer DebleYet&le kesÀueer Deens, Hejbleg ³ee efJe<e³eeb®eer J³eeHleer Dece³ee&efole Demeu³eeves l³eemeeþer efJeÐeeL³ee¥vee DeKeb[ %eeveepe&veeefμeJee³e He³ee&³e veener, ns cee$e Kejs!

³eμeemeeþer Òe³elve lej meieUs®e keÀjleele, HeCe ³eesi³e efoμesves Òe³elve keÀjCeejs®e ³eμemJeer nesleele. ìeiexì ÒekeÀeμevee®es ns HegmlekeÀ DeeHeu³ee Òe³elveebvee ³eesi³e efoμee osF&ue ³eeyeÎue Deecnebuee ¢{ efJeμJeeme Deens.

HegmlekeÀ DeefOekeÀeefOekeÀ Glke=À<ì nesC³eekeÀefjlee DeeHeuee DeefYeÒee³e DeeefCe yengcetu³e met®evee mJeeieleen& Deensle. meJe& efJeÐeeL³ee¥vee Hejer#esmeeþer ceve:HetJe&keÀ μegYes®íe!

³eμeJeble Jne, iegCeJeble Jne! Oev³eJeeo ! ÒekeÀeμekeÀ

mHeOee& Hejer#ee ns meeO³e Deens, lej DeY³eeme l³eemeeþer®es meeOeve Deens. meeO³e-meeOeve ³eeb®³eemeesyele®e ÒesjCee, efpeÎ DeeefCeef®ekeÀeìer ³eeb®eer Deletì pees[ DemeeJeer ueeieles. ³eMe ÒeeHle keÀjCeejs DeeHeu³eemeejKes®e meJe&meeOeejCe efJeÐeeLeea Demeleele. HeCe l³eeb®eerDemeeceev³e cesnvele l³eebvee ³eMemJeer keÀjles. mHeOee& Hejer#eeb®ee ìHHee Heej keÀªve Deepe G®®e HeoebJej efJejepeceeve Demeuesu³ee ceepeerHejer#eeLeeA®³ee cegueeKeleer cnCetve®e Deecner ³ee HegmlekeÀele meceeefJe<ì kesÀu³ee Deensle. l³eeb®es ÒesjkeÀ Meyo, DevegYeJekeÀLeve ³eebcegUsefJeÐeeL³ee¥vee Òeeslmeenve efceUsue, He³ee&³eeves DeY³eemeeuee DeefOekeÀ ieleer Je YekeÌkeÀceHeCee ÒeeHle nesF&ue ³ee®eer Kee$eer Jeeìles.

DevegYeJee®es yeesue !

HeerSmeDee³e – SmeìerDee³e- mene³ekeÀ ³ee Heoebmeeþer®³ee Hejer#ee cenejeä^ ueeskeÀmesJee Dee³eesieeleHexÀ IesC³eele ³esCeeN³ee efJeefJeOe Hejer#eebHewkeÀer Del³eble ueeskeÀefÒe³e DeeefCe cenÊJee®³ee Hejer#ee Deensle. ³ee Hejer#eebvee efceUCeeje Òeeflemeeo efoJemeWefoJeme Jee{le Deens l³eecegUs ³ee Hejer#eeb®eer ieebYeer³ee&ves DeeefCe yeejkeÀeF&ves le³eejer keÀjCes Del³eble cenÊJee®es þjles. ³eemeeþer Hejer#esmeeþer®³ee leebef$ekeÀ efvekeÀ<eebJej ue#e osCes osKeerue eflelekesÀ®e iejpes®es Deens. les Heg{erueÒeceeCes: Hejer#es®es mJeªHe: Hejer#ee HeerSmeDee³e SmeìerDee³e Deefmemìbì HetJe& 100 iegCe, yengHe³ee&³eer, Jemlegefveÿ 100 iegCe, yengHe³ee&³eer, Jemlegefveÿ 100 iegCe, yengHe³ee&³eer, Jemlegefveÿ cegK³e HesHej ¬eÀ 1- 100 iegCe

HesHej ¬eÀ 2-100 iegCe MeejerefjkeÀ ®ee®eCeer- 100 iegCe

HesHej ¬eÀ 1- 100 iegCe HesHej ¬eÀ 2-100 iegCe

HesHej ¬eÀ 1- 100 iegCe HesHej ¬eÀ 2-100 iegCe

cegueeKele 40 iegCe ueeiet veener ueeiet veener Hee$eles®³ee Deìer: 1. HeerSmeDee³e-HetJe& DeeefCe cegK³e Hejer#esmeeþer: i. Yeejleer³e veeieefjkeÀlJe. ii. Je³eesce³ee&oe 19 les 28 Je<ex. iii. G®®e Je³eesce³ee&oe Keeueerue yeeyeleerle efμeefLeue#ece: De. ceneje<ì^ μeemeveeves ceev³elee efouesu³ee ceeieemeJeieea³e GcesoJeejebkeÀefjlee 3 Je<ee¥He³e¥le efμeefLeue#ece jenerue. ye. Hee$e KesUe[tb®³ee yeeyeleerle 5 Je<ee¥He³e¥le. keÀ. DeeCeeryeeCeer Je DeuHemesJee jepeefo<þ DeefOekeÀejer ³eeb®esmeeþer keÀceeue Je³eesce³ee&oe 5 Je<ee&ves efμeefLeue kesÀueer peeF&ue. iv. μew#eefCekeÀ Den&lee: De. ceev³eleeÒeeHle efJeÐeeHeerþe®eer HeoJeer efkebÀJee ceneje<ì^ μeemeveeves HeoJeer®³ee mecelegu³e cnCetve ceev³e kesÀuesueer Den&lee. ye. cejeþer Yee<es®es %eeve DeeJeμ³ekeÀ keÀ. pes GcesoJeej HeoJeer®³ee μesJeì®³ee Je<ee&®³ee Hejer#esme yemeues Deensle Demes GcesoJeej meg×e HetJe& Hejer#esme leelHegjles Hee$e Demeleerue. Hejbleg Heesueerme

GHeefvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee-2014 keÀefjlee Den&leeÒeeHle þjCeeN³ee GcesoJeejebveer Heesueerme GHeefvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee-2014 Hejer#es®eer ceeefnleer mJeerkeÀejC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HeoJeer Hejer#ee GÊeerCe& nesCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue.

[. p³ee HeoJeermeeþer DebleJee&efmelee (Internship) efveOee&efjle kesÀueer Demesue Deμeer HeoJeer OeejCe keÀjCeeN³ee GcesoJeejebveer DebleJee&efmelee cegK³e Hejer#es®eer ceeefnleer mJeerkeÀejC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HetCe& kesÀueer Demesue lej®e l³eeuee HeoJeerOej mecepeC³eele ³esF&ue.

v. μeejerefjkeÀ Hee$elee: De. Heg©<eebmeeþer: Gb®eer 165 mesceer (DeveJeeCeer) Je íeleer efkeÀceeve 79 mesceer DeeefCe HegÀieJetve 84 mesceer (keÀceerle keÀceer efJemleej 5 mesceer). ye. ceefnueebmeeþer: Gb®eer 157 mesceer (DeveJeeCeer) vi. DeHebie Deej#eCeeyeeyele: DeHebie GcesoJeej Hee$e veener. 2. SmeìerDee³e DeeefCe Deefmemìbì - HetJe& DeeefCe cegK³e Hejer#esmeeþer: i. Yeejleer³e veeieefjkeÀlJe. ii. Je³eesce³ee&oe 19 les 33 Je<ex iii. G®®e Je³eesce³ee&oe Keeueerue yeeyeleerle efμeefLeue#ece: De. ceneje<ì^ μeemeveeves ceev³elee efouesu³ee ceeieemeJeieea³e GcesoJeejeb®³ee yeeyeleerle 5 Je<ee¥He³e¥le. ye. efJekeÀueebie GcesoJeejeb®³ee yeeyeleerle 45 Je<ee¥He³e¥le. keÀ. Hee$e KesUe[tb®³ee yeeyeleerle 5 Je<ee&He³e¥le.

Hejer#esefJe<e³eer cenÊJee®eer ceeefnleer

[. ceepeer mewefvekeÀ, DeeCeeryeeCeer Je DeuHemesJee jepeeefo<" DeefOekeÀejer ³eeb®esmeeþer keÀceeue Je³eesce³ee&oe 5 Je<ee¥He³e¥le. F. efJeefnle Je³eesce³ee&oe Flej keÀesCel³eener yeeyeleerle efμeefLeue kesÀueer peeCeej veener. HeÀ. Je³eesce³ee&oe efμeefLeuelesyeeyele keÀesCeleerner SkeÀ meJeuele (DeefOekeÀlece) ueeiet nesF&ue. iv. μew#eefCekeÀ Den&lee: De. meebefJeefOekeÀ efJeÐeeHeerþe®eer HeoJeer efkebÀJee ceneje<ì^ μeemeveeves ceev³e kesÀuesueer HeoJeerμeer mecelegu³e Den&lee. ye. cejeþer Yee<es®es %eeve DeeJeμ³ekeÀ. keÀ. HeoJeer Hejer#esme yemeuesues GcesoJeej Òemlegle HetJe& Hejer#esme leelHegjles Hee$e Demeleerue. Hejbleg efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee-2014 ®³ee

ÒeJesμeemeeþer Hee$e þjCeeN³ee GcesoJeejebveer efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee 2014 keÀefjlee efJeefnle ceeefnleer mJeerkeÀejC³ee®³ee efJeefnle Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HeoJeer Hejer#ee GÊeerCe& nesCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue.

[. DebleJee&efmelee (Internship) efveOee&efjle kesÀueer Demesue Deμeer HeoJeer OeejCe keÀjCeeN³ee GcesoJeejebveer DebleJee&efmelee cegK³e Hejer#es®es Depe& mJeerkeÀejC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HetCe& kesÀueer Demesue lej®e l³eeuee HeoJeerOej mecepeC³eele ³esF&ue.

Hejer#es®es μegukeÀ:

Hejer#es®es veeJe HeerSmeDee³e SmeìerDee³e Deefmemìbì

HetJe& cegK³e HetJe& cegK³e HetJe& cegK³e Deceeieeme ` 365 ` 515 ` 365 ` 515 ` 365 ` 515 ceeieeme ` 265 ` 315 ` 265 ` 315 ` 265 ` 315 ceepeer mewefvekeÀ ` 15 ` 15 ` 15 ` 15

JesleveÞesCeer- © 9,300-34800(ûess[ Hes-4300) DeefOekeÀ YeÊes. SketÀCe efJeÊeueyOeer- © 21,752 Depe& keÀjC³ee®eer He×le: 1 Òemlegle Hejer#esmeeþer Depe& HeÀkeÌle Dee@veueeF&ve He×leerves mJeerkeÀejC³eele ³esleerue. Flej keÀesCel³eener ÒekeÀejs Depe& mJeerkeÀejC³eele ³esCeej veenerle. 2 Hee$e GcesoJeejeuee Jesye-yesm[ (Web-based) Dee@veueeF&ve Depe& https://mahampsc.mahaonline.gov.in JesyemeeF&ìÜejs Dee³eesieeves GuuesKe

kesÀuesu³ee keÀeueeJeOeerle®e meeoj keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue. 3 Dee@veueeF&ve He×leerves Depe& meeoj keÀjC³ee®³ee meefJemlej met®evee Dee³eesiee®³ee https://mahampsc.mahaonline.gov.in ³ee mebkesÀmLeUeJej

GHeueyOe Deensle. 4 efJeefnle He×leerves Dee³eesieeme Depe& meeoj kesÀu³eeveblej efJeefnle cegoleerle Hejer#ee μegukeÀ Yeju³eeefμeJee³e Depe& efJe®eejele Iesleuee peeCeej veener. 5 Dee³eesieeves efveefμ®ele kesÀuesues Hejer#ee μegukeÀ Keeueerue He×leerves Yejlee ³esF&ue. i. Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es ®eueveeÜejs ii. vesìyeBefkebÀie iii. [sefyeì keÀe[& iv. ¬esÀef[ì keÀe[& v. mebûeece keWÀê/meerSmemeer (veeieefjkeÀ mesJee keWÀê) 6 https://mahampsc.mahaonline.gov.in ³ee JesyemeeF&ìJej, mebûeece keWÀê (ûeeceHeb®ee³eble) DeeefCe meerSmemeer®eer met®eer GHeueyOe Deens. 7 Hejer#ee μegukeÀe®ee YejCee keÀjC³eekeÀefjlee GcesoJeejebveer Keeueer veceto kesÀuesu³ee He×leer®ee DeJeuebye keÀjeJee: i. μegukeÀ YejC³eekeÀefjlee cegK³e He=<þe®³ee [eJ³ee YeeieeJejerue ’ceePes Keeles“ ³ee efuebkeÀ Jej eqkeÌuekeÀ keÀjeJes. ii. ’ceePes Keeles“ ³ee efuebkeÀ Jej eqkeÌuekeÀ kesÀu³eeveblej GcesoJeejeves Depe& kesÀuesu³ee Heoeb®eer ³eeoer μegukeÀ Yeju³ee®³ee / ve Yeju³ee®³ee veeWoermen

efomesue. p³ee Heoemeceesj Unpaid Demes efueefnuesues Demesue, l³ee efþkeÀeCeer ‘Pay Now’ Deμeer efuebkeÀ GHeueyOe Demesue. iii. ‘Pay Now’ ³ee efuebkeÀ Jej eqkeÌuekeÀ kesÀu³eeveblej 3 He³ee&³e GHeueyOe nesleerue. 1. Dee@veueeF&ve HesceWì 2. veeiejer megefJeOee keWÀê 3. ®eueveeÜejs iv. GcesoJeej ¬esÀef[ì keÀe[&, [sefyeì keÀe[& DeLeJee vesìyeBefkebÀie®³ee meene³³eeves Dee@veueeF&ve HesceWì keÀª μekeÀleerue.

v. veeiejer megefJeOee keWÀê ne He³ee&³e efveJe[u³eeme, GHeueyOe nesCeeN³ee HeeJeleer®eer Òele IesTve veeiejer megefJeOee keWÀê DeLeJee mebûeece keWÀêele peeTve μegukeÀe®ee YejCee kesÀuee peeT μekeÀlees. GHejeskeÌle keÀe³e&keener Depe& meeoj keÀjC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHetJeea HetCe& keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue.

vi. GcesoJeejeves ®eueveeÜejs ne He³ee&³e efveJe[u³eeme, GHeueyOe nesCeeN³ee ®euevee®eer Òele IesTve Yeejleer³e mìsì yeBkesÀ®³ee keÀesCel³eener μeeKesle, yeBkesÀ®³ee keÀe³ee&ue³eerve JesUsle μegukeÀe®ee YejCee kesÀuee peeT μekeÀlees.

vii. Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es ®eueeveÜejs μegukeÀ YejC³ee®ee He³ee&³e efveJe[uesu³ee GcesoJeejeves Depe& meeoj kesÀu³ee®³ee oesve leemeeveblej DeLeJee μesJeì®³ee efoJeμeer Depe& meeoj keÀjCeeN³ee GcesoJeejebveer l³eeHeg{erue keÀecekeÀepee®³ee efoJeμeer yeBkesÀ®³ee keÀe³ee&ue³eerve JesUsle Hejer#ee μegukeÀ YejCes DeeJeμ³ekeÀ Deens.

viii. Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es ®eueveeÜejs μegukeÀe®ee YejCee keÀjleerue, Demes GcesoJeej μegukeÀ Yeju³ee®³ee efoveebkeÀe®³ee ogmeN³ee efoJeμeer keWÀê efveJe[er®eer Òeef¬eÀ³ee keÀª μekeÀleerue. pej ne ogmeje efoJeme keÀe³ee&ue³eerve megÆer DeLeJee jefJeJeej®ee Demesue lej GcesoJeej meoj keÀe³e&Jeener l³eeveblej ueies®e ³esCeeN³ee Heg{erue keÀe³ee&ue³eerve keÀecekeÀepee®³ee efoJeμeer keÀª μekeÀleerue.

ix. Òemlegle Hejer#esHetJeea 7 efoJeme Deieesoj GcesoJeejeme ÒeJesμeÒeceeCeHe$e l³ee®³ee ÒeesHeÀeF&ueÜejs GHeueyOe keÀªve osC³eele ³esF&ue. l³ee®eer Òele GcesoJeejeves Hejer#esHetJeea [eTveuees[ keÀªve IesCes Je Hejer#es®³eeJesUer meeoj keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ Deens.

8. Hejer#es®³eeJesUer GcesoJeejeves ÒeJesμeÒeceeCeHe$e DeeCeCes mekeÌleer®es Deens. l³eeefμeJee³e, Hejer#esme ÒeJesμe efouee peeCeej veener. 9. Òemlegle DeefOemet®evesceO³es Hejer#esmeboYee&leerue mebef#eHle leHeμeerue efouesuee Deens. cegK³e Hejer#es®³ee ÒeJesμeemeeþer Depe& keÀjC³ee®eer He×le, DeeJeμ³ekeÀ Den&lee,

Deej#eCe, Je³eesce³ee&oe, μegukeÀ, efveJe[er®eer meJe&meeOeejCe Òeef¬eÀ³ee, Hejer#ee ³eespevee, DeY³eeme¬eÀce Fl³eeoeRyeeyele®³ee meefJemlej leHeμeerueemeeþer Dee³eesiee®³ee www.mpsc.gov.in ³ee JesyemeeF&ìJejerue mHeOee& Hejer#esDebleie&le `GcesoJeejebvee meJe&meeOeejCe met®evee' lemes®e Hejer#ee efJeYeeieeleerue `Heesueerme GHeefvejer#ekeÀ / efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ / mene³ekeÀ Hejer#eeb' ³ee efuebkeÌmeJej GHeueyOe keÀjC³eele Deeuesu³ee ceeefnleer®es DeJeueeskeÀve keÀjeJes. Dee³eesiee®³ee JesyemeeF&ìJej Òeefme× keÀjC³eele Deeuesueer Hejer#esyeeyele®eer ceeefnleer lemes®e DeefOemet®evee DeefOeke=Àle mecepeC³eele ³esF&ue.

10. efJeefnle He×leerves Depe& meeoj keÀªve μegukeÀ YejC³ee®eer lemes®e mìsì yeBkesÀceO³es Hejer#ee μegukeÀ YejC³eekeÀefjlee ®euevee®eer Òele IesC³ee®eer keÀe³e&Jeener Dee³eesieeves efouesu³ee Depe& mJeerke=Àleer®³ee μesJeì®³ee leejKesuee 23.59 JeepesHe³e¥le HetCe& keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ Deens. l³eebvelej meoj kesyeefuebkeÀ yebo nesles.

11. ®eueveeÜejs Hejer#eeμegukeÀ YejeJe³ee®es Peeu³eeme Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es Dee³eesieeves efouesu³ee leejKesHe³e¥le yeBkesÀ®³ee keÀe³ee&ue³eerve JesUsle YejCes yebOevekeÀejkeÀ Deens. efJeefnle efoveebkeÀeveblej Hejer#ee μegukeÀ Yeju³eeme JewOe ceeveues peeCeej veener, lemes®e Hejer#ee μegukeÀe®ee HejleeJeener kesÀuee peeCeej veener.

12. mene³ekeÀ (cegK³e) Hejer#es®ee DeY³ee¬eÀce Dee³eesiee®³ee www.mpsc.gov.in ³ee JesyemeeF&ìJej GHeueyOe Deens. Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce: I. HeerSmeDee³e-SmeìerDee³e-Deefmemìbì HetJe& Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce: meeceev³e #ecelee ®ee®eCeer : (efJe<e³e mebkesÀleebkeÀ - 012) ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. 1. ®eeuet Ie[ecees[er - peeieeflekeÀ lemes®e Yeejleeleerue. 2. veeieefjkeÀμeem$e - Yeejlee®³ee Ieìves®ee ÒeeLeefcekeÀ DeY³eeme, jep³e J³eJemLeeHeve (Òeμeemeve) ûeece J³eJemLeeHeve (Òeμeemeve). 3. DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee (efJeμes<ele: ceneje<ìê®ee) Fefleneme. 4. Yetieesue He=LJeer, peieeleerue efJeYeeie, nJeeceeve, De#eebμe-jsKeebμe, ceneje<ìêleerue peefceveer®es ÒekeÀej, Hepe&v³eceeve, ÒecegKe efHekesÀ, μenjs, veÐee,

GÐeesieOebos, Fl³eeoer. 5. DeLe&J³eJemLee-Yeejleeleerue DeLe&J³eJemLee - je<ìêr³e GlHeVe, μesleer, GÐeesie, HejkeÀer³e J³eeHeej, yeBefkebÀie, ueeskeÀmebK³ee, oeefjêîe Je yesjespeieejer,

cegêe DeeefCe jepekeÀes<eer³e veerleer Fl³eeoer μeemekeÀer³e DeLe&J³eJemLee - DeLe&mebkeÀuHe, uesKee, uesKeeHejer#eCe Fl³eeoer. 6. meeceev³e efJe%eeve - YeeweflekeÀμeem$e (efHeÀefpekeÌme), jmee³eveμeem$e (kesÀefcemìêr), ÒeeefCeμeem$e (PetDeesuee@peer), JevemHeleerμeem$e (yee@ìveer),

Deejesi³eμeem$e (ne³epeerve) 7. yegef×ceeHeve ®ee®eCeer Je DebkeÀieefCele

II. cegK³e Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce: 1. HeerSmeDee³e cegK³e Hejer#ee: HesHej ¬eÀceebkeÀ – 1 cejeþer Je Fbûepeer cejeþer: meJe&meeceev³e μeyomebûen, JeekeÌ³ej®evee, cnCeer Je JeekeÌÒe®eej ³eeb®ee DeLe& DeeefCe GHe³eesie lemes®e GleeN³eeJejerue Òeμveeb®eer GÊejs. Fbûepeer: Common Vocabulary, Sentence structure, Grammar, use of Idioms and phrases and their meaning

and comprehension of passage. HesHej ¬eÀceebkeÀ 2 meeceev³e %eeve, yegef×ceeHeve Je efJe<e³ee®es %eeve: - ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. i. ®eeuet Ie[ecees[er – peeieeflekeÀ lemes®e Yeejleeleerue. ii. yegef×ceÊee ®ee®eCeer. iii. ceneje<ìê®ee Yetieesue: ceneje<ìê®ee j®eveelcekeÀ (Physical) Yetieesue, cegK³e j®eveelcekeÀ (Physiographic) efJeYeeie, Climate, Hepe&v³eceeve Je

leeHeceeve, Hepe&v³eeleerue efJeYeeieJeej yeoue, veÐee, HeJe&le Je [eWiej, jepekeÀer³e efJeYeeie, ÒeμeemekeÀer³e efJeYeeie, vewmeefie&keÀ mebHeÊeer-Jeves Je Keefvepes, ceeveJeer Je meeceeefpekeÀ Yetieesue-ueeskeÀmebK³ee (Population), migration of Population Je l³ee®es Source DeeefCe Destination Jejerue HeefjCeece, ûeeceerCe Jeml³ee Je leeb[s, PeesHe[HeÆîee Je l³eeb®es Òeμve, meble iee[ies yeeyee ûeece mJe®ílee DeefYe³eeve.

iv. ceneje<ìê®ee Fefleneme: meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ peeie=leer (1885-1947), cenÊJee®³ee J³ekeÌleeR®es keÀece mJeeleb$³eHetJe& Yeejleeleerue meeceeefpekeÀ peeie=leerleerue

Jele&ceeveHe$es Je efμe#eCee®ee HeefjCeece / Yeeie, mJeeleb$³eHetJe& keÀeUeleerue Flej mecekeÀeueerve ®eUJeUer, je<ìêr³e ®eUJeUer. v. Yeejleer³e jep³eIeìvee: Ieìvee keÀμeer le³eej Peeueer DeeefCe Ieìves®³ee ÒemleeJevesceeie®eer YetefcekeÀe Je leÊJes, Ieìves®eer cenÊJee®eer keÀueces/þUkeÀ Jewefμe<ìîes, keWÀê Je

jep³e mebyebOe, efveOeceea jep³e, cetueYetle nkeÌkeÀ Je keÀle&J³es, jep³ee®³ee OeesjCee®eer ceeie&oμe&keÀ leÊJes-efμe#eCe, ³egefveHeÀe@ce& efmeJnerue keÀes[, mJeleb$e v³ee³eHeeefuekeÀe, jep³eHeeue, cegK³eceb$eer Je cebef$eceb[U-Role, DeefOekeÀej Je keÀe³ex, jep³e efJeOeerceb[U-efJeOeevemeYee, efJeOeeveHeefj<eo Je l³eeb®es meom³e, DeefOekeÀej, keÀe³e& Je Role, efJeOeer meefcel³ee.

vi. ceeefnleer DeefOekeÀej DeefOeefve³ece : 2005 vii. mebieCekeÀ Je ceeefnleer leb$e%eeve: DeeOegefvekeÀ meceepeeleerue mebieCekeÀe®eer YetefcekeÀe, JesieJesieÈ³ee #es$eeleerue peerJeveele mebieCekeÀe®ee JeeHej, [eìe keÀc³egefvekesÀμeve, vesìJeefke¥Àie

DeeefCe Jesye ìskeÌvee@uee@peer, mee³eyej iegvns Je l³eeJejerue ÒeefleyebOe Je ³ee mebyebOeeleerue keÀe³eos Je kesÀme mì[erpe (case law) veJeerve GÐeesie cnCetve ceeefnleer leb$e%eevee®ee efvejefvejeÈ³ee mesJee megefJeOeeb®eer ceeefnleer efceUC³eemeeþer nesCeeje GHe³eesie, Yeejleeleerue ceeefnleer leb$e%eeve GÐeesiee®eer Jee{ Je l³ee®ee opee&, μeemevee®es keÀe³e&¬eÀce pemes ceeref[³ee ue@ye Sefμe³ee, efJeÐee Jeeefnveer, %eeve Jeeefnveer, meecetefnkeÀ ceeefnleer keWÀê Fl³eeoer.

viii. ceeveJeer nkeÌkeÀ Je peyeeyeoeN³ee: mebkeÀuHevee - Deeblejeje<ìêr³e ceeveJeer nkeÌkeÀ ceevekeÀ, l³eemeboYee&leerue Yeejleer³e jep³eIeìvesleerue lejleto, Yeejleeleerue ceeveJeer nkeÌkeÀ Je

peyeeyeoeN³ee ³eb$eCes®eer DebceueyepeeJeCeer Je mebj#eCe, Yeejleeleerue ceeveJeer nkeÌkeÀ ®eUJeU, ceeveJeer nkeÌkeÀeHeemetve Jebef®ele jenC³ee®³ee mecem³ee, ieefjyeer, efvej#ejlee, yeskeÀejer, meeceeefpekeÀ-meebmke=ÀeflekeÀ-Oeeefce&keÀ ÒeLee ³eemeejK³ee De[®eCeer, (efnbmee®eej, Ye´<ìe®eej, onμeleJeeo, keÀeceieejeb®es μees<eCe, mebjef#ele iegvnsieejer Fl³eeoer.) ueeskeÀμeener J³eJemLesleerue SkeÀceskeÀeb®es nkeÌkeÀ DeeefCe ceeveJeer Òeefle<þe Je SkeÀles®ee Deeoj keÀjC³eemebyebOeer Òeefμe#eCee®eer iejpe Je cenÊJe, veeiejer nkeÌkeÀ mebj#eCe DeefOeefve³ece 1955, ceeveJeer nkeÌkeÀ mebj#eCe DeefOeefve³ece 1993, keÀewìgbefyekeÀ efnbmee®eejeHeemetve ceefnueeb®es mebj#eCe DeefOeefve³ece 2005, keÀewìgbefyekeÀ efnbmee®eejeHeemetve ceefnueeb®es mebj#eCe efve³ece 2005, Devegmetef®ele peeleer Je Devegmetef®ele peceeleer (Del³ee®eejeme ÒeefleyebOe) DeefOeefve³ece 1989, ngb[eyeboer DeefOeefve³ece 1961, cenelcee ieebOeer lebìecegkeÌleer DeefYe³eeve.

ix. cegbyeF& Heesueerme keÀe³eoe. x. Yeejleer³e ob[ mebefnlee. xi. HeÀewpeoejer Òeef¬eÀ³ee mebefnlee- 1973. xii. Yeejleer³e HegjeJee keÀe³eoe (Indian Evidence Act.)

2. SmeìerDee³e cegK³e Hejer#ee: HesHej ¬eÀceebkeÀ – 1 cejeþer Je Fbûepeer cejeþer: meJe&meeceev³e μeyomebûen, JeekeÌ³ej®evee, cnCeer Je JeekeÌÒe®eej ³eeb®ee DeLe& DeeefCe GHe³eesie lemes®e GleeN³eeJejerue Òeμveeb®eer GÊejs. Fbûepeer: Common Vocabulary, Sentence structure, Grammar, use of Idioms and phrases and their meaning

and comprehension of passage. HesHej ¬eÀceebkeÀ 2 meeceev³e %eeve, yegef×ceeHeve Je efJe<e³ee®es %eeve: - ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. i. les vii. ³eemeeþer HeerSmeDee³e cegK³e Hejer#es®³ee DeY³eeme¬eÀceeleerue HesHej ¬eÀ. 2 ceOeerue i. les vii. ³ee IeìkeÀeb®ee leHeμeerue Jee®ee. viii. efve³eespeve: Òeef¬eÀ³ee, ÒekeÀej, Yeejlee®³ee Heefnu³ee les oneJ³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeves®ee Dee{eJee, cetu³eebkeÀve, meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ efJekeÀemee®es

efveoxμeHeÀuekeÀ, jep³e DeeefCe mLeeefvekeÀ HeeleUerJejerue efve³eespeve, efJekeWÀêerkeÀjCe, 73 Je 74 Jeer Ieìvee og©mleer, Yeejleer³e DeLe&J³eJemLee, #es$eer³e efJekeÀemee®ee keÀue Je mesJee #es$ee®eer ªHejs<ee, Yeejleer³e DeLe&J³eJemLes®³ee meceesjerue DeeJneves, ieefjyeer, yesjespeieejer DeeefCe ÒeeosefμekeÀ Demeceleesue.

ix. μenjer ûeeceerCe Yeeieeleerue Hee³eeYetle megefJeOeeb®ee efJekeÀeme: Hee³eeYetle megefJeOeeb®eer iejpe Je cenÊJe, meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ Hee³eeYetle megefJeOeeb®ee efJekeÀeme DeeefCe Jee{-pemes Tpee&, HeeCeerHegjJeþe Je

ceueefve:meejCe, ie=n, HeefjJenve (jmles, yeboj Fl³eeoer), oUCeJeUCe (Heesmì Je leej, otjmeb®eej) jsef[Dees, ìer.Jner., Fbìjvesì ¬eÀe³eefmeme, Yeejleeleerue FvÖeÀemì^keÌ®ej®es Òeμve Je ³ee mebyebOeer®es OeesjCe Je l³eeJejerue He³ee&³e: Keepeieer Je meeJe&peefvekeÀ #es$eeleerue Yeeieeroejer, SHeÀ.[er. Dee³e. DeeefCe FvÖeÀemì^keÌ®ej [sJnueHeceWì, FvÖeÀemì^keÌ®ej efJekeÀemee®es KeepeieerkeÀjCe, jep³e Je keWÀê mejkeÀej®es FvÖeÀemì^keÌ®ej efJekeÀemee®es OeesjCe, ûeeceerCe Je μenjer Yeeieeleerue HeefjJenve Je ie=n ³ee efJe<e³eeJejerue Òeμve Je l³eeJejerue keWÀê Je jep³e mejkeÀej®es keÀe³e&¬eÀce Je GHe¬eÀceμeeruelee.

x. DeeefLe&keÀ megOeejCee Je keÀe³eos: HeeμJe&Yetceer, GoejerkeÀjCe, KeepeieerkeÀjCe, peeieeflekeÀerkeÀjCe mebkeÀuHevee Je l³ee®ee DeLe& DeeefCe J³eeHleer, ce³ee&oe, keWÀê Je jep³e

mlejeJejerue DeeefLe&keÀ megOeejCee, WTO, lejlegoer DeeefCe megOeejCee DeeefCe l³ee®es Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesJejerue DeHesef#ele HeefjCeece, Òeμve Je mecem³ee, GST, efJe¬eÀerkeÀj, VAT, WTO Fl³eeoeRμeer mebyebefOele keÀe³eos/efve³ece.

xi. Deeblejje<ìêr³e J³eeHeej Je Deeblejje<ìêr³e Yeeb[Jeue ®eUJeU: peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee ³egieeleerue met$e Je keÀue, Jee{, j®evee DeeefCe Yeejlee®³ee Deeblejje<ìêr³e J³eeHeeje®eer efoμee, Yeejleer³e

Deeblejje<ìêr³e J³eeHeeje®es OeesjCe, efve³ee&leerleerue Jee{, WTO DeeefCe Deeblejje<ìêr³e J³eeHeej efJeosμeer Yeeb[Jeuee®ee DeebleÒeJeen, j®evee Je Jee{, FDI J³eeHeej, Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee yengDeeblejje<ìêr³e mebmLee, IMF peeieeflekeÀ yeBkeÀ, IDA Fbìjve@μeveue ¬esÀef[ì jsefìbie.

xii. meeJe&peefvekeÀ efJeÊe J³eJemLee: cenmeguee®es meeOeve, ì@keÌme, vee@veì@keÌme, Yeejleeleerue keWÀê Je jep³eeleerue meeJe&peefvekeÀ $eÝCe, keWÀê Je jep³ee®eer meeJe&peefvekeÀ Ke®e& Jee{,

meeJe&peefvekeÀ Ke®e&, megOeejCee keÀeceeJej DeeOeeefjle DeLe&mebkeÀuHe, μetv³eeOeeefjle DeLe&mebkeÀuHe, Yeejleeleerue keÀjmegOeejCee Dee{eJee, jep³e HeeleUerJejerue keÀjmegOeejCee VAT meeJe&peefvekeÀ $eÝCe Jee{, j®evee DeeefCe Yeej, jep³ee®eer keÀpe&yeepeejerHeCee®eer keWÀêeuee mecem³ee, jepekeÀes<eer³e legì, mebkeÀuHevee, legìer®es efve³eb$eCe, keWÀê, jep³e Je efjPeJn& yeBkesÀ®es GHe¬eÀce, Yeejleeleerue jepekeÀes<eer³e megOeejCee, keWÀê Je jep³emlejeJejerue Dee{eJee.

3. Deefmemìbì cegK³e Hejer#ee: HesHej ¬eÀceebkeÀ – 1 cejeþer Je Fbûepeer cejeþer: meJe&meeceev³e μeyomebûen, JeekeÌ³ej®evee, cnCeer Je JeekedÀÒe®eej ³eeb®ee DeLe& DeeefCe GHe³eesie lemes®e GleeN³eeJejerue Òeμveeb®eer GÊejs Fbûepeer: Common Vocabulary, Sentence structure, Grammar, use of Idioms and phrases and their meaning

and comprehension of passage.

HesHej ¬eÀceebkeÀ 2 meeceev³e %eeve, yegef×ceeHeve Je efJe<e³ee®es %eeve: - ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. i. les vii. ³eemeeþer HeerSmeDee³e cegK³e Hejer#es®³ee DeY³eeme¬eÀceeleerue HesHej ¬eÀ. 2 ceOeerue i. les vii. ³ee IeìkeÀeb®ee leHeμeerue Jee®ee. viii. jepekeÀer³e ³eb$eCee (μeemevee®eer j®evee DeefOekeÀej Je keÀe³ex) keWÀê mejkeÀej keWÀêer³e efJeOeerceb[U DeeefCe jep³e mejkeÀej Je

Òeμeemeve (ceneje<ì^e®ee efJeμes<e meboYe&) ix. efpeune Òeμeemeve, ûeeceerCe DeeefCe veeiejer mLeeefvekeÀ μeemeve x. v³ee³eceb[U: v³ee³eceb[Ue®eer j®evee, SkeÀeeqlcekeÀ v³ee³eceb[U-keÀe³ex, meJeex®®e v³ee³eeue³e Je G®®e v³ee³eeue³ee®eer YetefcekeÀe Je DeefOekeÀej, og³³ece

v³ee³eeue³es-ueeskeÀHeeue, ueeskeÀe³egkeÌle DeeefCe ueeskeÀ v³ee³eeue³e meebefJeOeeefvekeÀ Deeosμee®es j#eCe keÀjCeejs v³ee³eceb[U, v³ee³eeue³eerve meef¬eÀ³elee, peveefnle ³eeef®ekeÀe.

Hejer#esefJe<e³eer®³ee cenÊJee®³ee met®evee: SkeÀoe Hejer#ee Ðee³e®es þjefJeu³eeJej meJe&ÒeLece Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce MeyoMe: heeþ keÀje. FlekeÀe keÀer lees legce®³ee peieC³ee®ee SkeÀ Yeeie nesT

Ðee. ³eecegUs Hejer#es®ee DeeJeekeÀe keÀUC³eeme DeeefCe HegmlekesÀ efveJe[leevee l³ee®eer ceole nesF&ue. DeeefCe Òel³e#e DeY³eemeele l³ee®ee HeÀe³eoe nesCeej®e Deens.

met³ee&®³ee DeefOeHel³eeKeeueer ³esCeeN³ee keÀesCel³eener ieesäerJej ÒeMve efJe®eejues peeleele ne ³ee Hejer#eebyeÎue®ee iewjmecepe Deens. lees lelkeÀeU otj keÀjeJee.DeY³eeme¬eÀce veerì yeefIeleu³eeJej ne iewjmecepe otj nesCeej ³eele MebkeÀe veener.

ceeieerue meJe& ÒeMveHeef$ekeÀeb®ee Del³eble yeejkeÀeF&ves DeY³eeme keÀje. ³ee eflevner Hejer#eeb®ee DeY³eeme¬eÀce 2013 Heemetve yeoueuee Deens. l³ee Deveg<ebieeves DeY³eemee®eer He×le þjJee.

HegmlekesÀ efveJe[leebvee Del³eble keÀeUpeerHetJe&keÀ ]efveJe[e. ³ee Hejer#eebmeeþer yeepeejele YejHetj HegmlekesÀ GHeueyOe Deensle. YeejbYeej HegmlekesÀ efJekeÀle ve Ieslee Hejer#esle ³eMe efceUJeC³ee®³ee ¢äerves GHe³eesieer Demeuesues meeefnl³e Kejsoer keÀje. l³eemeeþer ³eMemJeer efJeÐeeLee¥®ee DeeefCe efMe#ekeÀeb®ee meuuee peªj efJe®eejele I³ee.

meJe&ÒeLece 5Jeer les 12Jeer ®³ee ojc³eeve Jee®euesueer meJe& HegmlekesÀ efJeMes<ele: Fefleneme, Yetieesue, veeieefjkeÀMeem$e ³ee efJe<e³eeb®eer HegmlekesÀ Hegvne Jee®ee. ³eecegUs Hee³ee HekeÌkeÀe nesC³eeme ceole nesles. l³eeveblej®e ceesþîee HegmlekeÀebkeÀ[s JeUe. SkeÀ®e ieesä one HegmlekeÀebletve Jee®eC³eeHes#ee SkeÀ®e ieesä SkeÀe®e HegmlekeÀeletve one JesUe Jee®eeJeer.

Hejer#eebmeeþer ³eesi³e Demeuesu³ee HegmlekeÀeb®es®e Jee®eve keÀjeJes. ®eeuet Ie[ecees[er ne ³ee Hejer#eebleuee cenÊJee®ee Yeeie Demelees.l³eemeeþer jespe®es Jele&ceeveHe$e Jee®eCes ¬eÀceÒeeHle þjles. Jele&ceeveHe$e Jee®eleebvee jepekeÀer³e,

Ketve, ojes[s ³ee ÒekeÀej®³ee yeelec³ee Jee®eCes keÀìe#eeves ìeUe. peemleerle peemle oesve Jele&ceeveHe$es, oesve ceeefmekesÀ (³eespevee, ueeskeÀjep³e) ³eeb®ee HegjsHetj JeeHej keÀjeJee.

ieefCele DeeefCe yegef×ceÊee ®ee®eCeer ³ee efJe<e³eemeeþer mejeJe DeeefCe HeÀkeÌle mejeJe DeeJeM³ekeÀ Deens. nuueer Dee³eesiee®³ee meJe& Hejer#eebceO³es ³ee efJe<e³eeJej efJeefJeOeebieer ÒeMve efJe®eejues peeleele. efpelekeÀe peemle mejeJe keÀjeue eflelekeÀs ³eMee®³ee peJeU peeue.

Fefleneme, Yetieesue, DeLe&Meem$e, jep³eMeem$e ³ee efJe<e³eeb®ee meKeesue DeY³eeme keÀjeJee, cee$e l³eeJej mebMeesOeve keÀjle yemet ve³es. mceeì&HeÀesve, ì@yeuesì ³eemeejK³ee Jemlet mHeOee& Hejer#ee osCeeN³eebmeeþer ceesþs Jejoeve Deens. ³ee meeOeveeb®ee YejHetj JeeHej keÀje. efJeefJeOe De@Hme,

mebkesÀlemLeUb ³eecegUs mHeOee& Hejer#eeb®eer le³eejer keÀjCes efkeÀleerlejer meesHes Peeues Deens. ner mebHetCe& Òeef¬eÀ³ee Òe®eb[ JesUKeeT DeeefCe keÀme yeIeCeejer Deens. lesJne ceeveefmekeÀjerl³ee keÀCeKej DemeCes osKeerue iejpes®es Deens. ceveeHeemetve DeY³eeme

keÀje, ³eMe legce®es®e Deens.

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.veeieefjkeÀμeem$e

efJeYeeie : (De) Yeejleer³e jep³eIeìvee 1. Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme 1 2. Yeejleer³e jep³eIeìves®eer efveefce&leer Je Jewefμe<ìîes 5 3. Yeejleer³e Ieìves®ee mejveecee 10 4. cetueYetle nkeÌkeÀ DeeefCe keÀle&J³es 14

efJeYeeie : (ye) jep³e Òeμeemeve 5. keWÀêer³e keÀe³eosceb[U 19 6. keWÀêer³e keÀe³e&keÀejer ceb[U 26 7. IeìkeÀjep³eeb®es keÀe³eosceb[U 32 8. IeìkeÀjep³eeb®es keÀe³e&keÀejer ceb[U 39 9. keWÀêer³e v³ee³eJ³eJemLee 43 10. IeìkeÀjep³eeleerue v³ee³eJ³eJemLee 48 11. Ieìveeog©mleer 52 12. jepekeÀer³e He#e Je meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀe 62

efJeYeeie : (keÀ) ûeece Òeμeemeve 13. Heb®ee³ele jep³eeb®eer Gl¬eÀebleer 65 14. ûeeceHeb®ee³ele Je efpeune Heefj<eo 71 15. cenmetue Je Heesueerme Òeμeemeve 76 16 yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 81

Fefleneme 1. DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme 119 2. meeceeefpekeÀ ÒeyeesOeve 125 3. 1857 ®ee GþeJe 129 4. mJeeleb$³e ®eUJeUer®eer Hee³eeYejCeer 133 5. ieebOeer HeJe& 137 6. meμem$e ®eU®eUer 143 7. Debeflece HeJe& 145 8. mebmLeeveeb®es efJeueerveerkeÀjCe 150 9 yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 154

ceneje<ìêleerue meceepemegOeejkeÀ 1. cenelcee peesleerjeJe HegÀues 184 2. ieesHeeU ieCesμe DeeiejkeÀj 187 3. cen<eea OeeW[es kesÀμeJe keÀJex 190 4. í$eHeleer μeent cenejepe 192 5. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj 195 6. Flej meceepemegOeejkeÀ 197 7. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 205

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.Yetieesue

1. He=LJeer Je met³e&ceeuee 226 2. De#eebμe Je jsKeebμe 232 3. peeieeflekeÀ nJeeceeve efJeYeeie 235 4. Yeejlee®ee Yetieesue 237 5. ceneje<ìê®ee Yetieesue 255 6. ceneje<ìêleerue KeefvepemebHeÊeer 270 7. peveieCevee 275 8. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 280

DeLe&μeem$e 1. je<ìer³e GlHeVe Je Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee 307 2. μesleer Je μesleer®es DeLe&keÀejCe 317 3. GÐeesie 321 4. oeefjêîe Je yesjespeieejer 324 5. yeBefkebÀie #es$e 328 6. cegêe DeeefCe jepekeÀes<eer³e veerleer 333 7. Deeblejje<ìêr³e J³eeHeej 337 8. DeeefLe&keÀ HeenCeer DenJeeue Je DeLe&mebkeÀuHe 2015 343 9. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 346

meeceev³e efJe%eeve efJeYeeie : (De) YeeweflekeÀμeem$e

1. YeeweflekeÀ jeμeer 365 2. Tpee& 368 3. ieefleμeem$e, yeue DeeefCe oeye 370 4. OJeveer 373 5. ÒekeÀeμe 375 6. G<Celee 379 7. efJeÐegle 382 8. ®egbyekeÀlJe 385 9. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 387

efJeYeeie : (ye) jmee³eveμeem$e 1. êJ³ee®es mJeªHe 393 2. DeCet Je jsCet 396 3. cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe 399 4. jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³ee Je l³eeb®es ÒekeÀej 401 5. cenÊJee®eer cetueêJ³es DeeefCe meb³egies 403 6. keÀeye&veer meb³egies 406 7. OeelegefJe%eeve 408 8. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 413

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.efJeYeeie : (keÀ) peerJeμeem$e

1. peerJeμeem$e : cetueYetle mebkeÀuHevee 422 2 Hesμeer : peerJeme=<ìer®es SkeÀkeÀ 424 3. Tleer 427 4. ÒekeÀeμe mebμues<eCe 429 5. mepeerJeeb®es JeieeakeÀjCe 431 6. μejerjef¬eÀ³ee efJe%eeve 435 7. ceeveJeer Deenej DeeefCe Deejesi³e 442 8. He³ee&JejCeμeem$e 449 9. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 451 cenÊJee®es μeem$e%e 465

DebkeÀieefCele cenÊJee®eer met$es 470

1. mebK³ee%eeve Je mebK³eeJejerue ef¬eÀ³ee 476 2. IeeleebkeÀ 486 3. DeHetCee¥keÀ 493 4. efJeefJeOe HeefjceeCes Je ceeHeve 504 5. yeerpeieefCele 511 6. Yetefceleer 527 7. J³eeJeneefjkeÀ DebkeÀieefCele 540

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.yegef×ceÊee

cenÊJee®eer met$es 554 1. mebK³eeceeuee 556 2. De#ejceeuee 564 3. meebkesÀeflekeÀ efueHeer 574 4. efoμee%eeve 580 5. keÀeueceeHeve 585 6. veelesmebyebOe 588 7. Òeeflecee 590 8. Deeke=Àl³eebJej DeeOeeefjle Òeμve 592 9. Jesve Deeke=Àl³ee 606

®eeuet Ie[ecees[er Je meeceev³e%eeve1. cenÊJee®es HegjmkeÀej 615 2. Heefj<eoe Je mebcesueves 622 3. ®e®exleerue J³ekeÌleer 625 4. ®e®exleerue HegmlekesÀ 632 5. je<ì^er³e Je Deeblejje<ì^er³e Ie[ecees[er 633 6. ÒeeosefμekeÀ Ie[ecees[er 646 7. ¬eÀer[e Ieìvee 653 8 efJe%eeve peieleeleerue Ieìvee 657 9. Yeejlee®es cebef$eceb[U DeeefCe G®®eHeomLe 659 10. efoveefJeμes<e 664 11. mebef#eHle ªHes 666 12. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 670

1

Publications Pvt. Ltd. Target 01: Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme

veeieefjkeÀμeem$e

efJeYeeie : (De) Yeejleer³e jep³eIeìvee

He´l³eskeÀ jep³eIeìvesceeies SkeÀ Fefleneme Demelees DeeefCe Feflenemeeceeies Demeles, leer mece=× meeceeefpekeÀ, YeewieesefuekeÀ, DeeefLe&keÀ DeeefCe jepekeÀer³e HeeμJe&Yetceer. Yeejlee®eer jep³eIeìvee lejer l³eeuee keÀmee DeHeJeeo Demesue? Yeejleer³e jep³eIeìvesJej Fbie´peeb®³ee 150 Je<ee¥®³ee He´μeemeve He×leer®ee ceesþe Heie[e Deens. Demes Demeues lejer jep³eIeìves®³ee efveefce&leerle Yeejleer³eebveer efouesues Decetu³e ³eesieoeve efJemejlee ³esCeej veener. l³eekeÀefjlee jep³eIeìves®eer SsefleneefmekeÀ HeeμJe&Yetceer ue#eele I³eeJeer ueeiesue. F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®eer jepeJeì: 1. F.me. 1600 meeueer mLeeHeve Peeuesu³ee F&mì Fbef[³ee

kebÀHeveerves Yeejleele Fbie´peer meÊes®ee Hee³ee Ieeleuee. HetJexkeÀ[erue osμeebμeer J³eeHeej keÀjC³ee®³ee GÎsμeeves keÀener J³eeHeeN³eebveer ³ee kebÀHeveer®eer mLeeHevee kesÀueer nesleer.

2. nUtnUt ³ee kebÀHeveerves Yeejleele DeeHeues yemleeve yemeefJeC³eeme meg©Jeele kesÀueer. cetU J³eeHeejer GÎsμeeves meg©Jeele Peeuesu³ee ³ee kebÀHeveerves nUtnUt jepekeÀejCeele osKeerue efμejkeÀeJe kesÀuee. cee$e ³eeuee keÀejCeerYetle Yeejlee®eer l³eeJesU®eer jep³ej®evee nesleer.

3. Yeejle osμe l³eeJesUer ueneve-meneve Deμee jep³eeble efJeYeeieuee iesuee neslee DeeefCe l³eeb®³eele keÀe³ece mebIe<e& nesle Demes. vescekeÀe ³ee®e HeefjefmLeleer®ee HeÀe³eoe IesC³ee®es Fbie´peebveer þjefJeues DeeefCe mLeeefvekeÀ jepekeÀejCeele nmle#esHe keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer.

4. F.me. 1757 meeueer F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®ee ieJnve&j je@yeì& keÌueeF&Jn ³eeves Hueemeer®³ee ue{eF&le Yeejleeuee efJepe³e efceUJetve osC³eeme ceole kesÀueer. Demes Demeues, lejerner meÊee kebÀHeveer®eer nesleer. ³ee meÊesJej Heeue&ceWì®es efve³eb$eCe DemeeJes Demes Fbie´peebvee Jeeìt ueeieues. cnCetve®e l³eebveer kebÀHeveer®³ee keÀejYeejeJej efve³eb$eCe þsJeC³eeme meg©Jeele kesÀueer. ³eele®e Yeejlee®³ee jep³eIeìves®eer cegntle&ces{ jesJeueer iesueer.

efve³eecekeÀ keÀe³eoe 1773: 1. F.me. 1773 meeueer DeefmlelJeele Deeuesuee efve³eecekeÀ

keÀe³eoe (Regulating Act) ne Fbie´peeb®ee kebÀHeveer®³ee keÀejYeejeJej efve³eb$eCe þsJeC³ee®ee Heefnuee He´³elve neslee. ³ee keÀe³eÐeeves DeveskeÀ yebOeves DeeCeueer.

2. ³ee keÀe³eÐeevegmeej, Yeejleeleerue yebieeue He´eblee®ee ieJnve&j ne mebHetCe& Yeejlee®ee ieJnve&j Peeuee. l³ee®³ee ceoleeruee ®eej peCeeb®es keÀe³e&keÀejer ceb[U vesceC³eele Deeues. keÀe³e&keÀejer DeeefCe keÀe³eosefJe<e³ekeÀ Deμee oesvner He´keÀej®es DeefOekeÀej l³eebvee osC³eele Deeues. lemes®e SkeÀe meJeex®®e v³ee³eeue³ee®eer osKeerue mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.

3. ³ee keÀe³eÐeeceO³es keÀener $egìer nesl³ee. ns oes<e otj keÀjC³eemeeþer DeeCeKeer SkeÀ keÀe³eoe keÀjC³eele Deeuee. F.me. 1784 meeueer efyeefìμe Heeue&ceWìves SkeÀ keÀe³eoe Heeme kesÀuee. l³ee®es veeJe `efHeìdme Fbef[³ee De@keÌì' nesles. ³ee keÀe³eÐeevJe³es v³ee³eeue³ee®es DeefOekeÀej DeeCeKeer DeOeesjsefKele keÀjC³eele Deeues.

meveoer keÀe³eoe 1773: 1. oj Jeerme Je<ee¥veer Yeejleeleerue kebÀHeveer®³ee keÀejYeeje®eer

HesÀjleHeemeCeer keÀjlee ³eeJeer DeeefCe l³eevegmeej®e Heg{erue keÀejYeeje®eer meveo osC³eele ³eeJeer Deμeer lejleto 1773 meeue®³ee keÀe³eÐeele nesleer. ³eeuee®e ®eeì&j De@keÌì efkebÀJee meveoer keÀe³eos Demes cnCeleele.

2. l³eevegmeej 1793, 1813, 1833 DeeefCe 1853 Deμeer SketÀCe ®eej JesUe HesÀjleHeemeCeer keÀjC³eele Deeueer.

3. F.me. 1793 ®³ee meveoer keÀe³eÐeevegmeej ieJnve&j pevejueuee keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®³ee efveCe&³ee®es GuuebIeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej osC³eele Deeuee DeeefCe cebgyeF& Je

Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme01

Publications Pvt. Ltd. Target PSI/STI/ASST: veeieefjkeÀμeem$e

2

ceêeme ³ee Heébleeb®³ee DeefOekeÀejele osKeerue Jee{ keÀjC³eele Deeueer. 1813 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej kebÀHeveer®eer J³eeHeejer cekeÌlesoejer mebHeg<ìele Deeueer.

4. F.me. 1833 ®³ee meveoer keÀe³eÐeevJe³es kebÀHeveer®³ee neletve meJe& DeefOekeÀej keÀe{tve IesC³eele Deeues DeeefCe jepekeÀer³e meÊee keÀe³ece keÀjC³eele Deeueer. meÊes®es keWÀêerkeÀjCe ns ³ee keÀe³eÐee®es DeeCeKeer SkeÀ Jewefμe<ìîe. ieJnve&j pevejue DeeefCe keÀe³e&keÀejer ceb[U ³eebvee®e HeÀkeÌle keÀe³eos keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej osC³eele Deeuee. l³eemeeþer SkeÀe keÀe³eoe meom³ee®eerner vesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer.

5. F.me. 1853 ®eer meveo ner efJekeÀemee®³ee ¢<ìerves Deefleμe³e cenÊJee®eer ceeveueer peeles. ³ee keÀe³eÐee®³ee lejlegoeRvegmeej keÀe³eos ceb[U DeeefCe keÀe³e&keÀejer ceb[U ³eeb®³eeleerue HeÀejkeÀleeruee megg©Jeele Peeueer. keÀe³eoe meom³e ne keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®ee mebHetCe& JesU meom³e Peeuee. Deμee HekeÀejs keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®eer meom³emebK³ee ®eej Peeueer. keÀe³eÐeemeeþer mJeleb$e ceb[U vesceC³eele ³esTve l³eele ieJnve&j pevejue, keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®es meom³e DeeefCe Flej meele meom³e DemeeJesle Deμeerner lejleto ³ee keÀe³eÐeele keÀjC³eele Deeueer.

F.me. 1858 ®ee keÀe³eoe: 1. 1857 ®³ee GþeJeeveblej 1858 ®ee keÀe³eoe mebcele keÀjC³eele

Deeuee. ³ee keÀe³eÐeevegmeej Yeejlee®eer meJe& meÊee Fbiueb[®³ee jepeekeÀ[s osC³eele Deeueer. ³ee keÀe³eÐeeuee F.me. 1858 ®ee `Yeejle mejkeÀejefJe<e³ekeÀ keÀe³eoe' Demes cnìues peeles.

2. ³ee keÀe³eÐeeleerue lejlegoeRvegmeej YeejleeJej efve³eb$eCe þsJeC³eemeeþer Yeejleceb$³ee®eer vesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer. lemes®e `Fbef[³ee keÀewefvmeue' veeJee®es SkeÀ 15 meom³eer³e ceb[U le³eej keÀjC³eele Deeues.

3. Yeejlee®³ee jep³ekeÀejYeeje®eer peyeeyeoejer ieJnve&j pevejue efkebÀJee Jne@Fmeje@³e Je l³eeb®es keÀe³e&keÀejer ceb[U ³eeb®³ee neleer meesHeefJeC³eele Deeueer.

F.me. 1861 ®ee keÀe³eoe: 1. 1853 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej keÀe³eosefJe<e³ekeÀ keÀe³e&

keÀjC³eemeeþer yeeje peCeeb®es SkeÀ ceb[U DemeeJes Deμeer lejleto keÀjC³eele Deeueer nesleer. cee$e 1861 ®³ee keÀe³eÐeevJe³es ³ee lejlegoeRceO³es yeoue keÀjC³eele Deeuee. keÀe³eosceb[Ue®es mJeªHe DeefOekeÀ J³eeHekeÀ Peeues.

2. keÀe³eosceb[UeJej keÀceerle keÀceer 12 peCeeb®ee meceeJesμe keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej ieJnve&j pevejueuee osC³eele Deeuee. HeCe l³eeleerue efvecces meYeemeo efyevemejkeÀejer DemeeJesle Demes yebOeve IeeueC³eele Deeues DeeefCe keÀe³eos keÀjC³ee®³ee keÀeceele keÀener Yeejleer³eeb®es menkeÀe³e& IesC³eele ³eeJes Demee osKeerue He´mleeJe ceeb[C³eele Deeuee.

3. keÀe³e&keÀejer ceb[Uele SkeÀe meom³ee®eer Jee{ keÀªve les Hee®e peCeeb®es keÀjC³eele Deeues. ne meYeemeo keÀe³eoslep%e DemeeJee Deμeer lejleto keÀjC³eele Deeueer.

4. keÀener meom³eebvee keÀeces meesHeefJeC³ee®ee DeefOekeÀej ieJnve&j pevejueuee osC³eele Deeuee.

5. 1861 ®³ee keÀe³eÐeeves keÀe³eos ceb[Ue®es mJeªHe keÀener HećeeCeele yeoueues lejer les HeÀejmes ke´ÀebeflekeÀejkeÀ þjues veener.

ceesuex efcebìes megOeejCee keÀe³eoe 1909: 1. ceesuex efcebìes ³eeves meg®eJeuesu³ee megOeejCeebvegmeej keWÀê Je

HeébeflekeÀ keÀe³e&ceb[Ueb®³ee meom³emebK³esle Jee{ keÀjC³eele Deeueer. ieJnve&j pevejue®³ee ceb[Uele 68 FlekeÀer meom³emebK³ee Peeueer. l³eeleerue 36 meYeemeo mejkeÀejer DeeefCe 32 meYeemeo efyevemejkeÀejer DemeeJesle Demes þjues.

2. ³ee keÀe³eÐeevJe³es cegefmueceebvee HeéfleefveefOelJe osC³eele Deeues DeeefCe Yeejleer³e jepekeÀejCeele HeÀeUCeer®eer yeerpes jesJeueer iesueer. 1906 ceO³es mLeeHeve Peeuesu³ee cegmueerce ueerie veblej ner megOeejCee Yeejleer³e jep³eIeìves®ee SkeÀ cenÊJee®ee ìHHee ceeveueer peeles.

ceeBìsi³et ®esucmeHeÀes[& megOeejCee keÀe³eoe: 1917 meeueer ceeBìsi³et Yeejleceb$eer Peeuee. Yeejlee®ee efJekeÀeme keÀjC³ee®³ee ¢<ìerves l³eeves HeeJeues G®eueueer DeeefCe keÀener cenÊJee®³ee Iees<eCee kesÀu³ee. l³ee Heg{erueHećeeCes- 1. jep³ekeÀejYeeje®³ee #es$eele Yeejleer³eeb®es menkeÀe³e & Iesleues

peeF&ue, lemes®e mJejep³e mebmLeeb®eer Jee{ kesÀueer peeF&ue. 2. ³ee OeesjCeeb®eer DebceueyepeeJeCeer ke´Àceeke´Àceeves kesÀueer peeF&ue. 3. ³ee keÀe³eÐeeleerue lejlegoeR®eer DebceueyepeeJeCeer HejmHej mebceleerves

kesÀueer peeF&ue. 4. efÜie=ner keÀe³eosceb[U ner ³ee keÀe³eÐeeleerue Deefleμe³e

cenÊJee®eer lejleto Deens. l³eeleerue SkeÀe meYeeie=neuee Central Legislative Assembly DeeefCe ogmeN³ee meYeeie=neuee Council of States Demes veeJe osC³eele Deeues. l³eele Central Legislative Assembly ceO³es

3

Publications Pvt. Ltd. Target 01: Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme

145 meYeemeo Demeleerue. ³eeleerue 103 ueeskeÀefve³egkeÌle DeeefCe 42 vesceuesues meYeemeo DemeeJesle. lemes®e Council of

States ceO³es 34 ueeskeÀefve³egkeÌle DeeefCe 26 vesceuesues meYeemeo DemeeJesle. keÀe³eos ceb[Ue®³ee DeefOekeÀejeblener Jee{ keÀjC³eele Deeueer.

5. 1919 ®³ee keÀe³eÐeeves keWÀê mejkeÀej DeeefCe Heéble ³eebceO³es DeefOekeÀejeb®eer efJeYeeieCeer keÀjC³eele Deeueer. ³ee DeefOekeÀej efJeYeeieCeermeeþer keWÀê met®eer DeeefCe HeébeflekeÀ met®eer ³ee oesve ³eeÐee osC³eele Deeu³ee. lemes®e ³ee keÀe³eÐeeves HeébleeceO³es efÜoue jep³eHe×leer megª keÀjC³eele Deeueer. ³ee He×leervegmeej HeébeflekeÀ met®eerleerue Keel³eeb®eer efJeYeeieCeer jeKeerJe Keeleer DeeefCe meesHeerJe Keeleer Deμee oesve efJeYeeieeble keÀjC³eele Deeueer. jeKeerJe Keel³ee®eer peyeeyeoejer ieJnve&j Je l³ee®es keÀe³e&keÀejer ceb[U DeeefCe meesHeerJe Keel³ee®eer peyeeyeoejer ceb$³eebJej meesHeefJeC³eele Deeueer.

mee³eceve keÀefceμeve: 1. F.me. 1919 ®³ee keÀe³eÐee®³ee HesÀjleHeemeCeermeeþer pee@ve

mee³eceve ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer SkeÀ keÀefceμeve vesceC³eele Deeues. l³eeuee®e `mee³eceve keÀefceμeve' cnCeleele.

2. keÀefceμeveveves DeeHeuee DenJeeue 1930 ceO³es meeoj kesÀuee. efÜoue jep³eHe×leer jÎ keÀjC³eele ³eeJeer Deμeer efμeHeÀejme l³eele keÀjC³eele Deeueer nesleer. lemes®e meJe& keÀejYeej ceb$³eekeÀ[s meesHeefJeC³eele ³eeJee Deμeer efμeHeÀejme osKeerue keÀjC³eele Deeueer nesleer.

3. ³ee keÀefceμeve®ee DenJeeue ieesuecespe Heefj<eosmeceesj þsJeC³eele Deeuee. ³ee efμe<ìceb[Uele efyeéfìμe DeeefCe Yeejleer³eeb®ee meceeJesμe neslee. ³ee efμe<ìceb[Ueves SkeÀ μJesleHeef$ekeÀe le³eej kesÀueer. ³ee μJesleHeef$ekesÀ®es Hejer#eCe SkeÀe meb³egkeÌle meefceleerÜejs keÀjC³eele Deeues. ³ee meefceleerves l³eeJej SkeÀ DenJeeue meeoj kesÀuee. l³eeuee®e 1935 ®ee Yeejle mejkeÀejefJe<e³ekeÀ keÀe³eoe cnCeleele. l³eeleerue lejlegoer Heg{erueHećeeCesë

i. ³ee keÀe³eÐeevJe³es Yeejleer³e mebIejep³ee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.

ii. keWÀê mejkeÀej DeeefCe Heéble mejkeÀej ³eeb®³eeleu³ee DeefOekeÀeje®eer efJeYeeieCeer keÀjC³eele Deeueer. l³eevegmeej mebIemet®eer, HeébeflekeÀ met®eer DeeefCe meceJeleea met®eer Deμee leerve met®eer le³eej keÀjC³eele Deeu³ee.

iii. Council of States DeeefCe Federal

Assembly ner efÜie=ner keÀe³eosceb[Us ³ee keÀe³eÐeevegmeej DeefmlelJeele Deeueer. HeCe keWbÀêer³e keÀe³eosceb[U DeefmlelJeele ³esT μekeÀues veener.

iv. ³ee keÀe³eÐeeleerue lejlegoeRvegmeej keWÀêmLeeveer efÜoue jep³eHe×leer megª Peeueer. keWÀêe®³ee jep³ekeÀejYeejele osKeerue jeKeerJe DeeefCe meesHeerJe Keeleer megª keÀjC³eele ³eeJeer Deμeer efμeHeÀejme ³eele keÀjC³eele Deeueer.

v. ³ee keÀe³eÐeeves Heébleebvee mJee³eÊelee osC³eele Deeueer. lemes®e cebef$eceb[Ueb®³ee neleele meJe& keÀejYeej meesHeefJeC³eele Deeuee.

vi. DekeÀjeHewkeÀer mene Heébleebvee efÜie=ner keÀe³eos ceb[Ueb®eer DeeefCe Hee®e Heébleeble SkeÀie=ner keÀe³eos ceb[Ueb®eer efveefce&leer keÀjC³eele Deeueer. l³eeleerue Jeefj<þ meYeeie=neuee Legislative Council DeeefCe keÀefve<þ meYeeie=neuee Legislative

Assembly veeJe osC³eele Deeues. vii. ³ee keÀe³eÐeeves Yeejleer³e mebIejep³eemeeþer SkeÀe

HesÀ[jue keÀesìe&®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. ³eele SkeÀ cegK³e v³ee³eeOeerμe DeeefCe mene Flej v³ee³eeOeerμe DemeeJesle Deμeer lejleto keÀjC³eele Deeueer.

viii. Yeejleceb$³ee®³ee ceoleermeeþer meuueeieej ceb[Ue®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.

mee³eceve keÀefceμeve®³ee DenJeeueeleerue lejlegoer 1935 ®³ee keÀe³eÐeele osKeerue meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeu³ee veenerle. l³eecegUs Yeejleer³eebvee He´®eb[ mebIe<e& keÀjeJee ueeieuee. ³ee oerIe&keÀeueerve mebIe<ee&veblej mejlesμesJeìer 1947 meeueer Yeejleer³e mJeeleb$³ee®ee keÀe³eoe DeefmlelJeele Deeuee. l³eeleerue lejlegoer Heg{erueHećeeCes: 1. Yeejlee®eer HeÀeUCeer nesTve Yeejle DeeefCe HeeefkeÀmleeve ner

mJeleb$e jep³es DeefmlelJeele ³esleerue. 2. oesvner jep³eeb®³ee keÀe³eosceb[Uebvee DeeHeu³ee jep³eekeÀefjlee

keÀe³eos keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej jenerue. 3. ³ee oesvner jep³eebJej Fbiueb[®ee keÀesCeleener DeefOekeÀej jenCeej

veener. 4. veJeerve jep³eIeìvee le³eej nesF&He³e¥le meO³ee DeefmlelJeele

Demeuesueer Ieìvee meefceleer®e l³ee jep³eebmeeþer keÀe³eos keÀjsue. 5. ³ee oesvner jep³eeb®ee keÀejYeej 1935 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej®e

megª jenCeej neslee. ³eele DeeJeμ³ekeÀ HesÀjHeÀej keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej mebyebefOele jep³eebvee osC³eele Deeuee neslee.


4

6. Yeejleeleerue mebmLeeveebmebyebOeer ³ee keÀe³eÐeele kesÀuesu³ee lejlegoeRvegmeej, Fbiueb[®³ee jepee®eer mebmLeeveebJej Demeuesueer DeefOemeÊee otj keÀjC³eele ³esF&ue. lemes®e efyeefìμe DeeefCe Yeejleer³e ³eeb®³eeleues meJe& keÀjej jÎ keÀjC³eele ³esleerue.

Yeejleeuee mJeeleb$³e efceUeu³eeveblej ueies®e®e Yeejlee®eer jep³eIeìvee le³eej keÀjC³ee®es keÀece megª Peeues. Yeejlee®³ee Ieìvee meefceleer®eer mLeeHevee 1946 ceO³es keÀjC³eele Deeueer. HeCe keÀeBie´sme DeeefCe cegmueerce ueerie ³eeb®³eeleerue celeYesoecegUs ³ee keÀecekeÀepeeuee efJeμes<e ®eeuevee efceUeueer veJnleer. Ieìvee meefceleer®eer Heefnueer yewþkeÀ 9 ef[meWyej 1946 jespeer efouueerle Peeueer.

Ieìvee meefceleer®³ee DeO³e#eHeoer [e@. jepeWê Hemeeo ³eeb®eer efveJe[ Peeueer nesleer. ³eeefμeJee³e Heb. peJeenjueeue vesnª, mejoej JeuueYeYeeF& Heìsue, ceewueevee Deyetue keÀueece DeePeeo, [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj ³eebmeejK³ee veeceJeble J³ekeÌleeR®ee ³ee meefceleerle meceeJesμe neslee. meJe& Jeiee¥vee ³ee meefceleerle HeefleefveefOelJe efceUeues nesles. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj cemegoe meefceleer®es DeO³e#e nesles. jep³eIeìves®³ee keÀe³ee&le l³eebveer cenÊJee®ee Jeeìe G®eueuee neslee. 26 veesJnWyej 1949 jespeer Ieìvee meefceleerves cemegÐeeuee ceev³elee efoueer. 2 Je<ex 11 ceefnves 18 efoJemeeb®³ee Heleer#esveblej 26 peevesJeejer 1950 jespeer Yeejlee®eer jep³eIeìvee Debceueele Deeueer.

vecemkeÀej ! ceer iesu³ee Hee®e Je<ee¥Heemetve mHeOee& Hejer#esmeeþer `DeefveJee³e& cejeþer' ne efJe<e³e efMekeÀJeles. ne efJe<e³e Del³eble ogue&ef#ele, HeCe meieÈ³eele cenÊJee®ee efJe<e³e Deens. HetJe& DeeefCe cegK³e Hejer#ee Peeu³eeveblej pesJne efvekeÀeue osC³ee®eer JesU ³esles lesJne ³ee efJe<e³eeleerue iegCe efJe®eejele Iesleues peeleele. lesJne mHeOe&keÀebveer ³ee efJe<e³eekeÀ[s Deefpeyeele ogue&#e keÀª ve³es. DeveskeÀ mHeOe&keÀebvee DeeHeueer ceele=Yee<ee cejeþer Deens, l³eecegUs DeeHeu³eeuee cejeþer ³esles®e, Demee iewjmecepe Demelees. HeCe yeesueerYee<ee DeeefCe mHeOex®eer Yee<ee ³eeble peceerve-Demceevee®ee HeÀjkeÀ Demelees. DeY³eemeeuee meg©Jeele keÀjleevee Deieoer cegUe#ejebHeemetve meg©Jeele keÀjeJeer, l³eemeeþer Deieoer Meeues³e HeeþîeHegmlekesÀ Jee®ee³euee osKeerue njkeÀle veener. l³eeveblej J³eekeÀjCee®es efve³ece cegUeletve®e mecepetve IesTve, YejHetj mejeJe keÀjeJee. peemleerle peemle JeekeÌÒe®eej, cnCeer Je l³eeb®es DeLe& Heeþ keÀjeJesle. Yeeef<ekeÀ meeQo³e&, efJeefJeOe Meyo, DeuebkeÀej, efJeYekeÌleer Òel³e³e ³eeb®ee meKeesue DeY³eeme keÀjeJee. pesJe{e peemle mejeJe keÀjeue, eflelekesÀ legcner ³eMee®³ee peJeU peeue. ne DeY³eeme SkeÀoe HekeÌkeÀe Peeuee keÀer, Òel³eskeÀ Hejer#esuee lees Ghe³eesieer He[lees. lemes®e efveyebOeuesKeve, meejebMeuesKeve ³ee Òeμveebmeeþer l³ee®ee YejHetj GHe³eesie neslees. Meemeve mesJesle ©pet Peeu³eeveblej osKeerue meJe& keÀecekeÀepe cejeþerle®e ®eeueles. efleLes osKeerue ³ee %eevee®ee HeÀe³eoe nesCeej®e Deens. ³eeyejesyej opes&oej cejeþer meeefnl³e Jee®eeJes. l³eeleerue Meyo, JeekeÌÒe®eej ³eeb®ee Hejer#esle DeeefCe jespe®³ee peerJeveele KetHe GHe³eesie neslees. Hejer#es®es mJeªHe yeoueles Deens, efveyebOeemeeþer ³esCeejs efJe<e³e osKeerue Jew®eeefjkeÀ nesle Deensle. lesJne DeY³eemee®³ee He×leer®ee JesUesJesUer Dee{eJee I³ee. Lees[keÌ³eele keÀe³e, lej cejeþer Yee<es®es meeQo³e& Deelcemeele keÀje, ³eMe legce®es®e Deens. meJe& mHeOe&keÀebvee meJe& Hejer#eebmeeþer neefo&keÀ MegYes®íe!

HetefCe&cee peeOeJe keÀesnueer (mHeOee& Hejer#ee ceeie&oMe&keÀ)

DevegYeJee®es yeesue !

Publications Pvt. Ltd. Target 16: yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e

81

1. Yeejleer³e jep³eIeìves®eer Hee³eeYejCeer keÀjC³eele keÀesCeles

IeìkeÀ keÀejCeerYetle þjues? i. F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®eer jepeJeì ii. Fbie´peebefJe©×®ee mebIe<e& iii. He´ebeflekeÀ mebIe<e& iv. Fbie´peeb®ee mLeeefvekeÀ jepekeÀejCeele nmle#esHe 1. HeÀkeÌle (i) 2. HeÀkeÌle (i), (ii), (iii) 3. HeÀkeÌle (iii) DeeefCe (iv) 4. Jejerue meJe& 2. efve³eecekeÀ keÀe³eÐeemeboYee&le Heg{erue efJeOeeves leHeemee : i. yebieeue Heeblee®ee ieJnve&j Yeejlee®ee ieJnve&j Peeuee. ii. ieJnve&j®³ee ceoleeruee ®eej peCeeb®es ceb[U vesceues. iii. meJeex®®e v³ee³eeue³ee®eer mLeeHevee. iv. ieJnve&juee keÀceer DeefOekeÀej osC³eele Deeues. JejerueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves yejesyej Deensle? 1. HeÀkeÌle (i) DeeefCe (ii) 2. HeÀkeÌle (ii) DeeefCe (iii) 3. (i), (ii) DeeefCe (iii) 4. keÀesCelesner veener. 3. meveoer keÀe³eÐee®eer HesÀjleHeemeCeer efkeÀleer JesUe keÀjC³eele

Deeueer? 1. 1 2. 3 3. 4 4. 5 4. ceeBìsi³et ®esucmeHeÀes[& megOeejCee keÀe³eÐee®³ee Heg{erue

lejlegoer leHeemeeë i. jep³ekeÀejYeeje®³ee #es$eele Yeejleer³eeb®es menkeÀe³e&

Iesleues peeF&ue. ii. mJejep³e mebmLeeb®eer Jee{ nesF&ue.

iii. efÜie=ner keÀe³eosceb[Ue®eer mLeeHevee.

iv. DeefOekeÀejeb®es keWÀêerkeÀjCe. JejerueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves yejesyej Deensle? 1. HeÀkeÌle (i) 2. HeÀkeÌle (ii) 3. HeÀkeÌle (iv) DeeefCe (ii) 4. HeÀkeÌle (i), (ii), (iii) 5. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer lejleto 1947 ®³ee Yeejleer³e

mJeeleb$³ee®³ee keÀe³eÐeele veener? i. Yeejle DeeefCe HeeefkeÀmleeve ner mJeleb$e jep³es

DeefmlelJeele ³esleerue. ii. oesvner jep³eeb®es keÀe³eos keÀjC³eemeeþer veJeerve

Ieìvee meefceleer Demesue. iii. oesvner jep³eebJej Fbiueb[®ee keÀesCeleener DeefOekeÀej

jenCeej veener. 1. HeÀkeÌle (i) 2. HeÀkeÌle (ii) 3. HeÀkeÌle (iii) 4. keÀesCelesner veener 6. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves yejesyej Deensle? i. Ieìvee meefceleer®eer Heefnueer yewþkeÀ 9 ef[meWyej

1946 jespeer efouueerle Peeueer. ii. Ieìvee meefceleer®³ee Heefnu³ee yewþkeÀerle jepeWêHemeeo

³eeb®eer DeO³e#e cnCetve efveJe[ Peeueer. iii. ³ee yewþkeÀerle cegmueerce ueerie®ee menYeeie neslee. 1. (ii) Je (iii) yejesyej 2. (i) Je (ii) yejesyej 3. meJe& yejesyej 4. meJe& ®etkeÀ 7. Ieìvee meefceleer®³ee keÀeceemeeþer SketÀCe efkeÀleer meefcel³ee

mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee? 1. 10 2. 22 3. 12 4. 25 8. vesnªbveer ceeb[uesuee GefÎ<ìeb®ee þjeJe keÀesCel³ee efoJeμeer

mebcele Peeuee? 1. 22 peevesJeejer 1947 2. 15 Dee@iemì 1947 3. 16 peevesJeejer 1950 4. 14 Dee@iemì 1947

yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e16 yengHe³ee&³eer Òeμve

82


9. ceeie&oμe&keÀ leÊJeeb®eer meb%ee Yeejleeves keÀesCel³ee je<ìê®³ee mebefJeOeeveekeÀ[tve Iesleueer Deens?

1. Dee³eue¥[ 2. DecesefjkeÀe 3. He´Àevme 4. ³eebHewkeÀer veener 10. Yeejleeves mebIejep³ee®eer keÀuHevee keÀesCel³ee osμeekeÀ[tve

Iesleueer? 1. DecesefjkeÀe 2. jesce 3. efmJelPeue¥[ 4. He´Àevme 11. mebmeoer³e μeemeveHeĆeeueer®ee DeJeuebye Yeejleeves keÀesCel³ee

osμee®³ee Ieìvesvegmeej kesÀuee? 1. DecesefjkeÀe 2. Fbiue b[ 3. He´Àevme 4. ³eebHewkeÀer veener 12. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee mebIejep³eele SkesÀjer

veeieefjkeÀlJee®eer mebkeÀuHevee Deens? 1. DecesefjkeÀe 2. efmJelPeue¥[ 3. Yeejle 4. ³eebHewkeÀer veener 13. Ieìveeog©mleer®eer lejleto Yeejleer³e Ieìvesle keÀesCel³ee

keÀueceele keÀjC³eele Deeueer Deens? 1. keÀuece 377 2. keÀuece 370 3. keÀuece 368 4. keÀuece 395 14. Yeejleer³e Ieìvesle cetueleë efkeÀleer Heefjefμe<ìs nesleer? 1. 6 2. 8 3. 12 4. 7 15. cemegoe meefceleer®eer mLeeHevee keÀesCel³ee efoJeμeer Peeueer? 1. 29 Dee@iemì 1946 2. 29 Dee@iemì 1947 3. 29 meHìWyej 1945 4. 29 Dee@keÌìesyej 1948 16. Yeejleer³e Ieìves®ee þjeJe keÀesCeer mebcele kesÀuee? 1. [e@. yeer. Deej. Deebyes[keÀj 2. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 3. [e@. jepesvê He´meeo 4. Hebef[le peJeenjueeue vesnª 17. Yeejlee®es mebefJeOeeve keÀesCel³ee efoJeμeer DeefmlelJeele Deeues? 1. 26 veesJnWyej 1949 2. 26 peevesJeejer 1950 3. 15 Dee@iemì 1947 4. 26 peevesJeejer 1951

18. Yeejleer³e Ieìves®ee mejveecee keÀμeeJej DeeOeeefjle Deens? 1. vesnªbveer ceeb[uesuee GefÎ<ìeb®ee þjeJe 2. efke´ÀHme ³eespevesleerue lejlegoer 3. ke@Àefyevesì efceμeve®³ee ceb$³eeb®ee þjeJe 4. ³eebHewkeÀer veener 19. Ieìves®³ee mejveec³eeyeeyele®³ee Heg{erue oesve JeekeÌ³eebHewkeÀer

keÀesCeleer efJeOeeves ³eesi³e Deensle? i. keÀesCel³eener Ieìves®ee mejveecee ne l³ee Ieìves®es

leÊJe%eeve mHe<ì keÀjle Demelees; leer HemleeJevee Demeles. ii. Yeejleer³e J³eJemLesle mejveec³ee®es cenÊJe Dece³ee&o

Deens. 1. efJeOeeve (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ 2. efJeOeeve (ii) yejesyej (i) ®etkeÀ 3. oesvner ®etkeÀ 4. oesvner yejesyej 20. Yeejleer³e Ieìves®³ee mejveec³eele `meceepeJeeoer' Je

Òece&efvejHes#e' ³ee μeyoeb®ee meceeJesμe efkeÀleJ³ee Ieìveeog©mleervegmeej kesÀuee iesuee?

1. 19 Jeer Ieìveeog©mleer 2. 42 Jeer Ieìveeog©mleer 3. 47 Jeer Ieìveeog©mleer 4. 50 Jeer Ieìveeog©mleer 21. Yeejleer³e Ieìves®³ee mejveec³eeletve Ieìves®es GiecemLeeve

keÀesCeles Demeu³ee®es mHe<ì nesles? 1. Yeejleer³e Ieìveemeefceleer 2. Yeejleer³e pevelee 3. keÀe³e&keÀejer ceb[U 4. keÀe³eos ceb[U 22. Yeejleer³e Ieìvee meefceleer®es meom³e keÀμee He´keÀejs

efveJe[ues iesues? 1. ke´Àceos³e celeoeve (DeHe´l³e#e celeoeve) He×leer 2. He´l³e#e celeoeve He×leer 3. ngketÀceμeener He×leer 4. Jebμeevegiele 23. `meceepeJeeoer' ne μeyo 42 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej

mejveec³eele DebleYe&tle keÀjC³eele Deeuee, ner Ieìveeog©mleer keÀesCel³ee meefceleer®³ee efμeHeÀejμeervegmeej keÀjC³eele Deeueer?

1. jpeveer jepeoeve meefceleer 2. mJeCe&efmebie meefceleer 3. JeWkeÀìveeje³eCe jece®ebêve meefceleer 4. ceb[ue Dee³eesie


83

24. `meceepeJeeoer' μeyo keÀe³e mHe<ì keÀjlees? 1. Yeejlee®es DeeefLe&keÀ OeesjCe 2. Yeejlee®es meeceeefpekeÀ OeesjCe 3. Yeejlee®es jepekeÀer³e OeesjCe 4. Yeejlee®eer SsefleneefmekeÀ meceepej®evee 25. Òece&efvejHes#e' ne μeyo keÀesCel³ee HebleHeÓeevee®³ee

keÀejkeÀeroeale mejveec³eele meceeefJe<ì kesÀuee iesuee ? 1. Hebef[le vesnª 2. Fbefoje ieebOeer 3. Jner. Heer. efmebie 4. Heer. Jner. vejefmebnjeJe 26. Yeejleeves keÀesCeleer DeLe&J³eJemLee mJeerkeÀejueer Deens? 1. efceÞe DeLe&J³eJemLee 2. Yeeb[Jeueμeener 3. meec³eJeeoer 4. ³eebHewkeÀer veener 27. Heg{erueHewkeÀer ³eesi³e efJeOeeves keÀesCeleer Deensle? i. Fbiueb[ ns He´peemeÊeekeÀ Demeues, lejer ieCejep³e

veener. ii. Fbiueb[ ns ieCejep³e Demeues, lejer He´peemeÊeekeÀ

je<ì^ veener. iii. Fbiueb[ les He´peemeÊeekeÀ ieCejep³e Deens. 1. efJeOeeve (i, ii, iii) yejesyej 2. efJeOeeve (i) yejesyej 3. efJeOeeve (i) Je (ii) yejesyej 4. meJe& ®etkeÀ 28. Yeejleer³e jep³eIeìves®ee mejveecee keÀesCel³ee efoJeμeer

mebcele kesÀuee iesuee? 1. 13 ef[meWyej 1946 2. 26 veesJnWyej 1949 3. 24 peevesJeejer 1950 4. ³eebHewkeÀer veener 29. mejveec³ee®eer meg©Jeele `Deecner Yeejleer³e pevelee' Deμeer

keÀªve, IeìveekeÀl³ee¥veer keÀe³e mHe<ì kesÀues Deens? 1. Yeejleele peveles®³ee neleer Debeflece meÊee Demesue. 2. Yeejleele ogmeN³ee osμee®³ee J³ekeÌleerme ³esC³ee®eer

HejJeeveieer veener. 3. Yeejle ns mebmeoer³e jep³eHe×leer mJeerkeÀejles Deens. 4. ³eebHewkeÀer veener. 30. Ieìveemeefceleer®³ee efkeÀleJ³ee yewþkeÀerle vesnªbveer

GefÎ<ìeb®ee þjeJe ceeb[uee? 1. Heefnueer yewþkeÀ 2. ogmejer yewþkeÀ 3. eflemejer yewþkeÀ 4. ®eewLeer yewþkeÀ

31. je<ìÔJepee®ee þjeJe keÀesCel³ee efoJeμeer mebcele kesÀuee iesuee?

1. 22 peguew 1946 2. 22 peguew 1947 3. 23 veesJnWyej 1950 4. 26 veesJnWyej 1949 32. je<ìÔJepee®ee þjeJe keÀesCeer ceeb[uee? 1. mejoej Heìsue 2. Hebef[le vesnª 3. [e@. jeOeeke=À<Ceve 4. kesÀ. Sce. cegvμeer 33. je<ìêr³e meYesves meJe&He´Lece èflejbiee' OJepe keÀesCel³ee

meeueer mJeerkeÀejuee? 1. 1930 2. 1931 3. 1940 4 1935 34. 1931 meeueer mJeerkeÀejuesu³ee je<ìÔJepee®eer j®evee

keÀμeer nesleer? 1. ie[o YeieJee, Heeb{je Je efnjJee ³ee jbieeb®³ee meceeblej

HeÆîee Je ceO³eYeeieer ®ejKee. 2. ie[o YeieJee, Heeb{je Je efnjJee ³ee jbieeb®³ee HeÆîee Je

ceO³eYeeieer DeμeeskeÀ®eke´À. 3. ie[o YeieJee, Heeb{je Je efnjJee ³ee jbieeb®³ee meceeblej HeÆîee. 4. ie[o YeieJee jbie Je ceO³eYeeieer Jebos ceelejced. 35. DeeHeu³ee je<ìÔJepee®eer j®evee keÀjC³ee®es Þes³e keÀesCeeme

peeles? 1. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 2. Hebef[le vesnª 3. efHebieueer JeWkeÀ³³ee 4. ³eebHewkeÀer veener 36. Yeejleer³e je<ìÔJepee®³ee ceO³eYeeieer DemeCeeN³ee

DeμeeskeÀ®eke´Àeleerue 24 Deejs keÀμee®es He´leerkeÀ Deensle? 1. ®eesJeerme leeme 2. 24 Ieìvee meefceleer®es HeéfleefveOeer 3. Yeejleer³e Fefleneme 4. ³eebHewkeÀer veener 37. Yeejleer³e je<ìÔJepee®³ee jbieeb®es leÊJe%eeve mebefJeOeeve

meYesle keÀesCeer Gueie[tve meebefieleues? 1. Hebef[le vesnª 2. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 3. [e@. jepeWê He´meeo 4. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj

84


38. Yeejleer³e je<ìêf®evnele efmebnμeer<ee&®³ee Keeueer keÀesCeles Je®eve efueefnues Deens?

1. lecemees cee p³eesefleie&ce³e 2. meodj#eCee³e KeueefveieńCee³e 3. mel³ecesJe pe³eles 4. ³eebHewkeÀer veener. 39. Yeejleer³e jepecegêsle DemeCeejs `mel³ecesJe pe³eles' ns Je®eve

keÀesþtve Iesleues Deens? 1. He´μve GHeefve<eo 2. yeéïeCe GHeefve<eo 3. cegC[keÀ GHeefve<eo 4. ³eebHewkeÀer veener 40. Yeejlee®es je<ìieerle efnboerle keÀesCeer Yee<eeblejerle kesÀues Deens? 1. yebkeÀerce®ebê ®e@ìpeea 2. jJeeRêveeLe ìeieesj 3. Deyeero Deueer 4. De©Cee DemeHeÀ Deueer 41. Yeejlee®es je<ìîeerle meJe&He´Lece keÀOeer Je keÀesþs iee³eues

iesues? 1. 27 ef[meWyej 1911 - keÀesuekeÀelee 2. 27 meHìWyej 1911 - cebgyeF& 3. 26 veesJnWyej 1949 - efouueer 4. 25 peevesJeejer 1950 - cebgyeF& 42. DeeHeue s je<ìêr³e ieerle keÀesCeer efueefnues Deens? 1. jJeeRêveeLe ìeieesj 2. yebkeÀerce®ebê ®e@ìpeea 3. FkeÌyeeue 4. cenelcee ieebOeer 43. Jebos ceelejced ieerle yebkeÀerce®ebê ®e@ìpeea ³eeb®³ee keÀesCel³ee

keÀeobyejer®ee Yeeie nesles? 1. mJeeleb$³emecej 2. Deeveboceþ 3. ceele=Yetceer 4. ³eebHewkeÀer veener 44. `Jebos ceelejced' ieerleeme je<ìêr³e ieerle þjJele

je<ìîeerlee®ee opee& osC³ee®ee þjeJe keÀesCeer mebcele kesÀuee?

1. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 2. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj 3. ye@. pe³ekeÀj 4. [e@. jepeWê He´meeo 45. Yeejlee®ee je<ìêr³e peue®ej HeéCeer keÀesCelee? 1. [e@efuHeÀve 2. keÀemeJe 3. KeskeÀ[e 4. Dee@keÌìesHeme

46. Yeejleer³e Ieìvesleerue cetueYetle DeefOekeÀej keÀesCel³ee Yeeieele meceeefJe<ì kesÀues Deensle?

1. Yeeie 1 2. Yeeie 2 3. Yeeie 3 4. Yeeie 4 47. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves ³eesi³e Deensle? i. ueeskeÀμeener μeemevee®es O³es³e J³eefkeÌlelJee®ee

efJekeÀeme keÀjCes Demeles.

ii. ueeskeÀefnlee®es mebJeOe&ve Je mebj#eCe efJeefμe<ì cetueYetle DeefOekeÀej keÀjleele.

1. HeÀkeÌle (i) yejesyej 2. HeÀkeÌle (ii) yejesyej 3. meJe& yejesyej 4. meJe& ®etkeÀ 48. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve yejesyej Deens? i. Yeejleer³e Ieìvesves cetU 7 DeefOekeÀej veeieefjkeÀebvee

efoues.

ii. meceles®ee nkeÌkeÀ 44 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej JeieUC³eele Deeuee.

1. efJeOeeve (i) yejesyej 2. efJeOeeve (ii) yejesyej 3. oesvner yejesyej 4. oesvner ®etkeÀ 49. keÀesCelee DeefOekeÀej 44 J³ee Ieìveeog©mleerves

JeieUC³eele Deeuee? 1. mebHeÊeer®ee DeefOekeÀej 2. Oece&mJeeleb$³ee®ee nkeÌkeÀ 3. meceles®ee nkeÌkeÀ 4. μees<eCeeefJe©×®ee nkeÌkeÀ 50. Yeejleer³e Ieìvesle cetueYetle nkeÌkeÀ keÀesCel³ee keÀueceebceO³es

efoues Deensle? 1. 12 les 18 keÀueces 2. 14 les 32 keÀueces 3. 15 les 45 keÀueces 4. 23 les 36 keÀueces 51. μees<eCeeefJe©×®es nkeÌkeÀ keÀesCel³ee keÀueceeble efoues Deensle? 1. keÀuece 23 Je 24 2. keÀuece 29 les 32 3. keÀuece 15 les 18 4. ³eebHewkeÀer veener 52. keÀe³eÐeeHeg{erue mecelee (Equality Before Law)

mHe<ì keÀjCeejs keÀuece keÀesCeles? 1. keÀuece 14 2. keÀuece 16 3. keÀuece 15 4. keÀuece 18 53. keÀesCel³ee keÀueceevegmeej Ieìvesves yeeuecepegjerme DeeUe

Ieeleuee Deens? 1. keÀuece 24 2. keÀuece 25 3. keÀuece 17 4. keÀuece 29


85

54. DemHe=μ³elee efveJeejCee®ee GuuesKe keÀjCeejs keÀuece keÀesCeles 1. keÀuece 17 2. keÀuece 23 3. keÀuece 18 4. keÀuece 29 55. Yeejleer³e Ieìvesleerue keÀuece 18 keÀe³e mHe<ì keÀjles? 1. HeoJ³eeb®es mebHeg<ìerkeÀjCe 2. cetueYetle keÀle&J³es 3. keÀe³eÐeeHeg{erue meceevelee 4. DemHe=μ³elee efveJeejCe 56. yeboerkeÀjCe DeeefCe vepejyeboerHeemetve mebj#eCee®eer nceer

osCeeje keÀuece keÀesCelee? 1. keÀuece 22 2. keÀuece 32 3. keÀuece 27 4. keÀuece 21 57. keÀuece 21 ceO³es Heg{erueHewkeÀer keÀe³e lejleto keÀjC³eele

Deeueer Deens? 1. yeboerkeÀjCe DeeefCe vepejyeboerHeemetve j#eCe 2. DeefYeJ³ekeÌleer mJeeleb$³es 3. peerefJelemJeeleb$³ee®eer nceer 4. ³eebHewkeÀer veener 58. ceeveJeer ke´À³eefJeke´À³e, Jesþefyeieejer F. efJejesOeele cetueYetle

nkeÌkeÀ osCeeje keÀuece keÀesCelee? 1. keÀuece 20 2. keÀuece 22 3. keÀuece 21 4. keÀuece 23 59. HeéfleyebOekeÀ mLeeveye×lee keÀe³eÐeeKeeueer DeìkeÀ

Peeuesu³ee J³ekeÌleerme efkeÀleer keÀeueeJeOeerHe³e¥le DeìkesÀle þsJelee ³esles?

1. oesve ceefnves 2. SkeÀ Je<e& 3. ®eesJeerme leeme 4. leerve ceefnves 60. Oece&mJeeleb$³ee®ee cetueYetle DeefOekeÀej Ieìvesves keÀesCel³ee

keÀueceebceO³es efJeμeo keÀsuee Deens? 1. keÀueces 25 les 28 2. keÀueces 23 Je 24 3. keÀueces 22 les 24 4. keÀueces 32 les 35 61. keÀuece 29 Üejs Ieìvesves keÀe³e mHe<ì keÀsues Deens? 1. DemHe=μ³elee efveJeejCe 2. IeìveelcekeÀ Ghee³e³eespeves®ee nkeÌkeÀ 3. DeuHemebK³eebkeÀebvee Yee<ee, efueHeer, mebmke=Àleer peHeC³ee®es

mJeeleb$³e 4. ³eebHewkeÀer veener

62. DeuHemebK³eebkeÀebvee μew#eefCekeÀ mebmLee mLeeHeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej efkeÀleJ³ee keÀueceeÜejs osC³eele Deeuee neslee?

1. keÀuece 30 2. keÀuece 29 3. keÀuece 31 4. keÀuece 32 63. cetU Ieìvesvegmeej 31 J³ee keÀueceeÜejs keÀesCelee

DeefOekeÀej J³ekeÌleerme osC³eele Deeuee neslee? 1. mebHeÊeer®ee DeefOekeÀej 2. meceles®ee DeefOekeÀej 3. μees<eCeeefJe©×®ee nkeÌkeÀ 4. ³eebHewkeÀer veener 64. mebHeÊeer®ee DeefOekeÀej keÀesCel³ee meeueer Ieìvesletve

JeieUC³eele Deeuee? 1. 1995 2. 1990 3. 1978 4. 1976 65. cetueYetle nkeÌkeÀeb®es mebj#eCe nesC³eemeeþer meJeex®®e

v³ee³eeue³eele oeo ceeieC³ee®ee nkeÌkeÀ keÀesCeles keÀuece osles? 1. keÀuece 29 2. keÀuece 226 3. keÀuece 32 4. ³eebHewkeÀer veener 66. `ce@v[eceme' ³ee μeyoe®ee DeLe& keÀe³e neslees? 1. Dee%ee oslees 2. cetueYetle nkeÌkeÀeb®es mebj#eCe 3. Deecnebme cebpetj veener 4. Dee%ee HeeUlees 67. SKeeÐee mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eeme Jee mebmLesme l³ee®³ee

HeoieńCeeefJe<e³eer He=®íe keÀjeJe³ee®eer Demeu³eeme, keÀsu³ee peeCeeN³ee Depee&me keÀe³e cnCeleele?

1. ce@v[eceme (Mandamus) 2. keÀes-Jee@jbìes (Quo waranto) 3. Heésefnyeerμeve (Prohibition) 4. nsefyeDeme keÀe@Hme& (Habeas Corpus) 68. cetueYetle keÀle&J³es efkeÀleJ³ee Ieìveeog©mleervegmeej Ieìvesle

meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeueer? 1. 42 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej 2. 44 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej 3. 78 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej 4. 5 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej

86


69. 42 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej SketÀCe efkeÀleer keÀle&J³es Ieìvesle DebleYe&tle keÀjC³eele Deeueer nesleer?

1. 15 2. 10 3. 13 4. 11 70. Yeejleer³e Ieìvesle 11 Jes cetueYetle keÀle&J³e keÀOeer

meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeues? 1. 2004 2. 1988 3. 1976 4. 2002 71. Ieìvesves 2002 meeueer 86 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej

meceeefJe<ì keÀsuesues cetueYetle keÀle&J³e keÀesCeles? 1. je<ìêr³e SskeÌ³e Je SkeÀelceles®es mebJeOe&ve keÀjCes. 2. je<ìÔJepe, je<ìîeerle, je<ìêf®evneb®ee ceeve jeKeCes. 3. Jev³e He>eC³eebyeÎue o³eeYeeJe yeeUieCes. 4. efHel³eeves DeHel³ee®eer DeLeJee HeeuekeÀeves Heeu³ee®eer 6 les

14 ³ee Je³eele efμe#eCee®eer peyeeyeoejer G®eueCes. 72. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve ³eesi³e Deens? i. Yeejleeleerue cetueYetle DeefOekeÀejebvee v³ee³eeue³eerve

mebj#eCe osC³eele Deeues Deens. ii. Yeejleele cetueYetle keÀle&J³e HeeUCes keÀe³eÐeeves

yebOevekeÀejkeÀ Deens. 1. (ii) yejesyej 2. (i) yejesyej 3. oesvner yejesyej 4. oesvner ®etkeÀ 73. mebmeoer³e μeemeveHeĆeeueerle keÀe³e&keÀejer ceb[U

jep³ekeÀejYeejemeeþer keÀesCeeme peyeeyeoej Demeles? 1. je<ì^Heleer 2. mebmeo 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. jep³eHeeue 74. cebef$eceb[Ue®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjlees? 1. je<ì^Heleer 2. HebleHeÓeeve 3. jep³eHeeue 4. GHeje<ì^Heleer 75. KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³ee keÀueceele GHeje<ì^Heleer Heoe®³ee

efveJe[CegkeÀer®³ee lejlegoer Deensle? 1. keÀuece 62 2. keÀuece 64 3. keÀuece 66 4. keÀuece 68 76. GHeje<ì^Heleer HeoieńCee®eer μeHeLe keÀesCeemeceesj Iesleele? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. Yeejlee®es mejv³ee³eeOeerμe 4. ueeskeÀmeYes®es meYeeHeleer

77. je<ì^HeleeRvee HeoieńCee®eer μeHeLe keÀesCe osles? 1. ueeskeÀmeYee meYeeHeleer 2. ceneuesKeeHeeue 3. GHeje<ì^Heleer 4. Yeejlee®es mejv³ee³eeOeerμe 78. meeOeejCe efJeOes³ekeÀ mebmeos®³ee keÀesCel³ee meYeeie=nele

ceeb[ues peeT μekeÀles? 1. jep³emeYee 2. ueeskeÀmeYee 3. keÀesCelesner meYeeie=n 4. Jejerue meJe& 79. KeeueerueHewkeÀer Yeejleer³e Ieìvesleerue keÀesCeles keÀuece

mebmeos®³ee oesve meYeeie=neb®³ee meb³egkeÌle DeefOeJesμevee®³ee lejlegoer mHe<ì keÀjles?

1. keÀuece 105 2. keÀuece 178 3. keÀuece 108 4. keÀuece 112 80. KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³ee HeefjefmLeleerle mebmeos®eer meb³egkeÌle

yewþkeÀ yeesueeJeueer peeles? 1. efJeOes³ekeÀ SkeÀe meYeeie=neves mebcele keÀªve ogmeN³ee

meYeeie=neves veekeÀeju³eeme. 2. oesve meYeeie=neble efJeOes³ekeÀeleerue lejlegoeRJeªve

Hes®eHe´mebie efvecee&Ce Peeu³eeme. 3. efJeOes³ekeÀeleerue og©ml³eebJeªve oesve meYeeie=neble

celeYeso Peeu³eeme. 4. Jejerue meJe&. 81. mebmeos®³ee oesve meYeeie=neb®es meb³egkeÌle DeefOeJesμeve keÀesCe

yeesueeJeles? 1. HebleHeÓeeve 2. ueeskeÀmeYee meYeeHeleer 3. GHeje<ì^Heleer 4. je<ì^Heleer 82. jep³emeYesves OeveefJeOes³ekeÀ efkeÀleer efoJemeeble

ueeskeÀmeYeskeÀ[s Hejle HeeþJeCes yebOevekeÀejkeÀ Deens? 1. 10 efoJeme 2. 14 efoJeme 3. 30 efoJeme 4. 15 efoJeme 83. keÀesCelesner efJeOes³ekeÀ OeveefJeOes³ekeÀ Deens keÀer veener ns

keÀesCe þjJelees? 1. je<ì^Heleer 2. HebleHeÓeeve 3. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 4. efJeÊe Dee³eesiee®ee DeO³e#e


87

84. mebmeos®³ee oesvner meYeeie=neb®³ee meb³egkeÌle yewþkeÀer®³ee DeO³e#emLeeveer keÀesCe Demelees?

1. GHeje<ì^Heleer 2. je<ì^Heleer 3. HebleHeÓeeve 4. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 85. je<ìHeleerkeÀ[s mJee#ejermeeþer Deeuesu³ee meeOeejCe

efJeOes³ekeÀeyeeyele je<ìHeleer Heg{erueHewkeÀer keÀe³e keÀª μekeÀlees? 1. HegveefJe&®eejemeeþer mebmeosle HeeþJet μekeÀlees. 2. efJeOes³ekeÀ mJeleëkeÀ[s yeeUiet μekeÀlees. 3. mebcele keÀª μekeÀlees. 4. Jejerue meJe&. 86. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles keÀuece Jeeef<e&keÀ DeboepeHe$ekeÀeμeer

mebyebefOele Deens? 1. keÀuece 112 2. keÀuece 123 3. keÀuece 113 4. keÀuece 109 87. efJeÊe efJeOes³ekeÀ keÀesCee®³ee efμeHeÀejμeerJeªve

ueeskeÀmeYesle ceeb[ues peeles? 1. je<ì^Heleer 2. GHeje<ì^Heleer 3. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 4. efJeÊe Dee³eesiee®es meom³e 88. mebmeos®es DeefOeJesμeve ®eeuet vemeleevee JeìngketÀce keÀesCe

keÀe{t μekeÀlees? 1. je<ì^Heleer 2. HebleHeÓeeve 3. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 4. GHeje<ì^Heleer 89. jep³emeYes®ee Heoefme× DeO³e#e keÀesCe Demelees? 1. GHeje<ì^Heleer 2. je<ì^Heleer 3. HebleHeÓeeve 4. Yeejlee®es mejv³ee³eeOeerμe 90. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee keÀueceele JeìngketÀcee®³ee lejlegoer

Deensle? 1. keÀuece 123 2. keÀuece 213 3. keÀuece 109 4. keÀuece 79 91. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer keÀueces keWÀêer³e cebef$eceb[Ueμeer

mebyebefOele Deensle? 1. 74 Je 75 2. 45 Je 46 3. 76 Je 77 4. 65 Je 66

92. cebef$eceb[Ue®ee JeemleJe HećegKe keÀesCe Demelees? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eceb$eer 3. HebleHeÓeeve 4. GHeje<ì^Heleer 93. keÀuece 74 vegmeej je<ì^HeleeRvee meuuee osC³ee®es keÀece

keÀesCe keÀjles? 1. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 2. HebleHeOeeve Je cebef$eceb[U 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. GHeje<ì^Heleer 94. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles keÀuece HebleHeÓeeve Je cebef$eceb[Ue®³ee

vesceCegkeÀermeboYee&le Deens? 1. keÀuece 70 2. keÀuece 72 3. keÀuece 74 4. keÀuece 75 95. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee keÀueceele jep³emeYes®eer j®evee Je

efveJe[CegkeÀermeboYee&le lejlegoer Deensle? 1. keÀuece 80 2. keÀuece 75 3. keÀuece 83 4. keÀuece 81 96. Yeejleeleerue IeìkeÀjep³es Je keWÀêμeeefmele HeósμeebleHexÀ

jep³emeYesJej efkeÀleer HeéfleefveOeer efveJe[ues peeleele? 1. 238 2. 250 3. 225 4. 222 97. Yeejleeves jep³emeYesleerue efveJe[CegkeÀeb®eer He×le

keÀesCeekeÀ[tve mJeerkeÀejueer Deens? 1. pece&veer®es Jee³ecej mebefJeOeeve 2. meesceeefue³ee®es mebefJeOeeve 3. peHeeve®es mebefJeOeeve 4. o. DeeefHe´ÀkesÀ®es mebefJeOeeve 98. IeìkeÀjep³eebkeÀ[tve ueeskeÀmeYesJej efkeÀleer HeéfleefveOeer

efveJe[ues peeleele? 1. 530 2. 552 3. 550 4. 543 99. keWÀêμeeefmele HeósμeebkeÀ[tve ueeskeÀmeYesJej efkeÀleer

HeéfleefveOeer efveJe[ues peeleele? 1. 12 2. 30 3. 15 4. 20 100. jep³emeYes®³ee meYeemeoeb®ee keÀe³e&keÀeue efkeÀleer Je<ee¥®ee

Demelees? 1. 6 Je<ex 2. 5 Je<ex 3. 10 Je<ex 4. 4 Je<ex

88


101. je<ìHeleer DeeHeuee jepeerveecee keÀesCeekeÀ[s megHeto& keÀjleele? 1. GHeje<ì^Heleer 2. cebef$eceb[U 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. HebleHeÓeeve 102. IeìkeÀjep³ee®³ee keÀe³eosceb[UemebyebOeer®³ee lejlegoer

Ieìvesle keÀesCel³ee keÀueceele keÀjC³eele Deeu³ee Deensle? 1. keÀuece 168 2. keÀuece 75 3. keÀuece 64 4. keÀuece 68 103. Òel³eskeÀ IeìkeÀjep³eele efJeOeevemeYes®eer efveefce&leer keÀjC³eele

³eeJeer, Demes Ieìves®³ee keÀesCel³ee keÀueceele mHe<ì keÀjC³eele Deeues Deens?

1. keÀuece 170 2. keÀuece 243 3. keÀuece 168 3. keÀuece 75 104. ceneje<ìêleerue efJeOeevemeYes®eer meom³emebK³ee efkeÀleer? 1. 288 2. 402 3. 250 4. 550 105. ceneje<ìe®³ee efJeOeeveHeefj<eosle efkeÀleer meom³e Demet

μekeÀleele? 1. 78 2. 75 3. 71 4. 72 106. Ieìvesleerue keÀuece 171(2) vegmeej, keÀe³eoe keÀªve

efJeOeeveHeefj<eos®eer meom³emebK³ee þjJeC³ee®es DeefOekeÀej keÀesCeeuee osC³eele Deeues Deensle?

1. mebmeo 2. efJeOeevemeYee 3. jep³eHeeue 4. Jejerue meJe& 107. efJeOeeveHeefj<eos®³ee SketÀCe meom³eebHewkeÀer efkeÀleer peCeeb®eer

efveJe[ jep³eHeeue keÀjleele? 1. 1/3 2. 1/6 3. 1/12 4. 1/9 108. efJeOeeveHeefj<eos®ee keÀe³e&keÀeue efkeÀleer Je<ee¥®ee Demelees? 1. 6 Je<ex 2. 5 Je<ex 3. efJeOeeveHeefj<eo mLee³eer meYeeie=n Deens.

4. 2 12 Je<ex

109. efJeOeeveHeefj<eos®³ee meYeemeoeb®ee keÀe³e&keÀeue efkeÀleer

Je<ee¥®ee Demelees?

1. 6 Je<ex 2. 2 12 Je<ex

3. 5 Je<ex 4. 3 Je<ex

110. DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele efJeOeevemeYes®ee keÀeueeJeOeer efkeÀleer efoJemeebkeÀefjlee Jee{JeC³eele ³eslees?

1. 1 Je<ex 2. 6 ceefnves 3. 2 Je<ex 4. 3 ceefnves 111. IeìkeÀjep³ee®es cebef$eceb[U Heg{erueHewkeÀer keÀesCeeme

peyeeyeoej Demeles? 1. efJeOeevemeYee 2. efJeOeeveHeefj<eo 3. jep³eHeeue 4. cegK³eceb$eer 112. Ieìves®³ee keÀesCel³ee keÀueceevegmeej OeveefJeOes³ekeÀ kesÀJeU

efJeOeevemeYesle ceeb[lee ³esles? 1. keÀuece 198 2. keÀuece 175 3. keÀuece 112 4. keÀuece 109 113. lesuebieCee jep³ee®³ee efJeOeeveHeefj<eosle efkeÀleer meYeemeo

Deensle? 1. 34 2. 45 3. 39 4. 78 114. efJeOeevemeYesves mebcele kesÀuesues OeveefJeOes³ekeÀ efJeOeeveHeefj<eosves

efkeÀleer efoJemeeble mebcele keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ Deens? 1. 7 efoJeme 2. 1 ceefnvee 3. 14 efoJeme 4. 21 efoJeme 115. ceneje<ìê®³ee efJeOeevemeYesle Devegmetef®ele peeleeRkeÀjlee

efkeÀleer peeiee jeKeerJe þsJeC³eele Deeu³ee Deensle? 1. 33 2. 34 3. 43 4. 14 116. Devegmetef®ele peeleer Je peceeleeRkeÀjlee ueeskeÀmebK³es®³ee

ÒeceeCeevegmeej, jep³ee®³ee efJeOeevemeYesle jeKeerJe peeiee þsJeC³ee®eer lejleto Ieìvesves keÀesCel³ee keÀueceele kesÀueer Deens?

1. keÀuece 332 2. keÀuece 335 3. keÀuece 388 4. keÀuece 243 117. efJeOeevemeYesJej DeBiuees Fbef[³eve meceepee®es efkeÀleer

ÒeefleefveOeer jep³eHeeueebÜejs vesceues peeT μekeÀleele? 1. kesÀJeU 1 2. kesÀJeU 5 3. kesÀJeU 2 4. jep³eHeeueeJej mebK³es®es yebOeve veener. 118. jep³eHeeueeb®eer efve³egkeÌleer keÀesCe keÀjles? 1. efJeefOeceb[U 2. je<ì^Heleer 3. cegK³eceb$eer 4. cebef$eceb[U


89

119. IeìkeÀjep³ee®³ee cegK³eceb$³ee®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjles? 1. jep³eHeeue 2. je<ì^Heleer 3. HebleÒeOeeve 4. G®®e v³ee³eeue³ee®es cegK³e v³ee³eeOeerμe 120. jep³eHeeue DeeHeuee μeHeLeûenCe efJeOeer keÀesCeemeceesj Heej

Hee[leele? 1. je<ì^Heleer 2. cegK³eceb$eer 3. G®®e v³ee³eeue³ee®es cegK³e v³ee³eeOeerμe 4. HebleÒeOeeve 121. jep³eHeeue ³ee Heoemeeþer J³ekeÌleerves Je³ee®eer efkeÀceeve

efkeÀleer Je<ex HetCe& kesÀuesueer DemeeJeerle? 1. 35 2. 25 3. 40 4. 30 122. cegK³eceb$³eeb®³ee vesceCegkeÀer®eer lejleto Ieìves®³ee keÀesCel³ee

keÀueceele Deens? 1. keÀuece 164 2. keÀuece 75 3. keÀuece 74 4. keÀuece 179 123. jep³eHeeueeme JeìngketÀce keÀe{C³ee®es DeefOekeÀej Ieìvesves

keÀesCel³ee keÀueceeves efoues Deensle? 1. keÀuece 213 2. keÀuece 214 3. keÀuece 167 4. keÀuece 164 124. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee HeoeefJe<e³eer Ieìvesle lejleto

veener? 1. cegK³eceb$eer 2. cenev³ee³eJeeoer 3. ceneefOeJekeÌlee 4. GHecegK³eceb$eer 125. cebef$eceb[Ue®³ee yewþkeÀeb®es DeO³e#eHeo keÀesCe Yet<eJeles? 1. meYeeHeleer 2. efJeOeeveHeefj<eos®ee DeO³e#e 3. cegK³eceb$eer 4. GHecegK³eceb$eer 126. jep³ee®³ee mebef®ele efveOeer®³ee Ke®ee&mebyebOeer efve³eceeJeueer

le³eej keÀjC³ee®es DeefOekeÀej keÀesCeekeÀ[s Demeleele? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. cegK³eceb$eer 4. efJeÊeceb$eer

127. jep³ee®³ee efveJe[CetkeÀ Dee³egkeÌlee®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjleele?

1. cegK³eceb$eer 2. jep³eHeeue 3. HebleÒeOeeve 4. mebmeos®es meYeemeo 128. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesiemebyebefOele lejlegoer Ieìves®³ee

keÀesCel³ee keÀueceele mHe<ì keÀjC³eele Deeu³ee Deensle? 1. keÀuece 315 2. keÀuece 324 3. keÀuece 379 4. keÀuece 376 129. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀesCel³ee

efoJeμeer Peeueer? 1. 26 peevesJeejer 1949 2. 25 peevesJeejer 1949 3. 26 peevesJeejer 1950 4. 25 peevesJeejer 1950 130. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®³ee cegK³e Dee³egkeÌleeb®eer

vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjleele? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. HebleHe´Oeeve 131. 2014 ®³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CegkeÀebmeeþer, ceneje<ì^e®es

cegK³e efveJe[CetkeÀ DeefOekeÀejer cnCetve efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeves keÀesCee®eer efve³egkeÌleer kesÀueer nesleer?

1. efveleerve jece®ebê ieês 2. Jner. Sme. mebHeLe 3. veeruee mel³eveeje³eCeve 4. mJeeefOeve #eef$e³e 132. 2014 ®³ee efveJe[CegkeÀeble Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ

Dee³eesieekeÀ[s efkeÀleer je<ì^mlejer³e jepekeÀer³e He#e veeWoCeerke=Àle nesles?

1. 6 2. 21 3. 8 4. 5 133. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesieekeÀ[s efkeÀleer jep³emlejer³e

jepekeÀer³e He#eeb®eer veeWo Deens? 1. 56 2. 92 3. 65 4. 72

90


134. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeleHexÀ keÀesCel³eener jepekeÀer³e He#eeme `je<ì^mlejer³e jepekeÀer³e He#e' cnCetve ceev³elee efceUC³eemeeþer Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee Hee$elee DeeJeμ³ekeÀ Deensle?

1. l³ee jepekeÀer³e He#eeves 3 efkebÀJee DeefOekeÀ jep³eebletve ueeskeÀmeYesJej 2… Hes#ee DeefOekeÀ peeiee efpebkeÀuesu³ee DemeeJ³eele.

2. meJe&meeOeejCe ueeskeÀmeYee Je efJeOeevemeYee efveJe[CegkeÀebceO³es He#eeme SketÀCe celeebHewkeÀer efkeÀceeve 6… celes He[uesueer DemeeJeerle.

3. l³ee jepekeÀer³e He#ee®eer efkeÀceeve 4 jep³eeble jep³emlejer³e He#e cnCetve veeWo DemeeJeer.

4. Jejerue meJe&. 135. 16 J³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CegkeÀerle ³eebHewkeÀer keÀesCeer

celeoeve kesÀues veener? 1. ceerje kegÀceej Je HeĆeJe cegKepeea 2. vejWê ceesoer Je meesefve³ee ieebOeer 3. nceero Devmeejer Je meesefve³ee ieebOeer 4. Jejerue meJe& 136. Ieìvesle efmebOeer Yee<es®ee meceeJesμe keÀesCel³ee

Ieìveeog©mleervegmeej kesÀuee iesuee? 1. 21 Jeer Ieìveeog©mleer 2. 26 Jeer Ieìveeog©mleer 3. 19 Jeer Ieìveeog©mleer 4. 30 Jeer Ieìveeog©mleer 137. 36 J³ee Ieìveeog©mleerves keÀesCel³ee jep³eeme

IeìkeÀjep³ee®ee opee& efceUeuee? 1. efmekeÌkeÀerce 2. ieesJee 3. oerJe Je oceCe 4. nwêeyeeo 138. 42 J³ee Ieìveeog©mleerves Ieìvesle keÀesCel³ee veJeerve

μeyoeb®ee meceeJesμe keÀjC³eele Deeuee? 1. Oece&efvejHes#e Je meceepeJeeoer 2. Oece&efvejHes#e, meceepeJeeoer Je DeKeb[lee 3. meceepeJeeoer, ieCejep³e 4. meeJe&Yeewce, ieCejep³e 139. ieesJ³eeme mJeleb$e IeìkeÀjep³ee®ee opee& keÀesCel³ee

Ieìveeog©mleervegmeej osC³eele Deeuee? 1. 56 Jeer Ieìveeog©mleer, 1987 2. 73 Jeer Ieìveeog©mleer, 1993

3. 62 Jeer Ieìveeog©mleer, 1989 4. 81 Jeer Ieìveeog©mleer, 2000 140. Yeejleer³e Ieìves®³ee Feflenemeeleerue meJee¥le ceesþer

Ieìveeog©mleer keÀesCeleer? ³ee Ieìveeog©mleerÜejs Ieìvesleerue SketÀCe efkeÀleer keÀueceeble og©ml³ee keÀjC³eele Deeu³ee?

1. 42 Jeer Ieìveeog©mleer, 71 keÀueces 2. 40 Jeer Ieìveeog©mleer, 40 keÀueces 3. 44 Jeer Ieìveeog©mleer, 73 keÀueces 4. 42 Jeer Ieìveeog©mleer, 40 keÀueces 141. Dee@iemì 2014 He³e¥le SketÀCe efkeÀleer Ieìveeog©mleer

efJeOes³ekeÀeb®es keÀe³eÐeele ªHeeblej Peeues Deens? 1. 118 2. 109 3. 98 4. 93 142. Yeejleeleueer v³ee³eJ³eJemLee ner _______. 1. HebleHeÓeeveeb®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deens. 2. je<ì^HeleeR®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deens. 3. mebmeos®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deens. 4. mJeleb$e Deens. 143. Yeejleer³e Ieìvesle meJeex®®e v³ee³eeue³eemebyebOeer®³ee lejlegoer

keÀesCel³ee keÀueceeble meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeu³ee Deensle?

1. keÀuece 123 les 148 2. keÀuece 124 les 147 3. keÀuece 226 les 249 4. keÀuece 129 les 167 144. cebgyeF& G®®e v³ee³eeue³ee®³ee DeefOekeÀejkeÀ#esle keÀesCeles

Heósμe ³esleele? 1. oeoje - veiejnJesueer, ieesJee, ceneje<ì, oerJe Je oceCe 2. ceneje<ì^, iegpejele, oeoje - veiejnJesueer 3. ceneje<ì^, iegpejele, keÀvee&ìkeÀ 4. HeÀkeÌle cebgyeF& 145. cenev³ee³eJeeÐee®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjles? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. HebleHeÓeeve 4. mejv³ee³eeOeerμe 146. mejv³ee³eeOeerμeeme Heoe®eer μeHeLe keÀesCe osles? 1. je<ì^Heleer 2. meJeex®®e v³ee³eeue³ee®es Flej v³ee³eeOeerμe 3. HebleHeÓeeve 4. cenev³ee³eJeeoer

116


ye. efJeOeeve Heefj<eosle keÀceerle keÀceer 60 meom³e Demet μekeÀleele. [STI 14]

1. kesÀJeU (De) 2. kesÀJeU (ye) 3. (De) Je (ye) oesvner 4. (De) Je (ye) oesvner veenerle 152. ceneje<ìêleerue yengleebμe Kes[îeeble ûeecemeYee ³eμemJeer ve

nesC³ee®eer keÀejCes keÀesCeleer? [ASST 14] 1. mejHeb®ee®eer Goemeervelee 2. ûeeceHeb®ee³ele meom³eeb®eer Deefve®íe 3. ueeskeÀeb®eer efvej#ejlee 4. Jejerue meJe& 153. Heb®ee³ele jepe Òeeslmeenve DeeefCe GÊejoeef³elJe

³eespevesDebleie&le, 2013 uee ÒeLece ¬eÀceebkeÀe®ee `keÌ³etc³etuesìerJn mì^WieosveeRie Fb[skeÌme De@Jee@[&' keÀesCel³ee jep³eeuee ÒeeHle Peeuee? [ASST 14]

1. keÀvee&ìkeÀ 2. kesÀjU 3. ef$eHegje 4. ceneje<ì 154. Keeueerue efJeOeeveeb®ee efJe®eej keÀje : De. ceneje<ìêleerue ûeeceHeb®ee³ele mejHeb®e Heoe®ee

keÀe³e&keÀeue 5 Je<ee¥®ee Demelees. ye. ceneje<ìêleerue ûeeceHeb®ee³ele GHemejHeb®e Heoeme

Deej#eCe Demeles. JejerueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve yejesyej Deens?[ASST 14] 1. oesvner yejesyej 2. HeÀkeÌle (De) 3. oesvner ®etkeÀ 4. HeÀkeÌle (ye) 155. jep³eHeeuee®es keÀe³e& Je DeefOekeÀej ³eemebyebOeer KeeueerueHewkeÀer

keÀesCeles efJeOeeve ®egkeÀer®es Deens. [ASST 14] 1. jep³eHeeue jep³e μeemevee®ee keÀe³e&keÀejer ÒecegKe Demelees. 2. jep³eHeeue jep³eeleerue efJeÐeeHeerþeb®ee kegÀueHeleer Demelees. 3. cegK³eceb$³eeb®³ee meuu³eeÒeceeCes jep³eHeeue keÀesCel³eener

ceb$³eeuee Heo®³etle keÀª μekeÀlees. 4. jep³eHeeueeuee G®®e v³ee³eeue³ee®³ee v³ee³eeOeerμeeb®eer

vesceCetkeÀ keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Deens. 156. ceneje<ì μeemeveeves 1984 ³ee Je<eea, Òee®ee³e& Heer. yeer.

Heeìerue meefceleer keÀμeemeeþer vesceueer nesleer? [ASST 14] 1. ÒeμeemekeÀer³e megOeejCee Dee³eesiee®³ee efμeHeÀejμeeR®ee

DeY³eeme keÀjC³eemeeþer.

2. ûeeceHeb®ee³eleer®³ee ÒeμeemekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ yeeyeermebyebOeer. 3. veiejHeefj<eoe Je ceneveiejHeeefuekeÀe ³eeb®³ee pekeÀeleerefJe<e³eer. 4. efpeune Heefj<eos®³ee efveJe[CetkeÀ megOeejCeebefJe<e³eer. 157. 9 ef[meWyej 1946 jespeer efouueer ³esLes Ieìvee meefceleer®eer

Heefnueer yewþkeÀ IesC³eele Deeueer. ³ee meefceleer®es leelHegjles DeO³e#e cnCetve Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee J³ekeÌleerves keÀecekeÀepe Heeefnues? [ASST 14]

1. [e@. yeer. Deej. Deebyes[keÀj 2. [e@. jepeWê Òemeeo 3. [e@. meeq®®eoevebo efmevne 4. Hebef[le peJeenjueeue vesnª 158. Yeejleer³e veeieefjkeÀlJe jÎ keÀjC³eemebyebOeeleerue

KeeueerueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve mel³e veener?[ASST 14] 1. HeÀmeJeCetkeÀ keÀªve, Keesìer ceeefnleer oμe&Jetve efkebÀJee

JemlegefmLeleer ueHeJetve veeieefjkeÀlJe efceUJeues Demesue. 2. ke=Àleerletve Jee Yee<eCeeletve jep³eIeìvesμeer yesFceeveer efkebÀJee

êesn kesÀuee Demesue. 3. Yeejleeμeer μe$eglJe efkebÀJee ³eg× keÀjCeeN³ee je<ìêuee

ceole kesÀueer Demesue. 4. Yeejleeyeensj meueie Hee®e Je<ex JeemleJ³e kesÀu³eeme. 159. ³eesi³e pees[îee pegUJee :

De. mejHeb®e i. ûeeceHeb®ee³eleer mebIeìve ye. keÀuece 40 ii. ûeecemeYes®eer J³eeK³ee keÀ. keÀuece 243 iii. ûeecemeYes®ee DeO³e#e [. GHemejHeb®e iv. mejHeb®ee®³ee DevegHeefmLeleerle

ûeeceHeb®ee³ele yewþkeÀer®ee DeO³e#e

[ASST 14]

De ye keÀ [ 1 iii i iv ii 2. iii i ii iv

3. iii ii i iv

4. iv i ii iii 160. cenejeäêleerue ûeeceHeb®ee³eleer®ee keÀejYeej _______

®³ee `cegbyeF& ûeeceHeb®ee³ele keÀe³eoe' Je l³eeleerue JesUesJesUer Peeuesu³ee yeoueevegmeej ®eeuelees.

1. 1957 2. 1958 3. 1959 4. 1960


117

161. Heg{erue efJeOeeves Hene: i. Òel³eskeÀ efpeune Heefj<eosuee jep³e μeemeveeves

vesceCetkeÀ kesÀuesuee SkeÀ cegK³e keÀe³e&keÀejer DeefOekeÀejer Demelees.

ii. pej SKeeÐee efpeune Heefj<eosves cegK³e keÀe³e&keÀejer DeefOekeÀejerme Hejle IesC³eekeÀefjlee, oesve-

le=leer³eebμe celeeefOekeÌ³eeves keÀUefJeu³eeme lemes keÀjCes jep³e μeemeveeme Yeeie He[les.

1. (i) yejesyej (ii) veener 2. (ii) yejesyej (i) veener 3. oesvner yejesyej 4. (i) Je (ii) oesvner ®etkeÀ

yengHe³ee&³eer Òeμve

1 4 2 3 3 3 4 4 5 2 6 2 7 2 8 1 9 1 10 1 11 2 12 3 13 3 14 2 15 2 16 1 17 2 18 1 19 4 20 2 21 2 22 1 23 2 24 1 25 2 26 1 27 2 28 2 29 1 30 1 31 2 32 2 33 2 34 1 35 3 36 4 37 1 38 3 39 3 40 3 41 1 42 1 43 2 44 4 45 1 46 3 47 3 48 1 49 1 50 2 51 1 52 1 53 1 54 1 55 1 56 1 57 3 58 4 59 4 60 1 61 3 62 1 63 1 64 3 65 3 66 1 67 2 68 1 69 2 70 4 71 4 72 2 73 2 74 2 75 3 76 1 77 4 78 4 79 3 80 4 81 4 82 2 83 3 84 4 85 4 86 1 87 1 88 1 89 1 90 1 91 1 92 3 93 2 94 4 95 1 96 1 97 1 98 1 99 4 100 1 101 1 102 1 103 1 104 1 105 1 106 1 107 2 108 3 109 1 110 1 111 1 112 1 113 1 114 3 115 1 116 1 117 1 118 2 119 1 120 3 121 1 122 1 123 1 124 4 125 3 126 2 127 2 128 2 129 4 130 1 131 1 132 1 133 1 134 4 135 1 136 1 137 1 138 2 139 1 140 4 141 3 142 3 143 2 144 1 145 1 146 1 147 1 148 1 149 2 150 1 151 3 152 4 153 3 154 4 155 3 156 3 157 2 158 2 159 1 160 1 161 2 162 1 163 2 164 1 165 3 166 3 167 1 168 1 169 1 170 1 171 2 172 2 173 4 174 1 175 1 176 2 177 1 178 1 179 1 180 1 181 1 182 1 183 2 184 1 185 1 186 1 187 1 188 1 189 4 190 1 191 1 192 2

GÊejs

118


193 2 194 2 195 2 196 2 197 2 198 3 199 4 200 1 201 2 202 1 203 2 204 4 205 3 206 1 207 3 208 2 209 2 210 3 211 1 212 1 213 3 214 4 215 4 216 4 217 3 218 4 219 1 220 4 221 3 222 1 223 4 224 4 225 4 226 1 227 1 228 2 229 4 230 4 231 4 232 1 233 2 234 2 235 4 236 2 237 3 238 3 239 4 240 1 241 2 242 4 243 2 244 3 245 1 246 3 247 2 248 4 249 1 250 3 251 4 252 3 253 1 254 2 255 1 256 1 257 3 258 4 259 4 260 2 261 1 262 3 263 2 264 3 265 3 266 4 267 3 268 4 269 2 270 1 271 3 272 2 273 4 274 3 275 1 276 1 277 3

ceeieerue HetJe& Hejer#eebceOeerue He´μve

1 1 2 4 3 1 4 3 5 2 6 1 7 4 8 3 9 4 10 2 11 2 12 3 13 2 14 2 15 3 16 3 17 1 18 3 19 1 20 1 21 1 22 1 23 2 24 1 25 3 26 3 27 1 28 4 29 4 30 3 31 4 32 2 33 2 34 2 35 4 36 1 37 1 38 4 39 3 40 4 41 1 42 3 43 4 44 1 45 3 46 1 47 4 48 3 49 1 50 3 51 3 52 1 53 3 54 4 55 1 56 1 57 3 58 4 59 3 60 3 61 3 62 4 63 4 64 1 65 3 66 2 67 3 68 2 69 2 70 4 71 4 72 1 73 4 74 4 75 2 76 2 77 4 78 2 79 3 80 3 81 1 82 4 83 4 84 1 85 2 86 3 87 2 88 1 89 3 90 3 91 2 92 1 93 3 94 2 95 3 96 4 97 3 98 1 99 3 100 3 101 3 102 3 103 4 104 4 105 2 106 1 107 2 108 4 109 2 110 3 111 4 112 3 113 2 114 2 115 4 116 4 117 3 118 4 119 4 120 1 121 4 122 1 123 4 124 4 125 2 126 3 127 3 128 2 129 3 130 3 131 1 132 4 133 4 134 2 135 4 136 2 137 3 138 1 139 4 140 4 141 4 142 1 143 1 144 3 145 1 146 1 147 4 148 4 149 1 150 4 151 1 152 4 153 4 154 2 155 4 156 2 157 3 158 4 159 2 160 2 161 3

MPSC - PSI-STI-ASST BookNo part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any...

Documents

Transcript of MPSC - PSI-STI-ASST BookNo part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any...