Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

95
MPSC ररररररररर Prelim 2013 New Syllabus State Services (Preliminary)Examination-. - Syllabus - ररररररररर ररररर ररररररर रररर रररररररररर-2013 GS-Paper I – (200 marks) (1) Current events of state, national and international importance. (ररररर, ररररररररर ररर ररररररररररररर ररररररररर रररररररररर रररर ररररररर) (2) History of India (with special reference to Maharashtra) and Indian National Movement. (रररररर रररररर (ररररररररररररररर रररररररर) र ररररररररर रररर) (3) Maharashtra, India and World Geography – Physical, Social, Economic Geography of

Transcript of Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

Page 1: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

MPSC रा�ज्यसे�वा� Prelim 2013 New Syllabus

State Services (Preliminary)Examination-.                           - Syllabus -

रा�ज्यसे�वा� पूवा पूरा�क्षा� नविवान अभ्य�सेक्रम-2013GS-Paper I – (200 marks)

(1) Current events of state, national and international importance. (रा�ज्य, रा�ष्ट्री�य आणि� आ�तरारा�ष्ट्री�य स्तरा�वारा�ल महत्वा�च्य� चा�ल घडा�म!डा�)(2) History of India (with special reference to Maharashtra) and Indian National Movement. (भा�रात�य इवितह�से (मह�रा�ष्ट्री�च्य� से�दभा�त) वा रा�ष्ट्री�य चाळवाळ)(3) Maharashtra, India and World Geography – Physical, Social, Economic Geography ofMaharashtra, India and the World. (मह�रा�ष्ट्री�चा�, भा�रात�चा� वा जगा�चा� भा(वितक, से�म�जिजक वा आर्थि,-क भागा!ल)(4) Maharashtra and India – Polity and Governance – Constitution, Political System, Panchayati Raj,Urban Governance, Public Policy, Rights issues, etc. (मह�रा�ष्ट्री�चा� वा भा�रात�चा� रा�ज्यव्यवास्था� आणि� शा�सेन)(5) Economic and Social Development – Sustainable Development, Poverty, Inclusion,Demographics, Social Sector initiatives, etc. (आर्थि,-क वा से�म�जिजक विवाक�से)(6) General issues on Environmental Ecology, Bio-diversity and Climate Change-that do not require subject specialisation. (पूय�वारा��य पूरिरास्थिस्थात�)(7) General Science (से�म�न्य विवाज्ञा�न)

CSAT-Paper II – (200 marks)

(1) Comprehension (आकलन क्षामत�)(2) Interpersonal skills including communication skills.(पूरास्परा से�वा�द�सेह आ�तव्य�क्ती7 से�वा�द क(शाल्य�)(3) Logical reasoning and analytical ability. (त�र्किक-क वा विवाश्ले�ष� क्षामत�)(4) Decision – making and problem – solving. (विन�य विनर्धा�रा� वा सेमस्य�चा� विनरा�करा�)(5) General mental ability (से�म�न्य बौ(णि>क क्षामत�)(6) Basic numeracy (numbers and their relations, orders of magnitude, etc.) (Class X level),        

Page 2: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

Data interpretation(Charts, graphs, tables, data sufficiency etc.- Class X level)                               (पू�य�भात अ�कगाणि�त & म�विहत�चा� अ,�न्तरा�)

(7) Marathi and English Language Comprehension skills (Class X/XII level).(मरा�ठी@ वा इ�ग्रज� भा�विषक आकलन क(शाल्य)

�� Note 1 : Questions relating to Marathi and English Language Comprehension skill of Class X/XIIlevel (last item in the Syllabus of Paper II) will be tested through passages from Marathi and Englishlanguage without providing cross translation thereof in the question paper.�� Note 2 : The questions will be of multiple choice, objective type.�� Note 3 : It is mandatory for the candidate to appear in both the Papers of State Services (Prelim)Examination for the purpose of evaluation. Therefore a candidate will be disqualified in case he /she does not appear in both the papers of State Services (Prelim) Examination.

एमपू�एसेसे� - मCख्य पूरा�क्षा� : नव्य� मCख्य पूरा�क्षा�चा� रा�न�त�

‘एमपू�एसेसे�’ मCख्य पूरा�क्षा� : नव्य� मCख्य पूरा�क्षा�चा� रा�न�त�

रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे�चा� बदलल�ल� अभ्य�सेक्रमु, परा�क्षे� पद्धती� वा गुणपद्धती� प�हती� आपल्य� तीय�रा�ल� नवा� दिदशा� द�ण� गुराजे�चा� बनल� आह�. जे� विवाद्या�र्थी# प$वा#प�से$नचा रा�ज्यसे�वा�चा� तीय�रा� कराती आह�ती त्य�'न� आपल्य� अभ्य�सेपद्धती�ती मुहत्त्वाप$ण) बदल करा�वा� ल�गुण�रा आह�ती आणिण जे� विवाद्या�र्थी# नव्या�न�चा य� परा�क्षे�कडे� वाळण�रा आह�ती त्य�'न� य� नव्या� अभ्य�सेपद्धती�ल� अनसेरु नचा तीय�रा�चा� आरा'भ करा�वा� ल�गुण�रा आह�.एक' दरा बदल�'चा� आढा�वा� घे�तील्य�से त्य�ल� प$राक ठरा�ल अशा� अभ्य�सेपद्धती�चा� स्वा�क�रा कराण� क� व्ह�ह� श्रे�यस्करा ठरा�ल. त्य�दृष्टी�न� प�हती� प्रत्य�क�न� अभ्य�से�चा� धो;राण ठरावाती�'न� पढा<ल मुद्दे� लक्षे�ती घे�ण� उपयक्त ठरा�ल.सेवा)प्रर्थीमु आय;गु�न� स्वा�क�राल�ल� अभ्य�सेक्रमु सेखो;ल वा सेविवास्तीरापण� अभ्य�से�वा�. मुख्य परा�क्षे�ती�ल मुरा�ठA वा इं'ग्रजे� य� भ�षा� विवाषाय�'चा� विवाचा�रा कराती� नवा� अभ्य�सेक्रमु जेन्य� अभ्य�सेक्रमु�वाराचा आधो�रिराती आह� आणिण त्य�चा� व्या�प्ती� मु;ठA न�ह�, ह� लक्षे�ती य�ईल. त्य�मुळ� य� भ�षा� विवाषाय�'चा� चिंचाJती� करा�यचा� आवाश्यकती� न�ह�. खोरा� आव्ह�न आह� ती� से�मु�न्य अध्ययन�च्य� से'दभ�)ती! त्य�तीह� प$वा#च्य� से�मु�न्य अध्ययन�च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती�ल ५० ती� ६०% भ�गु से�मु�न्य अध्ययन�च्य� त्य� त्य� प�परामुध्य� सेमु�विवाष्टी क� ल�ल� आह�. मु�त्र उवा)रिराती ३० ती� ४०% अभ्य�सेक्रमु ह� प$ण)पण� नवा� आह�. त्य�मुळ� इंवितीह�से�प�से$न ती� विवाज्ञा�न-ती'त्रज्ञा�न�पयUती चा�राह� प�पसे)चा� अभ्य�सेक्रमु प�हती�न� आणिण त्य�चा� विवाश्ले�षाण कराती�न� एक$ ण अभ्य�सेक्रमु�चा� व्या�प्ती� विकती� आह� ह� लक्षे�ती घ्य�वा� ल�गुण�रा आह�. त्य�से�ठA विनधो�)रिराती अभ्य�सेक्रमु स्वाती'त्रपण� स्वाय' लिलहून क�ढा�वा�. त्य�ती एक$ ण विकती� प्रकराण� आह�ती, त्य�ती�ल घेटक-उपघेटक क;णती� आह�ती? य�चा� से$क्ष्मु अवाल;कन करा�वा�.दुसेरा� ब�ब म्हणजे� त्य� त्य� घेटक�'ती�ल चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा� से�तीत्यप$ण) अभ्य�से. क�रा� आय!गा�न� से�म�न्य अध्ययन�च्य� प्रत्य�क पू�पूरामध्य� चा�ल घडा�म!डा�वाराह� प्रश्न विवाचा�राल� ज�त�ल ह� ज���वापूवाक नHदवाल� आह�. ,!डाक्य�त, आय!गा�न� दिदल�ल� अभ्य�सेक्रम आणि� त्य� त्य� घटक�त�ल चा�ल घडा�म!डा� अशा� द!न्हLचा� सेखो!ल अभ्य�से करा�� क्रमप्र�प्त बौनल� आह�. त्य�चाप्रमु�ण� अभ्य�सेक्रमु�चा� विवाश्ले�षाण कराती�न� आपल्य� से;ईसे�ठA अभ्य�सेक्रमु�ती�ल प्रत्य�क घेटक�चा� पढा<ल से�धो�राण

Page 3: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

वागु#कराण लक्षे�ती ठ� वा�वा�. य�नसे�रा प्रत्य�क घटक�त�ल से�कल्पून�त्मक भा�गा; आकडा�वा�रा�, म�विहत� असेल�ल� त��विOक भा�गा आणि� वितसेरा� चा�ल घडा�म!डाLचा� भा�गा ह!य. से�बौ�धिर्धात विवाषय�चा� उपूरा!क्ती पू>त�न� वागाRकरा� करून प्रकरा�विनह�य तय�रा� क� ल्य�से त्य�  त्य� विवाषय�वारा विनणिTतपू�� प्रभाCत्वा मिमळवात� य�ईल.अभ्य�सेक्रमु�चा� व्या�प्ती� ठरावाल्य�न'तीरा स्वा�भ�विवाकपण� विनमु�)ण ह;ण�रा� प्रश्न म्हणजे� त्य� त्य� विवाषाय�से�ठA क�य वा�चा�यचा�? वास्तीती: ब�जे�रा�ती उपलब्ध असेण�रा� से�विहत्य ह� अपरा� आह� ह� लक्षे�ती घ्य�वा�. त्य�मुळ� विवाचा�राप$वा)क से'दभ�)चा� य�द< मिमुळवाण� मुहत्त्वा�चा� आह�. त्य� त्य� घेटक�'वारा प्रचालिलती असेण�रा� प्रमु�णिणती से'दभ)ग्र'र्थी�चा� य�द< पह�वा�. उद�. इंवितीह�से�से�ठA विबपन चा'द्रा� वा ग्र;वारा-ग्र;वारा य�'चा� पस्तीक; भ$गु;ल�से�ठA एनसे�ईआराट< आणिण सेवाद< य�'चा� पस्तीक; रा�ज्यघेटन�से�ठA भ�राती�य रा�ज्यघेटन� वा घेटन�त्मुक प्रविक्रय� खो'डे १ ह� पस्तीक; अर्थी)व्यावास्थे�से�ठA मिमुश्रे� वा परा� य�'चा� पस्तीक इं. त्य�चाप्रमु�ण�, द यविनक प्रक�शान�चा� ‘मुह�रा�ष्ट्र वा�र्षिषाJकg २०१२’ ह� से'दभ)ग्र'र्थी मुह�रा�ष्ट्र�चा� इंवितीह�से, भ$गु;ल, अर्थी)व्यावास्थे�, रा�ज्यव्यावास्थे� आणिण चा�ल$ घेडे�मु;डे^से�ठA उपयक्त आह�. य�खो�रा�जे मुरा�ठA वाती)मु�नपत्र�; ल;करा�ज्य, य;जेन� ह� मु�लिसेक� आणिण परिरावाती)न�चा� वा�टसेरु  ह� प�णिक्षेक विनयमिमुतीपण� वा�चा�वा�. य� से'दभ)पस्तीक�'च्य� आधो�रा� अभ्य�सेक्रमु�ती�ल से'कल्पन�, मु�विहती� वा चा�ल$ घेडे�मु;डे� य� वितीन्ह� आय�मु�'न� लक्षे�ती घे�ऊन सेविवास्तीरा न;टjसे तीय�रा करा�व्या�ती. अर्थी�)ती न;टjसे बनवाती�'न� प्रत्य�क घेटक�चा� आकलन कराण्य�वारा जे;रा द्या�वा�. पविहल्य� वा�चान�च्य� वा�ळ< से'कल्पन�त्मुक भ�गु क;णती�; आकडे�वा�रा�, मु�विहती�चा� भ�गु क;णती�, ह� अधो;रा�खिखोती करा�वा�. आणिण त्य� त्य� घेटक�से'ब'धो� घेडेण�ऱ्य� चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा�ह� सेविवास्तीरा नnद ठ� वा�वा�. र्थी;डेक्य�ती, सेवा)सेमु�वा�शाक अभ्य�सेपद्धती�वारा भरा द�ऊनचा आपल्य� तीय�रा�चा� प�य�भराण� करा�वा�.मुख्य परा�क्षे�ती�ल प्रत्य�क विवाषाय�चा� वा�चान, त्य�वारा�ल न;टjसेचा� तीय�रा� क� ल्य�से उजेळण�चा�ह� वा�ळ�पत्रक तीय�रा करा�वा�. अभ्य�से�च्य� दुसेऱ्य� टप्प्य�ती क� ल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�वारा आधो�रिराती वास्तीविनष्ठ स्वारु प�च्य� प्रश्न�'चा� सेरा�वा कराण्य�वारा भरा द्या�वा�. नव्या� अभ्य�सेक्रमु�वारा आधो�रिराती वास्तीविनष्ठ प्रश्न�'चा� से'कलन सेद्या:स्थिस्थेती�ती उपलब्ध नसेल� तीरा� प$वा) परा�क्षे�ती�ल अभ्य�सेपद्धती�चा� अवाल'ब करून प्र�रा'भ� स्वाती:चा नमुन� प्रश्न तीय�रा कराण्य�चा� प्रयत्न करा�वा�. अशा�रा�ती�न� अभ्य�सेक्रमु�चा� व्या�प्ती� विनधो�)रिराती कराण�, य;ग्य से'दभ�)चा� विनवाडे आणिण सेवा)सेमु�वा�शाक अभ्य�से य� धो;राण�चा� अवाल'ब करून नव्या� परा�क्षे�ल� से�मु;रा� जे�ती� य�ईल

सेtजेन्य-तीक�रा�मु जे�धोवा

Posted by Dheeraj Chavan 1 comment:

Email This BlogThis! Share to Twitter Share to Facebook

Labels: MPSC, MPSC STUDY PLAN, अभ्य�से वा परा�क्षे� विनय;जेन , रा�ज्यसे�वा� मुख्यपरिराक्षे�

September 23, 2012

रा�जW यसे�वा� मCखोW य पूरिराक्षा� अभाW य�सेक्रम

से�म�न्XयXअध्XययनX–एक

इवितह�सेXवाXभागा!ल 

दज� : पदवा�                                            एक �XगाC� :१५०

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारूपू : वास्uतीविनष्‍uठ                           क�ल�वार्धा� : २uती�से

Page 4: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

ट]पू :

(1) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuआणिणuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीराuद�ऊuशाक� ल, विवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�'च्uय�uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uघे�ण�uह�uत्uय�चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�uखो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuवाuचा�ल$ uघेडे�मु;डे^चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

---------------------------------------

१. इवितह�से :

१.१Xआर्धाCविनकXभा�रात�चा�Xविवाशे�षत`Xमह�रा�ष्‍Xट्रा�चा�Xइवितह�से (१८१८-१८५७): आधोविनकuलिशाक्षेण�चा�uओळखोu- वा|त्uतीपत्र�, रा�ल्uवा�, टप�लuवाuती�रा, उद्देय;गुधो'द�, जेमु�नuसेधो�राण�uवाuसे�मु�जिजेकu- धो�र्मिमुJकuसेधो�राण�u- य�'चा�uसेमु�जे�वारा�लuपरिराण�मु.

१.२ X मिgट]शे Xसेत्Xत�चा� Xभा�रात�मध्Xय� X स्X,�पून� : प्रमुखो u भ�राती�य u सेत्uती�'च्uय� u विवारूध्uद u यध्uद�, ती�न�ती� u फौtजे u धो;राण, खो�लसे�uधो;राण, १८५७पयUतीचा�वि�ट<शाuरा�ज्uय�चा�uराचान�.

१.३ Xसे�म�जिजकX- से��स्Xकi वितकXबौदल : खि�श्‍uचानuमिमुशानबरा;बराचा�uसे'ब'धो, इं'ग्रजे�uलिशाक्षेणuवाuमुद्राण�लय�चा�uआगुमुन, अमिधोक| तीuसे�मु�जिजेक u सेधो�राण�'चा� u उप�य (१८२८ u ती� u १८५७), से�मु�जिजेक u- धो�र्मिमुJक u सेधो�राण�'च्uय� u चाळवाळ<� u ��म्uह; u सेमु�जे, प्र�र्थी)न�uसेमु�जे,सेत्uयशा;धोकuसेमु�जे, आय)uसेमु�जे, शा�खोuतीसे�चाuमुस्थिस्लमुuधोर्मिमुJय�'ती�लuसेधो�राण�uचाळवाळ<, विडेप्र�स्uडेuक्uल�से�सेuमिमुशान, ��म्uहण�तीराuचाळवाळuवाuजेस्uट<सेuप�ट�.

१.४ X से�म�जिजक X वा Xआर्थि,-क X ज�गाiत� : भ�राती�य u रा�ष्‍uट्रवा�द u- १८५७ u चा� u उठ�वा u आणिण u त्uय�न'तीरा, इं'विडेयन u न�शानलuक�ग्र�से (१८८५u- १९४७) आझा�दuहिंहJदuसे�न�, मुहत्uवा�च्uय�uव्uयक्uती^चा�uभ$मिमुक�, स्uवा�ती'त्र्यप$वा)uभ�राती�ती�लuसे�मु�जिजेकuजे�गु|ती�मुधो�लuवा|त्uतीपत्र�uवाuलिशाक्षेणuय�'चा�uभ$मिमुक�.

१.५ X भा�रात�य X रा�ष्‍Xट्रावा�द�चा� X विनर्मिम-त� X वा X विवाक�से : से�मु�जिजेक u प�श्‍uवा)भ$मु�, रा�ष्‍uट्र<य u से'घेटन�'चा� u स्uर्थी�पन�, शा�तीकऱ्य�'चा�uउठ�वा, इं'विडेयन u न�शानल u क�ग्र�सेचा� u स्uर्थी�पन�, मुवा�ळ u गुट�चा� u वा�ढा, जेह�ल u गुट�चा� u वा�ढा, मु;ल�-मिंमुJट; u सेधो�राण�, स्uवारा�ज्uय�चा�uचाळवाळ, लखोनtuकरा�रा, मु�ट-फौ;डे)uसेधो�राण�.

१.६ X गा��र्धा� X यCगा�त�ल X रा�ष्‍Xट्रा]य X चाळवाळ : गु�'धो�जे^चा� u न�ती|त्uवा u आणिण u प्रवितीक�रा�चा� u तीत्uवा,गु�'धो�जे^च्uय� u ल;कuचाळवाळ<, असेहक�रा, सेविवानयuक�यद�भ'गु, वा�यलिक्तकuसेत्uय�ग्रह,चाल�जे�वाuचाळवाळ, सेत्uयशा;धोकuसेमु�जे, गु�'धो�जे�uआणिणuअस्uप|श्‍uयती� u विनमु$)लन, डे�.ब�ब�से�ह�ब u आ'ब�डेकरा�'चा� u अस्uप|श्‍uय�'च्uय� u सेमुस्uय�ब�बतीचा� u दृष्‍uट<क;न, मुस्थिस्लमु u रा�जेक�राण u आणिण u स्uवा�ती'त्र्यuचाळवाळ (सेराuसेय्यदuअहमुदuखो�नuवाuअलिलगुढाuचाळवाळ,मुस्थिस्लमुuल<गुuवाuअल<uब'धो$, इंक्uब�ल, जिजेन�), से'यक्uतीuपक्षे (यविनयविनस्uटuप�ट�)   क| षाकuप्रजे�uप�ट�, हिंहJदूuमुह�सेभ�चा�uरा�जेक�राण, से�म्uयवा�द<uन�ती�uआणिणuभ�राती�यuस्uवा�ती'त्र्यuचाळवाळ, क�ग्र�सेuसेमु�जेवा�द<uप�ट�, रा�ष्‍uट्र<य u चाळवाळ<ती�ल u मुविहल� u सेहभ�गु,से'स्uर्थी�न�ती�ल u जेनती�चा� u चाळवाळ, से�म्uयवा�द< (डे�वा�) चाळवाळ u- शा�तीमुजेरा�'चा�uचाळवाळu- आदिदवा�से^चा�uब'डे, ट्र�डेuयविनयनuचाळवाळuवाuआदिदवा�से�uचाळवाळ

१.७ X स्Xवा�त�त्र्य!त्Xतरा X भा�रात : फौ�ळण�चा� u परिराण�मु, से'स्uर्थी�न�'चा� u विवाल<न�कराण, भ�षा�वा�रा u प्र�'तीराचान�, न�हरू' चा� u अलिलप्uतीती�चा�uधो;राण, से'यक्uती u मुह�रा�ष्‍uट्र u चाळवाळ, त्uय�ती u सेहभ�गु� u झा�ल�ल� u मुहत्uवा�चा� u रा�जेकgय u पक्षे u वा u व्uयक्uती�, शा�जे�रा�ल u रा�ष्‍uट्र�'शा�uसे'ब'धो, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<य u रा�जेक�राण�मुधो�ल u भ�राती�चा� u भ$मिमुक�, क| षा�, उद्दे;गुधो'द�, लिशाक्षेण, विवाज्ञा�न u वा u ती'त्रज्ञा�न u य�'मुधो�लuप्रगुती�, इं'दिदरा�uगु�'धो^च्uय�uन�ती|त्uवा�चा�uउदय, ब�'गुल�uद�शा�चा�uमुक्uती�, इं'दिदरा�uगु�'धो^च्uय�uक�ळ�ती�लuअलिलप्uतीवा�द, रा�ज्uय�ती�लuआघेडे�चा�u

Page 5: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

सेराक�रा�, विवाद्देय�र्थ्‍याuय�)मुधो�लuअसे'ती;षा, जेयप्रक�शाuन�रा�यणuआणिणuआण�ब�ण�, प'जे�बuवाuआसे�मुमुधो�लuदहशातीवा�द, नक्षेलवा�दuवाuमु�ओवा�द, पय�)वाराणuचाळवाळ, मुविहल�uचाळवाळuवाuवा�'लिशाकuचाळवाळ

१.८ X मह�रा�ष्‍Xट्रात�ल X विनवाडाक X सेम�जसेCर्धा�राक - त्Xय��चा� X विवाचा�राप्र��ल] X वा X क�य :गु;प�ळ u गुण�शा u आगुराकरा, मुह�त्uमु�uफौ ल�, मु�. गु;. रा�नडे�, प्रब;धोनक�रा u ठ�करा�, मुहर्षिषाJ u कवा�, रा�जेर्षिषाJ u शा�हू u मुह�रा�जे, मुहर्षिषाJ u विवाठ्ठल u चिंशाJद�, ब�ब�से�ह�बuआ'ब�डेकरा, ल�कमु�न्uय u दिटळक, मुह�त्uमु� u गु�'धो�, विवान;ब� u भ�वा�, विवान�यक u द�. से�वाराकरा, अण्uण�भ�ऊ u से�ठ� ,क्र�'ती�वा�रा u न�न�uप�ट<ल, लहुजे�uसे�ळवा�, कमु)वा�राuभ�ऊरा�वाuप�ट<ल.

१.९ X मह�रा�ष्‍Xट्रा�चा� X से��स्Xकi वितक X वा�रासे� (प्र�चा�न X त� X आर्धाCविनक): प्र�य;विगुक u कल� (न|त्uय,न�टक, लिचात्रपट, से'गु�ती u वाuल;ककल�, ल�वाण�, तीमु�शा�, प;वा�डे�, भ�रूडेuवाuइंतीराuल;कन|त्uय), दृश्‍uयuकल� (वा�स्uतीuराचान�, लिचात्रकल�uवाuवा�स्uतीलिशाल्uप ) आणिणuउत्uसेवा,मुह�रा�ष्‍uट्र�च्uय�uसे�मु�जिजेकuवाuमु�नलिसेकuविवाक�से�वारा�लuवा�डेj.मुय�चा�uप्रभ�वा�, भक्uती�uवा�डे.मुय, न�गुरा�uवाuग्र�मु�णuवा�डेj.मुय.

२. भागा!लX- मह�रा�ष्‍Xट्राच्Xय�Xविवाशे�षXसे�दभा�सेह

२.१ X प्र�कi वितक X भागा!ल : प|र्थ्‍याuवा�चा� u अ'तीरा'गु- राचान� u वा u प्र�क| वितीक u जेडेण u घेडेण. भ$रूप u विवाक�से u विनय'वित्रती u कराण�रा�uघेटक, भ$रूविपकuचाक्र�'चा�uसे'कल्uपन�u-नद<से'ब'धो�, शाष्‍uक,विहमु, सेमुद्रातीट<यuचाक्रuय�'च्uय�शा�uसे'ब'मिधोतीuभ$रूप, भ�राती�यuउपखो'डे�चा�uउत्uक्र�'ती� uवा uभ$रूपवाण)न, मुहत्uवा�चा� uभ$रूपकgयuप्रद�शा u-  प$रा�'चा� uसेमुस्uय� u- मुह�रा�ष्‍uट्र�चा� uभ$रूपकgय uतीपशा�ल. मुह�रा�ष्‍uट्र�चा�uभ$रूविपकuवा�लिशाष्‍uट�, भ�राती�चा� uत्uय�'च्uय�uशा�जे�रा�लuरा�ष्‍uट्र�च्uय�, विह�दuमुह�से�गुरा�च्uय�, आलिशाय�च्uय�uवाuजेगु�च्uय�uसे'दभ�)ती�लuमु;क्uय�चा�uदिठक�ण.

२.२ X महरा�ष्‍Xट्रा�चा� Xआर्थि,-कXभागा!ल : खोविनजे� uवा uऊजे�) uसे�धोनसे'पत्uती�: मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuखोविनजेuसे'पत्uती�चा� u विवातीराण्u, मुहत्uवा uवाuविवाक�से, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�ल u पय)टन u- धो�र्मिमुJक u पय)टन, वा�द्देयकgय u पय)टन, पय�)वाराण�णिभमु$खो (इंक;) पय)टन u वा u से�'स्uक| वितीकuवा�रासे�,मुह�रा�ष्‍uट्रती�लuसे'राणिक्षेतीuवान�, अभय�राण्uय�, रा�ष्‍uट्र<यuउद्देय�न�uवाuविकल्uल�, व्uय�घ्रuप्रकल्uप.

२.३Xमह�रा�ष्‍Xट्रा�चा�Xम�नवा�XवाXसे�म�जिजकXभागा!ल : जेनती�चा�uस्uर्थील�'तीराu- क�राण�uवाuपरिराण�मु, ऊसेती;डेण�uक�मुगु�राuसे�धोनसे'पत्uती�uवाuज्uय�uप्रद�शा�तीuस्uर्थील�'तीराuह;ती�uत्uय�uप्रद�शा�वारा�लuस्uर्थील�'तीरा�चा�uपरिराण�मु, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuग्र�मु�णuवास्uत्uय�, शाहरा�uवाuग्र�मु�णuवास्uत्uय�'मुधो�लuसेमुस्uय�u- पय�)वाराण, गु|हविनमु�)ण, झा;पडेपट्टी<, प�ण�परावाठ�uवाuस्uवाच्uछती�, शाहरा�uवा�हती$कuवाuप्रदुषाण.

२.४ X पूय�वारा��य Xभागा!ल : परिरास्थिस्थेवितीविवाज्ञा�न u वा u प�रिरास्थिस्थेवितीकu व्uयवास्uर्थी� u-ऊजे�) u प्रवा�ह, वास्uती u चाक्र, अन्uन u श्रे'खोल� u वा u वा�ब्‍uजे, पय�)वाराण�यuअवानती�uवाuसे'वाधो)न,जे�गुवितीकuप�रिरास्थिस्थेवितीकuअसेमुती;लu- प्रदूषाणuवाuहरिरातीगु|हuपरिराण�मु�ती�लuक�ब)नuडे�यuऑक्uसे�ईडेचा� u वा u मिमुर्थी�नचा� u भ$मिमुक�, जे�गुवितीक u ती�पमु�नती�ल u वा�ढा, जे�वाविवाविवाधोती�ती�ल u घेट u आणिण u वान�'चा� u ऱ्ह�से, पय�)वाराणuसे'राक्षेण�ब�बती u क�यद� u वा u पय�)वाराण�य u प्रभ�वा�चा� u परा�क्षेण, क्uय;ट; u प्र;ट;क�ल u वा u क�ब)न u क्र� विडेटसे, शाहरा� u कचारा� u व्uयवास्uर्थी�पन, से�गुरा�uसे'राणिक्षेतीuक्षे�त्रuएकuवाuसे�गुरा�uसे'राणिक्षेतीuक्षे�त्रuद;न

२.५ X जन, भागा!लशे�स्XO (मह�रा�ष्‍Xट्रा�च्Xय� X से�दभा�त): स्uर्थील�'तीरा�चा� u क�राण� u वा u परिराण�मु,ग्र�मु�ण u वा u शाहरा� u वासे�हती� u- दिठक�ण, परिरास्थिस्थेती�, प्रक�रा, आक�रामु�न, मु;कळय�uजे�गु�uवाuभ$रूविपकgयuस्uवारूप, शाहरा�कराणu- पविक्रय�uवाuसेमुस्uय�, ग्र�मु�णu- शाहरा�uविकन�रा, शाहरा�uप्रभ�वा�चा�uक्षे�त्र, प्र�द�लिशाकuअसेमुती;ल

२.६ XसेCदूराXसे�वा�दन� : सेदूरा uसे'वा�दन�चा�uसे'कल्uपन�, भ�राती�यuसेदूराuसे'वा�दन�uउपग्रहuकल्uपन�लिचात्र, भ�राती�यuसेदूराuसे'वा�दन�uउपग्रहuविनर्मिमुJती�, एमुएसेएसे u ब�न्uडे u- विनळ�,विहरावा�, ल�ल u वा u ल�लसेरा u रा'गु�च्uय� u जेवाळचा�, आभ�से� u रा'गु u मिमुश्रेक (फौ�स्uट u कलरा u क�म्uपजिझाट (एफौसे�से�)). न�सेर्षिगुJक uसे�धोनuसे'पत्uती�सेह uसेदूरा uसे'वा�दन�चा� uवा�परा uकराण�.भtगु;लिलकuमु�विहती� uय'त्रण� (जे�आयएसे) वाuजे�गुवितीकuस्uर्थी�नविनणि�ती�uय'त्रण�(जे�प�एसे) सेरूuकराण�.

Page 6: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

३. भागा!लXवाXकi विष

३.१ Xकi विषXपूरिरास्थिस्थात�क7 : क| विषाuप�रिरास्थिस्थेती�कguवाuत्uय�चा�uमु�नवा�शा�, न�सेर्षिगुJकuसे�धोनसे'पत्uती�शा�uसे'ब'धो, त्uय�चा�uक�यमुस्uवारूप�uव्uयवास्uर्थी�पनuवाuसे'वाधो)न, प�कuविवातीराणuवाuउत्uप�दन�चा�uघेटकuम्uहण$नuप्र�क| वितीकuवाuसे�मु�जिजेकuपय�)वाराण, प�कuवा�ढा<चा�uघेटकuम्uहण$नuहवा�मु�नuघेटक, पय�)वाराण�यuप्रदूषाणuवाuप�क� , प्र�ण�uवाuमु�नवाuय�'च्uय�uसे'ब'धो�ती�लuधो;क� .

३.२ X हवा�म�न : वा�ती�वाराण u- राचान� u वा u से'राचान�, सेtरा u उत्uसेजे)न u वा u उष्‍uमु� u सेमुती;ल,हवा�मु�न�चा� u घेटक u- ती�पमु�न, वा�यद�ब, ग्रह�य u वा u स्uर्थी�विनक u वा�रा�, मु�न्uसे$न, वा�यरा�शा� u आणिण u परा;भ�गु u वा u चाक्रgवा�दळ�, भ�राती�य u मु�न्uसे$नचा�uती'त्र, प�वासे�चा�uपवा�)नमु�न,पजे)न्uयवा|ष्‍uट<, चाक्रgवा�दळ�, अवाषा)णuवाuप$राuवाuहवा�मु�नuप्रद�शा, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuपजे)न्uयवा|ष्‍uट<चा�uविवातीराणu-अणिभक्षे�त्र�यuवाuक�लिलकuवाuपरिरावाती)नशा�लती�u-मुह�रा�ष्‍uट्र�चा�uक| विषाuहवा�मु�नuक्षे�त्र�-अवाषा)णuवाuट'चा�ईचा�uसेमुस्uय�, अवाषा)णuप्रवाणuक्षे�त्रuक�य)क्रमु-क| विषा,उद्देय;गुuवाuघेरागुती�uक्षे�त्र�ती�लuप�ण्uय�चा�uआवाश्‍uयकती�, विपण्uय�च्uय�uप�ण्uय�चा�uसेमुस्uय�,मुह�रा�ष्‍uट्र�च्uय�uविवाविवाधोuक| विषाuहवा�मु�नuक्षे�त्र�ती�लuप�कuप्ररूप, प�कuल�गुवाडे�च्uय�uपध्uदती�ती�लuबदल�'वाराuउच्uचाuउत्uपन्uन�च्uय�uवाuकमु�uवा�ळ�तील्uय�uविवाविवाधोuप्रक�राच्uय�uविपक�'चा�uप्रभ�वा, बहुविवाधोuप�कuल�गुवाडे�चा�uसे'कल्uपन�uवाuआ'तीराuप�कuल�गुवाडेuवाuत्uय�चा�uमुहत्uवा, से�द्रा<यuशा�ती�चा�uआधोविनकuसे'कल्uपन�, वाधो)नक्षेमुuक| विषा.

३.३ Xमiद� : मु|द�u- प्र�क| वितीक, रा�से�यविनकuवाuजे�विवाकuगुणधोमु), मु|द�uतीय�राuह;ण्uय�चा�uप्रविक्रय�uवाuघेटक, खोविनजे�uआणिणuमु�ती�चा�uसे�द्रा<यuघेटकuआणिणuमु�ती�चा�uउत्uप�दकती�uक�यमुuठ� वाण्uय�मुधो�लuत्uय�'चा�uभ$मिमुक�, मु�ती�ती�लuआवाश्‍uयकuअसे�वा|क्षेuल�गुवाडे�से�ठAचा�uप;षाकuघेटकuआणिणuइंतीराuल�भद�यकuघेटकuआणिणuसेमुस्uय�ग्रस्uतीuजेमिमुन�uवाuत्uय�uल�गुवाडे�uकराण्uय�च्uय�uपध्uदती�, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuमु|द�uअपक्षेराणuवाuजेमु�नuओसे�डेuह;ण्uय�च्uय�uसेमुस्uय�, जेलuविवाभ�जेक�च्uय�uआधो�रा�uमु|दuसे'धो�राण�चा�uविनय;जेनuकराण�,डेnगुरा�ळ, डेnगुरा�च्uय�uप�यर्थ्‍याuय�वारा�लuवाuदरा�ती�लuजेमिमुन�चा�uधो$पuवाuप|ष्‍uठवा�हuव्uयवास्uर्थी�पन, त्uय�'च्uय�वाराuपरिराण�मुuकराण�ऱ्य�uक�य)पध्uदती�uवाuघेटक.

३.४ XजलXव्‍Xयवास्X,�पून : सेद्देयuपरिरास्थिस्थेती�, जेलuसे'धो�राण�च्uय�uपध्uदती�uवाuमुहत्uवा,प�ण्uय�च्uय�uगुणवात्uती�चा�uमु�नक� , भ�राती�ती�लuनद्देय�'चा�uआ'तीजे;डेण�uकराण�, प�वासे�चा�uप�ण�uसे�ठवा$नuठ� वाण्uय�च्uय�uप�रा'प�रिराकuवाuअप�रा'प�रिराकuपध्uदती�, भ$जेलuव्uयवास्uर्थी�पन u- ती�'वित्रक uवा uसे�मु�जिजेकuब�ब�, क| वित्रमु uभ$जेलuपनभ)राण�च्uय� u पध्uदती�, से'कल्uपन� uवा u प�णल;ट uक्षे�त्र�चा� u व्uयवास्uर्थी�पन, क;राडेवा�हूuजेमिमुन�वारा�लuशा�ती�uवाuत्uय�ती�लuसेमुस्uय�,प�कuउत्uप�दन�से'ब'धो�तीuप�ण�uवा�परा�चा�uक्षेमुती�, जेलuचिंसेJचान�चा�uप�ण�uवा�हूनuजे�ण्uय�चा�uप्रमु�णuकमु�uकराण्uय�च्uय�uउप�यय;जेन�, दिठबकuवाuतीषा�राuजेलचिंसेJचान, प�णर्थीळuमु|द�चा�uजेलविनस्uसे�राण, क�राखो�न्uय�ती�लuदूविषातीuप�ण्uय�चा�uजेमु�नuवाuप�ण�uय�वाराuह;ण�रा�uपरिराण�मु.

से�म�न्यसे अध्ययन - द!न - भा�रात�य से�विवार्धा�न वा भा�रात�य रा�जक�रा�

से�म�न्XयXअध्XयनX- द!न

भा�रात�यXसे�विवार्धा�नXवाXभा�रात�यXरा�जक�रा�

(मह�रा�ष्‍Xट्राच्Xय�Xविवाशे�षXसे�दभा�सेह) वाXक�यद�

दज� : पदवा�                                            एक �XगाC�:१५०

Page 7: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारूपू : वास्uतीविनष्‍uठ                             क�ल�वार्धा� : २uती�से

ट]पू :

(१) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuआणिणuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीरा�uद�ऊuशाक� लuआणिणuविवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�च्uय� uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uह�uत्uय�चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�uखो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuआणिणuचा�ल$uघेडे�मुnडे�चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

------------------------------------

१. भा�रात�चा�Xसे�विवार्धा�न : से'विवाधो�न�चा�uविनर्मिमुJती�uप्रविक्रय�, से'विवाधो�न�चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�,उद्दे�लिशाक� ती�लuतीत्uवाज्ञा�न (धोमु)विनराप�क्षे, ल;कशा�ह�uआणिणuसेमु�जेवा�द<), मु$लभ$तीuअमिधोक�राuवाuकती)व्uय�, रा�ज्uयuधो;राण�चा�uविनद�शाकuतीत्uवा�, मु;फौतीuआणिणuसेक्uती�चा�uप्र�र्थीमिमुकuलिशाक्षेण, से�मु�जिजेकuन�गुरा�uसे'विहती�uआणिणuमु$लभ$तीuकती)व्uय�, क� द्राuरा�ज्uयuसे'ब'धोuआणिणuनवा�नuरा�ज्uय�'चा�uविनर्मिमुJती�, स्uवाती'त्रuन्uय�यuव्uयवास्uर्थी�uसेधो�राण'चा�uप्रविक्रय�uआणिणuसे'विवाधो�न�ती�लuप्रमुखोuसेधो�राण�: से'विवाधो�न�चा�uअर्थी)uल�वाती�न�uवा�पराण्uय�तीuआल�ल�uऐवितीह�लिसेकuन्uय�यविनण)य, प्रमुखोuआय;गुuआणिणuमु'डेळ�'चा�uराचान�uआणिणuक�य��uविनवाडेणकuआय;गु, से'घेरा�ज्uयuआणिणuरा�ज्uयuल;कसे�वा�uआय;गु, रा�ष्‍uट्र<यuमुविहल�uआय;गु, मु�नवा�uहक्uकuआय;गु, रा�ष्‍uट्र<यuअल्uपसे'ख्uय�'कuअनसे$लिचातीuजे�ती�u/ अनसे$लिचातीuजेमु�ती�uआय;गुu- नद<uप�ण�uविवावा�दuविनवा�राणuमु'डेळuइं.

२. रा�जक7यXय�O�� (शे�सेन�चा�Xराचान�, अधिर्धाक�राXवाXक�यq) : भ�राती�यuसे'घेरा�ज्uय�चा�uस्uवारूपu- से'घेरा�ज्uयuवाuरा�ज्uयu- विवामिधोमु'डेळ, क�य)क�रा�uमु'डेळuवाuन्uय�यय'त्रण�, क� द्राu- रा�ज्uयuसे'ब'धोu-प्रशा�सेकgय, क�य)क�रा�uवाuविवात्uती�यuसे'ब'धो, वा�धो�विनकuअमिधोक�रा,विवाषाय�'चा�uवा�टप

(१) कr द्रXसेराक�रा : क� दिद्रायuक�य)क�रा�uमु'डेळ : रा�ष्‍uट्रपती�, उपरा�ष्‍uट्रपती�, प'तीप्रधो�नuवाuमु'वित्रमु'डेळu- भ�राती�चा�uमुह�अमिधोवाक्uती�u- भ�राती�चा�uविनय'त्रकuआणिणuमुह�ल�खो�uपरा�क्षेक

(२) कr द्र]यXविवार्धा�म�डाळ :  से'सेद, सेभ�पती�uवाuउपसेभ�पती�, से'सेद<यuसेमिमुत्uय�,क�य)क�रा�uमु'डेळ�वारा�लuसे'सेद�चा�uविनय'त्रण

(३) न्Xय�यम�डाळ : न्uय�यमु'डेळ�चा�uराचान�, एक�त्uमु�कuन्uय�यमु'डेळu- क�य�, सेवा�च्uचाuन्uय�य�लयuवाuउच्uचाuन्uय�य�लय�चा�uभ$मिमुक�uवाuअमिधोक�रा, दुय्यमुuन्uय�य�लय�u- ल;कप�लuल�क�यक्uतीuआणिणuल;कuन्uय�य�लयuसे�'विवाधो�विनकuआद�शा�चा�uराक्षेणuकराण�रा�uन्uय�यमु'डेळ, न्uय�य�लय�ती�लuसेविक्रयती�. जेनविहतीuय�लिचाक�.

३. रा�ज्XयXसेराक�राXवाXप्रशे�सेन (मह�रा�ष्‍Xट्राचा�Xविवाशे�षXसे�दभा�सेह) : मुह�रा�ष्‍uट्रuरा�ज्uय�चा�uविनर्मिमुJती�uआणिणuपन)राचान�, रा�ज्uयप�ल, मुख्uयमु'त्र�, मु'वित्रमु'डेळ, मुख्uयuसेलिचावा, रा�ज्uयuसेलिचावा�लय, से'चा�लन�लय�, विवाधो�नसेभ�, विवाधो�नपरिराषादu- अमिधोक�रा, क�य�uवाuभ$मिमुक�u- विवामिधोमु'डेळuसेमिमुत्uय�, मु'बईचा�uनगुराप�ल (शा�रा�फौ).

४. जिजल्Xह�Xप्रशे�सेन : जिजेल्uह�uप्रशासेन�चा�uविवाक�से, जिजेल्uह�uद'डे�मिधोक�ऱ्य�चा�uबदलती�uभ$मिमुक��uक�यद�uवाuसेव्uयवास्uर्थी�, क�य)क�रा�uविवाभ�'गु�'बरा;बराचा�uसे'ब'धोu- जिजेल्uह�uप्रशा�सेनuवाuप'चा�यतीरा�ज्uयuसे'स्uर्थी�, उपविवाभ�गु�यuअमिधोक�ऱ्य�चा�uभ$मिमुक�uआणिणuक�य�.

५. ग्र�म��Xआणि�Xन�गारा�Xस्X,�विनकXशे�सेन : ७३uव्uय�uवाu७४uव्uय�uघेटन�uदुरूस्uती�चा�uमुहत्uवा, स्uर्थी�विनकuप्रशा�सेन�चा�uसेबल<कराणuवाuविवाक�से�ती�लuत्uय�'चा�uभ$मिमुक�.

Page 8: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

(१) ग्र�म��Xस्X,�विनकXशे�सेन : जिजेल्uह�uपरिराषाद, प'चा�यतीuसेमिमुती�uआणिणuग्र�मुuप'चा�यती�चा�uराचान�, अमिधो�क�राuवाuक�य), मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuप'चा�यतीuरा�जेuसे'स्uर्थी�चा�uखो�सेuवा�लिशाष्‍uटय�uप'चा�यतीरा�जेuसे'स्uर्थी�'च्uय�uस्थिस्थेती�चा�uअहवा�लuवाuत्uय�'च्uय�uक�मुविगुरा�चा�uमु$ल्uयन,७३uव्uय�uघेटन�दुरूस्uती�चा�uमुहत्uवा�चा�uवा�लिशाष्‍uटय�, अ'मुलबजे�वाण�ती�लuअडेचाण�, प्रमुखोuग्र�मु�णuविवाक�सेuक�य)क्रमुuआणिणuत्uय�'चा�uव्uयवास्uर्थी�पन.

(२) न�गारा�Xस्X,�विनकXशे�सेन : मुह�नगुराप�लिलक�, नगुरापरिराषादuआणिणuकटकuमु'डेळ�चा�uराचान�uवाuक�य�, राचान�uअमिधोक�रा�, से�धोनuसे'पत्uती�, अमिधोक�राu- क�य�uआणिणuविनय'त्रण,७४uव्uय�uघेटन�दुरूस्uती�चा�uमुहत्uवा�चा�uवा�लिशाष्‍uटय��uअ'मुलबजे�वाण�ती�लuसेमुस्uय�, प्रमुखोuन�गुरा�uविवाक�सेuक�य)क्रमुuवाuत्uय�'चा�uव्uयवास्uर्थी�पन.

६. धिशेक्षा�Xपूध्Xदत� : रा�ज्uयuधो;राणuवाuलिशाक्षेणuय�विवाषाय�चा�uविनद�शाकuतीत्uवा�, वा'लिचातीuघेटकu- अनसे$लिचातीuजे�ती�, अनसे$लिचातीuजेमु�ती�, मुस्थिस्लमुuवाuमुविहल�uय�'चा�uलिशाक्षेणविवाषायकuप्रश्‍uन, लिशाक्षेण�चा�uखो�जेगु�कराणu- लिशाक्षेण�च्uय�uप्र�'ती�तीuप्रवा�शा,गुणवात्uती�, दजे�)uवाuसे�मु�जिजेकuन्uय�यuय�से'ब'धो�चा�uमुद्दे� ; उच्uचाuलिशाक्षेण�ती�लuआजेचा�uआव्uह�न�, सेवा)uलिशाक्षे�uअणिभय�न, मु�ध्uयमिमुकuलिशाक्षे�uअणिभय�न.

७. पूक्षाXआणि�Xदबौ�वाXगाट : पक्षेuपध्uदती�चा�uस्uवारूपu- रा�ष्‍uट्र<यuपक्षे�'चा�uभ$मिमुक�u- विवाचा�राप्रण�ल<, से'घेटनuवाuविनवाडेणकgती�लuक�मुविगुरा�u- रा�जेकgयuपक्षेuवाuत्uय�'चा�uसे�मु�जिजेकuअमिधोष्‍uठ�न, प्र�द�लिशाकती�वा�दu- प्र�द�लिशाकuपक्षे�'चा�uउदयu- विवाचा�राप्रण�ल<,से'घेटनuवाuविनवाडेणकgती�लuक�मुविगुरा�, मुह�रा�ष्‍uट्रती�लuप्रमुखोuदब�वाuगुटuवाuविहतीसे'ब'मिधोतीuगुटu- त्uय�'चा�uभ$मिमुक�uवाuधो;राणuविनधो�)राण�वाराuत्uय�'चा�uह;ण�रा�uपरिराण�मु ;मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेमु�जेuकल्uय�णuक�य)क्रमु, मुविहल�uवाuब�लक, क�मुगु�राuवाuयवाक,अशा�सेकgयuसे'घेटनuवाuसेमु�जेuकल्uय�ण�मुधो�लuत्uय�'चा�uभ$मिमुक�.

८. प्रसे�राXम�ध्Xयम� : मुद्राणuवाuइंल�कट्र�विनकuप्रसे�राuमु�ध्uयमु�u- धो;राणuविनधो�)रा�वाराuत्uय�'चा�uह;ण�रा�uपरिराण�मु, जेनमुतीuतीय�राuकराण�uवाuल;कजे�गु|ती�uकराण�, भ�राती�यuवा|त्uतीपत्रuपरिराषाद (प्र�सेuक�ऊन्सिन्सेलuऑफौuइं'विडेय�) ; भ�राती�से�राख्uय�uधोमु)विनराप�क्षेuल;कशा�ह�मुधो�लuजेनसे'पक) uप्रसे�रामु�ध्uयमु�'से�ठAuआचा�रासे'विहती�, मुख्uयuप्रवा�ह�ती�लuजेनसे'पक) uप्रसे�रामु�ध्uयमु�'मुधो�लuमुविहल�'चा�uसेहभ�गु: वास्uतीस्थिस्थेती�uवाuमु�नक� , भ�षाणuवाuअणिभव्uयक्uती�uस्uवा�ती'त्र्यuआणिणuत्uय�वारा�लuप्रसे�रामु�ध्uयमु�'मुधो�लuमुविहल�'चा�uसेहभ�गु�uवास्uतीस्थिस्थेती�uवाuमु�नक�  ; भ�षाणuवाuअणिभव्uयक्uती�uस्uवा�ती'त्र्यuआणिणuत्uय�वारा�लuमुय�)द�.

९. विनवाडा�कXप्रविक्रय� : विनवाडेण$कuप्रविक्रय�चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�u- एकuसेदस्uय�यuप्र�द�लिशाकuमुतीद�रासे'घे, दुब)लuघेटक�'करिराती�uरा�खो�वाuमुतीद�रासे'घे, प्रtढाuमुती�मिधोक�राu- विनवाडेण$कuआय;गु�चा�uभ$मिमुक�u- से�वा)वित्रकuविनवाडेणक�u- प्रमुखोuकलu-  मुतीद�नuवाती)न�चा�uस्uवारूपuआणिणuमुतीद�नuवाती)न�वाराuप्रभ�वाuप�डेण�रा�uघेटकu- खोल्uय�uवाuविन�पक्षेuवा�ती�वाराण�तीuविनवाडेणक�uघे�ण्uय�मुधो�लuसेमुस्uय�uवाuअडेचाण�u- विनवाडेण$कविवाषायकuसेधो�राण�u- इंल�क्uट्र�विनकuमुतीद�नuय'त्र�.

१०. प्रशे�सेविनकXक�यद� : क�यदय�चा�uरा�ज्uय, प्रशा�सेकgयuस्uवा�च्uछ�विनण)यuआणिणuत्uय�चा�uविनय'त्रणuवाuन्uय�मियकuआढा�वा�. प्रशा�सेविनकuन्uय�य�मिधोकराण�, त्uय�'चा�uस्uर्थी�पन�uवाuक�य)शा�लती�, न�सेर्षिगुJकuन्uय�य�चा�uतीत्uवा�.

११. कr द्रसेराक�राचा�XवाXरा�ज्XयXशे�सेन�चा�Xविवाशे�षधिर्धाक�रा : भ�राती�यuसे�क्षे�परा�वा�uअमिधोविनयमु�चा�uकलमुu१२३, शा�सेकgयuगुविपती�uअमिधोविनयमु, मु�विहती�चा�uअमिधोक�राuआणिणuशा�सेकgयuगुविपती�uअमिधोविनयमु�वाराuत्uय�चा�uह;ण�रा�uपरिराण�मु.

१२. क�ह�XसेCसे�बौध्XदXक�यद� :

(१) पूय�वारा� (से�राक्षा�) अधिर्धाविनयम, १९८६ : उदिद्देष्‍uट�, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

(२) ग्र�हकXसे�राक्षा�Xअधिर्धाविनयम, १९८६ : व्uय�ख्uय�u- ग्र�हकuविवावा�दu- विनवा�राणuय'त्रण�

Page 9: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

(३) म�विहत�चा�Xअधिर्धाक�राXअधिर्धाविनयम,२००५ : अप�लकत्uय�)चा�uअमिधोक�रा, से�वा)जेविनकuप्र�मिधोकराण�चा�uकती)व्uय, मु�विहती�मुधो�लuअपवा�द.

(४) म�विहत�Xत�Oज्ञा�नXअधिर्धाविनयम, २००० (से�यबौराविवाषयकXक�यद�) : व्uय�ख्uय�u- प्र�मिधोकराण�u-  अपरा�धो

(५) भ्रष्‍Xट�चा�राXप्रवितबौ�र्धाXअधिर्धाविनयम : उदिद्देष्‍uट, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

(६) अनCसेधिचातXज�त�Xआणि�XअनCसेधिचातXजनज�त� (अत्Xय�चा�राXप्रवितबौ�र्धा) अधिर्धाविनयम,१९८९ : उदिद्देष्‍uट, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

७. अनCसेधिचातXज�त�, अनCसेधिचातXजम�त� (अत्Xय�चा�राXप्रवितबौ�र्धा) विनयमX१९९५ :उदिद्देष्‍uट,   य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

८. न�गारा�Xहक्XकXसे�राक्षा�Xअधिर्धाविनयम, १९५५ : उदिद्देद्दे ष्‍uट, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�         उप�यय;जेन�.

१३. सेम�जXकल्Xय��XवाXसे�म�जिजकXविवाधिर्धाविवार्धा�न : से�मु�जिजेकuबदल�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuसे�मु�जिजेकuविवामिधोविवाधो�न; मु�नवा�uहक्uक; भ�राती�चा�uसे'विवाधो�नuवाuफौtजेद�रा�uक�यद� (फौtजेद�रा�uप्रविक्रय�uसे'विहती�) घेरागुती�uहिंहJसे�चा�रा (प्रवितीब'धो) अमिधोविनयमु, न�गुरा�uहक्uकuसे'राक्षेणuअमिधोविनयमु, १९५५, अनसे$लिचातीuजे�ती�uआणिणuअनसे$लिचातीuजेमु�ती�(अत्uय�चा�राuप्रवितीब'धो) अमिधोविनयमु, १९८९, आणिणuमु�विहती�चा�uअमिधोक�राuअमिधोविनयमु,२००५uअ'तीगु)तीuमुविहल�'न�uसे'राक्षेण.

१४. से�वाजविनकXसे�वा� : अखिखोलuभ�राती�यuसे�वा�, से�'विवाधो�विनकuदजे�), भ$मिमुक�uवाuक�य�,क� द्रा<यuसे�वा��uस्uवारूपuवाuक�य��uक� द्रा<यuल;कसे�वा�uआय;गु ; रा�ज्uयuसे�वा�uवाuमुह�रा�ष्‍uट्रuरा�ज्uयuल;कसे�वा�uआय;गु; शा�सेनuव्uयवाह�रा�च्uय�uबदलत्uय�uसे'दभ�)तीuप्रलिशाक्षेणu- यशाद�,ल�लuबह�दूराuशा�स्uत्र�uप्रशा�सेनuअक�दमु�, सेराद�राuवाल्uलभभ�ईuपट�लuरा�ष्‍uट्र<यuप;ल<सेuअक�दमु�.

१५. सेराक�रा�Xखोचा�वाराXविनय�O� : से'सेद<यuविनय'त्रण, अ'द�जेuसेमिमुती�, ल;कल�खो�uसेमिमुती�, से�वा)जेविनकuउपक्रमु�'वारा�लuसेमिमुती�, भ�राती�चा�uविनय'त्रकuवाuमुह�uल�खो�परा�क्षेक(क� गु) य�'चा�uक�य�)लय, प�से�विवाषायकuवाuरा�जेक;षा�यuधो�रा�ण�मुधो�लuविवात्uतीuमु'त्र�लय�चा�uभ$मिमुक�, मुह�uल�खो�प�ल, मुह�रा�ष्‍uट्रuय�'चा�uराचान�uवाuक�य).

से�म�नW य अर्धाW ययन – त�न – म�नवा से�से�र्धान विवाभा�गा आणि� म�नवा� हकW क

से�म�न्XयXअध्XययनX–Xत�न

म�नवाXसे�से�र्धानXविवाभा�गाXआणि�Xम�नवा�Xहक्Xक

दज� : पदवा�                                                     एक �XगाC� :१५०

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारूपू : वास्uतीविनष्‍uठ                                        क�ल�वार्धा� : २uती�से

Page 10: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

ट]पू :

(१) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuआणिणuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीराuद�ऊuशाक� लuआणिणuविवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�च्uय�uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uघे�ण�uह�uत्uय�'चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�uखो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuआणिणuचा�ल$uघेडे�मु;jडे^चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

-----------------------------------------

१. म�नवाXसे�से�र्धानXविवाभा�गा

१.१Xभा�रात�त�लXम�नवाXसे�से�र्धानXविवाक�से : भ�राती�ती�लuल;कसे'ख्uय�चा�uसेद्देयस्थिस्थेती�u- से'ख्uय�त्uमुकuस्uवारूप (आक�रामु�नuआणिणuवा�ढाu- चिंलJगु, वायuन�गुरा�uआणिणuग्र�मु�ण)आणिणuगुण�त्uमुकuस्uवारूप (लिशाक्षेणuवाuआरा;ग्uयuविवाषायकuक�ळजे�), ल;कसे'ख्uय�विवाषायकuधो;राणuआणिणu२०५०uपयUतीच्uय� uय;जेन�, आधोविनकuसेमु�जे�ती�लuमु�नवाuसे'से�धोनuविनय;जेन�मुध्uय�uअ'तीभ$)तीuअसेल�ल�uघेटकuआणिणuक�राण�भ$तीuगु;ष्‍uट<, भ�राती�ती�लuब�रा;जेगु�रा�चा�uस्uवारूप, प्रक�राuआणिणuसेमुस्uय�uभ�राती�ती�लuसे�वा�य;जेन�चा�uकल, विवाणिभन्uनuविवाभ�गु�ती�लuवाuक्षे�त्र�ती�लuक शालuक�मुगु�रा�'चा�uमु�गुण�uदरा, मुनष्‍uयबळuविवाक�से�करिराती�uक�य)रातीuअसेल�ल्uय�uशा�सेकgयuआणिणuस्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uउद�.एनसे�ईआराट<,एनआयईप�ए, विवाद्देय�प�ठuअनद�नuआय;गु (यजे�से�), मुक्uतीuविवाद्देय�प�ठ� ,एआयसे�ट<ई, एनसे�ट<ई, आयट<आय, एनसे�व्uह�ट<uआयएमुसे�uइंत्uय�द<, मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�शा�uसे'ब'मिधोतीuसेमुस्uय�uआणिणuब�ब�, शा�सेन�चा�uन;करा�विवाषायकuधो;राण,ब�रा;जेगु�रा�uआणिणuन्uय$नuब�रा;जेगु�रा�uकमु�uकराण्uय�से�ठAuविवाविवाधोuय;जेन�. 

१.२Xधिशेक्षा� : मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�चा�uआणिणuसे�मु�जिजेकuबदल�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuलिशाक्षेण�चा�uविवाचा�रा, भ�राती�ती�ल (प$वा)uप्र�र्थीमिमुकuती�uउच्uचाuलिशाक्षेण ) लिशाक्षेणuप्रण�ल<(लिशाक्षेण�चा�uसे�वा)वित्रकgकराण, लिशाक्षेण�चा�uव्uयवासे�मियकgकराण, दजे�)वा�ढा, गुळती�चा�uप्रमु�णuइंत्uय�द< ) सेमुस्uय�uआणिणuप्रश्‍uन, मुल¡करिराती�uलिशाक्षेण, से�मु�जिजेकदृष्‍uटय�uवाuआर्थिर्थीJकदृष्‍uटय�uगुरा�बuवागु), अधो$uअल्uपसे'ख्uय, कtशाल्uयuशा;धोuइंत्uय�द<, शा�सेन�चा�uशा�क्षेणिणकuधो;राण�, य;जेन�uवाuक�य)क्रमु, अनtपचा�रिराक, औपचा�रिराकuआणिणuप्रtढाuलिशाक्षेण�चा�uप्रसे�राuविवाविनयमुनuआणिणuसेविनय'त्रणuकराण�ऱ्य�uशा�सेकgयuवाuस्uवाय'से�वा�uसे'स्uर्थी�, ईu- अध्uययन, जे�गुवितीकgकराणuआणिणuखो�जेगु�कराणuय�चा�uभ�राती�यuलिशाक्षेण�वारा�लuपरिराण�मु, रा�ष्‍uट्र<यuज्ञा�नuआय;गु, रा�ष्‍uट्र<यuउच्uचाuलिशाक्षेणuवाuसे'शा;धोनuआय;गु, आयआयट<, आयआयएमु, एनआयट<.

१.३Xव्‍Xय�वासे�मियकXधिशेक्षा� : मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuव्uय�वासे�मियकuलिशाक्षेण�चा�uविवाचा�रा, व्uय�वासे�मियकu/ ती'त्रuलिशाक्षेणu- भ�राती�ती�ल, विवाशा�षाती�uमुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेद्देस्थिस्थेती�, लिशाक्षेणप्रण�ल<uवाuप्रलिशाक्षेण, शा�सेuकgयuधो;राण�, य;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- सेमुस्uय�, प्रश्‍uनuवाuत्uय�वाराuमु�तीuकराण्uय�से�ठAuप्रयत्uन, व्uय�वासे�मियकuआणिणuती'त्रuलिशाक्षेण�चा�uप्रसे�रा, विवाविनयमुनuकराण�ऱ्य�uआणिणuअमिधोस्uवा�क| ती�uद�ण�ऱ्य�से'स्uर्थी�.

१.४Xआरा!ग्‍Xय : मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�चा�uअत्uय�वाश्‍uयकuआणिणuप्रमुखोuघेटकuम्uहण$नuआरा;ग्uय�चा�uविवाचा�रा, जे�वानविवाषायकuआकडे�वा�रा�, जे�गुवितीकuआरा;ग्uयuसे'घेटन�u- उद्दे�शा,राचान�, क�य�uवाuक�य)क्रमु, भ�राती�मुध्uय�uशा�सेन�चा�uआरा;ग्uयविवाषायकuधो;राण�, य;जेन�uआणिणuक�य)क्रमु, आरा;ग्uयuविवाषायकuक�ळजे�uघे�ण�रा�uय'त्रण�, आरा;ग्uय�शा�uसे'ब'मिधोतीuसेमुस्uय�uआणिणuत्uय�वाराuमु�तीuकराण्uय�से�ठAuकरा�वाय�चा�uप्रयत्uन, जेनन�u- ब�लuसेराक्षे�uय;जेन�, रा�ष्‍uट्र<यuग्र�मु�णuआरा;ग्uयuअणिभय�न.

१.५Xग्र�म��विवाक�से : प'चा�यतीuरा�जेuव्uयवास्uर्थी�ल�uअमिधोक�राuप्रद�नuकराण�, ग्र�मुuप'चा�यतीuआणिणuग्र�मुविवाक�से�ती�लuवितीचा�uभ$मिमुक�, जेमु�नuसेधो�राण�uवाuविवाक�से,ग्र�मुविवाक�से�ती�लuसेहक�रा�uसे'स्uर्थी�'चा�uभ$मिमुक�, ग्र�मुविवाक�से�मुध्uय�uअ'तीभ$)तीuअसेण�ऱ्य�u

Page 11: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

विवाणि¤यuसे'स्uर्थी�, ग्र�मु�णuरा;जेगु�राuय;जेन�, ग्र�मु�णuप�ण�परावाठ�uवाuस्uवाच्uछती�uक�य)क्रमु, ग्र�मु�णuक्षे�त्र�ती�लuप�य�भ$तीuविवाक�सेuउद�. ऊजे�), परिरावाहन, गु|हविनमु�)णuवाuदळणवाळण, रा�ष्‍uट्र<यuग्र�मु�णuरा;जेगु�राuहमु�uय;जेन�.

२. म�नवा�Xहक्Xक :

२.१Xज�गावितकXम�नवा�Xहक्XकXप्रवितज्ञा�पूO (यCडा�एचाआराX१९४८) : मु�नवा�uहक्uक�चा�uआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuमु�नक� , त्uय�चा�uभ�राती�च्uय�uसे'विवाधो�न�ती�लuप्रवितीहिंबJब, भ�राती�तीuमु�नवा�हक्uकuरा�बविवाण्uय�चा�uआणिणuत्uय�चा�uसे'राक्षेणuकराण्uय�चा�uय'त्रण�, भ�राती�ती�लuमु�नवा�uहक्uकuचाळवाळ, मु�नवा�uहक�प�से$नuवा'लिचातीuअसेल�ल्uय�'च्uय�uसेमुस्uय�uजेसे�uगुरा�ब�, विनराक्षेराती�, बरा;जेगु�रा�, से�मु�जिजेकu- से�'स्uक| वितीकu- धो�र्मिमुJकuप्रर्थी�, हिंहJसे�,भ्रष्‍uट�चा�रा, दहशातीवा�द, क�मुगु�रा�'चा�uशा;षाण, हवा�लती�ती�लuगुन्uह�गु�रा�uइंत्uय�द<.ल;कशा�ह�uचाtकट<तीuमु�नवा�uहक्uकuआणिणuमु�नवा�uसेभ्uयती�चा�uप�लनuकराण्uय�से�ठAuप्रलिशाक्षेणuद�ण्uय�चा�uगुराजे, जे�गुवितीकgकराणuआणिणuत्uय�चा�uविवाणिभन्uनuक्षे�त्र�वारा�लuपरिराण�मु, मु�नवा�uविवाक�सेuविनद�शा�'क, ब�लमु|त्uय$uप्रमु�ण, चिंलJगुuगुण;त्uतीरा.

२.२Xबौ�लXविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (अभ)कuमु|त्uयसे'ख्uय�, क प;षाण, ब�लuक�मुगु�रा,मुल�'चा�uलिशाक्षेणuइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण�, कल्uय�णuय;जेन�uआणिणuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuअणिभकराण�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�, से�मु$विहकuसे�धोन�uय�'चा�uभ$मिमुक�,ल;ककल्uय�ण�मुध्uय�uल;क�'चा�uसेहभ�गु.

२.३Xमविहल�Xविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (स्uत्र�-परूषाuअसेमु�नती�, मुविहल�'विवारा;धो�uहिंहJसे�चा�रा, स्uत्र�uअभ)कuहत्uय�/ स्uत्र�भ्रणuहत्uय�, मुविहल�'चा�uसेबल<कराणuइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण, विवाक�सेu/ कल्uय�णuवाuसेबल<कराणuय�से�ठAच्uय�uय;जेन�uवाuक�य)क्रमु, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�uआणिणuसे�मु$विहकuसे�धोन�, ल;कविवाक�से�मुध्uय�uल;क�'चा�uसेहभ�गु, आशा�.

२.४XयCवाक��चा�Xविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन ( ब�रा;जेगु�रा�, असे'ती;षा, अ'मुल<uपद�र्थी�Uचा�uव्uयसेनuइंत्uय�द<) - शा�सेuकgयuधो;राणu- विवाक�सेuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�uआणिणuसे�मु$विहकuसे�धोन�, ल;कविवाक�से�ती�लuल;क�'चा�uसेहभ�गु

२.५Xआदिदवा�से�Xविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन ( क प;षाण, अलिलप्uतीती�, एक�त्uमु�कराणuवाuविवाक�सेuइंत्uय�द<) - आदिदवा�से�uचाळवाळu- शा�सेकgयuधो;राण. कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uवाuसे�मु$विहकuसे�धोन�uय�'चा�uभ$मिमुक�, ल;ककल्uय�ण�मुध्uय�uल;क�'चा�uसेहभ�गु.

२.६Xसे�म�जिजकदृष्‍Xटय�Xवा�धिचातXवागा�चा�Xविवाक�से (अ.ज�.,विवा.ज�. / भा.ज., इतराXम�गा�सेवागाXइत्Xय�द]) : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (से'धो�ती�लuअसेमु�नती�uइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण, कल्uय�णuय;जेन�uवाuविवाक�सेuक�य)क्रमु, आ'तीरारा�ष्ट्र�यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uवाuसे�धोनuसे'पत्uती�uसे'घेदिटतीuकरूनuक�मु�uल�वाण�uवाuसे�मु$विहकuसेहभ�गु.

२.७Xवाय!वाiध्XदXल!क��चा�Xकल्Xय�� : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uनu- शा�सेकgयuधो;राणu- कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमु, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�uआणिणuवाय;वा|ध्uद�'च्uय�uविवाक�से�से�ठAuसे�मु$विहकuसेहभ�गु, विवाक�सेविवाषायकuक�य)क्रमु�'मुध्uय�uत्uय�'च्uय�uसे�वा�'चा�uउपय;जेन.

२.८Xक�मगा�राXकल्Xय�� : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (क�मु�चा�uस्थिस्थेती�, मुजेरा�, आरा;ग्uयuआणिणuसे'घेट<तीuवाuअसे'घेदिटतीuक्षे�त्र�'शा�uसे'ब'मिधोतीuसेमुस्uय�) - शा�सेकgयuधो;राण, कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, सेमु�जेuवाuस्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�.

२.९Xविवाकल��गाXव्‍Xयक्XतLचा�Xकल्Xय�� : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (शा�क्षेणिणकuवाuरा;जेगु�राuसे'धो�uय�मुधो�लuअसेमु�नती�uइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण, कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- रा;जेगु�राuवाuपनवा)सेनuय�मुधो�लuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�.

Page 12: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

२.१०Xल!क��चा�XपूCनवासेन (विवाक�सेXप्रकल्XपूXवाXनxसेर्किगा-कXआपूत्Xत�Xय��मCळ� Xबौ�धिर्धातXल!क) : क�य)ती'त्रuधो;राणuवाuक�य)क्रमुu- क�यद�विवाषायकuतीरातीद<u- आर्थिर्थीJक, से�'स्uक| वितीक,से�मु�जिजेक, मु�नसेशा�स्uत्र�यuइंत्uय�द<से�राख्uय�uविनuराविनरा�ळय�uप�ल$'चा�uविवाचा�रा.

२.११Xआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]यXवाXप्र�द�धिशेकXसे�घटन� : से'यक्uतीuरा�ष्‍uट्र�uआणिणuवितीचा�uविवाशा�षा�क| तीuअणिभकराण�- यएनसे�ट<एडे�, यएनडे�प�, आयसे�जे�, आयएलओ, यन�स्uक;,यएनसे�एचाआरा, इंय, अ¦�प�क, एलिशायन, ओप�क, ओएय, से�क) , न�मु, रा�ष्‍uट्रक लuरा�ष्‍uट्र�(क�मुनवा�ल्uयuऑफौuन�शान्uसे) आणिणuयराnविपयनuयविनयन.

२.१२Xग्र�हकXसे�राक्षा� : विवाद्देयमु�नuअमिधोविनयमु�चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�u- ग्र�हक�'चा�uहक्uकu- ग्र�हकuविवावा�दuवाuविनवा�राणuय'त्रण�, मु'चा�चा�uविनराविनरा�ळ�uप्रक�राu- उदिद्देष्‍uटय�, अमिधोक�रा,क�य�, क�य)पध्uदती�, ग्र�हकuकल्uय�णuविनधो�.

२.१३Xमल्Xय�XवाXन�त�तत्Xवा� : क ट$'ब, धोमु), लिशाक्षेण, प्रसे�रामु�ध्uयमु�uइंत्uय�द<uय�'से�राख्uय�uऔपचा�रिराकuवाuअनtपचा�रिराकuसे'स्uर्थी�'मु�फौ) तीuसे�मु�जिजेकuमु�नक� , मुल्uय�, न�ती�तीत्uवा�uय�'चा�uजे;प�सेन�uकराण�.

से�म�नW य अर्धाW ययन - चा�रा - अ,वाW यवासेW ,� वा विनय!जन

से�म�न्XयXअध्XययनX- चा�रा

अ,व्‍Xयवास्X,�XवाXविनय!जन, विवाक�से�विवाषयकXअ,शे�स्XOXआणि�Xकi विष,विवाज्ञा�नXवाXत�Oज्ञा�नXविवाक�से

दज� : पदवा�                                                   एकC �XगाC� : १५०

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारू :वास्uतीविनष्‍uठ                               क�ल�वार्धा�` २uती�से

ट]पू :

(१) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuवाuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीरा�uद�ऊuशाक� ल, आणिणuविवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�च्uय�uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uघे�ण�,ह�uत्uय�'चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�, खो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuआणिणuचा�ल$uघेडे�मु;डे^चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१. अ,व्‍Xयवास्X,�XवाXविनय!जन-

१.१Xभा�रात�यXअ,व्‍Xयवास्X,� : भ�राती�यuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�मुधो�लuआव्uह�न�u- गुरिराब�,ब�रा;जेगु�रा�uवाuप्र�द�लिशाकuअसेमुती;ल, विनय;जेन : प्रविक्रय�uप्रक�रा, भ�राती�च्uय�uपविहल्uय�uती�uदह�व्uय�uप'चावा�र्षिषाJकuय;जेन�'चा�uआढा�वा�, मु$ल्uयमु�पन, विवाक�से�चा�u

Page 13: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

से�मु�जिजेकuवाuआर्थिर्थीJकuविनद�शाक, रा�ज्uयuवाuस्uर्थी�विनकuस्uतीरा�वारा�लuविनय;जेन, विवाक� द्रा<कराणu- से'विवाधो�न�ती�लu७३uवा�uवाu७४uवा�uसेधो�राण�.

१.२Xन�गारा�XवाXग्र�म��Xपू�य�भातXसेCविवार्धा��चा�Xविवाक�से : गुराजे�uवाuमुहत्uवा, ऊजे�),प�ण�परावाठ�uवाuस्uवाच्uछती�, गु|हविनमु�)ण, परिरावाहन (रास्uती�, ब'दरा�uइं.) से'से$चान� (टप�लuवाuती�रा�य'त्र, दूरासे'चा�रा ), रा�विडेओचा�uन�टवाक) , दूरालिचात्रवा�ण�, इं'टरान�टuमुह�जे�लuअशा�uसे�मु�जिजेकuवाuआर्थिर्थीJकuप�य�भ$तीuसेविवाधो�'चा�uवा�ढाuवाuविवाक�से, भ�राती�ती�लuप�य�भ$तीuसेविवाधो�'शा�uसे'ब'मिधोतीuप�चाप्रसे'गुuवाuसेमुस्uय�, धो;राण, पय�)यuसेराक�रा�u- खो�जेगु�uक्षे�त्र�ती�लuभ�गु�द�रा� (प�प�प�), भ�राती�यuविवात्uतीuविवाक�सेuवाuप�य�भ$तीuसेविवाधो�'चा�uविवाक�सेu- प�य�भ$तीuसेविवाधो�'च्uय�uविवाक�से�चा�uखो�जेगु�कराण, प�य�भ$तीuसेविवाधो�'च्uय�uविवाक�से�से�ठAuक� द्राuसेराक�राचा�uवाuरा�ज्uयuशा�सेन�चा�uधो;राण�, परिरावाहनuवाuगु|हविनमु�)ण (न�गुरा�uवाuग्र�मु�ण) सेमुस्uय�u- क� द्रा uसेराक�राचा�uवाuरा�ज्uयuशा�सेन�चा�uउपक्रमुuवाuक�य)क्रमु,ब�ओएलट< (ब�'धो, वा�परा�, भ�डे�पट्टीय�न�uदय�, हस्uती�'तीरा�तीuकरा�) वाuब�ओट< ( ब�'धो�,वा�परा�uवाuहस्uती�'तीरा�तीuकरा�) य;जेन�.

१.३Xउदय!गाX–Xगाराज� : आर्थिर्थीJकuवाuसे�मु�जिजेकuविवाक�से�तीuउद्देय;गु�चा�uमुहत्uवाuवाuभ$मिमुक�uवा�ढा<चा�uआक| वितीब'धो, विवाशा�षाती�uमुह�रा�ष्‍uट्र�च्uय�uसे'दभ�)तीuभ�राती�ती�लuमु;ठय�uउदय;गु�'चा�uसे'राचान�, लघेउदय;गु, क ट<राuवाuग्र�मु;द्देय;गु, त्uय�'च्uय�uसेमुस्uय�uवाuदृष्‍uट<क;न, लिशालिर्थील<कराण, खो�जेगु�कराणuवाuजे�गुवितीकgकराणuय�'चा�uलघेउद्देय;गु�'वारा�लuपरिराण�मु, लघेउद्देय;गु�'चा�uविवाक�से, प्रचा�लनuवाuसे'विनय'त्रणuय�'करिराती�uमुह�रा�ष्‍uट्र�चा�uधो;राण, उप�यय;जेन�uवाuक�य)क्रमु, लघेउद्देय;गुuवाuक ट<राuउद्देय;गुuय�'चा�uविनमु�)णuसे'भ�व्uयती�, विवाशा�षाuआर्थिर्थीJकuक्षे�त्र (एसेईझा�डे), एसेजे�वा�एसे.

१.४Xसेहक�रा : सेहक�रा�चा�uसे'कल्uपन�, अर्थी)uसेमुदिदष्‍uट, जेन�uवाuनवा�नuतीत्uवा�,भ�राती�ती�लuसेहक�राuचाळवाळ<चा�uवा�ढाuवाuविवाविवाधो�कराण, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेहक�रा�uसे'स्uर्थी�u- प्रक�रा, भ$मिमुक�, मुहत्uवाuवाuविवाविवाधो�कराण, रा�ज्uयधो;राणuवाuसेहक�राuक्षे�त्रu- विवाधो�नमु'डेळ, पय)वा�क्षेण, ल�खो�परा�क्षेणuवाuसेह�य्य, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेहक�राuचाळवाळ<चा�uआढा�वा�, सेधो�राण�uवाuभविवातीव्uयu- क| विषाuपणनuय�ती�लuपय�)य�uधो;राणविवाषायकवाuउपक्रमुशा�लती�u- रा;जेगु�राuहमु�uय;जेन�.

१.५Xआर्थि,-कXसेCर्धा�रा�� : प�श्‍uवा)भ$मु�, लिशार्थी�ल<कराण, खो�जेगु�कराणuवाuजे�गुवितीकgकराणu-  (से'कल्uपन�, अर्थी), व्uय�प्uती�uवाuमुय�)द�), क� द्राuवाuरा�ज्uयuस्uतीरा�वारा�लuआर्थिर्थीJकuसेधो�राण�, जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�चा�uमुदती, तीरातीद<uवाuत्uय�'चा�uअ'मुलबजे�वाण�uआणिणuभ�राती�यuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�वारा�लuत्uय�चा�uपरिराण�मुuवाuसेमुस्uय�

१.६Xआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]यXव्‍Xय�पू�राXवाXआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]य Xभा��डावाल]Xचाळवाळ :जे�गुवितीकgकराण�च्uय�uयगु�तीuउदय�सेuआल�ल�uकल, भ�राती�यuजे�गुवितीकuव्uय�प�रा�चा�uवा�ढा, राचान�uवाuविनद�शा, भ�राती�चा�uविवाद�शाuव्uय�प�राuधो;राणu- विनर्मिमुJती�चा�uप्रचा�लन,जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�uवाuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuव्uय�प�राu- विवाद�शा�uभ�'डेवाल, अ'तीद�शा�uप्रवा�हu- राचान�uवाuवा�ढाuएफौडे�आय ( भ�राती�यuविवात्uतीuविवाक�से) ईu- वा�णिणज्uय,बहूरा�ष्‍uट्र<यuविवात्uतीव्uयवास्uर्थी�, अणिभकराण�'चा�uभ$मिमुक� (आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuन�ण�uविनधो�),जे�गुवितीकuब§कuवाuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuविवाक�सेuअणिभकराण, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuपतीuआक�राण�.

१.७Xगारिराबौ�चा�Xविनदqशे��कनXवाXअ�द�ज : द�रिराद्रायuरा�षा�-से'कल्uपन�uवाuवास्uतीस्थिस्थेती�,द�रिराद्रायuरा�षा�खो�ल<ल, द�रिराद्रायuविनमु)लन�च्uय�uउप�यय;जेन�-भ�राती�ती�लuजेननक्षेमुती�,विवावा�हuदरा, मु|त्uयसे'ख्uय�uवाuरा;गुटपण-चिंलJगुuसेक्षेमु�कराणuधो;राण.

१.८Xरा!जगा�राXविनर्धा�रा��चा�Xघटक : ब�रा;जेगु�रा�uसे'ब'धो�तीuउप�यय;जेन�u- उत्uपन्uन,द�रिराद्रायuवाuरा;जेगु�राuय�'च्uय�मुधो�लuसे'ब'धोu- विवातीराणसे'ब'धो�तीuप्रश्‍uनuवाuसे�मु�जिजेकuन्uय�य.

१.९Xमह�रा�ष्‍Xट्रा�चा�Xअ,व्‍Xयवास्X,� : क| विषा, उद्देय;गुuवाuसे�वा�uक्षे�त्र�'चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�u- मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuदुष्‍uक�ळuव्uयवास्uर्थी�पनu- मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuएफौडे�आय.

Page 14: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

२. विवाक�सेXवाXकi विषXय��चा�Xअ,शे�रूO

२.१XसेमविyXअ,शे�स्XO : रा�ष्‍uट्र<यuउत्uपन्uनuल�खो�'कन�च्uय�uपध्uदती�- प�शा�'चा�uक�य�- आधो�राuप�से�- जेननक्षेमुuप�से�- प�शा�चा�uसे'ख्uय�uलिसेध्uद�'तीu- प�से�uगुणक, चालनवा�ढा<चा�uप�से�विवाषायकuवाuप�से�व्uयवितीरिराक्uतीuसेध्uद�'ती- चालनवा�ढाuहिंनJय'त्रण�uचालनuविवाषायक,आर्थिर्थीJकuआणिणuर्थी�टuउप�यय;जेन�

२.२Xसे�वाजविनकXविवात्Xतव्‍Xयवास्X,�Xआणि�Xविवात्Xत�यXसे�स्X,� : पणनuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�मुध्uय�uसे�वा)जेविनकuविवात्uतीव्uयवास्uर्थी�चा�uभ$मिमुक�u- सेराक�रा�uगु'तीवाणकgचा�uविनकषागुणuवास्uती$uवाuसे�वा)जेविनकuवास्uती$u-  मुहसेल<चा�uस्uत्र;तीuवाuखोचा) (क� द्राuवाuरा�ज्uय) - करा�'चा�uस्uवारूपuआणिणuअर्थी)सेह�य्यuआणिणuत्uय�'चा�uभ�राuवाuपरिराण�मुu- क� द्रा�चा�uवाuभ�राती�ती�लuरा�ज्uय�'चा�uकरा, करा�तीराuवाuसेराक�रा�uऋण. सेराक�रा�uखोचा) (क� द्राuवाuरा�ज्uय�) - वा�ढाuवाuत्uय�चा�uक�राण�u- सेराक�रा�uखोचा)uसेधो�राण�u- क�मुविगुरा�uआधो�रिरातीuअर्थी)से'कल्uपन- शा$न्uय�धो�रिरातीuअर्थी)से'कल्uपuशान्uय�धो�रिरातीuअर्थी)से'कल्uप- अर्थी)से'कल्uप�यuतीट<चा�uप्रक�राu- द�शा�'तीगु)तीuआणिणuद�शा�ब�ह�रा�लuकजे), रा�ष्‍uट्र<यuवाuरा�ज्uयuस्uतीरा�वारा�लuकराuसेधो�राण�'चा�uपनर्षिवाJल;कनu- मु$ल्uयवार्मिधोJतीuकरा. सेराक�रा�uऋणu- वा�ढा, राचान�uवाuभ�रा, क� द्रा�ल�uअसेण�रा�uरा�ज्uय�चा�uकजे�)चा�uसेमुस्uय�, रा�जेक;षा�यuती$ट- तीट¡चा�uसे'कल्uपन�uआणिणuविनय'त्रणu- क� द्रा, रा�ज्uयuआणिणuभ�राती�यuरिराझाव्uह)uब§क� चा�uपढा�क�रा, भ�राती�ती�लuरा�जेक;षा�यuसेधो�राण�u- क� द्राuवाuरा�ज्uयuस्uतीरा�वारा�लuआढा�वा�, विवात्uती�यuक्षे�त्रuसेधो�राण�- ब§हिंकJगुuक्षे�त्र�ती�लuनवा�नuप्रवा�हu- खोरा�खोरा�uआणिणuन�मुमु�त्रuव्uय�जेदरा- रा�प;uआणिणuप्रवितीक$ लuरा�प;uव्uयवाह�रा.

२.३Xवा�ढ, विवाक�सेXवाXआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]यXअ,शे�स्XO :

(१) विवाक�सेXविनदशेक : से�तीत्uयप$ण)uविवाक�से, विवाक�सेuवाuपय�)वाराण, हरिरातीuस्uर्थी$ल,द�शा�'तीगु)तीuउत्uपन्uन,

(२) आर्थि,-कXविवाक�से�चा�Xघटक : न�सेर्षिगुJकuसे�धोनसे'पत्uती�, ल;कसे'ख्uय�, मु�नवा�uभ�'डेवाल, प�य�भ$तीuसेविवाधो�-ल;कसे'ख्uय�uशा�स्uत्र�यuसे'क्रमुण�चा�uलिसेध्uद�'ती- मु�नवा�uविवाक�सेuविनद�शा�'कu- मु�नवा�uद�रिराद्रायuविनद�शा�'कu- चिंलJगुuसेक्षेमु�कराणuउप�यय;जेन�.

(३) वा�ढा<मुधो�लuविवाद�शा�uभ�'डेवाल�चा�uआणिणuती'त्रज्ञा�न�चा�uभ$मिमुक�, बहुरा�ष्‍uट्र<यuमुह�मु'डेळ�.

(४) वा�ढा<चा�uइं'जिजेनuम्uहण$नuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuव्uय�प�राu- आ�'तीरारा�ष्‍uट्र<यuव्uय�प�रा�चा�uलिसेध्uद�'ती.

(५) आयएमुएफौu- आयब�आराडे�u- डेब्‍uल्uय$ट<ओu- प्र�द�लिशाकuव्uय�प�राuकरा�रान�मु�u- से�क) - एएसेईएएन

२.४Xभा�रात�यXकi विषव्‍Xयवास्X,�, ग्र�मXविवाक�सेXवाXसेहक�रा :

(१) आर्थिर्थीJकuविवाक�से�ती�लuक| विषाक्षे�त्र�चा�uभ$मिमुक�u- क| विषा, उद्देय;गुuवाuसे�वा�क्षे�त्र�uय�'च्uय�मुधो�लuआ'तीरासे'ब'धो- क' त्र�ट<uशा�ती�u- ठरा�विवाकuशा�ती�u- औदय�विगुकuशा�ती�u- से�द्रा<यuशा�ती�.

(२) धो�राणuक� ल�ल्uय�uजेमिमुन�चा�uआक�राuआणिणuउत्uप�दक�तीu- हरिरातीuक्र�'ती�uवाuती'त्रशा�स्uत्रविवाषायकuबदल- क| विषाविवाषायकuहिंकJमुती�uआणिणuव्uय�प�रा�च्uय�uअट<u- शा�ती�ल�uअर्थी)सेह�य्य- से�वा)जेविनकuविवातीराणuव्uयवास्uर्थी�- अन्uनसेराक्षे�.

(३) भ�राती�ती�लuक| विषाuउत्uपन्uनuवा�ढा<ती�लuप्र�द�लिशाकuतीफौ�वातीu- क| विषाविवाषायकuधो'द�uवाuजे�गुवितीकuब�जेराप�ठuभ�राती�ती�लuक| विषाविवाषायकuपतीवा�रा�.

(४) प�टब'धो�ऱ्य�चा�uसे�धोन�uवाuजेलuव्uयवास्uर्थी�पनu- पशाधोनसे'पत्uती�uवाuत्uय�'चा�uउत्uप�दकती�, भ�राती�ती�लuआणिणuमुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuधोवालuक्र�'ती�, मुत्uस्uयव्uयवासे�य,क क्uक टप�लन, वान�कराण, फौल;त्uप�दनuवाuपष्‍uयसे'वाधो)नuविवाक�से.

(५) य;जेन�uक�ल�वाधो�uमुधो�लuग्र�मु�णuविवाक�से�चा�uधो;राण�u- ग्र�मु�णuप�य�भ$तीuसे;य� (से�मु�जिजेकuवाuआर्थिर्थीJक)

Page 15: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

(६) जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�uवाuशा�ती�u- शा�तीकऱ्य�'चा�uवाuप�द�सेकरा�'चा�uहक्uक- जे�वाविवाविवाधोती�- जे�एमुuती'त्रज्ञा�न, क| विषाuब�जे�राप�ठ� ती�लuगु�ट (जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�) चा�uअप�णिक्षेतीuभ�रा.

(७) शा�ती�से�ठAuल�गुण�रा�uसे�विहत्uयuवाuउत्uप�दनuय�'चा�uविवापणनuवाuमुल्uय�'कन,हिंकJमुती�ती�लuचाढाउती�राuआणिणuत्uय�'च्uय�uहिंकJमुती�, क| विषाuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�ती�ल uसेहक�रा� uसे'स्uर्थी�'चावा� uभ$मिमुक�.

२.५Xकi विष :

(१) रा�ष्‍Xट्रा]यXअ,व्‍Xयवास्X,�तXकi विषचा�Xमहत्Xवा : कमु�uउत्uप�दकती�चा�uक�राण�uआणिणuक| विषाविवाषायकuउत्uप�दनuवाuजेमु�नuसेधो�राण�uवाuजेमिमुन�चा�uवा�परा; मु|दuवाuजेलuसे'धो�राण, पजे)न्uय�श्रेय�uशा�ती�uय�'से�राख्uय�uविवाक�सेक�मु�'करिराती�uचिंसेJचानuआणिणuत्uय�च्uय�uपध्uदती�uशा�ती�चा�uय�'वित्रकgकराण, आयसे�एआरा. एमुसे�एईआराuय�'चा�uभ$मिमुक�.

(२) ग्र�म��Xकजबौ�ज�रा�पू��, कi विषXपूतवा�रा�चा�Xसेमस्Xय� : गुराजे, मुहत्uवाuवाuत्uय�तीuगु'तील�ल्uय�uविवात्uती�यuसे'स्uर्थी�, न�ब�डे)uवाuभ$विवाक�सेuब§कu- क| विषाuहिंकJमुती�- घेटक, विवाविवाधोuक| विषाuउत्uप�दन�'वाराuपरिराण�मुuकराण�राकuघेटकu- विवाविवाधोuक| विषाuविवाषायकuउत्uप�दन�uय�'च्uय�uशा�सेकgयuआधो�राभ$तीuहिंकJमुती�, अर्थी)सेह�य, क| विषाuपणनu- सेद्देस्थिस्थेती�,मु$ल्uयवार्मिधोJतीuउत्uप�दन�, शा�सेन�चा�uभ$मिमुक�uआणिणuक| विषाuपणन�ती�लuत्uय�'च्uय�uसे'स्uर्थी�(एप�से�, एप�एमुसे�, इं.)

२.६Xअन्XनXवाXपू!ष�Xआह�रा : भ�राती�ती�लuअन्uनuउत्uप�दनuवाuखोपuय�मुधो�लuकलuप�विहल<uवा (न'तीरा) घेडेण�रा�uदुसेरा�uहरा�तीuक्र�'ती�, अन्uनuस्uवा�वाल'बन, अन्uनuसेराणिक्षेतीती�मुधो�लuसेमुस्uय�, से�ठवाणकgती�लuसेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन, प्र�पण, विवातीराण,अन्uन�चा�uआय�तीuवाuविनय�)ती, अन्uन�चा�uक� लरा�uमु$ल्uयuवाuत्uय�चा�uमु;जेण�, चा�'गुल�uआरा;ग्uयuवाuसेमुती;लuआह�रा�से�ठAuमु�नवा�uशारा�रा�सेuआवाश्‍uयकuअसेल�ल<uऊजे�)uवाuप;षाणuमु$ल्uयuभ�राती�ती�लuन�हमु�च्uय�uप;षाणविवाषायकuसेमुस्uय�uआणिणuत्uय�चा�uक�राण�uवाuपरिराण�मु, शा�सेन�चा�uधो;राण�, य;जेन�uवाuप�डे�एसेuय�से�राखो�uक�य)क्रमु, क�मु�से�ठAuअन्uन, दुप�राचा�uभ;जेनuय;जेन�uवाuइंतीराuप;षाणविवाषायकuक�य)क्रमु, प्रस्uती�विवातीuअन्uनuसेराक्षे�uअमिधोविनयमु.

२.७Xभा�रात�यXउदय!गाXपू�य�भातXसेCविवार्धा�XवाXसे�वा�Xक्षा�O :

(१) कल, उदय;गु�चा�uराचान�uवाuवा�ढा, भ�राती�ती�लuप�य�भ$तीuसेविवाधो�uवाuसे�वा�uक्षे�त्र- ल;क�'चा�uभ$मिमुक�, भ�राती�ती�लuखो�जेगु�uवाuसेहक�रा�uक्षे�त्रu- लघेउदय;गुuवाuक ट<राउदय;गु, ब�प�ओ.

(२) भ�राती�यuउदय;गुधो'दय�मुधो�लuउद�रामुतीवा�दuआणिणuत्uय�चा�uपरिराण�मु- उदय;गु�ती�लuआजे�रा�पण.

३. विवाज्ञा�नXवाXत�Oज्ञा�नXविवाक�से

३.१Xऊज� : प�रा'प�रिराकuवाuअप�रा'प�रिराकuऊजे�)uसे�धोन�- सेtरा, वा�रा�, जे�वावा�य$,जे�वानवास्uतीमु�न, भ$औस्थिष्‍णकuवाuइंतीराuनवा�नकराणय;ग्uयऊजे�)uसे�धोन�'चा�uसे'भ�व्uयती�,सेtराuसे�धोन�uम्uहणजे�चाuसेtराuक करा, प�ण�uती�पकuइं. नव्uय�न�uसेरूवा�ती, जे�वावा�य$(ब�य;गु�से) तीत्uवा�uवाuप्रविक्रय�, ऊजे�)uसे'कट�चा�uसेमुस्uय�, शा�सेकgयuधो;राण�uआणिणuवा�जेuविनर्मिमुJती�से�ठAuक�य)क्रमु, अणशाक्uती�uक�य)क्रमु, औस्थिष्‍णकuवा�जेuक�य)क्रमु, जेलविवाद्दे©तीuक�य)क्रमु, वा�जेuविवातीराणuवाuरा�ष्‍uट्र<यuविवाद्देªतीuपरावाठ�, ऊजे�)uसेराक्षे�, से'शा;धोनuवाuविवाक�सेuय�तीuगु'तील�ल<uअणिभकराण�uवाuसे'स्uर्थी�.

Page 16: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

3.2 से�गा�कXवाXम�विहत�Xत�Oज्ञा�न : आधोविनकuसेमु�जे�ती�लuसे'गुणक�चा�uभ$मिमुक�uआणिणuमु�विहती�चा�uद�वा�णuघे�वा�ण, न�टवार्किंकJगुuवाuवा�बती'त्रज्ञा�नuय�'से�राख्uय�uजे�वान�च्uय�uविवाविवाधोuक्षे�त्र�मुधो�लuत्uय�चा�uउपय;जेन, से�यबराuगुन्uह�uवाuत्uय�वारा�लuप्रवितीब'धो, विवाविवाधोuसे�वा�'मुधो�लuमु�विहती�uती'त्रज्ञा�न�चा�uवा�परा, मिमुविडेय�uल�ब

आलिशाय�, विवाद्देय�uवा�विहन�, ज्ञा�नuवा�विहन�, कम्uयविनट<uमु�विहती�uक� द्राuइं. से�राखो�uशा�सेकgयuक�य)क्रमु, मु�विहती�uती'त्रज्ञा�नuउद्देय;गु�ती�लuमुहत्uवा�चा�uप्रश्‍uनu- त्uय�चा�uभविवातीव्uय.

३.३Xअवाक�शेXत�Oज्ञा�न : भ�राती�यuअवाक�शाuक�य)क्रमु, दूरासे'चा�रा, दूरादशा)न, लिशाक्षेण,प्रसे�राण, हवा�मु�नuअ'द�जे, जे�प�एसे, आपत्uती�uइंशा�रा�uय�करिराती�uभ�राती�यuक| वित्रमुuउपग्रह, भ�राती�यuक्षे�पण�स्uत्रuक�य)क्रमुuइं. सेदूराuसे'वा�दन�, भtगु;लिलकuमु�विहती�uय'त्रण�(जे�आयएसे) आणिणuहवा�मु�नuअ'द�जे, आपत्uती�uइंशा�रा�uय�मुधो�लuवितीचा�uउपय;जेन,जेल, मु|द, खोविनजेuसे'पत्uती�uविवाक�से, क| विषाuवाuमुत्uस्uयविवाक�से, न�गुरा�uविनय;जेन,प�रिरास्थिस्थेती�कguअभ्uय�सेक्रमु, भtगु;लिलकuय'त्रण�uवाuभtगु�लिलकuमु�विहती�uय'त्रण�.

३.४XजxवाXत�Oज्ञा�न : क| विषा, औद्देय;विगुकuविवाक�सेuवाuरा;जेगु�राuविनर्मिमुJती�व्uद�रा�uमु�नवा�uजे�वानuवाuरा�ष्‍uट्र<यuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�uसेधो�राण्uय�से�ठAuसे'भ�व्uयuशाक्uयती�, न�सेर्षिगुJकuसे�धोनसे'पत्uती�uविवाक�से�चा�uआवाश्‍uयकuवाuमुहत्uवा�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuजे�वाती'त्रज्ञा�नuउपय;जेन�चा�uक्षे�त्र�- क| विषा, पशाuप�द�सेuवाuपशावा�दयकgयuआरा;ग्uयuक� द्रा,औषाधोविनमु�)णविवाद्देय�, मु�नवा�uआरा;ग्uयuक� द्रा, अन्uनuती'त्रज्ञा�न, ऊजे�)uविनर्मिमुJती�, पय�)वाराणuसे'राक्षेणuइं. द�शा�ती�लuजे�वाती'त्रज्ञा�न�ब�बतीuप्रचा�लन, विनयमुनuवाuविवाक�सेuय�'मुधो�लuशा�सेन�चा�uभ$मिमुक�uवाuप्रयत्uन, जे�वाती'त्रज्ञा�न�च्uय�uविवाक�से�शा�uसे'ब'मिधोतीuन�वितीक,से�मु�जिजेकuवाuक�यद�शा�राuप्रश्‍uन, जे�वाती'त्रज्ञा�नuविवाक�से�चा�uशाक्uयuती�uप्रवितीक$ लuपरिराण�मु,विबय�ण�uती'त्रज्ञा�न, त्uय�चा�uमुहत्uवा, विबय�ण�'चा�uगुणवात्uती�, विबय�ण�'चा�uविवाविवाधोuप्रक�राuआणिणuत्uय�'चा�uविबय�ण�uउत्uप�दनuवाuप्रविक्रय�uती'त्र�, ब�.ट<uक�प$से, ब�.ट<. वा�'गु�uइं.

३.५Xभा�रात�चा�Xआस्थि|वाकXर्धा!रा� : ठळकuवा�लिशाष्‍uटय�, ऊजे�चा�uस्uत्र;तीuम्uहण$नuअण$ऊजे�)uआणिणuस्uवाच्uछuऊजे�)uम्uहण$नuय�चा�uमुहत्uवा, आस्थिण्वाकuट�क�ऊuकचाऱ्य�चा�uसेमुस्uय�,भ�राती�ती�लuऔस्थिष्‍णकuवा�जेuविनर्मिमुJती�, एक$ णuवा�जेuविनर्मिमुJती�मुधो�लuत्uय�चा�uअ'शाद�न,आस्थिण्वाकuचा�चाण�uविनधो�)राक� �uप;खोराणuएक (१९७४) आणिणuप;खोराणuद;न (१९९८)न्uयस्थिक्लअराuन�नu- प्र;लिलफौरा�शानuदिट्रएट<uआणिणuक�प्र�ह�लिसेवाuट�स्uटuब�नuदिट्रएट<uय�'से�राख्uय�uआस्थिण्वाकuधो;राण�ब�बतीचा�uअलिलकडेल�uकल, २००९uचा�uइं'डे;uयएसेuन्uय$स्थिक्लअराuकरा�रा. MPSC Prelim Paper घेटक ३- मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल

MPSC paper-1 geography of maharashtra जेरा एमु.प�.एसे.से�. वा य$.प�.एसे. से� य� द;न्ह� परा�क्षे�च्य� दृष्टी�न� बमिघेतील्य�से भ$गु;ल ह� अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� विवाषाय आह�. गु�ल्य� द;न वाषा�Uती�ल य$.प�.ए.से�. च्य� से�से�ट परा�क्षे�चा� अभ्य�से

क� ल्य�से, असे� लक्षे�ती य�ती� कg, य� घेटक�वारा से�धो�राण २५ ती� ३० प्रश्न विवाचा�राल� ह;ती�. एमु.प�.एसे.से�. च्य� नवा�न अभ्य�सेक्रमु�ती ( जे; अभ्य�सेक्रमु 'य$प�एसेसे�' से�राखो�चा आह�.) क�ह� बदल कराण्य�ती आल� आह�ती.

उद�. नवा�न अभ्य�सेक्रमु�ती जेगु�चा� भ$गु;ल ह� नव्या�न� सेमु�विवाष्टी क� ल�ल� घेटक आह�. जेन्य� अभ्य�सेक्रमु�नसे�रा जेरा क| विषाशा�स्त्र�चा�ह� विवाचा�रा क� ल� तीरा य� भ�गु�वारा जेवाळजेवाळ ३५ ती� ४० प्रश्न विवाचा�राल� जे�ती असेती, आपण प�एसेआय

/ एसेट<आय / अलिसेस्ट'ट य� परा�क्षे�'चा�ह� विवाचा�रा क� ल� तीरा य� घेटक�वारा से�धो�राणती: २५ ती� ४० प्रश्न विवाचा�राल� जे�ण्य�चा� शाक्यती� आह�.

रा�ज्यसे�वा�चा� अभ्य�से असे; वा� य$.प�.एसे.से�. चा� अभ्य�से, एक मुहत्त्वा�चा� से$त्र आह�, ती� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� लक्षे�ती ठ� वा�वा�. फौक्त प$वा)परा�क्षे� उ¤�ण) ह;ण� म्हणजे� यशा मिमुळवाण� असे� न�ह� तीरा आपल्य�ल� प$वा), मुख्य वा मुल�खोती य� प्रत्य�क टप्प्य�वारा यशास्वा�

ह;ण� आवाश्यक आह�. म्हण$न प$वा)परा�क्षे�चा� अभ्य�से कराती�न� मुख्य परा�क्षे�चा� अभ्य�सेक्रमु न�हमु� डे;ळ्य�सेमु;रा ठ� वा�वा� आणिण त्य� दृष्टी�न� प्रयत्न करा�वा�ती. त्य�चा� फौ�यद� असे� आह� कg, य�मुळ� अभ्य�से जे�स्ती सेविवास्तीरा आणिण परिराप$ण) ह;ण्य�से मुदती

Page 17: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

ह;ती�. लिशावा�य मुख्य परा�क्षे�ल� अभ्य�से�चा� कमु� दडेपण असेती�. रा�ज्यसे�वा�च्य� प$वा)परा�क्षे�च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती खो�ल�ल विवाषाय�'चा� सेमु�वा�शा आह� -

मुह�रा�ष्ट्र�चा�, भ�राती�चा� वा जेगु�चा�- प्र�क| वितीक, से�मु�जिजेक वा आ í र्थीक-भ$गु;ल. जेरा आपण य$.प�.एसे.से�. चा� अभ्य�सेक्रमु बमिघेतील� तीरा त्य�ती भ�राती�चा� वा जेगु�चा� प्र�क| वितीक, से�मु�जिजेक वा आ í र्थीक भ$गु;ल आह�. त्य�ती फौक्त मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल

न�ह�.

मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� पढा<ल घेटक�'चा� अभ्य�से करा�वा� -

मुह�रा�ष्ट्र�चा� प्र�क| वितीक भ$गु;ल ज्य�ती मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल डेnगुरारा�'गु�, त्य� डेnगुरारा�'गु�ती�ल मुहत्त्वा�चा� लिशाखोरा� त्य� डेnगुरारा�'गु� क;णत्य� जिजेल्ह्य़ा�ती पसेराल�ल्य� आह�ती, इं. चा� अभ्य�से करा�वा�. नद<प्रण�ल� अभ्य�सेती�न� त्य� नद्या�'वारा�ल विवाविवाधो प्रकल्प, मुह�रा�ष्ट्र�चा�

प�कप्रण�ल�. मुह�रा�ष्ट्र�चा� मु|द�, मुह�रा�ष्ट्र�चा� हवा�मु�न, खोविनजे से'प¤�, वा�हती$क व्यावास्थे�, विवाविवाधो शाहरा� वा पय)टन क� द्रा य�'चा� सेविवास्तीरा अभ्य�से करा�वा�.

ह� अभ्य�से कराती�न�चा मुह�रा�ष्ट्र�चा� जिजेल्ह�वा�रा अभ्य�से करा�वा�. गु�ल्य� द;न वाषा�Uती मुह�रा�ष्ट्र�ती क�य मुहत्त्वा�च्य� घेडे�मु;डे� झा�ल्य�ती य�'चा� अभ्य�से क� ल्य�से चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा� द�खो�ल अभ्य�से ह;ती;. शाक्यती; मुह�रा�ष्ट्र�चा� क;रा� नक�शा� घे�ऊन त्य�वारा जिजेल्ह�वा�रा न;टjसे तीय�रा क� ल्य�से अमिधोक उ¤मु. क�राण परा�क्षे�च्य� क�ळ�ती कमु� वा�ळ�ती य� विवाषाय�चा� उजेळण� प$ण) ह;ती�.

मुह�रा�ष्ट्र�च्य� से�मु�जिजेक भ$गु;ल�चा� अभ्य�से कराती�न� २००१ वा २०११ च्य� जेनगुणन�चा� सेविवास्तीरा अभ्य�से करा�वा�. मुह�रा�ष्ट्र�चा� ल;कसे'ख्य�, ल;कसे'ख्य�चा� घेनती�, वितीचा� विवातीराण, u¯¦लगु गुण;¤रा, मु�ती� मु|त्यदरा, अभ)क मुत्यदरा य�'चा� अभ्य�से

स्वाती'त्र तीक्त� बनवा$न तीलन�त्मुक दृष्टी�न� करा�वा�. मुह�रा�ष्ट्र�चा� ल;कसे'ख्य�, ल;कसे'ख्य�चा� चाढाती�- उतीराती� क्रमु, घेनती�चा� चाढाती�- उतीराती� क्रमु स्वाती'त्र वाह�ती लिलहून त्य�चा� वा�रा'वा�रा वा�चान करा�वा�. मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल वास्ती�प्रण�ल� ग्र�मु�ण वा न�गुरा� वास्त्य�, त्य�'च्य� सेमुस्य� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� जिजेल्ह�वा�रा अभ्य�से कराती�न� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल विवाविवाधो जे�ती�- जेमु�ती� लक्षे�ती ठ� वा�व्या�ती. मुह�रा�ष्ट्र�चा� आ í र्थीक भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल खोविनजे से'प¤�, त्य�'चा� वागु#कराण, ऊजे�)से�ठ� ,

त्य�'चा� उत्प�दन, जिजेल्ह�वा�रा वागु#कराण, त्य�'चा� विवाविवाधो प्रकल्प, आय�ती- विनय�)ती य�'चा� मु�विहती�, त्य�'चा� क्रमु य�'चा� अभ्य�से नक�शा�च्य� मुदती�न� करा�वा�.

वारा�लप्रमु�ण� अभ्य�से क� ल्य�से आपल्य�ल� रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे�चा� प�परा - १ मुधो�ल पढा<ल विवाषाय�'चा� अभ्य�से ह;ण्य�से मुदती ह;ती�.

१) मुह�रा�ष्ट्र�चा� प्र�क| वितीक भ$गु;ल

२) आ í र्थीक भ$गु;ल

३) मुह�रा�ष्ट्र�चा� मु�नवा� वा से�मु�जिजेक भ$गु;ल

४) ल;कसे'ख्य� भ$गु;ल

भ�राती�चा� भ$गु;ल - जेरा आपण रा�ज्यसे�वा� वा य.प�.एसे.से�. चा� अभ्य�से करा�ती असे�ल तीरा ह� अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� विवाभ�गु आह�. भ�राती�चा� प्र�क| वितीक विवाभ�गु अभ्य�सेती�न� विहमु�लय, विहमु�लय�च्य� डेnगुरारा�'गु� त्य�'चा� विवाभ�गुण�, विहमु�लय पवा)ती�ती�ल

मुहत्त्वा�च्य�u¯¦खोडे�, विहमु�लय�ती$न उगुमु प�वाण�ऱ्य� नद्या�, त्य�वारा�ल विनराविनरा�ळ� प्रकल्प, मुद�न� प्रद�शा, त्य�'चा� विवातीराण, भ�राती�चा� पठ�रा� प्रद�शा, पठ�रा�वारा�ल विनराविनरा�ळ्य� डेnगुरारा�'गु�, प$वा)घे�ट, पणि�मु घे�ट, अ'दमु�न, विनक;ब�रा ब�ट�, लक्षेद्वी<प ब�ट�

य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. भ�राती�च्य� हवा�मु�न�चा� अभ्य�से कराती�न� भ�राती�य मु�न्से$न, त्य�चा� उदय, प�वासे�चा� विवातीराण, भ�राती�य हवा�मु�न�वारा एलj विनन; ल�- विनन� य�'चा� प्रभ�वा, अवाषा)ण प$रा य�'चा� अभ्य�से करा�वा�.

भ�राती�य से�मु�जिजेक वा आ í र्थीक भ$गु;ल�चा� अभ्य�से�ती २००१ वा २०११ च्य� जेणगुणन�चा� तीलन�त्मुक अभ्य�से, भ�राती�यल;कसे'ख्य�, ल;कसे'ख्य�चा� घेनती�, से�क्षेराती�, स्त्र�- परुषा प्रमु�ण, ब�ल मु|त्यदरा, मु�ती� मु|त्यदरा य� मुद्देय़ा�'वारा विवाशा�षा भरा द्या�वा�.

त्य�चा प्रमु�ण� भ�राती�ती�ल न�गुरा�कराण, न�गुरा�कराण�च्य� सेमुस्य�, झा;पडेपट्टी¡चा� प्रश्न, क� द्रा सेराक�रा- रा�ज्य सेराक�रा य�'न� य�

Page 18: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

सेमुस्य� से;डेविवाण्य�से�ठA य;जेल�ल� उप�यय;जेन� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. भ�राती�ती आ í र्थीक भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� खोविनजेसे'प¤�, उद्या;गुधो'द�, ऊजे�)विनर्मिमुJती� प्रकल्प, वा�हती$क व्यावास्थे� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. अभ्य�से कराती�न� नक�शा�चा� जे�स्ती�ती

जे�स्ती वा�परा करा�वा�.

जेगु�चा� भ$गु;ल - य� वाषा�Uप�से$न रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे�ती ह� अभ्य�सेक्रमु नव्या�न� सेमु�विवाष्टी कराण्य�ती आल� आह�. जेगु�चा� भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� सेवा)प्रर्थीमु नक�शा�वारा�ल मुहत्त्वा�चा� भ�गु मु�क) करून त्य�चा� अभ्य�से करा�वा�. उद�. विनराविनरा�ळ्य� द�शा�ती�ल

पवा)तीरा�'गु�, नद<प्रण�ल�, मुहत्त्वा�चा� सेरा;वारा� इं. न'तीरा जेगु�चा� अभ्य�से. खो'डे�प्रमु�ण� क� ल्य�से जे�स्ती से;प� ह;ती;. उद�. अमु�रिराक� चा� अभ्य�से कराती�न� दणिक्षेण अमु�रिराक�, उ¤रा अमु�रिराक� य�'ती�ल पवा)तीश्रे�ण�, नद<प्रण�ल�, विवाविवाधो सेरा;वारा�, त्य�'चा�

दणिक्षेण उ¤रा क्रमु, खोविनजे से'प¤�, विनराविनरा�ळ� प्रकल्प, मुहत्त्वा�चा� शाहरा� असे� अभ्य�से करा�वा�.

य$प�एसेसे�च्य� मु�गुच्य� वाषा�Uच्य� प्रश्नपवित्रक�'चा� आधो�रा घे�तील्य�से मुहत्त्वा�चा� गु;ष्टी लक्षे�ती य�ती�. ती� म्हणजे� य� घेटक�वारासे�धो�राणती: प्रश्न नक�शा�वारा विवाचा�राल� जे�ती�ती. म्हण$न एक चा�'गुल� नक�शा� घे�ऊन त्य�चा� अभ्य�से क� ल्य�से अवाघेडे प्रश्न�'चा�

उ¤रा� द�ण� से;प� ह;ती�. य�लिशावा�य जेगु�ती�ल शा�ती�प्रण�ल�, उद्या;गुधो'द�, जे'गुल, मु�से�मु�रा�, खोविनजे से'प¤� य�'चा� तीक्त� बनवा�वा�ती.

भ$गु;ल�चा� अभ्य�से कराती�न� फौक्त भ$गु;ल�चा�चा अभ्य�से ह;ती न�ह� तीरा से�मु�न्य अध्ययन�ती�ल चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा�ह� अभ्य�से ह;ती असेती;. म्हण$न य� घेटक�चा� अभ्य�से कराती�न� पढा<ल से'दभ) ग्र'र्थी�'चा� आधो�रा घ्य�वा�.

१) मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल - ए.ब�.सेवाद<

२) भ�राती�चा� भ$गु;ल - ए.ब�.सेवाद<

भ�राती�चा� भ$गु;ल (इं'ग्रजे�ती) मु�जिजेद हुसे�न

३) जेगु�चा� भ$गु;ल - जिजेओग्र�फौg थ्रु मु�प्सेj - क� . लिसेद्ध�र्थी)

४) मुह�रा�ष्ट्र ब;डे�)चा� सेह�वा� ती� दह�वा�पयUती भ$गु;ल�चा� पस्तीक�

५) य$प�एसे�से�ठA प�चावा� ती� दह�वा�पयUतीचा� से�.ब�.एसे.से�. ब;डे�)चा� पस्तीक� तीसे�चा

इं'विडेय� इंयरा बक जे� अद्या�प ब�जे�राप�ठ� ती य�यचा� आह�. ( भ�राती सेराक�राचा�) ती� मु�त्र य$प�एसेसे�च्य� परा�क्षे�चा� तीय�रा� कराण�ऱ्य�'न� नक्कg वा�चा�वा�, त्य�चाप्रमु�ण� एमु.प�.एसे.से�. मुख्य परा�क्षे�से�ठA ह� पस्तीक वा�चाण� आवाश्यकचा आह�.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे� -

१) २००१च्य� जेनगुणन�नसे�रा रा�ज्य�ती दरा हजे�रा परुषा�'च्य�

मु�गु� ९२५ स्त्रिस्त्रय� आह�. ह� प्रमु�ण २००१ से�ल� ९२२ स्त्रिस्त्रय� असे� ह;ती�.

२) २०११ च्य� जेनगुणन�नसे�रा ५४. ७७ % ल;कसे'ख्य� ग्र�मु�ण भ�गु�ती तीरा ४५.२३% ल;कसे'ख्य� न�गुरा� भ�गु�ती रा�हती�.

तीरा सेन २००१च्य� जेणगुणन�नसे�रा रा�ज्य�ती ग्र�मु�ण ल;कसे'ख्य� ५७.६०% तीरा शाहरा� ल;कसे'ख्य� ४२. ४० % इंतीकg ह;ती�.

३) भ�राती�च्य� एक$ ण क्षे�त्रफौळ�पकg ९. ३६ % भ�गु म्हणजे� एक दशा�'शा विहस्से� मुह�रा�ष्ट्र�न� व्या�पल�ल� आह�. मुह�रा�ष्ट्र�ल� ७२० विक.मु�. चा� सेमुद्रा विकन�रा� ल�भल� आह�. द�शा�ती�ल एक$ ण सेमुद्रा विकन�ऱ्य�पकg ९. ५८ % एवाढा� विहस्से� मुह�रा�ष्ट्र�ल� आल� आह�.

४) द�शा�ती�ल रा�गु$रा मु|द�चा� सेवा�)ती मु;ठ� से�ठ� ह� मुह�रा�ष्ट्र�ती आह�.

Page 19: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

५) आ'ब;ल� ह� र्थी'डे हवा�चा� दिठक�ण चिंसेJधोदुगु) जिजेल्ह्या�ती�ल असे$न सेह्या�द्रा< पवा)ती�ती आह�. तीरा ती;राण मु�ळ ह� न'दुराब�रा जिजेल्ह्या�ती असे$न ती� ती;राणमु�ळच्य� डेnगुरारा�'गु�ती स्थिस्थेती आह�.

६) लिचाखोलदरा� ह� र्थी'डे हवा�चा� दिठक�ण अमुरा�वाती�ती गु�वा�लगुढाच्य� डेnगुरा�ती आह�.

७) मुळ� आणिण मुठ� य� नद्या�'च्य� से'गुमु�वारा पण� ह� शाहरा वासेल�ल� आह�.

८) क| ष्‍ण�च्य� खो;ऱ्य�ती ब�क्से�इंट ह� खोविनजे से�पडेती�.

९) वाधो�) वा वा�नगु'गु� य�'चा� से'गुमु लिशावान� य�र्थी� झा�ल� आह�.

१०) उल्ह�से ह� क;कण�ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< आह�.

११) प्र�क| वितीक राचान� ह� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल पजे)न्य�वारा परिराण�मु कराण�रा� सेवा�)ती मु;ठ� घेटक आह�.

१२) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल सेवा�)ती जे�स्ती ती�पमु�न ह� चा'द्राप$रा य� दिठक�ण� आढाळ$न य�ती�.

१३) मुह�रा�ष्ट्र�च्य� सेह्या�द्रा<च्य� पवा)ती�ती जे�'भ� मु|द� आढाळती�.

१४) ती�डे;ब� रा�ष्ट्र�य उद्या�न चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती भद्रा�वाती� य� ती�लक्य�ती आढाळ$न य�ती�

१५) मुह�रा�ष्ट्र�ती चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती ल;ह खोविनजे�'चा� मु;ठ� से�ठ� आढाळ$न य�ती�ती.

१६) अक;ल� जिजेल्ह्या�ती�ल मुहत्त्वा�चा� औस्थिष्‍णक विवाद्याती प्रकल्प प�रासे य� दिठक�ण� आह�.

१७) u¯¦ठबक चिंसेJचान�मुळ� ३० ती� ६० % प�ण्य�चा� बचाती ह;ऊन त्य�मुळ� २५ ती� ४० % अवितीरिराक्त क्षे�त्र चिंसेJचान�खो�ल� य�ऊशाकती�.

१८) मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य�ती सेवा�)मिधोक विवाविहरा� अहमुदनगुरा वा त्य� खो�ल;खो�ल न�लिशाक जिजेल्ह्या�ती आह�. मु�त्र घेनती�चा� विवाचा�रा कराती� से�'गुल� वा से;ल�प$रा जिजेल्ह्या�'ती सेवा�)ती जे�स्ती आह�.

१९) न�लिशाक जिजेल्ह्या�ती दिठबक चिंसेJचान�ती अमिधोक प्रगुती� झा�ल�ल� आढाळ$न य�ती�.

२०) क;यन� प्रकल्पअ'तीगु)ती से�ती�रा� जिजेल्ह्या�ती प�टण ती�लक्य�ती ह�ळवा�कनजिजेक जे� धोराण ब�'धोण्य�ती आल�, त्य� धोराण�च्य� जेल�शाय�ल� लिशावा�जे� से�गुरा ह� न�वा द�ण्य�ती आल� आह�.

२१) मु�रा�न; जे�ती�च्य� मु�ढाय़ा� य� ल;करा�से�ठA उ¤मु असेती�ती.

२२) से�'गुल� जिजेल्ह्या�ती�ल जेती ह� दिठक�ण खिखोल�रा बल�'चा� पद�से क� द्रा म्हण$न प्रलिसेद्ध आह�.

२३) मुह�रा�ष्ट्र�ती अहमुदनगुरा जिजेल्ह्या�ती सेवा�)ती जे�स्ती से�खोरा क�राखो�न� आह�ती.

२४) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� क�गुद क�राखो�न� बल्ल�राप$रा य�र्थी� आह�.

२५) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल सेवा�)ती मु;ठA सेहक�रा� सेती विगुराण� इंचालकरा'जे� य�र्थी� आह�.

२६) हण� ह� ब'दरा रात्न�विगुरा� जिजेल्ह्या�ती आह�.

२७) क;कण रा�ल्वा�चा� सेवा�)ती ल�'ब पल शारा�वाती� नद<वारा आह�.

२८) न्ह�वा�शा�वा� ह� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल से'प$ण) से'गुणकgक| ती ब'दरा आह�.

Page 20: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

२९) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल ल;कसे'ख्य�चा� सेवा�)ती कमु� घेनती� गुडेलिचारा;ल� जिजेल्ह्या�ती आह�.

३०) मुह�रा�ष्ट्र�ती सेह� वाषा� वाय�पयUतीच्य� मुल�- मुल^मुधो�ल प्रमु�ण हजे�रा परुषा�'मु�गु� ८८३ स्त्रिस्त्रय� असे� आह�ती.

३१) विपतीळ खो;रा� ल�ण्य� य� औरा'गु�ब�द जिजेल्ह्या�ती आह�ती.

३२) नवा�गु�वा ब�'धो ह� रा�ष्ट्र�य उद्या�न गुnदिदय� जिजेल्ह्या�ती आह�.

३३) मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य सेहक�रा� आदिदवा�से� विवाक�से मुह�मु'डेळ�चा� मुख्य�लय न�लिशाक य�र्थी� आह�.

३४) १ मु� १९७८ रा;जे� भ'डे�रा� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन गुnदिदय� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

३५) ब�ब� आमुट� य�'न� अप'गु वा क ष्ठरा;गु� य�'च्य�से�ठA चा�लवाल�ल� क� द्रा ह�मुलकसे� असे$न ह� प्रकल्प गुडेलिचारा;ल� जिजेल्ह्या�तीआह�.

३६) गुडेलिचारा;ल� ह� जिजेल्ह� उद्या;गु विवाराविहती जिजेल्ह� म्हण$न जे�ह�रा क� ल� आह�.

३७) चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती�ल बल्ल�राप$रा ह� दिठक�ण क;ळसे�च्य� खो�ण� वा औस्थिष्‍णक विवाद्याती क� द्रा म्हण$न प्रलिसेद्ध आह�.

३८) चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती चिंसेJद�वा�ल� य�र्थी� ग्र�मुसे�वाक वा ग्र�मुसे�विवाक� प्रलिशाक्षेण क� द्रा आह�.

३९) भ;रा ह� अभय�राण्य वा पय)टन क� द्रा वाधो�) जिजेल्ह्या�ती आह�.

४०) ऊनक� श्वरा, यवातीमु�ळ य� जिजेल्ह्य़ा�ती गुरामु प�ण्य�चा� झारा� आढाळती�ती.

४१) ल;ण�रा खो�ऱ्य� प�ण्य�चा� सेरा;वारा बलढा�ण� जिजेल्ह्या�ती आह�.

४२) अक;ल� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन १ जेल १९९८ रा;जे� वा�लिशामु य� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

४३) से'ती तीकडे;जे� मुह�रा�जे�'चा� सेमु�धो� तीसे�चा से'ती तीकडे;जे� मुह�रा�जे�'चा� गुरुक' जे मु;जेरा� अमुरा�वाती� य� जिजेल्ह्या�ती आह�.

४४) अमुरा�वाती� जिजेल्ह्या�ती�ल डेnगुरा�ळ भ�गु�ती वितीखो�डे� न�वा�चा� गुवाती आढाळती� य� गुवाती�प�से$न रा;से� ह� ती�ल बनवाल� जे�ती�.

४५) औंढा� न�गुन�र्थी य� दिठक�ण� मुह�द�वा�चा� मु'दिदरा असे$न ह� दिठक�णu¯¦हगु;ल� जिजेल्ह्या�ती आह�.

४६) १ मु� १९९९ रा;जे� पराभण� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊनu¯¦हगु;ल� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

४७) u¯¦हगु;ल� जिजेल्ह्या�ती�ल वान�'मुध्य� सेगु'धो� वा औषाधो� ती�ल आढाळती�.

४८) ह�मु�'डेपती� लिशाल्प�चा� नमुन� असेल�ल� तीळजे�भवा�न�चा� मु'दिदरा उस्मु�न�ब�द जिजेल्ह्या�ती आह�.

४९) औरा'गु�ब�द जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन जे�लन� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

५०) जे�मु ह� दिठक�ण सेमुर्थी) रा�मुद�से स्वा�मु^चा� जेन्मुस्थे�न आह�.

५१) औरा'गु�ब�द जिजेल्ह्या�ती�ल पठण ती�लक्य�ती आप�गु�वा ह� दिठक�ण से'ती ज्ञा�न�श्वरा�'चा� जेन्मुस्थे�न आह�.

५२) से'ती एकन�र्थी मुह�रा�जे�'चा� सेमु�धो� पठण य�र्थी� आह�.

५३) जेल वा भ$मु� व्यावास्थे�पन से'स्थे� वा�ल्मु� औरा'गु�ब�द य� दिठक�ण� आह�.

५४) एक जेल १९९८ रा;जे� धोळ� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन न'दुराब�रा जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

Page 21: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

५५) न'दुराब�रा जिजेल्ह्या�ती आदिदवा�से� ल;कसे'ख्य�चा� प्रमु�ण जे�स्ती आह� म्हण$न य�ल� आदिदवा�से� जिजेल्ह� म्हण$न घे;विषाती कराण्य�ती आल� आह�.

५६) न'दुराब�रा य� दिठक�ण� ती;राणमु�ळ ह� र्थी'डे हवा�चा� दिठक�ण आह�.

५७) फौ� करा� य�र्थी� औस्थिष्‍णक विवाद्याती क� द्रा आह� ह� दिठक�ण जेळगु�वा भसे�वाळ जेवाळ आह�.

५८) प्रवारा� नद<च्य� क�ठA द�यमु�ब�द य� दिठक�ण� ती�म्रप�षा�ण क�ळ�ती�ल क�ह� अवाशा�षा से�पडेती�ती.

५९) मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य अणिभय�'वित्रकg से'स्थे� (मु�रा�) वा मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य प;ल�से अu�क� डेमु� न�लिशाक य�र्थी� आह�.

६०) गुगुनब�वाडे� य�र्थी� गुगुनविगुरा� मुह�रा�जे�'चा� मुठ असे$न ह� क;ल्ह�प$रा य�र्थी� आह�.

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 28, 2013

MPSC Prelim Paper घेटक ३ जेगु�चा� भ$गु;ल

' जेरा ल;क तीमुच्य� ध्य�य�कडे� प�हून तीमुच्य�वारा हसेती नसेती�ल तीरा तीमुचा� ध्य�य अत्य'ती छ;ट� आह�.'

- अझा�मु प्र�मुजे�

mpsc question paper-1:globle geography

स्पधो�)परा�क्षे�चा� अभ्य�से कराती�न� ध्य�य�न� झाप�टल�ल्य� सेवा) मिमुत्र�'न� ह� वा�क्य ती'ती;ती'ती ल�गु$ पडेती�. रा�ज्य से�वा� प$वा)परा�क्षे�च्य� प�परा - १ मुधो�ल अभ्य�सेक्रमु�'ती भ$गु;ल य� घेटक�अ'तीगु)ती भ�राती�चा�, मुह�रा�ष्ट्र�चा� वा जेगु�चा� भ$गु;ल अ'तीभ$)ती क� ल� आह�.

जेगु�चा� भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� अu��टल�से (नक�शा�) से;बती असेण� आवाश्यक आह�. एखो�द� भ�गु प�ठ�'तीरा कराण्य�प�क्षे� ती; नक�शा�ती क ठ� आह� ह� जेरा शा;धोल� तीरा अभ्य�से लवाकरा लक्षे�ती रा�ह�ल वा अभ्य�से मुन;रा'जेक ह;ईल. भ$गु;ल�चा� क�ह� प्रश्न

सेराळ नक�शा�वारा विवाचा�राल� जे�ती�ती, म्हण$न नक�शा�वा�चान कराण्य�चा� सेवाय असे�ल तीरा असे� प्रश्न से;डेवाण� जे�स्ती से;प� जे�ती�.

उ¤रा अमु�रिराक� -

उ¤रा अमु�रिराक� ती�ल प्रमुखो पवा)तीरा�'गु�

* रा�कgजे पवा)ती - ह� रा�'गु उ¤रा अमु�रिराक� च्य� पणि�मु भ�गु�ती$न आल�स्क�प�से$न दणिक्षेण�कडे� पसेराल�ल� आह�. ४८३० विकमु� ल�'ब�चा� एवाढा< रा�'गु आह�. रा�कgजे पवा)ती�ती�ल मु�उ'ट मु�विकल्य� ( ६१९४ मु�टरा) ह� सेवा�)ती उ'चा�चा� लिशाखोरा आह�. य� पवा)ती�य भ�गु�ती क;ल�रा�डे;चा� पठ�रा आह�. क;ल�रा�डे; य� नद<न� जेगु�ती�ल सेवा�)ती मु;ठA घेळई ग्र¸डे क� न्य�न विनमु�)ण क� ल� आह�.

* अप�ल�चा�न पवा)ती श्रे�ण� - ह� पवा)तीश्रे�ण� उ¤रा अमु�रिराक� च्य� प$वा�कडे� अटल�'दिटक मुह�से�गुरा�ल� सेमु�'तीरा अशा� जे�ती�. मु�उ'ट मिमुटचा�ल ह� य�र्थी�ल सेवा�)ती मु;ठ� लिशाखोरा आह�. य� पवा)तीश्रे�ण�ती ल;खो'डे�चा� से�ठ� मु;ठय़ा� प्रमु�ण�ती आढाळती�ती.

Page 22: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

* मिमुसे�से�प� मिमुसेरा� - ह� नद< जेवाळजेवाळ अमु�रिराक� ती�ल २५ रा�ज्य�'ती$न जे�ती�. य� नद<न� बडे)फौ$ ट डे�ल्ट� तीय�रा क� ल� आह�.

* से�ट ल�रा�न्से नद< :- जेगुप्रलिसेद्ध न�यगुरा� धोबधोब� य� नद<वारा आह�. उ¤रा अमु�रिराक� ती�ल अ'तीगु)ती जेलवा�हतीकgसे�ठA ह� मुहत्त्वा�चा� नद< आह�.

* क;ल'विबय� नद< ह� अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< असे$न, ह� नद< प�लिसेविफौक सेमुद्रा�पयUती जे�ती�.

* ग्र�डे क;ल� ह� मुहत्त्वाप$ण) धोराण य� नद<वारा आह�.

* रा�ओ ग्र¸डे� नद< ह� नद< अमु�रिराक� वा मु�स्थिक्सेक; य�'चा� से�मु� तीय�रा कराती�.

* हवा�मु�न - विहवा�ळ्य�ती उ¤रा�से जे�न�वा�रा� मुविहन्य�ती - २८ अ'शा इंतीक� ती�पमु�ण असेती� तीरा नऋ) त्य�कडे� अu�रिराझा;न� वा�ळवा'ट< प्रद�शा�ती ती�पमु�न जे�स्ती वा प�ऊसे अवितीशाय कमु� अशा� परिरास्थिस्थेती� असेती�. से'यक्त से'स्थे�'च्य� प$वा) विकन�ऱ्य�कडे� वा�हण�ऱ्य�

गुल्फौ उष्‍ण प्रवा�ह�मुळ� य�र्थी�ल ती�पमु�न उष्‍ण असेती�. तीरा पणि�मु विकन�ऱ्य�वारा�ल क� लिलफौ;í नय� र्थी'डे से�गुरा� प्रवा�ह�मुळ� य�र्थी�ल ती�पमु�न प$वा) विकन�ऱ्य�प�क्षे� कमु� असेती�.

* वानस्पती� - हवा�मु�न�ती�ल फौराक�मुळ� य� खो'डे�ती�ल उ¤रा�कडे�ल वा दणिक्षेण�कडे�ल वानस्पती�मुध्य� विवाविवाधोती� आढाळ$न य�ती�. य� खो'डे�च्य� उ¤रा भ�गु�ती प्र�मुख्य�न� अल�स्क� य� भ�गु�ती शा�वा�ळ न�चा� इं. ट'ड्रा� प्रद�शा�य वानस्पती� आढाळ$न य�ती�ती. य�च्य�

दणिक्षेण�ल� से$चा�पण# अराण्य आह�ती. जे�र्थी� प�ईन, स्प्रुसे, फौरा, इं. वानस्पती� आढाळती�ती. मुध्यवाती� मुद�न गुवाती�ळ प्रद�शा म्हण$न प्रलिसेद्ध आह�. त्य�ल�चा प्र�अरा� प्रद�शा म्हणती�ती. तीरा दणिक्षेण�कडे� वा�ळवा'ट< प्रद�शा�ती क�ट�रा� झाडेप� आढाळती�ती.

उ¤रा अमु�रिराक� चा� खोविनजे से'प¤�

* खोविनजे ती�ल, दगुडे� क;ळसे� य� उत्प�दन�ब�बती उ¤रा अमु�रिराक� ह� जेगु�ती�ल अग्र�सेरा खो'डे आह�. जेगु�ती�ल एक$ णu¯¦झाक उत्प�दन�पकg ३५ % उत्प�दन उ¤रा अमु�रिराक� ती ह;ती�.

* चा�'द<च्य� उत्प�दन�से�ठA मु�स्थिक्सेक; ह� प्रमुखो द�शा आह�.

* जेगु�ती�ल एक$ ण उत्प�दन�पकg ५० % उत्प�दन एकटय़ा� अमु�रिराक� ती ह;ती�.

* गुहू ह� य� भ�गु�ती�ल प्रमुखो प�क असेल्य�न� य� भ�गु�ल� गुव्ह�चा� क;ठ�रा म्हणती�ती.

* न्य$फौ�उ'डेलड̧ेजेवाळ उष्‍ण प�ण्य�चा� वा शा�ती प�ण्य�चा�

प्रवा�ह एकत्र आल्य�न� य� दिठक�ण� मु�शा�'च्य� वा�ढा<से�ठA अनक$ ल परिरास्थिस्थेती� विनमु�)ण झा�ल�ल� आह�. म्हण$न य� दिठक�ण�ती�ल ग्र¸डे ब¸क ह� मु�से�मु�रा�से�ठA जेगुप्रलिसेद्ध प्रद�शा तीय�रा झा�ल�ल� आह�.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे�

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती लह�न रा�ज्य - ऱ्ह;डे आयलUडे

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती जे�स्ती ल;कसे'ख्य�चा� रा�ज्य - क� लिलफौ;í नय�

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< - मिमुसे�से�प� मिमुसेरा�

* अमु�रिराक� वा मु�स्थिक्सेक; य�'च्य� दराम्य�न से�मु�रा�षा� तीय�रा कराण�रा� नद< - रा�य; ग्र¸डे

* से'गुणक क्षे�त्र�ती�ल मु�यक्र;से�फ्टचा� ऑविफौसे - लिसेय�ट�ल

* भ$मुध्य से�गुरा� हवा�मु�न - क� लिलफौ;í नय�

Page 23: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

* जेगु�ती�ल सेवा�)ती जे�स्ती ती�ल�चा� आय�ती कराण�रा� द�शा -अमु�रिराक�

* एक$ ण वा�जेविनर्मिमुJती�ती सेवा�)ती जे�स्ती जेलविवाद्याती विनर्मिमुJती�चा� वा�ट� असेण�रा� द�शा - क� नडे�

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती उष्‍ण वा सेवा�)ती शाष्‍क दिठक�ण - डे�र्थी व्ह�ल� (Death Valley)

* क� नडे�मुध्य� सेवा�)ती मु;ठ� शाहरा - ट;रा¸ट;

* क� नडे� ह� प�परा उद्या;गु�से�ठA प्रलिसेद्ध आह�.

* विवा�शाग्टन डे�से� ह� प;ट;मु�क य� नद<विकन�रा� आह�.

* प्रलिसेद्ध वा$व्हरा धोराण ह� क;ल;रा�डे; य� नद<वारा आह�.

* प�टस्बगु) य�ल� ल;खो'डे वा स्ट<ल उद्या;गु�चा� जेगु�चा� रा�जेधो�न� म्हणती�ती.

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती खो;ल दिठक�ण - डे�र्थी व्ह�ल�

* से�नफ्रॉ�न्सिन्सेस्क; य� शाहरा�ल� लिसेट< ऑफौ गु;ल्डन गु�ट असे� म्हणती�ती.

* क�प$से उत्प�दन�से�ट< ट�क्से�से ह� प्र�'ती प्रलिसेद्ध आह�.

* हवा�ई य� द्वी<पसेमु$ह�चा� रा�जेधो�न� ह;न$ल$ल$ ह� आह�

* न्य$य�क) ह� शाहरा हडेसेन नद<वारा आह�. तीसे�चा लिशाक�गु; ह� शाहरा लिशाक�गु; नद<वारा आह�.

दणिक्षेण अमु�रिराक�

य� खो'डे�चा� उ¤रा भ�गु ह� उष्‍ण कदिटब'धो�य आह�. विवाषावावा|¤�प�से$न जेसेजेसे� दणिक्षेण�ल� जे�वा� तीसेतीसे� ती�पमु�न कमु� कमु� ह;ती जे�ती�.

* अu�मु�झा�न नद<चा� खो;रा� - य� नद<चा� उगुमु अu�न्डसेj (Andes) पवा)ती�ती$न प�रू य�र्थी� ह;ती;. ह� ६५०० विक.मु�. ल�'ब नद< प�रूप�से$न ��झा�लमुधो$न अटल�'दिटक सेमुद्रा�ल� मिमुळती�.

* न�ईल नद<न'तीरा अu�मु�झा�न ह� दुसेऱ्य� क्रमु�'क�चा� ल�'ब नद< आह�.

* अu�मु�झा�न नद<च्य� खो;ऱ्य�ती द�ट विवाषावावा|¤�य वान� आह�ती. त्य�ल� स्थे�विनक भ�षा�ती से�ल्व्ह�से (selvas) असे� म्हटल�जे�ती�. य� नद<च्य� खो;ऱ्य�ती जे� शा�ती� क� ल� जे�ती� वितील� ग्यक�से(Guicas) असे� म्हणती�ती.

* ऑरान;क; नद<चा� उगुमु गुय�न�च्य� पठ�रा�वारून ह;ती;.

जेगु�ती�ल सेवा�)ती उ'चा ए'जेल धोबधोब� य� नद<वारा आह�.

* परा�ण� नद<चा� खो;रा� : ह� नद< प�रा�ग्वा� अणिण ��झा�ल य� द�शा�'चा� से�मु� विनणि�ती कराती�. दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� धोराण इंती�प; धोराण य� नद<वारा आह�.

* य� खो'डे�ती ती�न दिठक�ण� गुवाती�ळ प्रद�शा आह�ती. त्य�'चा� न�वा� ल�न�जे, क' प�से, प'प�से वा�ळवा'ट.

Page 24: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

* आट�क�मु�चा� वा�ळवा'ट : लिचाल�च्य� विकन�ऱ्य�ल� असेल�ल� ह� जेगु�ती�ल सेवा�)ती शाष्‍क वा�ळवा'ट आह�. य�र्थी� से;न�, न�यट्र�ट आणिण क�परा ह� से�पडेती�ती.

* ग्र�न चा�क; प�रा�ग्वा�च्य� पणि�मु�ल� अणिण अजे�दिटन�च्य� उ¤रा�ल� अणिण ब;लिलव्हिव्हय�च्य� दणिक्षेण�ल� ह� गुवाती�ळ प्रद�शा आह�.

ग्र�नचा�क;चा� स्थे�विनक भ�षा�ती अर्थी) लिशाक�ऱ्य�'चा� भ$मु�.

अu�न्दसेj पवा)तीश्रे�ण� :

ह� पवा)तीश्रे�ण� व्ह�न�झाएल�, क;ल'विबय�, इंडे;रा, ब;लिलव्हिव्हय�, प�रू, लिचाल� आणिण अजे�दिटन� य� से�ती द�शा�'ती$न जे�ती�.

* सेरा;वारा� - ल�क मु�रा� क�ब; : ह� दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� सेरा;वारा आह�. ती� व्ह�न�झाएल�च्य� उ¤रा�ल� आह�. य� दिठक�ण� ती�ल से�पडेती�.

* ल�क दिटदिट क�क� (Lake Titi caca) ब;ल�व्हिव्हय� आणिण प�रू य� दराम्य�न ह� सेरा;वारा आह�.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे�

* ओप�क य� द�शा�'चा� सेमु$ह�ती असेण�रा� दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल द�शा - व्ह�न�झाएल�

* जेगु�ती�ल मु;ठ� ती�'ब� उत्प�दन - लिचाल�

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल भ$वा�मिष्टीती द�शा - ब;ल�व्हिव्हय� अणिण प�रा�ग्वा�

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल ल;कसे'ख्य�ती आघे�डे�वारा अनक्रमु� - ��झा�ल, क;ल'विबय�, अजे�दिटन�, प�रू.

* अजेÀदिटन�ती असेण�रा� गुवाती�ळ प्रद�शा प'प�से न�वा�न� ओळखोल� जे�ती;.

* ए'जेल धोबधोब� ह� व्ह�न�झाएल�ती�ल ओरिरान�क; (Orinaco) य� नद<वारा आह�.

* क्र$ डे ती�ल�से�ठA प्रलिसेद्ध असेल�ल� मु�रा�वा य�ब; सेरा;वारा व्ह�न�झाएल�ती आह�.

* से;विडेयमु न�यट्र�ट ह� आट�क�मु� वा�ळवा'ट�ती से�पडेती�.

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती उ'चा लिशाखोरा अu�क;नक�सेआ (Aconcasua) ह� आह�.

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� शाहरा से�ओप�ल; (Saopaulo) आह�.

* Chuquicamata य�ल� क�परा क� विपटल ऑफौ द वाल्ड) असे� म्हणती�ती.

* गु�ल�क;बसे ह� ब�ट� दणिक्षेण अमु�रिराक� च्य� दणिक्षेण�ल� स्थिस्थेती आह�. ती� एक्वा�डे�अराच्य� ती�ब्‍य�ती आह�ती. ह� ब�ट� प्र�मुख्य�न� पशापक्षे� वा क�सेवा य�'च्य�से�ठA प्रलिसेद्ध आह�ती.

आविफ्रॉक� खो'डे

* जेगु�ती�ल प्र�चा�न से'स्क| ती�पकg इंजिजेन्सिप्शायन से'स्क| ती�चा� विवाक�से य� खो'डे�ती झा�ल�.

* प्र�क| वितीक राचान� - य� खो'डे�च्य� वा�यव्या�से अu�टल�से पवा)ती आह�.

* अu�टल�से पवा)ती वा इंलिर्थीय;विपय�चा� पठ�रा य�'च्य� दराम्य�न सेह�रा� वा�ळवा'ट पसेराल�ल� आह�.

Page 25: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

* य� खो'डे�च्य� मुध्यभ�गु� क�'गु; नद<चा� विवाशा�ल खो;रा� आह�.

* य� खो'डे�च्य� प$वा) भ�गु�ती दणिक्षेण;¤रा पसेराल�ल� सेमु�रा� ५००० विक.मु�. चा� खोचादरा� आह�. ह� खोचादरा� झा�'विबय�मुल�वा�, ट�'झा�विनय�, क� विनय� वा इंलिर्थीओविपय�प�से$न ती�'बडेय़ा� सेमुद्रा�मु�ग्र� इंस्रा�यल वा जे�डे)न सेमुद्रा�पयUती पसेराल�ल� आह�ती.

* य� खोचादरा�ती ट�'गु�विनक�, मु�ल�वा� ह� सेरा;वारा� विनमु�)ण झा�ल�ल� आह�.

* खोचादरा�च्य� भ�गु�ती प$वा�से विकलिलमु�'जे�रा; वा क� विनय� ह� ज्वा�ल�मुखो�चा� पवा)ती आह�ती.

* विकलिलमु�'जे�रा; य� लिशाखोरा�'चा� उ'चा� ५, ८९५ मु�टरा असे$न य�ल� क्यब; असे�द�खो�ल म्हणती�ती. आविफ्रॉक� ती�ल सेवा�)ती उ'चा लिशाखोरा ह�चा आह�. ह� लिशाखोरा विवाषावावा|¤�वारा असे$न ती� न�हमु� बफौ�)च्छा�दिदती असेती�. य� पवा)ती�च्य� उती�रा�वारा क�फौgचा� उत्प�दन घे�तील�

जे�ती�.

* आविफ्रॉक� खो'डे�ल� खो$प ल�'ब से�गुराविकन�रा� ल�भल� आह�.

तीरा�ह� ती; द'तीरा न�ह�, त्य�मुळ� य�र्थी� नसे í गुक ब'दरा� कमु�

आह�ती.

* हवा�मु�न - य� खो'डे�ती$न कक) वा|¤, मुकरावा|¤ ह� य�ती असेल्य�न� य�चा� बरा�चासे� भ�गु उष्‍ण कदिटब'धो�ती य�ती;. य� खो'डे�ती�ल सेवा)से�धो�राण हवा�मु�न उष्‍ण आह�. य� खो'डे�चा� मु;ठ� विवास्ती�रा अणिण भtगु;लिलक राचान�ती�ल विवाविवाधोती� य�मुळ� ती�पमु�न वा

पजे)न्यमु�न य�ती विवाविवाधोती� दिदसेती�. य� खो'डे�च्य� पणि�मु विकन�ऱ्य�जेवाळ क� नरा� वा ब�ग्यल� य� शा�तीप्रवा�ह�'मुळ� सेह�रा� वा न�मु�विबय� विकन�रा� भ�गु�ती हवा�मु�न सेtम्य रा�हती�.

* न�ईल ह� जेगु�ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा�ती$न उगुमु प�वाती� वा उ¤रा�कडे� वा�हती�. शा�वाट< ह� नद< भ$मुध्य सेरा;वारा�ल� मिमुळती�.

* न�ईल नद<से द;न उपनद्या� आह�ती- न�ल न�ईल, श्व;ती न�ईल

* न�ल न�ईल वा श्व ¦;ती न�ईल य� सेद�नमुधो�ल खो�राटमु य� दिठक�ण� एकमु�क�'से मिमुळती�ती. अस्वा�न डे�मु ह� न�ईल नद<वारा ब�'धोल�ल� आह�.

* आविफ्रॉक� खो'डे�च्य� मुध्यभ�गु� झा�रा नद<चा� खो;रा� आह�. ह� नद< ब�रामु�ह� आह�. ह� नद< विवाषावावा|¤�ल� द;न वा�ळ� छ�दूनजे�ती�. य� नद<वारा इं'गु� धोराण ब�'धोल� आह�.

* दणिक्षेण�कडे� झा�'ब�झा� नद< आह�. जेगुप्रलिसेद्ध व्हिव्हक्ट;रिराय� धोबधोब� झा�'ब�झा� नद<वारा आह�. ह� नद< झा�'विबय� वा जिझाम्ब�म्वा� य� द;न द�शा�'चा� न�से í गुक से�मु�रा�षा� तीय�रा कराती�.

* झा�'ब�झा� नद<वारा करा�ब� ह� धोराण ब�'धोल�ल� आह�.

* झा�'ब�झा� नद<च्य� दणिक्षेण�ल�u¯¦लप;प; नद< आह�.

* आविफ्रॉक� ती�ल वा�ळवा'ट� - सेह�रा� वा�ळवा'ट, लिलविबय� वा�ळवा'ट, न�मु�विबय�चा� वा�ळवा'ट, कलह�रा� वा�ळवा'ट

आविफ्रॉक� ती�ल मुहत्त्वा�चा� द�शा :

१) मु;रा;क्क; ( रा�जेधो�न� राब�ती) : मु;रा;क्क;ती�ल मुरा�)क� शा ह� ऐवितीह�लिसेक शाहरा असे$न य�से ल�ल शाहरा असे�द�खो�लम्हणती�ती, क�राण घेराब�'धोण�से�ठA ल�ल दगुडे वा ती�'बडेय़ा� मु�ती�चा� वा�परा कराण्य�ती आल� आह�.

Page 26: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

२) इंजिजेप्ती ( रा�जेधोन� क� रा;) : क� रा; य� शाहरा�जेवाळ<ल गु�झा� य�र्थी�ल विपरा�मिमुडे जेगुप्रलिसेद्ध आह�. आविफ्रॉक� खो'डे�च्य� ईशा�न्य भ�गु�ती द�ट ल;कसे'ख्य� असेल�ल� ह� द�शा आह�. य�ल�चा मिमुत्र असे�द�खो�ल म्हणती�ती. ह� द�शा उष्‍णकदिटब'धो�ती�ल हवा�मु�न�च्य� प्रद�शा�ती य�ती;. य�र्थी� उन्ह�ळ� ती�व्र तीरा विहवा�ळ सेtम्य असेती;. उन्ह�ळ्य�च्य� क�ळ�ती न�ईल नद<च्य� प्रद�शा�ती खोमुलिसेन ह� उष्‍ण वा

क;राडे� वा�रा� वा�हती�ती. ती� वा�रा� मु;ठय़ा� प्रमु�ण�ती धो$ळ वा वा�ळ$ वा�हून आणती�ती.

३) अल�क्झा�'विड्राय� : ह� इंजिजेप्तीमुधो�ल मुहत्त्वा�चा� शाहरा असे$न ती� नसे í गुक ब'दरा आह�.

४) प;ट) सेद : ह� एक उ¤मु ब'दरा आह�. तीसे�चा व्या�प�रा� दृष्टी�न� ती� मुहत्त्वा�चा� मु�नल� जे�ती�. सेएझा क�लवा� मु�गु�)न� य� ब'दरा�ती$न वा�हती$क चा�लती�.

दणिक्षेण आविफ्रॉक� :

ह� द�शा आविफ्रॉक� खो'डे�च्य� दणिक्षेण भ�गु�से असे$न से;न�, विहरा� य� खोविनजे�'से�ठA तीसे�चा प्र�ण� से'प¤�से�ठA ह� प्रलिसेद्ध आह�.

* ह� द�शा सेमुशा�ती;ष्‍ण कदिटब'धो�ती आल्य�न� य�र्थी�ल हवा�मु�न सेtम्य वा आल्ह�दद�यक आह�.

* ब�ग्यल� ह� शा�तीप्रवा�ह य�'च्य� पणि�मु विकन�ऱ्य�वारून जे�ती;.

* पवा)ती�य प्रद�शा�ती रू' दपण#य प�नझाडे� वान� असे$न य�र्थी�ल व्ह�ल्ड पठ�रा गुवाती�ळ क राण�'से�ठA प्रलिसेद्ध आह�.

* य� गुवाती�ळ प्रद�शा�मुळ� य�र्थी� गु�डे�, ह¤�, चिंसेJह य�'से�राख्य� प्र�ण्य�'चा� से'ख्य� विवापल आह�.

* य�र्थी�ल हिंकJबल्रे� ह� शाहरा विहऱ्य�'से�ठA प्रलिसेद्ध आह�. य� शाहरा�ती विहऱ्य�'च्य� खो�ण�से�ठA खो;दल�ल� विवाह�रा ह� भ$तील�वारा�ल मु�णसे�न� खो;दल�ल� सेवा�)ती खो;ल विवाह�रा सेमुजेल� जे�ती�.

* दणिक्षेण आविफ्रॉक� ती विनग्र; वा'शा�च्य� ल;क�'मुध्य� हtसे�, झाल$, स्वा�झा�, से;र्थी;, आद< प्रमुखो जे�ती� अह�ती.

* विकन�ऱ्य�जेवाळ<ल ल;कसे'ख्य� द�ट असे$न पठ�रा� भ�गु�ती वा वा�ळवा'ट< भ�गु�ती ल;कसे'ख्य� कमु� आह�.

* य� द�शा�ती�ल विप्रट;रिराय�, जे;ह;न्सेबगु), क� पट�ऊन, दराब�न ह� प्रमुखो शाहरा� आह�ती.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे� -

१) कलह�रा� वा�ळवा'ट ह� ऑरा�जे नद< वा झा�'ब�झा� नद< य�'च्य� दराम्य�न आह�.

२) कलह�रा� वा�ळवा'ट�ती$न भ$मुध्यसे�गुरा�कडे� वा�हण�ऱ्य� उष्‍ण स्थे�विनक वा�ऱ्य�'न� लिसेरा�क; असे� म्हणती�ती.

३) आविफ्रॉक� ती�ल सेवा�)ती उ'चा लिशाखोरा विकलिल�मुजे�रा; आह�.

४) सेएझा क�लवा� ह� १७२ विकमु�. असे$न भ$मुध्यसे�गुरा�ल� गुल्फौ ऑफौ सेएझा वा ती�'बडे� सेमुद्रा य� मु�ग्र� जे;डेती;.

५) क�'गु; नद<च्य� खो;ऱ्य�ती विपग्मु� ह� जेनजे�ती� रा�हती�.

६) झा�'विबय� आणिण जिझाम्ब�ब्‍वा� य� द�शा�'चा� नसे í गुक से�मु� झा�'ब�झा� ह� नद< बनवाती�.

७) झा�'ब�झा� य� नद<वारा प्रलिसेद्ध क;ब;रा� ब�से� (Cobora Bassa) ह� धोराण आह�.

८) व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा ह� आविफ्रॉक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� सेरा;वारा असे$न ती� यगु�'डे�, क� विनय� आणिण ट�'झा�विनय� य� दराम्य�न पसेराल�ल� आह�. श्व ¦;ती न�ईल नद< य�र्थी$न उगुमु प�वाती�. ह� सेरा;वारा खोचादरा�ती य�ती न�ह�. य� सेरा;वारा�ती$न विवाषावावा|¤ जे�ती�.

९) व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा ह� जेगु�ती�ल क्रमु�'क ती�नचा� सेरा;वारा आह�. १) क� न्सिस्पयन सेमुद्रा

Page 27: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

२) ल�कसेप�रा�यरा ( उ¤रा अमु�रिराक�)

३) व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा

१०) जिजे��ल्टराचा� से�मुद्राधोन� ह� भ$मुध्य से�गुरा ती� अटल�'दिटक

सेमुद्रा य�'न� जे;डेती�, तीरा यरा;प वा आविफ्रॉक� य�'न� वा�गुळ<

कराती�.

११) ती�'बडे� सेमुद्रा ह� आविफ्रॉक� वा आलिशाय� खो'डे�से वा�गुळ� कराती;.

१२) ती�'बडे� सेमुद्रा�ल� ल�गु$न असेल�ल� आविफ्रॉक� चा� द�शा

इंजिजेप्ती, सेद�न, इंरा�ट्र<य� (Eritrea) जे�बtती� (Djibouti)

१३) से;मु�लिलय� (Somalia), जे�बtती� (Djibouti), इंर्रिराJट<य� (Eritrea) आणिण इंर्थी;विपय� (Ethopia) य�'न� आविफ्रॉक� चा�u¯¦शागु म्हणती�ती.

१४) सेह�रा� वा�ळवा'ट�ती�ल खोडेक�ळ दगुडे� वा�ळवा'ट< भ�गु�से हमु�द� असे� म्हणती�ती. तीरा लिलविबय�मुधोल्य� दगुडे� खोडेक�ळ वा�ळवा'ट�से से�रा�रा म्हणती�ती.

१५) आविफ्रॉक� खो'डे�ती�ल ल;कसे'ख्य�च्य� दृष्टी�न� जे�स्ती ल;कसे'ख्य� असेल�ल्य� द�शा�'चा� उतीराती� क्रमु -

१) न�यजे�रिराय�

२) इंजिजेप्ती

३) इंर्थी;विपय�

४) झा�रा

१६) से;न� विहऱ्य�'चा� भ$मु� म्हण$न दणिक्षेण आविफ्रॉक� ल� ओळखोल� जे�ती�.

१७) लिसेरा�क� वा�ऱ्य�'न� लिलविबय�ती विगुब्‍ल� य� न�वा�न� ओळखोल� जे�ती�.

१८) ट�'गु�विनक� ह� सेरा;वारा ट�'झा�विनय�, झा�रा आणिण झा�'विबय� द�शा�'दराम्य�न आह�

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 23, 2013

MPSC रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे� २०१३

MPSC रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे� २०१३

Page 28: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

जे�विहरा�ती विनघे�ल�.

जे�विहरा�ती य�र्थी� बघे� Click HERE for Details.

फौ�मु) भराण्य�से�ठA CLICK HERE

MPSC रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे� 2013 जे�विहरा�ती आल� असे$न फौ�मु)भराण्य�से�ठAhttp://mpsconline.gov.in/html/index.php य� वा�बसे�एट वारा प्रर्थीमु registration करा� , त्य�मुधो� तीमुचा� सेवा) शा�क्षेणिणक मु�विहती� , फौ;ट; , से�इंन व्यावास्थिस्थेती update करा� .. आणिण मुगु न'तीरा APPLY EXAM य�

बटन�वारा क्ल�क करून MPSC रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे� 2013 से�र्थी� apply करा�वा� .

IMP NOTE- ***** ज्य�न� आधो� से�ईंट वारा registration क� ल� आह� त्य�न� पराती registration करु नय�

****BEST OF LUCK****

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 16, 2013

एमुप�एसेसे� प�परा- १ : घेटक पय�)वाराण

पय�)वाराणशा�स्त्र घेटक�चा� तीय�रा�

MPSC paper-1: subject environment

गु�ल्य� द;न वाषा�Uती मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�न� प�एसेआय, एसेट<आय, अलिसेस्टन्ट, सेराळसे�वा� भराती� तीसे�चा रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे� य�'च्य� एक$ णचा अभ्य�सेक्रमु, परा�क्षे�पद्धती� वा प्रश्न�'चा� स्वारूप य�'मुध्य� आमु$ल�ग्र बदल क� ल� आह�ती. तीसे�चा १० जे$न २०१२ रा;जे� झा�ल�ल्य� रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे�ती�ल प्रश्न�'चा� स्वारूप लक्षे�ती घे�ती� अप�क्षे�प्रमु�ण� २०१३ य� वाषा# ह;ण�ऱ्य� रा�ज्यसे�वा�

प$वा)परा�क्षे�चा� स्वारूप क� द्रा<य ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� प$वा)परा�क्षे�च्य� धोती#वारा बदलल� आह�. य�प�कg से�मु�न्य क्षेमुती� चा�चाण� प�परा १च्य� दिदल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�ती�ल भ�गु- ६ म्हणजे�चा पय�)वाराणशा�स्त्र

विवाषाय�चा� मुहत्त्वा

गु�ल्य� क�ह� वाषा�Uती प्रक�शाझा;ती�ती आल�ल्य� जे�गुवितीक ती�पमु�नवा�ढा, हरिरातीगु|ह परिराण�मु, वान�'चा� ती;डे, प्रदूषाण, त्सेन�से� ल�ट� य� पय�)वाराण�ती�ल अविनष्टी बदल�'मुळ� तीसे�चा य�मुळ� झा�ल�ल्य� जे�विवातीह�न� वा विवा¤ह�न�मुळ� पय�)वाराण�से'ब'धो� अभ्य�से�चा� मुहत्त्वा

वा�ढाल� आह�.

रिराओ-दिद- जिजेन�रा; (��झा�ल) य�र्थी� १९९२ से�ल�

झा�ल�ल्य� पविहल्य� जे�गुवितीक वासे'धोरा� परिराषाद तीसे�चा जे;ह�न्सेबगु) (द. आविफ्रॉक�) य�र्थी� शा�श्वती विवाक�से�से�ठA २००२ से�ल� झा�ल�ल्य� जे�गुवितीक परिराषाद�न�

Page 29: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

पय�)वाराण�ती�ल ह;ण�ऱ्य� अविनष्टी बदल�'कडे� जेगु�चा� लक्षे वा�धो$न घे�तील�. २०१२ मुध्य� ��झा�लमुध्य� झा�ल�ल्य�

रिराओ- २१ परिराषाद�ती असे�चा प्रयत्न झा�ल�. त्य�मुळ� जे�गुवितीक प�तीळ<वारा ह;ण�ऱ्य� पय�)वाराण�च्य� ऱ्ह�से�ल� अटक�वा करा�यचा�असे�ल, तीसे�चा पय�)वाराण से'वाधो)न करा�यचा� असे�ल तीरा विवाविवाधो द�शा�'न� पय�)वाराण�से'ब'धो� क� ल�ल� क�यद� वा करा�रा य�'चा� क�ट�क;रा

प�लन

कराण� आवाश्यक आह�. तीसे�चा शा�श्वती विवाक�से�से�ठA द�शा�ती�ल जेनती�चा� सेहभ�गु मिमुळविवाती�न� अविवाकलिसेती द�शा मु�गु� रा�हण�रा न�ह�ती य�चा� क�ळजे� घ्य�वाय�चा� आह�. पय�)य�न� एक प्रशा�सेकgय अमिधोक�रा� म्हण$न पय�)वाराण�से'ब'धो�च्य� सेवा) से'कल्पन� मु�विहती� असेण� आवाश्यक आह�.

अभ्य�सेक्रमु�चा� स्वारूप

ह� अभ्य�सेक्रमु मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� प$वा)परा�क्षे�च्य� से'दभ�)ती जेरा� नवा�न असेल� तीरा� वा आय;गु�न� सेध्य� तीरा� य� विवाषाय�से'दभ�)ती अभ्य�से�वाय�चा� मुद्दे� दिदल� नसेल� तीरा� य�प$वा# झा�ल�ल्य� मुह�रा�ष्ट्र वानसे�वा� प$वा)परा�क्षे�, तीसे�चा रा�ज्यसे�वा� से�मु�न्य

अध्ययन प�परा-१, सेराळसे�वा� भराती� परा�क्षे� आल�ल्य� प्रश्न�'वारून वा दिदल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�शा� से'ब'धो�ती मुद्देय़ा�'चा� अभ्य�से क� ल्य�से य� विवाषाय�चा� परिराप$ण) तीय�रा� ह;ऊ शाकती�. वारा�ल परा�क्षे�'च्य� से'दभ�)वारून य� विवाषाय�से'दभ�)ती क�ह� मुहत्त्वा�चा� मुद्दे�-

१) परिरास्थिस्थेती� विवाज्ञा�न वा परिरास्थिस्थेवितीक व्यावास्थे�- ऊजे�) प्रवा�ह, वास्ती$-चाक्र, अन्न शा|'खोल� वा अन्न जे�ळ�.

२) पय�)वाराण अवानती� वा से'वाधो)न- जे�गुवितीक परिरास्थिस्थेवितीक असेमुती;ल प्रदूषाण वा हरिरातीगु|ह परिराण�मु.

३) हरिरातीगु|ह परिराण�मु�ती�ल क�ब)न- डे�य ऑक्से�इंडे वा मिमुर्थी�नचा� भ$मिमुक�.

४) जे�गुवितीक ती�पमु�न�ती�ल वा�ढा, जे�वाविवाविवाधोती�ती�ल घेट आणिण वान�'चा� ऱ्ह�से.

५) पय�)वाराण से'राक्षेण�ब�बती क�यद� वा पय�)वाराण�य प्रभ�वा�चा� परा�क्षेण क्य;ट; प्र;ट;क�ल वा क�ब)न क्र� विडेटjसे.

६) शाहरा� कचारा� व्यावास्थे�पन, से�गुरा� से'राणिक्षेती क्षे�त्र- १ वा से�गुरा� से'राणिक्षेती क्षे�त्र -२.

७) मु�नवा� विवाक�से वा पय�)वाराण, पय�)वाराण- प$राकविवाक�से (शा�श्वती-विवाक�से).

८) न�सेर्षिगुJक से�धोनसे'प¤�चा� से'धो�राण, विवाविवाधो प्रक�राचा� प्रदूषाण� वा पय�)वाराण आप¤�.

९) पय�)वाराण�ती से'वाधो)न�ती क�य)राती असेल�ल्य� जे�गुवितीक प�तीळ<वारा�ल रा�ज्य- रा�ष्ट्र से'घेटन�.

१०) जे�विवाक बहुविवाविवाधोती� वा वाती�वाराण�ती�ल बदल.

११) एनजे# विपरा�मिमुडे, मिमुल�विनअमु यक; व्हिस्टस्ट<मु असे�सेमु�ट, फौ�यट;प्ल�क्ट�न, मु¸ग्र$व्ह अराण्य�, अभय�राण्य�, मुरा�नअपवा�चिंलJगु, ब�य;स्फीgअरा रिराझाव्uuह), रा�ष्ट्र�य अभय�राण्य�, टर्मिमुJन�टरा से�डेjसे, ओझा;न र्थीरा�चा� झा�जे इं.

प्रश्नपवित्रक� चा� स्वारूप

Page 30: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

२०११ वा २०१२ च्य� क� द्रा<य ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� परा�क्षे�मुध्य� य� घेटक�'वारा १३- १४ प्रश्न विवाचा�राल�ल� आह�ती. तीसे�चा य� घेटक�ल� २०० गुण�'प�कg २८- ३० गुण ह;ती�. ह�चा स्वारूप मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� २०१३ ती�ल प$वा)परा�क्षे�ती असेण्य�चा�

द�ट शाक्यती� आह�.

परा�क्षे�णिभमुखो तीय�रा�

से'ब'मिधोती विवाषाय�च्य� तीय�रा�से�ठA वारा�ल अभ्य�सेक्रमु�चा� मुद्दे� अभ्य�सेती�न� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� से'कल्पन� स्पष्टी कराण्य�वारा भरा द्या�वा� तीसे�चा मुह�रा�ष्ट्र वानसे�वा� प$वा)परा�क्षे�. रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे� से�मु�न्य अध्ययन-प�परा- १ वा सेराळसे�वा� भराती� परा�क्षे� तीसे�चा

य$प�एसेसे�चा� २०११ वा २०१२ च्य� प$वा)परा�क्षे�ती�ल से'ब'मिधोती विवाषाय�वारा�ल प्रश्न अभ्य�सेल� तीरा नक्कgचा फौ�यद� ह;ईल.

से'दभ) से�विहत्य

१) पय�)वाराणशा�स्त्र (मुरा�ठA): (Textbook of Environmental (U.G.C. publication) studies By Erach Bharucha ( मुरा�ठA अनवा�द क�. लिसेजिद्धविवान�यक बवा�)

२) पय�)वाराण�य भ$गु;ल (द. मु�गु�स्ट�टक�रा ए. ब�. सेवाद<)

३) स्टडे� सेक) ल प्रक�शान (डे�. आन'द प�ट<ल)

से�मु�न्य क्षेमुती� चा�चाण� प�परा- १ ( नवा�न अभ्य�सेक्रमु�नसे�रा)

४) विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� ' क� द्रा<य पय�)वाराण वा वानमु'त्र�लय' च्य� वा�बसे�इंटवारा वा�ळ;वा�ळ< भ�ट द्या�वा�.

वा�बसे�इंट प¤� -www.enfor.nic.in.

७ एविप्रल २०१३ मुध्य� ह;ण�ऱ्य� रा�ज्यसे�वा� प$वा) परा�क्षे�ती प�परा १मुध्य� पय�)वाराण ह� स्वाती'त्र घेटक अ'तीभ$)ती क� ल� आह�. ह� विवाषाय य$प�एसे�च्य� प�परा १च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती ह;ती�चा. गु�ल्य� द;न वाषा�Uच्य� प्रश्नपवित्रक� चा� अभ्य�से क� ल्य�से एक गु;ष्टी लक्षे�ती य�ती�- ह�

घेटक प�से ह;ण्य�से�ठA अत्य'ती मुहत्त्वाप$ण) आह�, क�राण जेवाळजेवाळ २० ती� २५ प्रश्न य� घेटक�वारा विवाचा�राल� गु�ल� आह�ती. आपण य� घेटक�ती�ल परा�क्षे�च्य� दृष्टी�न� मुहत्त्वाप$ण) ब�ब� सेमुजे$न घे�ण�रा आह;ती.

पय�)वाराण :- पय�)वाराण ह� से'कल्पन� बहुव्या�प� आह�. पय�)वाराण य� से'कल्पन�ती जे�विवाक, अजे�विवाक घेटक�'चा� सेमु�वा�शा ह;ती;.

पय�)वाराण राक्षेण�से�ठA क�मु कराण�ऱ्य� से'घेटन� :-

१) से'यक्त रा�ष्ट्र से'घेटन�चा� पय�)वाराण क�य)क्रमु [United Nations Environment Programme (UNEP)] :-

से'यक्त रा�ष्ट्र से'घेटन�च्य� पय�)वाराण क�य)क्रमु�चा� सेरुवा�ती १९७२मुध्य� स्ट�कह;मु य�र्थी� आय;जिजेती क� ल�ल्य� जे�गुवितीक पय�)वाराण परिराषाद�ती झा�ल�. य�चा� प्रमुखो क�य�)लय क� विनय�चा� रा�जेधो�न� नरा;ब� य�र्थी� आह�. य�चा� प्रमुखो क�य) म्हणजे�- से'यक्त रा�ष्ट्र

से'घेटन�च्य� मु�फौ) ती पय�)वाराण�वारा विवाविवाधो परिराषाद�'चा� आय;जेन कराण�, त्य�ती$न य�ण�ऱ्य� लिशाफौ�रासे^न� व्या�वाह�रिराक रूप द�ती�.

द;ह� परिराषाद :-

कती�राचा� रा�जेधो�न� द;ह� य�र्थी� ८ विडेसे�बरा २०१२ रा;जे� वा�ती�वाराण बदल�से'दभ�)ती मुहत्त्वाप$ण) परिराषाद झा�ल�. य�मुध्य� क्य;ट; प्र;ट;क�लच्य� जे�गु� जे�गुवितीक सेहमुती� असेल�ल्य� करा�रा�से २०१५ पयUती अ'वितीमु रूप द�ण्य�ती य�ईल ह� मुहत्त्वाप$ण) विनण)य

झा�ल�. ( ह� उडेढा 18 - उटढा 8 परिराषाद ह;ती�.)

Page 31: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

वा�ती�वाराण बदल�से'दभ�)ती सेविवास्तीरा अभ्य�से कराण्य�से�ठA विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� <http://www.unep.org/> ह� से'क� तीस्थेळप�ह�वा�.

२) यन�स्क;चा� मु�नवा आणिण जिजेवा�वाराण क�य)क्रमु:- (Man and Biosphere Programme)

मु�नवा वा जिजेवा�वाराण (Man and Biosphere) य�'च्य�ती जे�गुवितीक स्तीरा�वारा सेधो�राण� कराण्य�से�ठA यन�स्क;द्वी�रा� य� क�य)क्रमु�चा� सेरुवा�ती १९७० मुध्य� कराण्य�ती आल�.

३) जे�गुवितीक वान्यजे�वा क;षा (World Wildlife Fund) WWF :-

वान्यजे�वा�'चा� से'राक्षेण कराण्य�च्य� ह�ती$न� १९६१मुध्य� य� से'स्थे�चा� स्थे�पन� कराण्य�ती आल�

य� से'स्थे�चा� मुख्य क�य�)लय न्सिस्वात्र्झालडे य�र्थी� आह�.

पय�)वाराण राक्षेण�चा� क�य) कराण�ऱ्य� भ�राती�ती�ल मुहत्त्वाप$ण) से'स्थे� :-

१) ब�ट�विनकल सेव्uuह� ऑफौ इं'विडेय� (BSI ) :-

य� से'स्थे�चा� स्थे�पन� १८९० से�ल� क;लक�ती� य�र्थी� कराण्य�ती आल�, १९३९ से�ल�न'तीरा क�ह� वाषा�Uसे�ठA ह� से'स्थे� ब'द ह;ती�, मु�त्र १९५४ से�ल� ह� पन्ह� सेरू कराण्य�ती आल�.

२) झाल�जिजेकल सेव्uuह� ऑफौ इं'विडेय� (ZSI) :-

य� से'स्थे�चा� स्थे�पन� १९१६ मुध्य� कराण्य�ती आल�. य� से'स्थे�मु�फौ) ती प्र�ण्य�'चा� वागु#कराण वा पय�)वाराण�से'ब'धो� मु$लभ$ती से'शा;धोन क� ल� जे�ती�.

३) ब�म्ब� न�चाराल विहस्ट्र< से;से�यट< (BNHS) :-

ह� विनसेगु) से'वाधो)न क्षे�त्र�ती क�य) वा से'शा;धोन कराण�रा� सेवा�)ती परा�तीन विबगुराशा�सेकgय से'स्थे� ठ�डे आह�.

स्थे�पन� १८८३ मुब'ई य�र्थी� य� से'स्थे�मु�फौ) ती 'ह�न)विबल' ह� ल;कविप्रय मु�लिसेक तीसे�चा आ'तीरारा�ष्ट्र�य स्तीरा�वारा�ल ' जेन)ल ऑफौ न�चाराल विहस्ट्र<' ह� से'शा;धोनपरा मु�लिसेक प्रक�लिशाती ह;ती�. य�लिशावा�य इंतीरा मुहत्त्वाप$ण) से'स्थे�

१. से�टरा फौ�रा से�यन्से अu�ण्डे एस्थिन्व्हरा�नमु�ट - नवा� दिदल्ल�

२. से�टरा फौ�रा एस्थिन्व्हरा�नमु�ट एज्यक� शान - अहमुद�ब�द

३. सेल�मु अल� से�टरा फौ�रा ऑराविनर्थी�ल�जे� अu�ण्डे न�चाराल विहस्ट्र< - क;ईमुती$रा

४. वा�इंल्ड ल�इंफौ इंस्थिन्स्टटय़ा$ट ऑफौ इं'विडेय� - डे�हरा�डे$न

५. आलिशाय� खो'डे�ती�ल पविहल� मुगुरा प्रजेनन वा से'शा;धोन क� द्रा ( क्र;क;डे�इंल ब�क ट्रस्ट)- मुद्रा�से

परिरास्थिस्थेती�कg - सेजे�वा वा त्य�'च्य� सेभ;वाती�लचा� पय�)वाराण य�'च्य� सेहसे'ब'धो�चा� शा�स्त्र म्हणजे� परिरास्थिस्थेती�कg र्थी;डेक्य�ती परिरास्थिस्थेती�कg य� शा�स्त्र�ती प|र्थ्‍यावा�वारा�ल सेवा) सेजे�वा से$क्ष्मु जे�वा वा पय�)वाराण य�'च्य� आ'तीराविक्रय� जे�ण$न घे�ण्य�चा� प्रयत्न क� ल�

जे�ती;. अन्uसे) ह�क� ल य� जेमु)न जे�वाशा�स्त्रज्ञा�न� परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्र�से�ठA (Ecology) ह� से'ज्ञा� सेवा)प्रर्थीमु वा�पराल�.

परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्र�ती परिरासे'स्थे� ह� अभ्य�से�चा� एकक (Unit) मु�नल� जे�ती�.

परिरासे'स्थे� -

Page 32: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

१९३५ मुध्य� वि�दिटशा परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्रज्ञा ए. से�. टन्सेल� य�'न� परिरास्थिस्थेती�कg ह� से'कल्पन� सेवा)प्रर्थीमु मु�'डेल�. त्य�'च्य� मुती� सेजे�वा वा त्य�'चा� वासेवितीस्थे�न य�'चा� एकवित्रती से'राचान� म्हणजे� परिरासे'स्थे�.

परिरास्थिस्थेती�कg मुन;रा� (Pyramid) :-

वि�दिटशा शा�स्त्रज्ञा परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्रज्ञा चा�ल्से) एल्टन य�'न� १९२७ से�ल� परिरास्थिस्थेती�कg मुन;ऱ्य�चा� से'कल्पन� मु�'डेल�. परिरासे'स्थे�ती ऊजे�) ह� एक� जिजेवा�कडे$न दुसेऱ्य� जिजेवा�कडे� हस्ती�'तीरा�ती ह;ती असेती�. ऊजे�चा� हस्ती�'तीरा ह;ती असेती�न� मु$ळ ऊजे�चा�

ती�व्रती�न� ऱ्ह�से ह;ती असेती;.

अन्नसे�खोळ< (Food Chain) :- प्रत्य�क सेजे�वा�च्य� अन्सिस्तीत्वा�ल� ऊजे�चा� गुराजे असेती�. से$य)प्रक�शा�मुळ� वानस्पती� वा�ढाती�ती. वानस्पती�वारा शा�क�ह�रा� प्र�ण� जेगुती�ती. शा�क�ह�रा� प्र�ण्य�'न� मु�'से�ह�रा� प्र�ण� खो�ती�ती. वानस्पती�, शा�क�ह�रा� प्र�ण� वा

मु�'से�ह�रा� प्र�ण� अन्न�से�ठA परास्परा�'वारा अवाल'ब$न असेती�ती, य�ल�चा अन्नसे�खोळ< म्हणती�ती.

ऊजे�)विवाविनमुय स्तीरा (Tropical Level) :- अन्नसे�खोळ<ती�ल उत्प�दक�'कडे$न विवाविवाधो स्तीरा�'तील्य� भक्षेक�'कडे� अन्नऊजे�च्य� विवाविवाधो प�तीळ्य�'न� ऊजे�)विवाविनमुय स्तीरा असे� म्हणती�ती. १९४२मुध्य�u¯¦लडेमु�न य� विवाचा�रावा'ती�न� य� अन्नऊजे�) से'क्रमुण�च्य� विवाविवाधो प�तीळ्य�'न� ऊजे�)विवाविनमुय स्तीरा Trophical Level असे� न�वा दिदल�.

अन्नजे�ळ< (Food Web) :- एक�चा परिरासे'स्थे�ती एक�प�क्षे� अमिधोक अन्नजे�ळ्य� एकमु�क�'शा� से'ब'मिधोती वा आ'तीराभ�दक असेती�ती य�'न� अन्नजे�ळ< असे� म्हणती�ती.

प�रिरास्थिस्थेवितीक क�य)स्थेळ :- जे;से�फौ ग्र�नल� य� वा�ज्ञा�विनक�न� सेवा)प्रर्थीमु पक्षे�'च्य� अभ्य�से�वारून ह� से'ज्ञा� मु�'डेल�. परिरासे'स्थे�च्य� अभ्य�से�ती सेजे�वा�'च्य� वासेवितीस्थे�न�चा� गुणवा�लिशाष्टीय़ा� सेमुजे$न घे�ण� अवितीशाय आवाश्यक असेती�. क�राण वासेवितीस्थे�न�च्य�

गुणवा�लिशाष्टीय़ा�'वाराचा सेजे�वा�'चा� अन्सिस्तीत्वा, विवातीराण वा क�य) विनणि�ती ह;ती�. र्थी;डेक्य�ती परिरासे'स्थे�ती�ल सेजे�वा�'चा� वासेवितीस्थे�न वा क�य) य�'चा� वाण)न म्हणजे� परिरास्थिस्थेती�कg क�य)स्थेळ ह;य.

जे�वाविवाविवाधोती� :- प|र्थ्‍यावा�वारा�ल जे�वासे|ष्टी�मुध्य� विवाविवाधो प्रक�राचा� सेजे�वा विवाविवाधो परिरासे'स्थे�मुध्य� वा�गुवा�गुळ्य� प्रक�राचा� णिभन्नआक�रा�चा�, आक�रामु�न�चा�, से'राचान�चा� आणिण विनराविनरा�ळ्य� गुणसे$त्र�'चा� कमु� अमिधोक आयष्‍यमु�न�चा� वा आ'तीरासे'ब'धो असेल�ल�

आढाळती�ती त्य�ल�चा जे�वाविवाविवाधोती� असे� म्हणती�ती.

१९९२ मुध्य� ��जिझालच्य� रा�जेधो�न�ती, रिराओडे� जे�न�शा� य�र्थी� झा�ल�ल्य� वासे'धोरा� परिराषाद�ती जे�वाविवाविवाधोती� ह� शाब्‍द प्रचालिलती झा�ल�.

जे�वाविवाविवाधोती�चा� प्रक�रा

अनवा'शा�य विवाविवाधोती� (Genetic Diversity):-

एक�चा जे�ती�च्य� प्र�ण्य�'च्य� जे�नमुध्य� दिदसे$न य�ण�रा� विवाविवाधोती� म्हणजे� अनवा'शा�य विवाविवाधोती�. उद�. गु�ई- म्हशा� य�'च्य� गुणसे$त्र�ती बदल घेडे$न नवा�न से'करिराती जे�ती� विनमु�)ण क� ल्य� जे�ती�ती. से'करिराती विबय�ण� इं.

प्रजे�ती�चा� विवाविवाधोती� (Species Diversity) :-

एक�चा अमिधोवा�से�ती विवाविवाधो प्रक�राचा� वा विवाविवाधो जे�ती^चा� सेजे�वा वा�गुवा�गुळ्य� से'ख्य�न� रा�हती�ती त्य�ल�चा प्रजे�ती�य विवाविवाधोती�म्हणती�ती. प्रजे�ती�य विवाविवाधोती� नसे í गुक परिरासे'स्थे� आणिण क| षा� परिरासे'स्थे�मुध्य� जे�स्ती दिदसे$न य�ती�.

परिरासे'स्थे� विवाविवाधोती� (Ecosystem Diversity):-

प्रत्य�क परिरासे'स्थे�ती�ल उत्प�दक, भक्षेक विवाघेटक ह� ठरा�वा�क असेती�ती म्हण$न परिरासे'स्थे� बदल�बरा;बरा ह� घेटकह� बदलती�ती. उद�. गुवाती�ळ परिरासे'स्थे�ती से�प, उ'द<रा, सेराडे� इं. विवाविवाधो प्रक�राच्य� प्रजे�ती� एकत्र रा�हती�ती तीरा गु;डेय़ा� प�ण्य�च्य� परिरासे'स्थे�तीक�सेवा, मु�से�, प�णवानस्पती� एकत्र रा�हती�ती.

Page 33: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, अभ्य�से वा परा�क्षे� विनय;जेन, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

एमुप�एसेसे� रा�ज्यसे�वा� प$वा) प�परा- १ चा� तीय�रा�

डे�ल क�रान�जे�चा� एक वा�क्य खो$पचा छ�न आह�. ती; म्हण�ल� ह;ती�, ' जेगु�ती�ल उ¤'गु यशा त्य�'न�चा मिमुळ�ल�, ज्य�'न� ती� यशा मिमुळण्य�चा� अजिजेब�ती शाक्यती� नसेती�न�द�खो�ल यशा�से�ठA त्य�'न� प्रयत्न सेरू ठ� वाल�.'

स्पधो�)परा�क्षे� म्हटल� कg, यशा-अपयशा, नरा�श्य ह� आल�चा. स्पधो�)परा�क्षे� ह� एक क� फौ आह�. यशा मिमुळ�ल' न�ह� ती;पयUती हिंकJवा� अपयशा� ह;ऊन वाय;मुय�)द� से'पती न�ह�, ती;पयUती ह� क� फौ उतीराती न�ह�.

य� वाषा�Uचा� परा�क्षे� फौ�राचा मुहत्त्वा�चा� आह�, क�राण य� वाषा# म्हणजे� २०१२ मुध्य� जेवाळजेवाळ १६ वाषा�Uन'तीरा रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे�चा� अभ्य�सेक्रमु बदलल� आह�. य� वाषा�Uप�से$न प$वा)परा�क्षे�से�ठA द;न प�परा असेती�ल. त्य�पकg प�परा पविहल� ह� से�मु�न्य अध्ययन�चा� असे�ल. से�मु�न्य अध्ययन�चा� सेविवास्तीरा अभ्य�सेक्रमु आय;गु�न� दिदल� न�ह�. मु�त्र ह� अभ्य�सेक्रमु

य$.प�.एसे.से�. च्य� प�परा- १मुधो�ल अभ्य�सेक्रमु�से�राखो�चा आह�. ह� बदल भविवाष्‍य�च्य� दृष्टी�न� नक्कgचा चा�'गुल� आह�.

मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�न� जे; अभ्य�सेक्रमु जे�ह�रा क� ल� आह�. ती; खो�ल�लप्रमु�ण�-

१) मुह�रा�ष्ट्र, रा�ष्ट्र�य आणिण आ'तीरारा�ष्ट्र�य स्तीरा�वारा�ल मुहत्त्वा�च्य� घेडे�मु;डे�

२) इंवितीह�से ( मुह�रा�ष्ट्र�च्य� से'दभ�)सेह) आणिण भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य चाळवाळ

३) रा�ज्य पद्धती� वा प्रशा�सेन

४) आ í र्थीक आणिण से�मु�जिजेक विवाक�से

५) पय�)वाराण

६) से�मु�न्य विवाज्ञा�न

सेन २०११ - २०१२ य�चा अभ्य�सेक्रमु�वारा झा�ल�ल्य� परा�क्षे�चा� विवाचा�रा क� ल्य�से य� अभ्य�सेक्रमु�चा� आवा�क� आपल्य� लक्षे�तीय�ईल.

१) चा�ल$ घेडे�मु;डे� :

क;णत्य�ह� स्पधो�)परा�क्षे�चा� ह� मुहत्त्वा�चा� गु�भ� आह�. स्पधो�)परा�क्षे�द्वी�रा� विनवाडे ह;ण�ऱ्य� परा�क्षे�र्थी#न� रा�ष्ट्र�य वा आ'तीरारा�ष्ट्र�य स्तीरा�वारा क�य घेडे�मु;डे� ह;ती आह�ती य�चा� ज्ञा�न आवाश्यक आह�. स्पधो�)परा�क्षे�च्य� प्रत्य�क टप्प्य�ती चा�ल$ घेडे�मु;डे�च्य�

अभ्य�से�ल� मुहत्त्वा�चा� स्थे�न आह�, म्हण$न विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� परा�क्षे�च्य� वा�ळ< ब�जे�रा�ती उपलब्ध ह;ण�ऱ्य� पस्तीक�'वारा फौक्त अवाल'ब$न न रा�हती� रा;जे कमु�तीकमु� एक ती�से य�चा� य;जेन�बद्ध अभ्य�से करा�वा�. चा�ल$ घेडे�मु;डे^से�ठA एक स्वाती'त्र न;टबक तीय�रा

करून रा;जेच्य� रा;जे दिटपण क�ढाल्य�से सेवा�)ती जे�स्ती फौ�यद� ह;ती;. त्य� वाह�चा� खो�ल�लप्रमु�ण� भ�गु करून विनयमिमुती वा|¤पत्र�ती$न (उद�. ल;कसे¤�, इं'विडेयन एक्स्प्रु�से, य;जेन�, क रुक्षे�त्र इं.) दिटपण� क�ढा�वा�ती.

१) आ'तीरारा�ष्ट्र�य घेडे�मु;डे�

२) रा�ष्ट्र�य घेडे�मु;डे� उद�. से'राक्षेण क्षे�त्र�ती�ल मुहत्त्वा�च्य� रा�जेकgय घेडे�मु;डे� इं.

३) रा�ज्य�ती�ल मुहत्त्वा�च्य� घेडे�मु;डे�

Page 34: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

४) आ í र्थीक घेडे�मु;डे�

५) पय�)वाराण क्षे�त्र�ती�ल घेडे�मु;डे�

६) वा�ज्ञा�विनक घेडे�मु;डे�

७) क| षा� क्षे�त्र�ती�ल घेडे�मु;डे�

८) क्रgडे� क्षे�त्र�ती�ल घेडे�मु;डे�

९) विवाविवाधो करा�रा, परास्क�रा, सेमिमुत्य�, दिदनविवाशा�षा इं.

चा�ल$ घेडे�मु;डे�चा� तीय�रा� रा;जे करा�वा�. परा�क्षे�ल� अवाघे� क�ह� दिदवासे रा�विहल� असेती�न� य� विवाषाय�चा� तीय�रा� कराण्य�चा� प्रयत्न क� ल्य�से गुnधोळ उडेण्य�चा� जे�स्ती शाक्यती� आह�.

२) इंवितीह�से ( मुह�रा�ष्ट्र�च्य� से'दभ�)सेह) वा भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य�चा� चाळवाळ

तीसे� प�विहल्य�से य� विवाषाय�चा� व्या�प्ती� मु;ठA आह�. क�राण जेरा इंवितीह�से म्हटल� तीरा त्य�चा� पढा<ल भ�गु पडेती�ती. १) प्र�चा�न भ�राती�चा� इंवितीह�से २) मुध्ययगु�न भ�राती�चा� इंवितीह�से ३) आधोविनक भ�राती�चा� इंवितीह�से ४) भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य�चा� चाळवाळ.

सेन २०११- २०१२ च्य� से'घे ल;कसे�वा� परा�क्षे�चा� आधो�रा घे�तील्य�से से�धो�राणती: भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य�च्य� चाळवाळ<वारा जे�स्ती प्रश्न विवाचा�राल� जे�ती�ती. आधोविनक भ�राती�चा� इंवितीह�से ह� क;णत्य�ह� परा�क्षे�ल� विवाचा�राल� जे�ण�रा� मुहत्त्वा�चा� विवाभ�गु आह�. तीसे�चा रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे�ल�सेद्ध� ह� विवाभ�गु आह� म्हण$न य�चा� अभ्य�से प$वा)परा�क्षे�प�से$न विवास्ती|ती क� ल्य�से त्य�चा� नक्कgचा

फौ�यद� ह;ईल.

से'दभ) ग्र'र्थी : विबविपन चा'द्रा�, ब�. एन. ग्र;व्हरा वा एन.से�. ई.आरा.ट<. चा� इंवितीह�से�चा� पस्तीक� .

य�लिशावा�य प्र�चा�न भ�राती�चा� इंवितीह�से वा मुध्ययगु�न भ�राती�च्य� इंवितीह�से�से�ठA मुह�रा�ष्ट्र�चा� से'दभ) घे�ऊन अभ्य�से करा�वा�. जेरा इंवितीह�से�से�ठA स्वाती'त्र वाह� तीय�रा करून त्य�ती से'णिक्षेप्ती स्वारूप�ती मु�विहती�, सेण�वाळय़ा� इंत्य�द< लिलहून ह� वाह� पराती पराती

वा�चाल्य�से विनणि�तीचा फौ�यद� ह;ती;.

३) मुह�रा�ष्ट्र, भ�राती वा जेगु�चा� भ$गु;ल

एमु.प�.एसे.से�. च्य� सेरुवा�ती�च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती

फौक्त मुह�रा�ष्ट्र�चा� वा भ�राती�चा� भ$गु;ल ह;ती�; मु�त्र बदल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�ती जेगु�चा� भ$गु;ल नव्या�न� सेमु�विवाष्टी कराण्य�ती आल�आह�. जेरा मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� मु�गुच्य� एक वाषा�Uच्य� विवाविवाधो परा�क्षे�'चा� अभ्य�से क� ल�, तीरा भ$गु;ल�से'दभ�)ती एक

मुहत्त्वा�चा� बदल लक्षे�ती य�ईल, ती; म्हणजे� भ$गु;ल�वारा क�ह� प्रश्न आती� विवाशा�षाती: नक�शा�वारा विवाचा�राल� जे�ती�ती, य�चा� अभ्य�से कराण्य�से�ठA सेवा)प्रर्थीमु परा�क्षे�र्थी#न� मुह�रा�ष्ट्र�चा� वा भ�राती आणिण जेगु य�चा� अu�टल�से घे�ण� आवाश्यक आह� वा अu�टल�से सेमु;रा

ठ� वा$न अभ्य�से करा�वा�. य� परा�क्षे�से�ठA मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल तीसे�चा भ�राती�चा� भ$गु;ल व्यावास्थिस्थेती अभ्य�से�वा�.

से'दभ) ग्र'र्थी : मुह�रा�ष्ट्र वा भ�राती�चा� भ$गु;ल सेवाद< तीसे� एन.से�.ए. आरा.ट<. चा� प�चावा� ती� दह�वा�पयUतीचा� पस्तीक� वा�चा�वा�ती.

जेगु�च्य� भ$गु;ल�चा� अभ्य�से कराती�न� सेवा)प्रर्थीमु जेगु�ती�ल पवा)तीरा�'गु�, नद<प्रण�ल�, जेगु�ती�ल

वा�ळवा'ट� य�'चा� स्वाती'त्र से$चा� तीय�रा करा�वा� वा न'तीरा खो'डे�प्रमु�ण� अभ्य�से सेरू करा�वा�, जे�ण�करून अभ्य�से से;प� ह;ईल. उद�. अमु�रिराक� खो'डे- उ¤रा अमु�रिराक�- क� नडे�- दणिक्षेण अमु�रिराक� इंत्य�द<; यरा;प खो'डे, आविफ्रॉक� खो'डे.

से'दभ) ग्र'र्थी : जिजेओग्र�फौg थ्रु$ मु�प्से- क� . लिसेद्ध�र्थी) य�'चा� पस्तीक आवाश्यक वा�चा�वा�.

Page 35: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

४) पय�)वाराण :

मु�गुच्य� द;न वाषा�Uच्य� य$प�एसेसे�च्य� प�पराचा� अभ्य�से क� ल्य�से लक्षे�ती य�ईल कg, य� घेटक�वारा कमु�ती कमु� २० प्रश्न विवाचा�राल� गु�ल� आह�ती. ह� अभ्य�से�से�ठA सेवा�)ती से;प� वा मुन;रा'जेक असे� विवाभ�गु आह�. य�चा� तीय�रा� कराती�न� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� खो�ल�ल प्रकराण�'चा� आधो�रा

घ्य�वा�.

१) वा�ती�वाराण�ती�ल बदल

२) जे�वाविवाविवाधोती�

३) परिरास्थिस्थेवितीकg

४) ग्ल;बल वा�ì मुगु

५) क�ब)न क्र� विडेट

६) ब�य;स्प�अरा रिराझाव्uuह)

७) न�शानल प�क)

८) ओझा;न र्थीरा�चा� क्षेय

९) ब�य;डे�यव्हसे)दिट< ह�ट स्प�ट

त्य�चाप्रमु�ण� वा�ती�वाराण बदल�से'दभ�)ती घे�ण्य�ती आल�ल्य� विवाविवाधो परिराषाद� उद�. रिराओ परिराषाद, क� न्क$ न परिराषाद इंत्य�द<.

५) भ�राती�य वा मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल रा�ज्यपद्धती� वा प्रशा�सेन :

य$प�एसेसे�न� मु�गु� घे�तील�ल्य� से�- से�ट परा�क्षे�ती जेवाळजेवाळ २५ ती� ३० प्रश्न य� घेटक�वारा विवाचा�राल� ह;ती�. य� घेटक�वारा मुख्य परा�क्षे�से�ठA स्वाती'त्र प�परा असेल्य�न� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� य� घेटक�चा� तीय�रा� चा�'गुल� करा�वा�. तीय�रा� कराती�न� द�न'दिदन जे�वान�ती ज्य�

घेडे�मु;डे� घेडेती आह�ती त्य�'चा�द�खो�ल से'दभ) घ्य�वा�. प्रर्थीमु भ�राती�य रा�ज्यघेटन� व्यावास्थिस्थेती वा�चा$न ती� सेमुजे$न घ्य�वा�, मुहत्त्वा�चा� कलमु� लिलहून ती� पराती पराती वा�चा�वा�ती, विनराविनरा�ळय़ा� घेटन� दुरुस्त्य�, भ�राती�य रा�ज्य प्रण�ल�, प'चा�यती रा�जे, ७३ वा� घेटन�

दुरुस्ती�, ७४ वा� घेटन� दुरुस्ती�, प'चा�यती रा�जे वा न�गुरा� प्रशा�सेन, मु�नवा� हक्क, न्य�मियक प्रण�ल�, विनराविनरा�ळ� आय;गु वा त्य�'चा� क�य�, उद�. से'घे ल;कसे�वा� आय;गु, मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु, मुविहल� आय;गु, विनवाडेण$क आय;गु इंत्य�द<. क� द्रा<य वा

रा�ज्यस्तीरा�वारा विनयक्त क� ल�ल्य� विनराविनरा�ळय़ा� सेमिमुत्य� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�.

से'दभ) ग्र'र्थी : क� . लक्ष्मु�क�'ती, सेभ�षा कश्यप, भ�लभ;ळ�, घे�'गुरा�करा य�'चा� पस्तीक� .

६) आ í र्थीक वा से�मु�जिजेक विवाक�से :

य� वाषा# अभ्य�सेक्रमु�ती भ�राती�य अर्थी)व्यावास्थे� य�ऐवाजे� आ í र्थीक वा से�मु�जिजेक विवाक�से ह� शाब्‍द वा�पराल� आह�. त्य�मुळ� बऱ्य�चा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uचा� गुnधोळ उडे$ शाकती;. ह� विवाभ�गु परा�क्षे�से�ठA मुहत्त्वा�चा� आह�. क�राण य$प�एसेसे�न� गु�ल्य� २ वाषा�Uच्य�

प्रश्नपवित्रक� ती जेवाळजेवाळ ३० ती� ३५ प्रश्न य� घेटक�वाराचा विवाचा�राल�ल� आह�ती. अभ्य�से कराती�न� सेवा)प्रर्थीमु अर्थी)शा�स्त्र�च्य� क�ह� से'कल्पन� सेमुजे�वा$न घ्य�व्या�ती; त्य�चाप्रमु�ण� जेन्य� अभ्य�सेक्रमु�ती असेल�ल्य� प'चावा�षा)विक य;जेन�, ब¸क प्रण�ल�, आय�ती-

विनय�)ती धो;राण, कराप्रण�ल�, विवाविवाधो आ'तीरारा�ष्ट्र�य से'घेटन�, उद�. जे�गुवितीक व्या�प�रा से'घेटन�, जे�गुवितीक ब¸क, आ'तीरारा�ष्ट्र�यन�ण�विनधो�, द�रिराद्राय़ा विनमु$)लन, रा;जेगु�राविनर्मिमुJती� य�'चा�द�खो�ल अभ्य�से करा�वा�. य�लिशावा�य वारा�ल अभ्य�से�चा� से�'गुडे खो�ल�ल

मुद्देय़ा�'शा� घे�तील्य�से तीय�रा� परिराप$ण) ह;ईल.

Page 36: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

१) शा�श्वती विवाक�से

२) ल;कसे'ख्य�

३) से�मु�जिजेक क्षे�त्र

४) भ�राती वा मुह�रा�ष्ट्र�चा� क| षा� व्यावास्थे� वा सेहक�रा इंत्य�द<.

से'दभ) ग्र'र्थी : इं'विडेय� इंअरा बक २०१३ अजे$न ब�जे�रा�ती य�यचा� आह�.

द¤ आणिण से'दरामुj हिंकJवा� भ�राती�य आ í र्थीक व्यावास्थे� (विवाशा�षा�'क) प्रवितीय;विगुती� दप)ण.

७) से�मु�न्य विवाज्ञा�न :

से�मु�न्य विवाज्ञा�न�ती प्रश्न १) जे�वाशा�स्त्र २) भtवितीक शा�स्त्र ३) रासे�यन शा�स्त्र वा द�न'दिदन जे�वान�ती घेडेण�ऱ्य� विवाविवाधो घेटन�'शा� से'ब'मिधोती असेल�ल्य� से�मु�न्य विवाज्ञा�न�वारा प्रश्न विवाचा�राल� जे�ती�ती. य�से�ठA विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� प�चावा� ती� दह�वा�पयUतीचा�

एन.से�.ई.आरा.ट<. चा� पस्तीक� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. जे�वाशा�स्त्र वा भtवितीकशा�स्त्र, रासे�यनशा�स्त्र य�'च्य�ती�ल शा�स्त्र�य घेटक�'चा� जे�स्ती अभ्य�से करू नय�. उद�. रासे�यनशा�स्त्र�ती�ल विनराविनरा�ळय़ा� अणिभविक्रय�, जे�वाशा�स्त्र�ती�ल प्र�ण� विवाज्ञा�न इंत्य�द<. मु�त्र

जे�वाशा�स्त्र�चा� एक भ�गु म्हणजे� शारा�राशा�स्त्र�शा� से'ब'मिधोती विनराविनरा�ळ� आजे�रा, त्य�से�ठA वा�परा�ती असेल�ल� औषाधो�, व्हिव्हट�मिमुन्से, विवाट�मिमुन्सेच्य� कमुतीराती�मुळ� ह;ण�रा� आजे�रा इंत्य�द¡चा� अभ्य�से व्यावास्थिस्थेती करा�वा�. य�लिशावा�य ऊजे�), ऊजे�) सेमुस्य�, भ�राती�चा�

से'राक्षेण व्यावास्थे� इंत्य�द¡चा� अभ्य�से करा�वा�.

मिमुत्र�'न;, सेवा�)ती मुहत्त्वा�चा� गु;ष्टी लक्षे�ती ठ� वा�, आपण स्पधो�)परा�क्षे�चा� तीय�रा� करा�ती आह�ती. दरावाषा# जेवाळजेवाळ चा�रा ती� प�चा ल�खो विवाद्या�र्थी# य� परा�क्षे�ती आपल� नशा�ब आजेमु�वाती�ती. यशास्वा� व्ह�यचा� असे�ल तीरा शा'भरा

टक्क� नव्ह� तीरा एकशा� द;न टक्क� प्रयत्न कराण� आवाश्यक आह�.

क;णत्य�ह� एक�चा घेटक�वारा जे�स्ती वा�ळ न घे�लवाती� सेवा) घेटक व्यावास्थिस्थेती सेमुजे$न त्य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. प$ण) अभ्य�से�ल� चा�ल$ घेडे�मु;डे�चा� आधो�रा द्या�वा�. तीय�रा�दराम्य�न क;णत्य�ह� क्षेण� न�रा�जे न ह;ती� स्वाती: चा� प्रयत्न से�तीत्य�न� चा�ल$ ठ� वा�वा�, तीराचा यशा प्र�प्ती ह;ईल.

Posted by Dheeraj Chavan 3 comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, अभ्य�से वा परा�क्षे� विनय;जेन, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 01, 2013

MPSC Prelim चा� अभ्य�से कसे� करा�वा� ? य�से�ठA नक्कg वा�चा�

से�मु�न्य अध्ययन ( जेनराल स्टडे�जे) PAPER I

ह� अन�क अर्थी�)न� रा�ज्य ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� (एमुप�एसेसे�) प$वा)परा�क्षे�ती�ल अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� घेटक आह�.

एक$ ण ४०० गुण�'च्य� प$वा)परा�क्षे�ती से�मु�न्य अध्ययन य� घेटक�ल� २०० गुण विनधो�)रिराती क� ल� आह�ती.

Page 37: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

प्रस्तीती ल�खो�ती से�मु�न्य अध्ययन य� प�पराच्य� राणन�ती�चा� सेविवास्तीरा चाचा�) क� ल�ल� आह�. से�मु�न्य अध्ययन ( जेनराल स्टडे�जे) ह� अन�क अर्थी�)न� MPSC प$वा)परा�क्षे�ती�ल अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� घेटक आह�. एक$ ण ४०० गुण�'च्य� प$वा)परा�क्षे�ती से�मु�न्य अध्ययन य� घेटक�ल� २०० गुण विनधो�)रिराती क� ल� आह�ती. से�मु�न्य अध्ययन�ती�ल घेटक�'च्य� अभ्य�से�चा� व्या�प्ती�, द्या�वा� ल�गुण�रा� वा�ळ,

उ¤रा;¤रा बदलण�रा� स्वारूप आणिण नक�रा�त्मुक गुणपद्धती� इंत्य�द< क�राण�'मुळ� से�मु�न्य अध्ययन�चा� क�ळजे�प$वा)क तीय�रा� कराण� गुराजे�चा� बनल� आह�. हिंकJबहुन� य�वाषा#प�से$न अन�क क�राण�'मुळ� से�मु�न्य अध्ययन ह� विवाषायचा मुहत्त्वा�चा� ठरू शाकती;. त्य�मुळ� य� विवाषाय�वारा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� विवाशा�षा लक्षे क� दिद्राती कराण� मुहत्त्वा�चा� ठराण�रा आह�. प्रत्य�क विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� तीय�रा�च्य� प्र�रा'भ�चा

पढा<ल ती�न ब�ब^चा� प$ती)ती� करा�वा�.

१) से�मु�न्य अध्ययन�च्य� अभ्य�सेक्रमु�चा� से$क्ष्मु वा�चान,

२) मु�गु�ल प्रश्नपवित्रक�'चा� विवाश्ले�षाण,

३) घेटकवा�रा से'दभ)ग्र'र्थी�चा� य�द<.

‘ ’ह� मु�विहती� जेमु� क� ल्य�न'तीरा एक� ब�जे$ल� अभ्य�से धो;राण , ‘ ’ तीरा दुसेऱ्य� ब�जे$ल� वा�ळ�चा' विनय;जेन कराण� सेलभ जे�ती�. प$वा)परा�क्षे�चा� तीय�रा� सेरू कराती�न� अभ्य�सेक्रमु प�विहल्य�न'तीरा प्रश्नपवित्रक�'चा� विवाश्ले�षाण कराण� अगुत्य�चा� ठराती�. मु�गु�ल विकमु�न

१० वाषा�Uच्य� य$प�एसेसे� प्रश्नपवित्रक�'चा� ब�राक�ईन� विवाश्ले�षाण करा�वा�. प्रश्नपवित्रक�'चा� विवाश्ले�षाण क� ल्य�मुळ� अभ्य�से�चा� दिदशा� विनणि�ती वा स्पष्टी ह;ती�. त्य�मुळ� एकतीरा त्य� त्य� घेटक�'वारा�ल प्रश्न�'चा� से'ख्य�, त्य�चा� स्वारूप आणिण त्य�ती ह;ण�रा� बदल लक्षे�ती

घे�ती� य�ती�ती. अशा� रा�ती�न� य� प्र�र्थीमिमुक ब�ब� ह�ती� घे�तील्य�न'तीरा अभ्य�से�चा� धो;राण वा विनय;जेन आखो$न त्य�चा� अ'मुलबजे�वाण� सेरू करा�वा�.

MPSC प$वा)परा�क्षे�च्य� तीय�रा�से'दभ�)ती प्रत्य�क विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� सेरुवा�ती�ल�चा पढा<ल मुहत्त्वा�च्य� ब�ब� लक्षे�ती घे�तील्य� प�विहजे�ती.

एक म्हणजे� य$प�एसेसे� प$वा)परा�क्षे�च्य� तीय�रा�से�ठA विकमु�न 3-4 मुविहन्य�'चा� क�ल�वाधो� आवाश्यक ठराती;.

दुसेरा� म्हणजे� उपलब्ध वा�ळ�प�कg से�धो�राणती: ६० टक्क� वा�ळ से�मु�न्य अध्ययन�ल� ( म्हणजे� ४० टक्क� वा�ळ न�गुरा� से�वा� कलचा�चाण�से) द�ण� अप�णिक्षेती आह�. से�. अध्ययन�ती�ल प्रत्य�क घेटक�ल� आपण विकती� वा�ळ द�ण�रा आह;ती ह�ह� विनणि�ती कराण� ह�

वितीसेरा� आवाश्यक ब�ब आह�.

चाtर्थी� म्हणजे� प्रत्य�क से'दभ) से'प$ण) विनय;जेन�ती ती�न वा�ळ� वा�चाल� जे�ईल य�चा� खोबराद�रा� घ्य�वा�.

Page 38: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

प�चावा� म्हणजे� उजेळण�चा�ह� वा�ळ�पत्रक तीय�रा करा�वा�.

सेह�वा� म्हणजे� विवाविवाधो घेटक�'वारा�ल वास्तीविनष्ठ प्रश्न�'चा� भराप$रा सेरा�वा विनय;जेन�ती अत्य�वाश्यक मु�न�वा� आणिण शा�वाट< विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन�

से�मु�न्य अध्ययन�ब�बतीच्य� व्या$हराचान�ती आपण क;णत्य� घेटक�से प्र�र्थीमिमुकती� द�ण�रा आह;ती, म्हणजे�चा प्र�धो�न्य द�ण�राआह;ती, ह� ठराविवाण� गुराजे�चा� आह�. य�नसे�रा से�.अ. ती�ल सेवा) घेटक�'चा� एक अग्रक्रमु�चा� य�द< तीय�रा करा�वा�.

प$वा)परा�क्षे�च्य� अभ्य�से�चा� सेवा)से�धो�राणती: ती�न टप्प� प�डेती� य�ती�ल. प्रत्य�क से'दभ)ग्र'र्थी�चा� विकमु�न ती�न वा�ळ� वा�चान आवाश्यकआह�. ह� लक्षे�ती घे�ऊन ह� टप्प� क� ल�ल� आह�ती. अभ्य�से�च्य� पविहल्य� टप्प्य�ती त्य� त्य� घेटक�'वारा�ल से'दभ)ग्र'र्थी�प�कg प�य�भ$ती

असेण�ऱ्य� ठउएफौळच्य� पस्तीक�'चा� वा�चान कराण� आवाश्यक आह�. एक� अर्थी�)न� ठउएफौळ चा� वा�चान प्र�र्थीमिमुक स्वारूप�चा�चाआह�. विवाषायवा�रा वा�चान कराती असेती�न� त्य�ती�ल से'कल्पन�, लिसेद्ध�'ती, यलिक्तवा�द य�'च्य� अचा$क आकलन�से अत्य'ती मुहत्त्वाआह�. क�राण जे�.एसे. मुधो�ल बरा�चा घेटक नवा�नह� असे$ शाकती�ती. ज्य�से'ब'धो� विवाद्या�र्थी# प्रर्थीमुचा वा�चान करा�ती असेती;.

त्य�मुळ� त्य� त्य� घेटक�'ती�ल से'कल्पन� व्यावास्थिस्थेती सेमुजे$न घे�ण� मुहत्त्वा�चा� ठराती�. उद�. अर्थी)व्यावास्थे�च्य� घेटक�ती, उत्पन्न�चा�प्रक�रा, मुहसेल� ती$ट. अर्थी)से'कल्प�य ती$ट म्हणजे� क�य? रा�ज्यघेटन�ती गुणरा�ज्य, धोमु)विनराप�क्षेती�, मु$लभ$ती अमिधोक�रा, मु�गु)दशा)क

तीत्त्वा� म्हणजे� क�य? न्य�. पनरा�वाल;कन वा न्य�. सेविक्रयती� म्हणजे� क�य? इंत्य�द<. म्हणजे� प्रत्य�क विवाषाय�ती�ल मु$लभ$तीलिसेद्ध�'ती, से'कल्पन� न�ट लक्षे�ती आल्य�से त्य�चा� इंतीरा प्रश्न से;डेवाण्य�से�ठA विनणि�तीपण� फौ�यद� ह;ती;. आपल� से'कल्पन�त्मुक

प�य� ह� मुजेब$ती असेल� प�विहजे� य�चा� क�ळजे� प्रत्य�क�न�चा घे�तील� प�विहजे�. प्रत्य�क घेटक�चा� प्र�र्थीमिमुक; परा'ती मु$लभ$ती स्वारूप�चा� तीय�रा� क� ल�ल� असेल्य�मुळ� त्य�वारा�ल इंतीरा प्रमु�णिणती से'दभ�)चा� वा�चान से;य�स्करा ठराती�.

उद�. आधोविनक भ�राती�च्य� इंवितीह�से�वारा�ल NCERT वा�चाल्य�न'तीरा विबपन चा'द्रा� य�'चा� Struggle for India's Independence ह� पस्तीक, भ�राती�य घेटन�से�ठA डे�.डे�. बसे$ वा एमु. लक्ष्मु�क�'ती य�'चा� पस्तीक वा�चा�वा�. पविहल्य�

टप्प्य�ती�ल ह� वा�चान सेविवास्तीरा, सेखो;ल असे�यल� हवा�. तीसे�चा प्रत्य�क से'दभ) वा�चाती�न� त्य�ती�ल मु�विहती�प्रधो�न, आकडे�वा�रा�चा�, ती�'वित्रक भ�गु क;णती� ह� लक्षे�ती घे�तील� प�विहजे�. अशा� भ�गु�से अधो;रा�खोन करून ठ� वाण� अर्थीवा� त्य�च्य� मु�यक्र;न;टjसे क�ढाण� अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� ठराती�. प$वा)परा�क्षे�से�ठA न;टjसे क�ढाती�न� कमु�तीकमु� वा अत्य�वाश्यक भ�गु�च्य�चा न;टjसे क�ढा�व्या�ती. शाक्यती;

से'दभ) पस्तीक�ती अधो;रा�खोन�चा� मु�गु) अवाल'ब�वा� आणिण मुहत्त्वा�च्य� ब�ब�चा न;टjसे स्वारूप�ती लिलहून क�ढा�व्या�ती. त्य�से�ठA‘ ’ डे�यरा� फौ�मु) चा� स्वा�क�रा करा�वा�.

Page 39: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

‘ प$वा)परा�क्षे�च्य� अभ्य�से�चा� दुसेरा� टप्प� म्हणजे� दुसेरा� वा�चान अर्थीवा� पविहल� उजेळण�. दुसेऱ्य� वा�चान�ती अभ्य�से�च्य� मुजेबती�कराण�से मुहत्त्वा आह�. य� पविहल्य� उजेळण�ती त्य� त्य� घेटक�चा� आकलन अमिधोक विबनचा$क, स्पष्टी कराण्य�वारा भरा

हवा�. य� टप्प्य�ती सेरू करा�वाय�चा� एक मुहत्त्वा�चा� ब�ब म्हणजे� प्रश्न�'चा� सेरा�वा ह� ह;य. प$वा)परा�क्षे�ती बहुपय�)य� प्रश्न�'चा� सेरा�वा कराण� अत्य'ती आवाश्यक ठराती�. त्य�मुळ� स्वाती: च्य� अभ्य�से�चा� पडेती�ळण� प�हती� य�ती�. आपल्य� तीय�रा�ती�ल कच्चे� दुवा� लक्षे�ती घे�ऊन त्य�वारा मु�ती कराती� य�ती� आणिण मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� त्य� त्य� घेटक�'से'ब'धो� तीक) शाद्ध विवाचा�रा कराण्य�चा� सेवाय विनमु�)ण ह;ती�. ज्य�ती$न Elimination चा� कtशाल्य विवाकलिसेती ह;ईल.

प्रश्न�'चा� सेरा�वा क� ल्य�मुळ� तीय�रा�चा� वा�गु वा गुणवा¤�द�खो�ल वा�ढाती�. त्य�मुळ� प्रत्य�क घेटक�वारा विकमु�न द<डे- द;न हजे�रा बहुपय�)य� प्रश्न से;डेवाल� जे�वा�ती य�चा� क�ळजे� घ्य�वा�. बहुपय�)य� प्रश्न�'चा� सेरा�वा कराती�वा�ळ< जे�गुरूकती�न� से;डेवाल�ल्य� प्रश्न;¤रा�'चा� विवाश्ले�षाण कराण� मुहत्त्वा�चा� आह�. य�ती आपल्य�ल� विकती� प्रश्न�'बद्देल प$ण) आत्मुविवाश्व�से ह;ती�? त्य�ती�ल विकती�

प्रश्न�'चा� उ¤रा� बरा;बरा आल�? विकती� प्रश्न�'चा� उ¤रा� चाकल� वा क� चाकल�? ह� विवाचा�रा करा�वा�. तीसे�चा क�ह� धो;क� पत्करा�वा� ल�गुण�ऱ्य� प्रश्न�'चा� उ¤रा� बरा;बरा य�ती आह�ती क�? न�मुक्य� विकती� प्रश्न�'चा� उ¤रा� बरा;बरा य�ती आह�ती? ह� से$क्ष्मुपण� लक्षे�ती घ्य�वा�.

य�द्वी�रा�चा आपल� अभ्य�से अमिधोक न�मुक� वा अचा$क कराती� य�ईल. एक' दरा अभ्य�से धो;राण�ती दुसेऱ्य� वा�चान�प�से$न प्रश्न�'च्य� सेरा�वा�चा� भ�गु उ¤रा;¤रा वा�ढावा�वा�.

अभ्य�से�चा� वितीसेरा� टप्प� ह� दुसेऱ्य� उजेळण�चा� म्हणजे� वितीसेऱ्य� वा�चान�चा� वा अखो�राचा� टप्प� ह;य. य� टप्प्य�ती मु�त्र, क� वाळ विनवाडेक ब�ब^चा� वा�चान क� ल� जे�वा�. अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� तीसे�चा जे; मु�विहती�प्रधो�न, विवास्मुराण�ती जे�ऊ शाकती; असे� भ�गु पन:पन्ह�

वा�चाण� आवाश्यक ठराती�. त्य�मुळ� विवास्ती|ती वा�चान�ऐवाजे� एखो�द्या� खो'डेय़ा� पक्ष्य�प्रमु�ण� अत्य�वाश्यक ती�वाढा�चा (न�मुक�) मुहत्त्वा�चा� भ�गु वा�चा�वा�. मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� प्रश्न�'चा� सेरा�वा अमिधोक�मिधोक करा�वा�. अभ्य�से�च्य� वा�ळ�प�कg ५० टक्क� वा�ळ प्रश्न�'च्य�

सेरा�वा�से�ठA दिदल� तीरा� क�ह� हराकती नसे�वा�.

प्रस्तीती अभ्य�से�च्य� वा�ळ�चा� विनय;जेन कराती�न� उपलब्ध वा�ळ�चा� द<घे)क�ल�न वा द�न'दिदन विनय;जेन असे� वागु#कराण करा�वा�. द<घे)क�ल�न विनय;जेन�ती ती�न टप्प� प�डे�वा�ती वा अभ्य�से�च्य� आशाय वा स्वारूप�नसे�रा त्य�ती विवालिशाष्टी वा�ळ सेमु�विवाष्टी करा�वा�.

य�नसे�रा पविहल्य� टप्प्य�ती/ वा�चान�से जे�स्ती वा�ळ ल�गुण� स्वा�भ�विवाक आह�. त्य�मुळ� उपलब्ध वा�ळ�ती�ल से�धो�राणती: अधो�) वा�ळ म्हणजे� द;न मुविहन� य� पविहल्य� वा�चान�से द्या�वा�ती. त्य�न'तीरा उराल�ल्य� वा�ळ�प�कg द<डे मुविहन� दुसेऱ्य� वा�चान�से वा उवा)रिराती वा�ळ वितीसेऱ्य� वा�चान�से द्या�वा�. दुसेऱ्य� ब�जे$ल� वा�ळ�चा� द�न'दिदन विनय;जेन कराती�न� दरारा;जे

१) से�मु�न्य अध्ययन�ती�ल एक अभ्य�सेघेटक ( सेमु�रा� ५ ती�से),

२) वाती)मु�नपत्र� ( २ ती� २. ५ ती�से) आणिण

३) न�गुरा� कल चा�चाण�ती�ल एखो�द� घेटक ( ३ ती� ३. ५ ती�से) अशा� विवाभ�गुण� करा�वा�. य�से'दभ�)ती एक मुहत्त्वा�चा� ब�ब म्हणजे� फ्रॉ' टल�इंन, य;जेन�, क्र;विनकल, इं'विडेय� इंयरा बक वा आर्थिर्थीJक प�हण� अहवा�ल य�से�राख्य� से'दभ)से�विहत्य�से�ठA आठवाडेय़ा�ती�ल

Page 40: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

द<डे ती� द;न दिदवासे रा�खो�वा ठ� वा�वा�. त्य�मुळ� सेमु�'तीरापण� य� से'दभ)ग्र'र्थी�चा� तीय�रा� सेरू रा�विहल्य�न� अभ्य�से�चा� ओझा� आप;आपचा कमु� ह;ती जे�ईल.

वा�ळ�च्य� विनय;जेन�से'दभ�)ती आणखो� एक लक्षे�ती घे�ण्य�से�राखो� ब�ब म्हणजे� प्रत्य�क अभ्य�से घेटक�से द्या�वाय�चा� क�ल�वाधो�ह;य. त्य� त्य� घेटक�से�ठA प�ह�वाय�चा� से'दभ) य�द< आणिण स्वाती: चा� प�श्र्वाभ$मु� वा त्य�से'ब'धो�चा� तीय�रा� लक्षे�ती घे�ऊन प्रत्य�क

घेटक�से�ठA क�ल�वाधो� विनधो�)रिराती करा�वा� आणिण त्य� वा�ळ�ती ती; घेटक तीय�रा करा�वा�.

अभ्य�से वा वा�ळ�च्य� विनय;जेन�से'दभ�)ती चाtकट ठरावाल� असेल� तीरा� त्य�ती एक लवालिचाकती� रा�ह�ल य�चा� क�ळजे� घ्य�वा� आणिण मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� विनय;जेन�चा� से�तीत्य�न� अ'मुलबजे�वाण� झा�ल� प�विहजे� य�वारा आपल� कट�क्षे हवा�. अन्यर्थी� क�गुद< विनय;जेन

व्यार्थी)चा आह� ह� से�'गुण� नक;! त्य�मुळ� ठरावाल�ल्य� वा�ळ�ती विनधो�)रिराती ब�ब� वा�चा$न ह;ती आह�ती क�? त्य�ती क�य अडेचाण� य�तीआह�ती? ह� लक्षे�ती य�वा� य�से�ठA विनय;जेन�चा� से�तीत्य�न� पनरा�वाल;कन गुराजे�चा� ठराती�.

य$प�एसेसे� प$वा)परा�क्षे�च्य� बदलल�ल्य� स्वारूप�ती से�मु�न्य अध्ययन ह� विवाषाय मुध्यवाती# ठराण�रा आह�. ह� लक्षे�ती घे�ऊनचा य�वारा भरा द�ण� मुहत्त्वा�चा� आह� ह� प्र�रा'भ�चा म्हटल� आह�. क�राण से�मु�न्य अध्ययन वा न�गुरा� से�वा� कल चा�चाण� य� द;न प�पसे)चा�

विवाचा�रा कराती� ह� लक्षे�ती घ्य�वा� ल�गुती� कg, न�गुरा� से�वा� कल चा�चाण� प�परा तीय�रा कराती�न� सेवा)चा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uचा� (ग्र�मु�ण, विनमुशाहरा�, प्र�द�लिशाक भ�षा�ती$न लिशाक्षेण झा�ल�ल्य�) विवाचा�रा क� ल� जे�ईल. मु�त्र से�मु�न्य अध्ययन�च्य� ब�बती�ती सेवा) विवाद्या�र्थी#

बऱ्य�चा प्रमु�ण�ती एक�चा प�तीळ<वारा असेल्य�न� ह� प�पराचा अमिधोक�मिधोक आव्ह�न�त्मुक क� ल� जे�ईल. म्हण$नचा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� य�वारा अमिधोक लक्षे द�ण� गुराजे�चा� आह�. लिशावा�य कल चा�चाण�च्य� ब�बती�ती गुणिणती, बजिद्धमु�पन चा�चाण�ती�ल क�ह� से$त्र� वा पद्धती� आणिण इं'ग्रजे�च्य� से'दभ�)ती�ल क�ह� व्या�कराण�से'ब'धो� ब�ब� वागुळल्य�से से�मु�न्य अध्ययन�प्रमु�ण� मु�विहती�, आकडे�वा�रा� अर्थीवा�

से'कल्पन�- लिसेद्ध�'ती अन�कद� वा�चा$न लक्षे�ती ठ� वाण्य�चा� प्रश्नचा उपस्थिस्थेती ह;ती न�ह�. कल चा�चाण�च्य� ब�बती�ती विनयमिमुती सेरा�वा ह�चा घेटक कळ<चा� ठराण�रा आह�. त्य�मुळ� से�मु�न्य अध्ययन ह�चा प$वा)परा�क्षे�ती विनण�)यक ठराण्य�चा� अमिधोक शाक्यती� आह�. य�चा� अर्थी) कलचा�चाण� मुहत्त्वा�चा� न�ह� असे� न�ह� हिंकJवा� त्य�से फौ�राचा कमु� वा�ळ द्या�वा� असे� न�ह�. त्य�चा� य;ग्य ती� तीय�रा� करा�वा� ल�गुण�राचा आह�. ज्य�विवाषाय� पढा<ल ल�खो�ती सेविवास्तीरापण� चाचा�) क� ल� जे�ण�रा आह�.

एक' दरा से�मु�न्य अध्ययन�चा� बदलती� अभ्य�सेक्रमु वा बदलत्य� स्वारूप�चा� य;ग्य आकलन : त्य�से�ठA दजे�द�रा से'दभ)ग्र'र्थी�चा� विनवाडे : प्रत्य�क घेटक�वारा�ल से'दभ) से�विहत्य�चा� विकमु�न ती�न वा�ळ� वा�चान : बहुपय�)य�, वास्तीविनष्ठ प्रश्न�'चा� भराप$रा सेरा�वा य�

अभ्य�सेपद्धती�चा� अवाल'ब क� ल्य�से से�मु�न्य अध्ययन�चा� लिशाखोरा यशास्वा�रा�त्य� गु�ठती� य�ईल य�ती शा'क� न�ह�.

३.६Xआपूत्Xत�Xव्‍Xयवास्X,�पून : आपत्uती�चा�uव्uय�ख्uय�, स्uवारूप, प्रक�राuवाuवागु#कराण,न�सेर्षिगुJकuधो;क� , क�राण�भ$तीuघेटकuवाuती�uसेtम्uयuकराण�रा�uउप�यय;जेन�. प$रा, भ$क' प,त्uसेन�मु�, दराडेuक;सेळण�uइं. सेtम्uयuकराण�ऱ्य�uउप�यय;जेन�'वाराuपरिराण�मुuकराण�रा�uघेटक, विकल्uल�रा� (१९९३), भ$जे (२००१), लिसेक्uकgमु-न�प�ळ (२०११) भ$क' पuतीसे�चाuब'द�uआल� (२००४)

(सेमु�त्र�), फौ क लिशामु� (२०११)(जेप�न) भ$क' पuवाuत्uसेन�मु�uय�'से�राख्uय�uमु;ठय�uभ$क' पuवाuत्uसेन�मु�uप्रकराण�'चा�uअभ्uय�से, मुह�रा�ष्‍uट्रu२००५uचा�uमु'बईती�लuप$रा,विडेसे�बराu१९९३, जे$नu२००६, न;व्uह�बराu२००९, जेल�u२०११uचा�uब�म्uबuस्uफौ;टuआणिणuअवितीरा�क्uय�'चा�uहल्uल�, त्uय�'चा�uपरिराण�मु.

Page 41: Mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus