MINISTRY OF EDUCATION...gilasi ya lampi. Ha felize kumbindana zeo, a nga lika ni kuli pata handende,...

MINISTRY OF EDUCATION

NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE

THESE PAPERS AND MARK SCHEMES SERVE TO EXEMPLIFY THE SPECIFICATIONS IN THE LOCALISED

NSSC SILOZI FIRST LANGUAGE ORDINARY LEVEL SYLLABUS

2006

SILOZI FIRST LANGUAGE SPECIMEN PAPERS 1, 2 and 4 AND MARK

SCHEMES

ORDINARY LEVEL

GRADES 11 – 12

Ministry of Education National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2005 NSSCO Silozi First Language Specimen Papers Gr 11 - 12 ISBN: 99916-69-86-8 Printed by NIED Publication date: 2005

TABLE OF CONTENTS Paper 1: Reading and Directed Writing Specimen Paper ........................................................5

Paper 1: Mark Scheme ...........................................................................................................13

Paper 2: Continous Writing Specimen Paper.........................................................................15


Paper 4: Specimen Paper .......................................................................................................19



Namibia Senior Secondary Certificate (NSSC)

SILOZI: ORDINARY LEVEL

PAPER 1: READING AND DIRECTED WRITING SPECIMEN PAPER

6

KALULO YA 1

Likandenyana 1

Mwalikande la "Bumai ki Ncwa" ku bulelwa ka za milelo ya kutunula Mifilifili famusebezi. U bale katokomelo mi u alabe lipuzo 1 ni 2

Bumai ki ncwa

Zazi le liñwi busihu ha ku tonwa, Mukatimui a liba kwalapa la Kamunjoto kuyo tona. Ba bizanela mwandu. Ba lelisana kamo ba ta konela kutunulela Mifilifili fasikolo seo. Ba biza Etambuyu mi ba to mu pompela mulelo wa bona. Kamunjoto na bilaezwa ki mayemo a Mifilifili. Na ziba hande kuli Mifilifili ki ya ta luta sitopa sa busilela silimo se sitatama kakuli litukiso za sona se li petahalile kale. A fumana hande kuli ha kuna mukwa ki ya ta ba mubakweli wa ticele yo muhulu fasikolo silimo se sitatama. Taba ye i bonahala cwalo kakuli mubakweli wa ticele yo muhulu u buliti mi sa zibisizwe kale kuli u ta tuheliswa musebezi silimo seo. Kamunjoto a bona hande kuli mubakweli i ta ba Mifilifili. A bona ni sepo ya ticele yo muhulu, bashemi ni bana ba sikolo kuMifilifili. Mwalika kaufela Mifilifili na mu eshula. Zeo kaufela ba li talima kabutungi ni Mukatimui. "Mushimani yo u ipile hahulu fasikolo fa, bati mane ike ki yena ya ngana a nosi". Ku bilaela Kamunjoto. "Mu hupula kuli nihaiba bona ba baipile ki mo ba inezi cwana, a ni li kwani ki kulutokwa luna maticele ba bañwi. Bati na ha ni boni butali kapa zibo ya na ni yona ona fani!" ku komoka Mukatimui. Ha ba felize, Mukatimui ni Etambuyu ba liba kwasibaka sa Mukatimui kuyo pumula. Lizazi leo i ne i li Labutanu. Likuhu ha li tuluha, Kamunjoto a kwalula wayilesi ya hae. A ina sibaka cwalo mwalapa la hae. Kasamulaho ki ha liba mwalapa la Mukatimui. Ha fita a li: "Ondi, boElizabeta; ha mu ni zusezi Etambuyu ni to mu luma a yo bata tuzilili mwaminzi mo." "Mu li munyan'a mina mazazi a u lobala kwanu kuna! U lu swalaswalanga feela fameeto ha lu to lobala-lobala." Mukatimui a alaba. "Ni ta londota mahutu a hae, mi ni ta fumana kwa yanga." Kamunjoto a wela mutala wa kaizel'a hae. Mahutu a liba mwalapa la Mifilifili. A londota cwalo mane kuyo kena. Ha kena feela u katana Etambuyu sa taha famunyako wa lapa. "Ehee! U swalehile, so to bata kwanu kiñi?" "Ne ni to talima mulilo." Etambuyu a alaba. "Mulilo, kuna ni musali mo ko swanela kuto kupa mulilo!" Kamunjoto a komoka. "Ni utwile kale za hao kuli ha u sa lobala mwandu." Mifilifili a tina kuzwela fande. Ha kwalula sikwalo a fumana mutu ni munyan'a hae mwalapa." Hape kiñi se mu to omanela mwalapa la ka?" Mifilifili a buza. "U si ke wa buza, wena nja tuwe. U hupula kuli yo wa ka ki yena siyaniketo nji? Kiñi ha u buza taba yo ziba? Wena Etambuyu, u bulele hande ni ta ku omba moyo." Kamunjoto a ngangauka. Pili Mifilifili a si ka alaba kale, Etambuyu a li:" Ni zwa mwandu ya boMifilifili". "Kunga ñi mwateñi?" "Ha ku na". "Ha ku na cwañi ni bulelele, ni ta ku anyula". "Ki mo ni lobalanga". "Wena, wa bulela kapa wa lola!" Kamunjoto a komoka

7

Ya ba lilata le lituna luli, maticele kaufela ba puteha. Mifilifili a oma mati mwahanu. A lika kuikalabela kono taba i namalalile. Kamunjoto sa bata kulwana. "Mane ka hanyeza ka, ha ka boni kuli ka ni foselize. Onafa kona ka zuha ni munyan'a ka mwalikubo ka hanyeze. Wena ni ta ku foseza ni ku bulelele". Haisi batu kufita fateñi. Ticele yo muhulu a lika katata kueleza Kamunjoto kuli taba ye i fele haiba ku konahala. Taba ye ya halifisa Kamunjoto ni kufita". Haiba mu hupula kuli Etambuyu ki mwan'a mina mu kona kueza cwalo. Kapa mu pepe wa mina mwana ni kumueza cwalo. Yo ki mwan'a batu, ha ni si ka yo mu ngela manyalo ni mi bulelele. Mina mu i feze koo mu nosi, haili kuna ha i na kufela". Kamunjoto a ngangauka. Taba ya zibiswa batatubi ba likolo. Ba taha kutoitalima mi ba fumana hande kuli Mifilifili ki sifosi. Mifilifili a ba beela liloko le lili: "Mulya nanga no timuba kumilimo, mu kutimba a kolwa sa kushongola". Mutu ya ca nakatenge ha tokwi mayayu kwamilomo. Ni ya ku toile ha tokwi sa kukutama. A lika kuikalabela kakubabulelela toyano ya bona ni Kamunjoto kuli i zwa kwahule. Ba bulela kuli ba utwisisa maikuto a hae kaufela, kono butata feela ki kuli taba ye mayemo a yona a tata kwalineku la hae. Ba kuta kuyo ambola ni ba basweu. Bona ba bulela feela kuli ticele ya swalehile ni mwan'a sikolo u na ni kusiiswa musebezi, i li kuli i be mutala kwamaticele ba bañwi. Mifilifili a to amuhela liñolo la kusiiswa musebezi.

(I tokozwi mwabuka ya bupilo bwa Mifilifili ya boMt. Mbala R.M)

8

Puzo ya 1

Ha u nze u alaba lipuzo (a) kuisa ku (c) u swanela kuñola feela litaku A, B, C ni D, kusupeza kalabo ye swanela.

(a) Libizo le Mukatimui li talusa kuli:

A Musali wa mwenyi B Musali ya maswe C Musali ya bumai D Musali yo munde (1)

(b) U lu swalaswalanga feela fameeto ha lu to lobala-lobala i talusa kuli: A U lu pumanga feela B U lu tonisanga feela C U lu lobalisanga feela D U lu pumulisanga feela (1)

(c) Mifilifili a oma mati mwahanu ki kuli: A A tokwa sa kubulela B A komoka hahulu C A atama hahulu D A tula hahulu pilu (1)

(d) Kamibamba ye milalu, u fe libaka le lituna le litisize kuli Kamunjoto a pakelele kukwalula wayilesi ya hae. (2)

(e) Bumaswe bwa shwela Mifilifili ki bufi? (1) (f) Kamaikuto a hao u fe taluso ya linzwi le "Siyaniketo" i li kuli taluso i zamaelele ni

kamo li sebeliselizwe mwalikande. (2) (g) Mifilifili na siisizwe musebezi kakuli ne ba lumela kuli na swalehile ni Etambuyu, u

fe libaka le liñwi le lituna hahulu le ne li tisize kuli a siiswe musebezi. (2) [10]

Puzo ya 2 U ñole likepe li li liñwi, kubonisa kutwisiso ya zo balile kuamana ni mo utwela se sitisize pulelo ye twi "Mifilifili a ñapisa maticele ba bañwi mwalimba". [20]

9

KALULO YA 2

Likandenyana 2 U bale likandenyana le litatama katokomelo, mi kasamulaho u alabe puzo za 3 ni ya 4

Munukayumbwa u Kenywa mwaMuliko wo Tata Ki niti ha ku bulelwa kuli mutu ki pilu, mi meeno ki masapo feela. Kucwalo ni kuLibita, mi sitoyo sa hae kuMunukayumbwa sa ekeheza hahulu ni kufita kuli kambe na izibela mulyani wa mabeela, kambe nako ye ze lu bulela za Munukayumbwa kambe ki li sili. Milelo ye bupile ni kuyaha mwasifuba sa mutu i tata hahulu kuitungununa kuli ki ye kapa ki yale, mwendi konji Mubupi wa luna ya bona ni kubala milelo ya luna ye mwapilu. Zazi le liñwi Kabisa inge a ile kwa na utwile kuli ne ku na ni libyana ze ne zamaiswa ki ba limota, kwamulaho wa hae, Libita a kenya Munukayumbwa mwamuliko wo tata maswe. Manzibwana a lizazi la na ile Kabisa kwaSioma, Libita a ziyeza Munukayumbwa ni kumubeteka maswe luli. Ha ba mano lalela mi inge ba tona faliiso, Libita a kala kutangutela Munukayumbwa matangu. Ba tona, toneee-toneee Libita inge a sweli kutangutela mwan'a hae matangu ni lipina ze ne shalula ni kutikinya mwalizebe. Ha se ba tonile nako ye telele Munukayumbwa a kalisa kungumoka kuozela kuli fokuñwi na sa utwangi ni mafelelezo a matangu. Kwanalule-lule, a taluseza mahe kuli na yo pumula kakuli kanako yeo na sa ozela hahulu. Libita ni yena a ya mwandu kuyo lobala inge a swelwi kusisitwa ki muhupulo mwapilu ka mwa na ta kolwiseza Munukayumbwa. Kwamafelelezo a telwa ki muhupulo wa kuiswalisisa ni mwan'a hae. "Munukayumbwa ni kenezwi ki noha, matela kwanu kacenu ya ni luma, maweee!" Libita a huwa kalizwi le lipahami. Munukayumbwa ya na sa lobezi, a yokomoka mwalikubo ni kumatela kwandu kwa na lobezi mahe. A kwalula sikwalo ni kukena mwahali, mi a bata kuweleliswa ki za na bona. Libita na lapami famumbeta a inzi mapunu mwa na pepezwi. Na sweli kumenya-menya mi a biza Munukayumbwa a li: "Taha u to ina kwamumbeta, ki zona ze ni ku bizeza ona ze, ha kuna noha ye ni kenezi ne ni ku puma feela. Kambe u lemuhile mwai wa ka, na ni ku lata hahulu mane inge tapi ya kuhalika fatekiseli. Cwale ho bona malum'aho ki yo u sa icumbile kwaSioma, ki fona fo lu fumanezi sibaka sa kueza ze lu lata kaufela. Munukayumbwa mwanako yeo na sa omile ni mati mwahanu ni famumizo wa hae ne ku baba mane inge ya na telwa ki sihotolwa, a kutela kwasitungu sa hae ni kuyolobala. Libita na filikani maswe kakezo ya na ezize Munukayumbwa, mi a mu latelela mwasitungu ni kuyokena mwateñi inge a sa inzi ona cwalo mapunu. Ha sa keni mwandu a sutelela kwabulobalo ni kukena mwalikubo za hae. Munukayumbwa kamabifi a yukuluka mwalikubo ni kuhanyaukela mahe a li: "BoLibita ha mu zwe mwalikubo moo. Na ha ni lati kunikenya mwamuliko wa satani." Kasamulaho a mizuzunyana, Libita a ikapula likubo za na ikapesize kwatoho mi a taluseza mwan'a hae a li: "Mutangana tuwe wa ni komokisa, u ni taluseza kuli fo kuma foo wa li kuba mutu u sa lobali ni musali nji? Kiñi ha u isinya ni bunde bwa hao mwai, kanti u tina feela tuputula u musali ka na?" Libita a mbwasoka ka mwa na konela kaufela, kono na si ka ya hahulu mwabutungi bwa matapa a na sweli kutapaula, a utwa lizoho le li mu lambela falizoho. Munukayumbwa a bamala Libita kalubaka lwa fameeto, ki ya bona linaleli za busihu. A mu sitaka kaliñindi ka mwa na konela kaufela. Libita kalitohonolo a iposhola mwamazoho a Munukayumbwa mi a matela kwandu ya hae ni kuyoipakela mwandu. Ha li cwalo mwandu a bata mukwa wo munde wa na ta kolisa kawona Munukayumbwa ya na mu likauzi cwalo n kumululuhisa maswe milomo. Kasamulaho a kunahana nako ye telele, a fumana mukwa wo munde wa kukolisa Munukayumbwa kawona

10

wa na si ke kuitukulula kuona. Mi sa na ezize ki kunga kanekunda ka hae ni kukapazula fatuko, a tatulula ni ramba ya pitikoto ya hae, a loba litou ze peli za kuli neli tou ye ne mu pazuzi fateñi mwakutundana kuli a iposhole mwamazoho a Munukayumbwa. A pwacaka ni gilasi ya lampi. Ha felize kumbindana zeo, a nga lika ni kuli pata handende, mi a lobala ni kuya fabuloko. Munukayumbwa yena kanako yeo na sweli kulola za bupilo bwa hae mwatolongo. Ha bu sa kakusasa, a pakelela mahe kuyo mu buza mwana zuhezi. Libita a alaba kuli na sa ikutwi hande, mubili wa hae no utwa maswe butuku mi ni milomo ya hae ne i luluhile hahulu. Munukayumbwa a futumaleza mahe tumezi kuli a mu tobe. Ni ha na sweli kutunkana za kuezeza mahe mukushuko ni kumufutumaleza mezi, na sa zibi kuli mutu ya na lukiseza zeo na mu pangezi mulelo o tata. Ha busa Kabisa a fita kuzwa kwaSioma kwa na ile. Munukayumbwa a swalisa malum'ahe kunanula libyana za na ilo leka kwaSioma ni kulikenya mwasintolo sa bona. Kabisa a ya kwandu mi ha sa fitile a fumana musal'a hae u lobezi, u kula mabote a kutitikiwa ki Munukayumbwa. Kabisa a buza se ne si luluhisize mulomo wa musal'a hae. Libita a taluseza muun'a hae kuli Munukayumbwa na mukenezi, mwa na mu tundaniseza ni kulobaka litou za hae ze peli. Za kumuñwalaula kwapata ni kumunyapaka kuli mwendi na ta mu tuhela, kono a mu tundanisa katata kufita pili. Za kumuwiseza fabulobalo mi a pazula kanekunda ni pitikoti ya hae. Ha felize kutaluseza muun'a hae, a yema fa na inzi kushokomona lika za na bulukile zeo kuli ne li sinyizwe ki Munukayumbwa. Kabisa a filikana maswe mi a tokwa kualaba musal'a hae, a zwa mwandu ni kumatela kwasintolo kuyo biza Munukayumbwa. Kwamulaho Libita a taba maswe kuli mulelo wa hae no petahalile mi a kala kuikutwa hande mwamubili. Kabisa ha fitile kwasintolo a bulelela mwan'a hae kuli a kwale sintolo ba kutele kwa hae. Munukayumbwa a itemuhela kuli na tilo bizezwa taba ye ne i ezahalile kwamulaho wa hae. Ha se ba fitile kwandu, Kabisa a buza Munukayumbwa se ne si ezahalile kwamulaho wa hae. "Na sepa boma mwendi ba mi taluselize kale taba kaufela," Munukayumbwa a alaba. "Mwan'ake ni taluseze feela u ta ni filikanya hahulu," Kabisa a kupa mwan'a hae. Munukayumbwa a talusa kamo ne ku ezahalezi kamukana, kukala ka mwa na mukenezi Libita mwasitungu, ni mwa na mu kupezi kaufela kuli a zwe, ni mwa na mu tapaulezi kaufela, ni mwa na filikanezi kaufela mane kumunata bakeñisa kutundamena kuli a lobale ni yena. "Cwale mwendi bufosi bwa ka bu yemi fa kubaswala famubili kubanata." Kabisa a si ka bulela kale falitaba ze, Libita a mu swala falulimi a li, "Tomboni wa puma ne si cwalo. Ki yena ya ni kenezi mwandu kuyonitundanisa kuli a lobale ni na." Ya ba likañi mane Libita a kala kuzwisa lika za na tumana kuli ki za bulaile Munukayumbwa ha mu tundanisa kuli a lobale ni yena. A lika kuitamulela kakubulela kuli se ne si ba palelwisa kuhuwa ha na ba nata kiñi haiba ki yena ya na ba kenezi. Kono Kabisa na sa filikani kale kuli mane na sa utwi ni za na bulela Munukayumbwa. Mi mafelelezo Munukayumbwa a lelekwa fasibaka.

(I tokozwi mwabuka ya Munukayumbwa ya boMt. Kachana Kachana)

11

Puzo ya 3 (a) U bapanye kuswana kwamilelo ya babeteki ba bona ni kamo sibeli sa bona ba bile ni

bumai bwa kupalelwa kukolwisisa be ne ba bulelelwa kaufela. U na ni kuñola likepe ni licika. (10)

(b) Kabukuswani u kusufaze makande a mabeli kakuñola mibamba ye mashumi a mabeli

kuamana ni likande le liñwi ni le liñwi. (10) [20]

Puzo ya 4

Ñola ze ta hatiswa mwamutende wa sikolo kakutaza likepe ni licika (1½), i li mo ka talusa tuto yo fumani famakande a Munukayumbwa u Kenywa mwaMuliko wo Tata ni Bumai ki Ncwa, i li mo u ta ama hahulu kaza: − Kalembeshwa ka Libita ni Milelo ya Kamunjoto, Mukatimui ni Etambuyu. − Kufela pilu kwa Munukayumbwa ni kusebeza katata kwa Mifilifili. − Kutokwa nako ni muhupulo wa kubatisisa buniti bwa litaba kwa malum’a he ni kwa

batatubi ba likolo ni bazamaisi ba za tuto. [20]

13




PAPER 1: MARK SCHEME

KALULO A

Puzo ya 1

(a) B (1) (b) A (1) (c) B (1) (d) Ne li liñusa la kuzibisa Mukatimui ni Etambuyu kuli ki nako ya kuli Etambuyu a ye

mwalapa la Mifilifili imi muhulwan'a hae u ta mu latelela teñi kuli a yo mu katanyeza teñi i li kuli ku tiisezwe kuli u swalehile. (2)

(e) Kusebeza katata/hande (1) (f) Linzwi leo li talusa muitamaeli ko ba ya baana kaufela. (2) (g) Le liñwi ki kuli i be mutala kwamaticele ba bañwi kuli ba si ke ba no lobalanga ni bana

ba sikolo (2) [10]

Puzo ya 2

− -Na luta hande sitopa sa bulalu. − -Banana ba sitopa sa hae ne ba teula banana ba bañwi mwalipalo ni sikuwa. − -Ticele yo muhulu a ba ni sepo kuyena. − -Bashemi ni bana ba sikolo ba ba ni sepo kuyena

Mwalikalulo kaufela za musebezi Mifilifili na eshula maticele ba bañwi [20]

14

KALULO B

Puzo ya 3

Milelo ya Kamunjoto ni Libita

Bumai ki Cwa Munukayumbwa u Kenywa mwaMuliko o Tata

Kamunjoto u bilaezwa ki kusebeza hande kwa Mifilifili

Libita u bilaezwa ki lilato kuMunukayumbwa ni bunde bwa hae

Kamunjoto u shwela Mifilifili muna mi u bata kuli a tunuke fasikolo

Libita u bata kuli Munukayumbwa a fumanehe kuba ni mulatu i li kuli malum'a he a mu leleke fasibaka sa hae.

Malum'a he Munukayumbwa na si ka batisisa kuli a fumane buniti bwa taha.

Batatubi ba likolo ni ba basweu ne ba si ka batisisa kuli ba fumana buniti bwa taba. [20]

Puzo ya 4

Kalabo i itingile ka mwa ka beela mutatubiwa; kabukuswani a fe tuto ye fumanwi kuamana ni mo li ezahalezi ze tatama: − Kalembeshwa ka Libita i li kutaleleza taba ye twi 'meeno ki masapo feela' ni mo ne ba

lelezi taba kaufela boKamunjoto, Mukatimui ni Etambuyu. − Sifelapilu sa Munukayumbwa kakunata musal'a malum'a he. Kusebeza katata kwa

Mifilifili. − Malum'a he na si ka batisisa ni kuteeleza hande bupaki bwa batu ba babeli, batatubi ni

bazamaisi ni bona ne ba si ka batisisa ni kuteeleza buikalabelo bwa Mifilifili, ne ba bata feela kuli i be mutala kwamaticele ba bañwi. [20]

15




PAPER 2: CONTINOUS WRITING SPECIMEN PAPER

16

Ñola likande li li liñwi le liamana ni litoho ze tatama. U na ni kuñola manzwi a mwahal'a 350 ni 500 (makepe a 2 – 3, ni kuli kuitingile kabutuna bwa muñolo wa mutatubiwa). 1. Ñola kalikezahalo za lipolitiki (litaba za naha) mwaNamibia kuamana ni bubulai ni

bupilisi bo bu mwateñi. 2. Bulela/ñola bunde bwa kuipusa. 3. Masole ki bafilikanyi ba naha: hanyeza pulelo yeo. 4. Ha kuna kalimelo kasamulaho wa lifu. 5. Litabula li apesize naha kamukana, ki pono kwa bunde. Ñola mo bonelanga wena. 6. U sebelise timana ye ku ba makalelo a likande la hao

Ni ha ni nunka buloko, Ha kuna ya ni shwela makeke, Ni hupulwa ha kubatwa mutusi, Kanti lilato litisa sitoyo ki niti, Na ni lata komu, mufumi u toya na, Ya hupulwa kwa misebezi feela, Kwa ilya na ni nyandi, Ki na imutongo mulen'a ka,

7. Siboni ntulwa-ntulwa bunde fande mwahali ya baba. Pulelo yeo u i utwa cwañi? 8. Buiswalo ki bwa butokwa. 9. U nge ze fasiswaniso kuba toho ya likande la hao.

17





18

ÑAMBEKO YA B: LINANEHO KAMO KU BONELWA MUSEBEZI O ÑOZWI (Mapampili ya 2)

1 2 3 4 5 NSSCO

PUO YA PILI: SILOZI

LINEPO: 30

Mutala: ZM3 + MP4 = 13 30

Ze Mwahali

Mukwa kamo ku ñolelwa ni

Puo

Ze simulula; za buikupuleli; ze sebeza kaswanelo; zibotuna ya manzwi; sibupeho se sizwezipili; litimana za ngana hahulu; zibotuna ya ze tahiswa; ze si na mafosisa.

Sebeliso ya puo ya buikupuleli ye likani; sebeliso ye swanela ya linguli; sebeliso ye pahami hanyinyani ya manzwi; litimana ze swanela; sebeliso ya manzwi ye swanela; mafosisa a likani.

Ha kuna buikupuleli; zibo ya manzwi ye likani; pupo ya lipulelo ye likani; kusasebeliswa hande kwa litimana; kutokwa zibo ya ba babulelwa kubona; puo ye si yona hande; puo ye si yona hande; mafosisa a mañata; mukwa wa kuñola o sa tabisi.

Zibonyana ya kukona kufitisa maikuto; zibonyana ya sebeliso ya manzwi; pupo ya lipulelo ye sa tabisi; litimana ze fokola; zibo ye nyinyani ya ba babulelwa kubona; mafosisa a maswe a lyanganisa.

Kusakona kufitisa maikuto; ha kuna zibo ya manzwi; lipulelo ze si ka felelela; mafosisa a maswe hahulu.

1. Ze tabisa; ze simulula hande; ze na ni mutomo o utwahala; ze itatelela kaswanelo; ze kolwisisa; ze bupani moho; ze yelela ni toho ya taba.

30-27 26-24 23-21 20-17 16-14

2. Ze talusa kaswanelo ze ama toho ya taba; ze bonisa mutomo sakata; sibupeho se siswanela. 26-24 23-21 20-17 16-14 13-10

3. Kubonisa zibo ya toho ya taba; kuama hanyinyani famutomo; sibupeho se silyangana hanyinyani; ze latelela toho ya taba; sibupehonyana se siutwahala.

23-21 20-17 16-14 13-10 9-7

4. Ha kuna ze ama toho ya taba; li kutezi hahulu fafasi; ha kuna mutomo o bonahala; ze sa tabisi; mafosisatuna; kutakutelo ye sa bonisi kuba ni tuso.

20-17 16-14 13-10 9-7 6-4

5. Ze zwile mwanzila; ha li si ka tamahana moho; ha kuna mutomo; mihupulo ye si ka tamahana; butelele bo bu sa swaneli; kutakutelo ye sa bonisi ngana.

16-14 13-10 9-7 6-4 3-1

Haiba kuli likande/liñolo li fitelela kamanzwi a 30, ze mwahali li ta bonelwa feela kakulatelela palo ya manzwi ye swanela. Mi ze mwahali cwale li ta felwa koto kakutalima tamahano, tatelelano hande, ncc. Ye sa zibahali kuli ki puo mañi = 0

19




PAPER 4: SPECIMEN PAPER

20

Tokomela: Lipuzo ze ta buzwa li ta amana ni mifuta ye milalu ya libuka: Mikanga, Makande ni Lipapali. Kuamana ni Mikanga ku ta buzwa puzo i li ñwi ya (linepo ze 20) ye ama lipuzo ze bata likalabo ze kuswani ni lipuzo ze peli za mufuta wa likalabo ze telele za kukandeka kapa kufitisa maikuto kalikande (linepo ki 10 ye ñwi ye ñwi, hamoho ki ki linepo ze eza 20), baituti ba tameha kuketa kalulo i li ñwi mwahal’a lipuzo ze tokwa likalabo ze kuswani ni ze tokwa likalabo ze telele ze peli. Kuamana ni Makande ni Lipapali, ku ta ba ni lipuzo ze peli. Puzo i li ñwi ye tokwa likalabo ze kuswani fabuka i li ñwi (1) ye ketilwe (linepo 20) kapa puzo i li ñwi ye tokwa kalabo ye telele ya kukandeka kapa kufitisa maikuto kalikande fabuka ye ñwi ye ketilwe (linepo 20)

KALULO A

Mikanga (Puzo ya 1 kapa ya 2)

Puzo ya 1

Mikanga: (Sibabule si mwaLikubo: R.M. Mbala)

Mukanga wa Pili: Lisoto

U balile ni kuituta mukanga wa Lisoto mi cwale u bale litimana ze tokozwi kuona, mi kasamulaho u alabe lipuzo ze kwatasi.

Ya na kubinelela maloba U ku fita mwani U liba kwasimu U yo loba li sili Ha busa u yumba sitose Busoto bu felile Ya ta nopa mutose ki mañi! U ta bolela kwandamino Kufetuha mununo Kamuso lu cala mbonyi Kamus’o muñwi ki masoto Temuso kuwena lisoto U lisoto kacenu Kamuso u sitose Se siyumbelwa ndamino Kambe u ngana No ta hupula habeli Kuli u si ke wa ba sitose U lemuhe kuli u nunka hande Kakuli u sa li lisoto Kono kamuso le lipazula Sibabule mwalikubo bo! 1. (a) Kazibo ya hao ya kuli hañata mikanga i ñolwa kamashuka, u fe se sitaluswa

kapa se sibulelwa ki mukanga wa lisoto, nihaiba kamanzwi a ketalizoho, sina ha ku bulelwa kuli lisoto ki mbonyi ya mutamuno. (3)

(b) U fe mabaka a mabeli a tiile a taleleza taluso ya hao ya mukanga wo. (4)

21

(c) Talusa kakutwisiso ya hao kaseo muñoli na lika kusitalusa kalitaba ze tatama: “Ha ba ku lati Ba ñenehezi bubeke bo bunca Ba mana kutoomona Busoto bwa fela Ba yumba sitose.” (3)

[10]

2. Timana ya mafelelezo ya mukanga wo i lika kufa kelezo kuLisoto le libulelwa sina cwalo: Kambe u ngana No ta hupula habeli Kuli u si ke wa ba sitose U lemuhe kuli u nunka hande Kakuli u sa li lisoto Kono kamuso le lipazula Sibabule mwalikubo bo!

(a) Kakutala u fe kelezo yo no ta fa ku ya bulelwa kuyena sina ka mo fezi taluso ya

hae mwapuzo 1. (a) fahalimu kakuya ka se sibulelwa kuyena mwamukanga kaufela wa Lisoto. U shashuluse kakutala kamibamba ye lishumi ka mo ta mu eleleza. (5)

(b) Lipulelo ze peli za mafelelezo mwatimananyana ya mafelelezo ze twi: ‘Kono

kamuso le lipazula, Sibabule mwalikubo bo!’ a talusañi kabukuswani? (5) [10] [20]

KAPA Puzo 2

Mukanga wa Bubeli: Nzila

U balile ni kuituta mukanga wa Nzila mi cwale u bale litimana ze notilwe kuona, mi kasamulaho u alabe lipuzo ze kwatasi: Nzila ki butuku Butuku bo buyambukela Ha u hata famakusululelo Kipeto wa yambula Ha ki manzila kamukana Kono mangandandila Hona foo ki makuñululelo Hona foo ku teilwe lilaba Ku na ni katwa ka mulilo Famakopanelo a linzila Famaalo a linuka Ku na ni likubu Ze tuba mikolo.

22

U zamaye manzila kaufela U hate mihatelo ya hao yote Kono mangandandila ki mbamba Kelezo ki i li ñwi U fapuhe ha u atumezi maalo Kono pilu ki muloi I tuzi mo ku ñata. Siikuneliso wa hesu, Ki siheta kwalihutu Likatulo za mukuwa Ha li punywi ki mulyani wa yo munsu Niha u hata famangandandila Kuyambula ki mbamba Likatulo kona tebe. 1. Lipulelo ze peli ze twi: 'Siikuneliso wa hesu, ki sikatulo kwalihutu' ni 'Likatulo kona

tebe' za swana kwa taluso. Kakuya kazibo ya hao ya kuli se sibulelwa ki za silelezo ya ncwa ya butuku bwa HIV ni AIDS, u fe kakutala ka za silelezo ye cwalo ni se sisebeliswa kuisileleza kwancwa ya butuku bwa HIV ni AIDS kamanzwi a eza 100 kuisa manzwi a 150 (linepo ki 10).

NI

2. Mukanga wa Nzila u bulela ka za butuku bwa ncwa ya HIV ni AIDS kuba sila se situna

kuluna batu. Kana ki kuli wa lumelelana ni maikuto a cwalo. U fe mabaka a tisa kuli u lumelelane ni maikuto a cwalo kakufa mitala ya ze ezahala mwabupilo kakubapanya butuku bwa nzila ni butuku bwa ncwa ya HIV ni AIDS kaku ñola manzwi a eza 100 kuisa manzwi a 150 (linepo ki 10).

[20]

Tokomela: U alabe i li Ñwi ya Lipuzo za Kalulo B (Makande) Ku ta ba ni lipuzo ze tokwa likalabo ze kuswani ni lipuzo ze tokwa likalabo ze telele za kukandeka.

23

KALULO B Makande (Puzo ya 3 kapa ya 4)

Puzo ya 3

Makande: (Litalo la ka ki Sikuto:H.M. Buiswalelo) Mwabuka ya litalo la ka ki sikuto, kunotilwe timana ye tatama, u i bale mi kasamulaho u alabe lipuzo ze ta latelela: Mawe muzwahule ki kubo ye taba ni kubaba, mi i tokwisa ya katezi buloko ni kwa tokwa kulobala. Lwa kala kutondana a li muñwi ka a li muñwi. Na buza Iñutu kuli Lutangu u kai. Kalabo ya hae ne i tomolisa pilu. A ni taluseza a li; “Lutangu u pamuzwi ki mankoli maabani kakuli na hanile kubulela ‘Baasi'; Kamitondo ni yena u sotelizwe mwatolongo bakeñisa kunanula lizoho kusileleza meeto a hae ha na lindangiwa ki muzwahule. Mowa ki yani ba yo felela ni yena, u tamilwe mawenge bakeñisa kuli ba mu fumani a yendamezi falimota la ndu fo kuhaniswa wa litalo le linsu. Mwala u bile mulalelo wa makatulo bakeñisa kuli u bulezi kuli, “Na wena musata ka nyoko“. Sipula u lobilwe mulala kakuli u natile muzwahule kalubaka. Kalonda ni yena u tamilwe kakuhana kutapisa nja ya muzwahule. (a) Kiñi muñoli ha bapanyize muzwahule ni kubo ye taba ni kubaba. Ñola mabaka a

mabeli a ku bulelisa cwalo. (4) (b) Kazibo yo bile ni yona kuamana ni sikiliti sa henu, talusa swalisano ye mwahal'a yo

munsu ni yo musweu kacenu. (5) (c) 'Ha ku unsufala ku katuha busa', mwaSikuwa ba li: 'The darkest hour comes before

dawn'. Ha u balile timana ye fahalimu u ta fumana kuli yo munsu na nyandiswa kanama ye butuku ki yo musweu. Kono kacenu ki luna ba lu fumani tukuluho ya luna mi kunyandiswa ko kucwalo ku felile. Kamaikuto a hao lishitanguti le li fahalimu li lumelelana cwañi ni timana ya fahalimu kuamana ni tukuluho ye lu fumani. U fe kalabo ya hao kamibamba ye milalu kamba ye mine. (5)

(d) Batu bao ne ba tondahalanga, ne ku ezahala ñi kubona? U fe kalabo ya hao kamibamba

ye mibeli kapa ye milalu. (3) (e) Kabukuswani u fe sa na talusa muñoli ha beile buka ye kuli ki 'Litalo la ka ki Sikuto.' U

fe kalabo ya hao kamibamba ye mibeli kapa ye milalu. (3) [20]

KAPA

Puzo ya 4

Makande: (Litalo la ka ki Sikuto: H. M. Buiswalelo) Kanako ya puso ya mazwahule sifumu sa lifolofolo za naheñi mwasikiliti sa henu, ne li kile za yundiswa mbuu ki muzwahule. Ki kalulo mañi ye ta bapalwa ki ba banca mwatiko ye liteñi kanako ya cwale ya pukelezo ya lifolofolo. U ñole kamanzwi a mwahal'a 250 ni 300 (likepe ni licika kuisa makepe a mabeli) [20]

24

KALULO C Lipapali (Puzo ya 5 kapa ya 6)

Puzo ya 5

Lipapali: (Sinkatana: S. M. Mofokeng) Bala litimana ze tatama ze tokozwi mwabuka ya Sinkatana, mi kasamulaho u alabe lipuzo ze kwatasi: Maswabi ya na bulela a nze a talimezi Maliepezani, wa itemuna mi u bulela a nze a talimezi batu cwale.) Bahesu, lu latehezwi ki sinata, ki mupulusi. Lwa ziba sa na ka eza ni musali yo. Na ni li, lu kuteke ya ile mi lu swalele yo, ya suluzi mali hae. Haiba lu sa ezi cwalo, lu ka ba lu halifisa ya inzi mwabuse bwa libita; u ka bona kuli lituto za hae ha li si ka kena mwalipilu za luna. Lu mu bulaela sika mañi musali yo ya tapa mwabumai bo bukuma fa? Koto ya hae ha ki ye ka fela batu ha ba sa pila mwalifasi: twahako. I likani, (Wa kuza Munyohe ni Masila ba talimana mi ba oma litoho.) Ni batu ba yo muñwi. Na ni lumelelana ni yena. Maswabi: Kamuso lu pata mulena. Kono lu ka ba lu yepela nama feela, kakuli moya wa hae, moya o lwanela bunde, moya o lumela kuli bunde ha bu na kukomiwa, u sa pila mi u ka pila cwalo kuya kuile. Mutala wa hae inge liboni le lihasanya liseli, leo yo muñwi ni yo muñwi ya sa boni mwalififi la nzila ya bupilo u lukela kuhanelela kulona kuli a fumane kutazo, ciseho, mi a libe kwakanya. Bahesu, ha si ka shwa, wa pila, u pilela mishobo kaufela! (Lisila la shetumuka). (a) Mutomo wa puso ya Mulena Sinkatana ne u yemi fakozo ni buiketo mwahal'a sicaba:

Kakuya kazibo ya hao u bapanye Mutomopuso wa Naha Namibia ni mutomo wa puso ya Mulena Sinkatana kuamana ni kozo ni buiketo mwahal'a sicaba. (5)

(b) Kazibo ya hao u fumane makabisapuo a malalu mwatimana ya mafelelezo. (3) (c) Kamaikuto a hao kana u lumelelana ni muhupulo wa kuswalela ya suluzi mali i li

kukuteka ya timezi. U fe libaka le liutwahala kamibamba ye mine kapa ye ketalizoho. (5)

(d) U nope pulelo i li ñwi mwamanzwi a fahalimu a bulezwi ki Maswabi i li a bonisa

kutazo. (3) (e) Mwapulelo ye twi: ' Bahesu, lu latehezwi ki sinata, ki mupulusi. Lwa ziba sa na ka eza

ni musali yo.' Kakuya kamo utwezi kaza mulena Sinkantana, u hupula kuli na ta ezañi kumusali ya bulelwa? U fe kamibamba ye milalu kapa ye mine. (4)

[20]

KAPA Puzo ya 6

Lipapali: (Sinkatana: S. M. Mofokeng)

Bulani ne li mueteleli wa sikwata se ne si na ni mulelo wa kubulaya mulena Sinkantana, u ñole ka mwa na petezi pulao yeo. Mi u fe maikuto a hao kamo bonela mufuta wa pulao ye cwalo kamanzwi a mwahal'a 250 ni 300 [20]

25





26

KALULO A Puzo 1

1. (a) Ki kalibe kapa musizana ya italehile ya si ka ziba kale muuna. (3)

(b) Lisoto ki mbonyi ye nca ye si ka tamunwa kale mi ku bapanywa ni musizana ya italehile ya si ka ziba kale muuna. (4)

(c) Ki kuli ha ba ku lati, kono ba tabela feela bunca bwa hao, mi ha ba se ba

kololokilwe kuwena ni kukuwisa mazwele, ba ku yeuka/kuzwa kuwena, so bizwa ‘second hand’ inge mota. (3)

[10] 2. (a) Mutatubiwa a ame hahulu fataba ya kufa likelezo kukalibe sina taluso ya

mukanga ha se i zibahala. Likelezo li ame hahulu fakufa kalibe kuli a be ni ngana ni zibo ya kukona kuhana kuziba muuna. Kalibe a lemuhe kuli u putelelwa feela kakuli u sa li yo munca kono a sa lumela feela wa itwala mi kasamulaho wa kupepa sa ta ba sina sitose se sibulelwa mwamukanga kakuli ha ku na muuna ya tabela motikala ya ‘second hand’ kapa u kona kuyambula sifanu sa kakokwani ka HIV/AIDS. (5)

(b) Yeo ki mamela ye fiwa ku ya bulelwa za hae mwamukanga kuli ni ha tabela

kapa kusabilaela kakubizwa motikala ya ‘second hand’ ku sa na ni butata bo buñwi bwa AIDS ye si na kuli wa lata kapa ha u lati kapa ha u bilaela ka ze ba bulela batu. (5)

[10] [20]

NB. Yeo ki mutala feela wo supeza ya bonela kuli nzila ya swanela kulatelela mutatubiwa ki ifi

KAPA Puzo 2

1. Kalabo i tokwa kuli mutatubiwa a bonise zibo ya silelezo ya HIV ni AIDS ni zibo

cwalo ya kukona kusebelisa hande kondomu kapa fimindomu i li mufuta wa kondomu ye sebeliswa ki bana ba basizana. (10)

2. Kalabo i itingile hahulu ka mwa beela lika za hae mutatubiwa. Sihulu kakubapanya

butuku bwa VIV ni AIDS kwabutuku bwa nzila bo bubulelwa mwamukanga. Sihulu a supeza butuku bwa nzila mo bu yambulelwa famangandandila fo bu kusululelwa ni famangandandila fo bu yambulelwa butuku bwa HIV ni AIDS sihulu lipulelo ze twi: ‘Wa kona kupanda nzila ya hao ye nca-nca-nca, kono kamuso i ba nzila mi kuba ni mangandandila i li fo ku kusululelwa butuku bwa nzila. Taba ye i bapanywe ni mutu ya ipumanela kalibe ye sali ye nca-nca-nca kono kuyena ku sa fita feela yo muñwi ya shimbile HIV, yani wa pili ha kutela kufita mwateñi ki peto wa yumbula. (10)

[20]

27

KALULO B Puzo 3

1. (a) Libaka ki kuli muzwahule ne i li muhateleli ya na kataza ni kunyandisa wa litalo le linsu. - Yo munsu na natiwa ni ha si ka fosa se siñwi (kunyandiswa ni

kukubyaniswa). - Yo munsu na biziwa “black monkey” bakeñisa litalo la hae le linsu. Ha lika

kuitamulela na tamiwa ni kukenywa mwatolongo. (4) (b) Kalabo i itingile ka mwa ka ñolela muituti kuamana ni mwa bonela kaza

swalisano. U kona kunga kuli ha kuna swalisano ni kufa mabaka a utwahala kapa kubulela kuli kuna ni swalisano ni kufa mabaka a kolwisisa mutatubi. (5)

(c) Niti ki kuli mwalika kaufela haiba ku tatafala hahulu ki peto kwa konda.

Kunyandiswa ni kuutwisa hahulu butuku kona ko kutisize kuli yo munsu a kale kulwanela tukuluho. Kutamiwa ni kubeiwa mwalitolongo hamoho cwalo ni kubulaiwa mwalindwa za tukuluho ni mwalitolongo ne lisupo za kuli lu katuha lu fumana tukuluho. Kubulaya ko ne ba lu bulaya ne li kulahaka kwa mafelelezo i li kwa komu kapa folofolo ye se shwa. I eza cwalo kakuli i mwamandingwe a lifu. (5)

(d) Batu bao ne ba tondahalanga mwalinako zeo, ne ku ezahala lika ze peli kubona,

sa pili ne i li kukenywa mwalitolongo kapa kubulaiwa kamukwa o situhu. (3) (e) Sa na talusa muñoli kalibizo la buka ye ki kuli litalo la yo munsu li swana inge

mutu ya kutilwe ya sina ya mu lata. A libe kafa kapa a kute kafani, kaufela ba mu toile. Mane ni yena yo munsu kasibili u sa itoya yena muñi kakuli ne kuna ni ba bansu bao ne ba yema kwalineku la mukuwa kunyandisa litalo la habo bona le linsu. (3)

[20]

KAPA Puzo 4

Kalabo i itingile feela ka mwa ta ñolela muituti kuamana ni pukelezo ya lifolofolo kono a hatelele hahulu fapukelezo ya lifolofolo. [20]

KALULO C Puzo 5

(a) Kalabo i itingile feela ka mwa ka beela muituti kuamana ni kozo ni buiketo mwanaha

ya habo ya Namibia. (7)

(b) - kupata mulena - kuyepela nama feela - mutala wa hae inge liboni le lihasanya liseli - ya sa boni mwalififi la nzila ya bupilo - ha si ka shwa, wa pila, u pilela mishobo kaufela - kuli a fumane kutazo. (3)

(c) Kalabo i itingile ka mwa ta fela mutatubiwa kakufa mabaka a utwahala a yemela kapa

kuhanyeza taba ye cwalo. (5)

28

(d) Manzwi a bonisa kutazo a kona kufumaneha mwalipulelo ze tatama:

- Moya o lwanela bunde i li moya o lumela kuli bunde ha bu na kukomiwa, u sa pila mi u ka pila cwalo kuya kuile.

- Mutala wa hae inge liboni le lihasanya liseli, leo yo muñwi ni yo muñwi ya sa boni mwalififi la nzila ya bupilo u lukela kuhanelela kulona kuli a fumane kutazo.

- Bahesu, ha si ka shwa, wa pila, u pilela mishobo kaufela! (3) (e) Kalabo i itingile ka mwa ta beela za hae mutatubiwa, sihulu a kumalele hahulu fataba

ya kuli Imushotoki na sa tabeli kubulaya kapa kunyandisa batu sina mutomo wa puso ya hae ha u talusa. (4)

[20]

KAPA Puzo 6

Mutatubiwa u na ni kuhatelela famihato kaufela ye ne i latelezwi ki Bulani kufitela a bulaya mulena Sinkatana mi mutatubiwa a fitise maikuto a hae ka mwa bonela mufuta wa pulao yeo. [20]

29

LINANEHO KA MO KU BONELWA KALULO YA KUÑOLA YA PAMPILI YA 4 Mufuta wa likalabo ze telele/likande; li bonelwa fahalimu a 20. Mufuta wa likalabo ze kuswani ki 10, kusebelisa linaneho ze swana ni kualula ka 2. Likalabo ze fitelela palo ya manzwi ye swanela ha li swaneli kubeiwa famayemo a fahalimu a 13 - 16

LINEPO

20 Kutwisiso ya

timana Kutwisiso ya

musebezi Ze tusa bupaki

kuzwelela fatimana

Kalabo ye ama maikuto a mutu

Kamuhelo ya tunangu to tu

mwalibuka

17-20

U kona kubonisakutwisisotuna yatimana ye ketilwe.

U kona kubonisakutwisisotuna yamusebezi; u kona kualaba za teñi kaswanelotuna ni kabuikupuleli

U kona kufumana bupaki bo buswanela kuzwelela fatimana i li bo buyemela za fitisa kakukolwisisa

U kona kufitisa maikuto a hae a utwahala kuamana ni timana ya balile.

U kona kulemuha ni kuamuhela muñoli mwa sebeliseza babapali, sibupeho ni puo.

13-16

U kona kubonisakutwisiso ye tezi ya timana ye ketilwe, kubonisa zibonyana ya kukona kutoloka kunyakisisa za butokwa ni maikuto kuamana ni sika.

U kona kubonisakutwisiso ye tezi ya musebezi mi u kona kualaba za teñi kamayemo sakata.

U kona kufumana bupaki fatimana bo bukona kuyemela za fitisa.

U kona kufitisa maikuto a hae kuamana ni timana ya balile.

U kona kulemuha ni kuamuhela muñoli mwa sebeliseza babapali, sibupeho ni puo.

9-12

U kona kubonisani kuutwisisa timana ye ketilwe, kubonisa zibo yelikani ya za butokwa ni maikuto kuamana ni sika.

U kona kubonisakutwisiso ya musebezi ni kuli u kona kualaba kaza teñi

U kona kufumana bupaki bo bulikani mwatimana ya balile ni kuitusisa kuyemela za fitisa.

U kona kufitisa kalabo ye supeza kuli ze ñwi za butokwa li hupuzwi.

U kona kulemuha muñoli mwa sebeliseza babapali, sibupeho ni puo.

5-8

U kona kubonisamutomo wa kutwisiso ya timana ya za mwalibuka ze ketilwe.

U kona kubonisakutwisisonyana ya musebezi.

U kona kuama kwatimana, nihaike kuli za teñi ha li kolwisisisi hande.

U kufitisa maikutonyana a hae kaza timana.

U kona kulemuha muñoli mwa sebeliseza babapali ni sibupeho.

0-4

U bonisa kutwisiso ye sa utwahali ya za timana ya ze mwalibuka.

Ha na kutwisiso ya musebezi.

Ha koni kuñola ze amana ni timana.

U palelwa kufitisa maikuto a hae kasibili.

U palelwa kuamuhela bunangu ni tushambwe twa bañoli.

Kuna ni katiso ye tiezi hahulu fatoloko ya mutu yo muñwi ni yo muñwi ni za kuikupulela, baboneli ba musebezi ba si ke ba itekela kufumana likalabo ze lelilwe kale. Mu siye sibaka sa maikuto a muituti.

The National Institute for Educational Development P/Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +64 62 502446 Facsimile: + 64 62 502613 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2005

MINISTRY OF EDUCATION...gilasi ya lampi. Ha felize kumbindana zeo, a nga lika ni kuli pata handende,...

Documents

Transcript of MINISTRY OF EDUCATION...gilasi ya lampi. Ha felize kumbindana zeo, a nga lika ni kuli pata handende,...