Mario Sanna - Antas

89

description

Apo iscritu su romanzu in su 1980. In su 1982 l’apo presentadu a su primu cuncursu de literadura sarda bandidu dae s’ ISRE (Istituto Superiore Regionale Etnografico) chi m’assinnadu su de duos premios. Chie l’at letu l’est agradidu, ma no apo acatadu editore. In su 1997, s’Univesidade de Colonia, in Zermania, aiat bisonzu de testos in limba sarda e lo at pedidos a sos iscritores sardos per mesu de La Nuova Sardegna. Nos semus intesos per telefono cun su professore Mensching e gai est capitadu chi ANTAS est istadu publicadu in internet paris cun Bennardu, àteru romanzu, e cun Istoria Sarda, unu suntu de sa preistoria . ANTAS est istadu dessinidu dae su Prof. Lenardu Sole, de s’universidade de Tatari, su primu libru sardu de fantascienza.

Transcript of Mario Sanna - Antas

- 2 -

- 3 -

Mario Sanna

Antas

Romanzu

editziones montegurtei . nùgoro . 2008

http://www.mariosanna.com

- 4 -

LICENZA D’USO DELLA PRESENTE OPERA

Testo integrale della licenza: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.5/it/legalcode

Legal Code in English:

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.5/legalcode

more infos: http://creativecommons.org/

http://www.mariosanna.com

- 5 -

Apo iscritu su romanzu in su 1980. In su 1982 l’apo presentadu a su primu cuncursu de literadura sarda bandidu dae s’ ISRE (Istituto Superiore Regionale Etnografico) chi m’assinnadu su de duos premios. Chie l’at letu l’est agradidu, ma no apo acatadu editore. In su 1997, s’Univesidade de Colonia, in Zermania, aiat bisonzu de testos in limba sarda e lo at pedidos a sos iscritores sardos per mesu de La Nuova Sardegna. Nos semus intesos per telefono cun su professore Mensching e gai est capitadu chi ANTAS est istadu publicadu in internet paris cun Bennardu, àteru romanzu, e cun Istoria Sarda, unu suntu de sa preistoria . ANTAS est istadu dessinidu dae su Prof. Lenardu Sole, de s’universidade de Tatari, su primu libru sardu de fantascienza. Nùgoro, 24.10.2008

- 6 -

In copertina : Ritratto – Mario Sanna 1981 Progetto grafico a cura di Maoro Sanna

Questa opera ed altre ancora sono scaricabili dal sito : http://www.mariosanna.com Per contattare l’autore : [email protected]

- 7 -

ANTAS

- 8 -

- 9 -

ANTAS.01

Sos minadores de Grumene la mutiant totus Antas, ca pariat una des sas antas chi si pesabant in mesu de sas chessas e mudrecos in sa badde chi dae issas nd'aiant sa numenada.Terra bella, terra grussa. Unu zardinu in tempus anticu, contabat sa zente. Una bidda bi depiat aer, ma si nch'est isperdida e si nd'at perdidu fintzas sa mentovada. Restant petzi sas antas a distimonzas de una crèsia pagana, de su Babay Sardu, su capu, fortzis su primu re de sos sardos anticos. Nd'aiant fatu unu deus e pro issu aiant costruidu un'artare, sos Sardos; unu santuariu sos Fenicos e supra cussu aiant sichidu sos Romanos puru, chi l'ant cherfidu onorare de unu fràbicu superbu. Ma su tempus est coladu e nd'at cantzelladu bidda e lumene. Petzi sunt abarradas issas a lis amentare a sos sardos de cada tempus chi issos puru ant apidu una istoria, una relizione, unu deus chi fintzas sos istranzos rispetabant e adorabant. Issa l'ischiat totu custu, ca aiat letu libros e libros de istorias, ma su mistèriu abarrabat e su trumentu suo fit de non poder cumprobare nudda. Bi cheriat un'opera atenta e passentziosa de isterramentu e una chirca longa de annos e cara de soddu.Nd'aiat prenadu su locu, dae cando fit istudiante in su litzeo de Casteddu e prus e prus dae cando si fit laureada. Sa zente narabat chi fit in chirca de ascusorzos. Chi in totu su facher suo iscopu b'aiat. Pacu b'at mancadu chi non l'aerent imputadu de aer postu issa sa dinamite in unu fossu de su pamentu, de cussu chi bi restabat in su tempiu anticu, pro acatare sa padedda cun sas prendas, cubada comente si contabat chi fachiant sos anticos. E gai la mutiant Antas, ca fit bella istrizile e superba che i cussas antas, chi si pesabant liberas, galanas, isfidande su tempus e sas temporadas in sa badde solitaria. Ca non fachiat che faveddare de Antas, narabat cussu pazosu de Luca, chi la rimproverabat de esser bella e frita che i cussas colonnas de marmaru. Issa l'ischiat chi si la fit inghiriande dae meda, ma non l'aiat mai dadu cara. Non li podiat suportare sa superbia chi aiat de istudiante in sientzias modernas eletronicas. L'aiat a paris de unu unu roboto, e li dabat fastìdiu fintzas su lu bider, bassu e grussu e cun una cara de pica in ziru, mancu esseret su mere de sa bidda. E totu custu ca fit unu benestante, chi si podiat permiter de istudiare in una universidade terramannesa. Sa mama de issu non fit andada a irmulata e tzicoria, che i sa sua, pro nche lu pesare e pro l'istudiare. A lu suportare bi cheriat corazu, mescamente como chi b'abarrabat totu s'istiu, zai chi s'iscola fit serrada. Antas sos istudios si los aiat pacados cun su miseru balanzu de minadore de su babu e de pustis, cando nd'aiat prus bisonzu, cun sos duos soddos de pensione,dae cando sa silicosi l'aiat apredadu sos purmones. Fint tempos metzanos tando. A minore sa gherra e sa miseria de sa povera zente. Su babu e sa mama si l'ant bida naschinde, unicu frore, frore de lizu, chi nche fint antzianos e iscretidos. E comente unu frore de iscrarèsia l'ant bida fachendisi manna in mesu de tantu patimentu. Dìlica dìlica, pariat biba pro meraculu o pro iscummissa. Che i s'iscrarèsia si pinnicabat a sos bentos de sa malasorte, ma che i s'iscraresia non s'est mai rucrada e a manna at ispartu sos frores de sa bellesa sua, a ispantu e bantidu de sa bidda. Sa gherra. Su dinare fit pacu; sa roba mancabat. A tempos suos, cun sa mama essiat a berdurare e a carrare linna dae su monte, in istiu pro s'iberru. Fit note manna. S'iscuricore dominabat soberanu in cada zassu. In sa ziminera duos ramos de chessa, a ruche postos, teniant lamentosos; e li narabant focu. Sa trìpide impicada a un'ala mustrabata a cada framichedda sos tres pedes nigheddos pìchidos, istirandelos a si los aframiare. Tzia Duminica rasande, cun sos bratzos supra sas ancas istracas e ispaparadas istabat in chirca de si las caentare. A s'atera ala, tziu Batista, su maridu, aiat dichiaradu gherra a su zigarru, chi non tirabat e allutu no abarrabat unu mamentu. A cando cun unu titone, a cando cun una bràsia tentabat de si facher, comente cada sero, sa pipada. A manu destra supra duos furreddos a muru, una candela a ozu zuchiat su luchinzu mori mori. Palas a sos furreddos, Luchia, a libru in manu, za fit istudiande, sèida in s'iscanneddu, sos cartollarios supra sa cadira. Tzia Duminica dae cando in cando ghetabat un'ocrada a cussa fiza e a pustis arziabat sos ocros a chelu. Non bidiat si no est sos petzos de sa coperta grogos de fumadicu e torrabat a rasare, lastimande in coro suo, a sa muda, s'intellizentzia de sa fiza chi non aiat sorte.Intendiat s'alenu pesante de su maridu chi

- 10 -

s'ustinabat a facher tirare cussu mesu toscanu. L'aiant zubiladu s'annu e galu fit in s'isetu de sa pensionedda chi s'aiat sudoradu. S'aiat zai pompiadu un'iscredda, a furriu de sa bidda. Tziu Perantoni non la fachiat prus e su tròliu fit cucuzadu de rubu. Pro issu e pro sa familiedda li podiat bastare, chi l’er comporada o picada a fatoriu. A issu non lia podiat negare pro s'amichentzia de Luchia cun sa fiza Fiorentza. Nessi sa berduredda e carchi frutora nche l'aiat tirada.Fit Fiorentza s'amica corale de Antas, ecante prus antziana de issa. Pesadas paris in su matessi bichinadu, sennorina s'una, terachedda imperzadora s'atera. Tziu Perantoni la pacabat cun su recatu e cun carchi punzu de recotu e, a bortas, unu punzu de casu. La manteniant in domo prus che pro ateru, pro facher cumpannia a sa fiza, unica femina in mesu de tantos frades, e che fiza la tratabant, de bona manera. Fint sos unicos chi sichiant a la mutire Luchia, antis Luchiedda, amentandesi semper de cantu fit debile e minuja a minoredda. Sos frades de Fiorentza, mannos e minore, aiant ateru de pessare pro aer tempus de si firmare a zocare cun sa sorre; grassota, bene prantada in ancas e in costazos, de cara bella a tritzas longas, si colabat su empus istudiande. Pro cumpannia aiat a Luchia, chi fachiat galu s'iscola elementare e Fiorentza belle pro intrare a su litzeo. L'aiat che allieva, azudandela in sas fainas de iscola e, cando no aiant de istudiare e fint solas, si la sediat a in antis e li contabat de sos istudios suos, de sos libros letos, chi aiat in domo, ca los aiat dassados unu canonicu, chi in cussu dominariu s'aiat coladu sa bida. Li fachiat letzione de istoria e li faveddabat de grecu e de latinu. A buca aperta, a uricras ispartas, l'ascurtabat Luchia, bisionade, a cros apertos, de sardos nurachesos, marineris e gherreris, batallande cun sos fenicos contra a Punicos Romanos. Bidiat tropas de sordados istranzos in terra sarda, bennidos da innedda a furare sas richesas de sa zente isulana, iscavande in sas minieras de Grùmene, Gospene e Bacu Abis a si nche picare prendas e metallos. E unu ranchiore mannu l'andabat creschende in coro, buddinde in su sambene contra a cussos malaitos invasore e isfrutadores de su sudore anzenu e malaichiat cuddos sardos viles chi si sutamitiant. Ischiavos sardos e istranzos intrabant a morrer de gana e de fadicu in sas gallerias chi s'imberghiant suta sos montes sulchitanos. Nch'essiat tzecos e malàdios a nche tirare sos corzos in foras, pro no impestare sa gallerias e sos putos cun sa martzas issoro. Produiant richesa pro zente istranza, bennida da s'atera ala de su mare. - E, si beniant oje! Sos ocros nche lis diat tirare. - Oi,oi, Luchia! Bi sunt oje puru e los mutint liberadores. E oje che a eris, e cras puru, si sichimus goi, si nch'ant a picare sa Sardinna a cantu a cantu o l'ant a ocupare cun sas bases militares, pro nos difender, narant! S'Isuala fachet comodu, in mesu mare posta comente est. Ma ite ti so narande? - Li torrabat Fiorentza - No est de custu chi fimus negossiande. Sunt cosas prus mannas de nois, chi las decretant in aterube, in Terramanna. Torramus a contos nostros.E sos contos sichiant. Torrabant sos sardos a gherrare contra sos invasores in terra e in mare. Sas antas fint una tzitade. Populos de cada ratza beniant a iscambiare mertze de cada zenia in cambiu de metallu. E totus fachiant sa firmada in su santuariu a bi dassare un’ amentu. Fenicos in antis, Punicos a pustis cun s'issoro mercantzia e carchi sardu, ghirande dae s'Ezitu, nche dassabant unu fermalliu, unucarrabusu deoro de preda de balore pro grassias retzidas. Artistas de talentu la mudabant cun istatuas de bellesa ispantosa. Punicos e sardos, a pustis de tantu tempus de disamistade, traballabant unidos e unidos campabant s'unu a s'ateru mantenende su rispetu. - Sa Sardinna at custu de particulare - li contabat Fiorentza - aunit sa zente diferente de ratza e de allega. Populos de cada casta finint pro diventare petzi sardos, chene peruna diferentzia. Sa nostra est una terra chi si fachet amare. Chie arribat, si firmat e bi ponet radichinas. Pro custu semus gaidiversos dae bidda in bidda; ma totus sardos semus, dae costa in costa. E contabat, contabat cun fervore. S'istoria antica e sa presente si la sentiat in coro e dae coro la contabat a cudda creatura, chi l'ascurtabat chene narrer nudda, chene perunu tzìliu, chene perder una paragula. Ateru che istoria istudiada in iscola! Custa chi fit intendende, custa eja fit cosa biba e palpitante. A sos primos calores de s'istiu tramudabant a sas pasturas muntans sos pastores de tziu Perantoni. A sa tundimenta falabant totus sos familiares; adobiabant sos lacanarzos e fit festa manna.Antas cun su babu e cun sa mama fint semper chircados pro dare una ghetada de manu. B'aiat de preparare a prander pro totu sa cumpannia. Su babu nch'aiat perdidu sa manu a tunder, si mai puru bi l'aerent imparadu. Issacabats sa lana e garrigabat a sos carros pro nche la ghirare a bidda. Lùchia e Fiorentza dassabant facher. Solas solas s'istresiabant. - A ube ant a esser andande. - Dimandabat cada annu tziu Perantoni.

- 11 -

- Galu ses a l'ischire. Bae e bidelas in mesu de cussos muros derrutos o zocande inter un'anta e s'atera. Galu a conoscher ses sa passione de fiza tua pro sas cosas anticorias. - Paret chi la siat atacande fintzas a sa mea, povera criadura! - Comare Dumi', non bos lamentezas: azes una fiza ch'at a facher ischintziddas in bidda e in fora pro s'intellizentzia chi tenet. - Lastima de intellizentzia pérdida, si non mi creschet sana e bona. - Bona za est bona e ubidiente. Pessande bi sezis a non li secare sos istudios, datu chi la bido gai interessada e istudiosa? - Oi coma', sos istudios lios est secande sa malasorte. E cun cales benes l'apo a pacare sa pesone in Bidda de Crèsia? - Deus b'at a pessare! - Si non bi pessat deretu, pacu b'at ite pessare. Za l'ischides chi ocannu at finidu sas elementare. - Coma', a printzipiu totu paret difitzile. Sos libros non l'ant a mancare. Bi sunt sos de sa mea e una manu issa puru lia at a dare; chi non nde det aer bisonzu. Pro sa domo, non b'azes sa sorre de connada bostra cojubada a Bidda de Crèsia? Ello, unu letu non lu det aer, coma'? Pessadebos bene. E tzia Duminica pessande za bi fit pessande dae meda.Lùchia cun Fiorerntza, in tantis, istabant compudande cussos restos. Sa manna, colliat cantos de terra cota e lo mustrabat a sa minore,chi li poniat fatu, passos cantos fachiat. - Custu est romanu, si biet dae su colore e dae s'impastu fine e bene traballadu. Est terra fine, bene purgada e traballada cun su tòrniu. Custa est fenica o punica, o gai mi paret, a ocru. Custu ziziu est nurachesu securu. Mira comente est luchidu e nigheddu a ala de intro e de impastu amesturadu a carbone e predischedda minuja. Non zuchet perunu sinzale pro lu poder classificare o pro nde istabilire su tempus chi l'ant fatu. Ma est importante su propiu: cheret narrer chi inoche, in antis de totus, bi sunt colados issos. Beniant, mi pesso, a su santuariu de Babay mannu, su Babu de sos Sardos o Sardus Pater, comente l'ant mutidu sos romanos. Fit un deus gherreri e grandu cassadore in tempos de pache. Custu apo semper intesu contande dae sos mannos, ca non l'apo letu in perunu libru e galu est de comprobare. Si sichimus a zirare, as a bider chi acatamus zizios de tempos neoliticos, de s'edade de sa preda, comente t'apo semper contadu. Ego mi pesso chi issos apent costruidu su primu artare in tempos prus anticos, ma custu puru est de probare. E sichint a zirare, a furdichinare fintzas chi Fiorentza buscat unu cantu de preda nighedda, luchente che bridu. La mustrat a Lùchia e li narat chi cussu est bridu, ma bridu naturale chi si narat ossidiana - Lu bies? Paret bridu e bridu no est, ma secat totu. Sos neoliticos ... - Chie fint sos neoliticos? - Chie fint? Sos omines primarzos. Sos omines de s'edade de sa preda, cussos fint sos neoliticos e custa fit sa preda chi manizabant. Ello ube credes chi istabant? Fintzas inoche, in custas baddes, in custos montes e in totu sos montes sardos ant abitadu sos primitivos, chi galu non conoschiant metallu. Impreabant custa casta de preda, de bridu vulcanicu, pro si amaniare sos trastos, armas e lepas. Custa est una frichinia, ma in unu monte s'acatat a codules mannos. E Luchia l'ascurtabat e pompiabat, incantada de totu su chi ischiat s'amica corale e li contabat. - A ite non ti faches a mastra? - Li dimandat. - S'istoria l'aias imparada bene a sos pitzinnos cun sa passione chi tenes, non che a cussa istria de sa mastra mea, chi cheriat a puntinu cada pazina de su libru, mai in sa bida nd'aeremus cumpresu. Non fit bona ne a la contare ne a l'ispiegare e pacu gana bestiat a l'imparare. Si non fit istadu pro tene, mancu ego nd'aia bocadu pede. Contada dae tene, za mi paret bella e apassionante. Ma Fiorentza zuchiat ateros grillos in conca. Archeologa. Archeologa si cheriat facher. Cussos pacos restos chi bidiat, fint ruinas de de anticos isplendores. E a s'antica bellesa lo cheriat torrare. Iscavare cheriat. Iscavare in cussas predas, in cussas matas. Bocare a campu sos tosoros cubados. - As a diventare rica. - Non sunt tesoros in dinare o oro, ma distimonzos de s'antica tzitade, de Metalla, si est beru su chi sos istoricos contant o de un'atera bidda de sa cale si nd'at pèrdidu sa fentomada. Sa tzitade sacrada de Babay Sardu. Ant a benner dae locos istranzos a la bider; e in Grùmene unu museo cherzo a remunire e ponner in mustra sa roba bella, sos bellos trastos chi b'ant a essire a pizu; cussos chi oje sunt tutados suta custos crastos e in mesu de custas tupas.

- 12 -

- E a mime, a mi pones a los bardare? - A diretore ti ponzo, a diretore, si s'abera s'ispera chi apo in coro. - Pro diretore bisonzat de istudiare! Sa bidditzola deGrùmene, in sos bisos de Fiorentza, nde depiat benner trasformada. Una tzitadedda depiat diventare cun butecas e tzilleris de lussu. Palatos e albergos depiant costruire pro acollozire sos furisteris bennidos da innedda. Antas podiat ammirare sa colonnas chi pessabat esserent de marmaru e chi si pesabant a chelu dae sas tupas de rubu e de chessa. In costas de monte, eliches e chercos e matas de murta e de chessa fint bellos a los bider in tintas barias de birde, a cando cotu, a cando bell'e e grogo, a cando birde porrale. E su gardureu in sas pasturas pesabat a su sole sas pandelas suas luchentes biaitas supra sas fozas de ispinas. Sos urtimos frores de ghirielle e sa tupas de frores de santu Zubanne, e grogos e libidos, prenabant de bellosnuscos sa cussorja, isparghendesi in s'aghera firma de su mese de lampadas. Sa badde falabat dae sos montes e s'isterriat a in antis suo e in gai torrabat a artziare in costa de su monte frontaleri. Sas chimas de sas arturas si poniant fatu,istresiandesi fintzas a cunzare innedda s'orizonte. In sa fantasia de Luchia bi mancabat petzi su mare pro facher de cussu locu unu paradisu de ortos e zardinos, parados dae sos bentos e inghiriados de chercos seculares. - Inoche b'aiat una bidda, fortzis non meda manna, ma importante. Non podiat esser Metalla - li torrabat Fiorentza. - Da inoche su mare est tropu innedda e inoche non si traballabant sos metallos. Custa depiat essere una bidda sacra, una bidda santuariu. Beniant da innedda sos Sardos, bestidos de peddes, pro adorare su Babu Mannu, chi los aiat guidados in tantas batallas, in trra e in mare, cando fit frorinde sa cultura de sos nuraches. Beniant a pedire grassias, cando sos romanos malaitos si fit apropiados de sos campidanos. In s'umbra ‘e s'ozastru mannu, pacu prus innedda dae su cubile, sos omines tundiant e sas feminas preparabant a prànder. Fit die de traballu e die defesta, de zente alligra campanniola. Luchia, ritza in mesu de sas antas, cun su bistireddu biancu chi li falabat lìsiu dae coddos a pedes, pariat issa puru una colonna minoredda e cussa carichedda bene fata fit simizante a una istatua supraun'arula marmurada Fiorentza, pesande sos ocros dae nche collire unu ziziu, la biet che incantu e mutindela li narat: - Luchi', pares un'anta tue puru posta in mesu. Issa si bortat e li mustrat unu risicheddu serenu in pessu in pessu ispuntanteli in labras. - Oi chi mi pares un'istatua antica, una serbidora de Babay. Pares una dea. Tanto a Luchia nche l'iscapat unu risu alligru, contazosu e ambas rident che duas bachianas a su primu amore.Cussa boches, cussu risu, cussas caras, los aiat intro su coro. Cada pianta, cada preda fit un'amentu. Amentu galanu de pitzinnia, prus bellu che mai, in su lucore de sa fantasia. Non paret beru comente, bestida cun una camisedda, una fardetedda,nobas petzi de fatura, fit andada sa prima borta a Bidda de Crèsia. Sas iscarpitas e bia zuchiat nobas; comporadas a bufu dae sa mama. Sos libros de Fiorentza, cartollarios de Fiorentza e Fiorentza in coro, in domo de sa tzia. S'iscola media. Unu bolu de runchines innedda. Sas cumpanzas, tantas mariposas in unu campu froridu.Non paret beru! S'innonsentzia de criadura.

http://www.mariosanna.com

- 13 -

ANTAS.02 Su bindichi de santugabine si presentat a su zinnàsiu de Casteddu. Alligra che pasca, runchine passizera, cun su bestire a frores e ufrones a sa moda de Bidda de Crèsia, unu capeddu in conca. Biet sos istudiantes in caminu negossiande e ridende, cun carchi cartollàriu in manos. A duos, a tres, in tropa s'afilabant a su portale, omines e feminas totu paris. Nde biet falande dae su tranvai e calicuna, acumpanzada dae su babu, chi falabat dae sa betura. Cun sa bussia, sa chi l'aiat dadu Fiorentza, ca issa puru l'aiat impreada a tempus suo, prena de cartollarios, diàriu, pinna e lapis, si nche impostabat sola e sola abarrabat in sa corte de iscola, a un'ala. Sas collegas li fint a serente petzi ca fint in sa matessi corte, in bestes nobas nobas, a fardetas longas, lìsias, istrintas istrintas in chitu e in cossas, chi pariat chi li las aerent cosias supra sa carena, sas camisas bene sestadas, chene tanta biabilocas, lis falabant in petus apizicadas a sa carre, cuzicande chene cubare nudda; e si carchi mallieda zuchiant fit fine e de bona fatura; si notabant deretu pro esser tzitadinas; sos pilos secados curtzos a sa moda moderna o longos, liberos falande in palas fachiant de cussas bachianeddas de primu bolu tantas figurinas de zornale, de cussas chi fintzas Antas aiat amiradu in Grumène e disizadu cun totu su coro. Sas pitziannas casteddajas a negossiu, cun amicos e amicas ridiant trancuillas, chene peruna timoria o riverentzia de s'iscola presente, che s'esseret domo issoro e semper l'aerent abitada. In un'angrone de sa corte, grustios de pitzinnas mudas e serias fint acumpanzadas dae mamas e tzias a mudacore e issallu. Essit unu professore pili canu e s'ammudat sa folla presente. Mutit sa prima B: - A pianu terra, a destra intrande. Unu grustiu de istudiantes si ponet in motu e a sa muda intrant a s'iscola, cun tanta seriedade chi pariat esserent in una tzerimonia. E intrant totus a classe a classe. Antas restat urtima e sola. Tando s'avantzat e dimandat, a unu chi li pariat unu professore, cale fit sa setzione sua. - Chie ses? Ite ti naras? Beni pompiamus in sos afissos. Billu su numene tuo: prima A, a destra s'urtima aula-. Andat, tocheddat e intrat. - Bonas dies. Una trintina de miradas fint pompiande a issa e si zirabant, sichindela cun sos ocros in su mentras chi andabat a si seder in unu bancu bodiu. Deretu unu pisi-pisi aiat trasformadu s'aula in unu moju. "Una bidduncula est!", si nch'intendet craru craru. Su professore, pesande sos ocros dae su rezistru, li dimandat cuja est e da ube beniat. - Dae cras in orariu, mi racumando. Antas, ritza che canna, ascurtabat fachende chi eja cun sa conca e ruja in cara ca sas cumpanzas, chi si fint bortadas, la fint iscuadrande dae pedes a conca, ridendesinde. - Una bidduncula est. Una bidduncula in classe nostra! Bella molente at a esser! Antas istringhiat de dentes pro s'arrènnegu, ma non lis rispondet nudda e si sedit. A s'essida sa cumpanzas si saludant a pare; no una chi l'aeret dadu cara. Cando brinchiat su cantzellu, sos collegas de su litzeo si li parant de fronte. - Cuja ses? De ube ses? Ite ti naras? In cale classe ses? Ub'istas? Pariat chi non b'aeret apidu atere si no issa. Duos, chi l'aeret cherfidu o no, l'acumpanzant a domo. Chene dare a bider su fastìdiu chi li dabant, lis rispondiat seria, caminande a passu lestru, ghetande a cando un'ocru a un'ala a cando s'atera. Bidiat sas cumpanzas de classe, chi fachiant su matessi caminu ma colabant a s'atera banda, chi la fint badiande cun ocros de imbidia. Ite est istada? Unu mamentu e fit torra in domo sua, setida in sa cadira cun sos cubidos supra sa mesa e sa conca in manos: no ischiat si a prangher o a rider. Fit prus sola che mai. Cumintzant sas lessiones e cumintzat s'istudiu a modu suo. Mai una pazina chene leta, una poesia no imparada a mente o istudiada in sa sustantzia sua, una faina chene fata. S'aiat iscontzu sas tritzas, aiat postu a banda su capeddu, ma sos bestire nono, non si los podiat cambiare, ca non nd'aiat ateros. A s'intrada carchi cumpanza aiat cumintzadu a la saludare, ma su bonu non si trateniant dae su narrer o pessare: - Arribat sa bidduncula! - E petzi cun sas biddaresa che a issa si trateniat a negossiu in antis de intrare a iscola.

- 14 -

Sas primas fainas in classe. Sas cumpanzas chircabant libros e gramaticas a sa bida irada, s'iscambiabant sos parreres s'una cun s'atera pro si securare si sa bortadura de sa versione de latinu o de grecu esseret zusta. E semper allegabant a boche bassa pro chi su professore non las aeret intesas. Issa in s'urtimu bancu, sola che fera, iscriviat a sa muda, cunfrontande su bocabulariu e fachende. Colabat su professore dae cando in cando in mesu de sos bancos e totu su pisi-pisi si truncabat pro incantu. Cando si firmabat a serente suo, si lu pompiabat in cara chene peruna timoria. Sa mirada sua e de su professore s'adobiabant e a issu nche l'essiat unu risitu in labras, comente a narrer: nos semus cumpresos; andat bene; e sichiat su ziru peri sos bancos. Sas cumpanzas, assustradas, imberghiant libros e gramatica e su professore pariat chi aeret fatu binta de no aer bidu. No istabat a urtimu a cunsinnare su fozu cun sa faina concruida. - ai finidu? hissai ite at fatu! - Nabat sas primas bortas sa cumpanzas. - Zai finidu,biada! - Narabant a pustis. Su traballu suo non fit su menzus, ma de sos menzas, puntuale, costante, semper in mezoria. E galu non l'aiant mutida a unu porrogu. Cando sos professores anuntziant chi dae s'in cras aiant cumintzadu a tastare su brussiu de sa classe in sas materias de tennere a mente, su bonu de sas cumpanzas sunt abarradas pessas. E s'in cras calicuna s'est intesa male o gai narabat. Su latinu e su grecu non fint fatzile a masticare. Bi cheriant dentes bonas e mente firma. E gai cando su professore mutit: - Chie cheret esser sa prima? - Totus si sunt pompiadas in fatza, s'una narande a s'atera: Bae tue. Issa, muda, isetabat. Como fit s'ora de mustrare chie fit sa bidduncula e chie sa molente. Mudas che croca, biancas in cara, a ocros ispaparados, isetabant chi calicuna s'esseret presentada. Si pesat manna e a boche crara: - Benzo ego, si cheret. Si bortant totus. Chie fit sa corazuda? Antas! Sas ocradas si bortant in miradas de ispantu, incredulas. - Beni tando; bidimus cantu pesas. Arta, a passu securu, s'avantzat. In s'aula non s'intendiat tziulu. Petzi ocros ispaparados. E su porrogu fit a crama risponde, chene perunu isballu, chene perunu dubiu. S'ora colabat, una dimanda poniat fatu a s'atera. Antas, a boche crara, che si l'esseret leghende in s'ora, rispondiat chene impedimentu perunu. - Bido chi ses bene prantada e chi as istudiadu. Sichi gai e andamus de acordu. Bae a postu como. - Li narat su professore ponende fine a su porrogu. Sas collegas, chi si fint rasserenadas ca su periculu l'aiant superadu, si torrant a amudare. In ocros si lis leghiat sa timoria e s'imbidia. Issa torrat a su bancu a conca arta, cuntenta, ridendesinde inter issa matessi. In mesu de tantu mudighine si pesat sa boche de su professore e s'intendet numene e sambenadu de un'atera istudiante. A sas ateras nche l'essit s'alenu de chie si l'at iscampada da unu periculu presente. Sa destinada andat a su porrogu. Rispondet a tretos, a tocos pasados, chircande de amentare su de narrer e mirande sas cumpanzas si la podiant azudare. Sonat sa campana ca s'ora fit finida. - Bae, bae - li narat su professore. - Sichimus su porrogu un'atera die -. E s'atera die podiat esser s'in cras. Unu lampu, unu nudda e totu su zinnasiu nde fit prenu de sas balentias de Antas. Fintzas sos professores cambiabant chiza e boche cando la mutiant e cando rispondiant a su saludu suo. A s'essida una cumpanza , bene bestida che ite, piliruja e ocrigatina, si li ponet a costazos e si cumplimentas cun issa pro su bellu porrogu fatu e ca aiat sarbadu sas ateras dae fastizos mannos. - Nos depes perdonare,- li narat - fortzis semus istada tropu fritas cun tecus. Non ti conoschiabamus. - Non mi conoschiabazes chie? - Ego, sas cumpanzas. - Tue? Ego no apo nudda contra a nemos, ma tue, allega pro tene. Dassa sas ateras e fotzis nos cumprendimus mezus. - Ego, a la narrer zusta, mi dispiachet de non t'aer dadu cara dae deretu. Ma si cheres podimus esser amicas. Podes benner a domo. Isto in Prata de Yenne. Como depo fughire ca mi sunt isetande in betura. Adiosu! - E l'istringhet sa manu. -Adiosu! - Rispondet Antas e si l'aperit su coro e su risu in labras. Non fit prus sola: una cumpanza l'aiat buscada.

- 15 -

Fit essinde dae su cantzellu, cando Bobore, unu collega de un'atera classe, si l'acurtziat e la saludat: - B'at unu bellu tzinema custu sero, a benis? Dae cando si fint adobiados una prima borta in sa corte de iscola e si fint negossiados setidos in una costana, liu narabat semper e semper fit chi nono. Essiat peroe cun issu e cun ateros a passizare in sa carrera de Roma. Non fit mai sola. Carchi atera bidduncula bi fit semper cun issa. Sas casteddajas, tzitadinas, la fughiant che i sa peste. Las adobiabat a passizu e a malagana nche li porriant unu cantu de saludu, fritu fritu, che i comente lis esseret costadu. Caderina, sa cumpanza pili ruja, b'essiat pacu e fit semper acumpanzada dae sa mama o sa tzia, cando non fit cun su babu. Carchi borta l'aiant mutida a si picare unu cumbidu in su cafè Si mirabat sas cumpanzas, pomposas e galanas, in sos bestires a sa moda, ridende e brulletande in cumpannia. Cun issas non fit mai essida. Mai nemos chi l'aeret naradu ptru o issi. Sa die, a pustis de su bellu porrogu chi aiat fatu, atzetat s'invitu de Bobore. Unu tzinema si l'aiat peri meritadu, si pessabat. Si ponent s'imposta pro su sero a sas tres e mesu. Fit tropu cuntenta pro si negare cussu ispassiu. Fit bella s'istoria chi mustrabat sa pellicola e si la godiat a ocros ispaparados. Su cumpanzu fit comente non b'esseret. In su mutricore de sala, in su prus bellu de s'istoria filmada, s'intendet una manu falandeli a sa cossa e a ispreu s'est dereta ischidada, torrande a cosa de custu mundu. Azicu nche tratenet una boche e deretu cun sa sua curret a si dogare cussa manu anzena e indiscreta. Fit sa de s'amicu. Si la catzat de malu grabu e chircat de torrare a si fissare sas mazines chi curriant supra s'ischermo. Ma su coro li cumintzat a tocheddare e non si sentit prus trancuilla. Non resessiat a si calmare e si bortabat de continu a si badiare s'amicu. Milli pessamentos li curriant in sa mente. S'intendiat sa cara brusiande in focu. - It'as? Non t'est piachende su contu? - No, no -. Ma sa calma nche fit perdida e perdidu su filu. Timende e in s'isetu chi s'amicu l'aeret torrada a tocare, no ischiat a ube si dare. Non chi non l'aeret fatu piachere, ma fit in gherra cun issa matessi interi su chi li detabat su coro e su chi li proibiat sa resone. A ocros e uricras paradas, cando s'intende sa manu de su cumpanzu chi li fit chinghende sas palas, cada mermu si li paralizat, ma deretu si pesat tetera che berbere: - Essimus. - Como? Su tzinema no est finidu. - Essimus. No istat dialudande e s'aviat. Bobore li ponet fatu. Casteddu fit una prenda luminosa cun milli lampadas in s'iscuricorede su mese de nadale. S'incaminat a passa lestru. - Ma it'as? - Li dimandat su cumpanzu allestrande su passu e chircande de li picare sa manu, chi issa li rifiutat a iscutzinadura. Fint artziande in sa iscalinas de santa Crara. Sa luche fit paca e Bobore la firmat detzisu, agantzandela a unu bratzu. - Si podet ichire ite est chi as? - E chircat de l'ispingher a l'imbarare a su muru, in cherta de si la basare. Antas si sentit sas fortzas mancande. - No,no.- Li bochinat disisperada. Ma issu si l'aiat chinta totu cantu e l'istampat unu basu interi sa conca e sos coddos. Antas li prantat sa manos in petorras e cun totus sas fortzas chi li fint restadas, nche l'ispinghet a tretu chi pacu b'at mancadu no esseret rutu. Si li torrat a parare de fronte e li bochinat: - Ma ite ti credias ... - Ti credia prus onestu. - E fachet pro si nch'andare. Bobore la mantenet. - Dassami. Dassami andare. - E la dassat. - Totus uguales, custas biddunculas. In antis si fachent bidere totu zeniosas, a pustis, ti bocant sas farrancas. - Ego non t'apo fatu bider nudda. Ti credia prus onestu. Un'amicu e basta; non goi. - E s'aviat in sas iscalas, lestra fughinde. - Iseta, t'acumpanzo a domo tua. - Nono, nono. Non nd'apo bisonzu. Su caminu lu conosco. - E sichit a fughire.

- 16 -

Bobore abarrat che cacadu e in unu nudda non la bidet prus. Antas aiat finidu de andare a tzinema cun sos cumpanzos, si podet narrer chene mancu aer cumintzadu. Atera borta b'est torrada, ma cun sa fiza de sa mere de domo o cun sa cumpanza piliruja acumpanzada dae sa mama. E semper andabat a primu sero. Sola in s'aposentu a libru in manu bidiat su mare. Sas naves a bela ispartas, garrigas de cada mercantzia, arribabant e moghiant. Fenicos e punicos si los figurabat in sa mente baratande su frutu de su traballu issoro cun sos mercante nurachesos, falados dae sos montes, luchentes che brunzu, garrigos de cada gràssia de deus chi sas terras muntanninas produiant.

http://www.mariosanna.com

- 17 -

ANTAS.03 Bi l'est chèrfidu su litzeo in Casteddu pro l'apèrrer sos ocros. Sos bestires foras de moda. Su risu befulanu de sas cumpanzas. Tando eja chi s'abizabat de sa misèria de domo sua. Mai unu soddu pro unu correddu de carapinna, pro si pacare unu tzìnema. Mama e babu patinde in Grùmene pro cuntentare a issa; pro unu puntillu; pro una punta de onore; una ispera. Sa fiza laureada. Tantas bortas fit a puntu de piantare totu. De torrare. Sas lìteras de sa mama, iscritas dae Fiorentza, li torrabant a bestire corazu. Masticande benenu, sichiat sos istùdios, pacande sas cumpanzas arrogantes cun su gustu de unu pòrrogu, cun unu bellu votu. Petzi sos cumpanzos fachiant a gara pro istare cun issa. Sos prus onestos li pediant de istùdiare paris; àteros li fachiant propostas pacu galanas o la tentabant cun milli inghìrios. L'invitabant a andare in goi e in gai, a andare a ballare, a passizare. Issa, innossente che i sa maria, za crediat a totus, fintzas chi Bobore non l'aiat iscaddada. Dae tando badiabat bene cun chie essire sos seros. Fintzas in cussu maletratada, chene àer una cumpanza a si cunfidare, a s'isfogare. Isetabat sas dies de festa, cando ghirabat a Grùmene a si facher pastas de negòssiu cun s'amica corale. Cantas borta s'at pessadu comente fit istadu mezus si si fit fata a mastra. Nche l'aiat finida in presse e aiat cumintzadu deretu a traballare. Fiorentza non aiat chèrfidu. Su litzeo bi cheriat pro issa, su litzeo. A pustis s'universidade. E como nche fit a curtzu e depiat sichire. Su professore Ferrutzu, chi s'interessabat in pessona a sos iscavos, fit moghidu da un'ora e passa. Sos allievos fint galu labande sos repertos de terra cota chi fint essidos a campu su manzanu, labande sos zizios, comente los mutiat sa mama, e sas predas bocadas a pizu, ma cun su coro fint zai pessande a tucare. Sos operajos aiant remunidu sos trastos in sa barraca e si nche fint ghirados a bidda. Zulianu e Baleri fint pro intrare in machina in cussu mamentu. Petzi Luca fit foras, a curtzu a issa. Antas, setida in una preda a serente, fit mirande su traballu fatu e su fràbicu de su tàmpiu, chi a preda a preda fit torrande a s'isplendore anticu. Cada preda andabat seperada, controllada, collocada a su postu chi pariat zustu. Chircabat de si figurare in ube andabant sistemadas sas istatuas chi fint essidas a campu. Cale postu e cale funtzione aiant sos trastos de brunzu e ràmene e cale cussos de terracota. Ube fint depositados lanzas e armamentos bàrios acatados in cussu locu. Peruna duda pro s'iscrita: cussa andabat in su frontale. Oramai non b'aiat duda peruna: su tèmpiu fit dedicadu a su deus Sid, comente lu mutiant sos Fenicos; a Babay, comente li narabant sos Sardos de tempus anticòriu; a Sardus Pater, a la nàrrer a sa romana. Su professore Ferrutzu nde fit prus che securu e sas iscritas, imbentas in su locu, lu cunfirmabant. Su professore depiat àer resone. Ma pro ite Sid? - Si dimandabat issa. Una deidade cun cussu numene non si conoschiat interi sos deos fenicos e punicos. Pro issa sos Punicos non b'intrabant in nudda. Cussu tèmpiu fit fatura de sos Fenicos arribados in Sardinna dae bidda diferente. Si sos Cartazinesos beniant dae Tiro, da ube si fint fughios cun Didone, sicunde contabat sa paristoria e totu fachiat pessare chi esseret gai; sos Fenicos aponsentados in sas costas de su mare Sardu beniant dae àtera tzitade e custa podiat esser bellamente Sidone. Sid, a parrer suo, fit unu deus de Sidone, antis sa tzitade fata deidade pro amentu. Lu pessabat, ma ischiat chi fit un'azardu mannu a nde chistionare cun su professore, ca no aiat medios de lu cumprobare. Non li fit de azudu sa literatura archeolozica, non l'azudabant sos restos acatados in su tèmpiu. Podiat esser gai, ma pro como fit unu secretu suo chi si depiat mantènner in corpus, chene lu contare mancu a Fiorentza. Bi fint a pustis cussas figureddas de fèminas in terracota: ite cheriant nàrrer? Fint fenicas, punicas o romanas? Fint ex voto o sa figurassione de àteras deidades locale o furisteras? In cussu tèmpiu adorabant petzi a Babay o fintzas una dea? Una dea mama, sa chi sos nurachesos aiant conotu dae sos neoliticos sardos? S'istatuedda de terracota fit una prenda. De una bellesa rara. Una conca de fèmina de grandu fatura. In pessu in pessu incrinada a manca, cun ocros bellos, mannos, bisionande, labrigrussa, in serenu isetu de una gràssia, ispirande amore a chie la mirabat. De fatura greca in sos lineamentos, si nde distinghiat in sos pilos atupados, tirados a susu. Una dea podiat esser gai. Una dea mama, serena, chi ispirabat bonos sentidos. Àtera simizante non si nde conoschiat in terra sarda. Antas fit assistente a sos iscavos e a issa tocabat a nde facher sos disinnos. Luca ponet passos e li ghetat boche. - A ghiras a bidda? Remoni sos labaros e beni.

- 18 -

- No. Mi tratenzo un'iscuta. Cherzo facher su primu disinnu de su tèmpiu, figurandelu comente fit, cando fit in ponte. Nde depo istudiare bene s'architetura, ca non si resessit a cumprender ube andabat collocada cudda lastra. - Afutitinde pro como. Ite importu b'as? Lu faches cras cun àsiu. E si la cheres ischire, pro mene est petzi una lastra de preda e gai chi non siet de su pamentu e totu. - Nono. B'at cosas chi mi fachent pessare chi non siat de s'istrutura portante e prus pacu de su pamentu. Paret chi esseret parte de una tumba a sarcofagu; o de una bratza o cosa simile. - E mancari de una bratzitta pro sos banzos, si a casu su deus o sa dea esserent in calores. - Cantu cheres esser innorante! Ma bae a sa furca, bae ... - Ma cando las as a dassare perder sas pantumas tuas de su tempus coladu. Non ti rendes contu chi no amus bisonzu de pantumas, ma de eletronica ... - Za l'isco, za l'isco. Custa cantone mi l'as cantada àteras bortas. Càmbia discu, càmbia àghera. - E tue dassa su coladu e pessa a su benturu, chi t'est colande a in antis e non ti sègheras; chi l'as presente e non lu bides. - E tue dias esser su benturu presente? Bona note! - Apo cumpresu; tando non benis? - No. In bon'ora. - Ajò ch'est ora. Andamus. Lu faches cras. Ego ... E fortzis cheriat nèrrer ti do una manu; ma unu no, sicu sicu, l'at firmadu. - Gai ti cheres? Istadi gai. Antis a l'ischis ite ti naro? Bae, cucuzatilas cussas antas chi ti sunt zemellas, non pichent fritu ista note. - Adiosu. - Adiosu. - E Antas fit dande s'urtima ocrada a Zulianu, chi pacu prus in gai, cun sa camisa infusta de sudore, gàrriga de prùgher, si nche fit cravande a intro de sa veturedda chi nche los depiat ghirare. In mesu de tantos zovanos chi bi trabicabant in sos iscavos, fit fortzis s'unicu veramente interessadu a su traballu suo. Oramai a sa fine de sos istùdios, su professore l'aiat assinnadu una tesi supra sa presentzia fenica e punica in cussa zona. Una tesi interessante de istùdiu e de chirca in campu. Pessabat a cantu fit noiosa e belle che inutile sa sua chi si limitabat e bia a catalogare e descriver sos monumentos rezistrados in unu cuadrante de sa carta militare. Si puru l'aeret fata cun impinnu, fit serbida pro àtere, pro publicassiones de àtere. S'assistente de tando nche l'aiat picadu sas fotografias e cantu de bonu aiat iscritu. Duos annos de istùdiu imbolados a su bentu, in barbis a sas illusiones chi s'aiat fatu, a sos bisos a ocros apertos, cando cun Fiorentza la fit iscrivende a machina. Unu punzu de fumu. Totu su chi l'aiat frutadu fit cussu ingarrigu in cussu isterramentu in Antas, chi no ischiat si nche l'aiat finidu issa o si s'annu imbeniente fit tocadu a ètere. Ma non fit a s'archeolgo chi li fit de fronte chi fit mirande. Fit Zulianu su chi l'interessabat. Unu zovanu prestante, de bella presentzia; una cara de lineamentos perfetos, azomai una fèminedda. Unu modu de fàcher, una zentilesa disarmante. Su faveddare francu, securu, chene vanaglòria. Unu paju de ocros chi nche furabant su coro a los mirare. Sos pilos petenados cun sa riga, chi li falabant ecante, cucuzandeli unu pacu sa fronte. Ischiat totu e sèmper dimandabat pro ischire. Ma pro issa no aiat una mirada, sende chi issa si lu manicabat cun sos ocros. Cando fint paris non li fachiat che allegare de istùdiu. A sa furca s'archeolozia. In cussos mamentos, sentiat de l'odiare. Ma non b'aiat versu de cambiare chistione. Chertas, monumentos, libros. Diventabat a bortas lereddiosu a fortza de nàrrer nàrrer. A bortas li pariat chi l'aeret fatu pro atirare s'atentzione sua. Ma prus atenta de gai, comente podiat èsser? S'esseret detzisu una borta. No isetabat àteru. Ma nudda. Ch'esseret birgonzosu? Chi l'aeret bestidu timoria s'esseret issa laureada e assistende se su professore? Sende gai non si podiat èsser isballiada sa dumìnica ballande in sa festa, in prata de bidda. L'istabat sèmper apizicadu. Fintzas tropu premurosu. Su zeladu. S'aranzada. Dae unu divertimentu a s'èteru. E in sa sala? Ballande si l'astringhiat a sinu forte forte. Si l'abizabat in buddiores, ponende in buddiores fintzas a issa. S'anca in mesu de s'anca. Sas titas frica frica contra a sa petorra sua. S'alenu caente che focu. Che focu chi li brusiabat sa carre interi sos coddos e su trucu. L'intrabat in sas benas. Cada mermu li tinniat che corda de chitarra. Si dassabat andare in bratzos suos, isetande. Isetande una paràgula, unu tzinnu e fit fughida cun issu a fora, a campu, a monte, a ube cheriat. A ube pacu importat, basta chi esseret cun issu. Su discu durabat pacu e non bidiat s'ora chi esseret cumintzadu s'àteru.

- 19 -

E como za fit fughinde. A si podiat falare in cue! S'iscùsia non li mancabat. No aiat de istudiare cussos restos, chi sunt istados distimonzos de milli amores? Chi pariant narande: abarra. E si nche fit andande. Petzi custa peste de Luca, galu fit in cue e galu la fit mutinde. E cuddas dies in mare. Ite fit totu su fàcher suo? Sos brìnchios in mesu de modde, su li colare suta, a costazos, in mesu de ancas fachendela rùcher pro àer s'iscùsia de l'azudare a si pesare. A s'amentare cussos lineamentos bene modellados, bratzos e ancas, unu deus; a si l'intènder colande frica frica, li fachiat pesare sa tudda, l'intendiat su sàmbene in sas benas; cussa carre in pessu in pessu ruja, chi pariat una pitzinna, chi si non l'aiat conotu ballande, l'aiat fatu crèder a beru chi fit una fèminedda, como li fachiat zirare sa conca, essire dae sentidos. Ma si nche fit andande. Podiat èsser issa a lu mutire; a l'invitare a currer a mare a faàher un'impojada. Ma no ischiat ite li paralizabat limba. A mare esserent andados paris, a calmare, nessi in s'aba frisca de su mare, sos buddiores chi l'artziabant su sàmbene a conca. E chissai a pustis de s'impojada, in costuminu, in palas de una tupa de ghiniperu, solos solos e chene pessamentos…

http://www.mariosanna.com

- 20 -

ANTAS.04 A mare andabat cun Fiorentza chi l'invitabat a si colare sas duminicas. Una borta b'aiant una domedda, cando a mare si falabat a carru e a cabaddu a colare s'istiu. E fit in mare chi a Fiorentza li fit naschida sa passione pro s'archeolozia, cando colliat cantos de terracota de sas anforas pùnicas, romanas, chi s'aba butabat a foras cad'iberru. Sa mastra, in tempos colados, l'aiat ispiegadu chi si firmabant in beranu e in istiu sas naves de sos traficantes de metallu. In ibe imbarcabant sa mercantzia e fachiant gàrrigos de cada cosa esseret baratabile. Fiorentza crediat de àer indissiadu fintzas sa funtana da ube umpriant s'aba pro su biazu. Fit in terras issoro e issa galu oje b'andabat a bibere e a si pasare suta s'èliche nannu. Pompiande a mare bidiat sas belas istresiandesi dae sa costa e àteras beninde cun sos bentos in favore. Bisos de pitzinna carinnados a manna, fintzas a s'ùrtima die de iscola, cando los aiat bidos naufragande in unu mare de prantu. Sa domedda fit una villa. Dae unu, sos aposentos fint diventados tantos e totus bene amobiliados. Antas b'andabat fintzas cando fit istudiante e su mare li piachiat meda. Fit bellu a istare oras e oras suta s'umbrache, istoriande e leghende libros e zornales chi batiat a bratzadas dae sa biblioteca de sa facultade de literas classicas; libros anticos e modernos. Aiat una memoria ispantosa e totu mandabat a mente. Fiorentza cheriat ischire fintzas su suntu de cada lessione de su professore, de sas discussiones; totu cheriat ischire. Como fit issa chi ascurtabat, indiosada che a Antas, cando a minore li poniat fatu supra sos restos famados. Fit issa chi cheriat ischire, esser informada de cada nobidade. Dae sa die fit un'àtera pessone. Antas fit s'ùnicu ligamentu cun s'iscola fata, cun sos istudios tantu amados. Petzi de issu non li dimandabat mai. La dimandabat de sos cumpanzos e bia, unu pro unu.Sa duminica fit arribada chito,in su mese de lampadas. Una die de focu. Fiorentza fit sola. Su babu e sa mama fint essidos a bidda e su frade minore fit fora, a tzirellare. L'aiant dassada sola.Si fit leghende unu romanzu, in cuss'ora, cando intendet mutinde. S'afatzat a sa veranda e si li parat de fronte Antas, totu infusta de sudore, cun duas valizas in manu. - Tue ses? Iseta chi t'azudo. Porrimi una valiza e cola a intro. Fit s'annu chi aiat finidu su litzeo, superande sos esames cun botos bonos. Como, a pustis de tantas dies de trumentu, istrachitudine, unas pacas dies de mare fit propiu su chi bi li cheriat. Comente ponet pedes in su liminarju, s'amentat sa domedda antica e sa barraca a costazos, ube dormiat issa e sa mama, teracas ambas, de tziu Perantoni, in sos tempos metzanos de sa presistoria sua.Dae cando peroe cun s'azudu de Fiorentza e cun una borsa de istudiu, chi l'aiat assinnadu un'ente de assistentzia desos minadores, sas cosas fint cambiadas dae sa note a sa die. Non fit prus Luchiedda, ma sennorina Luchia. Dae sa die de sa disgràssia, fit una situassione noba, b'aiat carchi cosa de supraprus. Chircada, precada, isetada e atesa che sennora. Fit s'ùnica cumpannia de Fiorentza. S'amica sintzera. Ma cussa duminìca, sa domo de Fiorentza li pariat galu una bisione. Una corte regale. Una cosa proibida pro issa. E galu abarrabat dobidosa. - No intras? - Li narat Fiorentza. - So benende, tira a in antis. - E cun un’iscuta de conca nch'aiat imboladu a pala sos pilos e sos pessamentos. Cumintzant a artziare in s'iscala de marmaru a sa domo chi las depiat ospitare ambas. Unu letu bi fit semper pro issa. In ibe, arrimant sas valizas e Antas si zirat pompiandesi a fùrriu s'aposentu. Sa mirada torrat a Fiorentza e s'una rughet in bratzos de s'atera, istringhendesi, basandesi a forte a forte, fintzas a lis mancare s'alenu. Fint dae nadale chene si bider e Fiorentza aiat dassadu sos istudios in s'universidade propiu s'annu. Su babu non l'ischiat. Sas nues fint galu innedda. - Ite cambiada chi ses. Dassa chi ti mire. Non m'as mancu iscritu. Ello cun chie fit impinnada? - Cun nemos, non ti credas ... Fipo impinnada in s'istùdiu chi non bidia prus a nemos; non conoschiat a nemos. Fintzas in bisione faveddabo in latinu e grecu. Za m'est costadu, bae ... e tue nara, cun Batista comente andas? - Custu est s'aposentu nostru.- Li rispondet Fiorentza. L'amus finidu in maju e b'apo fatu ponner duos letos. Ischia chi depias benner. Sos letos, una mesa, duas cadiras, un'armàdiu cun s'ispricu e su ràdiu cun su gramofono. Fiorentza aiat fatu sas cosas in grandu istile. A curtzu a su muru s'otomana. In cue si sedint, a manos tentas, pompiandesi in ocros, mirandesi s'una a 'atera, comente a si securare chi esserant issas. Mancu duos amorados gai.

- 21 -

- Como as finidu. Cale caminu as a picare? - No apo detzisu. Dassami su tempus de mi pessare. Bisonzat chi bi pesse bene. Babu e mama sunt antzianos. No isco. Ma como non cherzo pessare a nudda. - Zustu! Cambiati chi falamus a mare. Una impojada bi nos cheret. - Ah, custu eja! Za fit tempus de esser libera e trancuilla. E deretu a aperrer sa valiza, a nche bocare sa roba a foras. Fiorentza li dabat una manu a la sistemare in s'armadiu e in sos calassios. Restant foras sos costuminos e sa vestallia. Fiorentza cumintzat a s'ispozare. Cumintzat a iscoperrer ancas bellas, bene fata, istrìziles, ma non tropu; abrunadas, chi pariant de tzuculate; sos costazos lìsios e sos cùmeros bene sestados,sos lineamemntos chi s'istringhiant in chitu allargandesi a manu a manu chi artziabant a sinu. In petus l'ispuntabant duas titas, comente duos barracocos maduros, galu firmas,a crapicos ritzos un'incantu. Fit nuda mirandesi in s'ispricu, cun sas manos in pilos ligandesilos a secus de sa conca. E si bestit sa mudandedda; unu parmu de pannu, chi a malapena li cuzicabat sa natura. Antas li ligat su reghetitas in pala, amirande su corpus bene fatu, istrìzile e artu de s'amica, totu in colore de sapa, francu su treticheddu de sas nadicas chi sèmper li cuzicabant sas mudandeddas. S'amica galu si pompiabat in s'ispricu, istringhende sas cossas e isculettande pro jocu - Lastima, a esser solas! - Ite dias cherrer? - Li dimandat Antas malinnande. Fiorentza si zirat e rispondet: - Ello non ti diat piàchere si b'aiat àpidu calicunu chi t'as ocriadu in Casteddu o fortzis una paja de bellos bachianeddos innossentes? Li ghetat sas manos in coddos e l'istampat unu basu in mesu fronte. -Ti diat piàcher! - Li rispondet s'amica, atzinnande. - Ello, nara, non m'as a negare chi non ti fint zirande a fùrriu tantos muscones, in custos annos de litzeo; chi non ti sias dassada tentare dae carchi bellu zovaneddu, mancari pili brundu puru? - Intè, calicunu m'at tentadu, non naro chi nono, ma pacos afàrios b'at fatu. Los dassabo currer in sa carrera issoro. In su frattempus cumintzan a s'ispozare. Si catzat sa camisedda trasparente e ponet in mustra bratzos e coddos chichinos; a pustis ghetat a terra sa fardetedda, sa mudanda e su reghetitas ricamadu e restat nuda. Un'istatua de marmaru biancu. Unu corpus perfetu, unu sinu bundante, sos costazos lìsios tundos, che firmados supra dua colonnas de alabastru. Petzi aiat in mesu de perras sa manza nighedda de sos pilos loricados chi li cuzicabant sa natura. A si la bider gai nuda, gai bella, gai frisca che rosa in beranu, che frore in pessu in pessu aperindesi a su sole, Fiorentza s'est intesa aframiada, che s'esseret unu zovaneddu de leba noba. - Cantu ses bella! Dassa chi ti mire. Non bidiat prus. Sos ocros li lampabant che ispricu. E si l'acurtziat isfiorandeli cun sas manos, a dilicu a dilicu, sas palas, sos bratzos; firmandesi in sos costazos, fintzas a brente, a sas ancas e a pustis istringheli su chitu sùtile e bene modelladu. - Cantu ses bella, pares una dea. Sa dea mama; mama e fiza. Mira, - e cun sas manos l'aiat remonidu sos pilos e los manteniat artos. - Una dea che a tibe depiat abitare in su tèmpiu! Antas si zirat a s'ispricare e s'amica dassat andare sos pilos e abbassiat sas manos a su chitu, a sas nadicas. - Mi faches pesare sa tudda! - E si torrat a zirare a pompiare a Fiorentza, chi cun sos ocros luchidos li narat: - Cantu mi faches disizare in cust'ora de esser omine! Nde dia perder conca e sentidos pro sa bellesa tua.- E l'istringhiat sas manos in chitu, pompiandela a fissu in sa pupia. Antas si la badiabat ammaghiada e li ponet sas manos in chitu issa puru e nche l'essit in pessu in pessu una bochichedda: - Tue puru ses sèmper bella e comente! Fiorentza si la fit manicande cun sos ocros mirandela a fissu a fissu e, comente chi una calamida l'aeret atirada, si l'astringhet forte asinu e si la basat cun una passione chi no aiat mai conotu, mancu cando fit cun issu.

- 22 -

Antas si dassat andare, comente chi aeret perdidu cada fortza e si sentit che una preda de tucaru chi s'iscallat in una tassa de aba frisca. S'istringhet s'amica a forte a forte chingheli palas e coddos cun manos e cun bratzos e sos basos non finiant. Prus nde li dabat prus nde cheriat. Un'allupada de focu las brusiabat ambas, currendeli in sas benas. Cussos non fint basos de amichentzia; fint basos de amore, de duos amoradores chi fint annos isetande cussu mamentu. E sas manos lassinabant dae palas a chitu, a nadicas, carinnandesi pari pari, cun carinnos disizosos, cun manos dìlicas e lèpias. Cando si dassant e lis torrat s'alenu, essinde dae una nue sìnchera de abandonu, si pompiant in cara e iscapant a rider. - Za semus pacu macas! - Narat s'una. - Macas a beru. Nos semus basadas e carinnadas che duos amorados chi non si bident da un'annu. E no amus bisionadu! Si non l'aere probadu e mi l'aerent contadu, non b'aiat cretidu. E ridiant; ridiant. Unu risu a buca prena, francu e innossente, de pitzinna, su de Antas; pastosu, sospirosu, de femina manna, su de Fiorentza. - Est istadu bellu. M'est piachidu. - Narat Fiorentza.- Non crediat chi m'aeret cumprumitidu a puntu tale chi, belle e belle, mi benit gana de bi torrare a probare. - Est istadu bellu, non naro chi nono. Ego matessi nde so ispantada. Non m'isetabo de bi probare tantu piachere. Ma non bi dia torrare. Como, nessi, no. Est istadu improvisu e non prevedidu, fortzis pro cussu est istadu bellu; fit fatu chene lu pessare, belle chene lu cherrer. Non credo chi una secunda borta si diat ripitire s'incantu; non podet èsser àteru e tantu bellu, francu, a s'ispessada che sa prima borta, che i custa borta. Non mi fit mai sutzessu una cosa simile; nemancu mai pessada. E narrer chi cumpanzas nd'apo bidu e conotu. Nudas, bestidas, in su matessi letu, cando in Casteddu, in sa pesone, dormiabamus paris, istringhendenos a pare pro nos caentare in sas notes fritas de s'iberru. Oje peroe apo probadu sentidos arcanos. No isco si unu piachere gai mi l'at a dare un'òmine. - Ego mi sentio sas tuddas ritzas che cando! Cada pilu si m'est pesadu ritzu. Sentia tremulas de fritu, chi pariat m'aerent afocadu; a pustis mi sentia alluta; unu focu, a framiadas, chi mi brusiabat in sas benas. A fines mi so intesa lèpia che un'alidu, trasparente che bentu e pesada in aghera che foza. Non paret beru. Una esperièntzia simile abarrat unica. Est cosa chi non s'ismenticat. - Como no esazeres. Como non mi nies chi non ses istada indiosada de calicunu, chi t'allupabat su lu bier e bia? A paragone, su primu basu chi t'at dadu issu, custu est unu nudda; est unu bentu passizeri. - Su fatu est chi no apo basadu a nemos, mancari calicunu b'apet tentadu. Non fit su tipu pro mene. Como peroe unu tufu a modde bi mi cheret a beru. - S'est a custu, fintzas ego, si non m'infundo, brusio. Bestiti chi essimus. Non bido s'ora de mi ghetare a modde. E gai sunt faladas a mare, azile che duas crapolas, su pannu pro s'asutare in coddos s'una, imbolicadu a fardeta s'atera.In atas de mare paca zente suta sos umbrache de tela o de canna. S'isterricorjant in cussu de tziu Perantoni. Sos frobidorjos pro capita. Unu lizu biancu Antas, unu tzuculate Fiorentza. E Fiorentza non fachiat che chistionare, chistionare de iscola, de archeolozia, de istoria, de amores milli bortas pessados, disizados, ma semper imbanu; de su tempus caladu; illusiones e isperas cantzelladas dae su tempus. Lastimande godimentos mai assaporados e totu pro un'ideale, perdidu issu puru. Antas non resessiat prus a li pònner fatu sichinde custas fantasias. Li pariant una cantilena triste, amentos de tempos de lutu, mancu chi Fiorentza esseret una bachiana imbetzida chene collire su frutu de sa galania sua. E fit galu bella e incantosa a la mirare, ma cun unu trumentu serradu in coro chi non li dabat pasu. Fortzis pac'ora in antis fit istadu unu mamentu chi s'est dassada andare; una mamentu chi su bider s'amica corale a pustis de unos cantos meses l'aiat fatu ismenticare una tristura incarnada in s'anima. Cando li dimandabat de Batista, cambiabat negossiu. Non li pariat prus issa, mancu sa chi aiat adobiadu a sa prima arribada. Si pesant paris e si ghetant a modde.Totu su mese de agustu si l'aiat coladu in mare. Tziu Perantoni fit sèmper premurosu cun issa e sa muzere prus e prus. Una die aiant cumintzadu a li ponner unas cantas dimandas, moghennde dae largu e sèmper mantenendesi largu largu. Nande chene narrer. Cherende ischire chissai ite. A bellu a bellu sas dimandas diventabant semper prus craras, insistentes. A ite sa fiza non fit prus istudiande; non cheriat istudiare. Ite b'aiat? Ite aiat aberguadu issa. Custu cheriant iscoperrer e pessabant chi Antas, sa sennorina Luchia, los podiat azudare. Ite l'aiat sutzessu in Casteddu a Fiorentza. Gai a bellu a bellu aiat cumpresu chi s'amica corale aiat abandonadu sos istudios. Non fit prus torrada a s'universidade. Si fit serrada in domo e belle belle non essiat prus a foras. Antas, s'amica sintzera, s'amica de su coro, lu depiat ischire. E issa, a sas primas, abarrabat che

- 23 -

falada dae àgheras. A pustis cumintzat a cumprènder pro ite Fiorentza non li chistionabat prus de Batista. Si l'aiat sapidu, ma in antis no ischiat ite pessare. S'amica non l'aiat mancu fattu tzinnu. Ite bi podiat intrare Batista in totu custu; li pariat de lu cumprènder, ma non nde fit secura e timiat a liu iscopiare a sa mama e a su babu. Non si la sentiat de porrogare s'amica, chi pro cantu amica esseret, fit sèmper prus manna e ischida de issa. Li fit istada mastra e galu oje cussizera. Non cumprendiat comente un'amore truncadu chene motivu, gai li pariat, aeret potidu infruire tantu in sa bida de una fèmina. Non fit esperièntzia chi aiat probadu e non resessiat a si nde rènder contu. A ùrtimas dies de agustu, cando sas fèrias fint fininde si detzidit a si nde bocare cun ztiu Perantoni e cun sa muzere, nandelis chi cussu fit unu dùbiu suo, chi fortzis cussu fit su motivu chi issos fint chircande de cumprènder. E tando est bènnida a ischire chi Batista non bi fit prus coladu in Grùmene, chi Fiorentza non fit prus falada a Casteddu; chi no aiat apertu prus libru.

http://www.mariosanna.com

- 24 -

ANTAS.05 Antas si mirabat su traballu belle e concruidu. Li fit costadu dies e dies de sudore a realisare su chi fit su disizu e s'ispera de Fiorentza. Fit issa chi los aiat pessados e ideados. Issa nd'aiat prenadu sa conca a su professore, a fortza de nde li faveddare. A pustis, cando Antas intrabat a s'Universidade, Fiorentza l'abandonabat. E nd'aiat fatu una maladia. Duos annos fit istada chene bider zente. Petzi in istiu in mare li torrabant sos colores e s'allegria. Su babu e sa mama las aiant pessadas totus ma non nd'aiant cumpresu una tzafa. Fintzas su chi lis aiat naradu Antas fit pro issos difitzile de cumprender e atzetare. E totu pro curpa de un'amore andadu male, ma si podet narrer, mancu naschidu, mai froridu, si no in conca de Fiorentza; e pro cussu aiat dassadu totu. -Ocannu l'apo connotu; mi l'at presentadu una cumpanza. - E ite bos azes naradu? - Belle e nudda. M'est passidu unu mudulone, si non pròpiu unu chi est tropu dobidosu. Cando mi l'ant presentadu m'at naradu: tue ses Antas, s'amica corale de Fiorentza. - Totu cue? - Totu inoche. Nessi su lumene si l'amentabat. Ma non l'aiat dimandadu sas nobas de s'amica. Ube fit; a ite non fit prus bida in iscola. Si fit biba o morta. Nudda. Fiorentzaè faveddande. Si lu manicabat cun sos ocros. L'aiat presente a cada istante, in mente e in coro e in bisione. Che isteddu luminosu l'inditabat su caminu. Ite prozetos fato pro s'avenire. L'aiat adobiadu sa prima die de lessione a s'intrada a s'Universidade, cun sos cumpanzos, negossiande de s'annu nobu, de sos professores. L'aiat ghetadu una mirada e bia, cando li fit colande a curtzu. Una mirada, unu lampu de focu. Una mirada chi l'aiat ispozada dae conca fintzas a pedes. Li fit bennida sa tremula, chi li pariat de rugher morta dae unu mamentu a s'ateru. E cussa mirada l'aiat istampada in ocros, in coro, in s'anima. L'adobiabat cada mercuris a sa lessione de istoria antica. Fiorentza si sediat a tretu de lu poder badiare a cada mamentu. Fit andada a l'intender, cando aiat faveddadu pro sas elessiones de s'opera universitaria e pro issu aiat chircadu sos botos. Non li perdiat una paragula. Pariat unu tribunu allegande a sa folla, cun seriedade e cumpetèntzia. Oramai fit in su de tres annos. Espertu in onzi cosa de facultade e de cada istitutu. Non l'acatabat mai solu. Afurriadu de istudiantes, mascros e feminas, in cada discussione pariat unu professore e pro esser tale fit istudiande. Aiat idea de s'ispetzialisare in istoria e cultura orientale. L'ischiant totus e sos professores lu tratabant cun riguardu. Dae sos esames ch'essiat semper cun su trinta. De latinu e grecu non si nde faveddet; nd'ischiat tropu e fit cumintzande a istudiare s'aramaicu. Non li capitabat mai de l'acatare a sa sola, ne in aula, ne in sos passadissos. Semper fughi fughi cun carchi libru suta su surbicu. Non dabat a bider de esser amorande. Puru chi s'esseret intratesu cun carchi pitzinna, non fit mai sa matessi. Petzi lu bidiat a ispissu cun duos o tres cumpanzos, semper sos solitos, e istudiosos che a issu. Su sero a sa letzione arribant paris. Non b'aiat galu nemos, petzi su bidellu, chi lis narat chi su professore fit in istitutu, chi sa lessione la fachiat in s'aula 15 e chi aerent isetadu. Fint solos in su passadissu. Fiorentza alluta che focu, no ischiat ube si cubare. Cheriat fughire e non pesabat passu; li tremiat cada mermu de sa carena. - In cale annu ses? - Li dimandat Batista. Una luche, unu lampu, unu tronu. Su chelu si li fit apertu in festa. E dae cue cumintzant. Issu a faveddare de istoria antica, issa de archeolozia. Ite non s'ant contadu, ma sèmper in fatos de istudios. Issu l'ascurtabat a oricras apertas, cun unu risitu in labras, interessadu e divertidu. A fines li narat: - No est possibile chi sias petzi in primu annu. Bido chi ses meda preparada in custa materia. Batista non podiat cumprènder cantu podet sa passione. E sa de Fiorentza fit manna a beru. Passione pro s'archeolozia, chi fit creschida cun sos annos e cun sas leturas fata; passione pro issu chi creschiat mamentu pro mamentu a cada paràgula sua, a cada ocrada, a cada risu in labras. Pariant amicos dae chent'annos, dae sèmper. S'unu s'interessabat a s'ateru, mancu chi esserent creschidos paris. Sos ateros dissipulos arribant de iscuta in iscuta e tessiant chistiones a boches artas, isetande su professore. Setidos in sos bancos, sas boches s'intendiant a foras. Fiorentza non pesabat ocros dae Batista e istabat ascurtande chene li pèrder una paràgula, unu zestru.

- 25 -

Arribat su professore e finit s'incantu. Mudos totus. Sa boche de su professore si perdiat in s'aula, rimbaltzabat in sos muros, sa boveda. Una paràgula curriat in fatu de s'àtera. Non aiat bene cumintzadu chi intrat su bidellu a narrer finis. Essit su professore e sos istudiantes, che incumandados, isparint dae cuss'aula pro intrare in un'àtera. E Batista puru fit isparidu. Imbertu. Boladu che i su bentu. Sa lessione de literatura latina mancu intesa. In mente no aiat prus locu. Bi fit issu. Un'annu, duos annos a l'adorare. Totu inutile. Un'illusione. Cada tantu unu saludu e via. Semper uguale, su libru suta su surbicu, fughi fughi. A pustis sa die de sa laurea. Bi fit issa puru a intender sa discussione de sa tesi: s'importassione de sos tessutos sardos in s'antica Roma. Finida sa tzerimonia, sos augurios de sos professores, de sos cumpanzos, sos abratzos de sos parentes. A totus aiat istrintu sa manu, a totus sos presentes. Fintzas a issa. E torra cun su libru suta su surbicu, deretu a sa betura pro ghirare a bidda sua. S'unica diferentzia chi custa borta su libru chi zuchiat fit su suo. Su chi aiat iscritu issu. Su matessi chi Antas at depidu legher,mancari de malagana, cando s'est presentada a s'esame de istoria sarda e Batista fit s'assistente de su professore. Custu est su contu. Mancu un'adios. A nos torrare a bider. Mi nche fipo ghetada a su focu pro issu. Ite no aia fatu. A sa festa de sas matrìculas, si mi l'aiat pedidu, mi fipo ispozada nuda, pro issu. E issu nudda, Mai chi m'apet naradu àteru, àteru chi no esseret cosa de iscola. Chi m'apet invitadu a tzinema, a nos biber unu cafè paris. E àtera fèmina non nd'aiat. Non nde l'apo bidu mai, ne sas cumpanzas nd'ant mai chistionadu. Non podia ispìngher, tzertu, paràgula ego. No est bonu facher pro una pitzinna. E ego chi l'apo amadu tantu, no isco si mancu mai, issu, m'apet pessadu. Pejus. No isco si mancu mai s'est abizadu chi ego l'istimabo, chi nde fipo indiosada; chi nde fipo maca, ca petzi una maca poder biver e sufrire comente apo sufertu ego. E conoschende a tibe non t'at dimandadu de mene. Su numen si l'at amentadu. Su numene e ateru nudda. E cando m'amento sas ocradas suas suas, sa prima borta chi nos semus adobiados e cando nos semus chistionados. Non pariant ocradas frita. Sos ocros li lampabant. Possibile chi mi sia ingannada a custu puntu? E si est goi, ite poto narrer? Non li poto ghetare mancu curpas, nen curpas apo ego. In istiu nos bidiabamus in mare; pariat premurosu, mi pariat interessadu. E como? M'abarrat su problema, chi pro mene est trazicu. Mi nd'abarro cun su dubiu si mai m'at pessadu, si m'at amadu, nessi unu mamentu in coro suo. E custu dubiu m'at a pissichire totu bida, ca no isco si mai l'apo a crarire. Laureadu issu, Fiorentza si nche fitghirada a bidda. Una iscusa l'aiat: sichire sos traballos de cumpletamentu de sa villa in mare. Su babbu e sa mama, non si sunt resos contos de nudda si no a sa longa. De istudios in s'universidade pacu si nd'intendiant. Diversa non pariat diversa. Petzi chi si interessabat de prus a sa domo, a isfainare, a cuchinare. Libros in manu non nde li bidiant. S'at a esser pasande. Depiat cumintzare a preparare sa tesi de laurea. Unu traballu delicadu, importante e bi cheret mente serna e pasada. Pacu b'essiat, si no est carchi borta a falare a mare a bider sos traballos. Muscones in ziru paret chi non nd'apat, nen grillos in conca. S'iberru fit colande. A Pasca, Bobore, su frade, sichinde sas tratas sua in sos istudios e zai fit in su litzeo, si rendet contu pro primu chi Fiorentza non fit prus issa. Innossente che minore, nde dimandat a sa mama. Sa mama no ischit ite li narrer, ma, cussu o non cussu, issa puru intrat in pistichinzu. Fiorentza a su postu de si pasare e de si rimitere in carre, fit deperinde. Semper de mala gana. At a esser malàdia e non si nde bocat. A cussa dimanda semper si negabat. No aiat nudda. S'intendiat bene. Cale dutore. No apo bisonzu de curas. Isto bene. Peroe a bellu a bellu, si trascurabat in sa pessone e trascurabat sa domo. Cheriat pasu, ma cussu non fit pasu. S'andada a mare,s'istiu cun Antas, pariat chi l'aeret rinfrancada. Aiat torradu a picare sos libros in manu e si colabat oras e oras leghende. Li fint torrados fintzas sos colores. In capidanne fit falada a Casteddu a dare una manu s'amica chi si depiat iscriver a s'univesisade. L'aiat isseperadu issa sa facultade. Literas classicas a indiritzu archeolozicu. L'aiat presentada a cumpanzos e cumpanzos chi l'aerent picada in custodia, chi l'aerent dadu cara. Fintzas sa domo l'aiat chircadu. Sa matessi ube aiat istudiadu issa. Antas nd'aiat picadu possessu cumbinta chi s'amica restabat o esseret torrada in presse. Fit moghida e non si fint prus intesas. Non li rispondiat a sas literas. A nadale l'acatat in letu. Pariat trasparente, de cantu fit deperida. Ite b'at sutzessu, ite nono, non b'aiat versu de la facher chistionare. Perunu entusiasmu.Non li dimandabat de sos istùdios, de cumpanzos e professores. Non li faveddabat de Batista e pro Batista est chi si fit fininde. Pro un'amore non currispostu. Naschidu in mente sua, a s'ispessada de s'ateru, chi fortzis no ischiat nudda. Fiorentza mai nudda l'aiat potidu nàrrer supra

- 26 -

cussu argumentu. Non podiat declararare su sentidu suo, ca sos tempos fint gai; ca non s'aiat mai intesu chi siat sa femina a dimandare s'omine.E issa? Rischiabat de facher sa matessi fine cun Zulianu, chi como in domo sua, suta s'aba, si fit rifriscande. Est una fine chi non cherjo facher. Nessi depo ischire cun securesa chi issu at atere in mente e in coro; ma mi lu depet narrer craru.Su tempus sanat sos dolores e sanau at fintzas a Fiorentza. Antas l'acatat a Pasca istudiande pedagozia pro si facher a mastra. - A bellu puntu ses torrada! - Ite cheres, chene facher nudda non cherjo abarrare. - Torra a s'universidade. - B'at coladu tropu tempus. - No est su tempus ch'est coladu. Ses tue chi ti ses firmada O times carchi cosa? Antas l'aiat cumpresu. Timiat chi, bidendelu, s'antica frama aeret torradu a brusiare. Sa ferida doliat galu. - L'ant postu ocru malu. L'ant fatu carchi maghia. - Narabat tziu Perantoni intratenendesi cun Antas e Antas badiabat s'amica e paris fachiant de ocros. Ite nde podiat cumprender cudd'omine antzianu de custas cosas? Issu, sa muzere, si l'aiat bida, si podet narrer, in domo. Li aiat chircada sa mama, a s'usàntzia antica. Nde fit abarradu cutentu e tantu li fit bastadu. Perunu pessamentu, perunu fastizu. Aiat postu familia traballande che teracu in mesu de sos teracos e s'aiat fatu mannu sos fizos. Sa fiza unica peroe za si la bidiat laureada, bene afilada comente fit. Mancu male chi Bobore est promitinde bene. Pacos annos galu e issu nessi at a resessire in s'onere de dare fama e decoro a sa familia. Unu dutore; e ite mezus b'at de s'isetare? E gai est sutzessu chi Fiorentza at conotu a Antoni, un'amicu de Bobore, chi fit de Gòspene, ma ecante prus mannu de issu, ambos istudiande a dutore. Si bidiant in su matessi mare, in su mese de agustu, cando pròpiu si pasabant. Fiorentza si fit fata a mastra e fachiat iscola in bidda sua. Li fint torrados sos entusiasmos pro s'antica passione. A bellu a bellu in domo sua e in iscola si fit fachende unu museo, de zizios, li narabat sa mama. A sos pitzinnos chi aiat in s'iscola trasmitiat sa passione sua. Ripitiat cun issos su chi aiat fatu cun Antas.

http://www.mariosanna.com

- 27 -

ANTAS.06 Aiat finidu su de tres annos in s'universidade e fit imbucande cun sa tesi pro sa laurea de s'annu imbebiente. S'istùdiu l'aiat istracada meda cuss'iberru. Si nde fit bocada cun Fiorentza, cando fit andada a mare cun issa in istiu. - Non facas su ch'apo fatu ego. Tue sa passione l'as. No as perunu impedimentu. Depes sichire. No as a esser amorande, a bortas - No, cussu no. Mi sento istraca. M'abizo chi mi mancat carchi cosa. Fintzas a oje non apo pessadu si no est a istudiare. - E istùdia. Istùdia si non cheres facher sa fine de èsser isserrada in custa bidda, cufusa cun sa zente; anonima; unu nudda. Aiat sos ùrtimos esames e a pustis sa tesi; galu un anneto e fit finida. Issa la podiat azudare e a l'azudare si ponet. Torrant a istudiare paris, comente in annos colados. Fiorentza sa tesi l'aiat totu in conca. Fit una tesi sua, sua e bia, bi crediat e li fit cara. In su tempiu anticu famadu non si venerabat petzi a Babay, ma bi depiat esser esser puru s'artare de sa Mama Dea, de sa Mama Mediterranea, chi sos nurachesos depiant aer connotu dae sos neoliticos e non li pariat possibile chi l'aerent abandonada de su totu. S'idea sua fissa fit de acatare sos restos de unu ritu, chi, in formas diferentes, depiat aer sichidu in tempos fenicos e romanos. Si non fit in Antas, in ateru situ si nde depiatiscoperrer sa trata. Custa tesi depiat picare Luchia. In custu l'aiat potidu dare un manu forte. Ma issas ant sestadu, a dezider est istadu su professore. E sa tesi fit istada un'atera. Sa Mama Mediterranea, narabat Fiorentza, s'incarnat e vivet in cada fèmina bella. Luchiat fit s'ùrtima incarnassione de sa mama manna. - B'at una assimizantzia manna interi sa cara tua e cussa chi mi figuro ego de sa Dea. Est comente chi, a pustis de tantas zenerassiones siat torrada a naschire in tecus. Tue nde depes chircare sos artares e locos chi li fint sacrados. Tue nde depes torrare a campu e ricostruire su tempiu e su ritu chi bi si tzelebrabat. Ti diat esser comente a chircare un'atera tue matessi, a istudiare sa bida tua in anticoriu. - E mancari, a pustis, benzo a iscoperrer chi fipo sa Tanit punica chi si tzibat de su sambene innossente se sos primos naschidos de cada familia. - Bae, maca chi cussu est unu contu de zente male informada. Ego so cumbinta chi sos sacrarios ube si sunt acatados tantos pitzinnos interrados in sas conzeddas, acolliant cussos chi naschiant mortos o moriant intro sos primos annos de vida. E custa est cosa chi sutzediat fintzas a pacos annos a oje in terra nostra e in aterube sutzedit galu. - Tue lu naras. Sos archeologos e sos istoricos sunt de àteru pàrrer. - Non mi brulles. Tue ses Antas, ses sa Dea e non ti mancat sa bellesa. - E in antis de mene, tue ses istada sa Dea e lu ses galu. Cussa conca de fèmina in terracota, bocada a pizu in s'isterramentu, un'assimizàntzia cun Fiorentza la presentabat a beru,a parrer de Antas. Fit una dea, narabat Fiorentza, ma su professore Ferrutzu non nde fit cumbintu. Non podiat esser sa Tanit punica, ca su sinnu suo fit ateru e bene conotu. Chi esseret Artemide greca? Podiat esser. Sa Venus Romana? Peri. Ma a beru podiat esser una de sas tantas divinidades chi adorabant sos anticos? Nemos lu podiat cumprobare. - T'assimizat ecante.- Narabat Zulianu ridende a Antas. Antis, pares tue pinta e linta, si ti tiras sos pilos a susu. O de goi o de gai, un'azicu de resone, pariat chi Fiorentza l'aeret. Possibile chi in su tempiu esser s'unica. Chie mai at a poder ischire cales ateras istatuas bellas bi s'acatabant, perdidas oramai chene rimediu? Ma sa fantaia las podiat figurare. E chie mai podet narrer cantas feminas si sunt bidas rapresentadas in tales sembiantzias? Tziu Frantziscu Casu lu narabat semper chi sas ànimas, a pustis de sa morte, si presentant a sos bibos in formas de animale diferentes e de pessones puru. Antas ischiat cosa chi tziu Frantziscu no ischiat; chi cussa si narat metempsicosi bella e bona, si esseret bera. Issa non bi crediat, ma tziu Frantziscu bi zurabat, chi sas animas s'incarnat in sos animales e lu contabat che si esseret beru. In animales nde fit securu, in pessones l'aiat petzi intesu contande. Ripitiat sèmper su contu de tziu Batista e fit sèmper su matessi, ma cada borta o s'ismenticabat unu particulare o b'azunghiat un'asa. Dipendiat dae chie lu fit ascurtande e dae sa cara chi li dabat.

- 28 -

Tziu Batista, su cubile l'aiat in unu pinnetu in costa de monte Linas, ube si colabat s'istiu. E istabat in ibe dae maju a santugabine; conoschiat arbores cantos b'ait; filos d'erba cantos nde naschiant; preda pro preda su muru se du pinnetu; ramu pro ramu sa frasca chi lu cuzicabat; ma colobra in ibe non nd'aiat bidu mai. Canes, gatos, porcos e bèstias l'aiant zacarada. Fit annos chene nde bider mancu in sa cussorja. Mescamente in intro de su pinnetu, mai. Su manzanu fit fachende su casu. Nch'aiat faladu su lapiolu dae sa tripide. Fit solu, che a semper. Sas pischeddas supra sa furchidda, piscabat sa pasta dae su soru e la traballabat. Su soru gutiabat a su lapiolu, ma parte nd'iscurriat a terra e unu canaleddu l'incaminabat a foras. A s'ispessada si biet bette colobra a in antis. Da ube est essida? Cun sas manu galu in pasta est abarradu gai. Fit pro l'issulurjare, zai arritzande una manu, cando si la bidet pesande sa conca che a lu saludare. - Fit un'ànima.- Zurabat tziu Frantziscu. - Bonas dies comare. Bene bènnida.- Nant chi li narat - Nobas bonas mi batides? Sa colobra est istada unu mamentu gai, comente a si securare chi non li podiat sutzèder nudda; a pustis, rassicurada, s'incurbiat a su soru chi fit iscurrende in sa cora e si nd'at bibidu a bolontade. Tziu Batista est istadu anotandesila a manos iscutas, trascurande su traballu. Issa bene tatada, torrat a pesare sa conca, mancu chi aeret chèrfidu rènder gràssias, e colat a si loricare supra s'isterrimenta de su pastore e si dormit a ocru a sole, cussu raju de sole chi intrabat da una inscansadura de sa frasca de su pinnetu. - Fit un'anima, bos naro. - Insistiat semper tziu Frantziscu. - Si nono, non si fit cumportada gai. Si fit assustrada a intender su fracassu de sas pischeddas e sos sonos de su lapiolu cando Batista l'at torradu a su focu pro facher su recotu. Non si fit corcada supra s'isterrimenta e in intro de su pinnetu. Tziu Frantziscu fortzis no ischiat chi sas colobras sunt surdas.Ch'esseret un'ànima, pro si nde cumbìncher, bastabat de intender su chi fit sutzessu a pustis. Finida sa faina, che ponet sas formas de su casu supra sa cannita, pro non las tocare sos canes e essit dassande sa colobra loricada supra s'isterrimenta. - Coma', bos dasso tentadora .- Li narat e moghet. A ora de prander, remonit a cubile e l'acatat posta de longu in longu in s'intrada de su pinnetu. La brinchiat e cando issu fit falandeche sa tasca pro si merendare, issa si moghet. Pariat chircande cosa. Tando s'amentat de su fiascu ube aiat collidu su late. Lu picat, nde ghetat azicu a unu pratu e lu ponet in terra. Sa colobra s'acurtziat e si lu bibet. A brente prena andat a si sistemare in su jannile. Su sero, cando ghirat pro si corcare, pro cantu l'aeret chircada, non l'at bocada a campu. Non fit in perunu locu. Isparida. - Isparida che ànima, bos naro, isparida. No isco in ube, ma isparida.- Sichiat a contare Tziu Frantziscu. Tziu Batista non resessit a l'imbènner in perunu locu. S'est corcadu in cherta de dormire, ma no acatabat sonnu, de perunu ghetu. Abarrat pessamentosu. Cussa colobra la zuchiat sèmper in ocros. - Custa est un'ànima. - Si pessabat.- Pariat chi mi cheriat nàrrer carchi cosa, ma ite? Un'ànima in beste de colobra, non est sinzale bonu. Ite mi cheriat narrer? Ite cheret narrer? - E non picabat sonnu. S'in cras a sa matessi ora, in su matessi locu, a s'ispessada, billa torrada. Tziu Frantziscu contabat che si l'esseret bidende. Ztiu Batista si pesat deretu, picat su fiascu e li ghetat su late. Ma sa colobra lu rifiutat e si bibet su soru. Dae cussu pessat chi depiat èsser un'ànima in pena. Ma chie podiat esser? Si sedit a sichire sa faina cun cussu pessamentu in conca. In sos crastos, a manu de susu de su pinnetu, contabant sos anticos, aiant mortu un'omine, tziu Predu Figus. L'aiant sichidu cun bacas furadas e, contat sa zente, l'aiant mortu a istrale e imboladu a sos canes. Su fatu fit sutzessu belle e chent'annos a in antis. Fint galu bibos sos nepodes in Gòspene, chi sèmper negabant su fatu. Cando tziu Batista si nde fit bocadu in bidda, calicunu l'aiat contadu a sos parentes de su mortu e paret chi pride Farina l'apet cantadu una missa. Ma de custu Tziu Frantziscu non nde fit securu. Ma su contu non fit finidu. Tziu Batista si fit abituadu a la bider cada manzanu e cada manzanu si li presentabat a s'ispessada e gai e totu s'imberghiat, antis ispariat, pròpiu che i sas ànimas. Su fatu si fit ischidu in bidda e totus li cunfirmabant su chi issu s'aiat pessadu. S'aiat postu s'anima sua in pache e dormiat trancuillu, ca no ischiat a beru ite cheriat narrer cussa colobra in su pinnetu suo. - Si cheret cosa, at a esser issa a ti lu facher cumprènder. - Narant chi l'assicurabant sos antzianos, e issu abarrabat in s'isetu.

- 29 -

Carchi mese a pustis est andadu a lu chircare cussu ereticu de Nicola, su nepode, fizu de sorre. L'acatat chi aiat finidu de fàcher su casu e fit labande su lapiolu. Intrat e si sedit in su tzumpeddu. No aiat finidu de lu saludare chi bidet cussa colobra e li dimandat - Ello custa colobra inoche? - Picat s'istrale chi li beniat a tiru e, unu lampu, unu corfu la secat in duos. Sos cantos si fint loricande pro su dolore, cando tziu Batista li fit narande: - Non la toches, no. No est una colobra, ma un'ànima in pena. - Cale ànima? Una colobra est. - E cun su tolu li pistat sa conca. L'agantzat cun unu ramu e nche l'iscudet a fora., a pedes de una tupa de ozastru, in cue a curtzu. Cumintzant sos canes a urulare che dimònios. Ambos sartiant a unu brinchiu a foras. Nemos. In ziru nin si bidiat anima biba. Petzi sa roba chi, pache pache, si fit acurtziande a s'eliche de su meriacru. Sos canes urulabant a sos chelos. - Ello it'ant? Diaulos ant bidu? - E ti lu naras? Cussos ant bidu diaulos a beru. Non l'ischias chi cussa colobra fit un'ànima dannada, chi fit iscontande pena e tue l'as ofesa forte. - A l'azes cun sas ànimas! Si diant èsser ànimas totu sas colobra chi apo mortu, in s'inferru non bi nde depet àer prus. Agantzat unu codule e l'scudet a unu cane chi si fughit a lamentos. - Dassa sos canes. Issos l'ischiant chi fit un'ànima. Nicola los jacarat, ma issos sichiant a urulare. - Dassalos in pasu e nara a ube nche l'as ghetata, ca nessi l'interro. - In cue est, in pedes de cussa brossa. - Cale brossa? Inoche non b'est. E pro cantu la chirchet non l'acatat. Si ponent ambos a la chircare. Isparida. - Cussa fit un'ànima, un'ànima in pena. Pro ite l'as morta? Cosa mala bi sutzedit. Beniat cada manzanu a mi bisitare. Mi l'abizabo de fronte a s'ispessada, cando fipo fachende su casu. Pride Farina m'at naradu chi podiat èsser un'ànima, sa de tziu Predu Figus, su chi aiant mortu a istrale in cussos zassos de susu. E como tue as corfadu a istrale s'ànima sua. - Ma bi credies a beru a custos contos, tziu Bati'? Si fint animas totus sas colobras chi apo mortu ... - Non so nande totus; ma custa eja. Non si cumportabat che colobra normale, custa, si non fit in s'andamentu. Cada manzanu pariat chi m'aeret chèrfidu nàrrer cosa. Ma ego non l'apo cumpresa. Sos canes fint galu a tùnchiu e tziu Batista sichit: - No intendes sos canes? Cosa mala bi sutzedit. Issos ant bidu sos dialos chi sunt bènnidos a si nche torrare a picare s'ànima. - Non b'azes a creder, - contabat tziu Frantziscu - ma sa die su nepode nche picat su tziu a bidda pro bisonzu. Fit torradu s'in cras e s'in cras torrat e no acat sa roba. L'at chircada in terra e in chelu e sa roba no in locu. Si l'aiat ingurtida sa terra. Nemos aiat bidu nudda; nemos ischiat nudda. Sa colobra a conca ritza cheriat nàrrer de apèrrer sos ocros, de dare cara a sa roba. Ma tziu Batista non l'aiat cumpresu. Da una die a s'atera s'est acatadu ispozadu de totu su bene suo. Torradu a sa misèria. Si nch'est ghiradu a bidda a pràngher lastimas. Sa muzere, pro su dispiachere si l'est morta intro de s'annu. Totu sa zente lu narabat chi fit morta de crepacoro. E issu? Unu sero in prata lassinat supra una predischedda. Rughet e s'allacat sas costas. Non s'est rimitidu prus. Martùriu. Non est bàssidu prus a nudda. Rutu che truncu de àrbore betzu. In domo sua fit solu che a nemos. Fizos non nde l'aiat batidu sa muzere; est torradu a sa limusina de sas bichinas, chi lu tentabant de bonu coro, amentandesi chi issu puru non fit manistrintu, cando fit in ponte. Unu manzanu l'ant acatadu teteru in sa cadira. Fit mortu gai. Custu fatu no est s'ùnicu. In bidda si nde contant àteros e tziu Frantziscu los ischiat totus. De unu chi aiat bidu un'ànima in forma de cane, de un'àteru chi in campu àpertu l'aiat bida in unu boe, chi fit isparidu a s'improvisu. E cada borta fint abisos, ma non sèmper de malu. Si contabat chi in casos de custa casta, bisonzabat de l'ischire porrogare, s'ànima, in antis de isparire. Tando nant chi faveddat e narat su chi depet nàrrer e su chi porrogande si cheret ischire. Bastabat de non s'assustrare, de non bochinare, de non la tocare, de non nàrrer e non dimandare nudda in antis de retzitare sos berbos zustos. A pustis, cun abistesa e rispetu, si depiant pònner sa dimandas. Petzi chi fint pacos, ma sunt istados,sos chi ischiant sas paragulas zustas e chi si las amentabant a su mamentu zustu. Chie resessiat in s'impresa, si fachiat narrer su chi cheriat ischire de su benturu o si fachiat indissiare carchi ascusorju ricu de prendas de oro. Si contabat chi pròpiu su bisaju de Fiorentza, nant chi si fit

- 30 -

irrichidu gai. Un'omine sàpiu,contabat sa zente. De grandu intellizèntzia. In sa bida si nd'aiat bidu de cada zenia, de bonas e de malas, nen mai s'est dassadu trassare. Contabant chi in Antas, o in cussas zonas, ube b'aiat una bidda isperdida, e fintzas Fiorentza si divertiat a lu contare, aiat bidu unu boe nigheddu che su trumentu, a corros ritzos, biancos che sa nue; in mesu de sas bacas suas andabat fracande. Sos ocros rujos che focu, potente che dimòniu, aiat assustradu cada corimodde. Ma s'òmine non s'est dassadu ispantare e non s'est trèmidu. Lestru lestru retzitat sos berbos. E cando su boe di l'est bortadu, pompiandesilu, l'at naradu: - Sa bene bennida sias in custas terras. Deus ti diet pache,comente la ses chircande. Ma in antis firma e nara. - Ite cheret dae mene? A ite non mi dassas andare, chi cundennada sos a zirare dae terra in terra? - Chie ti dat pena, ti torret sa pache. Ma nara a unu miseru mortale, daeli unu cussizu. Sas bèstias sunt pacu sanas, comente l'as apo a curare? S'anima li rispondet de nche tramudare sa roba a su monte e de isolare, in tancas diversas, su bestiamene maladiu dae su sanu e li narat puru cun cales erbas preparare sa medichina. - Un'eba m'est mancada, ube s'est cubada? - Chie l'at tenta non si l'at godida: sas dies s'est colande in penas e dolores. Zirande l'apo bida in tanca fiorida, frutos godinde de sapore anzenu. - S'ascuroju anticu, indita a un amicu e apes in caminu un'amenu destinu. S'omine cun istrussia aiat pedidu a urtimada de l'inditare s'ascusorju de sa bidda isperdida e s'ànima, o pro esser trampada o ca aiat amiradu sa sapiesa de s'òmine, l'inditat su tretu, a curtzu a unu muru de una bena antica, ube non bi creschiat si no est rubu. Su negossiu fit finidu, ma s'òmine li narat galu, pro la pacare - In antis de sa dipartida, narami chie ses, chi missas t'apo a nàrrer trintatres. - In Capu de Susu in s'Ispiritu Santu, mi narant sa nobena onzi annu. Una mi bastat pro trint'annos de piantu e tue no as àer mai dannu nen dae mene fastizos. Non bides chi fertu so a su costazu e galu non sanat sa ferida. Nigheddu so in morte che in bida e longu est su caminu e depo andare. E contant chi deretu isparit. Cando su fatu s'est bènnidu a ischire, sa zente pessabat a unu bandidu capesusesu, chi fit capitadu in cussos zassos fughinde sa zustissia, semper imbertu in crastos e padentes che sirbone, fintzas a su mamentu chi, che unu sirbone, l'aiant fertu e mortu. Sos parentes suos, narat sa zente, chi galu falant cun sa roba in tramuda, dae sos montes issoro, a colare s'iberru in sos campidanos. Cando fit bandiande in cussos zassos, lu timiant totus a frea, ca narant chi fit prepotende, ma mai nemos at ischidu nàrrer ite male aiat fatu. Su bisaju de Fiorentza aiat postu mente a su chi s'anima l'aiat naradu. Fit moghidu dae Grùmene, a nobinare in s'Ispiritu Santu, contabant sos parentes, pro su votu chi l'aiat sanadu su bestiamene. A bardanare a sa moda capesusesa, narabat a su contra sa zente. E imputadu est istadu pro fura, sende chi non l'ant cundennadu mai, e de àteras malafatas. Cussu o non cussu, cando fit torradu a bidda, a cabaddu, che sennore mannu, s'aiat comporadu sa tanca de sa bena antica e àteras bèstias e terrinos, chi mancu su prus ricu de sa bidda bi fit potidu bastare. Totu custu si contabat in bidda, ma b'aiat chie fit cumbintu chi fit totu una bella favula e chi su bisaju de Fiorentza non fit de Grùmene, ma capesusesu e totu, faladu cun sa roba a pàscher in sos campidanos e si fit fatu ricu fachende a mercante de casu, lana e peta. Àtere zurabat chi sa richesa de sos Maxias fit depesa dae sas bardanas, dae sa prepotèntzia; dae s'ascusorju, insistiant sos interessados, sende chi mancu issos ischiant de securu da ube lis fit faladu tantu bene. Nemos narabat sa bera e sa favula, cun su tempus, fit diventada sa beridade sacrada. Fiorentza, chi aiat istudiadu e indagadu supra custu argumentu, fortzis l'ischiat sa zusta, ma li piachiat a contare favula probaberi. Li piachiat de prus e cussa fit sa chi contabant sos mannos suos. Gai la contabat fintzas tziu Perantoni, ca gai l'aiat intesa contande. Ma issu ite nde podiat ischire, si non s'amentabat mancu su numen de su bisaju suo? No aiat istudiadu e s'aiat coladu sa bida che teracu in domo sua. No aiat mancu cudda prepotentzia chi fit de sa ratza sua. Abituadu a traballare dae minore, dae manzanu a sero, gai fit si pesadu e, su esser pastore, mancari mere de bèstias e de tancas, l'aiat che cundenna. Un'azicu de pasu l'aiat como chi sos fizos fint mannos e chi sos tempos fint cambiande. Ma non fit a tretu de si rènder chi contu sos sacrifìtzios suos, a paragone de sos chi aiant suportadu sos de Antas, fint unu nudda. Totus, sa bida, la depimus sacrificare, chie in unu modu, chie in s'àteru; custa fit sa filosofia sua.

- 31 -

ANTAS.07 Tziu Jubanne nche fit remuninde sos trastos a sa barraca. Un'omine de sessanta annos depiat traballare galu pro si campare sa pobera bida. L'aiant impreadu a tentadore de su cantiere rezonale pro disocupados, in s'ocasione de sos iscavos, ma dae s'annu imbeniente non li permitiant mancu prus cussu, ca narant chi fit antzianu. S'isterramentu nche fit belle e finidu. Pacu tempus li restabat de traballare e a pustis un'iberru longu e fritu, malu a colare, chene traballu, chene nudda e sos duos soddeddos chi li fint dande si los depiat massarjare bene. S'aiat coladu se tempus imbeniente isetande una pensionedda, chi nessi l'assecurabat su soddu pro su pane. Si fit fintzas brivadu de su zigarru, ca li costabat tropu. Issu puru fit de sos Maxias, de sos poveros, ma li fit restada in su caratere s'antica prepotensia. Totu massajos in sa radichina sua. Propietarios, una borta de unu cunzadu, unu zardinu; de un'ortu chi los sustentabat totus. Como, a pustis de unas cantas partimentas, lis fit restada sa terra pro los interrare unu supra a s'ateru a issu e a sos parentes suos. Pro cussu, su bonu fint intrados in miniera e in ibe nch'aiant dassadu salude e bida. Unu tziu suo l’aiant mortu in sa revolussione de Bugerru; ateros parentes fint emigrados e non si fint bidos prus. Si calicunu fit torradu, fit pro morrer in Grùmene cun sos purmones apredados dae su prughere de su carbone belga. Li fit abarrada un'iscredda a curtzu a bidda e nche tirabat nessi sa berdura. Sas terras chi aiat traballadu, abandelas cun su sudore suo, fint anzenas. Sos mere cun s'iscusia de istudiare sos fizos, finida sa gherra, aiant tramudadu a Casteddu. In ibe istabant bene, che sennores. Sa parte de su frutu, in natura o in dinare, za l'imbiabat issu, annu cun annu, fintzas chi s'artrosi e una ferta a s'ischina, non l'aiat arrimadu in totu. Gai aiat abandonadu s'arte. Sos fizos, ja nche fint mannos e istudiados totus; non sos suos, emigrados a bint'annos, ma sos de sos meres de sos terrinos chi issu aiat traballadu. Como, fachiant piedade, cuddas terras bellas, abandonadas, dada in pastura a zente furistera o bendidas. Nant chi gai cheret su destinu, narabat issu, ca no ischiat chi sos Maxias ricos, sende pastores dae anticòriu, in su seculu coladu, s'aiant serradu sas tancas, ca li serbiant, ca aiant bestiamen meda e aiant bisonzu de pasturas. Sos Maxias poberos de oje, a su tempus, fint massajos e aiant su bastu de sa terra a la traballare a ortu, a frutora e a semeneri e tancas non si nd'aiant serradu ne a muru ne a sepe. Gai a sa fine chie s'est acatadu propietariu de tancas serradas a muru e chie, a fortza de partire s'interessu a sos fizos, est abarradu a culu in terra che a issu. Cando Zulianu custas cosas la narabat, non li dabant crèditu. Cando contabat de partes male fatas, de interessos fatos a fura o isfrutuande su traballu anzenu, mancu tziu Jubanne li dabat cara. No ischiat e non lu podiat cumprènder. Sa bida fit gai. A chie naschit poberu e chie ricu. Sas parlatas de Zulianu fint totu pulitica. Chi aeret pessadu a concruire sos istudios; chi su babu non fit traballande de badas. Chi si issu, unu cras fit istadu bene, lu depiat a sos sacrifitzios de su babu e no a sa pulitica. Comente Antas. Fintzas sos suos aiant sacrificadu, ma nessi como un'ispera de sole la bidiant. S'aiant acontzadu sa domo e si l'aiant creschida, chi pariat locu de bi campare cristianos; si l'aiant amobiliada e como istabant bene; onorados e istimados dae totu sa bidda, poberos betzos. E sa fiza aiat un'arte nobile in manos. Fit archeologa. Nemos ischiat ite cheriat narrer, ma depiat esser cosa de balore. Si bidiat dae comente s'aiant acontza du sa domo, cheriat narrer chi a facher s'archeologa rendet. E prus e prus si bidiat dae sa zente chi praticabat: totu professore de Casteddu e de Teramanna puru. Est beru chi issa est semper in ibe, in campos e crastos, in cherta de teulas betzas; ma cheret narrer chi unu balore l'ant, si issa batit dinare a domo. E totu custu lu depiat a sos sacrifitzios de sos suos e non de atere. Fit propiu custu chi issa no aiat mai cumpresu. Si pompiabat a tziu Jubanne, andande e chene andare, cun sos renes in terra,ma semper pistaponende. Pro issu nemos aiat fatu sacrifitzios o, a narrer zustu, issu no aiat isfrutuadu a nemos, nen suos ne anzenos, ca fit issu s'isfrutuadu e non l'ischiat e si l'ischiat, artziabat de coddos. Non gai Zulianu, non gai issa, chi campabant dae su traballu de atere, mancari esserent sos familiares. Petzi Zulianu si nde rendiat contu dae dies in antis de oje, sende istudiante e fortzis propiu ca fit istudiante; a issa non li fit mai artziadu a conca o si li b'aiat pessadu non s'aiat mai dadu una risposta; no aiat mai analisadu sa situassione. Sa borta chi cheriat dassare sos istudios, fit pro sa pena chi sentiat pro su fadicu, pro su gherrare de sos suos a buscare su dinare, cuddos pacos soddos chi la manteniant in tzitade. Carchi borta si fit bantada de sos sacrifitzios suos fatos fatos pro istudiare, de cando fit teraca, teraca a beru, in domo de tziu Perantoni Maxia. Cando in iberru istudiabat a luche de focu; e fit su focu fatu cun sa linna carrada a cucuru, dae sa mama e dae issa matessi; in istiu teraca in domo de s'amica

- 32 -

corale. Custa fit sa beridade e non l'aiat mai presa. Non l'aiat mai cumpresa ca fit semper ponende fatu, cun ocros de fantasia, a sos anticos nurachesos, omines de corazu, omines liberos in terras liberas, in mares apertos. Comente li fit naschida custa passione? - Tue ses sa dea mama, torrada biba in terra sarda. - Li narabat s'amica, cando fit galu minore. Una chistione de metempsicosi, a la narrer comente la contabat tziu Frantziscu. Ma cale metempsicosi! Fiorentza lia aiat contazada sa passiones'idea,cando fit minore, pitzinna innossente. Issa nche lia aiat bestida in conca a bellu a bellu, che una droga l�Š�pia l�Š�pia, chi esaltabat sa fantasia, chi deformabat sa realidade. Fit istada issa a li facher bider su tempus coladu che unu paradisu e s'istudiu che unu caminu a b'arribare. Issa chi cheriat chi Luchia aeret fatu che a issa, de bolontade sua, su chi issa non crediat prus de poder facher pro un'amore male postu, andadu male in su naschimentu. Billa ub''est sa metempsicosi; s'anima chi tramudat dae corpus in corpus in chirca de concruire sa faina chi no aiat mai fine. Cale animas? Non sunt sas animas chi tramudant dae zenerassione in zenerassione, sunt sas ideas chi andant, chi peleant pro restare in bida, pro si realisare. "Antas", non fit in antis Fiorentza? Como bi fit issa pro ponner fatu, pro realisare unu prozetu, su chi aiat in manos, chi fit belle e concruidu. Ma cussu prozetu non fit suo, sende chi issa si l'aiat picadu a ingarriga. Fit s'idea de Fiorentza e de sa zente de sa zenia sua, chi s'esserent narados Maxias o Nurchis o Feurras. Fit un'idea. Fit un'idea de atera ratza, sa chi andabat praticande Zulianu. Ideas diferentes, de classes diferentes. Pro sos Maxias, Zulianu fit unu macu, unu bisionariu; pro sos minadores e sos traballadores totu pinnicos fit un'eroe. Fit s'idea de Bugerru. Sos mortos de Bugerru incarnados in Zulianu. E Antas? Un'eroe pro sa zenia de sos Maxias. Cumpatida puru, sende istimada, pro operajos e pobera zente. Issa aparteniat a sa categoria de Zulianu, poberu istudiante, ma abistu, chi aiat cumpresu sa situassione presente, sa ideas de su tempus; ma issa aiat incarnadu un'atera idea, chi non fit naschida cun issa. Ztiu Frantziscu Casu, cussas cosas, non las podiat cumprendere crediat a sas animas chi s'incarnant in sos animales pro iscontare sas penas de sa bida issoro. Antas lu podiat cumprender. Aiat istudiadu e nde fit a tretu. De securu l'aiant cumpresa sos cumpanzos suos de iscola e issos aiant ideas nobas. Su sotziu de sos zovanos in bidda. Como Antas cumintzabat a si render contu de sas parlatas de Pascale, su fizu de su bechinu, e de Predu, su fizu de su mastru de muru. Cando sos seros in beranu si firmabat in bidda, andabat a discuter cun sa zente, chi chircabat de l'aperrer sos ocros e issa non cumprendiat. Fiorentza non b'andabat a ibe; mancu pro lis facher cumpannia. Totus rivolutzionarios macos, narabat. S'idea chi fit in motu non l'andabat. Fit s'idea de Bugerru chi torrabat,chi sichiat a viver, a si facher intender in sa zenerassione noba. Fit cussa s'idea chi fit andande a in antis, incarnada in corpus de sa leba noba. E si binchet cussa, non bi diat aer prus un'atera Antas chi si bantet de aer istudiadu a luche de focu o de candela de chera e chi apet carradu linna a cucuru; non bi det aer prus una teraca in domo anzena, ma sardos liberos uguales, che i sos nurachesos anticos, fachende onzunu su dovere. Su monumentu li fit de fronte, ma non l'interessabat prus. Non fint cussa antas e cussu pamentu s'interessante, cantu s'ischire chi si sos sardos fint liberos in antis, liberos podiant esser como. Non sunt sos monumentos sos chi depent interessare, ma sos omines chi los ant costruidos. No at a esser archeolozia, at a esser istoria; ma si s'archeolozia non si fachet istoria de omines, chi nche la ghetent a mare! Coment cussu bortaedie cun Fiorentza, galu pitzinna innossente, si fint ghetadas ambas a modde. Nadabant in cuss'aba crara e neta, trasparente chi si bidiant fintzas sos pessamentos paris cun sas predas de su fundu de s'ata de su mare. In cuss'aba ch'est istada distimonza de liberos iscambios, de gherras e de pache. Bi li cheriat a beru cussa impojada, a pustis de tantu istudiu; pro la disaogare ecante. Isterricorjadas in su sole in antis, suta un'umbrache a pustis aiant torradu a picare s'argumentu issoro. E gai si fit detzisu chi Antas si depiat iscrivere in literas classicas, sichinde sas tratas de s'amica. Ghirant a prander a sa domo e si lu preparant issas. E ghiradu fit peri Bobore e prasu aiant paris. Si fachiat ruju che cocorosta, cando si pompiabat a Antas, belle e nuda cun cussos pacos pannos chi cucuzabant chene cucuzare. A pustis si fint ritiradas in s'aposentu issoro in s'idea de si pasare. Fint nudas in bestalliedda trasparente. Caminabant in sa domo che nues chi colent in chelu. Antas s'aiat depidu dobare sa mudandedda e ateru e

- 33 -

tantu aiat fatu Fiorentza, ca fint galu umidas, ma non s'aiant postu ateru a supra. Cando fint nudas a in antis de s'ispricu, pariant duas carapinnas: de tzuculate Fiorentza, de crema Luchia. - Mira - li narat s'una - cantos costuminos m'apo comporadu. Le', provati custu a bider comente t'istat. Antas, divertida che pitzinna minore, cumintzat a unu a unu a si los probare totus. Si bestit su primu e l'andabat bene, ma su reghetitas li fit minore. - Non bi m'istant sas titas. - Fachet osserbare a s'amica, chi liu fit ligande in palas.- Mi nch'essint tropu a foras. Si esso goi a costas de mare, m'arrestant. - Belle e gai ti rughet bene. - E l'aiat postu sas manos in coddos. - Ite carre lisia chi as; s'intendet chi ses galu pitzinna de nudda. - Non mi paret.- Rispondet Antas.- Abadia a ratza de lineamentos chi sos isvilupande! - Los so bidende.- E li falat, lassina lassina, sas manos a chitu e in cussu facher l'istampat unu basu in mesu de palas, chi fachet pinnicare s'amica, comente chi l'aeret puntu un'ape e nche l'essit unu bohe suspirada che ànima in pena. - No, no. Non torremus a cumintzare. Una borta si podet fàcher sa maca, gai a s'ispessada che a custu manzanu; ma a bi torrare non fachet. - E si bortat istacandesi dae sas manos de s'amica. - Muda, non nos intendat Bobore. - Chi fortzis est pompiande dae s'istampu de sa crae. - Za mi nde so abizada chi ti fit manicande cun sos ocros, pover'ònima. Sende minore, at sos bagallios che òmine fatu, chi si non mi fit istadu frade m'aiat tentadu ... A ite non ti lu tentas tue? - Ma maca ses, o ite ses pessande? Non credas chi ape similes oriolos in conca. - Chi apes oriolos non naro; ma chi no ti benzant tzertos disizos, non bi credo- Chie est chi no at disizos, ma dae custu a bi chèrrer probare, bi nde colat. - So brullande e ti nd'abizas. Za l'isco chi non ses pessande a issu, peroe ... Sa tentassione bi podet esser semper, mescamente in dies de oje. Carchi borta l'apo bidu cambiandesi, chene cherret e chene lu facher a posta. Depes bider a muscoladura chi at! E cussu puzone in pessu impilidu, chi galu no at pesadu bolu! Una borta li apo bidu a trucu ritzu, unu pore; chi m'at fatu finzas pena. Chissai a chie fit pessande. Si non mi fit istadu frade ... Antas si la fit ascurtande allollada. Similes paràgulas, similes negòssios non los aiat intesos mai dae s'amica. Depiat esser su calore de s'istiu. O fit s'assutura chi li fit zocande brullas malas? Fiorentza fit fèmina fata e de securu non si fit mai imbrutada cun àteru omine, mescamente a pustis de sa delusione chi l'aiat dadu Batista. Che lampu sa mnte li torrat a su chi aiant fatu in antis de mesu die e a su chi fit pro torrare a sutzeder pac'ora, unu mamentu in antis, si non l'aiat firmada in su cumintzare. Pobera fèmina, sos sensos aganidos la fint fachende iscassiare. Non si rendiat capassa. Ite fit sutzedende a s'amica? Chi esserent fantasias naschidas in su tempus chi fit indiosada de Batista? Depiat esser gai, ca isfogu mai non aiat àpidu. Lestra lestra s'ait bestidu sa vestallia e aiat naradu a Fiorentza chi fit istraca e chi si cheriat dormire. Gai, in pessu cucuzadas dae sa vestalliedda si fint corcadas, cadauna in su letu suo e si fint dormidas, sichinde in bisione sos pessamentos issoro. Cando su matessi annu, ghirande a nadale a bidda l'aiat acatada in letu, indebilitada, esaurida, tando si fit resa contu chi Fiorentza pro Batista nde fit fachende e nd'at fatu maladia. Nara chi su tempus sanat sos dolores e sanadu aiat fintzas s'amica. chi de pustis de si esser rimìtida, si fit indiosada de s'amicu de su frade, su dutoreddu, chi totu s'iberru l'aiat assistida e dadu cara premurosu. Una die Fiorentza fit andada a pompiare sos iscavos. Pro una die, adobiandesi e negossiandesi cun su professore li fit passidu de torrare a s'antica passione. Los aiat bisitados passsu passu, che a si securare chi sas cosas esserent andadas comente las aiat pessadas issa. A pustis unu belu de malinconia li fit faladu in ocros e in coro. - Cussa ses tue,- l'aiat naradu in antis de mogher, cun sa tristesa in s'anima. - Ses galu in tempus a torrare. - Bolados sos puzones, cara Luchia - e fit fortzis sa prima borta chi la mutiat a numene tentu.- So intrada in s'idea de mi cojubare. Antoni est trasferidu a Casteddu e cheret chi dasse iscola e istudios. Est finida pro mene. Antas ses tue. L'ischia. Su chi mi dispiachet est chi totus sas cosas bellas, chi sunt essidas a campu, non restant in Grùmene. Bolant a Casteddu issas puru e Grùmene sichit a restare una bidditzola de minadores e de pastores. Custa badde amena, cando serrades sos traballos bois, at a torrare unu locu

- 34 -

solitariu. Sos mudrecos e sas chessas ant a torrare soberanos e su rubu puru. Carchi pastoreddu, imbarandesi a custas antas s'at a sichire a dimandare chie e pro ite las ant fatas. Sas fantasias nostras, naschidas inoche, inoche si morint. Tue chi las as aberadas, tue e totu, de manos tuas, las ses distruinde. At abarrare un'amentu de custu situ in carchi libru ingroghidu in biblioteca e in sa mente de professores e istudiantes, ma pro sa bona parte de sos sardos restat unu misteriu, restat s'innoransia de s'istoria nostra chi in custa badde at iscritu una pazina bella. Fint pro si dassare, ma in coro de s'una e de s'atera restabat sa malinconia de sos adios. Fiorentza los fit dande in cue, ube a manu tenta l'aiat indissiada in su caminu chi nche l'aiat artziada a locos de sole. Antas s'abizabat chi carchi cosa li fit bee mancu. S'amica fit parte de sa bida sua. Da issa aiat imparadu; aiat picadu cussa passione; issa l'aiat fatu probare sentidos e sensatziones chi non podiat ismenticare: in cussas dies de mare; in amica corale. Su tempus fit coladu e como nche la fit picande atesu sas festas de sos tusorjos; in domo sua cando l'azudabat a istudiare e l'animabat in sos mamentos graves. In domo sua terachedda; ospite in mare; cumpanza inseparabile.

http://www.mariosanna.com

- 35 -

ANTAS.08 Nen disinnu ne àteru aiat fatu. Tziu Jubanne, imbaradu in sa barraca, a s'ala de s'umbra, fit gai, nen dorminde, nen pompiande sos montes chi si li parabant de fronte, chi l'aiant bidu zovanu balente armadu de fusile, isetande su sirbone in sa posta. Fit istraca. Si pesat e si cravat a intro de sa veturedda, in gana de andare a mare a si rifriscare. Si fit pesadu un venticheddu frisculanu chi l'iscontzabat sos pilos; l'intrabat a intro de sa camisedda e cumintzabat a si sentire frisca e lèpia, che criadura. Ne cuntenta ne trista, s'isterricorjat in locu apartadu, supra sas primas roca de su monte de sa Guardia. Sas undas s'iscudiant a sas rocas, ispintas dae su bentu e cun su sonu issoro la ninniabant. In su mare ecante ecante in motu, non si bidiat anima biba. S’ìstrachitudine nche l'aiat batidu su sonnu. Su sole, totu sa die buddidu, chi li cochiat sa carre nuda de sas palas in su traballu, como li fachiat piachere e li pariat chi l'esseret carinnande pro si dormire trancuilla. Sos ocros lampana lampana, bidiat artas sas puntas predosas de su monte de sa Guardia a defesa de sas costas. Naves andabant e beniant a belas ispartas. Gai, sònnia sònnia, intendet una boche narande: - Isetaaaa ... iseta... - E issa non fit andande a neddube. Fit isetande ite? Cussa boche bassa ammaghiadorza, s'unda de su mare la mutiat: -So inoche ... so inoche ... beni ...- E una barca mai bida s'acùrtziat a sas rocas de atas de mare, lepia, supra sas isprumas. Su bentu fit sessadu, su mare un'ispricu lìsiu che ozu netu in colore de oro, lìmpiu, serenu. Una cridura, mai bida in antis, si li parat de fronte. Antas sentit una tremulia,comente cudda borta cun Fiorentza, un'istiu in mare. Si bidet custa figura cristallina; unu corpus artu, istrizile, elegante, sos ocros rujos de focu e luchentes che isteddu; una carre in colore de chelu. Fit gai, pompiandesila, cando li porrit sa manu pro si nche pesare. Ritza, a in antis suo, la cheriat tocare, ma at timidu ca li pariat frazile che su pessamentu. - Chie ses? De ube ses? - Li dimandat a sa fine e li pariat pessone nota. - Non so de custos sitos. Benzos dae innedda. Non so de custu mundu e non so solu. Sos cumpanzos nos isetant in sa nave in mesu mare. Antas si lu mirabat cun ocros de ispantu. - Ma de ube ses? Ite ti naras? De ube t'apo a dimandare? Cujus es. - Ripitiat mecanicamente e non s'abizabat chi fit narande semper sas matessi cosas. - So Fioranu e cumando una nave. - Ego so Luchia, ma ... - Ma ti mutint Antas. Est cosa chi isco. So bennidu a ti dimandare si nd'as piachere de conoscher sa nave mea. - Mi paret tardonzu a nos ponner in mare, ma s'est pro torrare deretu, benzo, eja, cun piachere. Iseta. - Aperit sa borseta, nche bocat a foras unu billete e bi iscrivet: torro deretu; mi so fachende unu ziru in barca. Lu ponet e lu firmat suta unu de sos frobidores de su bridu de in antis de sa beturedda e tucat. Sartiat a intro de sa barca chi moghet deretu in fuga. In unu nudda crompent a sa nave, chi los fit isetande a portellos apertos. Intrant che carru in su portale e che incantu, Antas s'acatat in unu locu chi non cumprendiat bene ite esseret. Fintzas sa nave, a su chi aiat potidu bider in sos pacos istantes, in antis de intrare, non fit de tipu conotu. Pariat unu bullinu de atarju luchente, chene peruna janna, bentana o istampu, francu sos portellos, dae sos cales fint intrados e chi si fint serrados in palas issoro, in pessu colados. Si pompiat a fùrriu. In totube filos, tubos de cada ghetu, butones lampana lampana e pessones setidas a curtzu in isetu de non isco ite. A prima bista no ischiat mancu narrer si fint omines a feminas. Sa carre lis cambiabat colore de frecuente. A cando fint rujos, a cando de atarju, luchidos in colore de ramene, in colore de rosa. Pessabat chi rifletiant sos colores de sos butones, chi lampabant de continu. Bestidos de nudda o cun bestes apizicadas a sa carre a puntu tale de lis modellare cada musculu, cada mermu de sa carena. S'unu sa copia de s'ateru. Non cumprendiat prus nudda. Ite zente fit cussa? A ite zocu fint zocande? Non fit zente de mundu conotu. - Non s'ispantet senorina, si nos biet goi. - Li narat Fioranu.

- 36 -

Sende chi non cumparit, semus s'unu dae s'ateru diferentes. B'at feminas e mascros; ischimus chi l'est difitzile a printzipiu a nos distingher. Su parrer uguale est petzi aparentzia esterna. Est in intro chi semus diferentes e nois, pompiandenos a intro, nos conoschimus. Custu est Peranu. Antas si l'acurtziat e l'istringhet sa manu. - Custu est Zojanu, s'ingarrigadu a sas aparechiaduras fotograficas. Cust'ateru est Lucanu, pessat a sa guida. Est su timone nostru; e custa est Venusa, cumandante cantu a mime. No at a istentare a nos distingher. Chistione de mamentos. Fioranu aperit unu isportellu e intrant in un ateru ambiente. Una cosa ispantosa. Un'aposentu mannu cantu un'arjola. Una mesa, unas cantas cadiras, otomanas e cadiras imbutidas, armadios luchentes in sos muros, pinturas e fotografias mai bidas. - Cust'ambiente nos est cuchina, domo de retzire e de prandere e, a s'ocasione, de pasu. Dae una macherina serrada cun janna a duas perras, nche bocat un'ampulla de rosoliu. Fioranu e sos ateros chi l'aiant postu fatu, picant una tassita dae sa safata chi fit in sa mesa. Antas fachet su propiu e Fioranu li prenat su tzichete. - Custu est su nutrimentu nostru, ma si cheres, tastalu puru. Si pompiat a fùrriu. Totus artziant su tzichete e bufant. Issa non cheret esser a mancu. Si lu trincat. S'intendet su rosoliu in buca, ma non nde distinghet su sapore de s'essentzia chi l'at fatu. Si l'intendet in guturu falande e cumintat a intender s'efetu. Intendet su sambene in focu artziandeli a cara; buddindeli in in cada bena. Che corda de chitarra li tinnit cada mermu, cada musculu de sa carena. Si sentit totu in tensione. Unu lampu, unu udda e cumintzat a s'intender apachiada, in unu istadu de benessere, de abandonu totale, che ammaghiada, ne ischida nen dormida. Duos bratzos fortes l'agantzant in pesu e la sedint in s'otomana. Cun sos ocros a s'aperi e tanca, bidet sas pessones isparinde, comente a chie, morta de sonnu, non si rende contu de chie l'est de fronte. E si dormit. Sos presentes si badiant a pare. - Ite fachimus como? Non liu depiabamus dare. Non l'at suportadu. - E chi bi podiat pessare. Sos terrestes chi b'amus in Pesperu, lu bufant che gurturjos. Custa depet esser tropu dìlica, si bidet. - Bae e torranchela a terra.- Narat Venusa. - Non b'at prus tempus. Semus in ritardu.- Los informat Lucanu. - Picamula cun nois.- Proponet Zoianu. - Ego b'isto. - Narant sos ateros. - E siat.- Rispondet Venusa, trochende su murru, ca s'abizat in minorantzia.- Ma non fint custos sos intentos nostros. - Sos nostros complanetarios ant a esser cuntentos de bider una criadura goi bella.- Insistit Zoianu. In cussu, in sa cabina s'intendet su tìrriu de su radiutelefono. Peranu curret a incarcare su butone de via libera. Una boche de ateru mundu s'intendet narande: - Dae istatzione Pesperu a Aster Ma 15. - So Peranu de Aster Ma 15, nara. - Ite sezis pessande? Moghide chi est s'ora. - B'amus una terrestre in bisita. Nche la depimus torrare a atas de mare. - Non b'at tempus. Moghide, lestros. - Retzidu. Semus moghende. Lucanu at aviadu sos motores. - Bene.- Unu mamentu de mudighine.- A ite l'azes cun bois cussa terreste? Ite importu b'aiat? - L'amus fata intrare ca est de una bellesa rara. Ateru mudighine. Pro un'iscuta su radiu no allegat. A pustis s'indendent boches de negossiu, de zente chi est cuncordande unu parrer. In fines una boche crara cunfirmat: - E siat. Batidela. La cherimus bider fintzas nois. Fioranu a una banda, Venusa a s'atera ordinant de controllare sas aparechiaduras. Intro de trinta secundos sa mòghida. Antas, isterricorjada supra s'otomana, dormiat che pitzinna minore. S'astronave fit in motu, dassande andare unu frùschiu sibilante, comente chi sa parte de foras esseret zirande cun lestresa ispantosa. A banda de foras, pro chie lu pompiabat dae allargu, pariat allutu in focu, a forma de discu luminosu chi si

- 37 -

pesabat in s'aghera dae mare e in pacu tempus, una abassiada de pipiristas, lu bidiat isparinde in s'ampraria siderale…

http://www.mariosanna.com

- 38 -

ANTAS.09

- Ube so? Ite m'at sutzessu? - narat a issa matessi Antas a s'ischidada. - Ube so e cun chie? - E si sentiat galu isturdida dae su rosoliu chi l'aiant dadu a bufare. L'abarrabat galu cuddu sensu de pache, de piachere, che i cudda borta cun Fiorentza in domo sua in mare, s'annu de sa fine de sos istudios litzeales. Li beniat una gana forte de rider, a iscracalliu. Unu risu divertidu, comente a pitzinna minore pro unu zocu nobu e divertente. Pro ite, nessi? - Ego so maca, o mi so amachiande. Est cosa de macos ... e ridiat forte. Li pariant gai istrambas cussas criaduras a lineamentos de femina, cun cussa carre curiosa, e non fint feminas e non li pariant omines. Sende gai, lis essiat dae sa carena unu zèniu malinnu, incantadore, a puntu tale chi b'aiat de si nde perder sa dinnidade e sa resone; s'onore, de cantu fint bellas e atraentes. Ma dae su chi li fit passidu de cumprender, no est chi aerent potidu abusare de issa. A su nessi! Si non fit gai, pro ite nche l'aiant picada? Cun cale intentu? S'intentu b'aiat non lu cumprendiat. A ube la fint zuchende? Chi esseret una brulla? Un'imbentu nobu de zente bennida dae s'ampraria de su chelu? Si fit brulla no ischiat fintzas a ite puntu li podiat piacher. Boh! Ischiat chi fintzas Antiocu Ababona nche l'aiant collidu dae sa matessi ata de mare, dae su matessi tretu. Lu contabant sos mannos in bidda. Una nave, bennida dae mare a belas ispartas, si fit arressada in cussu tretu. Aiant fatu provista de aba dae sa funtana, chi Antiocu e totu lis aiat mustradu. Andandesinde nch'aiant picadu a issu puru, a malagana. Cussos, peroe, contabant, fint piratas turcos. Fint sos moros bennidos dae s'Africa e in Africa fint torrados. Antiocu, sende massaju, fit unu bellu zovaneddu. Pro cussu si l'aiat colada bruta, a su chi narabant. S'esseret bellu l'est istada una cundenna. Sos moros, a s'usantzia issoro, nd'aiant fatu de issu, s'amicu, s'amante de su cumandante de sa nave. E gai pro totu su biazu. L'est istada una fortuna chi non l'apent crastadu. A s'arribada, l'aiant bendidu che ischiavu a unu beduinu de su desertu. S'abistesa sua l'aiat sarbadu sa bida. S'aiat coladu annos inter un'oasi e s'atera. Arena e sole. Fadicu e traballu a costas. Non chi su mere esseret malu, ma fit antzianu e a mandare a in antis sa familia tocabat a issu. E depiat dare cara a sas zovaneddas de sa carabana. Totus lu tentabant, ca fit caribiancu, ma arguait a nde tocare una; s'aiat bidu sos ateros zovanos e antzianos totu contra a issu armados. E cantas bortas aiat depidu amustrare chi non si dassabat ponner sos pedes supra. A s'itrumpa los binchiat belle e totus. Pro cussu lu rispetabant, ma non mancabant sos dispetos e sas umiliassiones de cussos prus fortes de issu. Su mere non lu difendiat, siat ca non nde fit a tretu, siat ca issu matessi si depiat difender. E cantas bortas, a su chi contabant, fit depidu corcare cun sa mere, una femina intrada in tempus, chi lu ricatabat, narandeli chi l'acusabat a su maridu de l'aer tentada e tando fint istados arguai pro issu. Sa mere nd'aprofitabat cando su maridu fit dormidu e non intendiat mancu sa fusilada. Issu non la chircabat prus, ca no aiat prus fortzas. Ma cando s'abizabat chi Antiocu si pompiabat sa muzere, pro sa zelosia nche li porriat carchi corfu e non podiat mutire, ca fit ischiavu. Non podende cun ateras zovaneddas, nessi cun cussa femina, chi no aiat mai bidu nuda e non podiat narrer si fit bella o nono, isfogabat sos bisonzos de sa bragheta. Ma cando su mere lu brigabat e peju e pejus cando nche li porriat carchi tzaffu, za li beniat sa gana de l'isgannare. Est chi, in su desertu, no aiat iscampu perunu. Si nono, non li fit istadu difitzile. Una die sa carabana si fit acampada a fùrrios de una bidditzola, ca fit tempus de mercau e sos beduinos aiant de baratare su frutu de su pacu traballu chi fachiant issos e sas fèminas. Oramai sa limba la connoschiat e, largu largu, si fit informadu de ube fit su mare, in cale diressione e cantu innedda. Una die de caminu. Sa note, cando totu sa carabana dormiat, si bocat sa lepa e la colat in gannighinas de su tirannu. Mudu mudu, pesat unu cammellu e a luche de luna si l'aviat. Tretu bonu lu fachet a pede, trazande una manta pro non dassare arrastos. A pustis sedit a gropa de sa bèstia e caminat note note. S'in cras a mesu die, nch'abirguat su mare. Una bidditzola, unu portu. Si bendet su cammellu e resessit a si nch'artziare a supra de una nave, chi nche l'at zutu a Sitzilia. Da cue su sàrtiu a Sardinna non l'est istadu difitzile. Fit torradu a facher su massaju in unu cunzaeddu cara mare e totu. Liu aiat dassadu su babu, si a bortas esseret torradu. Ma su babu si nche fit mortu chene lu torrare a bider. Custa fit s'istoria de Antiocu Ababona, ma a issa, chie nche l'aiat picada? Li pariant criaduras de ateru mundu. A su chi ischiat, sos moros non sunt de cussu colore e non navigabant cun naves de cussa casta. Non la cunfortabat su pessamentu o su disizu chi aerent abusadu de issa. Non fit zente. Non la fint zuchende in Africa o in Oriente. S'idea, s'aiat cumpresu bene, fit de andare innedda, in ateru pianeta.

- 39 -

Su babu e sa mama, l'aiant isetada de badas cussu sero. S'amentu la cumovet. Issos, solos, isetande in su jannile, como arribat, como no arribat. E li tucat unu prantu. Unu prantu mudu mudu, a ocros apertos, chene lacrimas; unu prantu de su coro. Li falat s'isconnortu. In cussu intendet tocheddande e una boche, e si tremet totu. Reconnoschet sa boche de su cumandante. Lu fachet intrare e deretu li dimandat: - Pro ite mi nch'azes picadu? A ite so inoche presonera? - Issa no est presonera. Est petzi bella. - Custu ite cheret narrer? - Cun custu li cherjo narrer chi issa est presonera de sa bellesa sua matessi. - Ma in tantis so inoche. - Osservatzione zusta. Peroe non la poto liberare, nen torrare a sa terra sua, in custu mamentu. Mi dispiachet, ma so cuntentu de amirare sa bellesa sua. - Ite si nde fachet de sa bellesa mea. Nessi essere mascru comente naro ego. Ma non mi paret. Esseret femina, nessi nos fimus cumpresos a pare. Si fit isballiada. Si lu pompiabat e gai cumintzabat a perder sa resone e sos sentidos. Prus lu pompiabat e prus nde restabat incantada, ammaghiada. Trantzida. Non resessiat a li dogare sos ocros dae supra. Sa mirada de Fioranu la fulminabat; ocros de focu, rujos che bràsia. Sa mirada l'intrabat in sa carre sua che rajos de sole buddidos. Prus si lu abadiabat e prus s'intendiat libera e lizera. Si sentiat nuda, chene difesa peruna a fronte de sa bellesa chi cussa criadura, fintzas a pac'ora mai conota, poniat in mustra. Sa carre l���sia, in colore de chelu, luchente che ispricu, l'atirabat che una calamida. Si li fit ghetada in bratzos, si custu pessu e s'amentu de esser presonera, no esserent istados una cosa e bia in su matessi mamentu e non l'aerent tratesa. - Ite cheret chi li risponda? Ego conosco su mundu bostru e pro cussu cumprendo sa dimanda e sas dudas suas. Dubito peroe chi issa cumprenda sa risposta mea. Ego so òmine, sende chi sos lineamentos meos non siant diferentes dae cussos de Venusa, chi est fèmina. Nois parimus totus uguales a zente che a bois. Ma nois semus diversos in intro e in intro nos ischimus legher e bider e nos cumprendimus a pare. - Ma si sezis de una matessi fata, si podet ischire comente fachides a bos cropare? A bos reproduer? - Pesso chi a ispiegare non serbat a nudda; difitzile chi mi diat cumpremder. Su fatu est chi sos òmines nostros nde sunt galu istudiande su problema de sas radichinas nostras. E non sunt galu cuncordes. Sas ipotesis sunt duas: nois rapresentamus su printzìpiu indiferentziadu de sa ratza e bois unu gradinu prus in artu de isvilupu o a s'imbesse. Chene contare chi podet dare chi non b'apet perunu collegamentu interi custos duos fenomenos de s'universu, chi semus nois e bois. Unu fatu est tzertu: ambos amamus sas cosas bellas e nde semus atratos. comente ego da issa como. Antas restat pru curiosa che mai, mirandesi cussa criadura chi li fit de fronte. No aiat ocros che pro issu e totu su restu nche fit rutu in su mare de s'ismenticu. De esser presonera nch'aiat perdidu s'amentu. Issa piachiat a issu e issu a issa. No ischiat pro ite; b'aiat de s'iscassiare. - Mi nche torret a locos meos. In domo m'isetant.- Li narat, tantu pro narrer carchi cosa. - Nche l'apo a ghirare de tzertu, ma non como. Semus tropu innedda dae sa Terra. Como est impossibile. In custu mamentu semus zai foras fintzas dae s'amosfera. Non s'assustret, istet serena. Semus navigande a velotzidade chi mancu si pessat. Semus andande a su mundu nostru. - Ma ube si podet ichire? - Garantidu. A Pesperu. - Ma Pesperu est s'isteddu de primu sero. - Su pianeta nostru, di fatis. Fit cunfusa; foras de sesi. No ischiat ite facher, ite narrer, a ube iscuder sa conca. - Andet andet. Si nch'andet! - Si gai cheret! - Sisse. Antis, nono. Negossiamus, si non m'iscassio. Mi niet comente bos est artziada a conca de benner in Terra. - Gai, a sa bentura. Pro nos catzare sa gana, su disizu de conoscher s'universu. Ocannu Pesperu at tocadu sa distàntzia minima dae sa Terra e nd'amus aprofitadu pro bi facher un'iscampiada. E non semus petzi nois. Ateros cumplanetarios sunt aterrados in ateras partes de s'emisfero bostru. - Comente a narrer chi, si non si fit presentada cust'ocasione, non podiababes prus benner.

- 40 -

- No est propiu gai. Est petzi chi sos rìschios de su biazu aumentant cun sa distìntzia. A onzi modu, istet trancuilla. Amus meda tempus favorevole pro sos biazos nostros. - E custu cantu durat? - Duas dies e mesu. - Comente a narrer chi pusticras semus in Pesperu. - Gai est. - Gai un'atzidente! E sos chi m'isetant? - Za isetant, za isetant e l'ant a torrare a bider in presse. In tantis amus aer su tempus de nos conoscher e de li facher conoscher su mundu nostru. No est issa chircande semper ateros mundos, de tempos colados? - Balla, no est sa propia cosa. - Sa diferentzia est paca. Est chistione de ischire, de gana de ischire, de bider e conoscher, de imparare. E nois l'amus a imparare cosa chi no ischit. Non sunt cosa de su coladu, che i cussas chi est semper chircande issa. Sunt pro bois terrestres, cosas de s'imbeniente. - Sos contos de Luca? - Pesso chi eja. - Cussu bragheri! - Cussu. - Mi diat unu calmante; m'est zirande sa conca. Non cumprendo prus nudda. - O non cheret. - E si non cherjo? Sunt fatos meos. Mi diet unu calmante, si bi l'at. - Bi l'amus e liu do. Est propiu adatu pro issa. Unu rosoliu ispetziale ... - Che i su de in antis? - S'assimizat, ma s'efetu est diferente e l'at a calmare. A pustis s'at a intender serena, pasida. - No est una droga? - Nosse. Nois non nde impreamus de impiastros chi rughinant sa pessone. Bi tenimus a esser semper in ponte. - Mi lu diat, tando, cussu rosoliu. Non biet cantu so apaporada? - Mi nde so abizadu. - Abizadu, abizadu! Fioranu li porrit su rosoliu, bellu, ruju che melaidone in atonzu. L'ingurtit e: - Como m'intendo mezus; ma ite fit? - Ite importat, si fachet bene? - Bellos amus a esser puru, si gai li paret. Tzertu semus diferentes. - Boh! Como mi rispondet puru in antis chi li faca sa dimanda. Comente ischit chi fipo pessande cussu? - Non s'ismentichet chi ego apo poderes chi bois no azes e si non los azes, non lo conoschides o non los controllades. - Bella situassione; bella aventura. Comente apo a istare in cue susu? - In cue josso cheret narrer. Benzat a custu isporetellu e miret. Cuss'astru luchente est Pesperu chi nos isetat. Istet trancuilla e serena; si cumbincat chi non l'apo a dassare in cue josso. Nche l'apo a ghirare a bidda sua. In locos nostros no at a esser sola. Amus ateros cumplanetarios suos. - Ateros presoneris? A beru! - Custos sunt a beru presoneris. - De sa bellesa issoro? - No, de sas malas ideas chi ant in corpus. - De ube sunt? - Sunt americanos, astronautas. Guidabant unu satellite de tipu nobu, mandadu in s'amosfera pro istùdiu, narabant. Fint garrigos de armas mitzidiales. Àteru che istùdiu. Duas pessones periculosas pro su zenere umanu intregu. Istudiande za fint, ma pro facher male, unu tipu nobu de istratezia, pro si difender, narabant puru. Su fatu est chi poniant in periculu su mundu bostru e s'universu tentu a pare. Su suchint gai, zente de cussa zenia, secant s'ordine de s'universu. Nos semus acurtziados a tretu de nos bier e los amus fatos essire dae s'orbita issoro. A pustis nos los amus tirados in fatu a puntu de los poder tenner e de nos apoderare de sa nave issoro. Como cussa fachet bella mustra in un prata de bidda. E a issos los amus torrados calmos che anzoneddos. - Nara, ma bos preocupades puru de sa pache nostra?

- 41 -

- Garantidu. Sa Terra est una richesa de s'universu e non cherimus chi pro curpa de sos macos militaristas benzat distruida. A su puntu ch'est arribadu su progressu in su mundu bostru, non cherimus chi benzat male impreadu. Totu podet sutzeder in sa Terra: chi sa zente, serbindesi de sas iscopertas sientificas nobas, campet in pache in mesu de sa bundansia, o chi, pro egoismu de sos meres de sa gherra, totu andet in fumu, pro issos matessi. Si su pianeta Terra, pro su malu cuberru de sos abitantes suos, andat in rughina, nde pranghet totu su sistema solare. Est interessu nostru a bos difender dae sas malas intrannas bostra e totu. E custos americanos sunt periculosos e nos dant a beru ite pessare. Fortuna chi non sunt totus de un'idea; bisonzat peroe de lis dare cara. - Bos preocupades pro nois? Non bi poto creder. E sos Russos? - Pecos bonos cussos puru; ti los racumando. Sunt che cane e gatu cun sos americanos, sende chi carchi diferentzia bi siat a favore de sos primos. Controllamus a issos puru. - O bella! - Li niat bella! Noi semus preocupados. Antas oramai fit trancuilla. Totu li pariat normale. Non s'abizabat prus de sa diferentzia inter issa e Fioranu. Li partiat como de l'aer semper conotu. Bi l'acatabat fintzas carchi assimizu cun pessone conota, ma no ischiat narrer cun chie. Cun carchi cumpanzu de bidda de securu. Sa simpatia chi l'aiat, creschiat de mamentu in mamentu, ma cando issu li dimandat: - Nos podimus dare su tue, como. Ischis chie so. - Ah, no. Pro caridade. Non mi lu permito. Issu est un'omine de sientzia. - In s'arte tua, tue puru lu ses. E depes ischire chi in terrasostras, custas diferentzias no esistint prus, si mai bi sunt esistidas. Totus nos damus de tue. Sa pessone est istimada e balet pro sos sentidos chi at, sas capassidades suas, s'essentzia sua matessi de pessone. - Tando ego apo a esser un'elementu de turbamentu in su sistema bostru. - Poder peri sutzèder, ma no credo. Amus acasazadu àtere, in antis de oje e ischimus comente nos cumportare. No ismentichet chi nois bos leghimus su pessamentu e mirande a tibe m'abizo chi ses de sentidos bastante bonos e similes a sos nostros. Ses petzi in herra interi tene matessi, ca as problemas tuos, chi petzi tue podes isorbere. - Si est gai, damunos de tue e tratamunos bene. Ma nara ...cumprende ... ego non poto, non cherjo istare cun bois pro semper ... non mi podes liberare? - Ego non poto, massimu como. Ma su fatu est chi tue e totu non cheres. - Ma ego cherjo esser libera. - Paràgulas de buca, non de coro. S'educassione tua non ti lu permitit. As una reputassione de difènder interi sos cumpaesanos tuos. Isco chi ses in gherra, ma non so ego chi ti poto dare pache, si tue non la chircas, si tue no atzetas su chi su coro tuo ti detat. Su chi li detabat su coro! Su coro! Semper postu a secus. Semper a istudiare. Pro si facher onore, li narabant sos familares e parentes. Mai perunu disaogu; un'azicu de afetu, un'azicu de amore. Sos bellos cumpanzos de iscola, in s'universidade. Su frade matessi de Fiorentza, cudda borta in mare. Chie est chi non l'aiat fatu su chiricheddu? Chie est chi non si fit indiosadu de issa? Lu narabat semper Luca: ses unu sole e che sole brusias; ma ses frita a intro che i cussas antas chi ses istudiande. Tue ses frita che i sa luna, che i su marmaru. Non t'impudes una die. Cale frita, si Luca aeret letu e bidu su chi li buddiat in intro! Cantas bortas si fit bisionada fintzas cun issu, chi non fit gai lezu comente a bortas li pariat, sende chi fit pilosu e de carre nigheddutza, chizijuntu e cun ocros de focu.

http://www.mariosanna.com

- 42 -

ANTAS.10

Antas rifiutabat a Luca, comente rifiutabat sos ateros, ponende fatu a cussu birgonzosu de Zulianu, chi non si detzidiat mai. E u tempus fit colande e issa no aiat tempus de perder, non cheriat perder tempus. S'unicu amentu fint sos carinnos de Fiorentza in su mare; in unu mamentu de abandonu, de machighine passizeri. Cuss'amentu non li bastabat prus. Pro cantu bellos e piachentes, fint carinnos de femina, non fit cussu chi cheriat. Li serbiat attru. Un'omine. Un'omine cheriat. Zulianu, Luca, Pascale, Predu, bastet chi esseret òmine. - E ego,- li narat Fioranu. - E torras a mi lègher su pessamentu. Non poto mancu prus pessare como. - Fintzas tue podes lègher sos pessamentos de sa zente, si pacu pacu ti firmas a la pompiare in cara, s'imparas a la cumprènder, comente fachet s'amicu tuo Zulianu e sos cumpanzos suos de batalla. Non t'abizas chi, pro cantu nde siat indiosadu de tene, nd'at timoria? Ti timet e bois, a sa timoria, li nazes rispetu. Ses tue chi lu cheres e lu respinghes. Non ti ses mai firmada a lu pompiare in ocros, a li dare unu sinzale bonu de ispera; a li dare sicuresa. Issu s'interessat a tibe e tue non t'importas de su chi est fachende. Est comente chi vivezas in duos mundos diferentes. Ma issu e su chi fachet sunt una cosa e bia. Si lu bocas dae cue no est prus issu. - Ego l'apo istima. - Non bastat. Bi cheret afetu e de custu in tecus, issu non nd'at bidu. Tue lu cheres dominare. L'istudias che unu repertu archeolozicu. Issu si nd'abizat e pro cussu, puru cherendeti, ti fughit, ti timet. - Ite faco. - Beni e bibe. Ti do un'àteru licore. - E li porrit su tzichete. - E tue non bibes? Est bonu ... de ite lu fachies? - Biende ses? Cheres ischire sèmper tropu. Carchi borta bisonzat de si cuntentare de su chi as, de su chi atzapas, de su chi ti dant. Ego puru bibo, ma non de cussu. Nde pico un'ateru. - E custu pro ite nono? - E torras! Namus chi custu est diversu, chi est tropu forte pro tene. Non lu dias suportare, nessi como. - Ses curiosu. Pompiandeti bene, si no àer ischidu chi ses de ateru mundu, dia narrer chi t'apo semper conotu. Antis assimizas a una pessone chi conosco, ma non poto cumprender chie potat esser. Nara, no azes a bortas su podere de bos incarnare in pessones de sa Terra, comente in sa metempsicosi? Mi paret de bider in tecus una pessone chi istimo tantu. Non cumprendo ite est chi m'atirat; chi as tue; chi m'atiras e m'ispantas in su matessi tempus. - Ja l'isco. Ego so medas pessones pro tene, in custu mamentu e dias cherrer chi totus esserent una e totus a piachere tuo. Ego so sos cumpamzos tuos de iscola, de su litzeo, de s'universidade; cuddu professore belleddu e zovaneddu, chi non si dassabat chistionare, chi timiat, o gai ti pariat, sas feminas. Totu custas pessones so ego e so una e bia, ma non podes e no as a poder narrer mai cale. Fint ritzos a curtzu a sa mesa, pompiandesi in cara che amoradores. Fioranu l'isfiorabat in pessu e a issa framas de focu l'artziabant a cara. Li picat sa tassa dae manos e la ponet in sa mesa. Fioranu s'incurbiat ecante e l'istampat unu basu in labras. Unu basu lèpiu lèpiu, unu nudda. Issa s'intendet sas labras brusiande, su sambene buddinde, sa carena a tremulias ... che i su primu licore ... che i sa borta cun Fiorentza. Si lu pompiat in cara e nche l'essit: - M'as basadu ... ma tue ... - Est petzi pro ti dare provas de cale pasta semus fatos. - Ses mezus de cada rosoliu, de su sole su manzanu, de s'aba frisca in istiu. M'as fatu mancare totus sas fortzas; so totu una tremulia. Non conosco cosa prus bella, prus agradeschida. Est cosa de ateru mundu. - Ses narande de mene su chi dia narrer de tene. Est pro custu ti t'amus prelevadu. Nois no amus feminas che a tibe. - Comente? E Venusa? - Ses diferente. Non ses che i sas nostras. - Cheres narrer chi zuco titas e pilos nigheddos e ... - Ses totu su chi ischis chi ti cherjo narrer. Ses diferente e custa est sa cosa prus bella. Su t'aer tocadu e bia, t'at apertu sos ocros, ti fachet legher so pessamentos ch'apo in conca. Como ischis comente ti disizo e

- 43 -

mi disizas. Chi terjo bider chene cussos pannos chi ti cubant a ocros meos. Cerjo bider fintzas a fundu cantu est bella una dea. - Nono. Una de no. Non chejo esser una dea frita che i su marmaru. Non cherjo esser bella comente mi naras. Antis so nighedda, nighedda che su trumentu, chi m'est bortulande in corpus. - Si non ti liberas como, non li liberas mai. - No no. Fioranu allonghiat sas manos a la carinnare. - No,no.- Ripitiat issa, ma non s'istresiat. L'istringhet su chitu cun sas manos; la dassat unu mamentu e in unu mamentu fit nuda. - No, iseta. Cando arribamus. - Tando at a esser tardu. No amus a esser prus solos. - E issu s'istresiat ecante. La mirat in totu sa bellesa innida sua; si la manicabat cun sos ocros. Antas fit a framiadas. Si lu mirabat; isetabat. Ma issu non s'acurtziabat. Li pariat de s'esser liberada dae unu pesu; de esser essida da un gabia. Issa matessi si mirabat trancuillizada, serena che si esseret sola. Totu gai naturale, che cosa de cada die. Fioranu si l'acurtziat e la carinnat in cara, in coddos; l'istringhet sa titas bellas e galu tostas che pessiche in pessu in pessu amadurande. S'incurbiat e la torrat a basare. Antas si dassat andare. Lu chinghet cun sos bratzos e lu tirat a s'otomana. S'istringhet a cussu essere trasparente che cristallu, de bambache, biancu che nue in punta de monte, chene pesu che umbra e si dassat trasportare dae unu godimentu chene fine; chi no aiat assimizu; s'amore; si lu godiat che alinu de bentu, che s'ispruma de su mare; lu sentiat che i sos tocheddos de su sambene in su brussiu; a tremulias, a framiadas a cando lèpias lèpias, a cando fortes fortes a tretu de intender afocande; lizera lizera che piuma bolande. E a sa fine su pasu, prus bellu de cudda borta cun Fiorentza, prus durche se su rosoliu. Isterrida in s'otomana, a ocros tancados, godindesi sos urtimos carinnos; a ocros apertos pompiandesilu. Pariat unu seculu e fit unu mamentu in antis chi issu si l'aiat godida, nuda e la fit carinnande a l�Š�piu a l�Š�piu; e fit unu mamentu in antis chi issa si l'aiat godidu, nudu che fera, bellu che sole. A urtimu si l'aiaintesu suo. In intro de se, totu intregu, in su sambene in sas benas, in cada tzellula; unu godimentu e bia. Corpus unicu, bolontade unica. Un'atimu, un annu, unu seculu. Aperit sos ocros. - Ghetami de cuddu rosoliu. - Ti lu do, ma non nd'abuses. - Si pesat e li porrit su licore. - E tue non bufas? - Como mi diat parrer issaporjadu. - S'est una delitzia? - Pro tene. Pro mene est una cosa artifitziale. Tue ses sa natura, ses sa bellesa. Cussu lu fachent sas industrias nostra prus perfetzionadas. Como ses tue su rosoliu zenuinu, bibu, saporidu. Dassa chi soso ocros meos bufent sa bellesa tua. - Non ti naro chi nono, ma cantu timo chi sa secunda borta non at a esser bellu che i sa prima. E tue manteneti custa impressione, chi pesso siat sa mea puru, e gustatila bene. A pustis no isco ... - Mi sento bodidu comente chi tue m'apes iscavadu in intro, in corpus e fortzis petzi tue, criadura zeleste, m'as a poder aparisare, prenare s'iscavu chi m'as fatu. - Eja; ego so pratica de iscavos. Daebi cara. Ma nara, bois in Pesperu, non lu fachides goi s'amore? Comente si vivet in locos bostros? - Nois nos tzibimus de licores. S'ispassiu nostru sunt sos biazos ispatziales in chirca de ateros mundos, dae pianeta in pianeta. Una carabana est moghida como un'annu. Est andada a foras de su sistema solare, in ateros pianetas chi amus iscopertu in sa galassia nostra. O gai nos est passidu. No ischimus cando e si bi torrant. - Risponde a sa prima dimanda o non podes? - Una femina l'amus inoche puru e l'as bida. A s'aparentzia est che a mime, ma est femina in cada parte de su corpus suo e est peri bella, bella aberu. Su maridu est in Pesperu, ma si puru esseret inoche, in sa nave, non li fit permitidu de si croparent paris. Cando duos si cropant diventant una pessone e bia. S'aunit tzellua a tzellula, comente amus fatu nois, sende chi tue non ti nde ses abizada, ca semus de atera ratza. Non ti poto narrer ateru. Sos disizos tuos e sa curiosidade ti los a catzare a sa sola cando arribamus e ti promito chi ti nche torro a bidda tua, in pessu est possibile, si tue mi lu dimandas. - De custu como nde so secura.

- 44 -

- Ischis, oramai, medas cosa de nois e mi pares preparada a intrare in su mundu nostru.- La dassat sola pro torrare a su postu de cumandu. In unu video Antas pompiat e bidet sas manovras de asserentamentu a unu pianeta e ponet fatu a sos ipostamentos desos omines. Ma cales omines? De cussas criaduras curiosas chi l'aiant presonera. Presonera? Sa manu curret a su butone chi aperit sa janna e s'abizat chi presonera non est. Essit dae s'aposentu e s'acatat in sa cabina de sos cumandos.Fioranu fit dande un'ocradas a sos machinarios. Sos ateros si bortant a la pompiare. S'intendet sos ocros supra che framas de lepa; che manos abidas chi l'innudabant. Ma non l'incantant prus che i sa prima borta. Lo distinghet totus e los cumprendet. Lis leghet sas pessadas e sos disizos; non l'ispantat prus nudda. Ischit chi sas intensiones issoro sunt patzificas, chi si cuntentant de la mirare e godint de la bider e bia, che a cuddu chi bisitande una mustra de pinturas, las disizat totus, ma non nde furat una. S'acurtziat a un'istrumentu e bidet su pianeta; li paret chi li siet beninde de fronte cun lestresa impressionante. Si trochet comente a l'iscansare. Si nch'istresiat dereta amolighinada. Si bocat su tacuinu e cumintzat a iscriver pacas notassiones; iscrivet de cussos trastos chi bidet a f�—�rriu; nde fachet su disinnu de cada unu a s'abitudine de sos repertos archeolozicos. Fint cosas de contare a Luca. S'inzeniat a los disinnare tentos a pare. Aiat cherfidu facher un'ischitzu de s'astronave bida dae foras e lu fachet a mente. Mancu pessada bene e in unu video la mustrant intrega comente la cheriat issa e issa muda muda si ponet a la retratare. Mancu de cussu s'ispantat, ca ischiat de ite fint capassos. Si badiat in ziru, comente a chircare cosas notas. Nudda. Totu cosas de su tempus benturu, su benturu presente de Luca, chi ghirabat a domo sua fachende carculos e operassiones a mente, cun su cherbeddu eletronicu chi zuchiat fichidu in conca. In domo sua non disinnabat ateru, pro disaogu, si no est modellos de astronaves e machinas eletronicas. Inoche si fit cherfidu. Istabat unu mese in bidda, in Grùmene. In intro de domo sua aiat cada ratza de istrumentos e semper nde fit archimiande ateros. - Carchi die t'arrestant pro su chi b'as in domo tua e pro su chi faches. - Li narabant sos amicos.- At a sartiare in àghera sa domo cun cantu b'at. E issu si nde ridiat. Intro cussu laboratoriu si sentiat mere e padronu. A bortas mutiat sos amicos a lis facher bider sos imbentos suos. S'urtima fit una machinedda, una ispetzia de robotu, chi si moghiat a sa sola, sichinde unu caminu sinzadu in sa mesa o in terra. Narabat de l'aer otentu cumbinande su mecanismu de un'orolozu de machina labadora de pannos, cun non s'ischit cales ateros petzos diabolicos e totu dipendiat dae una pilas chi li dabat sa currente. L'aiat cumbinadu unu sistema de cumandu chi li permitiat de lu ponner in motu dae innedda. Fintzas sa vetura chi aiat, fit prena de milli mecanismos, luches, ispias contra a sos ladros e ite ateru totu. Petzi chi non l'aiat imparadu a caminare a sa sola, ca narabat, bi diant cherrer una cantas fototzellulas, chi costabant un'ocru de sa conca. Como narabat chi fit istudiande su sistema pro risparmiare benzina e sa sua, una alfaromeo, de cussas bonas ca si lu podiat perr e non fit unu mortu de gana che sos Feurra, de benzina nde cussumabat tropu. A su narrer suo si tratabat de unu filtru e de un'aparechiu chi depiat, in antis, filtrare, a pustis, gassificare sa benzina totu pinnica, a modu chi esseret intrada in camera de cumpressione purificada e a tretu de brusiare tenta a pare, chene perunu iscartu, isvilupande totu sa potènsia sua. - Custu est unu sistema pro purificare s'àghera dae su fumu de sas machinas.- L'aiat fatu osservare Predu. - Zustu, non b'aio pessadu, - Gai, si sartias in àghera cun sa betura ischis pro it'est.- Lu brullabant sos ateros.- Abertinos in antis. Zulianu fit s'ùnicu chi aiat sa passèntzia de abarrare a l'intènder, cando issu puru si cheriat pasare o fit liberu dae sos impinnos de partidu. - Su benturu de s'omine est in sa sientzia.- L'aiat naradu una die.- At a esser su progressu sientificu e sa tennica a liberare s'omine dae su fadicu, dae s'isfrutamentu, chi oje nde fachet una bèstia, unu poleddu de mola. Sa teoria de Luca fit totu in cue. In cue finiat sa pulitica pro issu. - L'as tue cun su progressu sientificu! Non t'abizas chi issu estotu a favore de sos pacos chi controllant mezos economicos, informassione, frabicas, chi ant totu in manos, su podere chene lu dare a bider, ca mandant a in antis sos puliticantes de sa ratza tua. De sos imbentos, de cada produssione, petzi issos nde godint su frutu. - Pro como, ca semus tropu a secus. Si cun sos mezos modernos rsessimus a reduire s'interventu de s'omine in su traballu, si lu liberamus cun s'istrussione; si lu liberamus dae su fadicu, s'omine s'at a

- 45 -

interessare de prus a sa cultura, at a pessare a s'istruire e cun s'istrussione si rendet mere; benit in possessu de sa conoschentzia e diminuit sa dipendentzia; aumentat sa libertade; s'annullant sas diferentzias inter omine e omine; interi s'innorante chi traballat che molente e s'istudiadu chi nde godit sos frutos. - Si sa classe operaja, totus sos chi traballant pro contu de atere, non si fachet mere de su podere, no at a controllare mai in cale diressione andant sas cosas, sa sientzia e sa pulitica. Est custu chi bi cheret: su controllu sotziale de sos benes, desos istrumentos e produssione, si cheres chi fintzas sa sientzia andet in caminu zustu. - Gai tue cheres distruire e impedire s'initziativa individuale. No ischis chi s'inzeniu non si podet ligare; non lu firmat nemos. Non li podes ponner una lacana. S'omine de sientzia est s'unicu omine liberu e no at ateru iscopu che i su progressu de sa sientzia. - Si non pessat a sa butzaca sua! Sas discussiones issoro finiant semper gai. Zulianu passentziosu istabat a l'intender e li fit amicu, sende chi non cuncordabant in sas teorias politicas; li fit amicu prus de cuddos chi li dabant a bider de lu picare a sa seria e serios non fint. A modu suo, fintzas Luca fit sotzialista. Si s'esseret aberadu su chi narabat, fint de acordu. Peroe in barbis a su progressu, in sas industrias, pro cada machinariu chi intrabat, uno cantos operajos essiant pro non bi torrare. Nd'ischiant carchi cosa sos minadores de totu s'Iglesiente, chi dae cando aiant perfetzionadu sos mezos de trasportu in mare e in terra, su carbone lu batiant dae America o dae Frantza e Zermania. Su progressu in Sardinna pro como si narabat ammiseramentu e disocupassione. A dolu mannu de chie aiat dassadu s'isula in cherta de traballu in terra anzena. Luca sichiat sas vias suas. Da cue a una paja de annos si laureabat e fit pessande a emigrare issu puru. Non b'aiat industrias e laboratorios in Sardinna e nen traballu, mancu pro issu, s'istudiadu. Gai est sa bida. E sos traballadores chi non s'esserent moghidos pro difender sos salarios isetande issu

http://www.mariosanna.com

- 46 -

ANTAS.11

Antas sichiat a fàcher disinnos. Si l'acurtziat Zojanu e li dat un'ocrada. La mutit a un'òtera cabina, ecante prus istrinta e ingombra cussa puru se istrumentos barios. A un'ala li paret de notare una mesa, simizante a cussas chi impreant sos inzenieris, ma fit totu in metallu. Zuchiat su pianu un azicu inclinadu, chi li pariat unu video mannu de televisione. Cando Zojanu lu ponet in motu, s'abizat chi non si fit isballiada meda. Di fatis, cando ispinghet unu unu butone, su pianu de cristallu s'allughet e cumintzant a si bider prozetos de machinarios, de astronaves e, a pustis, cartas zeograficas, biddas,restos de biddas derrutas e abandonadas. A sa fine una cosa li furat su coro. - Firmalu. Torralu in secus. Custu ... custu est su tempiu de Antas! - Sisse, comente est como. Iseta ... E sas figuras avantzant a una a una, lentas lentas. Antas matessi firmabat e fachiat andare sa machina a piachere suo. Pompiabat a oscros ispaparados, ispantada. S'aiat ismenticadu totu; su locu ube fit e chie li fit a curtzu. Cando sos disinnos sunt finidos, pesat sos ocros e si biet a curtu, frica frica, sa criadura de Pesperu. Li biet un'ocrada afetuosa e divertida, indiosada. Nd'abarrat gai. Si l'aiat abratzadu pro sa cuntentesa; ma bidendelu gai interessadu e premurosu, li curret su pessamentu a Fioranu. Lastima! Duas criaduras, a las bider a foras, simizantes che duas gutias de aba; gai diversas de caratere e de portamentu. Fieru e superbu s'unu, timorosu, belle e birgonzosu custu e, fortzis pro custu motivu, gai simpaticu e amabile, zeniosu. Lu pompiat in ocros. Cuddos ocros rujos, luchidos; un'ocrada apassionada, ma cun rispetu. - Za l'isco. Fioranu. Lastima. Est sa bida. Antas si l'acurtziat e l'istampat unu basu in sos cavanos. - Cantu ses simpaticu. Lastima. - E torrat a si pompiare sas figuras. - Custu est su tempiu ricopstruidu in carta ... - Propiu gai. Custu est s'ispassiu meu. Iscoperrer e ricostruire sos monumentos anticos, sas culturas anticas, in cada puntu de sa Terra, de sos pianetas chi bìsito. - Ma custu in Antas non bi l'apo bidu. Ite est? - Pro cantu brava sias comente archeologa, non dispones de sos istrumentos chi apo ego. Nois bidimus cosas chi bois non bidides. Custa est sa bidditzola. - Gai minore? - Gai minore. Antas non fit una bidda manna: fit unu santuariu. Sas costrutziones de sos satzerdotes e de sas satzerdotessas. Sas ateras sunt cumbessias pro sos pellegrinos, pro sos chi andabant a adorare a Babay, a Sid, sa deidade fenica, e ateras deidades in epocas diferentes. - B'aiat fintzas deas ... - Bi fint, in tempos prus anticos, ma non sa Dea Mama, si no est in tempos neoliticos. - E custa istatua de dea? - Cussa est rechente; est de fatura cartazinese: No est una dea e non est de prima fatura. In portzione est copiada da istatua greca de Sitzilia. S'artista chi l'at fata, aiat zidadu mundu e in cuss'isula b'est coladu. A Sardinna nd'at batidu custu e ateros modellos. - Tando at resone professor Ferrutzu. Fit su tempiu e su santuariu prus importante de sos Sardos. - De sos Sardos de Capu de Josso, eja. Sos de Capu de Susu aiant galu ateros santuarios in ponte, meda bisitados. Sa terra bostra est unu misteriu pro bois matessi. Est galu de iscoperrer e medas ispantos bos reserbat. Cando sa chirca at a esser prus isparta in su territoriu e prus organizada a iscopu sientificu, cun disponibilidades de meda dinare, tando azes a bocare a campus sos ateros tempios de sos Sardos nurachesos. At a benner sa die chi unu professore famadu, de terras tuas e no istranzu, at a torrare a sa luche su tempiu de sos tempios de sos bisajos bostros. Su tempiu chi at incantadu cadaunu chi l'at bisitadu, a puntu chi fintzas a Tolomeu nde l'est arribada sa numenada. Sos romanos l'ant derrutu, non dassande preda supra preda, pro nde cantzellare fintzas s'amentu, comente cheriant facher cun sos Sardos rebelles de su tempus. Fit su santuariu sinzale de s'unidade de totu sos Sardos e de sa potensia issoro de tando. Fintzas sos punicos l'ant depidu rispetare, a tretu chi non si permitiant de bi andare. Ma sos punicos fint prus rispetosos de sas cosas sacradas. - Cando los as fatos custos istudios? - In custas dies chi fipo in Terra.

- 47 -

- E mancari traballabamus paris e non t'apo bidu! - Lu ses narande. Ti fipo a costazos e non mi bidias. E canta zente b'at coladu e non l'as bida. No aias ateru in mente che su chi fis fachende. Pro tene, sas pessones chi ti fint a curtzu no esistiant. Chircabas sos mortos e non t'abizabas de sos bibos. Zulianu. Fintzas issu fit inibe; semper; traballande costazu a pare e non lu bidiat. In cussos mamentos non fit una pessone, fit un'omine, unu de sos tantos; un'istudiosu e basta. - A ite non ti ses dadu a bider? - Una non bidet si non cheret. Zulianu intrande a sa betura l'aiat dadu un'ocrada. Cussa l'aiat bida. A traballos finidos. E si nche fit andadu e si l'aiat mirada moghende e issa non l'aiat naradu nudda. L'aiat dassadu andare gai, chene unu tzinnu, una boche, un'artziada de manu. - Ti pompiabo? - Mi pompiabas, e non mi bidias. - Tando est pro cusssu chi mi paret de t'aer conotu atera borta? - Como ses pessande a Zulianu, ma non so issu.Est in domo sua assutandesi sa carena a pustis de su banzu chi s'at fatu a si catzare su sudore. Lu depes bider como, comente est, totu luchente che oro. - Non ses issu e mi nd'abizo, como. - Bi fimus tentos a pare e no as bidu a nemos. In aterube fit su coro tuo, si coro in cuss'ora zuchias! In cussu s'intendet sa boche de Fioranu. - A su postu tuo de guida, lestru. Semus in su tretu de intrare in s'amosfera nostra. Dae cara a su chi faches. Antas cumprendet chi fit belle e finidu su biazu e si sentit perdida. No ischit ite facher, a ube si dare. Zojanu est isparidu. Est sola. - Torra a s'ateru aposentu. Corcati in s'otomana. - Ma ego ... - Bae e muda. Corcati e dormi. Istati chieta. Non timas, ses in manos securas. Bae dereta. - Sos ordines de Fioranu no aiant bisonzu de ispiegassione nen de risposta. - Sisse, sisse. - E essit dae sa cabina comente isturdida. Colat in cussa de sos cumandos e fughi fughi biet petzi luches colorada a s'allughe e mori e sas pessones intentas a su dovere issoro chene trantzire un'atimu. Curret a s'ateru aposentu e si dassat andare in s'otomana. Comente fit isterrida, li falat unu sonnu durche durche. Si sentit apachiada. Isparit cada sonu, cada luche. Dormit serena che ànzelu. Su bentu si fit pesadu e moghiat sa undas de su mare. Iscudiat s'ispruma a pedes de su monte de sa Guardia, chi dae cuss'oru si pesabat artu in chelu. A manu manca, s'ata de mare bianca de arena s'isterriat pro cantu ispinghet s'ocru, serrada interi su mare e sas chessas, sos ozastros e sos suberjos de sa costa chi artiziabat a bidda.Milli nuscos de milli erbas sicas si pesabant in s'aghera a cada alidu de bentu.

http://www.mariosanna.com

- 48 -

ANTAS.12 Sa nave ispatziale fit pro aterrare. Fioranu diriziat sa manovras. Sos ateros manizabant lebas e butones,comente esserent zocande. Antas aiat apertu sos acros e bidiat totu. A cando li mustrabant sas pessones manovrande, a cando su tretu ube depiant tocare terra, a cando sa bidda a curtzu.Dae sos bideos de s'aposentu bidiat mezus che dae sas bentanas apertas de sas cabinas. Totu pariat gai lentu e totu sutzediat in unu mamentu. Como chi fit sola e pasada fit a manera de poder asservare su locu ube s'acatabat. Non fit meda largu, ma b'aiat cada comodidade, dae s'otomana , ube si fit corcada, a sas poltronas, cadiras, una mesa tunda, mobilia de ateru tipu. Li benit gana de si pesare a si ghetare un tzichete de rosoliu, ma s'amentat chi Fioranu l'aiat naradu de non si mogher; de istare calma. Ma chie b'aiat prus calma de issa? Pariat nachida in cussu locu, cun cussa zente. Sas emotziones fint istadas tantas e totus in pacu tempus. Cantu tempus? No ischiat. Totu fit sutzessu gai in presse, unu fatu a pustis de s'ateru; unu ritimu violentu; da unu a s'ateru, chene poder mancu respirare. Fint pro aterrare. Cantu fit duradu su biazu? Tres dies? Ma cantu tempus aiat dormidu? No ischiat. Ma comente lu contant su tempus sos de Pesperu? Non si firmat a facher sos contos. Non l'interessabat. Dassat chi totu sichat a andare comente depiat. Comente cheriat sa sorte. Fit disposta a totu. Su locu fit profumadu. Unu profumu de campos in istiu, de mare,de zardinu,de sole;trancuillu comente in una domedda in mare, sa de Fiorentza. Non bi nd'aiat medas, tando, in mare e sa costa no fit trabicada;su turismu fit arribadu dae pacu. Dae pacu sa zente matessi de Grùmene e sos furisteris, istranzos e sardos, aiant iscopertu cuss'angrone de paradisu. Cumintzabant sas villetas a si pesare, ispuntande biancas dae sas chessa e sos caminos, sas andatas s'apilicabant in sa costa, nastros biancos de prughere, fertas dolentes a su padente de chessas, ozastros, eliches e lidones, in cussa terra, chi pacos annos in antis, petzi tziu Frantziscu Casu cun sas crapas suas bi colabat e Antiocu Ababona e so parentes suos bi trabicabant, chene mai si'nfunder sos pedes in cuss'aba cristallina. E como sas domos ispuntabant in goi e in gai, che i su tunniu, in pessu in pessu cubadas dae sos arbores chi si l'iscampabant dae s'istrale pro facher umbra a sa zente in cherta de pasu. Fint domos fatas cun istile rusticu,sas matessi chi s'acatabant in Grùmene. Sos tempos fint cambiande dae cando Antas cun s'amica corale falabant a su tempiu cubadu in mesu de sos rubos. In sos bideos, sas figuras si fachiant prus mannas, sos particulares aumentabant, cumintzabat a si bider sa zente. Una folla atacada a sa rete de sa lacana de s'istatzione ispatziale. Una folla de criaduras uguales, che si esseret una pessone e bia, una pessone sa copia de s'atera. No intendiat sonos, no intendiat boches, sende chi sa zente pariat in festa. Si no intrat Fioranu, non s'abizat chi fint arribados, chi su biazu fit concruidu. - Beni, sunt isetande a tibe. Non lu bides? - A mime? - Ses tue sa nobidade, oje. Ses sa prima furistera chi falat a Pesperu. Puru chi iscant comente sezis fatas, totus ti cherent bider. - Li dat sa manu e s'aviant. Essint dae una janna, falant a su pianu de josso. Antas b'abirguat una barchita, cussa chi l'aiat prelebada dae atas de mare de terras suas. Sos cumpanzos fint in terra e s'aviabant in mesu de sa folla chi dassabat in pessu in pessu su tretu de colare. - Ite ti parent sos Lutziferos nostros? - Li dimandat Fioranu. - Tando sezis bois sos Lutziferos! - Lutzoferos pro bois, Venusianos pro sos Terramannesos. Custu est su modu chi nos mutint sos ateros. - Non b'at male. Si sunt totus simpaticos che sos chi apo conotu in biazu, mi nde cuntento. - Pesso chi eja. Tres lutziferos, lampantes che diamante a sa luche, lis benint a in antis. Totus fint in festa. Lu cumprendiat dae sos zestros, mancari no aeret intesu boches. Cadaunu si mochiat che s'esseret unu robotu; comente chi totus esserent robotos programados in sembiantzia umanas. Tando s'amentat chi issos no ant bisonzu de allegare pro si cumprender. Cando sos tres lutziferos lis fint a curtzu, saludant su cumandante artziande sa manu isparta a s'artaria de sos coddos. Gai matessi rispondet Fioranu. A issa peroe li narant - Sa bene bennidas sias in terras nostras e siat pro bonu.

- 49 -

- Bene acatados.- Lis rispondet issa e che incantu intendet sas boches de sa folla chi la mutiat, chi li dabat sa bene bennida. Chentu, milli ocros li fint supra; mili manos la saludabant a boche sola abochinande: Antas! Antas! Si pompiat a fùrriu in mesu de tanta zente, in mesu de cussas turres artas cantu su chelu. Una luche de sole difusa risplendiat in totube. Pesat sos ocros a chircare su sole e sole non bidet. Una nue, in colore de rosa a cantu ispinghiat sa bista, cucuzabat su chelu, luminosa e uguale in cada parte de locu. Su lutziferu chi fit in mesu de sos tres, li porrit sa manu e lia istringhet e ateru e tantu fachent sos ateros. Fioranu li narat: - Avantza. Dant borta e s'aviant. Antas rispondiat cun su sorrisu divertidu a sos saludos e a sa festa de sos presentes. Pesande sos ocros bidet ecante in gai unu bete bideo e in cussu sa figura sua e de sos cumpanzos chi zuchiat a costazos. - Dae cussu sa zente a sichidu sas fases de s'aterrazu e bidiat a tibe in s'astronave. Sunt tres dies chi custas bisiones intrant in cada domo de sas biddas de Pesperu. - Dae cando semus moghidos dae sa Terra? - Dae tando. - Fintzas cando... - No in cussu mamentu sa trasmissione non fit galu cumintzada. - Za nd'ischis duas! - Est gai, ti naro. E caminabant. Arribant a un'astromobile e artziant a intro. In unu nudda s'acatant in unu bete salone, prenu de zente in isetu. Sos astronautas torrados dae sa terra depiant relatare supra su biazu issoro e s'ingarriga l'aiant dada a Fioranu e Venusa. S'unu in antis e s'atera a pustis ralatant supra onzi particlare de sa missione e sa zente sichiat sa parlata issoro cun atentzione manna. A sa fine totu si cumplimentant cun issos. Antas benit mutida a su palcu e invitada a relatare issa puru de su traballu chi fit fachende in bidda sua e de sa cultura de sa zente sua. Nd'abarrat ispantada e no ischit comente si cumportare, ite narrer,comente cumintzare. Si l'acutziat Fioranu e li narat: - Lu depes facher. T'est dovere e no at a esser sa prima borta. - No isco ite narrer,comente faveddare. - Contat comente est cumintzadu e comente azes mandadu a in antis su traballu de isterramentu de su monumentu tuo. Chistiona sa limba tua. Inoche sa zente non s'ispantat pro intender limbas istranzas. Non sunt sa paràgulas chi ascurtant. Su chi naras ti lu leghent in mente e t'ant a cumprènder. Su pessamentu no at limba pro si manifestare. Cadaunu lu esprimet a modu suo e chie est capassu de lu cumporender non mirat a sas paragulas, ma a sa sustantzia de su chi si narat. Lestra,tocat a tibe. Oje o cras, l'ischis chi custu ti depiat capitare. Antas cumintzat a allegare birgozosa birgonzosa, chircande sas paragulas, amentande su chi aiat fatu e comente. Sa zente ridiat diveretida a sa prima, ca s'abizabat de s'imbarratzu suo. Ma cando si caentat e intrat in tema, tando bi ponet totu sa passione sua, totu su fervore chi semper l'at sustenta in su traballu. Tando su chi narabat fit cosa pretzisa, interessante, ca non fit �petzi sa descritzione de su traballu, ma de sos sentidos suos e de sos cumpanzos de traballu, sa isperas de una zente, sa passione e sa cultura de sa zente sua. In sa sala unu mutricore de ispantu si fit isterridu supra cussa folla chi li poniat fatu in su contare, ca li fachiat bider e sentire totu su chi issa aiat provadu in s'atividade sua. A sa fine issa matessi fit ispantada de totu su chi aiat naradu, de comente l'aiat contadu e za sente l'aplaudit totu pinnica. Sos lutziferos chi l'aiant acumpanzada fintzas a ibe dae s'astronave, si l'acurtziant e l'istringhent sa manu. - Como semus prus cumbintos chi su biazu de Fioranu e de Venusa no est istadu inutile. E bene ant fatu a la facher benner a terras nostras e non pro sa bellesa e bia, ma pro sa sapientzia e sa preparatzione culturale chi nos at mustradu. Li rendimus grassias. - Gai li narat cussu chi pariat su capu. Sos ateros puru si l'acurtziant e l'istringhent sa manu. Ma prus e prus cuntenta est istada cando Venusa l'at cunfirmadu chi fit istada meda brava e chi apretziabat su contributu suo a sa riunione. Finida sa tzerimonia, si tucant totus e issa cun Fioranu essint a su caminu, ma unu sedit in una betura e issa in un’ tera e imbucant bias diferentes.

- 50 -

ANTAS.13 Antas l'acumpanzant a sa domo chi l'aiant assinnadu. Unu apartamentu in unu palatu a medas pianos. Una domo de lussu. Bella, bene amobiliada a gustu suo. Duos lutziferos abarrant a li facher de teracos. La depiant azudare in casu de bisonzu, fintzas chi s'esseret adatada. - E bois, chie sezis? - Ego so Berteru. - Ego so Berana. Bellos che incantu, comente camerieris no aiat de si lamentare. Si no est chi si fit abituande a los distingher; si non fit ca sa bista si li fit aperta in cussas dies de biazu e aiat imparadu a los legher in s'animu, aiat naradu chi fint duas bachianas galu frorinde como. S'aspetu nessi fit cussu. Pessat de si fachet unalabada. Nd'aiat bisonzu. Mancu naradu e Berteru ispinghet unu butone e s'aperit una janna. S'aba fit pronta in bratza profumada. Intrat e issos duos in fatu. Fit pro l'ispozare e Berana s'acurtziat a l'azudare. - Non b'at bisonzu. - Lis narat e cumintzat a si dogare sa camisedda. S'intendet sas ocradas supra sa carena. Sos lutziferos lasichiant in cada zestru, comente chi l'esserent bidu pro sa prima borta. La mirabant interessados. Si los abizat emotzionados che bachianeddu a su primu incontru cun s'amante. Tando si lu picat su gustu a s'ispozare a bellu a bellu, calma, comente chi aeret apidu piachere a los facher sufrire. S'iscoperit sas titas e si las tocat si fint galu tostas e dassat andare a terra su pannu chi lias reghiant. Berana lu collit e nche lu bestit a una machina. Depiat esser una ispètzia de labaroba o labapannos. S'isgantzat sa fardetedda e iscoperit sas cossas, lenta lenta. Gai nuda s'acurtziat a sa bratza. Tocat 'aba. Fit a calore zustu pro issa. Nen frisca nen caente, propiu comente la cheriat. Deretu Berana picat s'atera roba e la cravat a intro de su labapannos, ponendela deretu in motu. Dat a issa sas urtimas abertensias e essint ambos. Antas s'isetabat de los intender brigande. Aiat cumpresu chi fint maridu e muzere e fit su maridu chi si nche la fit manicande cun sos ocros. Si fit abizada chi Berana nde fit ecante zelosa. Liu aiat letu in cara e in coro. Sende gai, nudda. Ambos sunt essidos trancuillos e si sunt postos a legher su tacuinu de Antas, su chi aiat dassadu in sa borseta. L'aiant aperta chene permissu a s'usantzia issoro. In su mentras Antas aiat bestidu ambas ancas a sa bratza e si fit corcada in mesu de s'aba, chi li rifriscat cada mermu de sa carena istraca. S'intendiat sas fortzas chi li fint torrande; sa vigoria sua in cada musculu. Si moghiat in modde puntande sas manos e sos pedes e si ballabat gai pro si tatare de sa friscura de s'aba. S'est totu bene issaponada e labada. Fachet iscurrer s'aba de sa bratza e si dogat su restu de sapone e de ispruma cun s'aba chilibrada dae artu. Dae sa bentana de fronte intrabat como una bella aghera caente e li batit gana de s'isterrer in terra a si la godire. Su locale fit mannu e b'aiat tretu bastante. Mutit e intrant. Lis pedit unu pannu a l'isterrer in su pamentu. Li porrint una ispetzia de istoja e si corcat istande nuda e totu, a pustis de s'esser frobida e assutada. Berteru li porrit unu rosoliu in colore de murta. Fit pro lu rifiutare, cando s'intendet narande: - Est rifriscante. - E si lu bufat. Issos puru bufant e si corcant a costazos suos. Berteru si fit calmadu. Sa curiosidade li fit passada e si los sentiat amicos. - No apet pessamentos pro sa sorte sua. Inoche semus criaduras liberas; cadaunu chi bi benzat at sa matessi libertade, che in domo sua e prus de gai. Beranu aiat rispostu a una pessada sua, ma issa non si nd'ispantat prus. L'schiat oramai e cherende lu podiat facher issa puru. - Tando non so presonera, inoche. Poto essire cando cherjo? - Non naramus deretu. - Apo cumpresu. Cando benit Fioranu cun sos superiores suos. Custa borta, peroe, sunt istados sos lutziferos a s'ispantare. - Apo imparadu dae Fioranu. - Lis rispondet. In cussu intrat issu cun ateros ufitziales e zente chi li sunt passidos sos atendentes. Chircat su pannitu pro si cucuzare. Fit galu nuda isterrida in su pamentu. No aiat intesu perunu sonu. - Non si preocupet; non nos fachet impressione, puru si ammiramus sa bellesa sua. Namus chi sunt fortunados sos terrestres, sende chi, pro l'àer sèmper presente, non la prètziant cantu a nois.

- 51 -

Peroe sos atendentes non li catzabant sos ocros dae supra e lampabant che culiluches de milli colores a li bider cussas formas galanas chi l'aiat dadu sa natura. S'apachiat cumprendende chi,puru gai, sas intentziones issoro fint bonas e si cuntentabant de pretziare sa bellesa de s'istranza,comente si prètziat una pintura de Zimabue. Si pesat e s'imbolicat in su frobidore, ligandesilu in chitu che fardeta. - In Terra azes galu, antis azes isvilupadu, custu tipu de birgonza, chi li nazes decoro; l'ischimus. Li naro chi sa beste la rendet grabosa.- Li narat su lutziferu mannu chi li pariat su prus artu in gradu. - Podides fintzas tocheddare in antis de intrare. - Lis rispondet issa. - Inoche non s'intendet sonu. Ma it'est custu, su mundu de su mutricore? - Non l'aias informada? - Nono. M'est passidu chi siat mezus chi iscoperjat a sa sola sos secretos de sa bida nostra. - Bellos secretos, si una non podet istare mancu sola in intro de domo sua. - Custa est sa prima iscoperta. - Li rispondet Fioranu - Nois amus pacu ite cubare. Ispinghe cussu butone grogu e nde faches ateras. Maca e non sàpia, Antas s'acurtziat a su muru e l'ispinghet a beru. Deretu si l'aperit un'inferru. Sonos de cada zenia, mai intesos. Tirrios, trumbas, cantos de puzones, ferramentas in motu, ite est chi non s'intendiat. Deretu curret a serrare sa bentana. Gai puru sichint a s'intender. Fioranu li fit narande cosa e non resessiat a lu cumprènder bene. Si tapat sas uricras cun sas maos. B'aiat de diventare maca a beru, Berteru curret e torrat a ispingher su butone, zirandelu a manu manca. De improvisu finint sos sonos chi la fint isturdinde. Restant petzi sos cantos de sos puzones e de su bentu in chimas de arbores. - Como si podet resonare. Cussu mudighime mi pariat de esser in sa tumba. - Ma cussos sonos e tirrios fint pejus. Dae como in susu ischis comente ti regulare. - Semus bènnidos, - li narat su capintesta - pro nos securare ch'istas bene e pro ti comunicare sa detzisione de su Cussizu Superiore de sos Antzianos. Ant detzisu chi pro una bindicada ses ospite nostra. Custa est domo tua. Issos sunt atendentes tuos. Si ti bisonzat cosa, no as che de la pedire. Si peroe ti tratenes de prus de bindichi dies, depes traballare tue puru secunde sas lezes nostra. - Poto abarrarare sola carchi borta? - Cando cheres. Ischis chi ses libera tzitadina che i totus sos lutzuferos e lutziferas. - Ego bos nde torro grassias, ma inoche cherjo abarrarecantu prus pacu poto. - Ti l'at naradu Fioranu; in pessu possibile, si lu cheres as torrare a bidda tua. S'imbassiada nostra est concruida. Adiosu. Essint totus. Petzi Fioranu,chi l'aiat letu sa pessada, si tratenet. Essint fintzas Berteru e Berana, chi puru aiant cumpresu s'intentzione sua de de restare sola cun s'amicu. Di badiat a fùrriu chircande ca ti chirco. Pesat sos ocros e biet a Fioranu chi si nde fit ridende. - Non timas: Berana at serradu sos tzircuitos o, si cumprendes, los at apertos. Semus solos. Nemos nos bidet o intendet. Bido chi as cumpresu un'àtera cosa de sas usantzias e de sa tecnolozia nostra. - Non mi facas tonta pru de su chi so. Puru chi no isca totu, so in gradu de cumprènder e de ligare unu fatu a s'àteru. A cando in s'astronave, ite at a esser inoche! - Petzi si unu lu cheret. Mira custa tastiera. Sedit in cussa poltrona. Sedit e cumintzat a tocare tastos in goi e in gai. In cada tretu de muru, de fronte a issa, cumintzat a si bider zente, comente esseret unu tzinema o una televisione. Petzi chi sas mazines non beniant dae una pellicola, ma dae zente chi non fit retzitande. Totus la saludabant, che si l'aerent conota dae minore. Pariat chi totu sas domo de sa bidda esserent cullegadats in direta cun sa sua e chi totus esserent in isetu chi issa aeret apertu o, comente, narabat Fioranu, serradu sos tzircuitos pro istabilire sos contatos e intrare in comunicassione cun totu cussas pessones. Fit comente a las aeret de fronte, in pessone e non in mazines e bia. Una cosa a sa cale, ischiat in sa Terra si fit pessande dae meda, ma galu non fint resessidos a relalisare si non in televione, ca sos costos de unu tale impiantu, domo pro domo podiat costare tropu. La saludabant e li fachiant dimandas. - Non las cumprendo! - Per fortza; sunt innedda, sunt in medas e non lis podes legher sos pessamentos. Faveddant in lutziferesu. Iseta. Tocat cuddu tastu ruju. L'ant preparadu pro tene. Antas non si lu fachet ripiter e sutzedit su meraculu. - Ite cosa ispantosa! Allegant totus in sardu. Non paret possibile, ma est gai!

- 52 -

Ma gai non fit. Unu machinariu de tennica meda avantzada in su progressu, bortabat in sardu, a s'istante, cada paragula issoro. Non li paret beru. Non resessiat a si render capassa. Da un'ispantu a s'ateru. - In cada domo e in cada ambiente amus custos bideos. Ligant una domo a s'atera, una familia a s'atera. Una pessona non restat mai sola, cherende. Chene essire dae intro,faveddat cun chie cheret. - Ma tando, in antis, in sa bratza ... - Zustu. T'at amiradu sa bidda intrega. Berteru e Berana, non b'ant pessadu. - Ego peroe non mi so abizada de nudda. - Beru: Ma de ite ti preocupas? Non bides cantos amicos e amicas ti saludant como? Non amus secretos nois e como non nd'as mancu tue. Pro issos est istada una cosa normale. - Ego peroe non mi so abizada de nudda. Cheret narrer chi sa zente no at perunu riserbu, perunu decoro! - Mezus gai. Ses istada ispontanea. Ischindelu o non ti fis fata bider o aias retzitadu, ca non ses abituada a custas cosas. No ischias nudda e no as incarcadu perunu butone, In cantu a decoro, ti l'ant naradu, pac'ora fachet sos superiores meos, ite nde pessamus. - Sa birgonza! - Cale birgonza. Non de nos birgonzare, inoche no esistit mancu sa paràgula. Ti l'apo naradu: nois secretos non nd'amus. - Cantas cosa apo imparadu, e bi so galu dae pacu! Ite bellu ch'est, inoche. Totu est incantosu. - Non galu, nd'amus a torrare a chitionare. - Amicu caru, inoche totu at a eser bellu e agradessidu, ma, intro ego non bi cherjo abarrare totu bida. Ego cherjo torrare domo mea. - Mancu ego apo a abarrare semper inoche. M'ant destinadu, e nde so cuntentu, a un'atera missione in zona de s'Universu pacu nota. No isco, oje, s'apo a torrare cras. - Cantu mi diat piacher a mogher gai a sa bentura, chene ischire a ube. Ti dia ponner fatu cun amore, ma ... - In antis chi moga, ti nche torro a Terra o, cando apo a mogher a sa missione noba, ti do unu passazu a s'isula tua de Sardinna. Unu tretu de su biazu l'amus a facher paris e a pustis ti dasso in bidda tua. Ischis cantu m'agradit a biazare cun tecus. - Fioranu! - E si lu pompiat in sos ocros rujos, cun sos ocros suos luchidos e sichit: - Si fipo istada lutzifera, t'aia postu fatu in cada parte de s'Universu. - E ego unu terrestre che a tibe dia chèrrer esser, pro istare cun tecus in Grùmene un'eternidade. - Semus diferentes e semus uguales de animu, de intentu, de amore. - Sa lacana de s'amore est s'Universu. Ube b'at zente b'at amore. E totus semus fizos de custu Universu chi, amados, amamus tantu. Si l'acurtziat e li carinnat a lèpiu a lèpiu sos cavanos e si la basat cun delicadesa. Antas, de parte sua, carrinnabat cussa criadura de nue bianca, chi lampabat che s'esseret de luchidu metallu. Si l'istrnghet a issa forte forte, in un abratzu chi no aiat fine. Nde provat unu piachere nobu, istesserante, ma unu belu de malincunia li falat in coros e in coro e si dassant chene si nàrrer nudda.

http://www.mariosanna.com

- 53 -

ANTAS.14 Tando cumintzat a intender sa soledade, funguda, chene fine e li falat unu belu de prantu. Est istada gai una bella iscuta, chene intender ne mancu su cantu melodiosu de sos puzones. Si tremet e si rendet contu de esser sola, puru in mesu de tanta zente ch'ischiat chi li fit amica. Sentimentos chi petzi una terrestre podet probare. Mutit a Berana e si fachet torrare sos bestires. Picat su tacuinu dae sa borseta e ghetat pacas rigas pro amentu de cussa bentura chi li fit capitande e chi non li pariat bera; ispantosa e arcana, ma gai bella chi no acatabat paragulas a la describer. Petzi li restabat cuddu belu de tristesa, comente sa neuledda chi si fit pesande dae su mare. Sentit su bisonzu de essire, de bider zente, de faveddare cun calucunu. Sos atendentes non li bastabant. In prus b'aiat cussu mundu nobu, chi l'aiat bestidu curiosidade in corpus, chi non podiat resister chene andare a lu mirare, chene lu conoscher. S'abizat in su matessi mamentu chi non fit petzi curiosidade. Li mancabat carchi cosa, carchi cosa chi li restabat istranza, pacu nota, sendebi in mesu. Comente in Grùmene, sa zente de Grùmene, de bidda, de sos camapos; sos minadores, sos cumpanzos de su babu, sas amicas de sa mama. Zulianu e sa pulitica sua. Pascale e su sindacadu suo. Totu cosas de Grùmene, de un'àteru mundu, unu mundu chi li zirabat a fùrriu e non lu bidiat, non l'aiat mai bidu; unu mundu de zente, de pessones bibas totus de iscoperrer, comente su deus e sa dea de su tèmpiu de Antas, apassionante cantu e prus de s'archeolozia sua. Dassande s'artziapessones, si picat sas iscalas e s'aviat. Nemos liu podiat impedire. Non fit in mesu de zente amica? Si sentit comente in locos suos. Si firmat in una bentana e pompiat a foras a bider sa bidda, ma bidda non bidet. A fùrriu de su palatu unu parcu, unu padente de arbores de medas castas, chi non conoschiat. Arbores e frores de bellesa ispantosa, chi fit bidende sa prima borta, de una galania, si mai nd'aeret bidu in antis. Ecante innedda, ateras costrutziones e pessat chi siant villas isperdidas in sa foresta. A sa fine abirguat sa bidda o carchi cosa chi pariat bidda. Domos bassas, postas a longu a longu,cun artas zimineras,cun copertas tundas,cun bridos luchentes cheispricos. Falat a su caminu. Un'istradone largu cun arbores a un'ala e atera, longu che s'annada mala. L'imbuicat trancuilla in sa diressione chi pessat l'aeret zuta a sa biddas. Fintzas in sos caminos, sos sonos fint pacos e s'intendiant in pessu in pessu. Antis, li pariat de intender una musica carinnosa chi l'acumpantzabat. Bidet zente essinde dae totube e totus s'incaminant a su matessi locu. S'acostat a duos lutziferos chi caminant a bellu a in antis suo. - Depet benner in frabica, si cheret conoscher su sistema nostru de bida. - Li narat unu, chi, a su solitu, l'aiat letu sa pessada. - Est in su traballu e dae comente traballat chi si conoschet sa pessone. S'organizassione de su traballu fachet cumprender de ite Istadu si tratat e de cale tipu de cuberru. Faveddant in lutziferesu e issa resessit a lu cumprender ca lis leghet su pessamentu. Sos limbazos sunt diversos, ma su modu de pessare est unu in cada parte de locu. E gai su resonamentu fit possibile meda prus chi non a paragulas, chi non semper narant su chi colat in mente. E cando duos cherent non b'at bisonzu de paragulas, su limbazu s'acat semper pro si cumprender. - Ego non bido frabicas a serente. - B'est direta. - No est sa bidda cussa? - Nono. Est sa zona industriale, cussa chi li paret tzitade. Pro nois sas tzitades sunt custas domos e custos dominarios chi sunt in su padente, in mesu de sos zardinos. -Nono. No istamus tropu isolados. Antas s'amentat su chi l'aiat naradu Fioranu, sos bideos in cada domo. Su lutziferu sichit: - Ischit zai chi, petzi chie cheret e cando, istat solu. B'amus nois puru locales de reuniones, de disaogu e de istudios. - E ube s'acatant? - In sa diressione nostra. Fint oramai arribados a su tretu de sas frabicas. Una serie de costrutziones, una in fatu a s'atera, postas a longu a longu a un'ala e atera de sos istradones, chi fint largos e totu netos, chi pariat chi mancu mai prughere aerent bidu in cussu locu. Dae fraviles e tessinzos essiat sa zente muda muda e s'incaminabat in sa matessi diressione. Pariat incumandada. - Ant suspesu su traballu. - Nono. No est un'intzidente. Bi nde sutzedit pacos inoche e non sunt mai meda graves.

- 54 -

- E tando? - Nos ant mutidu a sa sala de ssa reuniones, in cussu palatu chi amus de fronte. B'at un'assemblea. - Sutzedit a ispissu? - L'at naradu. Nois firmamus su traballu a piachere, raru pro bisonzu. A bortas est petzi ca nos benit gana de cantare paris. No, no est gai.Picamus sas precautziones netzessarias. A bortas si tratat de legher carchi iscritu nobu, totu paris pro nos l'ispiegare pari pari, chi totus ischemas e cumprendemas su zustu; a bortas pro discuter in cumone o in grustios. Custu mudighine est sinzale chi b'at assemblea manna e interessante pro totus. - E non bos narant in antis de ite depides discuter? - Non nd'amus bisonzu. Pro nudda o pro cosa de pacu balore non nos mutint; nos dant sa comunicassione in sos artziaboches ch'amus in repartu. Sichint a avantzare in mesu de tanta zente, chi intrabat in una jaca de metallu, in una corte e s'acatant in unu salone belle e prenu. In ibe intendiat sas boches, ma non cumprendiat su lutziferesu e pro issa, sende chi totus si dogabant pro la dassare colare, non faveddabant de tzertu in sardu. Gai nche l'acumpanzant a sas primas filas de cadiras e si sedit. Trantzida in mesu detantas pessones, chi puru chi l'aerent saludada a risu in buca, fit semper zente mai bida. No ischiat e fit curiosa de ischire su chi depiant facher. Mancu a sas parlatas de archeolozia de su professore de Casteddu aiat bidu mai tanta zente. Petzi in prata de Yenne nd'aiat bidu in tempus de elesssiones, cando si fit acatada, carchi borta, a intender pessone bennida dae su continente, chi, faveddande in una limba istranza, chircabat de cumbincher sa zente a botare pro su partidu suo.S'aperit una janna in su palcu e nch'essint tres lutziferos bestidos in pompa magna. - Como cantant in poesia. - Si pessat, comente si fachiat a sa moda sarda in sas festas. A contrariu, sa cosa fit seria, ca sa zente s'amudat, che s'aeret perdidu sa limba. Non si tratabat de poesia, ma de orassiones. Duos, di fatis, si sedint e unu s'acurtziat a su microfono. Ateros dutores intrant e si sedint a s'atera ala de fronte a issu. S'esserent puliticos o sientziados lu poder acrarare deretu. S'oratore cumintzat s'orassione sua. Unu ribu de paragulas chi pro issa no aiant sensu. De cando in cando una machina proietabat cartas zeolozicas, montes de fronte, de prospetu, de costazos, ispacados, iscoperinde sas intrannas issoro. Cartas zeograficas cun biddas, ribos e padentes e su mare. A bortas l'amentabant sas costas de sa Sardinna chi issa conoschiat, sas de Capujosso. Sa boche chi intendiat non li fit noba, ma galu non li cumprendiat una tzafa. Una bintina de minutos e finit. E cumintzat sa discussione atenta e puntuale. Dutores o zente chi tale li pariat, ateros de su publicu, cadaunu narabat sa sua. S'oratore la concruit cun ateros chimbe minutos de ispiegassiones. Si retirat e un'ateru avantzat. Una fotografia abarrat proietada a fissu. Tando s'abizat chi fit propiu de sa Sardinna chi fint discutinde e reconoschet sas isulas de S.Predu e S.Antiocu; monte Sirai cun sas costrussiones fenicas e punicas e a pustis, in sa costa, Teulada, s'ispuntone chi intrat in mare; nche notat una serie de sinzas rujas dae capu Teulada a Detzimu, a Turre Manna de Aristanis. A perdas. S'abizat chi s'oratore est faveddande de chistiones militares. In sa carta b'at sinzadu ube b'at militares americanos, tedescos e italianos puru. Cumintzat unu tzinema. Carros armados si ponent in motu, postos de artilleria prontos a isparare, missiles deretos a mogher, aereos zirande in chelu, isparos de bombas, sordados chi rughent a terra mortos: una gherra. Una gherra in Sardinna? Ch'esseret iscopiada sa gherra in Terra? Unu lutziferu chi li fit a costazos l'apachiat. Est una gherra pro finta. Un'isbarcu a proba. Ma, ecco, sa Sardinna intrega. Sos sitos sinzados in ruju sunt meda de prus de sos de in antis: bi nd'at in cada tretu de costa, in montes, in baddes, in terra e in mare. Sichinde su tzinema s'abizat chi si tratat de bases chi a una a una depiant esser costruidas in Sardinna. Sas manos nche l'artziant a pilos. Non fit possibile. Sa Sardinna una pruverera de bombas e armas de cada zenia. E sos Sardos? Totus a fora! Non contabant; pejus de animales. E s'archeolozia a ite serbiat? A facher orassiones a sordados americanos e de ateras nassiones, cotos che pipa dae sos licores issoro o semper gramuzande gomma? No, non fit possibile. Ma cussos lutzifersos ite interessu aiant a contare favulas? S'amentat su chi l'aiat naradu Fioranu de sa pache, de s'Universu. Sos chi bidiat in terras suas fit zente chene criteriu perunu. Dischissiados. E fit petzi una purtzione. Cale pache! Inoche est in zocu s'ordine naturale de s'universu. Deche minutos est durada sa parlata e ateru e tantu su tzinema; sa discussione pruspacu, ma su tantu bastante, s'esseret iscopiada una gherra, a bider su mundu intregu in focu che pruvera nighedda. Si pesat a chistionare su de tres.

- 55 -

- Custa l'at a gradire de prus.- Li narat su solitu lutziferu. - S'oratore, che i sos ateros, est ghiradu dae pacu da unu biazu interplanetariu. Depet allegare de una iscoperta archeolozica rechente. Antas si bortat a bider in cara su chi li fit a costazos. S'amentat de sos bideos in domo sua e si pessat: - Custu, de securu, non m'aiat galu bidu. In cuss'ora non fit manizande cussos trastos diabolicos chi l'aiat fatu notare Fioranu cando fint solos; e nche l'iscapat unu risicheddu mudu mudu. Non sunt totus curiosos comente si pessabat, custos lutziferos. E in tantis s'ateru sichiat, a boche bassa: - Est istadu in una zona chi si narat Sardinna, in unu zassu ube, in tempos colados, b'aiat unu sacrariu. Istet a bider s'oratore cumintzat s'orassione sua. Ma cusa borta Antas cumprendet totu, deretu. Conoschet sa bochet e s'agherju de Zojanu e a curtzu nch'abirguat a Venusa e a Peranu, sos cumpanzos de biazu. Badiandesi bene sos ateros, nche bidet fintzas a Fioranu setidu in mesu de sos dutores, issu puru atentu a su chi fit narande Zojanu. S'intendet che frama de lepa s'ocrada de Zojanu, chi, allegande, no aiat oscros si non pro issa. Li paret prus bellu de cando l'aiat bidu dae a curtzu. E cale simpatia in su chistionare frnacu e apassionadu, chi li pariat Zulianu tratande de pulitica e de archeolozia. Lastima a non l'aer conotu in antis. Sessant sas paragulas e cumintzat un'ateru tzinema. Grùmene, su mare, sos montes, sas baddes e Antas, sos restos derrutos galu in mesu de sos rubos e de sas chessas. Sos operajos narbonande, su professore mesurande. Issa. Issa iscrivende, medinde, disinnande, dirizinde sos operajos. Zulianu armadu de machina fotografica, Zorji cun sas cartas; bi fint totus. Sos repertos essiant a campu a pacu a pacu. Istatuas, monedas, cantos de terracota, s'iscrissione Sid, a Babay, a Sardus Pater; sa conca de una possibile deidade garriga de terra. Fiorentza cun unu grustiu de pitzinnas e pitzinnos, sos iscolanos suos de cuss'annu. Cumintzat sa discussione e totus si bortant a mirare a issa. De issa puru aiat chistionadu Zojanu e gai nche la mutint a su palcu. Issu si li parat de fronte, l'istringhet sa manu narandeli: - In gamba, tocat a tibe. Sos presentes no aiant ocros si non pro issa e issa si nche cheriat innedda, de non b'esser, de isparire. Fioranu liu aiat naradu chi lu depiat torrare a facher, ma non s'isetabat goi in presse. Ite podiat narrer de nobu? Bi fit pessande e in su mentras rispondiat cun su sorrisu a sos saludos de sa zente. Non podiat torrare a contare comente fint andados sos iscavos, ca ormai fit cosa nota. Chie non l'aiat intesa a s'arribada, de pessone, l'aiat bida e intesa in sos bideos. Depiat tratare ateros argumento e gai si pessat de afrontare s'argumentu de s'orizine de su deus Sid. In ibe si lu podiat permitere. Su professore non bi fit e si a casu l'aerent fatu carchi osservatzione ischiat comente risponder. Si tratabat de una ipotesi, una cosa de cumprobare, ma chi andabat afrontada, posta in discussione. A cussu fit ligadu s'argumentu de sos raportos interi sos tirios cartazinesos e sos fenicos de Sulchi, nora e Monte Sirai. Ca si podiat esser bera sa prima ipotesi de unu deus de Sidone in terra sarda, tando fit possibile chi sos punicos, cun sa prima gherra de Malco cheriant ripiter su chi aiant fatu in Oriente: cunfirmare sa superioridade de sos Tirios contra sos Sidonios. - Nos chistionet de Grùmene, de su traballu e de sos istudios suos. Ischimus chi issa puru est interessada a s'iscoperta de Zojanu. Li porrit su microfono e in sa sala falat su mudighine. Cumintzat a sa larga, fachende su suntu de su chi aiat naradu carchi die in antis. Contat comente est naschida s'idea de sos iscavos in Antas. De su professore Ferrutzu, istudiosu de fama e de grandu cultura fenica e punica; de sas missiones de s'Universidade de Roma pro istudiare sa cultura fenica in su Mediterraneu Otzidentale. Intrat a fines in s'argumentu chi l'interessabat e chistionat de sas ipotesis nobas chi si podiant avantzare supra sa relizone de sos sardos anticos e de sos raportos de custos cun sos fenicos e punicos in su cumertziu, in s'arte e in sa relitzione. Concruit sinzolande sa netzessidade chi in Sardinna s'esserent fatos istarramentos e chircas prus frecuentes e sichinde unu filu lozicu, de modu chi sas iscopertas non s'esserent fatas pro cumbinassione, ma esserent serbidas a recostruire un'istoria, s'istoria de sas populassiones sardas. Si sos monumentos sunt importantes e a bortas bellos, non depent esser issos sos unicos motivos de istudiu, ma si depent bider in funtzione de chie los at costruidos. Est sa zente chi vivet e traballat in cada epoca chi depet interessare prus che ateru. Sas iscopertas depent esser fatas conoscher a cada sardu in manera chi si potant cumprender e sos zornales non si depent interessare petzi de cronaca de delitos e furas. Sos fatos de cultura depent aer unu tratamentu prus isterridu, ca sos Sardos sunt oje unu populu chene radichinas e un arbore chene radichinas si nche morit, comente est sutzedende a sa cultura issoro e duncas a issos. Chircare sas radichinas est dovere de s'archeologo pro dare a s'arbore su nutrimentu a lu renobare, non

- 56 -

bantandesi de glorias coladas, ma moghende dae cussas pro torrare a frorire, a produerer unu frutu de cultura noba, chirendat bellos sos tempos modernos e su vivere in pache. Sos tzocos de sas manos a sa fine s'isprecant. Ma issa non si dassat incantare, ca ischit chi sa festa no est pro issa, ma pro Zojanu, chi si l'aiat meritada e nde fit cuntenta. Issa puru nde fit parte, ma non fit sa printzipale. S'atentzione fit Pro Zojanu e cun resone. Pro issa aiant un'ateru interessu, de diferente natura e non fit gai tonta de non si sapire. Li lu leghiat in cara e in conca. E si in atera ocasione l'aiat potida lusingare, in cussu mamentu li dabat fastidiu e chircabat de si dogare, cubandesi in palas de Zojanu matessi. Cumprendiat chi de issa amirabant prus sa nobidade de sa presentzia de una terrestre e sa bellesa sua, chi non fortzis su chi aiat contadu. Si la manicabant cun sos ocros; si fit istadu a manera si nche fit fughida. Petzi Zojanu in cussu mamentu, l'est passidu, non s'interssabat petzi a su bellu aspetu suo, ma a sos concruos de sa missione in terra sarda. Gai li pariat e sas conoschentzias in materia archeolòzica de issu fint ecante prus in gai, prus avantzadas de sas suas e bi cheriat àteru che cussos pacos minutos de parlata pro lu mògher a interessu. S'assemblea fit finida e sa zente cumintzabat a s'aviare. In su palcu, petzi sos dutores s'intrateniant cun Zojanu, cuntentu che pasca, chi dabat ispiegassiones a chie las dimandabat. Fioranu si firmat cun issa. - Custos chi ti parent dutores, sunt traballadores che i cussos chi si nche sunt andande. Traballamus totus in custas industrias, in custas frabicas, chi as bidu benende. - Traballant cun tecus? Sunt isentziados che a tibe? - Si la pessas gai, non t'isballias de meda. A facher de zuzes sunt istados botados dae sos cumpanzos. Petzi si ti tratenes una pariga de annos, ti podes render contu chi amus un'organitzassione meda elastica. Cadaunu podet fachet su chi fachet s'ateru, bastet chi lu cherjat. Sas ingarrigas puliticas podent tocare oje a unu, cras a un'ateru. - A totus indiferente? - A totus, a totus. Non chi totus apent sa matessi abistesa: chie nd'at prus, chie mancu; ma totus sunt capassos de aministrare, ca sunt istruidos, ca in s'aministrassione non sunt mai solos. E unu cussizu unu, unu cussizu s'àteru tiramus a in antis; s'interessu est comunu. Fintzas su prus tontu podet aministrare. - No est possibile.- Pessat Antas. - Est possibile; est possibile. Su fatu est chi totus amus unu tale gradu de preparassione professionale, intelletuale e de cultura chi nos permitit de isseperare bene sos dirizente nostros e de los sostituire, si nos paret netzessariu e su populu lu cheret. Semus totus suzetos a su controllu de totus, a in antis a nostru matessi, a cussu individuale chi amus in intro de nois, e custu nos bastat pro nos garantire sa democratzia interna e s'armonia sotziale. Cadaunu ischit misurare sos passos suos e no atzetat ingarrigas si non si sentit de las onorare.

http://www.mariosanna.com

- 57 -

ANTAS.15 Sa sala si fit isbodiada e fintzas Zojanu fit essidu cun sos àteros. Fioranu la saludat e si nch'andat. Restat sola, ma s'intendet in domo sua. Essit issa puru in gana de si fàcher carchi ziru. Cando fit in sa corte, bidet dae sos bridos sos operajos contipizos traballande; si bidiant sas luches allutas, sas machinas in motu, comente chi sa frabica s'esseret ischidada in cuss'ora. Su mudighine fit isparidu. S'intendiat una musica bella, a cando lestra a cando lenta, a cando isterrida, a cando alligra; una musica gai bella si mai Silesu nd'aeret cumpostu. Una musica penetrante ch'intrabat in cada mermu de sa carena e dabat cuntentesa. Batiat una gana de ti mogher, de t'ispitzare, che cando sonat un'organeddu e ti si moghent sos pedes e ti si fughint a passu de ballu. Si pompiat a fùrriu,chircande s'orchestra e orchestra no in locu. Tando s'abizat chi unu lutziferu li fit a costazos e li narat: - Sunt sos machinarios. - Ello custu? - Si dimandat Antas. - So, Lias. Sisse, so operaju che i sos àteros. - E pro ite ses inoche e no andas a traballare? - Non b'at importu. Un'àteru fachet su traballu meu puru. Pro como nde so dispensadu. M'ant ingarrigadu de li facher cumpannia e de la guidare in sas bisitas a sas frabicas. S'aviant e intrant a sa frabica chi aiant de fronte. Fit unu locale manu, chi non finiat prus. In mesu fit liberu e sos machinarios postos a un'ala e atera. Totu fit in ordine e pulidu. Sas pessones si moghiant chene peruna presse e totus, fintzas sos zestros issoro, li pariant incumandados. Colandelis a curtzu la saludabant e sichiant a andare. Antas badiabat cun ocros ispaparados cuddos machinarios in motu e no intendiat sonos nen tirrios. - No. -Li rispondet Lias. - Non mandant ultrasonos. Cada ingranazu zuchet incorporadu una serie de cumbertidores chi trasformant sos sonos e tìrrios in musica e un'artziaboche la trasmitit a totu s'ambiente. E no est totu. Bastat de cambiare su rezistru e si cambiat musica a gustu de chie cheret. Antas non crediat a su chi fit intendende, a su chi li fint nande, cando cambiat sa musica. Cumintzat unu passu de dantza. Galu incredula si fùrriat a chircare su sonadore e sonadore no in locu. Sos operajos pompiabant a issa e tucant a tzocos de manu. Cussa fit musica chi li fit nota. Fint sas launeddas, sas chi sonabat tziu Predu Agus, su massaju, a sa festa de su Santu in Grùmene. Fit tale e quale, antzis li pariat prus bella de cando l'intendiat in bidda. Como cumintzabat a bariare. Li pariat sa matessi e fit diversa, tasfigurada, prus rica de tonos, de melodias, prus istudiada. Sos operajos firmant su trballu. S'aunint in fundu a su salone e cantant in coro. Unu tenore de boches arcanas, chi issa non cumprendiat. A l'ascurtare li pariat de bider caminos longos in pianu, robas in tramuda, carros andande in sos istradones impredados, in sas costas chi dae su monte, dae sa bidda, falant a mare; dae sas minieras a su portu; remadores remande pro facher andare, cantande, sas barcas e innedda sas naves a belas ispartas; minadores e ischiavos in cadenas chi essiant dae sas gallerias. - Ma est sa mucica e sos cantos de bidda mea! - E nois l'amus trascrita in limba nostra. Peranu l'at rezistrada in sa missione in terra sarda. Peranu at contadu chi custa est musica prus rica e prus baria de sa chi sonant sos paesanos tuos. Issu l'at rilebada dae sas rocas, dae sas predas de su tempiu. Est sa chi cantabant satzerdotes e nobinantes in sas festas sacradas a Babay. - Dae sas rocas! Antas non podiat cumprender. Totu fit impossiile pro issa,possibile pro issos. In tantos seculos chi cussa musica est istada cantada in su tempiu, dae mizas e mizas de pessones, si fit imprimida in sas rocas, in sa terra, in sos truncos de sos arbores seculares de sos montes. Sos istrumentos chi aiant sos lutziferos fint in gradu de la poder rilevare e rezistrare e facher intender a sos presentes. Intendende s'ispiegassione de Lias, si rendiat contu chi totu fit diversu, chi totu fit andadu a in antis in Pesperu cun sa cuncordia e sa fortza de su progressu, ma custu non l'azudabat a cumprender, non l'impediat de s'ispantare a cada passu. - Ma cando l'azes imparada? E Lias li rispondet:

- 58 -

- In assemblea. Peranu at presentadu una relassione in un atera assemblea. Ateros operajos e custos l'ant intesa e gai ant imparadu. - E su traballu? Cand'est chi bois traballades? - Sennorina Antas, cumprendo chi b'est pacu tempus inoche e pro cussu li naro: nois non campamus pro traballare, a su contrariu antis. Si nono sa produsione nostra a ite diat serbire? A ite serbint sos benes ch'amus si non nos lo godimus? Inoche sa produssione est rigorosamente programmada e custu nos permitit de dassare su traballu cando cherimus e de torrare a cumintzare a sumamentu zustu. Noi vivimus in su traballu, si mi cumprendet mezus, cando intramus in frabica non nche dassamus sa bida nostra in foras; issa sichit tale e cale inoche. Non fachimus duas bidas: una in frabica e una in foras o in domo; sa bida nostra est una, mi cumprendet? Antas fit isturdida dae cussu resonamentu, fortzis tropu craru pro Lias, cumplicadu pro issa. - Cando issa est impinnada in unu isterramentu de monumentos o in s'istudiu de sos repertos, in sas leturas de argumentu archeolozidu, non sufrit pro no esser ballande o zocande; si divertit, antis. Cussa est sa bida sua o parte de sa bida sua, Issa non s'ischit bider si no est fachende cussu chi li piachet. L'est unu traballu, ma fintzas unu disaogu. Ateru e tantu est pro nois cadatraballu. Custu cerjo narrer: chi nois non amus duas manera de viver. Cumpresu como? - Apo cumpresu, apo cumpresu. Non mi facat tropu tonta. E custa frabica ite produit? - Roba de manicare. Custu est su repartu de sas essentzias. In ateru repartu fachent sos licores, chi sunt su nutrimentu nostru. - Nde poto assazare unu? - Inoche nono. In su traballu no est permitidu. Los at a acatare in ube istat o in sos tzentros sotziales de disaogu. - Bos imbriacades puru? - Isco ite cheret malinnare. Cando fachimus festa, podet capitare puru. Ma non semus a tretu de sos cumplanetarios suos, si lis fit permitidu, fint istados semper cotos, cun licores issoro. Sa musica finit e sos operajos si nche pesant e imbucant a essire. - S'orariu est finidu. La depo dassare ca mi depo preparare pro ghirare a domo. Apo zente chi m'isetat. - Un'atera dimanda, mi la cunsentit? - Niet, ma una e bia. - Comente azes iscopertu sos cumbertidores e chi los podiababes impreare in custa manera? - Narali dimanda a custa! Custu est unu libru de sientzia chi cheret ischire chene lu lègher. Li rispondo in breve su matessi. Est cosa antica. B'at cherfidu annos de istudiu e de prova pro los costruire. Totu est cumintzadu istudiande unu fenomenu conotu in una gruta de sa Terra. Esploradores nostros aiant iscopertu in cussa gruta chi cada sonu beniat trasformadu in musica. Dae cussu sunt cumintzados sos istudios. In antis cun rilevamentos manuales, a pustis ant imbentadu istrumentos eletronicos chi ant rilevadu cada puntu de cussa gruta, cada forma, cada roca, cada cristallu e sas positzines issoro. In laboratoriu, a furia de tempus sunt resessidos a iscoperrer chi sos cristallos de minerales barios, sicunde sa puresa issoro e sicunde sa positzione, rifletiant in modu diferente sos sonos e cumbinandelos a pare lo trasformabant in musica. No istat a narrer ateru. Saludat e si nch'andat. Antas torrat a restare sola in mesu de tanta zente. Fintzas in Grùmene sos operajos essiant dae sos traballos e ghirabant a domo issoro. Prus a tardu b'aiat una reunione in sa setzione. Pascale cheriat discutere cun issos sos tempos e sos cotimos in miniera, sas pacas de operajos e zorronaderis, ca fit tempus de renobare sos cuntratos. Una tropa de zente, andabat a l'ascurtare: operajos istracos, derrutos dae su fadicu. - Cun custos fachimus sa revolutzione. - Narabat Jubanne, su fizu de su mastru de muru, ch’aiat ideas prus rebellas e crediat cun totus sas fortzas suas a unu renovamentu sotziale, a sa fine de s'individualismus, de s'ischiavitudine in sos locos de traballu. Antas si pompiat a fùrriu a fùrriu sa frabica cun sos machinarios suos. A pustis ponet fatu a sa zente chi essiat in ordine e si dimandat si esseret cussa sa sotziedade de sa cale faveddabant sos paesanos suos de su partidu de Zulianu, si cussu esseret s'ordine imbeniente e su destinu de sa sotziedade umana, de su cale nde fit cumbintu, a modu suo, fintzas Luca. Ponende fatu a sos lutziferos, los bidiat essinde che furmicas dae sas frabicas e imbucare sos istradones chi si perdiant in mesu de sos zardinos, ube sa zente istabat. Nemos pariat aer presse. Chie si la fachiat a

- 59 -

pede, chie in aviomobile, chi moghiant a bolu, ma semper in ordine in mesu de su trabicu animadu de primu sero.

http://www.mariosanna.com

- 60 -

ANTAS.16

Bortande in una contonada, in su viale nche bidet colande una machina, prus lestra de cada atera betura; una machina istramba,tropu diferentes dae sas ateras, chi non fit possibile a non la notare. Mancu naradu, pacu prus in gai l'intendet frenande de improvisu, ponende in grandu rischiu totu su trabicu de sa zente patzifica chi b'aiat colande. Nch'essint duos omines in camisa,a petorras nudas, chi pariant pessonas pacu de bonu. E non li current in fatu, a boches, che macos, chi fintzas sos lutziferos nd'abarrant gai, ispantados, pro non narrer assustrados. Su primu chi la sichit li narat: - Are you Antas? - Yes, I am Antas. Ma si non faveddas in sardu bos apo a cumprender cras. Puru chi l'ape istudiadu, non so galu capassa a lu chistionare, custu diauu de inglesu, e prus pacu a lu cumprènder, ca su bostru est sa bariante americana. - How do you do, Antas? - I very well. Ma chie ses? - Tue ses sarda. Ego chistionare sardu. In Teulada imparadu duos annos. - Como andamus ecante mezus, mancari non mi facat meda piachere. - Pro ite no piachere? Comente ischis nois americanos? - Ca sunt fatos meos. Pro su restu, si puru non mi l'aerent naradu in antis chi fizis inoche, b'aia postu pacu a lu cumprender, cando bos apo bidu cun cussu machinone istravanadu currende che macos. Inoche puru bos fachides a meres, beru? Ma ite bos nazes in grassias? - Ego so William. - I'm Luke. Semus astronautas. Ego so un'dutore de sientzia eletronicà. Nos ant contadu pac'ora fachet chi ses arribada e semus curtos a ti chircare. - Tue ses italiana de Sardinna, beru? - Li dimandat William e sichit. - Conosco su sardu, ca l'apo istudiadu pro gustu meu. Mi l'at imparadu unu pastore, bonu pastore, chi fachiat casu bonu e zuncheta ischisita. Semus ambos ispetzializados in sientzias eletronicas e tue? - Ego so una misera terrestre che a bois. Su restu est minutalla, chi pacu contat in oche. - Semus diretos a sa domo de su sotziu. B'at de zocare una partida de bisbol e in gara b'est s'iscuadra nostra. A benis? - Zocant a bisbol? - Eja, a bisbol. Est unu zocu chi lis amus imparadu nois. Lu zocant fintzas in Bidda de Cresia in Sardinna, non ti nde ses mai abizada? Custos lutziferesos in pacu tempus l'ant imparadu bene. Sunt campiones. Bi benit sa bidda a nos bider zocande. Sunt in gamba a beru. - Li narat Luke. E William azunghet: - B'amus puru unu campu de golf. - Puru! - E Wlliam est unu de sos campiones. Est resessidu a s'imedesimare a puntu tale chi zocat cantu a issos. At bintu fintzas tantas garas. - Mi nde cuntento. S'isport est una cosa chi acomunat sa zente. Nessi in custu sezis bonos. A sa fine de sos contos, in pacu tempus nd'aiant pesadu de burdellu. E, mancu a lu fàcher a posta, sunt issos chi ant imparadu a sos lutziferos sos zocos issoro, cussos prus americanos e inglesos chi si conoscant. - Bois, non nd'azes imparadu zocos lutziferesos? - Non nde baliat sa pena e ti naro chi sos nostros sunt prus divertentes. Nos nd'ant fatu bìder tantos. A ti la nàrrer crara crara non nos nd'at piachidu manc'unu. - Concruit William. - Azes allegadu de iscuadra bostra. Bostra comente? - Sa de su repartu. Fintzas nois semus inseridos in sa prodissione. Traballamus in sas frabicas de aparechiaduras eletronicas pro astronaves, ch'est s'arte nostra. - Non nos ant dassadu iscampu. Non podiabamus abarrare chene facher nudda. Coladas sas primas dies, pustis chi nos ant fatu su protzessu che criminales ispatziales, nos ant dassadu una bindicada a un'ala che canes. Sa bida nos fit diventande impossibile. No abamus iscampu e fughire non nos pdiabamus. Non chi

- 61 -

no apemas tentadu. ma non b'aiat versu. Perunu lutziferu fit dispostu a nos azudare. Nos fughiant che i sa peste. - Sa beridade, - contat William - est chi a pustis de su protzessu nos ant tratadu che ospites pro una chida, e nos anat invitadu a intrare in su sotziu issoro, a traballare. Nois chi nono, ca pessabamus ... - Chi podiababes fughire aprofitande de sa prima ocasione. - Sichit Antas. - E issos bos ant dassadu cocher in s'aba bostra matessi. - Ei, tue leghes sas pessadas che i sos lutziferos. Comente mai? Antas fit pro lis contare su fatu, ma cumprèndet sas intentziones issoro, sas chi lis colabant in mente in cussu mamentu e lis rispondet. - Ca so Antas e Antas est una dea e sa dea ischit e bìder totu. Sichi su chi fis narande. - A sa fine amus detzisu de traballare. - Concruit William. - Nos semus bidos custrintos a traballare. - Pretzisat Luke. O de goi o de gai, intramus in frabica. Pessabamus chi nessi gai podiabamus resessire a nos fàcher perdonare e a nde conchistare sa fidutzia. Nessi gai, pessabamus, podiabamus acatare su modu de nos infilare in carchi astronave chi esseret torrada a Terra o, sèmper a cando, una borta in intro abamus ischidu comente los indiritzare a si dirizere a sa Terra. - Mancu gai bi semus resessidos. - Sichit Luke. - In custa sotziedade s'organizassione est perfeta e non b'at modu nd'incantare unu, mancu minimamente. - In pacas paràgulas, no ischiababes chi bos leghiant sas pessadas e chi fint informados deretu de cada malu prozetu bostru. - Pròpiu gai. Ma tue comente facher a l'ischire? - L'isco. - Su dùbiu chi nos aerent letu sos pessamentos nos est bennidu meda a pustis e su capu repartu nos l'at cunfirmadu dandenos sas provas, ma non nos at apertu su secretu. - Ca secretu non bi nd'at. Bois puru lu podides fàcher, si cherides. Bi cheret bona bolontade e rispetu pro sa zente. - B'amus provadu. - E tando? - Nudda. - Comente nche l'azes finida? - Nos amus postu su coro in pache. Isetande chi issos de bolontade issoro nos nche torret a sa Terra. - Si depo zudicare dae s'entusiamu ch'azes, depo narrer chi est pròpiu gai. Ma bos bido alligros, chi non paret chi siazes meda disizosos de torrare a Terra. - Su disizu no est bènnidu mai mancu, ma pro como no est possibile. No est in podere nostru. - T'apo naradu chi mi paret, non chi non bos l'isetezas. - Zustu, chi tue puru nos leghes sos pessamentos. Su fatu est chi su primu tempus nos pariat impossibile a campare in custu locu, cun custu sistema sotziale. Sos lutziferos nos pariant totus uguales e totus automas. Inoche totu est livelladu e totu nos pariat uguale: sa personalidade de s'individuu sacrificada in s'artare de su bene comunu. Ego mi so acunnortadu, ma William nde fit fachende maladia, a puntu chi l'ant depidu curare. Tando est chi s'est e nos semus abizados, traballande cun issos costazu a pare, chi sa pessona singula, non de èsser reprimida, fit balorizada a su massimu. Nos semus segherados puru chi custu lu permitiat su sistema, antis, chi fit su sistema sotziale a lu favorire. William non si nde cheret cumbìncher mancu oje ch'est unu sistema comunitàriu, su chi garantit a sos lutziferos custu tenore de bida e custu progressu. Ego mi paret chi lu semus tocande cun manos e petzi unu miscredente che a William non lu bidet. Ca non lu cheret bider. - E de su traballu, ite mi contades? - Si ses intrada in carchi frabica l'as a ischire zai. Su traballu inoche no est traballu, est sa bida matessi, pro totus. - Luke est istadu eletu capu repartu pro meda tempus. - Contat William - Pessa chi si firmat su traballu peri pro intender sas proposta de un'operaju e si sunt bonas, s'istudiant paris cun sos ateros. - Custu l'isco. - Li rispondet Antas.- L'apo bidu. Ma ite nde pessade bois? - Ego pesso chi siat possibile ca, pro sos lutziferos, su ben propiu e s'anzenu est sa propia cosa e nd'ant una cumbenientzia. - Contalis de sa borta chi lis at propostu de produer su Wisky.

- 62 -

- E l'ant fatu? - Fatu l'ant. - Rispondet William. - Ma a pustis chi l'ant assazadu, nemos nd'at cherfidu bufare prus. De pustis est istadu Luke a nde proponner sa fine de sa produssione, si no est de su tantu chi bufamus nois matessi. - E lu bibides a sa sola! - Narat Antas ridende: - E como ite pessades de facher? - Iseto semper chi mi nche torrent a sa Terra: - Narat William. - Custu pessamentu ego non bi l'apo. Fioranu mi l'at promitidu e non at a esser meda innedda sa die. - Biada tue! - Narat semper William. - A cheres bider chi est s'ocasione bona e nos dant unu passazu a nois puru? - Bides chi fintzas tue, cando cumintzas a pessare in bene, resessis a legher sa pessada de atere. Est propiu su chi ego fipo pessande. In su mentras nche sichint sa betura e si sedint in intro, moghende a domo de su sotziu. Sa vetura issoro fit diferente dae sas ateras. Fit una fora de serie. L'aiant costruida sichinde su prozetu de Luke, ma perunu lutzuferu l'aiat cherfida e non nd'aiant frabicadu ateras, Ca sende bella, non fit cumbeniente pro sa comunidade, ne sas pessones nd'aiant bisonzu. Arribant a sa domo de su sotziu e Antas si pessabat de acatare petzi su campu de bisbol, comente l'aiat bidu una borta in Bidda e Cresia e bi zocabat sa Monotape. B'aiat cosa chi issa non s'aiat mancu pessadu; atera costrutziones con locale mannos. In intro s'acatabat de totu, dae sas bibliotecas, a sos museos, a sas discotecas. Bellas lutziferas, chi como Antas aiat imparadu a distingher, fint ballande a sonos de orchestra. Medas si zirabant a la mirare e unu ballu cun issa l'aiant fatu cun piachere. La saludabant cun su sorrisu, chene peruna zelosia, ca motivu non nd'aiant, ca bellas fint issas puru in gradu de l'istare a fronte cun decoro. Fit locu de disaogu e sa zente serena fachiat su chi l'agradiat de prus. B'aiat de totu e pro totus. In sos caminos e interi unu coladorzu e s'ateru, su trabicu de sas pessones fit continu, ma pacos sos aviomobiles. Sa zente preferiat de caminare a pede negossiandesi e dassande sas beturas privadas in sas firmadas comunas. William est andadu deretu a su locale suo a si picare sos trastos suos de su golf. Luke s'est ofertu de acumpanzare a issa in sa bisita a su locu, in su mentras chi fit isetande chi esserent arribados sos cumpanzos suos de s'iscuadra. Gai, sende solos, est chi l'at dimandadu: - Nara, tue comente est chi ses inoche? - Mi nch'ant picadu dae s'oru de su mare, a curtzu a bidda mea. A nàrrer su zustu, m'ant invitadu a andare cun issos in s'astronave a fàcher unu ziru. Su cumandante Fioranu gai m'aiat propostu e ego apo atzetadu. - Bella conca de sindicu tue; ma s'òmine, balla a conca, l'at apertu s'ocru. - No esazeres! Fint in Sardinna in missione e ant fatu rilevamentos archeolozicos. M'ant bidu in ibe; amus traballadu paris, sende chi ego non los bidia. E caminande nche sunt finidos in unu tzilleri de lussu. Intrant. Luke, chene bi pessare, ordinat wisky pro ambos. S'unu lu bufat lìsiu, l'ateru illonghiadu cun carapinna. Luke si pompiat a Antas a fissu. Sa zovana l'amentabat sa bidda nadia, sa zente sua, sos familiares, amicos e amicas. A cussu puntu s'amentat sos amores terrenos e Antas fit terrena che a issu. Gai si l'ischidant sos disizos. Fit meses chene bider femina e totu in una si nd'acatat unu campione, una bachiana, de cuddas chi fachent resuscitare fintzas sos mortos. La bidiat gai bella e serena e non si la sentiat de ispingher paragula deretu. In su mamentu non si rendet contu chi Antas li leghiat in sa mente, pessos cantos li colabant. Issa si nde sentit unu pacu cumovida e cumpiachida a su matessi tempus de sos pessamentos amorosos ch'ispirabat a su cumpanzu, ma si mantenet in sas suas, Cumintzabat a amirare a Luke, chi li pariat omine abistu e de balore. Li dimandat pro l'isbariare: - E tue, comente est chi ses inoche? - Semus duos presoneris, ti l'amus naradu. - Presoneris pro ite? - Dimandalu a custos lutziferos. Nos nch'ant prelevadu sende in bolu; in bolu de adestramentu e de istùdiu in s'ampraria de su chelu extraterrestre. - Eja, Luke, nara su zustu, cun una astronave garriga de armamentos. - Pro zocu, tzertu non fimus andados, ma sas armas non nche las aio postas ego. - Peroe ischias, comente ischias chi fint periculosas. Luke si pesat e Antas li ponet fatu. Essint paris a bratzete. Antas torrat a intender su calore umanu. Unu calore corposu, ch'essiat dae su sambene caente. Cantu fit diferente dae su de Fioranu, agherosu che nue,

- 63 -

lìmpiu che aba cristallina. Su de Luke, l'intendiat corposu e bibu, mancari l'esseret intradu in sa carena prus lentu, ma semper a fundu, che calore de focu lenu, chi peroe allughet a intro. - Ite bi fachias in Sardinna? - Li dimandat Antas. - In antis de m'arruolare comente astronauta, fachia rilevamentos militares. Conosco sa Sardinna tua parmu a parmu. Apo fotografadu cada tzentimetro de cussu territoriu. Antas est sa badde de su tempiu punicu. Mi l'amento bene dae sas cartas chi amus fatu. Su numene tuo no est Antas; custu est unu paralumene, unu zistru.Ti narant Antas fortzis ca ses bella che a cussu locu e a cussu nonumentu. - Non ses tontu peroe. Est propiu gai; mi naro Luchia. - Bellu, Lucy. - No, Luchia. Non cumintzes a istropiare su numene meu a modu bostru. Ego non t'apo mutidu Lucheddu, comente diat esser in sardu. Fint arribados a sa sede. Intrant. Luke saludat sos cumpanzos, chi fint zai arribados e andat a s'armadieddu suo e nche bocat guantes e divisa. - Mi depo cambiare pro intrare in campu. - Li dat un'iscanneddu. - Sedi, chi sichimus su negossiu. - E in su mentras chi si fit caambiande si la pompiabat cun ocros indiosados. - A l'ischis chi ses bella a beru. - Ca inoche so unica, ti parjo prus bella de su chi soe. - Ses bella che incantu, pares un'istatua. B'at carchi cosa chi non resesso a cumprender in tecus. Ses bella che su sole, ma pares frita che i sa luna. Ses unu sole chi non dat calore. Comente podet esser? - Custu mi l'ant naradu in tantos in Terra. So fata goi, ite cheres! - Tue mi cubas carchi cosa. Ses che una janna in pessu in pessu aperta, ma si andas a l'aperrer t'abizas chi zuchet sa cadena a ala de intro. Ite est chi times? Ti cheres aperrer, ma t'assicuras cun sa cadena. Antas resta chene paragulas. Luke la fit analizande e aiat fertu bene. Ma ite li podiat risponder? Mancu issa l'ischiat. Gai nessi li pariat e semper cussu aiat cretidu. Chi b'aeret apidu motivu non b'aiat mancu mai pessadu. - A tibe t'at sutzessu carchi cosa a minore e ti ses serrada in una fortilesa. Oje nde ses presonera e cherende non resessis a nch'essire. E Antas muda. - Ma nara. Favedda. Si non rispondes, non cretas chi ti lega in sa mente, comente faches tue. A custu puntu Antas at s'impressione de èsser in su saloto de unu psicanalista. Nd'aiat letu carchi cosa in un libru in Casteddu. L'aiat fintzas interessada, ma sos istudios in antis, su traballu a pustis l'aiant impedidu de andare a fundu in s'argumentu. Fit imbarratzada e Luke si nd'abizat. S'aghidu si fit aperinde, ma bastabat unu nudda pro lu torrare a serrare. - S'ischis cantu mi piaches e cantu ti dia cherrer! - Custu l'apo cumpresu. - Est beru, mi leghes sos pessamentos e custu mi tratenet in su narrer. Ma una cosa ti la depo narrer, ca la sento. Si tue cheres, ti los torro ego sos colores. Mi cunsentis de benner a ti chircare cras? Essimus paris, si nd'as piachere. - Prova a bi colare. Essint. Luke fit bestidu a dovere pro sa partida: su guante suta su surbicu, sa botza e su fuste in manos. - Dami su basu de augurios. Oje cherjo bincher pro tene. Antas li dat unu basicheddu in cavanos, augurandeli una bona partida. Issu intrat in campu e issa artziat a sa tribuna. Si godit su zocu, sende chi non nde cumprendiat meda. Li pariat ispantu chi tanta zente aeret abochinadu e s'esseret incantada pro bider unu chi iscudiat sa botza e s'ateru chi chircabat de la respingher a corfos de fuste pro ponner a currer sos cumpanzos apostados supra sos capitales dispostos in cada angulu de unu campu cuadru. In pessu resessiat a cumprender cando sinzabant unu puntu, dae sas boches de sos ispetadore chi fachiat festa. Su zocu depiat esser bellu, ma cheriat bene cumpresu e a fines issa s'est arresa. Non fit fatzile a masticare cussu. Isetabat chi esser finidu totu. No ischiat cantu tempus podiat durare e no ischiat cantu tempus fit inibe abaidande. Bidet sos zocadores isfilande in mesu de su campu e tocandesi sas manos comente una iscuadra colabat a in antis de s'atera. Chie aiat bintu? L'ischiat Luke. E petzi issu li cunfirmant chi aiat bintu a beru s'iscuadra sua, ma de duos puntos e bia. Si non nche fit supridu issu, cando sa zente aiat isfolladu, no aiat ischidu a ube si dare. Si l'aviant a pede. William fit galu afainadu in sa partida sua. Andant a lu chircare. Colande in su caminu si firmant a in antis de unu zornalaju. Antas nch'aiat bidu una cosa chi l'interessabat. Espostu in sa bridiera

- 64 -

abirguat unu zornale chi conoschiat. L'istampabant sos zovanos de Grùmene in sa setzione. Est issu: " Truncare sa Cadenas". - Firma. - Narat a Luke. - Custu lu cherzo comporare, est cosa de bidda mea. - Lu conosco ego puru. Cando fipo in Sardinna mi l'ant fatu legher a ischire ite periculu podiat presentare pro nois in ibe. Su lu bider como non m'ispantat. Est unu presente. L'ant fatu pro tene e bi podes zurare chi b'est totu intregu. L'aiant fatu peri pro nois cun su zornale de New York. - Nde comporo una copia. - E cun ite? No ischis chi su dinare tuo inoche non at balore? Iseta. - S'acurtziat, pacat e nde picat una copia. - Ego traballo inoche, non ti nd'ismentiches. - Porrimilu deretu. - Unu mamentu. Mancu unu risicheddu? Ja ses pacu frita! Le', chissai chi t'azudet a cambiare. Antas iscapat a ride e agantzat su zornale. Deretu si ponet a l'isfozare e Luke puru fit ridende. Ma issa pariat ismenticada de sa presentzia de s'amicu, chi si la ridiat divertidu. Si firmat un'iscuta e si lu pompiat. Fit a beru su de Grùmene, pazina pro pazina. Notissias de sa bidda, problemas de minieras e de minadores; s'iscritu politicu de Zulianu, una fotografia e pacas paragulas supra de sos iscavos de Antas; sa pazina sindacale de Pascale; unu contu de Jubanne; notìssias de machinarios nobos pro s'industria e pro s'agricultura de Luca. In urtima pazina un'ispantu: una fotografia manna de Fiorentza cun s'isposu. Si lu leghet deretu. Non fit meda: Sa paesana Fiorentza Maxia si cojubat cun su dutore Antoni Ninniri. Duminica sa tzerimonina in munitzipiu cun su sindacu. A pustis sos isposos si trasferint a Casteddu, ube su dutore, su cumpanzu Antoni Ninniri, at apertu s'ambulatoriu suo. A sos isposos sos augurios de su zornale e de sos cumpanzos; a sos gruminesos s'ipsera chi un'ateru dutore, bonu, arribet a su postu de chie est moghende a aterube. Fintzas issu in sa pulitica, e fit dutore medicu. Antas beniat a l'ischire in cussu mamentu. Fintzas Fiorentza si nch'andabat. Fiorentza, istimada mastra de iscola, dassabat sa bidda e cun su dutore; andada si nche fit Antas, chi traballabat in Casteddu, e gai un'ateru cumpanzu suo dentista, moghidos medas, diplomados in sas iscolas mannas de Bidda de Cresia; andande si nche fint minadores e operajos. Sa bidda produiat sa richesa umana, in pessones istudiadas, in operajos ispetzialitzados, bratzos e mente pro traballare, ma no in bidda issoro; in biddas anzenas pro su benessere anzenu. Cando e chie l'at a cambiare su destinu de Grùmene? Fintzas sos repertos archeolozicos, sos zizios, chi narabat sa mama, si nche los picabant a Casteddu, a su museo de ibe. Grùmene est una bidda antica, ma su ditzu narat: non si peset chito chie no at sorte. Li falat unu belu de tristesa e abarrat pompiandesi s'amica ride ride cun s'isposu a costazos e sa zente chi li fachiat festa. Luke si nde sapit e li dimandat: - Ello ite b'at sutzessu? Mi nde pares dispiachida. - No,no. Tante l'ischia. Ma pessa, Fiorentza est istada semper s'amica mea corale. Como s'isposat e dassat sa bidda. - Totu in cue? Ti nche pico a s'America cun mecus e ti nde faches de amicas; bastat chi cherjas. Antas iscringhet su zornaleddu in punzos e si ghetat in bratzos de Luke. - Pesso chi l'apo a cherrer. Luke si l'abratzat e li torrat a narrer: - Tando poto benner cras a ti chircare? - Beni cando cheres, ma como ghiraminde.

http://www.mariosanna.com

- 65 -

ANTAS.17 Cando aperit sa janna, pacu bi mancat chi non li falet una guta. No acatat, setida in s'otomana, un'atera Antas, pinta e linta che a issa, cun sos matessi bestires, pretzisos uguales! - Oh, Antas, m'iscuset. Non l'isetabamus goi in presse. - A sa boche reconoschet a Berana e a costazos a Berteri. - Su sembiante suo l'est piachidu tantu ... e ego ... - Ma comente est possibile? - Istet tranquilla; non nos semus fatos bìder dae nemos. Est cosa passizera. Como ch'est ghirada, fintzas ego torro a su normale. Antas non si fit galu adatada a sa situassione e zai Berana si fit trasformande, torrande a s'antica sembiantzia. - No,no. Iseta. Cherjo ischire ... Oramai su protzessu fit cumintzadu; non si podiat firmare e in una artziada de ocros Berana torrat Berana. Petzi li restabant sos bestires de Antas. - Custu issa non l'aiat galu cumpresu, nen bidu. - L'ispiegat Berteri. - Nois semus fatos che sa nue e che sa nue ispinta dae sos bentos podimus cambiare sembiante. S'amus custu chi issa nos conoschet, est ca nos est passidu prus cumbeniente e su prus adatu a istare in custu locu. - E sos bestires? - Custu no est unu problema. Est cosa mecanica. Cando los amus ghetados a los labare, los amus fatos colare in una machina. Unu carculadore los at analitzados e nos at fornidu sa formula pro los reproduer. Totu inoche. - E bois bos podides cambiare sembiante a piachere, ma de ite sezis fatos? - Sas tzellulas nostras non sunt aunidas che i sas bostras. Est comente chi nois siemas fatos de tantas tzellulas unu indipendente dae s'atera. Una o tantas si podent azurtziare o allargare, rendende s'aspetu nostru minoreddu o a formas de zigante. E, zai chi bi fit, Berteri, pro la divertire, li fachet bier de ite fit capassu. In unu nudda si trasformat in un cara manna manna. Pariat una carota de carrasecare. Moghiat ocros e buca e faveddabat; b'aiat de s'iscassiare de su risu. Torrat a su normale e nde cumintzat un'atera: a crescher a crescher, chi non b'istabat in sa domo; tando si pinnicat che una pipia de istratzu. Cando torrat normale, li narat: - Como istet atenta, li faco s'esertzitziu prus difitzile. - No,no! - Li bochinat Berrana: - Est periculosu. Firmati. Ma nch'aiat cumintzadu e creschiat creschiat a dismisura, allargandesi in cada diressione. Fit diventadu trasparente che i s'aba. Ocupabat totu sa domo. - Firmati, firmati! -Li bochinabat Berana disisperada, ma issu sichiat, fintzas chi est isparidu dae sa visuale. Est istadu gai un'artziade de ocros e a bellu a bellu torrat a picare formas e sembiantzias. A sa fine fit torra Berteri. Fit istracu e si falat in s'otomana che sacu. Berana si pesat che bentu e chircat unu licore e liu porrit. Si lu bibet a tocos pasados e li torrant sos colores e sa boche. - Est periculosu, - ispiegat, - ca a unu tzertu puntu, sas tzellulas podent perder su controllo e cadauna andat pro contu suo e gai si perdent in s'aghera. Est sa morte nostra. - E tue l'as fatu pro mene? - Sisse, pro li dare una prova de su chi semus capassos. - Cando non ti bidia prus, in ube fis? - Fipo sèmper inoche. - Como apo cumpresu comente est chi sos paesanos tuos, in Antas, mi fint a curtzu e non los bidia. Si fint resos trasparentes. - Pesso chi eja. In locos pro nois periculosos, lu fachimus pro nos dogare a sa vista de chie non cherimus. Ma bisonzat de esser meda espertos e Fioranu, cun sos ateros, sunt mastros in custu. - Fortzis issa si cheret pasare. La dassamus sola. Si at bisonzu podet mutire. Tochet custu butone e torramus. Si li benit gana, tastet unu de custos rosolios, a piachere suo, ma non nd'abuset. In cussu moghent e restat sola. In antis si catzat sas iscarpas pro si pasare sos pedes; a pustis intrat a su gabinete a su dare una rifriscada cun s'aba chilibrada chi li falabat dae susu in totu sa carena; unu recreu.

- 66 -

Totu bella e rifriscada, in bestallia de camera, s'isseperat unu licore e nde bibet unu tzichete. Dae sa biblioteca ischertat unu libru: Teorias nobas supra s'amosfera de Pesperu. Picat cussu e leghet. Benit a ischire chi supra sa fatza de su pianeta non si bidiat mai sole e chi fit possibile de l'abirguare petzi cun sos istrumentos astronomicos issoro. Su chelu fit semper de su matessi colore, de colore de rosa, ch'isfumabat fintzas a su ruju in sas oras prus caentes. Fit leghende una bella iscuta, cando intendet sonande su campaneddu. - Chie podet esser a cust'ora? Lutziferu non podet esser ca si nono fit intradu deretu a modu issoro. Ischiat, in prus, chi, a cuss'ora, perunu de sos lutziferos si fit permitidu de la disturbare. Luke? William? Petzi unu de issos podiat esser. Si pesat e aperit. - Ciao, Antas! - Li bochinat intrande cun s'ampulla in manos e unu ramallete de corofulos in s'atera. - Sunt pro tene. E porrindelios l'acurtziat sa cara a la basare. Antas si trochet deretu e William, isbillantzadu, pacu bi manca chi non rugat in sa janna a costa longa. - Ite cheres a cust'ora? - Apo bintu, apo bintu. Cherjo facher festa cun tecus. Fit mesu brillu e azomai non li rughet s'ampulla chi zuchiat in manos. Si sedit in s'otomana e cumandat: - Pònenche custos frores in in su vasu e bati tassas. Antas no ischiat ite fàcher. Picat sos frores e bocat sas tassas. Sas intentziones chi li leghiat in conca, non fint bonas nudda. Li porrit sas tassas e William istapat s'ampulla e las prenat. Issa non si sedit. William si pesat a li porrire su tzichete e si l'acurtziat. Fit a fracu de bumbu una birgonza. Antas s'istresiat e li narat cun calma: - Augurios. A nde bìncher àteras!.- E fachet fintas de bufare. Issu si nche l'ingurtit totu in una borta e cheriat torrare a prenare. - No, bastat. - Li rispondet Antas ponende sa tassa in sa mesa. William si prenat sa sua e a corpus. - Antas, cantu ses bella. Sunt meses chi non bido fèminas. - Bi nd'at in Pesperu e sunt peri bellas. - Ite bellas! Parent de metallu e sunt de nue. In carre e ossos la cherjo. In carre e ossos che a tibe. Beni. - E allonghiat sas manos. -Iseta chi ponzo azicu de musica.- Li narat e fit preocupada. No ischiat comente si lu catzare. - Ballamus. - E li chinghet su chitu cun sas manos, chircande de la basare. - No,no, William, non goi. Ballamus. - E ponent carchi passu de ballu. L'istringhiat a forte a forte, lassinandeli sas manos in costazos e in crocas. Sas manos de tziu Perantoni. Batordichi annos in Grùmene,sa die chi si fit cojubadu su fizu mannu. La carinnabat in costazos e in cossas, in titas e in cara. Un'omine balente. De sos menzus de sa bidda. Capassu de picare in pesu duos sacos de carbone, unu a cada bratzu. E cantas zovanas si fint perdidas cun issu, mescamente sas teracas. E cussos ocros de focu, nd'aiant brusiadu de coros! Cheriat fughire e cheriat restare. Si sentiat custrinta e li piachiat. L'aiat sèmper disizadu e como fit in gherra in coro suo: abarrare o fughire. Si non fit intrada Fiorentza a cuchina a la mutire, no ischit comente fit andada a finire. Tando, a sa boche de s'amica s'est comente sapida, e fit curta a foras, dassande cuddu omine trantzidu. Su ballu fit fininde e issa intendiat s'alenu de William chi li brusiabat in trucu. L'intendiat su mermu ritzu suta sa bragheta fata a pinnetu. A ube si dare? Finit su discu e fachet pro si dogare, ma William non la dassat. La basat in coddos e in trucu e la fit ispinghende a su muru. - Torramus a bufare. - Li narat issa. - Nono, a pustis. Como cherjo a tibe. Issa chi nono, issu chi eja, nche l'imbarat a su muru, chene li dassare iscampu e zai l'aiat ghetadu sas manos a suta sa bestallia, in chirca de li falare sas mudandas. Issa s'est bida perdida. Isparghet sas manos, chircande ite, e nche tocat unu butone. Si pesat una musica noba e in su muru de fronte s'allughet unu cuadru. - William, nos bient. Mira sa zente in su bideo. - Non m'importat nudda, inoche semus solos. Ma cando s'intendet sa boche de s'amicu chi lu fit mutinde, si zirat, allentat sa presa e Antas si liberat. A pustis de unu, issa nd'aiat tocadu tantos de tastos e gai nche fit capitadu fintzas su de sa domo de sos

- 67 -

americanos. Luke, pessamentosu pro s'istentu de s'amicu, essidu, l'aiat naradu, pro comporare ite bufare, lu fit chircande dimandande infornassiones per mesu de sos vìdeos. In cussu modu est capitadu chi, cando Antas at tocadu du butone zustu, l'aiat postu in contatu cun sa domo sua. William curret a serrare sos tzircuitos e li bochinat: - Bruta poledda de istrapatzu, ello mezus de mene ti credes? O petzi Luke est a gustu tuo? Ti la faches cun issu e ... Si li fit torrande a acurtziare, cando issa ispinghet su butone pro mutire a Berana. Arribat dereta e saludat intrande. - Fache su piachere, acumpanzanchelu a domo sua. No istat bene. Berana ispinghet torra su butone e intrat Berteri. Lis est bastada un'ocrada e su lutziferu s'acurtziat a William; li picat sa manu e chene nàrrer nudda lu tirat a fora. - Nos bidimus cras. - Li narat issu essinde, ma Antas mancu li dat cara, ma unu: farabutu!, l'at pessadu. Berana li ghetat unu licore a la calmare; a pustis nche l'acumpanzat a letu e li dat sa bonanote.

http://www.mariosanna.com

- 68 -

ANTAS.18 Cantu apet dormidu non l'schiat. Si pesat pasada. Che torrada a noba. �Si labat, si bestit e essit. Totu die est istada foras, chircande de cumprender comente si colabant sa bida sos lutziferos. Bisitadu at frabicas e zardinos, chentzas chi nemos l'aeret naradu nudda, mancu bah. Sos chi adobiabat in caminu, unu saludu lestru lestru e tirabant deretos. In frabica cadaunu sichiat sa faina sua. Si firmat a mesudie in una mensa de operajos e inibe bidet zente de cada zenia. Cadaunu picabat sa roba a gustu suo. Si serbiat dae se e si prandiat negossiande cun cun ateros in mesa. A parte de sero torat a domo sua. A s'intrada chi fachet, biet a Berana cun Berteri cropados. Los bidiat ambos e fint una pessone e bia, s'unu cumpenetradu in s'ateru, fusos ambos in unu. Non fint duas pessones chi si fint amande, una tzellula cun tzellula tentas a pare. Depiant esser in su mezus facher, cando est arribada issa. Los bidiat lampande che isteddos, cambiande colore dae rosa a ruju, sicunde sa fortza, si pessabat, de su godimentu chi probabant in su mamentu. In cussa situassione non s'abizabant de nudda. Su mundu fit isparidu pro issos. Antas fit inter ista e bae. Timorosa e curiosa a su matessi tempus, cando los bidet torrande a su normale e unu separandesi dae s'ateru. Si l'acatant de fronte, la saludant a buca de risu, tatados de amore e cuntentos che pasca. Berteri li rispondet a su chi li fit colande in conca. - Si fit bennida in antis, fortzis aiat acuntentadu a issa puru, Berana permitinde. Antas, che pitzinna tzapada in grimines, diventat ruja ruja e no acatat paragulas a li dare risposta. - Si sedat. - Li narat Berana e non si perocupet de su ch'at bidu. Est cosa naturale e in Pesperu nemos s'iscandulizat a bider duos cropados. Fachet parte de sa bida. Como ischit cosa noba e at ateru de contare cando torrat a domo sua. - Non pessabamus chi esseret ghirada a cust'ora, si nono nos nde fimus astentos. Berteri, in tantis, serbit a issu e a sa cumpanza unu rosoliu pro si ristorarent e a Antas un'ateru pro li calmare s'ecitamentu. Si colant unu tretu de tempus a negossiu, tratande de amore, de familia e de pitzinnos. Nche suprit Luke e la dassant sola cun issu, ma Berteri, malinnu, essinde, li ghetat un'ocrada e fit totu naradu. Luke s'informat de su chi b'aiat sutzessu su sero in antis e Antas li contat totu. - Non b'aio pessadu mai chi esseret bennidu a inoche, sende chi lu conosco bene. S'assutura l'at zocadu brulla mala. - Narali gai. Sa brulla la fit zocande a mime, si no est ch'at intesu a tibe. Mi l'apo bida bruta. Cando m'apo sapidu sas manos supra mi so intesa perdida. - Ma s'amore pro tene est tantu lezu? Possibile chi non nde sentas bisonzu? - No est chi non nde senta bisonzu, ma in cussu modu! E in cussu li torrant sos sentidos chi aiat provadu cando William l'aiat ghetadu sas manos a mesu de perras. E contat su fatu a Luke. Ite b'intrabat tziu Perantoni. E cando fit in s'universidade li fit capitadu unu fatu simile e pro cumbinassione si l'aiat iscampada sa borta puru. Totus la cheriant. La cheriant ca fit bella. Bella che sole, colorida che mela, saporida che barracoco. Fit sa bellesa sua chi cheriant, petzi cussu. De su restu a tziu Perantoni, a sos cumpanzos de istudiu, chi l'inghiriabant, a William chi l'aiat tentada su sero in antis, ite nde lis interessabat? Chi esseret intellizente; chi aeret apidu gustos e sentidos suos, fint cosa chi a nemos importat. Nudda. Nudda. Issa fit petzi bella; fit sa bellesa chi promitiat godimentos de ateru mundu. Fit cussu corpus bellu, chi sa natura li aiat dadu, chi cheriant violare e basta. E issa, cun resone, si lu difendiat che eritu. Non cheriat esser usada che unu repertu archeolozicu, chi totus cherent bider e tocare e pacos istudiant, in antis de nche l'imbolare in carchi fundu de magasinu. Issa non fit e non cheriat esse unu trastu. Fit una pessone e che pessone cheriat esser tratada, comente aiat fatu Fioranu; Fiorentza cudda borta in mare. Si cheriat dare, sisse, ma cando e comente cheriat issa. Non s'imbolabat petzi ca unu l'ammirabat pro sa bellesa. - Como apo cumpresu. - Li narat Luke.- Tue non ses petzi presonera de sa bellesa tua. Non times a ti dare, mon ti cheres dare e bia, cheres fintzas retzire. E mi paret zustu.

- 69 -

Sa matessi paragulas de Fioranu o similes, in bona sustantzia. In cue fit su secretu suo. Presonera. Presonera de sa bellesa sua, ca sa bellesa li fit de cundenna. Petzi si cheriat si podiat liberare, ma comente? - Ego cherjo aer e non dare e bia. - Li narat a Luke. - Cherjo chi sa zente mi cussideret comente pessona, puru. - Gai ti paret, ma no est petzi gai. Tue cheres aer chene dare e pro cussu ti tancas che i s'eritu, semper in difesa. Cando aias batorichi annos fis galu minore e non cumprendias. A pustis ti ses resa contu chi cuss'omine ti cheriat pro issu, pro nd'aprofitare de tene e tando est chi t'as costruidu unu muru de cristallu a difesa. In cussu muru sa zente bi biet su focu chi ti brusiat a intro e nde diat cherrer parte; si diat cherrer caentare, ca das a bider de aer un'apetitu chene frenos e totu pessant chi cussu bridu si potat secare fatzile. Tue dias cherrer amare e times de esser usada che una pipia, chi cando finit su zocu si fulliat a una banda che istratzu. Eris s'est ripitidu su fatu de tziu Perantoni, chi naras tue. Custos fatos, non de t'azudare a t'aperrer, a ti liberare,ti sichint a tancare. Dassas sa janna iscansada, pro chi sa zente iscat chi bi ses, ma bi pones sa cadena pro sicuresa. T'aiat naradu chi oje benia, ma m'abizo chi no as perunu entusiamu. Antis, mi ses timende e puru timende dias cherrer chi faca su chi m'est colande in conca. Dias cherrer chi faca su chi no est resessidu a William eris sero. Pessas chi si ti diant fortzare una borta, diat finire s'incantu chi ti mantenet presonera; e a borta est gai. E inoche t'isballias. Si ti sutzedit cussu, est sa fine pro tene. Non bi diat aer prus amore in tene e pro tene. Fortzis bi dias provare piachere, carchi borta, a su matess modu de cando as assazadu pro sa prima borta unu tassa de birra. Fit ranchia e l'as bufada. A pustis ses istada meda tempus chene nde tastare. Bidende chi sos ateros nde bufabant e ti la porriant, bi ses torrada a rugher, ma semper ranchia fit. B'as fatu s'abitudine a pustis e cada tantu bi torras, ma si ti dimandas pro ite non l'ischis. Ca ti piachet, ca as sìdiu, as risponder, ma sa risposta no est zusta. Sa preica de Luke fit longa. Antas l'ascurtabat atenta. Cada paragula l'iscavabat unu fossu in sa carre e in s'anima. Si las intendiat falande che puntas de lepa. Luke, fintzas chene cherrer la fit analizande in cada piega secreta, mancu chi esseret unu psicanalista. Antas non bi pessabat e no ischiat chi issu, in antis de s'arruolare, fit istadu analizadu pro duos annos, pro ponner in campu cada cuzone, su prus cubadu de s'animu suo. Sos chi l'afidabant s'astronave depiant esser sicuros e ischire cada reatzione e in cada situassione de Luke. Custu lu fachiant pro sa sicuresa sua, de su trastu chi l'affidabant e de sa missione chi depiat facher. Antas li pariat chi Luke, a su modu de sos lutziferos,li leghiat cantu aiat in mente e prus a fundu puru, pessadas e disizos e cantu de prus intimu cubabat a issa matessi. Nde fit imbarratzada comente mai in sa bida. Mancu cun Fioranu si fit acatada gai. Su fatu fit chi Fioranu fit omine de ateru mundu e cussu podere l'aiat de natura. Luke fit de sa matessi ratza sua; fit terrestre che a issa; fit unu paris suo. Ite facher, ite non facher, a sa fine li narat: - Essimus. - Est s'unica. - Li rispondet s'amicu.- Pessabo de mi olare unu sero diferente, ma William at rughinadu totu. Fortzis no est istadu unu male, si cussu t'azudat a ti cumprender mezus e si tue matessi as imparadu carchi cosa. Essint a pede e si l'aviant a su tzentreu sotziale. Intrant a una discoteca. Luke l'invitat a ballare. Antas in totu su caminu non aiat ispizicadu paragula. Fit muda e chieta che anzonedda. Ballant e issa s'atacat a Luke, comente in chirca de protetzione, che pitzinna minore chi apet de si facher perdonare carchi mancansia. Musicas barias e cantones bellas sichiant una in fatu de s'atera e issos semper ballande. Non lu dassabat unu mamentu. Aiat bisonzu de intender su calore umanu, chi, essinde dae sa carre de issu, l'iscardiat sa carena e su sambene. E gai fintzas chi sas ancas l'ant matesa ritza. Cando istraca li narat: - Andamus a nos seder, - e l'istampat unu basicheddu in sos cavanos rendendeli grassias. Si sedint e bufant. Luke ordinat unu rosoliu lutziferesu e Antas, custa borta, unu wisky. Istant oras, bibende de tretu in tretu e mirandesi cun ocros de disizos. Antas no aiat paragulas de narrer. A manos tentas, negossiabant cun sos ocros. Sos negossios de s'amore. Nche l'acumpanzat a domo. In sa janna fachent sa firmada. Luke fit cherfidu intrare, ma Antas li ponet su firma. -Custu sero nono. Nos bidimus cras. Grassias de totu. - e a pustis de si l'aer basadu in cavanos, fughit a intro. Luche cumpremdet s'antifona e comente fit bennidu si nche torrat.

- 70 -

S'in cras a bortaedie est issa chi andat a l'adobiare a s'essida dae su traballu. Alligra che pica, li sartiat in bratzos e, picandelu a bratzette, essint paris. Cun William,chi essit in cussu mamentu, in pessu si saludant. Li dimandat de su traballu e de s'iscuadra e cun issu andat a su campu a lubider allenandesi. Li dimandat ispiegassiones de su zocu e issu, passentziosu, cun lapis e papiru, li dat sos primos elementos pro cumprender carchi cosa. Cando si fit cambiande, pro si ponner in divisa, l'ispiegat sa funtzione de su fuste e de su guante. Li presentat sos cumpamzos e paris fachent un'azicu de festa. A sa fine de s'allenamentu, a pustis cambiadu, la picat a ziru. L'acumpanzat a sa prata manna. Antas nd'abarrat incantada de cantu fit manna, chi, a paragone, sa Prata de Bella Corte de Lyon pariat unu chiricheddu. Fit bene mudada cun istatuas in mesu de sas pasteras e panchinas in sas camineras e, de tretu in tretu, a un'ala e atera, tzilleris de lussu. Ma s'ispantu chi li riserbabat fit un'ateru. In funfu in fundu a sa prata bidet unas costrutzione chi la fachet abarrar ispantada. Non fit possibile: unu tempiu grecu cun colonnas dorica, cumpletu in cada parte; unu bellesa. - Ti piachet? - A cosa ispantosa! Custu est grecu! - Grecu, eja, ma de Sitzilia, de Agrizentu. Est opera de Zojanu chi nd'at batitu su prozetu dae una missione de ocannu coladu, a su m'ant contadu. - Anh,beh! Pro un'istante apo pessadu chi sos grecos nche fit parados inoche! - Issos nono, ma sas operas issoro eja. Lias ant copiadas bene; ite ti nde paret? E no est totu. S'amus tempus ti faco bider ateras cosa chi ti podent interessare, ca ses archeologa. Cun Luke si lu zirant sighidu, ammirandelu in totu sa mannaria sua. Si nch'istentant unu bellu pacu, faveddande de archeolozia. Issu ascurtabat interessadu e dabat a bider de no esser jeunu de sa materia. In Terra aiat ziradu in cada parte de locu, cando su servitziu liu rechediat o liu cussentiat de mente sua. Aiat bidu sos sitos importantes de s'Etzitu e de sa Mesopotamia. - In Sardinna, - li narat - apo bidu medas nuraghes, ma in totu su chi apo letu no apo acatadu perunu tzinnu a s'iscritura. Comente mai? A custu Antas non l'at ischidu risponder, si no est chi finas a cussu mamentu non b'aiat essidu a campu perunu sinzale chi si potat zurare chi siet iscritura nurachesa. Antis non si podiat mancu narrer bene bene chie fint cussos populos, da ube fint rutos ecando. Petzi si podiat narrer chi fit unu populu meda progredidu, si fit resessidu a costruer tantas turres de cussa mannaria; fortzis fit unu populu de gherreris e marineris. Chi esserent marineris, issa nde fit cumbinta, ca liu fachiant pessare sos repertos de brunzu chi fint essidos a pizu. De sa limba no schiat nudda. Petzi l'at potidu narrer chi aiat intesu de unu professore de s'universidade tataresa, chi fit istudiande sas simizantzia de su limbazu nurachesu cun s'etruscu anticu. Ma sos istudios fint galu a su cumintzu. A negossiu a negossiu, semper a bratzette che isposos nobos, sunt remonidos a domo de issa. Si sunt cambiados e si sunt setidos in s'otomana a costazu a pare. Cando s'in cras manzanu Fioranu est andadu a la chircare, issa s'aiat coladu sa note cun Luke. Sa prima note cun un omine terrenu, de carre e ossos che a issa. Un omine chi l'aiat istima pro su chi fit. Pro totu su chi fit. Un'esperientzia noba pro issa, un'esperientzia cumpleta, chi no aiat nudda ite bider cun su filu chi li tessiant sos cumpanzos de iscola e de traballu in Grùmene e in Casteddu. L'aiat ofertu unu licore a Luke, ma issu l'aiat rifiutadu. Perunu licore, su sero. Sichiant a faveddare de su fachinzu issoro, de archeolozia e de eletronica. Si pompiabant a pare a bucas de risu e cumintzant a si faveddare de cosas prus personales e intimas. Ma narabant prus sos ocros chi non sa buca. Setidos in s'otomanaa manos tentas. Fintzas sas manos faveddabant cun su limbazu issoro, a istrintas e a allentadas, narabant prus de cada paragula. Fint issa chi sichiant su negossiu in su mudighine de s'aposentu. Carinnos l�Š�pios, dilicos dilicos, fintzas a su primu basu, Issa abandonada cumpleta supra de issu, chi fatu fatu, prus ardimentosu, la carinnabat in cara, in costazos, in palas, in sinu, in totube. E Antas cuminzabat a intender sa tremulia in s'ischina, su focu in sas benas; fit totu in tensione,fintzas chi ambos si sunt dassados andare a su chi su corpus li rechediat. Dae unu basu a s'ateru e a bellu a bellu sas bestes rughiant a terra, fintzas chi, nudos ambos. si sunt acatados unidos, che unu corpus e bia, che a Berana e Berteri su sero in antis. A pustis de s'amore unu sonnicheddu lèpiu lèpiu, durche durche e si dormit, che anzonedda tatada, in bratzos de s'amicu.

- 71 -

Sa note fit longa e s'ischiadat e s'acatat a costazos cuss'omine petorri nudu, bellu che sole e si l'abratzat e carinnat e su zocu torrat a cumintzare. S'impoddile los acatat unu in bratzos de s'ateru, dormidos che anzoneddos. Nch'intrat Fioranu; Antas fit essinde dae s'aba chilibrada, imbolicada in unu frobidore. Luke, zai prontu pro andare a traballare, fit preparande s'imurzu a base de rosolios sustantziosos. Unu saludu calorosu, un'abratzu e Fioranu li narat: - Custu sero si moghet, a sa faladade su sole. Crompienche a sa rampa 19, puntuales. S'ateru americanu est abertidu. A mamentos est inoche. Oje sezis liberos dae su traballu. - A ti firmas cun nois? - Li dimandat Antas. - Nono. Depo dare cara a sos urtimos preparativos: - Secat in curtzu e isbotat. - Jauuuuhh! Si ghirat a Terra: - Nche l'essit a Luke, ch'iscudet unu brinchiu e pacu li mancat chi non tochet sa boveda. Nche fit supridu William, alligru chi no istabat i sa beste. - Moghimus, moghimus! Za fit tempus! - E si ponent a ballare a sa moda americana, improvisande un'ispetaculu. - Calmaebos, calmaebos. Non b'at de s'iscassiare. Bos l'aio naradu chi no istentabamus a mogher. - Tue bi ses dae pacu e l'ischias, ma nois semus meses inoche. E sichiant a ballare che macos. - Firmade nessi pro imurzare. - E chie nd'at gana? - Rispondent ambos.- Moghimus! Jauuuhhh!

http://www.mariosanna.com

- 72 -

ANTAS.19 Antas, in antis s'imurzat, a pustis lis narat: - Ajonide ca essimus. No azes a chèrrer a bos colare sa die ballande e cantande? - Ajò a foras. Picat sa roba tua, chi colamus a domo e garrigamus totu in machina. - Ego zuco totu a pala. Andamus. Essint e s'abizant chi in sa bidda totu fit normale. Sos chi aiant de andare a traballare, andabant, sos àteros ghirabant. Àteros fint in sas butecas e in sos zardinos. William ponet in motu e moghet che macu. - A bellu. - Li bochinat Antas. - Chi no amus de nos ispèrder e a Terra cherjo torrare intrega..- E gai William rallentat. Si fachent sos ziros de sos tzilleris, de sos campos de zocu, de sos locos de disaogu. Petzi a pustis mesudie ghirant a domo de sos americanos a si preparare sa roba issoro. E deretu si l'aviant a s'istatzione ispatziale. B'aiat moghimentu pro sos preparativos. Naves bi nd'aiat medas in punta de isbotare e àteras in isetu de aterrare. A s'intrada dassant sa betura in su parcu comunu e deretu arribat unu lutziferu e nche la picat. Luke la bidet moghende e la sichit cun sos ocros pro cantu fit possibile, fintzas chi'isparit innedda, in palas de una dirada de su caminu. Unu belu de malimconia li falat in ocros.. Carchi cosa de cussu mundu, fintzas a pacu tempus in antis mai conotu, cumintzabat a los abandonare. - Non la distruent, non timas. - Li narat Antas, pro lu rasserenare. - Nche la zuchent a su museo pro amentu, a su ch'apo potidu lègher in sa mente de chie nche l'at picada. No est cosa chi bos abandonat; est un amentu chi dassades. Sichint su caminu issoro deretos a sa rampa 19, cando si lis acùrtziat unu lutziferu e agantzat a Antas a unu bratzu tirandela a una banda. - Sichide bois, issa benit dereta. Antas si lu pompiat in cara e nche l'essit: - Zojanu! - Pròpiu ego. Non ti cheria dassare mògher chene ti saludare. Tue ti nch'andas e ti nche ses picande una parte de s'ànima mea e galu non l'ischis. - Zojanu, tue ... ego no ischia nudda. Non pessabo ... Credia chi t'interessabas de mene nen prus e nen de mancu de sos àteros lutziferos. Non m'as mai naradu nudda. Non t'apo prus bidu dae sa die ... - As resone. Non t'apo naradu nudda. Bi fit Fioranu. A pustis Luke ... - Ma ego .. Oh, caru Zojanu .. non podes ischire cantu piachere mi fachet e cantu mi dispiachet. Ses s'ùnicu chi apet interessos che i sos meos: s'ùnicu chi mi podiat cumprènder. - No est gai. Bat àtere chi t'at a dare s'afetu chi meritas. - Luke ... - Non nares nudda. In terra as bìder tue e tando amentati de mene. Inoche at a restare un amentu pro tene. S'assemblea m'at aprobadu su prozetu. Recostruimus su tèmpiu, ma non bi ponimus a Babay, ma a tibe, s'unica vera Dea Mama, isposa e fiza. - No est beru. Mi cheres trampare pro mi tratènner. - Ischis chi non lu poto fàcher. Non nde so in podere. Est gai. S'istima fit manna, ma su traballu fit tropu e m'at mantesu a largu dae tene e como ti perdo. - Su tempus est tirannu e àtere m'isetat. Mogo, ma inoche nche dasso unu cantu de coro. So cuntenta de mògher e mi dat pena su ti dassare, su dassare custu locu. - Bae. Sa bida tua est àtera. Nde cumintzat una noba oje ... - Nos amus a torrare a bìder e cando? - Pesso chi eja. Amenta su tèmpiu de Tolomeu, si b'apo a èsser in cussa missione. Ti sunt mutinde; bae. Semus a sos adios e mancu nos semus conotos. Antas si l'abratzas, furriat de palas e fughit. S'astronave fit pronta. Arta che una turre, non si nde bidiat sa fine. Intrant totus sos de sa missione, sos americanos e Antas. Un'artziada de chizos e zai Pesperu si bidiat innedda, astru luchente, pèrdidu in su firmamentu, in mesu de tantos àteros astros luchentes in s'iscuricore de sa note isteddada, chi fit falande lena lena supra su mare de sa cala de sa Guardia. Su bentu fit sessadu e nch'aiat ispèrdidu sa neuledda bassa a pizu de aba e supra sos mudrecos de sa costa. Su mare fit calmu, pulidu e si perdiat a cantu ispinghiat ocru, sèmper de su matessi colore, forte e robustu.

- 73 -

Su biazu de sa torrada fit cumintzadu e Antas, setida a in antis de una mesichedda de sa cabina, nche cumpletat sos apuntos suos, informandesi dae Fioranu supra sa cosas chi no aiat bidu e de s'organizassione sotziale chi non li fit galu meda crara. Su cumandante aiat innestadu su cumandu automaticu e gai cadaunu si podiat dedicare a su chi prus li piachiat. In su mentras chi sos de s'ecuipazu fachiant sos istùdios e rilevamentos netzessàrios, Fioranu, sos americanos e Antas fint in s'aposentu a negòssiu. - Su presente de Pesperu est s'imbeniente de sa Terra. - Zudicat Luke.- E a mime m'andat bene. - Sa bida nostra est pianificada dae su chi bois mutides Istadu e nois "Comunidade" o a la nàrrer in limba istranza,"colletivitù", chi pro nois est carchi cosa de prus elasticu e democraticu de cada colletividade chi potadas conòscher oje in Terra, ca est prus funtzionales a sos bisonzos de sa pessone e de su bene comunu. - A sa fine, custu sistema bos at a istracare. At finire chi eliminat cada diferèntzia interi sas pessones. Tando si perdet fintzas su gustu de vivere. - Pesso chi nono. Su sistema nostru est frutu de un'utopia comunitaria. Goi nessi si narabat, a su chi contant sos iscritos de sos mannos nostros, parizos seculos a oje. In tempus nostru custa utopia est sa realidade. Sa comunidade nostra s'at imbentadu sos istrumentos de controllu sotziale e pro si renovare chene perunu bortulamentu. - A mime mi piachet meda de prus su sistema de bida nostra. Nois, una cosa, unu postu nos lu depimus balanzare, nos lu depimus gherrare, a ispintas, cun istrùssia, a bortas colande supra su corpu de s'aversàriu. Ma cando l'as in punzos est roba tua. Ti l'as chircada tue. Est cosa conchistada e pacu importat comente. Est tua e arguai a chie ti la tocat. A mime piachet s'antagonismu, sas ribalidades, su dinare chi aperit cada janna. Su dinare est sa fortuna, sa felitzidade, sa salude puru. Ube non bi zirat dinare non b'at bida.- E William pariat manninu de totu su ch'aiat naradu. - E tando su ch'as bidu in Pesperu? - Li dimandat Luke. - Cussa non fit bida. Su dinare depet zirare, est sa regula e depet esser in manos de sos prus abistos. Su dinare depet zirare e zirande comporat totu e a totus. Chie at dinare comporat e cussumat. Si si cussumat, si produet, si si produet si traballat. A lu narrer in una paragula, su dinare est sa bida. Su dinare ti dat s'amore, ti fachet amare su traballu. Su dinare t'aperit sas jannas de s'amore, de cuss'amore chi est su secretu de sa bida. E s'amore est una molla potente chi ti facher mogher. Sa leze sua non conoschet nen bene nen male. Ti rendet bella s'esistentzia in sa terra, ti fachet corazudu e atrividu. E chie ti liberat dae sa miseria e dae sa paguria e t'aperit sa bia a sa felitzidade est su dinare. - Amen. - Li narat Antas a concrusione.- S'acurtziada a sa Terra t'at fatu zirare sos cherbeddos. - No. Lu naro ca nde so cumbintu. - E nois nos nde semus abizados. In sos libros nostros si contat de individuos che a tibe, ma non ant fatu istòria. - Li rispondet Fioranu e cambiande negòssiu azunghet: - Semus a curtzu a sa Terra. Mirade, semus diretos in Sardinna. Abarrade inoche. Depo guidare s'ammarazu. In sos bideos de s'aposentu si bidiat sa Terra chi s'acurtziabat mpressida. Si notabant zai sas lacanas de de sos continentes e de sos otzeanos. Deretu cumparit su Mediterraneu e si distinghet s'Isula. - Sa Sardinna! Est sa Sardinna, su mare nostru. - Nche l'essit a Antas a boche manna. -Torro a domo. Ja fit tempus. - E ego chi pessabo de l'àer dassada pro sèmper cuss'Isula.- Nche l’essit a William, chi s'amentat su tempus militare coladu in Detzimu e in Capu Teulada. - Nessi un'azicu de reguardu pro Antas! - Li rimproverat Luke, chi si fit isterricorjadu in s'otomana, e sichit: - Cherjo bìber unu tzichete de licore issoro, in antis de falare dae custa astronave. - Ma macu ses? Non semus in Pesperu e no ischimus ite efetu nos fachet inoche in Terra.- Li narat preocupadu William. - Lu', gheta tranchillu e prena su tzichete pro mene puru. M'at a catzare custa malinconia chi m'est picande. Luke si pesat e prenat sas tassas. Una la porrit a Antas, ma William pròpiu non nde cheret e antis li narat. - No est ora de bufare como. Pessamus a àteru, prus a prestu. Preparamunos unu pianu pro nos apropiare de custa astronave, cando tocat terra. - Tue ses macu in totu. - Li rispondet Luke. - O no as imparadu nudda in su tempus chi fis in Pesperu. - Azunghet Antas.

- 74 -

- Ego non so macu. Apo istudiadu bene sa nave. Bastat de ponner in funtzione tzertos tastos e una parte de sa nave s'istacat. Apo notadu chi sende chi paret una, sunt duas naves a una. Depet esser una precautzione chi ant picadu pro afrontare unu biazu longu. Custa in Sardinna est una tapa casuale. Cando tocat terra, nos apropiamus de una e s'àtera nche l'imbiamus a Pesperu, mancari s'isperdat. A bos pessades ite balanzu, si torramus in America cun una nave che i custa? - Tue ses macu; macu de ligare. - Li torrat Antas Luke azunghet: - Ego non b'isto. In su tempus chi so istadu in Pesperu apo istudiadu sos mezos issoro, dae sos petzos chi costruiant in sa frabica mea a totu sos àteros. M'apo istudiadu a mente no isco cantas formulas e prozetos. Cando so in Terra mi bastat unu bonu carculadore e su zocu est fatu. - E ego ti naro chi ses in errore. In Terra, sa memoria forte chi aias in Pesperu t'isparit che neuledda. - Non m'incantas! - Gai est? Tento a sa sola. Su rischiu est mannu, ma nde balet sa pena e bi tento. - Cheres ponner in pastitzos a nois puru? - Li narat Antas preocupada. - Si sunt intellizentes comente ant dadu a bìder fintzas a oje, ant a cumprender chi bois nde sezis fora. - Dassalu perder. Manteneti bene. Est ammarande. Eco semus arribados. Antas e Luke fint pro brinchiare de sa cuntentesa, si no est chi tocabant sa boveda cun sas concas. Tando s'abratzant bochinande: - Terra! Terra.- Che a Cristolu Culumbu cando aiat iscopertu s'America. William in su mentras fit archimizande in unu cuzone, cando intrat Fioranu. Si l'acurtziat e fit pro l'iscuder a supra un'ampulledda prena de lichidu paralizante. Fioranu chi l'aiat letu s'intentzione, non li dat tempus e li ghetat sas farrancas imbolandenchelu a su cuzone da ube fit essidu. Su lichidu de s'ampulledda rughet a supra de sa manu de chie lu zuchiat. William si la pompiat, tinta de colore de viola e paralitica. Non moghiat prus nen poddiches nen brùssiu. - Su tempus chi ses istadu in Pesperu non t'est serbidu a nudda. Tostorrudu ses? Custu peroe est s'ùrtimu biazu ispatziale chi faches. Como petzi ti dant sa pensione, pro ti campares. -No,no. - Bochinat William disisperadu. - Non timas; non moris pro custu, ma cussa manu non l'as a impreare prus pro fàcher male. E bois ... - Fioranu ... - Fit implorande Antas, chi, pro s'assustru chi aiat picadu in cussu mamentu, non resessiat prus a li lègher sa pessada in sa mente. - Istadebos tranchillos. - Sichit issu. - Nois bidimus prus in gai de sas aparèntzias e ischimus zudicare. Luke, custu est su cartollariu tuo. B'at totu su chi as iscritu, a bortas non ti facat farta sa memoria. Est totu cussu chi cherias ghirare a terras tuas. Remonilu. Ischimus chi nd'as a facher bonu impreu. Nois non timimus s'ispionazu industriale, massimu si est fatu pro su progressu de sos istudios e de sas populatziones, comente est in s'intentu tuo. Nois ti lu torramus comente pinnu de pache e de istima. Sa navedda bostra, cussu zocatulu, nois l'amus recostruidu pro bois. Est torradu cun bois dae Pesperu e como est in foras, in s'ata de su mare. Bos trasferides a ibe e ischides su de facher. Non b'at bisonzu chi bos impare s'arte bostra. Adios e bona fortuna. Intrant duo lutziferos e abrancant a William e nche lu trazant a fora. Luke lis ponet fatu. Antas si tratenet. - Semus a sos adios. - Li narat Fioranu. - Alligra peroe ti cherjo bìder. Como ischis su de fàcher. - A ube depes andare como? - A lacanas de su sistema solare, fachende tapa in Zove e in Saturnu. In cue depo adobiare sos chi sunt moghidos in antis de mene e chi mi depent dare istrussiones; a pustis sico su biazu e belle no isco fintzas a ube. A su chi ant contadu in su ràdiu, paret chi apent abirguadu unu pianeta nobu in un'àteru sistema e non s'ischit galu comente est fatu. S'ispera nostra e de acatare zente che a nois o prus progredida. - So tentada de benner cun tecus. Petzi su bi pessare m'incantat. Non ti dia chàrrer dasssare ... apo a intènder sa mancàntzia tua. - L'apo a intènder ego puru e sos chi sunt restados in susu. - Zojanu? Peranu, Venusa? - Issos prus de sos àteros. Como anda, b'est Luke chi t'isetat. Ses sua. T'istimat. Mi nde so abizadu dae deretu e mi so dagadu a una banda, ca est de sa matessi ratza tua e ego non mi depiat pònner in mesu. Pesso chi azes ò esser ditzosos paris. - Ja l'isco o nessi ispero chi siat comente naras tue. - Tue li tenes amore? - Como non nde so meda secura.

- 75 -

- L'as a èsser. T'at a picare cun issu ... t'at a zucher a s'America e azes a istare bene. Tzertu su cojubu no est de picare a sa lizera. Est che su biazu meu: totu de esplorare. Ponebi totu sa passione tua, cussa chi ponias in sos istudios tuos. Amentati chi ses pro afrontare unu biazu chi ti podet reserbare medas ispantos, nen prus e nen mancu de un'isterramentu archeolozicu. - Nos amus a torrare a bider carchi die? - Si sos disizos s'aberant, tando nos amus a torrare a bider. Si no a mime, a Zojanu est fatzile chi lu torres a adobiare. - Zojanu! - Isco de issu puru e lu podes cumprender. Ismenticada ti ses chi in locos nostros no amus secretos? Nd'apo sentitu pena, ma cono l'imbidio, ca issu, a goi, b'at a torrare e t'at a torrare a mirare, isteddu risplendente in custa terra galana. No ismentiches mai su chi as imparadu in custu biazu. Un'istrinta de manu, un'abratzu, unu basu e si dassant cun su prantu in su coro.

http://www.mariosanna.com

- 76 -

ANTAS.20 Antas essit e si aviat a sa Venus HB 7, sa navedda de sos americanos e Fioranu che isteddu filande isparit in s'iscuricore de su chelu. Unu cuartu de luna ghetabat una debile luche supra su mare arressu, lìsiu che ozu. Antas s'amentat sa poesia chi Zulianu, unu sero in domo de Fiorentza, aiat improvisadu, dedicandela a chie no at cherfidu narrer. S'amentat su primu versu: Sos isteddos m'acusant de t'amare. Antas si pessabat chi fit pro un'amore casteddaju, pro una pitzinna zeniosa chi aiat in coro. Che s'esserent pro issa, los aiat imparados a mente e como li torrabant a conca che i s'unda lizera de su mare chi si negossiabat iscusia iscusia cun sas rocas de sa costa. Sos versos l'andabant in conca, sichinde s'andali e beni de sas undas, comente carinnos dados a fura. Acatat sos americanos archiminzande cun sos istrumentos issoro. Fint alligros che pische. - Sunt zai inoche. Sunt benende a nos nche picare. - Chie? Cando? - Como. Semus resessidos a nos ponner in cuntatu cun sa base de Detzimu. Sas naves nostras sunt in custu mare e si sunt acurtziande. Luego arribat s'elicoteru. - Li rispondet Luke e no istabat in sa beste dae sa cuntentesa. - Bos nche picant? Bos nch'andades? - No. Benis tue puru. Non ti dassant inoche. Ses istada cun nois e como ti depent sutaponner a esames, che a nois,comente si fachet a pustis de cada biazu. - Ego ite b'intro? - Ses istada cun nois. Timent semper chi siemas impestados dae carchi virus mai conotu o malàdios. Non l'ischias? B'at chèrfidu parizu tempus in antis chi esserent arribados a los prelevare. Fint ecante indetzisos si los garrigare a sas portaereos chi fint suprinde dae Tzipro o si los trasportare deretu in America in aereo. A sa fine sos omines e Antas cun issos sunt istados prelevados da unu elicotero e zutos a sa base de Detzimu, ube acatant un'aparechiu militare prontu a los jumpare a sa base de partèntzia. Pacas oras de bolu. A s'arribada su triunfu. Una festa pro totu sos Istados Unidos. Ma deretu los ant segregados in locu securu e protetu, pro sas analis. Dies e dies coladas da unu laboratoriu a s'ateru, dae una machina a s'atera. A sa fine s'intrada trionfale a Washington. Folla in festa; zornalistas e bi nd'aiat unu peri de " Truncare sas cadenas" a los intervistare pro zornales, televisione e tzinema e cada dita los pacabat. Su zornalista sardu bortabat in americanu su negossiu de Antas, chi non si la sentiat de allegare in inglesu. chi pacu conoschiat A pustis de dies e dies los dassant liberos e Luke podet torrare a bidda sua, una bidditzola pacu prus manna de Grùmene, in su Texas, chi fit diventada in pacu tempus nota in totu su mundu, pro aer dadu un'eroe a sas impresas ispatziale de sos Istados Unidos. Antas benit invitada a facher unu tzinema in un'istoria ispatziale iscrita pròpiu pro issa in cuss'ocasione. Non s'est chèrfida cravare in cussu burdellu. Li bastabant Luke e sos socros chi l'aiant atzetada che fiza. Lìberos dae ateros impinnos, ant àpidu su tempus de si cojubare in pompa magna, cun fotografias in cada zornale e mazines in sas televisiones e cussu puru totu a pacamentu. Ca li pariat chi in America non si moghet foza si no est pacada. S'ant ziradu mesu America Latina in biazu. A sa torrada s'ispantu mannu. Luke fit destinadu a unu tzentru de adestramentu in un'ìsula de sas Haway. Lis benit obricadu de si trasferire a Honolulu, ube lis aiant preparadu sa domo. Dae cue Luke, cada die, in elicòteru andabat a su traballu e torrabat su sero. S'aventura fit finida pro Luke e pro Antas. Cumintzabat sa bida noba; una bida de muzere cun su de facher, si facher si narabat su cumandare a sas teracas indìzenas chi l'aiant postu a la serbire. Su locu fit bellu, chi mancu mai in bisione si nd'aiat bidu. Antas. Inserrada in cussa bette domo, una gàbia de oro, si colabat sas dies, belle e sèmper sola. Su primu tempus s'aiat fatu batire libros de archeolozia e de etnolozia. pro ca cheriat conoscher sos locos e sa zente, in ube nch'aiat dadu. Unu professore li fachiat lessione de inglesu e fit s'unica cumpannia in totu cussa soledade de sa domo manna che unu zeminariu. Chircabat de lu tratènner in prus de sas oras patuias. E a bortas bi restabat ca si rendiat contu chi cussa femina, imbidiada dae mesu America, si sentiat sola che cane, in cuss'ambiente pro issa nobu, pacu notu, istranzu.

- 77 -

Unu sero l'invitat a una reunione de amicas. Totus biancas, americanas, chi, che a issa, aiant sos maridos in cussas ìsulas pro traballu. Cun su pacu inglesu chi aiat imparadu, resessiat a iscambiare carchi paràgula e, a manu a manu chi andabat a in antis cun sos istudios, resessiat puru a lis parare fronte in sa discussione. E gai cumintzat a chistionare de Sardinna, de s'arte sua e manteniat bancu, ca aiat cosas de narrer e bi poniat ardore in su contare. L'ascurtabant a buca aperta. Issa non fachiat che faveddare de terras suas, de sa zente sua. Sas amicas puru chistionabant de locos issoro, ma su bonu fint contàssias e contos de fochile. Petzi cando li faveddabant de sos locos, resessiant a l'ispantare. Sos negòssios issoro torrabant a sa California, a sa Florida,a su Montana, a sas biddas issoro, in pacas paràgulas a su matessi disizu de una e de totus: torrare a su continente. Fintzas cussas ìsulas fachiant parte de sos Istados Unidos, ma fit un'àtera America, bella, de bisitare, ma non de bi s'istentare. Viviant in s'isetu chi sos maridos benzerant trasferidos a sas biddas nadias. S'istoria de una fit s'istoria de s'atera. Si sentiant solas, abandonadas, chene perunu disaogu, de cussos chi aiant conotu in sas metropolis continentales. Sos maridos semper fora; àteros omines pacos bi nd'aiat e si bi fint, aiant impinnos a chie cun una a chie cun àtera. In sas dies de festa s'adobiabant totus in sas festas organizadas a cando da una sennora a cando dae s'atera o in sa sede de consoles e artos ufitziales amministrativos e militares chi esserent. Fit s'ocasine pro ballare, bufare e pipare, Fintzas Antas si fit picande cussos bìssios. Medas bortas su maridu la ghirabat mesu brilla, pro non nàrrer imbriaca in totu, a domo sua e non li fachiat perunu rimpròveru. Cussa fit sa bida, su custuùmene de su locu. Pacu tempus a pustis de èsser in ibe, conoschiat totu sas pessones chi contabant carchi cosa in totu sas ìsulas ispartinadas in s'otzèanu Patzìficu. Cun duas amicas unu sero fit andada a unu locale: tzilleri, sala de ballu, ristorante in su matessi tempus, chi fit apertu note e die. Zovanos americanos, fizos de sa matessi sennoras chi conoschiat, cumintzant a si l'inghiriare a modu issoro e chene tantos cumplimentos l'invitabant a essire cun issos fachendeli propostas de amore e dichiaratziones de amore eternu. Los dassabat nàrrer e a su massimu atzetabat chi esserent andados a domo sua, a l'acumpanzare a sa ghirada o a l'invitare a ballare, a tzinema e a teatru. Bella zoventude chi la tentabat e cumintzabat a li ponner dudas mannas in coro; no ischiat fintzas a cando aiat pòtidu resitere a sa propostas issoro, za i chi su maridu, medas sero, sèmper prus a s'ispissu, non ghirabat mancu prus a dormire, pro impinnos de traballu, li narabat. Unu sero chi Luke fit in su continente in unu adobiu de istudiosos, fit essida cun sas amicas e cun duos bellos bachianos. In su locale a ube sunt andadas a si colare su tempus, b'acatat a William. Issu puru trasferidu a in ibe dae un'àtera base. Chene tantos cumplimentos s'agregat a issa e non la dassat unu mamentu. Si colant su sero paris. Non fit cambiadu ne in s'aspetu ne in su caràtere. Bufabat che dimoniu; fit semper bachianu e aiat una bella beturas, de cuddas chi piachiant a issu. Curriat che macu in sos caminos, a totu andare a dolu mannu de sos abitantes chi si depiant dogare in presse dae mesuia. E cando fit cotu guidabat cantande a boche arta e sèmper currende. A tardu mannu, cun Antas ghirant a domo de issa, chi fit mesu cota e si la ridiat totu s'ora. Ma su bentu chi l'iscudiat a cara, li rifriscat sas ideas. E tando li narat a su cumpanzu de nche la torrare a domo, chi aiant ziradu bastantes. E remonint. Intrant in sa sala e Antas s'imbolat in s'otomana. William nd'at chèrfidu s'iscusia. Si li ghetat a costazos e si l'istringhet a petorras basandesila chene tru ne issi. Antas chi fit torrande in sensos, si pesat che berbere, amentandesi àtera issena: - Villiacu, traitore. Aprofitas de una femina sola, ca ischis chi su maridu non b'est. Lestru b'essimi fora. - Antas, ego credia ... ses sèmper sola ... - Custos sunt fatos meos. Ello ite ti credes tue? Chi m'imbole a su primu chi addòbio? O chi traica a Luke pro unu che a tibe? - Si non lu traiches oje; si non lu traiches cun mecus, cras cun ìtere l'as a traicher. Tue puru ses de carre e ossos e sos disizos los sentis comentr a cada fèmina, o, ite ti credes, chi non mi nde sia abizadu? Luke ti dassat tropu tempus sola e una fèmina che a tibe non si dassat sola. - Non sunt fatos tuos. Essimi a foras, chi non ti cherjo mancu prus intènder. Chircatinde àtera chi la pesset che a tibe. - E mutit sa teraca. - Acumpanzalu a s'essida. Adios e chi siant sos ùrtimos. - Adios, ma nd'amus a torrare a negossiare. Non ses sa prima e no as a esser s'ùrtima.- E essit cun sa teraca, una bella zovana avajana, pililonga, bestida a sa moda de sa zente sua.

- 78 -

Fit una zovana abista e discreta, chi mai l'aiat intesu una paràgula mala, unu lamentu, chi motivos issa puru non nde li dabat de si lamentare ca la tratabat bene. Dae sa bridiera los bidet essinde e William l'aiat chinta cun sa destra e caminabat imbarandeli sa conca a sas palas. Si firmant in sa caminera de su zardinu e issu si la basat chene peruna resistentzia da parte de issa. A fines isparint in palas de una tupa de parmas nobadiles in su zardinu e totu. Antas si torrat a falare in s'otomana, cun sos cubidos supra sos brenucos e sa conca mantesa in manos. Fintzas a cando podiat resìster? A William aiat àpidu sa fortza de lu bocare foras, ca lu conoschiat, ca ischiat cantu pesabat. Ca ischiat puru ite nde pessabat de sa zente e no aiat iscrùpulos perunos a aprofitare de sa debilesa de sos àteros. Ma si li fit capitadu un'àteru prus grabosu, prus atentzionosu, fintzas a ite puntu issa l'aiat pòtidu resìster? Aiat pòtidu tzèder che nudda, pròpiu comente li narabat William. E cando fint ballande, non si l'istringhiat a forte a forte disizosa? No aiat guladu su chii pacu in antis aiat rifiutadu? Cando si li fit ofertu de l'acumpanzare, issa ischiat chi cussa proposta, cussu tentativu William lu fachiat; chi la poniat a sa prova e issa lu fit disizande e timende. Cun sa conca pesante che tronu, àrtziat a si corcare e s'imobolat in su letu, chene mancu s'ispozare. Prus a tardu, sa teraca, chi la conoschiat bene, intrat a la cucuzare, ca a de note fachiat fritu e b'aiat pacu ite brullare. Una die l'invitat a chena su cuberradore de s'Istadu. Un'omine antzianu, ma galu balente e istruidu. Aiat una muzere chi a tempos suos depiat esser una bella fèmina. Aiant duos fizos, un'omine e una fèmina. Su mascru lu conoschiat, ca fit fachende su militare in ibe e totu; sa fèmina nche fit in s'universidade in su continente. B'aiat diversos ospites su sero e a pustis chena, a s'usàntzia, ant balladu fintzas a tardu. Zorji, su fizu de su cuberradore, s'apizicat a issa che cradananca e ballant paris totu s'ora, firmandesi inter unu discu e s'ateru a bufare unu ticu de licore. Finida sa festa s'est ofertu de l'acumpanzare a domo sua. Si nde sentit lusingada. Unu zovanu gai bellu chi totus li poniant sos ocros supra e issa non si rifiutat. Arribados a su cantzellu, falant paris dae sa betura. S'isetabat chi l'aeret naradu paràgulas galantes e l'aeret basada. S'omine l'istringhet sa manu e li dat sa bona note, nandeli chi s'in cras, cherende issa, colabat a la zùcher a ballare a aterube. E gai est istadu pro diversos seros. Issa non si preocupabat de su chi podiant pessare sos chi la conoschiant. La bidiant a s'ispissu cun s'amicu nobellu disaogandesi. Nche la ghirabat e mai si permitiat de li pedire de lu facher intrare, sende chi ischiat chi fit sola. Luke mancabat dae domo sàmper prus frecuente pro motivos de impitzos suos, pro missiones in su continente e in èstero. La dassabat sèmper sola. Gai unu sero est istada issa a invitare su zovanu Zorji a intrare. Setidos in s'aposentu de retzire, teracos e teracas comente non b'esserent. Non si fachiant bìder. Faveddabant de totu e Zorji fit abile in sos negòssios. Si ghetabant a bufare, a annagher focu a su chi lis buddiat in intro de corpus. Antas ponet in motu su ziradiscu e sa musica prenat su locu cun tonos longos e bassos, chi pariant s'esserent pèrdidos in sa tapetzeria de su salone, in sas tendas pomposas, in sas poltronas elegantes. L'invitat a torrare a ballare, comente chi no esseret istraca de totu sos ballos chi s'aiat fatu su sero, in antis de remonire. S'ambiente fit caente, comente petzi in sas Haway podet esser. Pariat fatu a posta pro aumentare sos calores e sos disizos. Gai, istracos dae su ballonzu in unu locale apertu die e note, ube si fint intrateso fintzas a poc'ora in antis, cun sa conca anneulada dae su bibinzu, ballabant a passos lentos, o, prus a prestu, istabant firmos frica frica. Antas s'abandonat de su totu in bratzos de issu e nd'intendiat su calore chi li curriat in sas benas; unu calore de òmine, apizicosu, chi li pariat de no intènder prus dae una eternidade. Issu si la basat interi su trucu e sas palas nudas, suta s'ulicra e sas manos li lassinant dae s'ischina a sas nadicas, supra sa beste lizera, belle e trasparente. Antas torrat a intender sas framas, chi dae s'ischina l'artziabant a conca, li brusiabant sas benas e, tancande sos ocros a cada carinnu, l'essiat unu alenu longu. Incurbiat sa conca e si lu basat comente sa prima borta cun Luke. Zorji si l'istringhet a petorras, la carinnat freneticu. Issu puru non fit prus in se e la fit ispinghende a s'otomana. Cando nche la corcat, aperit sos ocros e nche bidet s'òmine cun sos ocros allutos, s'alenu pesante; si sentit sas manos in cossas e in perras; in palas, in bratzos, in sinu; suta sa beste. Li torrat a conca William de pacos seros in antis; tziu Perantoni in annos colados; sos cumpanzos chi si l'inghiriabant e la tentabant in Casteddu; Fioranu- Fiorentza; Luke-Luca e bochinat:: - No Zorji, no. Non mi la sento. Diamus guastare totu: s'amichèntzia e sa relassione. No. Bastat goi. Grassias a tibe. Zorji si la pompiat ispantadu. Non resessiat a cumprènder.

- 79 -

- Pro ite nono? - Ses istadu una prenda; una delitzia; un'amore, un'incantu. Dassa chi s'incantu duret. Fortzis cras ... - Pro ite como nono? Ite male t'apo fatu? No est su chi cherias o mi so isballiadu? - Nono, Zorji. Non ti ses isballiadu, ma como nono; non mi la sento. Non cherjo. Non m'as fatu nudda de male, antis ... - Mi dispiachet, ego credia ... - At resone. Dispiachet a mime puru. Iscusami pro custu sero. E pesandesi setida, si cucuzat sas ancas chi Zorji l'aiat iscucuzadu. Issu si pesat ritzu e andat a si ghetare a bufare. - A nde cheres? - No, pro custu sero apo fatu su bastu. - Nos bidimus cras? - Proba a bi colare. E si dassant gai. Abarrat sola e pessamentosa

http://www.mariosanna.com

- 80 -

ANTAS.21 "Ses presonera de sa bellesa tua". Li torrant in mente sas paràgulas de Fioranu, de Luke. Luke li fit maridu. L'aiat liberada. Fortzis nono. L'aiat dassada in libertade provisòria, prus aparente che reale. A sa fine de sos contos, ite est istada pro issu? Unu bellu repertu archeolozicu. Issu si l'aiat godida, l'aiat usada e a pustis ... imbolada nono in un cuzone de magasinu, ma semper a cando sola l'aiat dassada in una bella bridiera de museo, chi fit sa domo ube istabat. E gai nche fit torrada a rugher in presone. E gai s'est torradu a presentare William. Zorji? Ite fit? Un'àteru Luke, su ch'aiat conotu a sas primas. Bellu e premurosu, riservadu; a sa fine de sos contos pro ite? Pro si godire mezus sa bellesa sua. Dae s'in cras no essit prus sos seros. Isserrada in domo, non fachiat àteru che pipare e bufare. Su divertimentu suo, a bortas, fit a ispiare sa teraca cando andabat s'amicu a la chircare e paris ispariant in su zardinu. Fit teraca, ma prus libera de issa. Nessi no aiat totu cussos frenos chi aiat issa e fit bella cantu a issa, ma de diferente mentalidade; diferente dae cussa de sa bidda sua, de sa zente sua. E l'imbidiabat pro cussu. A bellu puntu fit torrada! Dies a pustis ghirat Luke da una congrista de sientziados de sa casta sua. Cuntentu che pitzinnu, mustrat a Antas, sa muzere, su primu libru chi l'aiant istampadu. Issa no ischiat mancu chi lu fit iscrivende. L'aiat cumpostu in sa sede ube aiat s'ufissiu e in sas bibliotecas chi andabat a bisitare, pro si documentare. Bi fint totus sas teorias sua supra su bolu ispatziale. Li faveddat de sos prozetos suos, de sas chircas chi at cumintzadu; de sos isperimentos nobos, de sas possibilidades chi at de arribare a s'universidade. L'ant zai mutidu a unu cullezi a dare letziones e lu cherent pacare bene puru. - Atzeta, Luke. Torramus a su continente. - Li narat Antas. - Non galu.- Li rispondet issu.- Non mi bastat. Un'ateru annu e ponzo a puntu un' opera chi apo in manos. Cussa est sa crae chi m'aperit cada janna. S'universidade cherjo Ite est chi non cheret? Prozetos nd'at fatu tantos, ma in perunu, Antas, bi bidet unu lochicheddu pro issa, un'angroneddu ube b’ esseret potida istare. Contat e contat, sèmper de issu, de issu e basta. Cando issa li narat chi un'annu est longu; chi fortzis fit tropu tardu, issu non la cumprendet e l'ischit petzi nàrrer: - Nono, prenda istimada: Ite cheres chi siet un'annu? At colare bolande. Bolande pro chie? Pro issu. Àsiu nd'at issa de abarrare in sa bridiera de cussu museo, isetande; isetande ite? Pipande e bibende chene una paràgula de afetu, chene unu carinnu. Luke, galu tentu dae sos prozetos suos, pompiandesila, pessamentosa e preocupada, li bidiat sas formas bellas de su corpus, chi sa bestallia trasparente, non de las cubare, la ponet prus in mustra. Si l'acurtziat e si la basat che i sa prima borta. Ma Antas abarrat frita che nibe, indiferente. Luke l’est istranzu sendeli maridu. Issa non est prus issa. Luke si la carinnat; li narat paràgulas galantes, ma non la moghet. Antas no intendet prus sas tremulas de una borta; non si l'allughet sa cara de passione; no intendet prus su focu chi brusiat in sas benas de issu, in sas benas suas. Dassat facher e si dassat trasportare a su letu o a s'otomana. Mancu gai; nudda. Una cosa mecanica fata pro dovere, chene perunu entusiasmu, nen piachere. Ite li fit sutzedende? Luke non li bastat prus. Non est prus su chi at conotu. Nche l’ est rutu dae coro e dae coddos. Li torrat in mente Zojanu, cando l'at saludada in Pesperu. Pro ite Zojanu? E Fioranu? Custu est oramai isparidu in su cosmo, in s'universu isteddadu e issa ischit chi gai depet andare. Est petzi un amentu bellu, che su de Fiorentza, sas dies de su mare. E tziu Perantoni? Totu un amentu. Su de tziu Perantoni non est prus un'amentu lezu, chi mai cheriat l'esseret torradu a sa mente. A bi pessare bene non li bestit prus paguria. Li torrat a sa mente s'omine intradu in tempus, chi la carinnat, chi la zocat e como si nde ridet, azomai cumovida. A sa fine de sos contos, tziu Perantoni non est gai disonestu. Fachende su chi at fatu, tentandela, l'at iscoperta che femina; s’est resu contu, e issa fortzis puru, in cussu mamentu, chi sa Luchiedda issoro non fit prus una pitzinnedda, ma oramai una bachiana fata, cun disizos e focu in corpus de fèmina manna. Cussu amentu, cussos mamemtos, oje, li parent galanos e sunt a tretu de li torrare sos buddiores in cara, che i sa borta in su cuzone de cucina, cando est intrada Fiorentza a secare una relatzione in pessu cumintzada e chi no at àpidu àtera essida. Tziu Perantoni non fit diferente dae sos àteros òmines, nen prus disonestu de William, de Luke; ma Antas lu pessat e deretu nch'iscontzat su pessamentu, ca li paret malu a ponner sos duos òmines a pare; ca diversas fint sas situassiones. E sa mente torrat a Fioranu, a Fiorentza, esperientzia cussas puru, oramai de ateros tempos, de tempos de pitzinnia. Li restat Zoianu, gai discretu, timorosu che a Zulianu. S'ocrada chi l'at ghetadu sa die.

- 81 -

UN'ocrada de amore, disizosu, ma cun rispetu. Dimandabat chene pretènder. Una dimanda lètzita in isetu de risposta, una risposta, bastat ch'esseret. Un'ocrada, una dimanda, chi fit una promissa. E issa no aiat rispostu e oje li torrabat a conca che un'ispera luminosa pro s'imbeniente. Luke l’est maridu. L'at amadu, ma cantu e fintzas a cando? Est sola. Si sentit sola e no at iscampu. Sa relassione tando li fit passida rica de promissas, ma issa aiat fatu sa fine de su puzone in gabia, puru chi sa gabia esseret de oro. Pro issu aiat sacrificadu totu; aiat abandonadu chircas e istudios; aiat pèrdidu sa libertade in cambiu de paca cosa. Sos amentos, sos amoramentos tentados, bisionados in su tempus de permanèntzia in sas Haway non li fint serbidos a nudda. Mancu a colare su tempus. Cada die s'intendet prus bodida; bodida in s'ànima, cun su ranchiore in buca. In su tempus chi Luke est in domo, pro pacas dies de litzèntzia, issu un'azicu li dat cara e l'isbariat. Est tropu impinnadu a nche finire s'opera chi at in manos.. S’est peroe abizadu chi Antas non est prus issa. Chi sos seros essit cun Zorji, cando est liberu o cun calicun'ateru chi la zuchet a ballare e nche la torrat a tardu mannu. Perunu rimproveru mai. In ibe est costumàntzia. Ma non est cussu. Li cheret tropu bene e timet de la perder. Pro issu est tropu pretziosa. Petzi su la bider in domo, su ischire chi at a ube torrare acatande calicuna chi l’est isetande, li paret bonu. Li bestit fortza e li dat corazu a sichire s'opera sua, a sichire a traballare. Li dispischet ecante a la bider bola bola, ma si cossolat pessande chi est cosa passizera. Ci totu s'azustat; chi su tempus est colande e luego s'opera est cumpleta. Sas cosas, tando, ant a cambiare dae sa die a sa note. Nche nd'at ibiadu una parte a una rivista ispetzializada chi l'at publicada. Deretu est istadu unu sutzessu, chi s'isetabat, ma no in cussa purtzione. L'arribant sas literas a sacos dae sos editores cun proposta pro sa publicatzione cumpleta de s'opera. A traballu finidu, tando eja, diat dassare sos impinnos de traballu in cussa base. Si nchet diant torrare a su continente, a bidda sua. S'at picare unos cantos meses de pasu e cun Antas at a andare in bìsita in Sardinna, a Grùmene. Una borta istabilidos in tzidade, Antas diat torrare libera. At pòder incumintzare a nobu sos istudios suos, mancar istudiande archeolozia e sos costùmenes de sos americanos anticos; at a esser s'Antas de in antis; sa bella Antas istudiosa e galana. Si un'annu a issu li paret pacu, pro Antas est longu. Cando issu non est in sa base, est ca lu mutint in goi e in gai pro chistionare de sas esperièntzia suas, de sas teorias suas e dassat a Antas torra sola, in tantu anneu, in mesu de frores e de parmas, a issolloriare cun sas amicas chi, solas che a issa, andant a la chircare, ma cantas bortas depet abarrare cun sas teracas, sas unicas amicas beras chi li contant sas istorias chi de babu in fizu sunt andande dae non s'ischit cando. E cantos seros, colados sola, imbolada in s'otomana, in sa poltrona, da una sigareta a s'àtera, da una sigareta a unu tzichete de wisky! Su sole est faladu, su sero, intro nues de focu e deretu in s'universu illacanadu ispuntant sos isteddos lampana lampana. At abirguadu a Pesperu falande in fatu de su sole,comente chi custu l'aeret atiradu che una calamida e li est passidu prus luchente che mai. Non l'aiat mai prus anotadu. Non l'aiat dadu prus cara. Su sero de istintu si lu pompiat cun unu belu de malinconia. Setida in su curridore, li paret de nche lu bider e una cosa luchente moghendesi in chelu, che rughende a terra. No istat a bi pessare. Non li torrat a mente nudda. Si pesat e torrat a intro in gana de si dare una rifriscada in antis de si corcare. Ischit chi su maridu depet torrare a tardu, ca l'at telefonada dae sa base. B'iat una reunione. E issa b'at fatu s'abitudine e nch'at pèrdidu cada interessu a l'isetare. Intrat a su gabinete e aperit s'aba chilibrada. Cumintzat a s'ispozare de gana mala, imbolandenche sos bestires in goi e in gai. Nuda, si pompiat in s'ispricu amirandesi sa propia bellesa superba. Sa luche de sa lampada de neon li pintat in sa carena umbras biaitas.Si pompiat e si nde ridet sola sola, che s'esseret sa prima borta chi si bidet nuda. In cussu at s'impressione chi calicunu la siet pompiande e siet presente, arribadu a s'ispessada. Si bortat de improvisu e bidet a Zojanu imbaradu a su muru de sa janna, ridendersila mudu mudu. Ispantada, ispramada, sa boche li benit mancu e perdet sos sensos. Fit rughende a terra che sacu, cando Zojanu li bochinat:: - Antas! Aperit sos ocros e li narat mori mori: - Zojanu! Tue inoche? Ite cheres? Ite bi faches? Su lutziferu la picat in bratzos e la corcat in s'otomana. - T'aio promìtidu chi benia e sos bènnidu a ti bìder. Amentas?

- 82 -

- Nono, chi no amento nudda, ma t'apo pessadu. E tue? - Li rispondet issa abibandesi a lenu a lenu. - So inoche pro tene. - Est tardu ... sos cojubada ... apo maridu ... - Custu l'isco. Ma isco puru chi tue no amas, non l'amas prus. Ti nch'at serradu inoche, in custa domo, in gabia che gardanera. No at cumpresu nudda de tene. No est custu su postu tuo. Su postu tuo est ateru ... in su traballu, in sos istudios, in sos isterramentos e chertas, in Sardinna. Cantas as galu de iscoperrer, tue! - No est prus tempus, oramai. Cosas coladas. Pro mene est finida. - Nono. No est finida, antis. Ego ti nche pico dae inoche. Benis cun mecus a iscoperrer àteros mundos, paris. Andamus a innedda. Sa luche li torrat in ocros, s'alligrat in coro e si dassat andare in bratzos de Zojanu. Est note manna.In sa domo, in sa corte, in su zardinu non s'intendet tzìliu. - Est s'ora. Andamunonche, s'astronave nos isetat. Sos faros de una potente vetura illuminat su zardinu. Luke est ghirande cun su machinone suo. Lu ponet in su garazu e est arziande in sas iscalas de s'intrada, cando nche bidet a Antas, imbolicada in un belu, a bratzete cun su lutziferu. - Antas! Antas! A ube andas? Firmati: Torra in secus. Duas figuras s'istresiant passu passu in su viale. Luke lis curret in fatu bochinande. - Antas ... Antas ... abarra ...iseta. Bidet su lutziferu chi sichit a andare chene li dare cara. S'at picadu sa zovana in bratzos e sichit s'andata, calmu, securu, tranchillu. Non curret, ma Luke non resessit a li ponner fatu. B'at sèmper unu belu de neuledda chi los separat. A Luke l'artziat su sambene a conca e s'amentat de esser armadu. - Firmati, firmati. - Bochinat cun totu s'alenu chi at in corpus. Nudda. Comente chi esseret bochinadu a su bentu. Su nerbosu li fachet tirare su grillete e sos corfos essint a rafica. Su lutziferu sichit a andare. Sa rafica si ripitit e in su mutricore de su zardinu s'isparghet sa boche disisperada de Antas morinde in bratzos de Zojanu.

http://www.mariosanna.com

- 83 -

ANTAS.22 Sos gabianos aposentados supra sos ecualitos s'abisabant a pare de sa presèntzia issoro cun boches ispramadas, de pessones torturadas. Sa luna illuminabat su teatru de costas de mare, de arena e rocas e s'alenu de su bentu in sos mudrecos, in sas chessas, in sas murtas s'intendiat in pessu e ammisturabat sos nuscos de sos frores de campus a cussu salidu de s'aba de mare. Antas si badiat a fùrriu. Non b'aiat ànima biba. Anotat su tacuinu, ma no aiat fatu perunu ischitzu, perunu disinnu; aiat iscritu sos versos de Zulianu chi li fint torrados in mente. Mirandesi su mare, ata ata, intendende su bentu, si ripitiat a mente sa poesia de s'amicu: So che roca de granitu suta su sole, suta sos isteddos a de note. Mi negòssio cun su grillu chi mi caminat in s'ànima. Su culiluche si firmat a chistionare cun mecus e sa tonca mi mutit dae s'iscuricore de sa note sua. Su bentu mi cantat èpicas paristorias in custu isetu; e so che roca de granitu suta su sole, suta sos isteddos a de note. Antas l'ischiat ite fit cussu isetu, chie fit cussa roca de granitu. Ischiat ite fit isetande in s'iscuricore de sa note, a negòssiu cun sa natura. E issa ite isetabat? Sa poesia li molinabat in conca; si la cantabat che cantone e su mare li fachiat de orchestra. Dat un'ocrada a su relozu e carculat chi podiat fàcher a tempus a sa reunione chi bi fit in su locale de sa setzione. Aiat potidu intànder s'orassione de Pascale e sas rispostas de sos minadores. Bi podiat acatare fintzas a Zulianu, chi a custas ocasiones non mancabat belle e mai. Fortzis issu puru aiat carchi cosa de nàrrer supra sos problemas de sos minadores. Antas ischiat chi Pascale depiat tratare de sos cuntratos chi fint de renobare, e Zulianu aiat de fàcher un'interventu prus politicu. In cussu bi podiat intrare issa puru, diretamente e non per mesu de su babu, chi si lamentabat sèmper ca sa pensione non li bastabat. Sende chi aiat istudiadu pro meda tempus innedda dae sa bidda, fit issa puru una de issos. E sa bidda restabat su locu prus bellu de su mundu. Pro cussu si la sentiat de batallare cun Zubanne e cun Pascale, ca fint totu de una classe e aiant isetos similes; sos matessi intentos. Ma meda de prus si sentiat a curtzu a Zulianu. Antis dopiamente, sia pro sos istudios e sa ideas, e fortzis, unu cras pro su traballu e pro àteru puru. L'abarrabat ecante antipaticu Luca, pro su fàcher suo, pro sas àgheras chi si dabat, pro sa barrosia. A cuss'ora depiat esser in ibe, issollloriande cun sas teorias suas, amiradu dae sa povera zente chi, sende chi non cumprendiat ite balore aiant sos istùdios, chi fit fachende, nche lu poniat in artos chelos. Sedit in sa beturedda e moghet. In unu nudda fit in bidda. Colat a domo sua, nche dassat sa machina e essit lestra. Pacos passos e fit in sa setzione, prena a isticu. Sos cuntratos interessabant a totus, ca fit chistione de paca, de salude in su locu de traballu, de pensione pro sos antzianos. Pascale aiat cumintzadu. Zubamme li fit a costazos e Zulianu, ritzu in sa sala, imbaradu a su muru. Si l'acurtziat e lu saludat. Issu fachet pro li chircare una cadira; ma issa lu firmat agantzandelu a sa manu; lu tratenet e li dat un'istrinta, a forte. Issu, ispatantadu, si zirat a si la badiare in ocros e li leghet unu tzinnu chi fit cosa in prus che de simpatia. Tando li torrat s'istrinta de manos e si l'acurtziat ecante ecante. Abarrant a manu tenta totu s'ora, fintzas a su mamentu chi issu depet avantzare pro fàcher sa parlata sua. Antas li dat su bonu augùriu cun un'atera istrinta de manu e issu li rispondet a su matessi modu. A pustis de issu, àteros chistionant de so argumentos in discussione. A cussu puntu fintzas Antas cheret nàrrer sa sua. Cando sa zente si la bidet a

- 84 -

in antis, tratande de problemas politicos e sindacales cun securesa e cumpetèntzia, s'ammudat un'azicu istantada. Sa boche sua sonabat crara in sa sala e cando finit sa zente a tzinnos e negossiande a s'iscusiat dat a bìder de àer pretziadu cussu interventu. Zulianu, fortzis prus ispantadu de totus, li fachet sos cumplimentos e li narat: - Cras a benis a Gùspene. Mi das una manu. Su partitu cheret chi ande a ibe pro un'assemblea. - Si mi lu dimandas tue, benzo a ube cheres. Su sero, cando sa zente s'isfaghinat pro ghirare, saludant sos cumpanzos e paris si l'aviant. Nche la ghirat a domo sua e in s'ata de sa janna, pompiandesila in cara: - A cras. - Li narat issu. - A cras. - Li rispondet issa.

http://www.mariosanna.com

- 85 -

- 86 -

Note Biografiche

Mario Sanna è nato a Nuoro nel 1934; si diploma all’Istituto Magistrale S. Satta nel 1955. Immesso nel ruolo magistrale nel 1961, nel 1970 consegue la laurea breve in Vigilanza scolastica all’Università di Cagliari. Insegna a Olzai e Orgosolo fino al 1981, quando passa al ruolo dei dirigenti scolastici. Animatore sociale, culturale e politico - allievo di Altiero Spinelli, nel 1954 con Rino Macciotta fonda a Nuoro la prima sezione del Movimento federalista europeo; - dal 1956 al 1962 è a capo del Circolo La Fucina; - 1964/65 Consigliere Comunale di Olzai; - 1969 Fondatore e presidente per due anni della LAUN (Libera Ass. universitari Nuoresi); - 1978 fondatore e segretario della Ass. Archeologica Nuorese, la prima nel suo genere in Sardegna, da essa presero le mosse tutte le altre associazione del settore che sorsero e operano nell’Isola; - 1980 scrive Antas, probabilmente il primo romanzo di fantascienza scritto in limba sarda; - 1983 fondatore e redattore di Sardegna Antiga, rivista bilingue di archeologia e storia; ancora pubblica col nome di Sardegna antica per conto del Centro studi Culture Mediterranee di Nuoro, di cui è stato il primo presidente; - 1986 Pubblica in lingua sarda la favola Su contu de Piricu ; - 1990 Cura la pubblicazione di Sos Contos de Mannai della Maestra Carlini e dei suoi alunni - dal 1995 dirigente ARCI e fondatore dell’Archeoarci per la quale ha curato la stesura e stampa di Nuoro Preistorica - siti e percorsi archeologici del territorio di Nuoro; - 2002 Cura la pubblicazione di Su mezus de sa Poesia Nugoresa (antologia). - Nel 2007 pubblica per la PTM di Mogoro il saggio Trulli e Nuraghi della Sardegna, estesa ricognizione sulla architettura minore della Sardegna Nuragica. - Sempre nel 2007 vede luce il suo sito web personale, www.mariosanna.com, curato dal figlio Maoro, che raccoglie le sue opere letterarie, poetiche e di pittura. - Nel 2008 pubblica Re-Impare il Sardo Oggi, un agile manuale di conversazione per sardi e… meno sardi ;-) Diverse sue opere possono essere liberamente consulate nel sito internet dell’Università di Colonia e Berlino ( Sardinian Text Database) oltre che nel suo sito personale.

http://www.mariosanna.com

- 87 -

Come contattare Mario Sanna?

Visita il suo sito personale all’indirizzo

http://www.mariosanna.com

dove potrai leggere e scaricare altre sue opere di narrativa, poesia ed archeologia. Inoltre sono disponibili le immagini e i video delle opere pittoriche e delle collaborazioni artistiche, le interviste e… tanto altro ancora!

Oppure scrivi direttamente al suo indirizzo di posta elettronica

[email protected]

http://www.mariosanna.com

- 88 -

Sommario

Licenza d’uso…………………………………………………………………………………… PAG. 04 Introduzione……………………………………………………………………………………..PAG. 05 ANTAS.01………………………………………………………………………………………..PAG. 09 ANTAS.02………………………………………………………………………………………..PAG. 13 ANTAS.03………………………………………………………………………………………..PAG. 17 ANTAS.04………………………………………………………………………………………..PAG. 20 ANTAS.05………………………………………………………………………………………..PAG. 24 ANTAS.06………………………………………………………………………………………..PAG. 27 ANTAS.07………………………………………………………………………………………..PAG. 31 ANTAS.08………………………………………………………………………………………..PAG. 35 ANTAS.09………………………………………………………………………………………..PAG. 38 ANTAS.10………………………………………………………………………………………..PAG. 42 ANTAS.11………………………………………………………………………………………..PAG. 46 ANTAS.12………………………………………………………………………………………..PAG. 48 ANTAS.13………………………………………………………………………………………..PAG. 50 ANTAS.14………………………………………………………………………………………..PAG. 53 ANTAS.15………………………………………………………………………………………..PAG. 57 ANTAS.16………………………………………………………………………………………..PAG. 60 ANTAS.17………………………………………………………………………………………..PAG. 65 ANTAS.18………………………………………………………………………………………..PAG. 68 ANTAS.19………………………………………………………………………………………..PAG. 72 ANTAS.20………………………………………………………………………………………..PAG. 76 ANTAS.21………………………………………………………………………………………..PAG. 80 ANTAS.22………………………………………………………………………………………..PAG. 83 Note biografiche………………………………………………………………………………….PAG. 86 Contatti………………………………………………………………………………………….. PAG. 87

http://www.mariosanna.com

- 89 -