3misaona igra | game of thought

Contents

MANKALA, MISAONA IGRA ..............................................................1

SADRŽAJ ................................................................................................3

UN MOt DU COLLeCtIONNeUR. ..................................................5

UVOD ......................................................................................................11

IGRAJUĆI ČOVeK ...............................................................................15

KAD tABLA KAŽe ŠtA DA RADIŠ ............................................... 21

BILA JeDNOM JeDNA IGRA .......................................................... 27

„NeKO BI U MRAKU MOGAO UKRAStI VAŠe PIONe?“ ........ 35

KO tO SMe DA IGRA MANKALU? .................................................41

IGRA KRALJeVA ................................................................................ 49

ČItANJe tABLe .................................................................................. 57

ŠtA SVe MOGU BItI PIONI? ........................................................... 75

PRAVILA IGRe .................................................................................... 79

ZAKLJUČAK ........................................................................................ 87

KAtALOGIZACIJA .............................................................................. 91

LIteRAtURA ....................................................................................... 95

sADRŽAJ

MANKALA, MISAONA IGRA ..............................................................1

SADRŽAJ ................................................................................................3

UN MOt DU COLLeCtIONNeUR. ..................................................5

UVOD ......................................................................................................11

IGRAJUĆI ČOVeK ...............................................................................15

KAD tABLA KAŽe ŠtA DA RADIŠ ............................................... 21

BILA JeDNOM JeDNA IGRA .......................................................... 27

„NeKO BI U MRAKU MOGAO UKRAStI VAŠe PIONe?“ ........ 35

KO tO SMe DA IGRA MANKALU? .................................................41

IGRA KRALJeVA ................................................................................ 49

ČItANJe tABLe .................................................................................. 57

ŠtA SVe MOGU BItI PIONI? ........................................................... 75

PRAVILA IGRe .................................................................................... 79

ZAKLJUČAK ........................................................................................ 87

KAtALOGIZACIJA .............................................................................. 91

LIteRAtURA ....................................................................................... 95

SADRŽAJ CONTENT

REALIZACIJU IZLOŽBE I KATALOGA OMOGUĆILI/ EXHIBITION AND CATALOGUE SUPPORTED BY

ČITANJE TABLE

READING THE BOARD57

Dve beogradske mankale

The Two Belgrade Mancalas66

LIST OF ILLUSTRATIONS

69ŠTA SVE MOGU BITI PIONI?

WHAT CAN BE USED AS A COUNTERS?

PRAVILA IGRE

RULES OF THE GAME

ZAKLJUČAK

CONCLUSION

KATALOG PREDMETA

EXHIBITION CATALOGUE

SPISAK ILUSTRACIJA

LITERATURA

BIBLIOGRAPHY

73

81

85

89

91

IGRA KRALJEVA

THE GAME OF KINGS49

7REČ KOLEKCIONARA

A WORD FROM THE COLLECTOR

UVOD

INTRODUCTION

IGRAJUĆI ČOVEK

THE PLAYING MAN

KAD TABLA KAŽE ŠTA DA RADIŠ

WHEN THE BOARD TELLS YOU WHAT TO DO

BILA JEDNOM JEDNA IGRA

ONCE UPON A TIME THERE WAS A GAME

KO TO SME DA IGRA MANKALU?

WHO IS ALLOWED TO PLAY MANCALA?

„NEKO BI U MRAKU MOGAO UKRASTI VAŠE PIONE?“

“MIGHT SOMEONE STEAL YOUR COUNTERS IN THE DARK?“

11

15

21

27

35

41

ZAHVALNICA

ACKNOWLEDGEMENT5

SADRŽAJ CONTENT

REALIZACIJU IZLOŽBE I KATALOGA OMOGUĆILI/ EXHIBITION AND CATALOGUE SUPPORTED BY

ČITANJE TABLE

READING THE BOARD57

Dve beogradske mankale

The Two Belgrade Mancalas66

LIST OF ILLUSTRATIONS

69ŠTA SVE MOGU BITI PIONI?

WHAT CAN BE USED AS A COUNTERS?

PRAVILA IGRE

RULES OF THE GAME

ZAKLJUČAK

CONCLUSION

KATALOG PREDMETA

EXHIBITION CATALOGUE

SPISAK ILUSTRACIJA

LITERATURA

BIBLIOGRAPHY

73

81

85

89

91

IGRA KRALJEVA

THE GAME OF KINGS49

7REČ KOLEKCIONARA

A WORD FROM THE COLLECTOR

UVOD

INTRODUCTION

IGRAJUĆI ČOVEK

THE PLAYING MAN

KAD TABLA KAŽE ŠTA DA RADIŠ

WHEN THE BOARD TELLS YOU WHAT TO DO

BILA JEDNOM JEDNA IGRA

ONCE UPON A TIME THERE WAS A GAME

KO TO SME DA IGRA MANKALU?

WHO IS ALLOWED TO PLAY MANCALA?

„NEKO BI U MRAKU MOGAO UKRASTI VAŠE PIONE?“

“MIGHT SOMEONE STEAL YOUR COUNTERS IN THE DARK?“

11

15

21

27

35

41

ZAHVALNICA

ACKNOWLEDGEMENT5

10 MANKALA | MANCALA

5. Tabla za mankalu, narod Lulua,

DR Kongo, iz zbirke G. ersona

5. Mancala board, Lulua peoples, DR Congo, from the G. Hairson collection

11misaona igra | game of thought

IntRoDUCtIonResearch for the “Mancala, Game of thought” exhibition and catalogue include the analysis of current knowledge on this board game, as well as the classification and museum study of mancala boards. the “Mancala, Game of thought” multimedia exhibition is the continuation of the Museum of African Art’s collaboration with Belgian collector Guibert Hairson. through this exhibition, the Belgrade public will have the opportunity to see the display of objects from his collection for the third time.1 Besides the collection of African mancala boards, counters and sculptures from the Hairson collection, this exhibition is complemented with objects from the Popović family collection, as well as mancala boards from the Museum of African Art in Belgrade collection. Concurrently, in order to offer more com-prehensive insight into this board game the exhibition will also feature two stone mancalas from the Archaeological Institute in Belgrade. An important part of the exhibition consists of video works containing interviews with Guibert Hairson, Africans, cu-rators from western europe and Serbia, archaeologists, as well as other connoisseurs of this ancient game. Mancala is a cognitive board game based on logic and math-ematical combinatorics and is played in different variations across four continents: Africa, Asia, South and North America. As the collection of objects that form the “Mancala, Game of thought” exhibition are exclusively from Africa, the catalogue follows the history, social significance, typology and mancala rules on the African continent. the approach in this catalogue, on the one hand, aims to explain the concept of the game world that is formed around this object. On the other, the multimedia exhibition “Mancala, Game of thought” is based on the idea of offering the observers several possible outlooks on this particu-lar game and at the same time opening the possibility, through the act of playing itself, of becoming part of the unique atmos-phere the game creates.

1 „Pogled na umetnost Kuba / Regard sur les Kuba“, Muzej afričke umetnosti 2006/2007; „Mwana Hiti: više od lutke/ Mwana Hiti: More than Just a Doll“, Muzej afričke umetnosti, 2008/2009.

UVoDIzložba i katalog „Mankala, misaona igra” predstavljaju rezultat istraživanja koje je obuhvatalo analizu dosadašnjih saznanja o ovoj društvenoj igri, kao i klasifikaciju i muzejsku obradu tabli za mankalu. Multimedijalna izložba „Mankala, misaona igra” pred-stavlja nastavak saradnje Muzeja afričke umetnosti i belgijskog kolekcionara Giber ersona, koji treći put beogradskoj javnosti izlaže predmete iz svoje zbirke.2 Pored zbirke afričkih tabli za mankalu, piona3 i skulptura iz zbirke erson, ova izložba je obo-gaćena i predmetima iz kolekcije porodice Popović, kao i tabla-ma za mankalu iz fonda Muzeja afričke umetnosti u Beogradu. Istovremeno, kako bi se dalo što obuhvatnije tumačenje ove društvene igre, na izložbi su prvi put predstavljene dve kamene table za mankalu iz dokumentacije Arheološkog Instituta u Beo-gradu. takođe, značajan deo u koncepciji izložbe predstavljaju video-radovi sačinjeni od razgovora sa kolekcionarom, lokalnim stanovništvom Afrike, zapadnoevropskim i domaćim kustosi-ma, arheolozima i drugim poznavaocima ove drevne igre.Mankala je društvena igra misaonog karaktera i logičko-ma-tematičke kombinatorike, koja se u različitim varijantama igra na četiri kontinenta: Africi, Aziji, Južnoj i Severnoj Americi. S obzirom na to da je zbirka predmeta koja čini izložbu „Manka-la, misaona igra” isključivo iz Afrike, katalog prati istorijat, druš-tveni značaj, tipologizaciju i pravila mankale na području ovog kontinenta. Sa jedne strane, cilj pristupa ovoj temi u katalogu je da se čitaocu razjasni problematika sveta igre koja se oko ovog predmeta stvara. Sa druge strane, multimedijalna izložba „Man-kala, misaona igra” koncipirana je tako da posmatraču ponudi više mogućih pogleda na ovu specifičnu igru, kao i da mu omo-gući da kroz sam čin igranja mankale postane deo jedinstvene atmosfere koju ona kreira.

2 „Pogled na umetnost Kuba/ Regard sur les Kuba”, Muzej afričke umetnosti 2006/2007; „Mwana Hiti, više od lutke”, Muzej afričke umetnosti 2008/2009.

3 Sama reč „pion” u srpskom jeziku sugeriše figuru koju je čovek oblikovao u nameri da je koristi u društvenoj igri, pre svega, šahu. Međutim, prilikom igranja mankale koriste se obluci, školjke, semenke onako kako ih je oblikovala priroda. Pošto se osnovna radnja u igri na-ziva „sejanje”, često se koristi termin „semenka” bilo koji da je materijal u pitanju. Ukoliko se prihvati takva oznaka i počne da se primenjuje u stručnom tekstu, veoma brzo postaje jasno da takva terminologija unosi mnogo zabuna. Ono što reč „semenka” u srpskom jeziku asocira ne može nikako da bude kamenčić, školjka, staklo ili plastika. Stoga, u nedostatku boljeg termina, a radi lakšeg razumevanja, u tekstu je isključivo korišćen termin „pion”, kao ekvivalent francuskoj reči koja pod isti pojam stavlja forme napravljene od različitih materijala kojima se mankala igra.