JtfD. D.

a orosAnOAOTHTlKOS

PAULI CORAM FELICEAct. xxiv. v. 10. - - - 22

BREVITER EXPLICATUS,QVEM

VENIA AMPLIS. OR

PR/ESIDE

Mag. JOHANN EFLODER O,

Graec.. litt. PROF. ^Reg. et Ord.

PRO GRADU

D EFENDETStipendiarius Regius

ÅRVIDUS BRF.DING,Vestrogqthus.

IN a UD IT. GUSTAV. MAJ. D. XXIV, APR.MDCCLXXIX.

horis ante m-srsd1em solitls.

UPSALIi,apud Jon. Edman, Direct. et reg. Acad. TyfOGR.

IN S:AM R:AM M:TEM

MAGNAT FIDEl VIRO

RE VERENDISSIMO PATRI AC DOMINO

Dno andrem h.fors sen 10,s. Theol DOCTORI Celebratissimo

Dioececes. Scarens. EPISCOPO EminentissimoSynedrii Sacri PR/ESIDI Grävisssmo

Gymnas. scholarmmque Ephoro Adcuratissimomiecenati summo

sacrom,

§. I.

Quod Paulus Apoftolus ubique terrarum conflan-ter docebat, gentiles nempe, Cbriftiana facraampiexos, rituum Mofaicorum jugo gravandos

- non efle, & ne Judaeos quidem ipfos illorutnreligione amplius teneri, id Jate inter Judasos Afianosdivülgatum, atque in finiftram partem acceptum, itaexacerbaverat illorum tnimos, ut quum Apoftolus Hje-rofolymam veniflet, <1\oMomv rols uylois Rom. XV.coitione fatta comprehenderint illum in templo, indequeextrattura ver'oeribus prope ad necem multtaverint: at¬que interfeciflent illum revera, nifi Claudius Lyfias,Tribunus militum, ipforum manibus ereptum in caftradeduxiflet, Act. XXI. 3 f. Inde vero detetta Judamrum,jure-jurando fancita, confpiratione in fanttiflimi virä bor-rendum parricidtufo, deducendum illum curavic Tribu*nus Caefaream ad Felicem Provincia; Prxfidem, dato ho-ftibus ejus mandato, ut fl cauflam perféqui libitum eflet,eodem ie & ipfi conferrenc. Nec diu fe defiderari paflifunt: quinto enim port: die venit Caefaream Pontifex Ma-Xiraus cum turba Judatorum & Tertullo Rherore, quiipforum cauflam coram Felice peroraret. Id vero bonusifle Rhetor praecipue crimini dabat Paulo, quod feditio-nem ubique terrarum moveret, Princeps eflet hsrefisKazarxorum, & t^mplum denique profanare adgcelluseflet , indutto in illud contra legem gentüi homine. Adfingula acculationis momenta refpondet Apoftolus, mo-defha ufus, quae coram tribunali flantem reum deceat

§. 11.Prinoo quidem, data ipfl a Prsefide loquendi venia,

A 5 pra^

J 4 V

prcefatur, hoc fe alacriori anirao in cauflam fuam defeti»dendam ingredi, quod coram Judice id facere ipii bee¬ret, qui,.quura mukös annos [ud^js pra-fuiflet, gentisindolem non poflet non cognitam habere- & perfpe&am.E?r^cffjsvcS) inquit, ers ex 7toKKo:v sroöv cvret xgirrjv rd sBvstrérody. r. A. qumm feiam Te jam diu ejfe jitdicem genti Imic,ufurpatur enim parcicipium, cvrx, pro infinitivo, Lvoct,rnore Gratcis perfanojliari, uti etjam Ad. VII I. 23. cföus ovrot j pro stvai. Vocat airtem Felicem, Judaese guber-nandae Prake&um , rgtrrd, qiiod id ge?ius Procuratorumofficium fuerii coortas inter provinciales lites diiimere,quomodo etjam Hebraeorum fcbV ufurpari conftat, feniuregendi & gubernandi Quamdiu ille provincke, eui aClaudio prspohtusfuerat, hoc eft Judteae, Galiiaeae, Sa¬marit &: Pereae a) prasfuerk, pro certo non nos quidemdixerhmis y quum alii alro crahant audtores, USSERIUSdecem, PEARSONIUY quinque cum äinoidio, a Iii plu-res annos ejus adminiflrationi adfignent. Id certo con¬ftat condgiiTe hoc haut multo ante, quam provincia de-cederet. Diuturniorem provincia adminiflrationem dicitPaulus fe facere evBvförs^ov rrfs ro ohroAoyslSxi. 'AttcAc-ye7<&ui & KoifYiyoföv Tibi relpondertf, ka ut xecryjycföv fit,qui criminis aüum accufat, ccTroÄ'oy&pevcg vero, qui refpon-det in Judicio, caufiam dicit; ufurpatur autem ro dmoAo*ye7<&oci vel fine ealu, vel cum accufativo, $lxvjv, ut «*Vo-Åcys7<Böci Bcivctrå åiv.rivy apud THUCYDIDEM r dicere ca¬pitis caußam, vel cum alio accufativo rei, qua? cuiquamobjiciatur, ut apud LUCIANUM \ ruvr) Je co vvv- eyy.ocÅs7rdg civ oJog rs <£, d7io\oyy\croy.(ti, diluam ea, quee nunc objicityut pntero, cui gvo-ei jlmilis eft bcec Lucte: chroAoySpioct rcc7isf sfAccvT8y quod ad res meas adtinetyin iis, qua ad meJpeBant, defenfione utar: quomodo etiam Chriftus dicit

Luc».

a) vid Jofcph. anri Jud. L, IL c. iL.

# 5 I C ®Luc. XXII. $7. r« TTffl f/uS rgAos1 h%#> ea, quse ad mcfpedant, quss ds ms dida funt, finem habent. Hoc ve-ro alacriori animo fe cauiTam fuam agere pofie coram Fe-lice dieit Apoflolus, quod prteterquam quod rerum Ju-daicarum non eflet ignarus, fcire poflet, illorum nemperelatu, qui com ipfo, per Ctdaream tendente Hjerofo-lymam , converfati fuident, duodecim tantum dies efle,quod Hjerofolymam accefliffet. Quomodo vero duode¬cim iili dies computandi fint, diflentiunt interpretes. HEU-MANUS b) ka rationes fubducit: quam primum Apofto-lus venerat Hjerofolymam, ingrediebatur templum, Ad.XXI. 26. ibi feptem dies, infciis omnibus, commoratuscfl; feptimo vero die comprehenderunt eum judcei ? atTribunus ipforum manibus illum ereptum, quinque diesin cuftodia apud fe tenuit; feptem ifli dies ante vincu«la, additi quinque illis diebus, quibus Hjerofolymae invinculis detinebatur, conficiunt nuraerum illum duode-narium, calculum non ingredientibus quinis iftis diebus,quibus Csefareas fuerir. ante acculatorura ejus acceflum.Alii contra non omnino nullam habendam dicunt eflerationem horum dierum, atque ideo hane ineunt com*putandi rationem: fecundo ab adventu fuo die invifit Pau¬lus Jacobum Ad. XXI. ig. atqué admonetur de caven-dis Judteorum infidiis. Tertio die fe voto obftfingebacv. 24. & comprehendebatur a Judsris. Quarto die cauüamfuam agebat corara Synedrio Ad. XXIII. 1. Quinto diefitbat conlpiratio Judteorum edverfus illum v. 13. 14.Sexto die veniebat Ctefaream, & quinque qoft diebus eoveniebat Ananias cum Senioribus & Tertullo Rhetore».Ad. XXIV. i. adeo ut dies fequens, quo cauiTam coramFelice egit, duodecimus fuerit ab ejus acceflu Hjerofoly¬mam. Hunc calculum inivit BRUCKERUSe) nec longe

A 2 ab

b) Erklärung deff Jieuen Tcft, c) Erklärung dejf alten

& ) 6 ( «ab illo recedit CALMETUS d), fed quum res non mag¬ni fit mc!T5£n?i tMus on^rofo cx^rnins iuoecledemus.

§. III.Tertullus primo omnium crimini dederat Paulo, quod

ieditionem conciverit inter Judaeos, vocans ilium clvfyctkoiy.cv v.oii Kivtvroh sdaiv 7roiai rols Xzoc&iois rols kc&tcc tjjv ciy.8-pévrp/ v. f. H.ocut a le crimen repeilat, dicit v* 12. Ie cumnemine disputaviflc, ne in iliis quidern locis, ubi Eineülla turbas conciendre fufpicione id facere potuißet, ni-roirum iv tm Ugw hoc) ev rofis awo&yooyixie. Teroplum enimvel quandam tempJi porticum, tamquam Scholam ali-quam pubiicam, legem docenribus ac dilcentibus patuiße,conficitur ex Luc. II: 46, ubi Chrtfti parentes eura in-venifle dicuntur in templo, r.ot&s^c/jievov iv fxkccp tmvGKclkoov xcci ccY.éovTM 06vtmV. Et quod ad Synagogas attinet,nocidimum eft, Malaicam legem, una cum Prophetis,KCCT06 7iuv accßßctrov A£t. XV. 2i, prasie&as in iliis fuiiTe,expofitas & deciaratas; adeo ut Paulus jure fuo potucritiftis in locis $tcc.kiye<&c6t, id quod illum etjam frequenteralias feciffe conftat, conf. A6k. Xlii. 14. iéqv. XVIII: 2.XIX. 8. In quibus locis idem occurrit verbum, üiccks-yst&ccij quod" a profanis etjam Scriptoribus ulurpatur inlenlu ferroocinandi & diflerendi, vel dativo perfonee velcom prsepofitione, junéturr», &ot/J*ye&ou rm vel, 7r$osnvo6, Licet vero in templo & Synagogis potuiflet linecritnine hothiye<Scti, ab illo tarnen fe abltinuille dicit, nein lufpicionero adduceretur rS 7roisiv Imvvsowiv c%7\a. A*trvvfcoc&cci, coire, coujurare, confpirare, deductum fubftanfi-vum av^aas, coitio, conjuratio, conjpiratio, frequentilTimieft ufus, at compofitumj &rurufu<r&L, rarius occurrit. Necin Icriptis N. T. inveni tur, nifi in hoc loco & 2. Cor.

XL

d) Ccmmcnt Jur taus les livres de PäncienS? du Nou-veau Tefl. Jörn. Sept.

c§ßa *7 t c^3J l \ W

XI, 2§. »7 s7ti(Tv^ciais /u&, '/? käS-' jfysqoiVj coitio 8^ concurfus\qui adverjus me fit quotidie: intelligic autern roultiplkescuras illas, qua: agmine quafi fa&o adverfus illum coie-re, ufus vocabulo, quod deftinatum videtur defignandaemultitudini repctitis vicibus adverfus aliquem coeunti,utin noflro hoc loco. Necjue, inquit Apoflolus, invene-runt me rcclévrcc a-vqccffiv c%A#, neque Tcuqcc^aoii üvvuvrociTieqi w v.c&TtjyoqScrt Iluqhyj/ut vel 7roiqirccoo eft prope veljuxßa fifloy ut A£I. XXIII. 35. nci^hyjcxv rov ttoovKovfc, ra fysfxoviy ftiterunt Pallium coram Duce. Hinc fenfumetaphorico, qui rei cujusquam imaginem animo aiicu-jus i ta repreefentat, ut quafi in rem preefentem eum per-ducat, dicitur illam 7r»qi^»voti\ qui vero iflhac rarionerem altert ante oculos ponit, is eam probat Sc demcm*-firat, ideo redditur Traq&ocvoti} cfemonßrare planum facere?qua: efl notio hujus loci. In quibusdam codicibus verbohuic additum comparet pronomen ye, Urs 7ictqx=;Y\aui ysåvvcxvrcu, x. r. A. Unde ERASMUS eo induclus efl, utexiftimaveric 7tu^yi<Toii idem heic fignificare ac iÅéy^oei,redarguere, convincere, quafi fenfus föret: neque con¬vincere me poflunt eorum, quorum me nunc incufant,fed dcfideramus exempla, unde haec notio confirmetur:neque ut contortas fe&emur explicationes necefle efl,quum fenfus fit planus, fi plurimorum codicum & verfio-num antiquiorum fidem fecuti, reje&a vocula illa ita or-dinemus verba ha:cr Urs (ivvctvrccc ^uqct^o-cn fc. ixsTvcc, tts^Ioj v xocrnyofScr/ y.8, neque cirtis argnmentis confirmarepojjuntga. quorum me nunc accu[ant„

§. IV.Id porro objecerat Paulo Tertullus, quod efler

TCqaoro^drYiS rv\s rZv va^ooqocixv ctipsaeoos. Quam criminatio»nem ita diluit, ut fateatur fe illam quidem fequi do&ri-nam » quam Judari vocarent ä^e<nv% fed non latum tam e&

ung-

S® ) 8 ( II•Uftgvem recedere a cultu illius Dei, quem ipfi, ad exem-plum raajoruro fuorum, profiterentur. DoStrinam, cuife addi&um effe dicie, vocat cJoV, more loquendi facrisperfamilian Scriptoribus, utpote quos conflat quurn ingenere vivendi rationem & do£trinam, tum in fpecieChriftianam religionem, hoc fignare nomine. Sic A£. IX..2. lav rivas evqvj rrjs bås ovrås, h, quos invenivet Cbvifliameaddiäos veligioni. Apollos dicifur Adb XVIII. 2$. yarr\-yvjyévos riv cåov r& xug!& , iuitintus docivinß de Cbvifto, &Judaei Epheßni quam audirent Paulum in Synagoga difTe-rentena de Chrifto, inceperunt y.axoKcye7v rrjv cdcv Adt.XIX: 9. probris incefjeve doErrinrtm, quam proponcbat. Hanedoårinam vocaverat Tertullus alqenv, quod quidem vo-cabulum generatirn ufurpatur ad defignandum quodii-bet dogma, quod quis prse aliis fequendum elegerit, un-de diflidentium inter lé Philofopharum opiniones fiVefedfcae Philofophorum , vocantur dißrsis, at fpeciatim ta¬rnen adhibetur nonnunquam ad notandnm dogma or¬thodox« fidei adverfum; neque quidquam impedire vi¬demus, quominus hane fpecialem ipfi notiooem in hocloco tribuamus, quum Judaei pro heterodoxa habuerintdodlrinaro, quam Paulus ceterique Apoftoli tradebant.Huic convenienter doktrin® dicit Paulus fe fervire patrioDeo, Deo nempe coeli & terr«, quem majores ejus co-luiflent, ita ut non novamin orbem religionem invehe-ret, diverfam ab illa, cui patres ejus adhaefident. Utenim Chriflus non venerat in mundum, ut folveret le¬gem & Prophetas, fed perficeret Math. V. 17. verum i«pforum fenfum decegendo atque a finißxis Pharifkoruminterpretamentis ea purgando; ita nec Apoftoli, Chriflido<3trinam propagantes, quidquam tradebant, quod ad-verfum fuent r<£ voycaydi rdis yr^cCp^rats, hoc eft vetufl:«& (an® rehgioni Judaicae, oftendebant tantum, ,quidquid,tamquam futurum, eminus & quafi in nebula con-fpiciendura propofitum fuerat clim, id reapfe tunc prae-

ftitum

# i 9 ( Hsftieum fuilTe. Sic Paulus ubique in Synsgogis Judseorum iteXeyero clft} roov y^aCpociv åtctvciyocv kcci vsagartBéfJievcs,ert rov xqt^ov e%t 7ta§etv. k. r. A. Avft. XVII: 3. Atque ideodicit heic, fe 7itzevetv nun rois närd rov vcfjtov. k. t. A. Inquibusdam codicibus ita leguntur ha*c verba: 7ttrevav tra¬rt teis Kar00 rov vcfAov, ko) reis ev iqgcCpfrscis yey^a^fxevots, fi-dem babens omnibus, qu<z confentanea funt legi £f qua fevi-pta funt a Propbetis. Sed ut plurium auetoritate codi«cum confirmatam le&ionera deferamus ere noneft, quumxccrd idern nonnunquam nötet ac ev, atque adeo peri-ndefit, ac fi fcriptum föret: wart rois ev vo/uoo Ka) ev rt^o(pftraisyey^afxfjihois. Ifta fides gignit fpem seternac felicitatis:quare etjam Apoftolus v. 15. jungit fidei |uae IAtt$oc hsrov ®eov ecreSat dvdsao-tv .veK^oov. BEZA interpretatur hcEGverba quafi hic eorum eflet ordo: åhTttäa eypv hs rov ©sovavdrartv yteKKetv eascBat ve^cov ~ - f\v kcci ccvro) érot 7r^o<rde%cv»rat, ita ut relativum i}v, referatur non ad fubftantivum eA«wttba, fed ad avdrartv, & fateri quidem oportet fic fenfuioptirae fore confultum, quum refte dicatur 7t(>ca$é%e&atavdrartv, exjpeBare refurreBionem, non vero asque aptedicamus 7t$orle%t&at IAtt/Jcs, cxfpeBare fpem. Quod fi ve¬ro ab ordine, qui in textu comparet, verborum recederenon placuerit, fed referre potius volueris relativum adfubftantivum «Att/J«, cui poftponitur, quam ad alterum,dvdsxo-tvj cui praeponitur, dixeris refpici ad ^Att/Jos obje¬ktive confideratam, quomodo alias paftim lA?ris ufurpa-tur pro re fperata, vel etjam ra 7r$oc$é%e&at notionemd*re poteris, non exfpektandi, fed admittendi; quomodonon hoc tantum fed cognata quoque verba sraf ,

diro&xec&ai uPurpari conftat; atque adeo ftt fenfus: habeofpem, quam hi etjam ipfi animo admitrunt, fore, utmortui refurgant. Ut enim CHRYSOSTOMUS dicit ,35ra(>c6$é%e<&xi rij ipvyfi yfiovds &c. ita nec invito loquendiufu, dicere pbfluraus; Ts^orUxePsat rr 4^%? Fides

B ' in

H J io c $in Chrifto collocata atque inde pendens fpes refurre&to»nis & »ternas felicitatis, non poteft non perraoverelani-mura ad Ifcudium pietacis & vits labe carentis. Itaquedicit Apoftolus v. 16. ev råroo Jg ccvros da-xS &c. BEZArefpiei heic dicit ad fuppreflum fbbftamivum xqova, evr&Tco %$ovoo &c. intera, dim fpero refurreSlionem, exerceo me,Alii malunt exponere, ev rara, propter hoc: quoraodoXENOPHON dicit: ev rare* jue brottas o ^ioccaKockos, propte-red me verberavit Magtfler, atque alias non infrequenterufurpatur ev pro &cc, propter. Neque male convenit harenotio contextui: Ipem habeo refurre&ionis, & proptereactiam otaKoo Ic. e/xccwovy exerceo me ipfum. Eft enimVerbi hujus fignificatio intranfitiva Grscis Scriptoribusnon infolka: PLUTARCHUS cnira dicit: qcrxsi &cc roSv&7rkoiv $eivcs etvoti, exercebat Je, vel Jfudehat fieri terribilts ar-irns. Et XENOPHON : ijcrrei xqtj&cti rots eiyoc&ctsyadfvefacie~hat fe, ut bonorum opera uteretur, Sic etjarn in verbis Pauli:•cctk&j eyetv rvvét^atvct^oay.o7rov, exerceo me,omnein id ftu-dium confero, ut confcientiara habeam fine offen!*, quaintemerata lubnixus me & Deo & hominibus probare pos¬lim , TtgOVOSfXeVOS KOCÅOt 8 ptOVOV eVC07TlOV Ifyf/ö «AA« KCtl eVOOTTlOf*v&§oo7r<»v, 2 Cor. VIII. 2i.

§. v.Poftquam fe Apoftolus latis purgavit crimine ere^ok'

£lcts y quod ipli Tudaei objecerant, exponit tandem quaratione & in quo occupatus negotio comprehenfus a Ju-daris fuiflet. k eroov k rrkelovccv, inquit V. 17. Trot^eyevofxyp1iker\fÅo<rvvxs 7to\Y\aw k. r. A. Praepontio hxy genitivo jun-&a inlervit nonnunquara delignando temporis infervalJo3ut Gall. II. i. §ioi SpAotTea-actgoov eroov ccveßyjv eis leqoaohvfAoty in-terjeSiis quatuordecim annis adjcendi Bjerojolymam, & M irc.II. i. etovjkSe iis Kot7T6^vx8fJi k YifASQOQVy interje&is aliquot die-bu venit Capermum, Sic etjarn heic: k huv nketovwv, pofl

mul-

SP ) *1 ( SPiwülecs annos veni tandem HjerofoIymam/w^W lA?^#-rvvcts nät 7r$cc<pogccf, ubi prius vocabulum refpicic ad col-letfam in Grarcia ftipero, cujus inter Ecclefise Hjerofoly-micana? pauperes diftribuendae caufla tunc acceflerat; po-fterius vero refertur ad oblationes illas, ad quas^fponte& fvafu amicorum fufcepto voto, fe obftrinxerat, quade re agic Lucas A&. XXI. 23. feq. Res ita fefe habet.Invaluit apud Judseos, ut, qui in partem merid illoruro,qüi fe voto Nazircatus obflrinxerant, venire voluit, adieritfacerdotes atque indicaverif, fe vel partem aliquam vel inte»gros fumtus ad confummandum Nazireatum neceflarios*nempe ad caput radendum vi&imasque Deo ofFerendas fi-nitoNazireatU5 tempote, in fe fufcipere. Id ut faceret, fva-ferunt amici Paulo A&. XXI. 24, neque ille repudiavit con-filium, templum ingreflus denuntiavit fe tantum pecuni« invi&iraarum fumtus deftinalfe, praeviaqiie luftratione, qu«in lege prsefcripta erat, fe ad folemnia ifta prarparavit ,b. e. tcyvl&Y\. Interea vero , dum in iftis occupatus eratsconfpexerunt illum quidam h riie Arlas compre-henderunt illum fotamque hanc iugubrem fcenam adver-fus illum ftruxerunt. Adeoque dicit v. 19. oportuifle il-los ipfos Afianos Judseos, qui illum prehendcrant, fepracfentes fiflere coram Iudice, atque indicare fi quid il¬lum deprehendiflent moliri, quod vinculis dignum fuiflet.Ceterum vero verbo obferyandum eft, in quibusdamedidonibus poft ro, v. i8» coroparere fignum ma¬jor» diflinctionis, atque inde novam inchoari periodum,inferta pofl ro, rtvss, perticula ås: rtves ås anl rr\s Arlas1tt$cubtk.r. A. Sed quis cft, quin videat, fic hiare fenten-dam; quLim in priori membro nullus fit nominativus,qui ad verbum, sv^cv, referatur, atque in pofteriori mem¬bro defit verbum, ad quod nominacivi, nves IsåaToi, re-fpiciant, Una ergo *lerie fiint verba ifta legendi atquefic ordinanda: sv ofr rmt — laåcfiot »Zpov p* qyvirfxévav lv r<»

' «Vii*fU

) 12 C «SS*tefoj 8 /X8T0C o%\8, 8$e fxsfct Sogv@8, 8£> fc. IH^OLIÜS $it K. T. A*Q au co enim Ailani illi Jad^i cunc noa adsdent, provo-cat, qui präsentes eranc, Judasos; ccvro) 8roiy inquie v. 20,hi iph, qui nunc flant coram tribunali, hittircoam k. r. A.dicant,an aliquodin ms crimen invenerinc, quam a Tri-buno in conciiium Seniorum dcduitus, cauiFim coramillis dixi: .4 pro h w, fxiäs rdvryjs (pwfc x. r. A. Senfusquidera eft manifeitus, Fed quum fentencia dt hiulca, am-bigitur, quomodo (upplenda fif. Si nobis liceac add«reverbum xocrvryofs7v9 hasc evadit iententia plena genioquelingvse confentanea: ii /xrj 7te/i fxiois rocvrqs (pwvtjs Kocrriye»(>8ai 1x8, quae ffio-ic oecurrit v. 13. ni/t forte accufare mevoluerint de verbis ^quce protuli quum coram illis fiarem: hodie

ego in judicium vocor ob refurre&ionem mortuo-rura, quam me exipe&are pro-

feflus Tum«