EPISTOLA VI. 73

utriusque causa est, quod non ad praesentia aptamur, sed

cogitationes in longinqua praemittimus. Itaque providen-

tia , maximum bonum conditionis humanae , in malum

versa est. Ferae pericula , quae vident , fugiunt ; quum

effugere , securae sunt : nos et venturo torquemur, et prae-

terito. Multa bona nostra nobis nocent ; timoris enim tor-

mentum memoria reducit , providentia anticipat. Nemo

tantum praesentibus miser est. Vale.

EPISTOLA VI.■

DE VERA AMICITIA.

Quum se emendari , quin transfigurari intelligat ope Philosophiae , cupit

cum amico hanc animi mutationem communicare , quandoquidcm amicis

omnia communja ess,e defaent. Hoc ipso efficitur, ut amico prosit , et sibi

utilitatem ereet , atque verum sapientiae fructum capiat : nam nullius honi

sine socio jucunda possessio est. Proinde libros se missurum ei promittit, in

quibus loca praestantiora a se jam insignita sint. Sed enim quum viva vox

efficacior sit, optat ut sc convenial, quia exempla securius et efficacius do-

cent , quam praecepta , uti expericntia docet.

Egregium Hecatonis dictum huc spectans finem epistolse imponit. Est au-r

tem dogma Stoicum , illum qui se amet , i. e. bonum sapientemque faciat ,

hunc et alios sic amare , ut non sibi soli , sed toti genitum se credat mundo.

Cf. de Clement. II , 5,3. Cic. de Fin. III , 20. Eodem sensu jam Socrates se

mundanum appellavit apud Ciceron. Tusc. disputat. V , 37 , et Plutarch. de

ezilio Tom. X , cap. 5 , p. 3?o Huttcn.

SENECA lUCtLIO SUO SALUTEM.

Imtelligo, Lucili, non emendari me tantum , sed trans-

figurari 3. Nec hoc3 promitto , jam aut spero , nihil in me

1. Transf.gurari. In alium habi-

tum homincmque irc. Epist. XCiV, 46.

Nam qui jllam (Phtlosophiam) didi-

cit et facienda ac vitanda percepit,

ppndum sapiens est, nisi in ea, quse

didicit, animus ejns (ransfiguratus

esl.Itaque mutatio haec, sive juTaer^io-

fjtattVfAg animorum est hominisque

interni. Lipsius.

1. Nec huc sc. dicto. — Sic Ruhk.

74 L. ANN.EI SENECjE

superesse, quod mutandum sit. Quidni multa habeam,

quae debeant colligi1, quas extenuari, quaj attolli 1 ? Et

hoc ipsum argumentum est in melius translati animi,

quod vitia sua, quae adhuc ignorabat, videt. 3 Quibusdam

aegris gratulatio fit, quum ipsi aegros se esse ^senserunt.

a Cuperem itaque tecum communicare tam subitam muta-

tionem mei : tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam

habere coepissem ; illius verae , quam non spes , non ti-

mor, non utilitatis suae cura divellit : illius, cum qua ho-

mines moriuntur, pro qua 5 moriuntur. Multos tibi dabo,

non qui6 amico 7, sed amicitia caruerunt. Hoc non potest

accidere , quum animos in societatem bonesta cupiendi

3 par voluntas trahit. Quidni non possit? Sciunt enim ipsos

at contra contendi jure posset « hoc

i n accusativo poni : Nec promitto hoc,

scilicet nihit in me superesse : quod

magis latinitatis uormae convenit :

nam si ablativi vice hoc fungeretur,

longe aptius et usitatius fuisset nec

ideo promitto.

i. Colligi. Non dubitare dcbut

quin reciperem hoc verbum, quod

cum msstis Herbipolitanis , e quibus

jam olim a Modio commendatum

erat , agnoscit et princeps editio Bom.

et mssti nostri b. c. et Par. b. d. et

Opsopaei codices omncs , Gruteri—

que optimus Pal. sec. Yalet autcm

h. 1. colligi idcm ac componi , in or~

dinem cogi, et stabiliri ; quemadmo-

dum collecta (vel conJecta) inens , Ep.

CI , idem valet ac stabilita , ibid. et

composita , Ep. II , opponiturque ei

quce volutalur, vagce, inslabili. Istud

verbum quuin mendosum visum es—

setbis quiejus vim nou perceperant,

mutatum est in corrigi , quod jam

inde ab ed. Tarv. alias omnes edi-

tioncs invasit : habetque hoc etiam

ed. A. ct ora nostri ms. c. cum qua-

tuor Gruterianis.&Atv.—Ruhk.cum

Lipsio corrigi.

2. Quae altolli ? Ecctenuari , ubi

tumidi affectus , altolli, ubi viles et

depressi. Lips.

3. Quibusdam senserunt. Vt

in lethargo , ut in melancholia , uhi

insani maxirae sibi sani (vidcntur).

Lipsius.

4- Ipsi cegros se esse senserunt.

Placuit hoc , quod cura ras. Arg. c.

et ed. A. praeferunt Gruteri plerique

codices et unus prxstantissimus Ni-

cotianus Opsopcei ; ipsos cegros se

ms. b. et Par. a. b. ; se ipsos cegros

ed. Rom. et alise , cum Par.; d.se

ipsi cegros ed. Lips. et seqq. Schw.

5. Pro qua. Particulame/, qusehis

verbis prseposita erat , delevi prseeun-

tibus msstis Arg. b. et Par. a. ; b.

Ignorabantque eamdem editiones

vett. aute Lipsium. Schtv.

6. Ntin qui. Sic ncistcr ms. b. recte;

intellige non dico , qui, etc. Vulgo

qui non. Schw.

■j. Arnico. Vulgari s. publico. Vide

Epist. III, i. amicitia vera, quse

EPISTOLA VI. 75

omnia habere communia , et quidem magis adversa. Con-

cipere animo non potes , quantum momenti afferre mihi

singulos dies videam. ,

Mitte , inquis , et nobis ista , quae tam efficacia exper-

tus es ! — Ego vero omnia in te cupio transfundere , et

in hoc aliquid gaudeo discere , ut doceam 1 : nec me ulla

res delectabit , licet sit eximia et salutaris , quam mihi

uni sciturus sum a . Si cum hac exceptione 3 detur sapien- 4

tia , ut illam inclusam 4 teneam nec enuntiem , rejiciam .

Nullius boni, sine socio, jucunda possessio est. Mittam

itaque ipsos tibi libros : et , ne multum operae impendas

dum passim profutura sectaris , imponam notas , ut ad

ipsa 5 protinus , quae probo et miror, accedas. Plus tamen

tibi et viva vox et convictus, quam oratio, proderit. In

rem praesentem venias oportet : primum6, quia homines 5

amplius oculis quam auribus credunt 5 deinde , quia lon-

castigat , monet , communicat. Li-

psius.

1. XJt doceam. Stoicus sensus. Ita

Cato apud Ciceronem 111 de Fin.olm-

pellimur natura ut prodesse velimus,

inprimisque docendo , rationibusque

prudentiae tradendis. Itaque non fa-

cile est invenire, qui quodsciat ipse

non tradat alteri. »

i. Sciturus sum. Commode scitU'

rus sim ed. Lips. et seqq. Sed indi-

cativum modum cum editt. velt. te—

nent mssti omnes, nec abhorret ea

structura a Senecse stilo. Schw.

3 . Si cum hac eocceptione.... reji-

ciam. Egregia professio ! Similis est

illa beati Lessingii : « Si Providentia

mihi altera manu inclusam ostende-

ret veritatem omni dubio liberam,

altera illam , quae humanse conditioni

convenire videtur, nondum omnibus

dubiis exemtam , ideoque inquisitioni

patentem : Reline, dicerem , iilam ,

relinque hanc. » Ruhk.

4- Ut illam inclusam teneam.

Oraittunt illam ros. Par. b. d. nec

id male. Schiv.

5. Ad ipsa. ms. Arg. b. d. cum

Par. a. b. d. et ed. Rom. Vulgo ad

ea ipsa. Schw.

6. Primum.... credunt. Rectc hsec

dicta sunt, quatenus a le ad judican-

dum apto , nec ullis opinionum com-

mentis prsepedito , res accuratius di-

judicari possunt, quam si auribus

accipias.Tuetur hanc eamdem senten-

tiam Horatius A. P. 180 : « Scgnius

irritant animos demissa peraurem,

Quam quae suntoculis subjecta fide-

libus, et quae Ipse sibi tradit specta-

tor.» Quintil. Inst. Orat. XI, 1, acrior

est oculorum quam aurium sensus.

Altera tamen ex parte ncc illi falsi

sunt, qui auribus majorem vim quam

76 L. ANNjEI SENECiE

gum iter est per praecepta , breve et efficax per exem-

pla. Zenonem Cleanthes 1 non expressisset , si eum

tantummodo,2 audisset. Vitae ejus interfuit, secreta per-

spexit , observavit illum, an ex formula3 sua viveret.

Plato*, et Aristoteles 5, et omnis in diversum 6itura.

sapientium turba , plus ex moribus 7 quam ex verbis So-

6 cratis traxit. Metrodorum8, et Hermarchum 9, et Polyae-^

oculis tribuant. Sic Candaules Hero-

doti 1,8, ait w>Ta Tuy^avct av6t}<oiroto-tv

covTa otTrto-TOTtpa ocp6a)p.u>v , ubi vide

Wesseling. Strabo II, p. 178, ed.

Lips. ocxovj irpo; e^ricrryj^iTjv (ad notitias

variarum rerum acquirendas) iroHu

xpttTTuv lorrf. Lactant. Inst. III , g,

est in auribus quam in oculis

situm. Ruhk.

1. Cleanthes , testimatissimus Ze-

nonis discipulus , quem ideo Epicte-

tus una cum Socrate , Diogene et

Zenone ad imitandum proponit, Dis-

scrt. Arrian. III, i3 , 3j. Cf. Diog.

Laert.VII , 168 sqq. Ruhk.

1. Si eum tantummodo audisset.

Sic quidem noster c. cum edd. sed

delctum malim pronomen personalc

eum , auctoritate nostri ms. b. et

Par. a. h. d. Schw.

3. Formula. Vide ad II , de Clem.

i, ..

4- Plato. Platon ms. b. quod et ex

suo vet. cod. adnotavit Juretus ; et sic

alibi constanter vetustissimse nostrac

membr- a. Schw.

5. Aristoteles. Pro Aristoteles

utique cum viro docto ( in Novis

liter. Halensibus) Antisthenes male-

bam ; sed vulgatum constanter tc-

nent libri omnes. Schw. — Error aut

calor scriptionis est. llle Aristoteles

adeo non convixit Socrati, nec vidit

quidem. Nam obiit Socrates primo

an. Olympiadis XCV , ut plerique

omnes tradidcrunt. Atquj Aristote-

les natus est anno primo Olympiadis.

XCIX , quod prseter Laertium, Dio-

nysius, Agellius, Eusebius, et apud

Suidam incertus scriptor : quomodo

ergo in convictu ei fuerit ? Scio Am-

monium in vita Aristotelis tradere de

tribus annis , quos cum Socrate ege-

rit, etquod vigcsimo deinde ad Pla,-

tonem venerit : sed supino errore , et

calculus annorum ipse Ammonii re-

fellit. Just. Lips.

6. In dhersum itura. « Ab eo eninx

proscminatse sunt philosophorum

quasi familiae, et ut ex Apennini ju-

go fluminum , sic ex varus ejus raul-

tiplicibusque sermonibus sapientium

divortia exstilerunt » : ut est apud Ci-

ceronem libro tertio de Oratore.

7. Plus ex moribus. Laudat Li-

psius Xenophont. Memorab. Socrat.

IV , 1 , init. Ruhk.

8. Metrodorus. Atheniensis, dis-

cipulus Epicuri ccleberrimus. Qf.

Baylii Dictionn. histor. et crit. Epi-

cure(D). Ca?terum vide de eo , Her-

marcho et Polyaeno Diogen. Laert.

X , i5 , 32 sq. Ruhk.

9. Hermarchnm. IXecte noster b.

quomodo scribendum hujus viri no—

men jampridem Villoisonus monue-

rat; cui h. 1. paruit Matthise , quum

Hermachum esset vulgatum. Prppius

tamen ad verum jam olim Herma-

cum dederat ed. Rom. Vitiose pror-.

sus Helymacum ms. c. Helimacum

ed. A. Conf. Ep. xxxm. Schw. m.

plus

EPISTOLA VI. 77

num', magnos viros non schola Epicuri , sed contuber-

nium , fecit. Nec in hoc te arcesso tantum, ut proficias ;

sed ut prosis : plurimum enim alter alteri conferemus.

— Interim , quoniam diurnam tibi mercedulam debeo ,

quid me hodie apud Hecatonem delectaverit , dicam.

« Quaeris, inquit, quid profecerim ? Amicus esse 2 mihi. »

Multum profecit3 : nunquam erit solus. Scito ^hunc ami-

cum omnibus esse. Vale.

Hermachum protulitRuhk. Sic, in-

quit , fere codd. omnium auctorum ,

ubi Hermachusmemoratur. Herma—

chum tamen scribcndum esse putat

Villoison. in Anecdot . Graec.Tom. II,

p. 159 , n. ex Antichita di Ercolano

Vol. V, p. 71, tav. 17 et p. 721. Cf.

Harles. ad Fabric. Bibl. Grsec. Vol.

III, p. 604, x, ubi et de Metrodoro

Atheniensi p. 606, et de Polyaeito

p. 609 conferas. Is Hermachus est

Mitylenaeus , qui in schola et dia-

triba Epicuro successit. Hanc eandem

scntentiam de nomine hoc scribendo

protulisse Klotzium in Actis liter.

T. V. p. 367, qui eam ex Protome

Hermarchi in della Antichita 1. c.

probaverat , intellexi e Wagneri nota

ad Alciphron. II, Ep. 11, p. 287 sq.

Ruhi

1. Polyeenum. Alhenodori filium,

Lampsacenurn :ilem inler discipulos:

etsi ante Epicurura obiit ut ex ejus

tcstamenlo coliigas. Lipsius.

3. Amicus esse mihi. Verbum cce~

pi , quod istis vulgo adjiciebatur, ex

glossemate natum esse jam olim

Opsopoeus monuerat suorum codi-

cum auctoritatc , quibus accedunt

nostri&.e. elPar.a. b.d.et ed.Rom.

Miratus sum quidem repertum esse

ld verbum in Gruteri Pal. sec. satis

probato alioquin codice : sed nimi-

rum ceeteris Gruterianis plcrumque

praestat ille codex, aliis vero Vetus—

tioribus , ut nostro a. et b. et Par. b.

aliisque quibus OpsopCens usus erat ,

longe est inferior. Schw.

3. Profecit. Recte noster b. cum

edd. non proficil, ut Par. a. b. Vo-

cem qui vero , quam ante numquam

interserunt nonnulli , ignorant Pari-

sienses cum eodem Arg. b. Schw.

4- Scito hunc, etc. Vulgo , Qui

sibi arnicus est, scito hunc , elc. ubi

percommode adjecta videri poterant

priora ista verba ; sed , debcri illa

raerae conjecturae Murcti , liquido

intelli^itur ex msstorum omniuin ,

cum noitrorum et Parisiensium a.b.d,

tum quotquot vel ab Opsopoeo vel a

Grutero excussi sunt , constante cum

impressis ante Muretum consensu.

Eaderaque verba si in uno suorum

codicura reperisset Pincianus, haud

dubie moniturus fuerat deesse illa

edilioni Erasmi, cujus ad exemplum

ille codices suos exegit. Schiv.