Lingua Latina

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM PRĪMUM CAP. I.

5

10

15

20

25

IMPERIUM RŌMĀNUM

Rōma in Italiā est. Italiā in Eurōpā est. Graecia in Eurōpā est.

Italiā et Graecia in Eurōpā sunt. Hispānia in Eurōpā est. Hispānia et Italiā

et Graecia in Eurōpā sunt.

Aegyptus in Eurōpā nōn est, Aegyptus in Āfricā est. Italiā nōn in

Āfricā est, Italiā in Eurōpā est. Graecia quoque in Eurōpā est. Syria nōn

est in Eurōpā, sed in Asiā. Arabia quoque in Asiā est. Syria et Arabia in

Asiā sunt. Hispānia nōn in Asiā, sed in Eurōpā est. Gallia quoque in

Eurōpā est. Hispānia et Gallia sunt in Eurōpā.

Ubi est Rōma? Rōma in Italiā est. Ubi est Italiā? Italiā in Eurōpā

est. Ubi sunt Gallia et Germānia? Gallia et Germānia in Eurōpā sunt. Ubi

est Aegyptus? Aegyptus nōn in Eurōpā sed in Āfricā est.

Ubi est Nīlus? Nīlus in Āfricā est. Ubi est Rhenus? Rhenus est in

Germānia. Nīlus fluvius est. Rhenus fluvius est. Nīlus et Rhenus fluvii

sunt. Danuvius quoque fluvius est. Tiberis et Rubico fluvii in Italiā sunt.

Nīlus fluvius magnus est. Rubico nōn est fluvius magnus, Rubico

fluvius parvus est. Rhenus nōn est fluvius parvus, sed fluvius magnus.

Nīlus et Rhenus fluvii magni sunt. Nīlus et Rhenus nōn sunt fluvii parvi.

Oceanus Atlanticus est magnus.

Corsica insula est. Italiā insula nōn est. Corsica et Sardinia et

Sicilia insulae sunt. Melita quoque insula est. Sicilia insula magna est.

Melita insula parva est. Britannia nōn insula parva, sed insula magna est.

Sicilia et Sardinia nōn insulae parvae, sed insulae magnae sunt.

Brundisium oppidum est. Tusculum oppidum est. Brundisium et

Tusculum oppida sunt. Sparta et Delphi oppida sunt. Brundisium

oppidum magnum est. Tusculum est oppidum parvum. Delphi quoque

I


30

35

40

45

50

55

opidum parvus est. Tusculum et Delphi nōn oppida magna sed oppida

parva sunt.

Ubi est Sparta? Sparta in Graecia est. Sparta opidum Graecum est.

Sparta et Delphi oppida Graeca sunt. Tusculum nōn oppidum Graecum,

sed oppidum Rōmanum est. Tusculum et Brundisium oppida Rōmana

sunt. Corsica insula Rōmana est. Creta, Cythera, Rhodus, Naxus, Chios,

Lesbos, Euboea insulae graecae sunt. In Graecia multae insulae sunt. In

Italiā et in Graecia sunt multa oppida. In Gallia et in Germānia multi

fluvii sunt. In Āfricā nōn multi fluvii sunt, in Āfricā pauci fluvii sunt. In

Arabia sunt pauca oppida, pauci fluvii. Insulae Graecae nōn paucae, sed

multae sunt.

Num Rōma in Graecia est? Rōma nōn in Graecia, sed in Italiā est.

Num Arabia est in Eurōpā? Nōn in Eurōpā, sed in Asiā est Arabia. Num

Creta oppidum est? Creta oppidum nōn est! Creta insula est. Num

brundisium quoque insula est? Brundisium nōn est insula! Quid est

Brundisium? Brundisium oppidum est, nōn insula. Quid est Eubocea?

Eubocea insula Graeca et. Quid est Rubico? Rubico parvus fluvius est.

Num oceanus Atlanticus parvus est? Nōn parvus, sed magnus est oceanus

Atlanticus!

Num Delphi oppidum Rōmanum est? Delphi nōn oppidum

Rōmanum, sed oppidum Graecum est. Quid est Tusculum? Tusculum

quoque oppidum est, sed Tusculum est oppidum Rōmanum. Num multa

oppida sunt in Arabia? In Arabia nōn multa, sed pauca oppida sunt.

Num imperium Rōmanum in Asiā est? Imperium Rōmanum est in

Eurōpā, in Asiā, in Āfricā. Magnum est imperium Rōmanum!

II


60

65

70

75

80

85

GRAMMATICA LATINA

Litterae et numeri

I numerus est. II numerus est. I et II numeri sunt. III quoque

numerus est. I, II, III numeri Rōmani sunt. II numerus parvus est.

MMMCCCXXXIII numerus magnus est.

a littera est. b littera est. a et b litterae sunt. c quoque littera est. a,

b, c tres (III) litterae sunt. A, B, C litterae magnae sunt. a, b, c litterae

parvae sunt. a littera prima (I) est. b littera secunda (II) est. c littera tertia

(III) est. γ littera Graeca est. g nōn littera Graeca, sed littera Latina est. a,

b, c litterae Latinae sunt. α, β, γ litterae Graecae sunt.

‘Fluvius’ vocabulum Latinum est. ‘Ποταμ⟩ω’ vocabulum

Graecum est. ‘Fluvius’ et ‘insula’ vocabula Latina sunt. ‘Ποταμ⟩ω’ et

‘νησοω’ vocabula Graeca sunt. ‘Nōn’, ‘ubi’, ‘magnus’, ‘Graecus’

vocabula Latina sunt. Capitulum primum parvum est. Capitulum

secundum et capitulum tertium duo (II) capitula magna sunt.

Quid est III? III numerus Rōmanus est. III, II, I numeri Rōmani

sunt. Num III numerus primus est? III nōn numerus primus, sed numerus

tertius est.

Quid est γ? γ littera Graeca est. Num c et d litterae Graecae sunt? c

et d nōn litterae Graecae, sed litterae Latinae sunt.

Quid est ‘νησοω’? ‘Νησοω’ vocabulum Graecum est. Num

‘littera’ et ‘numerus’ vocabula Graeca sunt? ‘Littera’ et ‘numerus’ nōn

vocabula Graeca, sed vocabula Latina sunt. ‘Vocabulum’ quoque

vocabulum Latinum est!

Singularis et pluralis

Nīlus fluvius magnus est.

III


90

95

100

105

110

Nīlus et Rhenus fluvii magni sunt.

‘Fluvius’ singularis est. ‘Fluvii’ pluralis est. Singularis: -us.

Pluralis: -i

Exempla: fluvius fluvii; numerus, numeri; magnus, magni; parvus,

parvi; Rōmanus, Rōmani.

Rubico nōn fluvius magnus, sed fluvius parvus est. Rhenus et

Danuvius nōn fluvii parvi, sed fluvii magni sunt. III numerus Rōmanus

est. I, II, III numeri Rōmani sunt.

Corsica insula magna est.

Corsica et Sardinia insulae magnae sunt.

‘Insula’ singularis est. ‘Insulae’ pluralis est. Singularis: -a.

Pluralis: -ae.

Exempla: insula, insulae; littera, litterae; magna, magnae; parva,

parvae; Graeca, Graecae; Latina, Latinae.

Melita nōn insula magna, sed insula parva est. Sicilia et Sardinia

nōn insulae parvae, sed insulae magnae sunt. γ littera Graeca est, g littera

Latina est. α, β, γ nōn litterae Latinae, sed litterae Graecae sunt.

Brundisium oppidum magnum est.

Brundisium et Sparta oppida magna sunt.

‘Oppidum’ singularis est. ‘Oppida’ pluralis est. Singularis: -um.

Pluralis: -a.

Exempla: oppidum, opida; vocabulum, vocabula; capitulum,

capitula; magnum, magna; parvum, parva; Latinum, Latina; Graecum,

Graeca.

Delphi nōn oppidum parvum est. Sparta et Brundisium nōn oppida

parva, sed oppida magna sunt. ‘Insula’ vocabulum Latinum est, ‘νησοω’

vocabulum Graecum est. ‘Secundus’ et ‘tertus’ nōn vocabula Graeca, sed

vocabula Latina sunt.

IV

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM SECUNDUM CAP. II.

5

10

15

20

25

FAMILIA ROMANA

Iulius vir Romanus est. Aemilia femina Romana est. Marcus puer

Romanus est. Quintus quoque puer Romanus est. Marcus et Quintus non

viri, sed pueri sunt. Iulia puella Romana est.

Num Iulius femina est? Iulius femina non est! Iulius est vir.

Medus quoque vir est. Delia femina est. Num marcus et Quintus puellae

sunt? Marcus et Quintus pueri sunt, non puellae. Iulia parva puella est.

Iulius, Aemilia, Marcus, Quintus, Iulia, Delia Medus-que sunt

familia Romana. Iulius pater est. Aemilia est mater. Iulius pater Marci

est. Iulius pater Quinti est. Iulius pater Iuliae est. Aemilia mater Marci

est. Aemilia mater Iuliae quoque est. Marcus filius Iulii est. Marcus filius

Aemiliae est. Quintus quoque filius Iulii et Aemiliae est. Quintus quoque

filius Iulii et Aemiliae est. Iulia est filia Iulii et Aemiliae.

Quis est Marcus? Marcus puer Romanus est. Quis est Quintus?

Quintus quoque puer Romanus est. Quis est pater Marci et Quinti? Iulius

est pater marci et Quinti. Quae est mater Marci et Quinti? Mater Marci et

Quinti est Aemilia. Quae est Iulia? Iulia puella Romana est. Quae mater

Iluliae est? Aemilia mater Iuliae est. Quis pater Iuliae est? Iulius pater

Iluliae est. Iulia filia Iulii est. Qui sunt filii Iulii? Filii Iulii sunt Marcus et

Quintus.

Marcus, Quintus Iulia-que sunt tres liberi. Liberi sunt filii filiae-

que. Marcus, Quintus Iulia-que sunt liberi Iulii et Aemiliae. In familia

Ilulii sunt duo filii et una filia. In familia Iulii sunt tres liberi.

Num Medus filius Iulii est? Medus filius Iulii non est, Medus

servus Iulii est. Iulius dominus medi est. Iulius dominus servi est. Davus

quoque servus est. Medus et Davus duo servi sunt. Iulius dominus Medi

I


30

35

40

45

50

55

et Davi est. Iulius dominus servorum est. Iulius non est pater servorum.

Iulius pater Marci et Quinti est. Iulius pater puerorum est.

Num Delia filia Aemiliae est? Delia filia Aemiliae non est, Delia

est ancilla Aemiliae. Aemilia domina Deliae est. Aemilia domina ancillae

est. Syra quoque ancilla est. Delia et Syra duae ancillae sunt. Aemilia

domina ancillarum est. Aemilia non est mater ancillarum. Aemilia mater

Iuliae est. Qui sunt Medus et Davus? Medus et Davus servi sunt. Quae

sunt Delia et Syra? Delia et Syra sunt ancillae. Servi et ancillae liberi non

sunt.

Quot liberi in familia sunt? In familia sunt tres liberi. Quot filii et

quot filiae? Duo filii et una filia. Quot servi sunt in familia? In familia

Ilulii sunt centum servi. In familia multi servi, pauci liberi sunt. Iulius

dominus multorum servorum est.

‘Duo’ et ‘tres’ numeri sunt. ‘Centum’ quoque numerus est.

Numerus servorum est centum. Numerus liberorum est tres. Numerus

filiorum est duo. Num numerus filiarum duae est? Numerus filiarum non

est duae, sed una. Centum numerus magnus est. Unus, duo, tres numeri

parvi sunt. Numerus servorum magnus est. Numerus liberorum parvus

est. In familia magnus numerus servorum, parvus numerus liberorum est.

Medus servus Graecus est. Delia est ancilla Graeca. Iulius est

dominus servi Graeci. Aemilia domina ancillae Graecae est. In familia

Iulii multi servi Graeci sunt. In familia Iulii multi servi Graeci sunt. In

familia magnus numerus servorum Graecorum est. Magnus numerus

servorum Graeci sunt. Magnus numerus ancillarum Graecae sunt. Multi

servorum sunt Graeci multae-que ancillarum sunt Graecae.

Num Aemilia femina Graeca est? Aemilia non femina Graeca, sed

Romana est. Num Iulius vir Graecus est? Iulius non vir Graecus, sed

Romanus est. Viri Romae non Graeci, sed Romani sunt.

II


60

65

70

75

80

85

Sparta oppidum Graecum est. Viri Spartae Graeci sunt. Viri oppidi

sunt Graeci. In Graecia magnus numerus oppidorum est. Viri oppidorum

Graecorum sunt Graeci. In Gallia et in Germania magnus numerus

fluviorum est. Fluvii Galliae et Germaniae magni sunt. Num fluvii

Africae magni magni sunt? In Africa unus fluvius magnus est: Nilus.

Ceteri fluvii Africae parvi sunt. Num insulae Graecae magnae sunt?

Creta et Eubocea duae insulae magnae sunt, ceterae insulae Graecae sunt

parvae. Brundisium et Sparta et Delphi tria oppida sunt.

Quot sun liberi Iulii? Liberi Ilulii sunt tres. Quot filiae? In familia

Iulii una filia est, ceteri liberi sun filii.

Quis est Cornelius? Cornelius vir Romanus est. Qui sunt Iulius et

Cornelius? Iulius et Cornelius duo viri Romani sunt. Num Cornelius

pater Marci est? Cornelius pater Marci non est. Marcus filius Iulii est.

Cornelius: “Quis est Marcus?”

Iulius: “Marcus filius meus est.”

Cornelius: “Num Medus quoque filius tuus est?”

Iulius: “Medus filius meus non est! Filii mei parvi pueri sunt.”

Cornelius: “Quis est Medus?”

Iulius: “Medus servus meus est. Medus et Davus servi mei sunt.

Filii mei sunt Marcus et Quintus.”

Cornelius: “Num Delia filia tua est?”

Iulius: “Delia filia mea non est! Filia mea puella parva est.”

Cornelius: “Quae est Delia?”

Iulius: “Delia ancilla mea est. Delia et Syra ancillae meae sunt.

Filia mea est Iulia.”

Cornelius: “Familia tua non parva est! Quot sunt servi tui?”

Iulius. “Servi mei sunt centum. In familia mea centum servi sunt.

Familia mea magna est.”

III


90

95

100

105

110

Cornelius: “Centum servi! Magnus est numerus servorum

tuorum!”

GRAMMATICA LATINA

Masculinum, femeninum, neutrum. (Masculinum, femeninum et

neutrum. Masculinum, femeninum, neutrum-que.)

‘Servus’ vocabulum masculinum est.

‘Ancilla’ vocabulum femeninum est.

‘Oppidum’ vocabulum neutrum est.

Exempla: ‘Servus’, ‘dominus’, puer’, ‘vir’, ‘fluvius’, ‘oceanus’,

‘numerus’ vocabula masculina sunt. Masculinum: -us (-r).

‘Ancilla’, ‘domina’, ‘filia’, ‘puella’, ‘insula’, ‘littera’, ‘familia’

vocabulua femenina sunt. Femeninum: -a.

‘Opiidum’, ‘imperium’, ‘vocabulum’, ‘capitulum’, ‘exemplum’,

‘pensum’ vocabula neutra sunt. Neutrum: -um.

Genitivus.

Masculinum: Davus servus est. Iulius dominus servi (Davi) est.

Davus et Medus servi sunt. Iulius dominus servorum (Davi et

Medi) est.

‘Servi’ genituvus est. ‘Servorum’ quoque genetivus est. ‘Servi’

genituvis singularis est. ‘Servorum’ genitivus pluralis est. Genitivus

singularis: -i. Genitivus pluralis: -orum.

Exempla: Marci, Quinti, Ilulii, Medi, Davi, servi, servorum,

Graeci, Graecorum, puerorum, filiorum, liberorum, fluviorum.

Iulius pater Marci et Quinti est. Iulius pater puerorum est. Iulius

dominus Medi et Davi est. Medus servus Graecus est. Iulius dominus

servi Graeci est. Numerus servorum Graecorum magnus est. Marcus

IV


115

120

125

130

135

filius est. Numerus filiorum est duo. Numerus liberorum est tres. In

Gallia magnus numerus fluviorum est.

Femeninum: Syra ancilla est. Aemilia domina ancillae (Syrae) est.

Syra et Delia ancillae sunt. Aemilia domina ancillarum (Syrae et

Deliae) est.

‘Ancillae’ genitivus singularis est. ‘Ancillarum’ genitivus pluralis

est. Genitivus singularis: -ae. Genitivus pluralis: -arum.

Exempla: Iuliae, Aemiliae, Deliae, Syrae, ancillae, ancillarum,

filiarum, insularum, Graecae, Graecarum.

Aemilia mater Iuliae est. Aemilia domina Delia et Syrae est. Delia

ancilla Graeca est. Aemilia domina ancillae Graecae est. Iulia filia

Aemiliae est. Numerus filiarum non est duae, sed una. Numerus

insularim Graecarum magnus est.

Neutrum: Sparta oppidum Graecum est. Viri opiidi (Spartae) sunt

Graeci.

Numerus oppidorum Graecorum magnus est.

‘Oppidi’ genitivus singularis est. ‘Oppidorum’ genitivus pluralis

est. Genitivus singularis: -i. Genitivus pluralis: -orum.

Exempla: oppidi, oppidorum, Graecorum, capituli, secundi,

vocabulorum, exemplorum.

Viri oppidorum Graecorum sunt Graeci. Capitulum secundum

magnum est. Vocabula capituli secundi-multa sunt. Numerus

vocabulorum magnus est. Numerus exemplorum non est magnus!

V

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM CAP. III.

5

10

15

20

25

30

PUER IMPROBUS

SCAENA PRIMA

PERSONAE:

Iulia: puella

Marcus, Quintus: Pueri.

Iulia cantat: “♪♫ I know it’s only Rock’n’roll but I like it ♪♫♪”

Iulia laeta est.

Marcus: “St!” Marcus laetus non est.

Iulia cantat: “♪♫ I know it’s only Rock’n’roll but I like it, I like it,

yes I do!!! ♪♫♪, Yeah!!!”

Marcus, Iuliam pulsat.

Iam Iulia non cantat, sed ululat: “Buaaaa buaaaa ;”

Marcus ridet: “Hehehehe ☺”

Quintus Marcum videt, sed Marcus Quintum non videt.

Quintus: “Quid? Marcus puellam pulsat? et Marcus ridet!”

Quintus iratus est. Quintus Marcum pulsat. Iam Marcus non ridet.

Marcus iratus Quintum pulsat.

Iulia Aemiliam vocat: “Mater! Mater! Marcus Quintum pulsat!”

Marcus: “St!” Marcus Iuliam pulsat.

Iulia Aemiliam vocat: “Mater! Mater! Marcus me pulsat!”

Aemilia venit.

SCAENA SECUNDA

PERSONAE:

Aemilia: Mater

Iulia: filia aemiliae

I


35

40

45

50

55

Marcus, Quintus: filii aemiliae.

Aemilia iterrogat: “Quis me vocat?”

Quintus respondet: “Iulia te vocat”

Aemilia Quintum interrogat: “Cur Iulia ululat?”

Quintus respondet: “Iulia ululat, quia Marcus eam pulsat.”

Aemilia: “Quid? Puer parvam puellam pulsat? Fu! Cur Iuliam

pulsat?”

Quintus: “Marcus Iuliam pulsat, quia Iulia cantat.”

Aemilia: “O, Iulia, mea parva filia! Marcus puer probus non est.

Marcus puer improbus est!”

Quintus: “Iulia puella proba est.”

Aemilia Quintum interrogat: “Ubi est Iulius? Cur Iulius non

venit?”

Marcus respondet: “Pater dormit”

Quintus: “Mater non te, sed me interrogat!”

Aemilia: “St, Pueri! Ubi est pater?” Aemilia Ilulium non videt.

Quintus respondet: “Pater non hic est, sed Marcus hic est”

Quintus Iulium vocat: “Pater! Pater!”

Iulius Quintum non audit ne-que venit. Cur Iulius Quintum non

audit? Iulium non eum audit, quia Iulius dormit.

Marcus: “He, he! Pater non venit. Pater dormit ne-que te audit.”

Aemilia: “Fu, puer!” Aemilia irata est. Aemilia puerum pulsat:

paf-paf-crash-boom-toing-bang!!!

Marcum ululat. Iulius Marcum audit, Iam Iulius non dormit.

SCAENA TERTIA

PERSONAE:

Iulius: Pater

II


60

65

70

75

80

85

Aemilia: Mater

Iulia, Marcus, Quintus: liberi Iulii et Aemiliae

Quintus: “Pater venit”

Aemilia Quintum non audit, quia Marcus ululat.

Iulius Quintum videt eum-que interrogat: “Cur Marcus ululat?”

Quintus respondet: “Marcus ululat, quia mater eum pulsat”

Iulius Quintum interrogat: “Sed cur mater Marcum pulsat?”

Quintus respondet: “Mater Marcum pulsat, quia Marcum puer

improbus est. Marcus parvam puellam pulsat”

Iulia: “Mater! Pater hic est.” Aemilia Iulium videt.

Aemilia: “Filius tuus Marcus improbus est!”

Iulius: “Fu, puer! Puer probus parvam puellam non pulsat!”

Iulius iratus puerum improbum pulsat: paf-paf-crash-boom-toing-

bang!!!

Marcus ululat. Quintus ridet.

Quintus laetus est, Iulia laeta non est ne-que ridet. Cur Iulia laeta

non est? Iulia laeta non est, quia Marcus ululat. Iulia puella proba est!

Quae cantat? Iulia cantat. Puella, quae cantat, est Iulia. Iulia, quae

cantat, parva puella est. Quia Iuliam pulsat? Marcus Iuliam pulsat. Puer,

qui Iuliam pulsat, est Marcus. Marcus, qui Iuliam pulsat, puer improbus

est.

Num Iulia Marcum pulsat? Iulia eum non pulsat. Iulia ululat et

Aemiliam vocat. Quam Iulia vocat? Iulia Aemiliam vocat. Iulia, quam

Marcus pulsat, filia Aemiliae est.

Num Aemilia Quintum pulsat? Quintum Aemilia non pulsat.

Quem Aemilia pulsat? Aemilia Marcum pulsat. Puer, quem Aemilia

pulsat, est Marcus. Marcus, quem Aemilia pulsat, puer improbus est.

III


90

95

100

105

110

115

Quem Quintus vocat? Quintus Iulium vocat. Iulius, quem Quintus

vocat, pater liberorum est. Num Iulius Quintum audit? Iulius eum non

audit, quia Iulius dormit. Quem audit Iulius? Iulius Marcum audit. Puer,

quem Iulius audit, est Marcus. Iulius venit et Marcum, puerum

improbum, pulsat. Marcus ululat. Quintus ridet. Puer, qui ululat, est

Marcus. Puer, qui ridet, est Quintus.

Puella, quae cantat, laeta est. Puella, quae ululat, laeta non est.

Puer, qui parvam puellam pulsat, improbus est!

GRAMMATICA LATINA

Nominativus et accusativus

Masculinum:

Marcus ridet. Quintus Marcum pulsat.

Marcus Quintum pulsat. Quintus ululat.

‘Marcus’ nominativus est. ‘Marcum’ accusativus est. ‘Quintus’

nominativus est. ‘Quintum’ accusativus est. Nominativus: -us.

Accusativus: -um.

Exempla: Marcus, Marcum; Quintus, Quintum; Iulius, Iulium;

puer, puerum; improbus, improbum; eum.

Femeninum:

Iulia cantat. Marcus Iuliam pulsat.

Iulia Aemiliam vocat. Aemilia venit.

‘Iulia’ nominativus est. ‘Iuliam’ accusativus est. ‘Aemiliam’

accusativus est. ‘Aemilia’ nominativus est. Nominativus: -a. Accusativus:

-am.

Exempla: Iulia, Iuliam; Aemilia, Aemiliam; puella, puellam;

parva, parvam; eam.

IV


120

125

130

135

140

Verbum.

Iulia cantat. Marcus ridet. Aemilia venit.

‘Cantat’ verbum est. ‘cantat’, ‘ridet’, ‘venit’ tria verba sunt.

Exempla: cantat, pulsat, ululat, vocat, interrogat (-at); ridet, videt,

respondet (-et); venit, audit, dormit (-it).

NOMINATIVUS: ACCUSATIVUM: VERBUM:

Marcus Iuliam pulsat.

Quintus Marcum videt.

“Marcus puellam pulsat?”

Quintus Marcum pulsat.

Marcus Quintum pulsat.

Iulia Aemiliam vocat.

Aemilia venit.

Aemilia Quintum interrogat:

“Quis me vocat?”

Quintus respondet:

“Iulia te vocat.

Marcus eam pulsat.”

Aemilia puerum pulsat.

Marcus ululat.

Iulius eum audit.

Iulius venit.

“Puer probus parvam puellam non pulsat.

Iulius puerum improbum pulsat.

V

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM CAP. IV.

5

10

15

20

25

DOMINUS ET SERVI

SCAENA PRIMA

PERSONAE:

Iulius: dominus.

Aemilia: domina.

Medus: servus Iulii

Crumena Iulii magna est. Iulius crumenam magnam habet. In

crumena Iulii pecunia est. Iulius pecuniam in crumena habet. In crumena

Iulii multi nummi sunt.

Aemila Iulium interrogat: “Quot nummi in crumena tua sunt?”

Iulius respondet: “In crumena mea centum nummi sunt.”

Iulius pecuniam numerat: “Unus, duo, tres, quattuor, quinque, sex,

septem, octo, novem, decem. Quid? Decem tantum?”

Iulius rursus pecuniam numerat: “Unus, duo, tres, quattuor,

quinque, sex, septem, octo, novem, decem.” Numerus numorum non est

centum, sed decem tantum. In crumena Iulii non multi, sed pauci nummi

sunt.

Iulius: “Quid? In crumena mea non centum, sed tantum decem

nummi sunt! Ubi sunt ceteri nummi? Ubi sunt servi mei?”

Medus: “Servus tuus Medus hic est.”

Iulius servum suum Medum videt, Davum non videt. Medus ad-

est. Davus non ad-est, Davus ab-est, Iulius et Aemilia et Medus ad-sunt.

Davus ceteri-que servi ab-sunt.

Iulius: “Quid? Unus servus tantum ad-est! Ubi est Davus? Davum

voca!”

I


30

35

40

45

50

55

Medus Davum vocat: “Dave!” sed Davus Medum non audit ne-

que venit.

Medus rursus Davus vocat: “Dave! Veni!”

Davus venit. Iam duo servi ad-sunt.

SCAENA SECUNDA

PERSONAE:

Iulius: dominus.

Aemilia: domina.

Medus, Davus: servi Iulii.

Davus, qui dominum suum non videt, Medum interrogat: “Quid

est, Mede?”

Medus: “St! Dominus hic est. Saluta dominum!”

Servus dominum salutat: “Salve, domine!”

Dominus servum salutat: “Salve, serve!”

Davus: “Quid est, magne domine?”

Iulius: “St! Tace, serve! Tace et audit!”

Servus tacet

Iulius: “In crumena mea sunt decem tantum nummi. Ubi sunt

ceteri nummi mei?”

Servus non respondet, servus tacet.

Aemilia: “Responde serve! Dominus te interrogat!”

Davus respondet: “Pecunia tua hic non est. Iterroga Medum!”

Iulius Medum interrogat: “Ubi sunt nummi mei, Mede?

Medus nullum verbum respondet, Medus tacet.

Iulius rursus eum interrogat: “Ubi est pecunia mea? Responde,

serve!”

II


60

65

70

75

80

85

Medus Davum accusat: “Pecunia tua in crumena Davi est. Davus

pecuniam tuam habet”

Aemilia: “Audi, Dave: Medus te accusat!”

Davus: “Quem Medus accusat? Me?”

Iulius: “Tace, Mede! Servus, qui servum accusat, improbus est!”

Iulius Davum non accusat, sed interrogat: “Num pecunia mea in

crumena tua est, Dave?”

Davus: “Non est pecunia tua in crumena mea!”

Iulius: “Ubi est crumena tua?”

Davus “Crumena mea hic est. Ecce crumena mea”

Iulius: “Crumena un mensa pone!”

Davus crumenam in mensa ponit. Iam crumena Davi in mensa est.

Iulius baculum suum in mensa ponit.

Davus: “Vide, domine: in crumena mea pecuna non est”

Iulius nullam pecuniam in crumena videt. In crumena Davi nulli

nummi sunt. Crumena eius vacua est. Davus pecuniam domini non habet.

Iulius: “O! Servus meus pecuniam meam non habet. Davus bonus

servus est. Ecce nummus tuus, Dave!”

Iulius unum nummum in crumena Davi ponit. Iam crumena Davi

vacua non est: in crumena eius unus nummus est. Davus laetus est.

Iulius: “Sume crumenam tuam et discede, bone serve!”

Davus crumena suam sumit et discedit.

Medus baculum, quod in mensa est, videt. Medus quoque

disquedit! Cur Medus discedit? Medus discedit? Medus discedit, quia is

pecuana domini habet! Davus et Medus ab-sunt.

SCAENA TERTIA

PERSONAE:

Iulius: dominus.

III


90

95

100

105

110

Aemilia: domina.

Iulius: “Davus bonus servus est. Is pecuniam meam non habet...

Sed ubi est pecunia mea, Mede? Quis pecunuam meam habet?”

Medus non respondet.

Iulius: “Ubi est Medus? Cur non respondet?”

Aemilia: “Medus non respondet, quia ab-est. Nullus servus ad-est”

Iulius Medum vocat: “Mede! Veni!” sed Medus, qui ab-est, eum

non audit.

Iulius rursus vocat: “Mede!!! Veni, improbe serve!” Medus non

venit.

Iulius: “Cur Medus non venit?”

Aemilia: “Medus non venit, quia is pecuniam tuam habet!

Crumena eius vacua non est!” Aemilia ridet. Iulius iratus est – is non

ridet!

Iulius: “Ubi est baculum meum?” Iulius baculum, quod in mensa

est, non videt.

Aemilia: “Ecce baculum in mensa”

Iulius baculum suus sumit et discedit.

GRAMMATICA LATINA

Vocativus.

Medus Davum vocat: “Dave!”

‘Dave’ vocativus est. Vocativus: -e (nominativus: -us)

Exempla: Mede, Dave, domine, serve, magne, bone.

IV


115

120

125

130

135

Servus: “Salve domine!” Dominus: “Salve, serve!” Davus: “Quid

est, magne domine?” Iulius: “Tace, serve!” Iulius: “Ecce nummus tuus,

Dave. Discede bone serve!” Iulius Medum vocat: “Mede!”

Imperativus.

Dominus: “Voca Davum!” Servus Devum vocat.

Dominus: “Tace et audit!” Servus tacet et audit.

Dominus: “Discede, serve!” Servus discedit.

Dominus imperat. Servus paret.

‘voca’, ‘tace’, ‘discede’, ‘audi’ imperativi sunt. Imperativus: -ā, -e,

-i.

Exempla: 1. –a: voca, saluta, interroga. 2. –e tace. Responde, vide,

pone, sume, discede. 4. –i: veni, audi, dormi.

Iulius imperat: “Voca Davum!” Medus Davum vocat. Medus:

“Saluta dominum!” Davus dominum salutat. Davus: “Interroga Medum!”

Iulius Medum interrogat.

Iulius imperat: “Tace, serve!” Servus tacet. Iulius: “Responde,

serve!” Servus respondet. Davus: “Vide domine!” Iulius videt. Iulius

imperat: “Pone crumenam in mensa!” Davus crumenam in mensa ponit.

Iulius: “Sume crumenam et discede!” Davus crumenam sumit et discedit.

Iulius imperat: “Tace et audi, serve!” Davus tacet et audit. Iulius:

“Mede! Veni!” Medus non venit. Iulius imperat. Davus paret. Medus non

paret.

V

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.

5

10

15

20

25

VILLA ET HORTUS

Ecce villa et hortus Iulii. Villa eius magna est, et magnus est

hortus eius. Villa Iulii in Italia est. In Italia multae villae multi-que horti

sunt. Italia hortus Europeae est!

Iulius in magna villa habitat. Iulius et Aemilia in magna villa

habitant. Marcus et Quintus filii et Iulia filia in villa habitant. Iulius et

Aemilia duos filios habent. Iulius et Aemilia non duas filias, sed unam

filiam habent.

In villa servi et ancillae habitant. Iulius multos servos habet. Iulius

dominus eorum est. Aemilia multas ancillas habet. Aemilia domina

earum est. Iulius magnam familiam habet.

Iulius in villa habitat cum familia sua. Iulius et Aemilia in villa

habitant cum Marco et Quinto et Iulia. Iulius et Aemilia in villa habitant

cum liberis et servis et ancillis.

Villa Iulii in magno horto est. In Italia multae villiae cum magnis

hortis sunt. In hortis Italiae rosae et lilia sunt. Iulius multas rosas et multa

lilia in horto suo habet. Rosae lilia-que pulchra sunt. Hortus Iulii pulcher

est. In eo sunt multae rosae multa-que lilia.

Aemilia femina pulchra est. Syra femina pulchra non est, quia ea

nasum magnum habet. Femina, quae nasum magnum habet, pulchra non

est. Nasus Syrae non pulcher, sed foedus est. Num Iulius vir Syrae est?

Iulius vir Syrae non est, is vir Aemiliae est. Iulius Aemiliam amat.

Aemilia Iulium amat. Cur Iulius Aemiliam amat? Iulium Aemiliam amat,

quia ea femina pulchra et bona est. Viri feminas pulchras amant. Iulius et

Aemilia liberos suos amant, liberi Iulium et Aemiliam amant.

I


30

35

40

45

50

55

Num Iulius solus in villa habitat? Iulius non solus, sed cum

Aemilia et cum magna familia in villa habitat. Multi servi cum eo

habitant.

In villa Iulii ostium magnum et ostium parvum est. In villa eius

duo ostia et multae fenestrae sunt. Fenestrae villarum Romanarum parvae

sunt.

Villa Iulii magna est. In ea atrium magnum est. In atrio impluvium

est. Quid est in impluvio? In eo aqua est. In oceano Atlantico quoque

aqua est et in fluvius Nilo et Rheno et Danuvio. In atrio nullae fenestrae

sunt.

In villa Iulii peristylum est. Id est magnum et pulchrum.

‘Peristylum’ vocabulum Graecum est. In villis Graecis peristyla magna et

pulchra sunt.

In villa Iulii multa cubicula sunt. Quintus in cubiculo parvo

dormit. Cubiculum magnum non est ne-que fenestra eius magna est. Num

cubiculum Marci magnum est? Id quoque parvum est. Iulius et Aemilia

non in cubiculo parvo dormiunt, cubiculum eorum magnum est. Ubi servi

dormiunt? Ii quoque un cubiculis dormiunt. Num cubicula eorum magna

sunt? Ea non magna, sed parva sunt. Ancillae quoque in cubiculis

dormiunt, ne-que eae in cubiculis magnis dormiunt: cubicula earum parva

sunt. Fenestrae cubiculorum magnae non sunt, fenestrae eorum parvae

sunt.

Aemilia in peristylo est. Num Aemilia sola est? Ea sola non est,

liberi cum ea in peristylo sunt. Num Iulius in villa est? Is in villa non est

ne-que in horto. Ubi est Iulius? Iulius in oppido Tusculo est. Num

Tusculum oppidum magnum est? Id non oppidum magnum, sed parvum

est.

II


60

65

70

75

80

Aemilia cum Marco, Quinto Iulia-que in peristylo est. Iulia multas

rosas pulchras in horto videt et ab Aemilia discedit. Iam ea cum Aemilia

non est. Aemilia eam non videt. Iulia in horto est.

Aemilia: “Marce et Quinte! Iuliam vocate!”

Marcus et Quintus vocant: “Iulia! Veni!” sed Iulia eos non audit,

ne-que venit.

Iuliam pueros vocat: “Marce et Quinte! Venite! Hic multae rosae

sunt.”

Marcus et Quintus Iuliam audiunt, ne-que ii ab Aemilia discedunt.

Iulia ex horto venit cum quinque rosis pulchris. Cur Iulia lilia non habet?

Iulia rosas tantum, nulla lilia habet, quia ea rosas amat, lilia non amat.

Iulia: “Vide, mater! Videte, Marce et Quinte! Videre rosas meas!”

Iulia laeta est.

Aemilia: “Ecce puella pulchra, quae cum rosis pulchras venit!”

Marcus: “Rosae pulchrae sunt, sed puella pulchra non est!”

Iulia: “Audite, Marce et Quinte!”

Marcus: “Mater nasum tuum foedum non videt!”

Marcus et Quintus rident: “Güaja.”

Iulia ululat et cum una rosa ab iis discedit.

Aemila: “Tacete, pueri improbi! Nasus Iuliae foedus non est!

Disquedite ex peristylo! Sumite ceteras rosas eas-que in aqua ponite!”

Marcus et Quintus ceteras quattuor rosas summunt et cum iis

discedunt. Pueri ex impluvio aquam smunt rosas-que in aqua ponunt.

Aemilia iam sola in peristylo est, nulli liberi cum ea sunt. Marcus

et Quintus in atrio sunt, sed Iulia cum iis non est. Ubi est Iulia? Ea in

cubiculo suo est.

III


85

90

95

100

105

110

GRAMMATICA LATINA

Accusativus.

Masculinum:

Iulius non unum filium, sed duos filios habet.

‘Filium’ accusativus singularis est (vide cap. III). ‘Filios’

accusativus pluralis est. Accusativus singularis: -um (nominativus: -us).

Accusativus pluralis: -os (nominativus: -i)

Exempla: filium, filios; liberos; servum, servos; puerum, pueros;

suum, suos; eum, eos; multos.

Iulius liberos suos amat. Iulius multos servos habet. Iulia pueros

vocat. Iulia eos non videt.

Femeninum:

Iulius non duas filias, sed unam filiam habet.

‘Filiam’ accusativus singularis est (vide cap. III). ‘Filias’

accisativus pluralis est. Accusativus singularis: -am (nominativus: -a).

Accusativus pluralis: -as (nominativus: -ae)

Exempla: filiam, filias; feminam, feminas; ancillam, ancillas;

rosam, rosas; pulchram, pulchras; eam, eas; multas; duas; ceteras.

Iulius feminas pulchram amat. Viri feminas pulchras amant.

Aemilia non unam ancillam, sed multas ancillas habet. Iulia unam rosam

sumit. Aemilia: “Pueri! Sumire ceteras rosas eas-que in aqua ponite!”

Neutrum:

Villa non unum cubiculum, sed multa cubicula habet.

‘Cubiculum’ accusativus singularis est. ‘Cubicula’ accusativus

pluralis est. Accusativus singularis: -um (= nominativus). Accusativus

pluralis: -a (= nominativus).

IV


115

120

125

130

135

140

Exempla: cubiculum, cubicula; ostium, ostia; lilium, lilia.

Villa non unum ostium, sed duo ostia habet. Iulia nullum lilium

habet, quia ea lilia non amat.

Ablativus:

Masculinum:

In horto Iulii. In hortis Italiae.

‘Horto’ ablativus singularis est. ‘Hortis’ ablativus pluralis est.

Ablativus singularis: -o (nominativus: -us). Ablativus pluralis: -is

(nominativus: -i)

Femeninum:

In villia Iulii. In villis Graecis.

‘Villa’ ablativus singularis est. ‘Villis’ ablativus pluralis est.

Ablativus singularis: -a (nominativus: -a). Ablativus pluralis: -is

(nominativus: -ae).

Neutrum:

In cubiculo parvo. In cubiculis parvis.

‘Cubiculo’ ablativus singularis est. ‘Cubiculis’ ablativus pluralis

est. Ablativus singularis: -o (nominativus: -um). Ablativus pluralis: -is

(nominativus: -a)

Exempla:

In: in horto, in villa, in oppido; in hortis, in villis, in oppidis.

Ex: ex horto, ex villa, ex oppido; ex hortis, ex villis, ex oppidis.

Cum: cum servo, cum ancilla, cum lilio; cum servis, com ancillis,

cum liliis.

V


145

150

155

160

165

170

Ab: ab eo (puero), ab ea (puella), ab oppido; ab iis (pueris), ab iis

(puellis), ab oppidis.

‘In’, ‘ex’, ‘cum’, ‘ab’ cum ablativo!

Verbum.

Iulius in villa habitat. Iulius et Aemilia in villa habitant.

‘Habitat’ singularis est. ‘Habitant’ pluralis est. Singularis: -t.

Pluralis: -nt.

Exempla:

1. -at, -ant: puella cantat, ululat, vocat; puellae cantant, ululant,

vocant.

2. -et, -ent: puer ridet, videt, tacet; pueri rident, vident, tacent.

3. -it, -unt: Iulia discedit, sumit, ponit; pueri discedunt, sumunt,

ponunt.

4. -it, -iunt: Iulius dormit, audit, venit; servi dormiunt, audiunt,

veniunt.

Singularis: -at, -et, -it, -it.

Pluralis: -ant, -ent, -unt, -iunt-

Imperativus:

Davum voca serve! Iluliam vocate, pueri!

‘Voca’ imperativus singularis est (vide cap. IV.). ‘Vocate’

imperativus pluralis est. Imperativus pluralis: -te.

Exempla:

1. -a, -ate: Iuliam voca, serve! Vocate eam, pueri!

2. -e, -ete: Vide, mater! Videte, Marce et Quinte!

3. -e, -ite: Discede, serve! Discedite, pueri!

VI

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V. 4. -i, -ite: Iulia! Veni! Marce et Quinte! Venite!

Singularis: -a, -e, -e, -i.

Pluralis: -ate, ete, -ite, -ite.

VII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM CAP. VI.

5

10

15

20

25

VIA LATINA

In Italia multae et magnae viae sunt: via Appia, via Latina, via

Flaminia, via Aurelia. Ubi est via Appia? Via Appia est inter Romam et

Brundisium. Via Latina est inter Romam et Capuam. Via Flaminia est

inter Romam et Arminium. Via Aurelia est inter Romam et Genuam.

Brundisium, Capua, Arminium, Genua magna oppida sunt. Ostia quoque

magnum oppidum est. Ubi est Ostia? Ostia prope Romam est. Tusculum

quoque prope Romam est. Num Brundisium prope Romam est? Id non

est prope Romam: via Appia longa est. Via Latina non tam longa est

quam via Appia. Fluvius Rubico non tam longus est quam fluvius

Tiberis.

Villa Iulii prope Tusculum est. Ab oppido Tusculo ad villam Iulii

via parva est. Ecce Iulius et quattuor servi in via. Iulius ab oppido

Tusculo ad villiam suam it. Dominus et quattuor servi ab oppido ad

villam eunt. Iulius in sella est. Duo servi sellam domini portant. Servi,

qui sellam portant, sunt Ursus et Davus. Iulius non in via ambulat, servi

eum portant. Syrus et Leander ambulant. Syrus saccum portat, et Leander

quoque saccum portat. Syrus et Leander duos saccos in umeris portant.

Sacci, quos Syrus et Leander portant, magni sunt, sed saccus, quem Syrus

portat, non tam magnus est quam saccus Leandri. Quattuor servi

dominum et duos saccos ab oppido ad villam portant.

Iullius in sella inter Ursum et Davum est. Ursus est ante Iulium,

Davus post eum est. Num Syrus et Leander ante sellam ambulat? Ii non

ante sellam, sed post sellam ambulat. Num Iulius a villa venit? Iulius non

I


30

35

40

45

50

aI villa venit. Unde Iulius venit? Iulius ab oppido venit. Quo Iulius it?

Iulius ad villam it. Post eum Tusculum est, ante eum est villa.

Iulius solus non est: nam quattuor servi apud eum sunt. Medus

apud dominum non est, nam is nummos domini habet. Nummi, quos

Medus in crumena sua habet, Iulii sunt. Medus dominum suum non amat.

Medus Iulium timet, nam Iulius iratus est baculum-que longum habet.

Medus baculum domini timet. Itaque Medus apud dominum non est.

Medus servus malus est: itaque Iulius eum non amat. Davus autem servus

bonus est, ne-que is Medum amat. Davus amicus Medi non est, nam

servus bonus et servus malus non amici, sed inimici sunt. Medus

inimicus Davi est. Ursus autem amicus Davi est. Ursus et Davus amici

sunt.

Medus apud dominum suum non est. Est-ne Medus in oppido

Tusculo? Medus TusculiII non est. Est-ne Romae? Medus Romae non est.

Medus in via Latina inter Romam et Tusculum est. Ambulat-ne Medus?

Medus ambulat: nulli servi eum portant.Unde venit Medus? Medus

Tusculo venit, ne-que is ad villam Iulii ambulat. Quo ambulat Medus?

Medus Romam ambulat. Tusculum post eum est, ante eum est Roma.

Medus Tusculo Romam it.

Cornelius quoque in via Latina est inter Romam et Tusculum.

Unde venit Cornelius? Is non Tusculo, sed Roma venit. Quo it Cornelius?

Cornelius non Romam, sed Tusculum it. Roma post eum, ante eum

Tusculum est. Cornelius in equo est. Equus, qui Cornelius venit, pulcher

est.

Iulius et Cornelius ad villas suas eunt. Villa, ubi Iulius habitat,

prope Tusculum est. Iulium prope Tusculum habitat. Ubi est villa

I a = ab / “ab” ante a, e, i, o, u, h. “a” ante ceteras litteras. II Aliquid (in accusativus) = “in aliquid”.

II


55

60

65

70

75

80

Cornelii? Villa eius Tusculi est. Cornelius Tusculi habitat. Tusculum, ubi

Cornelius habitat, oppidum pulchrum est.

Iam Iulius prope villam suam est. Servi, qui sellam portant, fessi

sunt. Iulius autem fessus non est, nam is non ambulat. Iulius ab Urso et

Davo portatur; itaque is fessus non est. Syrus et Leander fessi sunt, nam

ii duos magnos saccos umeris portant, ne-que vacui sunt sacci! Sacci, qui

a Syro et Leandro portantur, magni sunt; sed saccus, quem Syrus portat,

non tam magnus est quam saccus, qui a Leandro portatur. Itaque Syrus

non tam fessus est quam leander. Cornelius-ne fessus est? Cornelius

fessus non est, nam is equoIII vehitur. Iulius sella vehitur. Servi ambulant,

domini vehuntur. Medus ambulat, nam is servus est ne-que equum habet.

Medus autem fessus non est.

Iulius et Cornelius prope villas suas sunt. Medus autem prope

Romam est. Medus ad villam Iulii non est, nam Medus dominum suum

timet. Dominus a servo malo timetur. Servus malus a domino non

amatur. Cur Medus Romam it? Medus Romam it, quia Lydia Romae

habitat. Quae est Lydia? Lydia femina Graeca est. Medus Lydiam amat et

ab ea amatur. Lydia amica Medi est. Multi viri Lydiam amant, nam Lydia

pulchra femina est. Pulchrae feminae a multis viris amantur. Lydia autem

unum virum amat, nam ea proba femina est.

Medus cantat: “Non via longa est Romam, ubi amica habitat mea

pulchra!”

Medus laetus est, nam femina pulchra eum Romam vocat. Itaque

is fessus non est!

Iam Iulius in villa apud Aemiliam et liberos est. Iulius ab Aemilia

liberis-que laetis salutatur. Cornelius Tusculi in villa sua est. Medus

autem Romae apud amicam suam est.

III


85

90

95

100

105

GRAMMATICA LATINA

Accusativus et ablativus

Iulium ad villam it; ad oppidum; ad villas.

Ursus ante Iulium est; ante eum; ante sellam.

Davus post Iulium est; post eum; post sellam.

Via Appia est inter Romam et Brundisium; inter Ursum et Davum;

inter servos; inter eos.

Ostia prope Romam est; prope villam.

Medus apud dominum non est; apud amicam suam; apud

Aemiliam et liberos.

Accusativus post ‘ad’, ‘ante’, post’, ‘inter’, ‘prope’, ‘apud’.

Ablativus post ‘ab’, ‘cum’, ‘ex’, ‘in’: vide cap. V.

Quo it Medus? Medus Romam it. Quo it Cornelius? Cornelius

Tusculum it.

Unde venit Cornelius? Cornelius Roma venit. Unde venit Medus?

Medus Tusculo venit.

(Ubi habitat Lydia? Lydia Romae habitat. Ubi habitat Cronelius?

Cornelius Tusculi habitat)

Accusativus: Romam, Tusculum, Capuam, Brundisium, Ostiam =

ad oppidum.

Ablativus: Roma, Tusculo, Capua, Brundisio, Ostia = ab oppido.

(Genitivus: Romae, Tusculi, Capuae, Brundisii, Ostiae = in

oppido)

Verbum activum et passivum

Servus Saccus

III Equo = ab equo. ‘ab’ ablativus.

IV


110

115

120

125

130

saccum a servo

portat portatur

Servi Sacci

saccos a servis

portant portantur

‘Portat, portant’ verbum activum est. ‘Portatur, portantur’ verbum

passivum est. Activum: -t, -nt. Passivum: -tur, -ntur (activum + ur)

Exempla: amatur, amantur; timetur, timentur; ponitur, ponuntur;

auditur, audiuntur.

Marcus Iuliuam pulsat =

Quintus Marcum videt =

Aemilia Iuliam audit =

Servus dominum salutat =

Davus crumenam in mensa ponit =

Pueri Iuliam vocant =

Iulia pueros audit =

Pueri rosas in aqua ponunt =

Servi mali dominos timent =

Iulius Medum vocat ne-que ab eo auditur =

V

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM CAP. VII.

5

10

15

20

25

PUELLA ET ROSA

Ecce Marcus et Quintus ante ostium villae. Pueri Iulium expectant.

Aemilia apud filios non est, ea in peristylo est. In peristylo Aemilia virum

suum expectat. Aemilia laeta non est, quia Iulius ab-est; nam Aemilia

virum suum amat.

Ubi est Iulia? Iulia in cubiculo suo est. Iulia, quae sola in cubiculo

est, rosam ante nasum tenet. Iuliua lacrimat. Oculis eius lacrimae sunt.

In mensa speculum est. Iulia speculum sumit et ante oculos tenet.

Iulia se in speculo videt et se interrogat (nam sola est): “Num nasus meus

foedus est?” Nasus eius autem pulcher non est. Iulia rursus lacrimat.

Syra ostium cubiculi pulsat. Iulia: “intra!”

Syra ostium aperit et in cubiculum intrat. Iulia Syram post se in

speculo videt. Syra post eam est. Syra ostium post se claudit. Syra

lacrimas Iuliae non videt, nam Iulia non vertit.

Syra: “O, hic est me puella. Veni in hortum, Iulia!”. Iulia non

respondet ne-que se vertit.

Iulia: “Num nasus meus foedus est, Syra?”

Syra: “Minime, puella mea! Nasus tuus formosus est.” Syra autem

nasum Iuliae non videt.

Iulia se vertit. Iam Syra nasum eius videt – et lacrimas.

Syra: “Quid est, mea Iulia? Deterge lacrimas! Laeta es! Nasus tuus

tam formosus est quam meus!”

Iulia: “Sed nasus tuus formosus non est, Syra!”

Syra “Quid? Non-ne nasus meus formosus est?” Ubi est

speculum?” Iuliam speculum ante Syram tenet. Syra nasum suum in

speculo videt. Syra oculos claudit et tacet!

I


30

35

40

45

50

55

Iulium ad villam advenit. Ursus et Davus sellam ante ostium

ponunt. Iulius pueros salutat: “Salvete, mei filii!” et a pueris salutatur:

“Salve pater!” Iulius per ostium in villam intrat. Post eum veniunt Syrus

et Leander, qui duos saccos portant. Servus ostium post eos claudit.

Ursus et Davus cum sella vacua discedunt.

Pueri saccos, qui a servis portantur, vident, et interrogant: “Quid

inest in saccis?”

Iulius respondet: “In sacco, quem Leander portat, mala insunt. Hic

saccum pone, Leander!” Leander saccum ponit ante Iulium, qui saccum

aperit. Saccus non vacuus, sed plenus est.

Iulius: “Videte, pueri! Hic saccus plenus malorum est.”

Iulius magnum malum ex sacco sumit. Iulius (ad Marcum): “Ecce

malum tuum, Marce.” Iulius Marco malum dat. Pater filio magnum

malum dat. Iam Marcus malum habet, sed Quintus malum non habet.

Iulius (ad Quintum): “Ecce malum tuum, Quinte.” Iulius Quinto

magnum malum dat. Iam et Marcus et Quintus mala habent. Non tantum

Marcum, sed etiam Quintus malum habet.

Marcus: “Quid inest in sacco Syri?”

Iulius: In sacco eius pira insunt. Aperi saccum, Syre! Videte pueri:

hic saccus plenus pirorum est. Ecce pirum tuum, Marce, et pirum tuum

Quinte.” Iulius Marco et Quinto pira dat. Iulius pueris magna pira dat.

Pueri, qui iam non solum mala, sed etiam pira habent, laeti sunt. Servi

autem ne-que mala ne-que pira habent. Ne-que Syrus ne-que Leander

malum habet.

Quintus: “Syro malum da, pater!” Iulius Syrum ad se vocat et ei

magnum malum dat. Dominus servo malum dat.

Marcus: “Leandro quoque malum da, pater!” Iulius Leandrum ad

se vocat et ei malum dat. Iam non solum Syrus, sed etiam Leander

II


60

65

70

75

80

85

malum habet. Et Syrus et Leander mala habent, sed ne-que Syrus ne-que

Leander pirum habet.

Quintus: “Servus pira quoque da, pater!” Iulius iis pira dat. Iam

servi non solum mala, sed etiam pira habent. Servi et mala et pira habent.

Aemilia cum Delia in atrium intrat. Laeta ad Iulium adit eum-que

salutat. Iulius se ad Aemilia vertit eam-que salutat. Aemilia viro suo

osculum dat. Iulius Aemiliae osculum dat.

Iulius: “Ubi est Iulia? Non-ne in villa est?”

Aemilia: “Iulia in horto est.”

Iulius (ad Marcum et Quintum): “Currite in hortum et vocate

Iuliam!” Quintus currit. Marcus non currit sed ambulat.

Iulius: “Curre, Marce!” Marcus quoque currit. Iam et Marcus et

Quintus currunt. Pueri per peristylum in hortum currunt, Illic autem

puella non est. Pueri ex horto per peristylum in atrium ambulant.

Marcus et Quintus: “Iulia ne-que in horto ne-que in peristylo est.”

Aemilia: “Est-ne Syra in horto?”

Quintus: “Minime. Nulla ancilla illic est”

Aemilia: “Non solum Iulia, sed etiam Syra ab-est! Est-ne Syra in

cubiculo suo, Delia?”

Delia: “Minime, domina. In cubiculis ancillarum nullae ancillae

sunt.”

Aemilia imperat: “Delia, i ad cubiculum Iuliae!” Delia ad

cubiculum Iulia it, ostium pulsat, aperit, in cubiculum intrat. Illic Iulia et

Syra sunt. Oculi Iuliae pleni lacrimarum sunt.

Delia: “Veni in atrium, Iulia! Illic pater tuus te expectat.” Iulia

oculos et nasum deterget, rosam sumit, in atrium currit. Syra et Delia post

eam veniunt. Iulia ad Iulium currit ei-que osculum dat.

Iulia: “Ecce rosa, pater! Non-ne haec rosa pulchra est?”

III


90

95

100

105

110

Iulius: “Nulla rosa tam pulchra est quam filia mea!” Iulius filiae

suae osculum dat. Iam Iulia non lacrimat.

Iulia: “Num nasus meus foedus est?”

Iulius: “foedus? Minime, Iulia! Nasus tuus tam formosus est quam

– hoc malum! Ecce malum tuum, Iulia”. Iulius Iuliae malum magnum et

formosum dat. Iulia malum deterget et ante oculos tenet.

Iulia: “Hoc malum formosus est.”

Iulius: “Hoc pirum quoque tuum est, Iulia” Iulius ei magnum

pirum dat.

Iulia: “Syrae quoque malum et pirum da, pater!” Iulius Syram ad

se vocat. Syra ad dominum adit et Iulis ei malum dat. Dominus ancillae

malum dat, ne-que solum Syrae, sed etiam Deliae. Iulius ancilla mala dat.

Ne-que Iulius ancillis mala solum dat. Iulius iis et pira et mala dat.

Ancillae laetae sunt.

Cui Iulius malum dat? Iulius puero malum dat. Puer ciu Iulius

malum dat, filius eius est.

Ciu Iulius osculum dat? Iulius Aemiliae osculum dat. Aemilia ciu

Iulius osculum dat, pulchra est.

Quibus Iulius mala et pira dat? Iulius et liberis et servis mala et

pira dat. Liberi et servi, quibus Iulius mala et pira dat, laeti sunt.

GRAMMATICA LATINA

Dativus.

Masculinum:

Iulius filio (Marco) malum dat.

Iulius filiis (Marco et Quinto) mala dat.

‘Filio’ dativus singularis est. ‘Filiis’ dativus pluralis est. Dativus

singularis: -o (nominativus: us). Dativus pluralis: -is (nominativus: -i)

IV


115

120

125

130

135

Exempla: filio, filiis; puero, pueris; Marco; Quinto; servo, servis;

Syro; Leandro; Iulio; viro; suo, suis.

Iulius puero malum dat. Iulius non solum pueris, sed etiam servis

suis, Syro et Leandro, mala dat. Aemilia viro suo osculum dat. Iulia Iulio

rosam dat.

Femeninum.

Iulius acillae (Syrae) malum dat.

Iulius ancillis (Syrae et Deliae) mala dat.

‘Ancillae’ dativus singularis est. ‘Ancillis’ dativus pluralis est.

Dativus singularis: -ae (nominativus: -a). Dativus pluralis: -is

(nominativus: -ae).

Exempla: ancillae, ancillis; Syrae; Deliae; Aemiliae; Iuliae; filiae;

suae, suis.

Iulius Aemilia et Iuliae oscula dat. Iulius non solum filiae suae,

sed etiam ancillis sius, Syrae et Deliae, mala et pira dat.

Neutrum:

Fluvius oppido (Tusculo) aquam dat.

Fluvii oppidis (Tusculo et Armino) aquam dant.

‘Oppido’ dativus singularis est. ‘Oppidis’ dativus pluralis est.

Dativus singularis est. ‘Oppidis’ dativus pluralis est. Dativus singularis: -

o (nominativus: -um). Dativus pluralis: -is (nominatuvus: -a).

V

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M O C T A V U M CA P. VIII .

5

10

15

20

25

ORNAMENTA FEMINARUM

Ecce taberna Romana, in qua gemmae et margaritae multae sunt.

Cuius est haec taberna? Haec taberna Albini est. Albinus hanc tabernam

habet. Qui tabernam habet, tabernarius est. Albinus tabernarius Romanus

est. Romae sunt multae tabernae multi-que tabernarii. In taberna Albini

gemmae et margaritae sunt. Albinus gemmas et margaritas vendit. Alii

tabernarii rosas et lillia vendunt, alii mala et pira.

Multae feminae, quae in hac via ambulant, ante tabernam Albini

consistunt, nam feminae gemmas et margaritas amant. Eae, quae magnam

pecuniam habent, gemmas et margaritas pulchras emunt. Quae nullam

pecuniam habent, gemmas et margaritas Albini aspicunt tantum, non

emunt. Ne-que feminae solum, sed etiam viri multi ad hanc tabernam

adeunt. Qui magnam pecuniam habent, gemmas et margaritas emunt et

feminas dant; ceteri rursus abeunt. Feminae, quarum viri magnam

pecuniam habent, multas gemmas et margaritas a viris suis accipiunt.

Gemmae et margaritae ornamenta sunt. Anulus cum gemma

ornamentum pulchrum est. Linea cum margaritis quoque ornamentum

pulchrum est. Linea sine margaritis non est ornamentum!

Aemilia, cuius vir magnam pecunia habet multa ornamenta ab eo

accipit. Aemilia anulum in digito et margaritas in collo habet. Anulus

digitum Aemiliae ornat, margaritae collum eius ornant. Gemmae et

margaritae et anuli feminas ornant. Feminae gemmis et margaritis et

anulis ornatur. Nulli viri margaritis ornatur.

In via prope tabernam Albini vir et femina ambulant. Quis est hic

vir? Hic hic vir est Medus, servus Graecus. Cuius servus est Medus?

Medus servus Iulii, domini Romani, est. Sed dominus, cuius servus

I


30

35

40

45

50

55

Medus est, Romae non est. Medus non cum domino sed cum femina

formosa in viis Romae ambulat. Quae est haec femina? Haec femina est

Lydia, amica Medi.

Lydia ornamentum pulchrum in collo habet. Quod ornamentum?

Ornamentum, quod Lydia habet, est linea cum margaritis. Margaritae

pulchrae collum Lydiae ornant. Collum eius margaritis pulchris ornatur.

Num Lydia etiam gemmas habet? Minime Lydia gemmas non habet, quia

ne-que ea ne-que amicus eius magnam pecuniam habet. Lydia pecuniosa

non est, ne-que Medus pecuniosus est. Qui magnam pecuniam habet,

pecuniosus est. Iulius vir pecuniosus est; itaque Iulius multa ornamenta

emit. Aemilia non solum margaritas, sed etiam gemmas et anulos habet,

nam Iulius ei multa ornamenta dat.

Albinus clamat: “Ornamenta! Ornamenta feminarum! Or-na-men-

ta! Emite ornamenta! Caseritus!”

Lydia consistit oculos-que ad tabernam Albini convertit: Lydia

tabernam aspicit. Medus non consistit ne-que tabernam aspicit.

Lydia clamat: “Consiste, Mede! Aspice illam tabernam! O, quam

pulchra illa ornamentaI sunt!”

Lydia tabernam Albini digito mostrat. Medus se convertit,

tabernam videt, cum Lydia ad tabernam adit. Medus et Lydia ante

tabernam consistunt. Albinus eos salutat et margaritas in linea ante

oculos Medi tenet: Albinus Medo margaritas ostendit. Medus eas aspicit.

Albinus: “In hoc ornamento centum margaritae sunt. Non-ne hae

margaritae pulchrae sunt?”

Medus: “Amica mea multas margaritas habet.”

Lydia: “Sed in hac taberna multa alia ornamenta sunt!”

Albinus Medo et Lydiae tres anulos sine gemmis ostendit.

Albinus: “Non-ne hi anulli pulchri sunt? Aspicite hos anulos!”

II


60

65

70

75

80

Medus et Lydia anulos, in quibus gemmae non sunt, aspiciunt.

Lydia: “In his anulis gemmae non sunt!”

Medus Albinum interrogat: “Quot nummis constat anulus, in quo

gemma est?”

Albinus anulum gemmatum ostenditII. Albinus: “Hic anulus

centum nummis constat.”

Medus: “Quid?!”

Albinus: “Pretium huius anuli est centum sestertii.”

Medus: “Centum cestertii? Id magnum pretium es!”

Albinus: “Aspice hunc anulum! Pretium pervum est, nam in hoc

anulo gemma magna est, qua sola nonaginta sestertiis constat.”

Medus: “Num anulus sine gemma decem tantum sestertiis

constat.?” Albinus non respondet. Medus alium anulum gemmatum post

Albinus videt. Medus: “Hisc anulus pulcher non est. Quot sestertiis

constat ille anulus?” Medus annulum, qui post Albinum est, digito

monstrat.

Albinus: “Ille anulus quoque centum sestertiis constat. Pretium

illius tam magnum est quam huius. Sed amica tua hunc anulum amat, non

illum.”

MedusLydiam aspicit, quae anulum gemmatum ante oculos tenet.

Lydia: “O, quam pulchrum hoc ornamentum est! Illud ornamentum, quod

post tabernarium est, non tam pulchrum est quam hoc, ne-que illa gemma

tam magna est quam haec.”

Medus: “Tam magna gemma ad hunc parvum anulum non

convenit.”

Lydia, quae haec verba non audit, Medo digitos suos ostendit, in

quibus nulli anuli sunt. Lydia: “Aspice, Mede! In digitis meis nulli anuli

I Illa taberna = taberna, quae illic est. II Anulus gemmatum = anulus cum gemma.

III


85

90

95

100

105

110

sunt. Aliae feminae digitos anulorum plenos habent — digitei mei vacui

sunt!”

Medus: “Crumena mea quoque vacus est!”

Lydia anulum in mensa ponit. In oculis eius lacrimae sunt. Medus,

qui lacrimas eius videt, crumenam suam in mensa ponit. Ea non vacua,

sed plena nummorum est. In ea XC HS insunt. Medus: “Ecce nonaginta

sesterti!”

Albinus: “Sed nonaginta non satis est! Pretium anuli est centum

sestertii!”

Lydia: “Da huic tabernario centum sestertios!”

Medus: “Centum nimis est! Alii tabernarii anulum gemmatum

nonaginta sestertiis vendunt.”

Albinus: “Qui sunt illi tabernarii?”

Medus: “Qui in aliis viis tabernas habent.”

Albinus: “Quae sunt illae viae, in quibus elliae tabernae sunt?”

Medus non respondet. Albinus: “Et quae sunt illa ornamenta, quae

in illis tabernis parvo pretio emuntur? Non sunt ornamenta! Sed aspice

haec ornamenta: hos anulos, has gemmas, has margaritas! Haec

ornamenta proba sunt! Ne-que pretium horum ornamentorum nimis

magnum est!”

Medus: “AccipeIII nonaginta sestertios — aut nullos!”

Albinus: “Num hic nonaginta sestertii sunt?”

Medus: “Numera eos!”

Albinus sestertios numerat, quorum numerus est nonaginta.

Albinus: “Ad nummum convenit.”

Medus: “Est-ne satis?”

III Accipire aspicire.

IV


115

120

125

130

135

Albinus non respondet, sed nummos sumit et Medo anulum dat.

Albinus pecuniam accipit et Medo anulum vendit nonaginta sestertiis.

Medus anulum ab Albino nonaginta sestertiis emit.

Medus se ad Lydiam convertit: “Accipe hunc anulum ab amico

tuo...” Medus anulum in digito Lydiae ponit. In quo digito? In digito

medio!

Medus: “Hic anulus ad digitum tuum non convenit! Anulus nimis

parvus est aut digitus nimis magnus est!”

Lydia: “O, Mede! Digitus medius nimis magnus est. Pone anulum

in digito quarto!”

Medus anulum in digito Lydiae quarto ponit. Iam anulus satis

magnus est et ad digitum convenit, nam digitus quartus non tam magnus

est quam digitus medius. Lydia laeta digitum suum aspicit et amico suo

osculum dat.

Medus et Lydia a taberna abeunt. Lydia, quae Romae habitat,

Medo via monstrat.

Albinus rursus clamat: “Ornamenta! Or-na-men-ta!” et alios viros

pecuniosos, quorum amicae pauca ornamenta habent, exspectat.

GRAMMATICA LATINA

Is, quis, qui.

Masculinum Singularis:

Servus saccum portat. Quis servus? Servus, ui saccum

portat, est Syrus. Is servus saccum portat. [Nominativus: quis? — is]

Iulius servum vocat. Quem servum? Servus, quem Iulius

vocat, est Syrus. Iulius eum servum vocat. [Accusativus: quem? —

eum]

V


140

145

150

155

160

165

Iulius dominus servi est. Cuius servi? Servus, cuius

dominus Iulius est, est syrus. Iulius dominus eius servi est. [Genitivus:

cuius? — eius]

Iulius servo malum dat. Cui servo? Servus, cui Iulius

malum dat, est Syrus. Iulius ei servo malum dat. [Dativus: cui? — ei]

Saccus a servo portatur. A quo servo? Servus. A quo saccus

portatur, est Syrus. Saccus ab eo servo portatur. [Ablativus: quo? — eo]

Masculinum pluralis:

Servi saccos portant. Qui servi? Servi, qui saccos portant,

sunt Syrus et Leander. Ii servi saccos portant. [Nominativus: qui? — ii

(ei)]

Iulius servos vocat. Quos servos? Servi, quos Iulius vocat,

sunt S. et L. Iulius eos servos vocat. [Accusativus: quos? — eos]

Iulius dominus servorum est. Quorum servorum? Servi,

quorum dominus Iulius est, sunt S. et L. Iulius dominus eorum est.

[Genituvus: quorum? — eorum]

Iulius servis mala dat. Quibus servis? Servi, quibus Iulius

mala dat, sunt Syrus et Leander. Iulius iis servis mala dat. [Dativus:

quibus? — iis (eis)]

Sacci a servis portantur. A quibus servis? Servo, a quibus

sacci portantur, sun S. et L. Sacci ab iis servis portantur. [Ablativus:


Femeninum singularis:

Ancilla ab-est. Quae ancilla? Ancilla, quae ab-est, est Syra.

Ea ancilla ab-est. [Nominativus: quae? — ea]

VI


170

175

180

185

190

Aemilia ancillam vocat. Quam ancillam? Ancilla, quam

Aemilia vocat, est Syra. Aemilia eam ancillam vocat. [Accusativus:

quam? — eam]

Aemilia domina ancillae est. Cuius ancillae? Ancilla, cuius

domina Aemilia est, est Syra. Aemilia domina eius ancillae est.

[Genitivus: cuius? — eius]

Iulius ancillae malum dat. Cui ancillae? Ancilla, cui Iulius

malum dat, est Syra. Iulius ei ancillae malum dat. [Dativus: cui? — ei]

Aemilia ab ancilla salutatur. A qua ancilla? Ancilla, a qua

Aemilia salutatur, est Syra. Aemilia ab ea ancilla salutatur. [Ablativus:

qua? — ea]

Femeninum pluralis:

Ancillae ab-sunt. Quae ancillae? Ancillae, quae ab-sunt,

sunt Delia et Syra. Eae ancillae ab-sunt. [Nominativus: quae? — eae]

Aemilia ancillas vocat. Quas ancillas? Ancillae, quas

Aemilia vocat, sunt Delia et Syra. Aemilia eas ancillas vocat.

[Accusativus: quas? — eas]

Aemilia domina ancillarum est. Quarum ancillarum?

Ancillae, quarum domina Aemilia est, sunt D. et S. Aemilia domina

earum ancillarum est. [Genitivus: quarum? — earum]

Iulius ancillis mala dat. Quibus ancillis? Ancillae, quibus

Iulius mala dat, sunt D. et S. Iulius iis ancillis mala dat. [Dativus:


Aemilia ab ancillis salutatur. A quibus ancillis? Ancillae, a

quibus Aemilia salutatur, sun D. et S. Aemilia ab iis ancillis salutatur.

[Ablativus: quibus? — iis (eis)]

VII


195

200

205

210

215

220

Neutrum singularis:

Quid est anulus? Anulus est ornamentum. Quod

ornamentum? Anulus est ornamentum quod digitum ornat. Id

ornamentum pulchrum est. [Nominativus: quid? quod? — id]

Quid habet Lydia? Lydia ornamentum habet. Quod

ornamentum? Ornamentum, quod Lydia habet, linea cum margaritis est.

Lydia id ornamentum amat. [Acusativus: quid? Quod? — id]

Pretium ornamenti est centum sestertii. Cuius ornamenti?

Ornamentum, cuius pretium est C HS, anulus est. Pretium eius ornamenti

est C HS. [Genituvus: cuius — eius]

Fluvius oppido aquam dat. Cui oppido? Oppidum qui

fluvius aquam dat est Tusculum. Fluvius ei oppido aquam dat. [Dativus:

cui? — ei]

Cornelius in oppido parvo habitat. In quo oppido? Oppido

un quo Cornelius habitat est Tusculum. In eo oppido Cornelius habitat.

[Ablativus: Quo? — eo]

Neutrum pluralis:

In hac taberna multa ornamenta sunt. Quae ornamenta?

Ornamenta quae hic sunt gemmae et margaritae sunt. Ea ornamenta in

hac taberna sunt. [Nominativus: Quae? — ea]

Albinus ornamenta vendit. Quae ornamenta? Ornamenta

quae Albinus vendit sunt gemmae et margaritae. Albinus ea ornamenta

vendit. [Acusativus: Quae? — ea]

Pretium ornamentorum est centum sesterti. Quorum

ornamentorum? Ornamenta quorum pretium est C HS, anuli sunt. Pretium

eorum ornamentorum est C HS. [Genituvus: quorum? — eorum]

VIII


225

230

235

240

245

250

Fluvii oppidi aquam dant. Quibus oppidis? Oppida quibus

fluvii aquam dant, sunt Tusculum et Ariminum. Fluvii iis oppidis aquam

dant. [Dativus: quibus? — iis (eis)]

Aemilia ornamentis pulchris ornatur. Quibus ornamentis?

Ornamenta quibus Aemilia ornatur, sunt gemmae et margaritae. Iis

ornamentis Aemilia ornatur. [Ablativus: quibus — iis (eis)]

Hic et Ille.

Hic anulus non tam pulcher est quam ille.

Haec gemma non tam pulchra est quam illa.

Hoc lilium non tam pulchrum est quam illud.

Hic anulus = anulus, qui hic est. Ille anulus = anulus qui

illic est.

Masculinum Femeninum Neutrum

Nom. Sing. Hic vir haec femina hoc oppidum

Acc. Hunc virum hanc feminam hoc oppidum

Gen. Huius viri huius feminae huius oppidi

Dat. Huic viro huic feminae huic oppido

Abl. Hoc viro hac femina hoc oppido

Nom. Plu. Hi viri hae femina haec oppida

Acc. Hos viros has feminas haec oppida

Gen. Horum virorum harum feminarum horum oppidorum

Dat. His viris his feminis his oppidis

Abl. His viris his feminis his oppidis

Nom. Sig. Ille vir illa femina illud oppidum

Acc. Illum virum illam feminam illud oppidum

Gen. Illius viri illus feminae illius oppidi

Dat. Illi viro illi feminae illi oppido

IX


255

Abl. Illo viro illa femina illo oppido

Nom. plu. Illi viri illae feminae illa oppida

Acc. Illos viros illas feminas illa oppida

Gen. Illorum virorum illarum feminarum illorum oppidorum

Dat. Illis viris illis feminis illis oppidis

Abl. Illis viris illis feminis illis oppidis

X

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M N O N U M CA P. I X.

5

10

15

20

25

PASTOR ET OVES

Hic vir, qui cum baculo et sacco in campo ambulat, pastor Iulii est.

Pastor Iulii non solus in campo est, nam canis eius apud eum sunt et

centum oves: una ovis nigra et un-de-centum oves albae. Pastor unam

ovem nigram et un-de-centum oves albas habet. Pastor dominus ovis

nigrae et ovium albarum est. Pastor ovi nigrae et ovibus albis aquam et

cibum dat. Pastor cum una ove nigra et un-de-centum ovibus albis in

campo est.

Cibus ovium est herba, quae in campo est. Oves herbam edunt.

Canis herbam non edit. Herba neque a cane neque a pastore editur. Cibus

pastoris panis est, qui in sacco eius inest. Iulius pastori suo panem dat.

Pastor cani suo cibum dat. Canis a pastore cibum accipit. Itaque canis

pastorem amat.

In Italia multi pastores sunt. Qui via Appia Roma Brundisium it,

multos pastores in campus videt. Numerus pastorum Italiae magnus est.

Domini pastoribus suis cibum dant, canes-que a pastoribus cibum

accipiunt.

In campo collis est. Post campum montes sunt. Inter montes valles

sunt. Collis non tam magnus est quam mons. Collis mons parvus est.

Montes procul a pastores sunt, collis prope eum est. In colle una arbor

est. In silva est lupus. Pastor et oves lupum timent, quia lupus oves edit.

In silvis et montibus Italiae lupi sunt, in vallibus lupi non sunt.

Sol in caelo est supra campum. In caelo nulla nubes videtur.

Caelum est supra terram. Montes et valles, campi et silvae in terra sunt.

In caelo sol et nubes sunt, sed supra hunc campum caelum sine nubibus

est. Caelum neque nigrum neque album est, sed caeruleum. Color caeli

I


30

35

40

45

50

55

caeruleus est. Color ovium albus est, una ovis autem colorem nigrum

habet. Color montium niger est, sed montes, qui procul absunt, colorem

caeruleum habent.

Sol in campo lucet, nulla nubes ante solem est. Pastor in sole

ambulat. Sub arbore autem umbra est. Pastor, qui nullam nubem in caelo

videt, cum cane et ovibus ad arborem adit. Pastor umbram petit. Oves

quoque umbram petunt. Oves post pastorem ad arborem adeunt. Pastor

oves ad arborem ducit.

Ecce pastor, qui in umbra arboris iacet cum cane et ovibus. Arbor

pastori et cani et ovibus umbram dat. Sed ovis nigra cum paucis aliis in

sole iacet, nam arbor non satis magna est. Pastor, qui fessus est, oculos

claudit et dormit. Canis non dormit.

Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis discedit et

ad silvam currit. Ovis nigra oves albas relinquit et silvam petit.

Canis pastoris ovem videt et latrat: “Guau guau guau” Pastor

oculos aperit, oves aspicit, ovem nigram non videt. Pastor oves numerat:

“Una, duae, tres, quatuor, quinque, sex, septem, octo, novem, decem...

un-de-centum.” Numerus ovium est un-de-centum, non centum. Nullae

oves albae absunt, sed ovis nigra, quam pastor ante ceteras amat, abest.

Pastor et canis oves albas relinquunt et silvam petunt. Pastor saccum cum

pane in colle relinquit.

Dum ceterae oves a pastore numeratur, ovis nigra in magna silva,

ubi viae non sunt, errat. Ovis, quae iam procul a pastore ceteris-que

ovibus abest, neque caelum neque solem supra se videt. Sub arboribus sol

non lucet. Ovis nigra in umbra est.

In terra inter arbores sunt vestigia lupi. Ubi est lupus ipse? Lupus

ipse non procul abest. Ovis vestigia lupi in terra videt, neque lupum

ipsum videt. Itaque ovis lupum non timet!

II


60

65

70

75

80

85

Lupus autem prope ovem est. Pastor et canis procul ab ea sunt.

Lupus, qui cibum non habet, in magna silva errat. Lupus in silva cibum

quaerit, dum pastor et canis ovem nigram quaerunt.

Pastor: “Ubi est ovis nigra? Quaere ovem et reperi eam, canis!”

Canis ovem quaerit et vestigia eius in terra reperit, neque ovem

ipsam reperit. Canis latrat.

Pastor: “Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Duc me ad eam,

canis!” Canis dominum suum per silvam ducit ad ovem, sed ovis procul

abest.

Lupus ululat: “Ouuuuuuuuu...!” Et ovis et canis lupum audiunt.

Canis currit. Ovis consistit et exspectat, dum lupus venit.

Ecce lupus, qui ante ovem est! Iam ovis lupum ipsum ante se

videt: oculi et dentes lupi in umbra lucent. Parva ovis oculos suos claudit

et dentes lupi exspectat. Lupus collum eius dentibus petit...

Sed ecce canis accurrit! Lupus se ab ove ad canem convertit. Canis

ante lupum consistit. Lupus ululat. Canis latrat. Pastor, qui iam prope est,

clamat: “Pete lupum, canis!” Lupus autem ovem relinquit et montes petit.

Pastor quoque acurrit et ovem suam, quae in terra iacet, aspicit. In

collo eius vestigia dentium sunt. Ovis autem oculos aperit et pastorem

aspicit. Pastor laetus ovem nigram in umeris imponit eam-que portat ad

ceteras oves, quae sine pastore in campo errant.

GRAMMATICA LATINA

Declinatio vocabulorum.

III


90

95

100

105

DECLINATIO PRIMA:

Lydia femina Graeca est, Paula et Fabia feminae Romanae sunt.

Medus feminam Graecam, non feminas Romanas amant. M. amicus

feminae Graecae, non feminarum Romanarum est. M. feminae Graecae,

non feminis Romanis oscula dat. M. cum femina Graeca, non cum

feminis Romanis ambulat.

- Declina hoc vocabulum ‘femina’!

- Singularis: femina, feminam, feminae, feminae, femina. Pluralis:

feminae, feminas, feminarum, feminis, feminis.

Hoc modo declinatur haec vocabula: insula, littera, femina, puella,

familia, filia, ancilla, domina, scaena, pesona, crumena, pecunia, mensa,

villa, rosa, fenestra, aqua, via, sella, amica, lacrima, taberna, gemma,

margarita, linea, herba, silva, terra, umbra. Haec vocabula feminina sunt.

DECLINATIO SECUNDA:

Medus servus malus est. Davus et Syrus servi boni sunt. Iulius non

servum malum, sed servos bonos salutat. Iulius dominus servi mali et

servorum bonorum est. Iulius non servo mali, sed servis bonis mala dat.

Iulius non a servo malo, sed a servis bonis amatur.

Singularis: Pluralis:

Nominativus: femina feminae

Accusativus: feminam feminas

Genitivus: feminae feminarum

Dativus: feminae feminis

Ablativus: femina feminis

IV


110

115

120

albarum est. Pastor ovi nigrae et ovibus albis cibum et aquam dat. Pastor

cum una ove nigra et IC ovibus albis in campo est.

1. Singularis: Pluralis:

Nominativus: servus servi

Accusativus: servum servos

Genitivus: servi servorum

Dativus: servo servis

Ablativus: servo servis

Hoc modo declinatur haec vocabula: fluvius, oceanus, numerus,

filius, servus, dominus, nummus, hortus, nasus, saccus, umerus, amicus,

inimicus, equus, oculus, tabernarius, anulus, sestertius, campus, cibus,

lupus; puer, vir (nom. sing. sine –us). Haec vocabula masculina sunt.

2. Singularis: Pluralis:

Nominativus: oppidum oppida

Accusativus: oppidum oppida

Genitivus: oppidi oppidorum

Dativus: oppido oppidis

Ablativus: oppido oppidis

Hoc modo declinatur haec vocabula: oppidum, imperium,

vocabulum, capitulum, pensum, exemplum, exemplum, verbum,

baculum, lilium, ostium, atrium, impluvium, peristylum, cubiculum,

malum, pirum, osculum, speculum, ornamentum, collum, pretium,

caelum, vestigium. Haec vocabla neutra sunt.

DECLINATIO TERTIA.

Una ovis nigra et IC oves albae in campo sunt. Pastor unam ovem

nigram et IC oves albas habet. Pastor dominus ovis nigrae et ovium

125

V


is, panes;

c bes, nubes

(n s < -nts);

130

; color,

c autem

fe


Nominativus: ovis oves

Accusativus: ovem oves

Genitivus: ovis ovium

Dativus: ovi ovibus

Ablativus: ovi ovibus

Hoc modo declinatur haec vocabula: ovis, oves; pan

ollis, colles; vallis, valles; canis, canes (gen. plur. canum); nu

om. sing. –es); mons, montes; dens, dentes (nom. sing. –n

alia-que multa. Vocabula, quae hoc modo declinantur, sunt femina (una

vallis, ovis, nubes) aut masculina (unus panis, collis, mons, dens).


Nominativus: pastor pastores

Accusativus: pastorem pastores

Genitivus: pastoris pastorum

Dativus: pastori pastoribus

Ablativus: pastore pastoribus

Hoc modo declinatur: pastor, pastores; arbor, arbores

olores; sol, soles; alia-que multa, quae masculina sunt (‘arbor’

mininum est). 135

VI

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X.

BESTIAE ET HOMINES

Equus et ovis, canis et lupus bestiae sunt. LeoI quoque et aquila

bestiae sunt. Cauda leonis longa est. Lupus et leo bestiae ferae sunt.

Pastores africae leones timent, nam leones non solum oves pastorum

edunt, sed etiam pastores ipsos! Num pastor bestia est? Non bestia, sed

homo

5

10

15

20

25

II est pastor. Viri et feminae homines sunt. Leones autem non solum

alias bestias, sed etiam homines edunt. Ferae et homines amici non sunt.

Canis amicus hominis est, ea non est bestia fera.

Aliae bestiae sunt aves, aliae pisces. Aquila avis magna est. Aves

in aere volant. Pisces in aqua natant. Homines in terra ambulant. Avis

dua alas habet. Homo duos pedesIII habet. Piscis neque alas neque pedes

habet. Avis, quae volat, alas movet. Homo, qui ambulat, pedes movet.

Piscis, qui natat, caudam movet. Canis, qui laetus est, caudam movet.

Quum avis volat, alae moventur. Quum homo ambulat, pedes moventur.

Quum piscis natat, cauda movetur.

In horto et in silva multae aves sunt. Canis aves, quae inter arbores

volant, aspicit. Canis ipse non volat, nam canis alas non habet. Canis

volare non potest. Neque pastor volare potest. Homines ambulare

possunt, quodIV pedes habent, neque volare possunt, quod alas non

habent.

Mercurius autem volare potest, nam in pedibus eius alae sunt.

Num Mercurius homo est? Mercurius non homo, sed deusV est.

I Unus leo / duo leones. II Unus homo / duo homines. III unus pes / duo pedes. IV Quod = quia. (Cur? quia = Quod? quia) V Unus deus / duo dii (< dei)

I

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X. Mercurius deus mercatorumVI est. (Mercator est homo, qui emit et

vendit). Mercurius inter deos et homines volat.

Pisces neque volare neque ambulare possunt. Pisces in aqua natare

possunt. Num homines natare possunt? Alii homines natare possunt, alii

non possunt. Marcus et Quintus natare possunt, Iulia non potest: ea nimis

parva est.

30

35

40

45

Neptunus natare potest. Quis est Neptunus? Neptunus deus

marisVII est. Oceanus atlanticus magnum mare est. Mercurius et

Neptunus dii Romani sunt. Romani multos deos habent. Homines deos

videre non possunt. Dii ab hominibus videri non possunt.

Prope villam Iulii parvum flumenVIII est. In flumine pisces sunt.

Pisces in aqua fluminis natant. In fluminibus et in maribus magnus

numerus piscium est. Flumina et maria, plena piscium sunt. NemoIX

pisces fluminum et marium numerare potest. Pisces numerari non

possunt.

Pisces in aqua vivunt. In terra pisces vivere non possunt, nam

pisces in aere spirare non possunt. Homo sub aqua spirare non potest.

Homo vivit, dum spirat. Homo, qui spirat, vivus est, qui non spirat,

mortuus est. Homo mortuus neque videre neque audire, neque ambulare

neque currere potest. Homo mortuus se movere non potest. Quum homo

spirat, anima in pulmonesX intrat et rursos ex pulmonibus exitXI. Anima

est aer, qui in pulmones duciturXII. Qui animam ducit, animalXIII est. Non

solum homines, sed etiam bestiae animalia sunt. Alia animalia in terra

vivunt, alia in mari. Animalia, quae in mari vivunt, sunt pisces.

VI Unus mercator / duo mercatorum. VII Unum mare / duo maris. VIII Flumen = fluvius. Unum flumen / duo flumina. IX Nemo = nullus homo. X Unus pulmo / duo pulmones. XI Ex – ire ↔ intrare (intra – ire). Ex – it. XII Animam ducere = spirare. XIII Unum animal / duo animalia.

II


50

55

60

65

70

Sine anima nemo vivere potest. Homo, qui animam non ducit,

vivere non potest. Spirare necesse est homini. Edere quoque homini

necesse est, nam nemo sine cibo vivere potest. Necesse est cibum habere.

Pecuniam habere necesse est, nam qui pecuniam non habet, cibum emere

non potest. Sine pecunia cibus emiXIV non potest. Num gemmas habere

necesse est? Id non necesse est, nam gemmas edere nemo potest. Neque

gemmae neque margaritae edi possunt. Quid facit mercator? Mercator

emit et vendit.

Aves horti nidos in arboribus faciunt. Nidi earum inter ramos et

folia arborum sunt. Aliae aves in terra nidos faciunt. Alii nidi in arboribus

sunt, alii in terra. Aquilae in montibus nidos faciunt. In nidis ovaXV sunt.

Aves ova pariunt, ex quibus parvi pulli exeunt. Canis non ova, sed pullos

vivos parit. Equus et ovis, lupus et leo pullos vivos pariunt. Feminae

liberos pariunt.

Aves horti aquilam timent, quod aquila aves et pullos earum edit.

Quum aquila supra hortum volat et cibum quaerit, parvae aves se inter

folia arborum occultantXVI. Itaque aquila eas reperire non potest. Neque

aves neque nidi avium ab aquila reperiri possunt.

Marcus et Quintus et Iulia in horto sunt. Marcus et Quintus inter

arbores ambulant, Iulia cum cane inter rosas ambulat. Quid faciunt pueri?

Pueri nidos quaerunt. Quid facit Iulia? Iulia canit. Pueri puellam

canereXVII audiunt. VoxXVIII Iuliae pulchra est.

Quintus: “Audi! Iulia vocem pulchra habet!” Canis laetus caudam

movet et latrat. Vox canis pulchram non est, canis canere non potets!

Num aves et pisces canere possunt? Aves canere possunt, pisces non

XIV Emit: 3ª, pres. ind. Act. / Emi: pres. inf. pass. XV Unum ocum / duo ova. XVI Occultare ↔ reperire. XVII Canere = cantare. XVIII Una vox / duae voces.

III


75

80

85

90

95

100

possunt. Pisces voces non habent. Quum pueri nidos quaerunt, aves horti

non canunt. Non solum aquila, sed etiam pueri a parvis avibus timentur.

Quintus nidos reperire non potest, quod rami et folia nidos ab

oculis eius occultant. Marcus autem nidum repertit et Quintum vocat:

“Veni, Quinte! In hac arbore nidus est.” Quintus acurrit.

Marcus: “In arborem ascende, Quinte!” Quintus in arborem

ascendit; iam Quintus supra Marcum in arbore est. Marcus ipse in

arborem ascendere timet! Marcus interrogat: “Quot ova in nido sunt?”;

“Nulla ova, sed quattuor pulli,” respondet Quintus.

Nidus in parvo ramo est. Ramus, qui nidum sustinet, non crassus,

sed tenuis est. Ramus tenuis Quintum sustinere non potest, nam Quintus

puer crassus est. Ecce ramus cum puero et nido et pullis ad terram cadit!

Marcus Quintum ad terram cadere videt et perterritus est. Iam

Quintus et quattuor pulli sub arbore iacent. Neque Quintus neque pulli se

movent. Pulli mortui sunt. Num Quintus mortuus est? Minime. Quintus

spirat. Puer, qui spirat, mortuus esse non potest. Sed Marcus eum spirare

non videt, nam anima videri non potest.

Quid facit Marcus? Marcus perterritus ad villam currit et magna

voce clamat: “Pater! Veni!”

Iulius eum vocare audit et exit in hortum. Pater filium perterritum

ad se acurrere videt eum-que interrogat: “Quid est, Marce?”

Marcus: “Quintus... est... mortuus!” Iulius: “Quid? Mortuus? O,

dii boni!”

Pater, ipse perterritus, cum filio ad Quintum currit. Iulia quoque

acurrit. Quintus oculos aperit, Iulius et Marcus et Iulia eum vivum esse

vident. Quintus autem ambulare non potest, nam pedes eum sustinere non

possunt. Iulius filium suum ad villam portat.

IV

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D E C I M U M CA P. X. Quid facit Iulia? Iulia nidum cum pullis mortuis sumit et inter

rosas occultat. Qui volare non potest, ad terram cadit.

GRAMMATICA LATINA 105

110

115

120

125

videt. Iulius Marcum clamare audit et accurrere videt. Iulius Quintum

vivum esse videt, nam puer, qui spirat, mortuus esse non potest.

INFINITIVUS:

Homo mortuus neque spirare neque edere, neque videre neque

audire potest.

‘Sipirare’, ‘videre’, ‘edere’, ‘audire’ infinitivi sunt. Infinitivus: -re.

Exempla:

1. -are: cantare, pulsare, ululare, vocare, interrogare, numerare,

salutare, accusare, imperare, habitare, amare, portare, ambulare,

exspectare, lacrimare, intrare, ornare, clamare, monstrate, constare,

latrare, errare, declinare, volare, natare, spirare, occultare; dare.

2. -ēre: ridēre, vidēre, respondēre, habēre, tacēre, parēre, timēre,

tenēre, detergēre, lucēre, movēre, sustinēre.

3. -ere: ponere, sumere, discedere, vehere, claudere, vertere, currere,

vendere, consistere, emere, aspicere, accipere, convertere, ostendere,

edere, petere, ducere, relinquere, quaerere, acurrere, imponere, vivere,

facere, parere, ascendere, cadere, canere.

4. -ire: venire, audire, dormire, ire, aperire, advenire, adire, abire,

reperire, exire.

V

Pisces neque volare neque ambulare possunt. Pisces natare

possunt. Edere necesse est, nam nemo sine cibo vivere potest. Cibum

habere habere necesse est. Pueri Iuliam canere (= cantare) audiunt.

Quintus nidos reperire non potest. Marcus Quintum ad terram cadere


130

ostium

movere non potest, sed tantum pulsare.

que claudi potest. Ostium ab ea

iri’ infinitivi pasivi sunt. 135

ari.

. -eri

-i: claudi, edi, emi, poni.

140

sunt. Dii ab hominibus neque videri neque

di non possunt. Sine pecunia cibus emi non

ri non possunt. Magnus saccus a parva

puella portari non potest. — Quintus Iuliam a Marco pulsari videt.

145

ut ‘ovis, oves’

enitivus pluralis: -ium). ‘Avis’ est vocabulum femininum (una avis) 150

sculinum (unus piscis)

‘Esse’ quoque infinituvus est.

Iulia ostium neque aperire neque claudere potest. Iulia

Ostium a Iulia neque aperiri ne

moveri non potest, sed tantum pulsari.

‘Pulsari’, ‘moveri’, ‘claudi’, ‘aper

Exempla:

1. -ari: pulsari, numerari, portari, accus

2 : videri, teneri, moveri.

3.

4. -iri: audiri, aperiri, reperiri.

Pisces numerari non pos

audiri possunt. Margaritae e

potest. Nidi avium ab aquila reperi

Aemilia Davum a Medo accusari audit. Syra rosam a Iulia teneri videt.

Marcus saccum ante Iulium poni et a Iulio aperiri videt.

DECLINATIO TERTIA:

‘Avis, aves’ et ‘piscis, pisces’ declinantur

(g

‘piscis’ ma

Ut ‘pastor, pastores’ (gen. plur.: -um) declinatur ‘mercator,

mercatores’ et ‘aer, aeres’. ‘Leo, leones’ et ‘homo, homines’ declinatur

hoc modo:

VI


155

Ut ‘leo, leones’ declinantur ‘

declinat v as unus

leo, unu st

(una dec

160

eninum

m

en ’: XI

165

ata mea es.”

Catullus 87.1-2

Sing. Plur. Sing. Plur.

Nominativus: leo leones homo homines

Accusativus: leonem leones hominem homines

Genitivus: leonis leonum hominis hominum

Dativus: leoni leonibus homini hominibus

s Ablativus: leone leonibus homine hominibu

pulmo, pulmones’ et ‘declinatio,

iones’. ‘Leo’, ‘pulmo’, ‘homo’ ocabula m culina sunt (

s pulmo, unus homo), ‘declinatio’ vocabulum femeninum e

linatio).

‘Vox, voces’, et ‘pes, pedes’ declinantur hoc modo:

‘Vox’ vocabulum fem est (una vox), ‘pes’ vocabulum

asculinum est (unus pes).

‘Flum ’, ‘mare’, ‘animal videre cap. .

“Nulla potest mulier tantum se dicere amatam

vere, quantum a me Lesbia am


Nominativus: vox voces pes pedes

Accusativus: vocem voces pedem pedes

Genitivus: vocis vocum pedis pedum

Dativus: voci vocibus pedi pedibus

Ablativus: voce vocibus pede pedibus

VII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E C I M U M CA P. XI.

5

10

15

20

CORPUS HUMANUM

Corpus humanumI quattuor membra habet: duo brachia et duo

cruraII. Brachium membrum est, crus membrum est. In brachio manusIII

est, in crure pes. Duae manus et duo pedes in corpore humano sunt.

Quae sunt membra corporis? Membra corporis sunt brachia et

crura. Corpus hominis duo brachia habet. Corpora bestiarum brachia non

habent.

In corpore unum caput est, non duo capita. In capite sunt oculi et

aures, nasus et os. Supra caput capillus est. Capillus virorum non tam

longus est quam feminarum. Supra oculos frons est. Infra oculos genae

sunt. Post frontem cerebrum est. Qui cerebrum parvum habet, stultus est.

Quot aures in capite sunt? In capite duae aures sunt. Quot oraIV in

capite sunt? In capite unum os est. In ore lingua et dentes insunt. Dentes

sunt albi ut margaritae. Lingua rubra est ut rosa.

Homines oculis vident et auribus audiunt. Homo, qui oculos bonos

habet, bene videt, qui oculos malos habet, male videt. Qui aures bonas

habet, bene audit, qui aures malas habet, male audit. Iulius oculos bonos

habet; itaque Iulius bene videt. Syra aures malas habet; itaque Syra male

audit.

Caput supra collum est. Infra collum est pectusV. In pectore cor et

I Corpus humanum = corpus hominis II Unum crus / duo crura III Una manus / duae manus IV Unum os / duo ora V Unum pectus / duo pectora

I


25

30

35

40

45

pulmones sunt. In corde sanguis est. Color sanguinis ruber est. Sanguis

per venas ad cor fluit. Sanguis in venis fluit ut aqua in fluminibus. Infra

pulmones est stomachus. In stomacho cibus est.

Homo, qui stomachum malum habet, cibum sumereVI non potest.

Qui cibum sumere non potest, non sanus, sed aeger est. Homo sanus

stomachum bonum, pulmones bonos, cor bonum habet.

Medicus ad hominem aegrum venit eum-que sanum facitVII.

Medicus est vir, qui homines aegros sanat, sed multi aegri a medico

sanari non possunt.

Num Quintus sanus est? Minime. Pes Quinti aeger est. Ubi est

Quintus? Quintus in cubiculo suo est. Quintus in lecto iacet. Mater apud

eum sedet manum-que eius tenet. Syra in cubiculum intrat. Iam et

Aemilia et Syra apud puerum aegrum sunt. Syra non sedet, sed apud

lectum stat. Quintus iacet. Aemilia sedet. Syra stat.

Syra: “Ecce malum, domina.” Syra Aemiliae malum rubrum dat.

Aemilia puero aegro malum dat, sed puer malum edere non potest.

Aemilia ei poculum aquae dat.

Aemilia: “Aquam bibe, Quinte!” Aemilia caput Quinti sustinet,

dum puer aquam bibet. Aemilia: “Iam dormi, Quinte! Dormi bene!”

Mater manum in fronte pueri ponit: mater frontem eius tangit.

Quintus oculos claudit atqueVIII dormit.

Iulius, qui cum servo in atrio est, imperat: “I ad oppidum, serve,

atque medicum arcesse!”

Medicus Tusculi habitat. Iulius servum Tusculum ire iubetIX atque

VI Cibum sumere = edere VII Sanare = sanum facere VIII Atque = et IX Iubere = imperare

II


50

55

60

65

70

medicum arcessere. Servus equum ascenditX, ad oppidum it, medicum

arcessit. Servus cum medico ad villam revenitXI.

Medicus interrogat: “Quis aegrotat?XII” Iulius respondet: “Filius

meus Quintus aegrotat; ambulare non potest.” Medicus: “Cur Quintus

ambulare non potest?”

Iulius: “Quintus pede aegrotat. Quintus puer improbus est,

medice! In horto meo multi nidi sunt. Quintus nidum in arbore reperire,

arborem ascendere, ad terra cadere!XIII Itaque pedem aegrum habet neque

ambulare potest. Neque solum pede, sed etiam capite aegrotat Quintus.”

Iulius in cubiculum Quinti intrat cum medico, qui ad lectum adit

atque puerum aspicit. Medicus puerum dormire videt. Medicus dicit:

“Puer dormit.”

Syra, quae malo audit, id quod medicus dicitXIV audire non potest.

Syra interrogat: “Quid dicit medicus?” Aemilia (in aurem Syrae):

“Medicus puerum dormire dicit.”

Quintus oculos aperit atque medicum adesse videt. Quintus

medicum timet.

Medicus: “Os aperi, puer! Linguam ostende!”

Syra: “Quid dicit medicus?” Aemilia: “Medicus Quintum os

aperire atque linguam ostendere iubet.”

Quintus os aperit aque medico linguam sua ostendit. Medicus

linguam eius rubram esse videt. Medicus: “Lingua eius rubra est.”

Syra: “Quid dicit?” Aemilia: “Medicus linguam eius rubram esse

X Equum ascendere = in equum ascendere XI Revenire = rursus venire XII Aegrotare = aegrum esse XIII = Q. nidum reperit, arborem ascendit, ad terram cadit. XIV Id quod medicus dicit = verba medici

III


75

80

85

90

95

dicit.”

Medicus etiam dentes Quinti aspicit et inter dentes albos unum

dentem nigrum videt. Dens niger sanus non est. Medicus Quintum

dentem aegrum habere videt.

Medicus: “Quintus dentem aegrum habet.” Quintus: “Sed dens

non dolet. Ergo dens aeger non est! Pes et caput dolent.”

Syra: “Quid dicunt?” Aemilia: “Medicus dicit Quintum dentem

aegrum habere, sed Quintus dicit pedem et caput dolere, non dentem.”

Iulius: “Non dentes, sed pedem eius sana, medice!”

Medicus pedem Quinti aspicit atque digitum ad pedem apponitXV:

medicus pedem Quinti tangit. Quintus digitum medici in pede suo sentit.

Quintus: “Ay!, ay! Pes dolet!”

Medicus (ad Iulium): “Tene brachium pueri!” (ad Aemiliam:)

“tene poculum sub brachio!” Iulius brachium Quinti tenet, dum Aemilia

poculum sub brachio eius tenet. Medicus: “Claude oculos, puer!”

Medicus puerum oculos claudere iubet, quod puer scalpellum

medici timet. Medicus scalpellum sumit atque ad brachium pueri apponit.

Quintus scalpellum medici in brachio sentit atque perterritus est. Capilli

horrentXVI. Cor palpitat. Sed Quintus brachium movere non potest, quod

brachium a patre tenetur. Medicus venam aperit. Ruber sanguis in

poculum fluit quintus sanguinem a brachio fluere sentit. Quintus

horretXVII. Frons et genae eius albae sunt ut lilia. Medicus: “Iam aperi

oculos, puer!”

Medicus puerum oculos aperire iubet, sed Quintus oculos non

aperit. Puer in lecto iacet ut mortuus. Syra “Cur Quintus oculos non

XV Apponere = ad-ponere XVI Capilli horrent = capilli stant

IV


100

105

110

115

aperit? Num puer mortuus est?”

Quintus autem vivus est. Quintus spirat, ergo mortuus esse non

potest. Sed Syra eum spirare non audit, itaque Syra eum mortuum esse

putat. Syra et Aemilia puerum mortuum esse putant.

Medicus aurem ad nasum Quinti admovet eum-que spirare audit.

Medicus manum ad pectus Quinti apponit et cor eius palpitare sentit.

Medicus: “Quintus spirat atque cor eius palpitat.” Aemilia

gaudetXVIII, quod filius eius vivus est.

Syra: “Quid dicit medicus?” Aemilia: “Medicus Quintum spirare

et cor eius palpitare dicit. Ergo Quintus vivus est.” Syra Quintum vivum

esse gaudet.

Aemilia sanguinem a brachio Quinti deterget. Quintus oculos

aperit. Quintus: “Ay! Brachium dolet!” Aemilia et Syra eum vivum esse

vident et audiumt.

Aemilia imperat: “Aquam arcesse, Syra!” sed Syra verba dominae

non audit.

Iulius: “Domina te aquam arcessere iubet, Syra!” Syra abit atque

cum alio poculo aquae pleno revenit. Aemilia Quinto aquam dat. Quintus

aquam bibit.

Medicus discedit. Quintus, qui medicum horret, eum abesse

gaudet.

Iulius: “Iam Quintus non solum pede, sed etiam brachio aegrotat!”

Aemilia: “Num ille medicus Quintum sanare potest?” Iulius non

respondet.

XVII Q. horret = Q. perterritus est XVIII Gaudere = laetum esse

V


120

125

130

135

140

Syra: “Medicus stultus est! In capite eius nullum cerebrum est!”

Syra medicum stultum esse dicit. Iulius et Aemilia eum stultum esse

putant, non dicunt.

GRAMMATICA LATINA

Declinatio tertia.

Masculinum et femeninum:

Vocabula masculina tertiae declinationes sunt: ‘pastor, pastores’.

‘color, colores’, ‘mercator, mercatores’, ‘sol, soles’, ‘leo, leones’,

‘pulmo, pulmones’, ‘homo, honines’, ‘pes, pedes’, ‘panis, panes’, ‘collis,

colles’, piscis, pisces’, ‘mons, montes’, ‘dens, dentes’, ‘sanguis, sanguin-

‘ (abest pluralis).

Vocabula feminina sunt: ‘ovis, oves’, ‘vallis, valles’, avis, aves’,

‘auris, aures’, ‘nubes, nubes’, ‘frons, frontes’, ‘vox, voces’, ‘declinatio,

declinationes’, ‘arbor, arbores’.

Pluralis: -es. Accusativus singularis: -em.

Neutrum:

‘Flumen, flumina’, ‘os, ora’, ‘crus, crura’, ‘corpus, corpora’,

‘pectus, pectora’, ‘caput, capita’, ‘cor, corda’, ‘mare, maria’, ‘animal,

animalia’ sunt vocabula neutra tertiae declinationis.

Pluralis: -a. Accusativus = nominativus.

‘Flumen, flumina’ (vide cap. X) declinatur hoc modoXIX:

XIX Acc = nom

VI


145

150

Sing. Plur.

Nominativus: flumen flumina

Accusativus: flumen flumina

Genitivus: fluminis fluminum

Dativus: flumini fluminibus

Ablativus: flumine fluminibus

‘Os, ora’ et ‘corpus, corpora’ declinatur hoc modo:XX


Nominativus: os ora corpus corpora

Accusativus: os ora corpus corpora

Genitivus: oris orum corporis corporum

Dativus: ori oribus corpori corporibus

Ablativus: ore oribus corpore corporibus

Ut ‘os, ora’ declinatur ‘crus, crura’. Ut ‘corpus, corpora’

declinatur ‘pectus, pectora’.

‘Caput (capitis, capiti, capite), capita (capitum, capitibus)’; ‘cor

(cordis, cordi, corde), corda (cordium, cordibus)’.

‘Mare, maria’ et ‘animal, animalia’ declinatur hoc modo:


Nominativus: mare maria animal animalia

Accusativus: mare maria animal animalia

Genitivus: maris marium animalis animalium

Dativus: mari maribus animali animalibus

Ablativus: mari maribus animali animalibus

Accusativus cum infinitivo:

Quintus dormit. Medicus Quintum dormire videt.

XX Acc = nom

VII


155

160

165

170

175

Medicus dicit: “Quintus dormit.” Medicus Quintum dormire dicit.

‘Quintum dormire’ accusativus cum infinitivo est. Accusativus

cum infinitivo apud multa verba ponitur.

Exempla:

1. iubet: Iulius servum Tusculum ire iubet. Medicus Quintum os

aperire iubet. Medicus puerum oculos claudere iubet.

2. videt, audit, sentit: Quintus medicum adesse videt. Medicus

linguam rubram et dentem nigrum esse videt. Medicus Quintum dentem

aegrum habere videt. Quintus sanguinem fluere sentit. Medicus puerum

spirare audit et cor eius palpitare sentit. Aemilia filium vivum esse videt

atque audit.

3. dicit: Medicus linguam rubram esse dicit. Medicus Quintum

dentem aegrum habere dicit, sed Quintus pedem et caput dolere dicit, non

dentem. Medicus Quintum spirare et cor eius palpitare dicit. Syra

medicum stultum esse dicit.

4. putat: Syra Quintum mortuum esse putat. Iulius et Aemilia

medicum stultum esse putant.

5. gaudet: Syra Quintum vivum esse gaudet. Quintus medicum

abesse gaudet.

Nominativus Accusativus Infinitivus Verbum

Iulius servum abire iubet.

Quintus medicum adesse videt.

Medicus linguam rubram esse dicit.

Quintus sanguinem fluere sentit.

Medicus Quintum mortuum esse putat.

Quintus medicum abesse gaudet.

VIII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E C I M U M CA P. XII .

5

10

15

20

25

MILES ROMANUS

Quintus frater Marci est. Iulia soror Marci est. Marcus et Quintus

fratres Iuliae sunt. Marcus patrem et matrem, fratrem et sororem habet.

Nomen patris est ‘Iulius’. Nomen matris ‘Aemilia’ est. ‘Quintus’ nomen

fratris est. Nomen sororis est ‘Iulia’.

Marco una soror est. Iuliae duo fratres sunt. Nomina fratrum sunt

‘Marcus’ et ‘Quintus’. Patri et matri duo filii et una filia sunt.I

Matri ‘Aemilia’ nomen est. Qui patri nomen est? Patri nomen est

‘Lucius Iulius Balbus’ (viro Romano tria nomina sunt). ‘Lucius’ est

praenomen, id est nomen primum. ‘Balbus’ cognomen est.

Filiis nomina sunt ‘Marcus Iulius Balbus’ et ‘Quintus Ilulius

Balbus’. ‘Marcus’ et ‘Quintus’ praenomina filiorum sunt. Alia

praenomina Latina sunt ‘Gaius’, ‘Decimus’, ‘Publius’, ‘Sextus’, ‘Titus’.

Aemiliae unos frater est. Fratri ‘Aemilius’ nomen est (praenomen

‘Publius’, cognomen ‘Paulus’). Frater Aemiliae avunculus liberorum est.

Marcus et Iulia patrem interrogant: “Quis est Aemilius?”. Iulius

respondet: “Aemilius avunculus vester est.”

Marcus et Iulia: “Cornelius-ne quoque avunculus noster est?”.

Iulius: “Cornelius avunvulus vester non est, nam is fratrer matris non est.

Mater vestra unum fratrem solum habet.”

Iulia: “Ubi est avunculus noster?”. Iulius: “Aemilius, avunculus

vester, in Germania est. Aemilius miles Romanus est. In Germania multi

I


30

35

40

45

milites Romani sunt.”

Iulia: “Quid est ‘miles’?”. Iulius: “Miles est vir, qui scutum et

gladium et pilum fertII. Scutum et gladius et pilum arma militia Romani

sunt. Miles vir armatusIII est.”

Iulia: “Quid faciunt milites Romani in Germania?” Iulius: “Milites

nostri in Germania pugnant.”

Iulia: “Pueri improbi quoque pugnant.” Iulius: “Pueri non armis

pugnant. Milites gladiis, pilis, hastisIV pugnant.”

Marcus: “Num Aemilius et hastam et pilum fert?” Iulius:

“Aemilius pilum tantum fert, nam is pedes est, non eques. Eques est

miles, qui ex equo pugnat; qui pedibus pugnat, pedes est. Equites Romani

hastas ferunt, pedites pila ferunt. Pilum non tam longum est quam hasta,

neque gladius peditis tam longus est quam gladius equitis. Pilum Aemilii

sex pedesV longum est.”

Marcus: “Quam longus est gladius eius?” Iulius: “Gladius Aemilii

duos pedes longus est.”

Marcus: “Duos pedes tantum? Cur gladius eius tam brevis est?”

Iulius: “Quod gladius brevis non tam gravis est quam gladius longus.

Gladius equitis non solum longior, sed etiam gravior est quam gladius

peditis. Pedes, qui pedibus it multa-que alia arma fert, gladium longum

atque gravem ferreVI non potest; itaque gladius eius brevis et levis est —

brevior et levior quam is, qui ab equite fertur. Etiam gladii Germanorum

longiores et graviores sunt quam Romanorum. Neque solum gladii, sed

etiam pila eorum longiora et graviora quam nostra sunt, sed scuta, quae a

I Marco (dat.) una soror est = Marcus unam sororem habet II fert = portat. III Armatus = qui arma fert IV Gladius / Pilum / Hasta. V I pes = 29,05 cm.

II


50

55

60

65

70

Germanis feruntur, leviora sunt quam Romanorum.”

Iulia: “Qui sunt Germani?” Iulius: “Germani sunt homines

barbariVII, qui Germaniam incoluntVIII. Germania magna terra non procul

a Gallia est. Gallia autem provincia Romana est — ut Sicilia, Hispania,

Achaia, Syria, Aegyptus, ceterae. Provincia Romana est pars imperii

Romani, ut membrum parsIX corporis est. Nam Roma caput imperii est,

provinciae membra sunt. Germania provincia Romana non est. Flumen

Rhenus Germaniam a Gallia provincia dividit. Rhenus et Danuvius

flumina, quae Germania ab imperio Romano dividunt, fines imperii

nostri sunt. Germania patria Germanorum est, ut Italia patria nostraX est.”

Iulia: “Cur milites Romani contra Germanos pugnant? Num

Germani homines improbi sunt?” Iulius: “Militis nostri contra Germanos

pugnant, quod Germani amici Romanorum non sunt neque Romanis

parent. Germani hostes Romanorum sunt, atque milites eorum contra

exercitumXI nostrum pugnant.”

Iulia: “Quid est ‘exercitus’?” Iulius: “Exercitus est magnus

numerus militum, qui contra hostem ducitur. Is, qui exercitum ducit, dux

exercitus est. Dux imperat, milites parent. Dux exercitui imperat,

exercitus duci suo paret, nam dux ab exercitu timetur.

“Et in Germania et in Britania magni exercitus Romani sunt, qui

contra exercitus hostium pugnant. Milites exercituum Romanorum bona

arma ferunt. In Achaia et in Gallia pauci milites Romani sunt, nam

Graeci et Galli, qui eas provincias incolunt, iam exercitibus nostris

VI Ferre = portare VII Barbarus = neque romanus neque graecus VIII Germaniam incolere = In Germania habitare IX Una pars (<parts) / duae partes X Patria nostra = terra patrum nostrorum XI Unus exercitus / duo exercitūs

III


75

80

85

90

95

parent, in exercitibus Romanis etiam multi Graeci et Galli militantXII.

Neque Graeci neque Galli hostes Romanorum sunt.”

Iulia: “Ubi habitat Aemilius?” Iulius: “Aemilius in castris non

procul a fine imperii habitat. Milites Romani non in oppido, sed in castris

habitant. Nullae feminae, nulli pueri in castris habitant, nam neque

feminae neque pueri militare possunt. Viri soli arma ferre atque militare

possunt. Castra oppidum militum est. Circum castra vallum longum et

altum est.”

Marcus: “Quam altus est vallum castrorum?” Iulius: “Vallum

castrorum Romanorum prope decem pedes altum est. Quattuor portaeXIII

per vallum in castra ducunt. Inter duas portas via lataXIV est, quae castra

in duas partes dividit.”

Marcus: “Quam lata est illa via?” Iulius: “Illa via centum pedes

lata est, id est latior quam via Appia atque prope tam lata quam Tiberis

flumen.

“Dum milites Romani in castris ambulant neque Germanos timent,

magnus numerus hostium castra petit. Romani hostes armatos accurrere

vident atque arma sumunt, alii portas castrorum claudunt, alii vallum

ascendunt. Germani castra oppugnantXV. Romani castra defendunt.

Milites Romani pila in Germanos iaciunt. Illi autem pila in castra iacere

non possunt, quod vallum nimis altum est, neque vallum ascendere

possunt, quod Romani vallum pilis et gladiis defendunt.

“Romani portas castrorum aperiunt atque in hostes excurruntXVI.

Barbari perterriti milites nostros ad se venire vident, arma ad terram

XII Militare = milites esse. XIII Porta = ostium magnum XIV ‘Latus’ ut amplus est XV Oppugnare ↔ defendere XVI Ex-currere

IV


100

105

110

115

120

iaciunt, in magnas silvas fugiunt.

“Miles Romanus, qui hostem armatum venire videt, non ab eo

fugit, sed armis se defendit. Milites Romani fortes sunt. Milites fortes

hostem non timent neque fugiunt, sed hostem oppugnant. Aemilius,

avunculus vester, miles fortis est.

“Circum imperium Romanum multi hostes sunt. Castra et oppida

nostra ab hostibus oppugnantur, sed milites nostri, qui fortriores sunt

quam hostes, provincias nostras atque patriam nostram ab hostibus

defendunt.”

Marcus: “Germani quoque patriam suam defendunt.” Ilulius: “Sed

patria nostra pulchior est quam illorum! Atque Germani homines barbari

sunt!”

Marcus: “Num arma Germanorum tam bona sunt quam

Romanorum?” Ilulius: “Minime! Scutum Germanorum non satis

magnum est, pilum nimis longum et grave est. Germanus pilum suum

procul iacere non potest. Necesse est pilum breve et leve esse, nam pilum

grave procul iaci non potest. Itaque pilum nostro brevius et levius est

quam Germanorum. Pilum illorum longius et gravius quam nostrum est.

“Milites Romani bene pugnant, quod pila eorum brevia et levia,

non longa et gravia ut Germanorum sunt.”

GRAMMATICA LATINA

Declinatio quarta.

‘Exercitus, exercitūs’ declinatur hoc modo (declinatio quarta):

V


125

130

135

140

Sing. Plur.

Nominativus: exercitus exercitūs

Accusativus: exercitum exercitus

Genitivus: exercitus exercituum

Dativus: exercitui exercitibus

Ablativus: exercitu exercitibus

Ut ‘exercitus, exercitūs’ declinatur ‘manus, manūs’. ‘Exercitus’

vocabulum masculinum est, ‘manus’ femininum (unus exercitus, una

manus).

Adiectivum.

Gladius longus. Gladii longi.

Hasta longa. Hastae longae.

Pilum longum. Pila longa.

‘Longus’ est adiectivum primae et secundae declinationis.

Masculinum: ‘longus, longi’ declinatur ut ‘servus, servi’. Femininum:

‘longa, longae’ declinatur ut ‘femina, feminae’. Neutrum: ‘longum,

longa’ declinatur ut ‘oppidum, oppida’-

Hoc modo declinatur haec adiectiva: albus, altus, armatus, bonus,

caerulus, crassus, ferus, fessus, foedus, formosus, gemmatus, Graecus,

humanus, improbus, iratus, laetus, Latinus, latus, longus, magnus, malus,

medius, meus, mortuus, parvus, pecuniosus, perterritus, plenus, primus,

probus, quartus, Romanus, sanus, secundus, stultus, suus, tertius, tuus,

vacuus, vivus, et multa alia.

Masculinum singularis sine –us: aeger, niger, noster, pulcher,

ruber, vester (femininum: aegra, nigra, nostra, pulchra, rubra, vestra;

neutrum: aegrum, nigrum, nostrum, pulchrum, rubrum, vestrum).

Gladius brevis. Gladii breves.

VI


145

150

155

160

165

Hasta brevis. Hastae breves.

Pilum breve. Pila brevia.

‘Brevis’ est adiectivum tertiae declinationis. Masculinum et

femeninum: ‘brevis, breves’ declinatur ut ‘ovis, oves’ (sed ablativus

singularis –i habet (non –e): ‘gladio brevi’, ‘hasta brevi’). Neutrum:

‘breve, brevia’ declinatur ut ‘mare, maria’.

Hoc modo declinatur haec adiectiva: brevis, fortis, gravis, levis, et

alia multa.

Exempla:

Aemilius, qui miles fortis est, gladium brevem et levem fert.

Gladius militis fortis est breveis et levis. Aemilius gladio brevi et levi

pugnat.

Romani, qui fortes milites sunt, gladios breves et leves ferunt.

Gladii militum fortium sunt breves et leves. Milites Romani gladiis

brevibus et levibus pugnant.

Pilum non grave, sed leve est. Arma, quae a militibus fortibus

feruntur, non gravia, sed levia sunt. Romani armis levibus, germani armis

gravibus pugnant.

Comparatibus.

Gladius equitis longior et gravior est quam gladius peditis. Gladii

Germanorum longiores et graviores sunt quam Romanorum.

Pilum Germanorum longius et gravius est quam pilum

Romanorum. Pila nostra longiora et graviora sunt quam illorum.

‘Longior’ et ‘gravior’ comparativi sunt. Comparativus: -ior.

Masculinum et femininum: ‘longior, longiores’ et ‘gravior, graviores’

declinantur ut ‘pastor, pastores’. Neutrum: ‘longius, longiora’ et ‘gravius,

VII


170

175

graviora’ declinantur ut ‘corpus, corpora’ (sed -o- comparativi longum

est).

Exempla:

Eques gladium longiorem et graviorem fert quam pedes. Eques

gladio longiore et graviore pugnat quam pedes. Germani gladiis

longioribus et gravioribus pugnant quam Romani.

Hoc ornamentum, quod pulchrius est quam illud, feminam

pulchram pulchriorem facere potest! Aemilia pulchrior est quam Syra.

Ilulius vir feminae pulchrioris est. Iulius feminae pulchriori multa

ornamenta dat.

VIII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T E R T I U M D E C I M U M CA P. XIII .

5

10

15

20

25

ANNUS ET MENSES

Annus in duodecim menses dividitur, quorum nomina haec sunt:

Ianuarius, mensis primus. Frebruarius, mensis secundum. Martius,

mensis tertius. Aprilis, mensis quartus. Maius, mensis quintus. Iunius,

mensis sextus. Iulius, mensis septimus. Augustus, mensis octavus.

September, mensis nonus. October, mensis decimus. November, mensis

undecimus. December, mensis duodecimus.

Unus annus duodecim menses vel trecentos sexaginta-quinque

dies habet. Quid est saeculum? Saeculim est centum anni. Centum anni

vel saeculum est longum tempus. Duo saecula sunt duoventi anni. Tria

saecula sunt trecenti anni.

Mensi primo et mensi tertio a diis nomina sunt: Ianuario a deo

Iano, Martio a deo Marte. Ianus et Mars duo dii Romani sunt. Ianus est

deus, cui quattuor oculi, duo nasi dio-que ora sunt!

Menses septimus et octavus non a diis, sed ab hominibus nomina

habent: Iulius a Iulio Caesare, Augustus ab Octaviano Augusto. Ante

tempora Iulii Caesaris et Octaviani Augusti nomina eorum mensium

‘Quintilis’ et ‘Sextilis’ erant.

Mensis September a numero septem nominaturI, October,

November, December a numeris octo, novem, decem. Nam multis annis

ante nostra tempora Martius mensis primus erat. TuncII September

mensis septimus erat, October, November, December menses octavus,

I Nominatur = nomen habet. II Tunc = illo tempore.

I


30

35

40

45

nonus, decimus erant. NuncIII autem Ianuarius mensis primus est,

September igiturIV mensis nonus est, October mensis decimus, November

mensis undecimus, December mensis duodecimus. Ianuarius primus anni

mensis est. December mensis anii postremusV est.

Unus mensis est duodecima parsVI anni. Tres menses sunt quarta

pars anni. Quattuor menses sunt tertia pars anni. Sex menses sunt dimidia

pars anni.

Quam longus est mensis November? November triginta dies

longus est. Quam longus est December? December unum et triginta dies

longus est. Ianuarius tam longus est quam December, sed Februarius

brevior est. Mensis Februarius duodetriginta aut undetriginta dies habet.

Februarius mensis anni brevissimus est. Martius autem rursus unum et

triginta dies habet.

Ante iulium Ceasarem ianuarius non tam longus erat quam

Martius. Tunc Ianuarius undetriginta tantum dies longus erat (et itemVII

Aprilis, Iunuis, Augustus, September, November, December), Martius

autem unum et triginta dies longus erat (item-que Maius, Iulius,

October). Tunc dies anni erant trecenti quinquaginta-quinque tantum.

Nunc autem numerus dierum anni est trecenti sexaginta-quinque aut

trecenti sexaginta-sex.

Dies est, dum sol in caelo est. Prima pars diei est mane. Pars diei

postrema est vesper. Dies est tempus a mane ad vesperum. Nox est

tempus a vesper ad mane. Vesper est finis fiei atque initium noctis. Mane

est finis noctis atque initium diei.

III Nunc = hoc tempore. / Tunc ↔ Nunc. IV Igitur = ergo. V Postremus = primus. VI Duodecima pars = 1/12. quarta pars = ¼. Tertia pars = 1/3. dimida pars = ½. VII Item = quoque

II


50

55

60

65

70

75

Dies in duodecim horas dividitur. Hora prima initium diei est.

Dies ab hora prima initium facit. Hora sexta, quae hora media inter

horam primam et horam duodecimam est, ‘meridiesVIII’ nominatur, id est

‘medius dies’. Hora sexta vel meridies diem in duas aequas partes dividit:

ante meridiem, id est tempus ab hora prima ad horam sextam, et post

meridiem, id est tempus ab hora sexta ad horam duodecimam vel

postremam. Sex horae dimida pars diedi est. Meridie sol altissimus in

caelo est.

Nocte sol non lucet, sed luna et stellae lucent. Luna ipsa suam

lucem non habet. Unde venit lux lunae? Lux lunae a sole venit. Itaque

luna non tam clara est quam sol. Sol stella clarissima est, quae et terram

et lunam luce sua illustrat. Sed tantum eae partes terrae et lunae, quae ad

solem vertuntur, luce solis illustrantur. Ceterae partes obscurae sunt.

Quum exiguaIX pars lunae tantum videtur, luna nova est. Lux lunae

novae exigua est. Die septimo post lunam novam luna dimidia videtur,

atque die quarto decimo vel quinto decimo post lunam novam luna plena

est. Quum luna non lucet, nox obscura est.

Mense Decembri noctes longiores et obscuriores sunt quam mense

Iunio. Mense Iunio dies longiores quam noctes sunt. Mense Decembri

noctes longiores quam dies sunt, dies igitur breviores quam noctes sunt.

Mense Martio noctes atque dies aequi sunt. Item mense Septembri dies

aequi sunt atque noctes.

Dies mensis primus ‘Kalendae’ nominatur. Dies primus mensis

Ianuariae ‘Kalendae Ianuariae’ nominatur. Kalendae Ianuariae dies anni

primus est atque initium anni novi. Diei primo mensis Iulii ‘Kalendae

iuliae’ nomen est. Kalendae Iuliae dies medius est inter diem anni

VIII meridies < medidies < medius dies. IX Exiguus = parvus.

III


80

85

90

95

100

primum et postremum. Kalendae Iuliae dies anni medius est.

Dies tertius decimus post Kalendas ‘Idus’ nominatur. ‘Idus

Ianuariae’ dies tertius decimus mensis Ianuarii est. Item ‘Idus Februariae’

dies tertius decimus mensis Februarii est. ‘Idus Martiae’ autem non dies

tertius decimus, des dies quintus decimus mensis Martii est, nam mense

Martio (item-que mensibus Maio, Iulio, Octobri) Idus non dies tertius

decimus, sed dies quintus decimus post Kalendas est.

Dies nonus ante Idus ‘Nonae’ dicitur. ‘Nonae Ianuariae’ igitur dies

quintus mensis Ianuarii est, item-que ‘Nonae Februariae’ dies quintus

Februarii est. Sed ‘Nonae Martiae’ dies septimus mensis Martii est.

Inter Kalendas et Idus Ianuaris undecim dies sunt. Inter Kalendas

et Idus Martias tredecim dies sunt. Quindecim dies mensis dimidius est

(sed dimidiumX Februarii est quattuordecim dies tantum).

Dies octavus ante Kalendas Ianuarias, qui ‘ante diem octavum

Kalendas Ianuarias’ dicitur, dies anni brevissimus est. Ante diem

octavum Kalendas Iulias (id est dies octavus ante Kalendas Iulias) dies

anni longissimus est. Ante diem octavum Kalendas Apriles dies aequus

est atque nox. Is dies ‘aequinoctium’ nominatur. Item ante diem octavum

Kalendas Octobres aequinoctium dicitur, nam eo quoque die nox aequa

est atque diesXI.

Tempora anni quattuor sunt: aestasXII et hiemsXIII, ver et

autumnus. Aestas est tempus a mense Iunio ad Augustum. Hiem est

tempus a mense Decembri ad Februarium. Mensis Iunius initium aestatis,

December initium hiemis est. Tempus a mense Martio ad Maium est ver.

Tempus a mense Septembri ad Novembrem autumnus dicitur. Ver a

X Dimidium = dimidia pars XI dies aequus est atque nox = dies tam longus est quam nox. XII Una aestas (<aestats) / duae aestates XIII una hiems / duae hiemes

IV


105

110

115

120

125

mense Martio initium facit. Autumnus a mense septembri incipitXIV.

Aestate dies longi sunt, sol lucet, aer calidusXV est. Aestas tempus

calidum est. Hiems tempus frigidum est. Hieme non solum imber, sed

etiam nix de caelo cadit. Imber est aqua, quae de nubibus cadit. Nix

frigidior est quam imber. Hieme montes et campi nive operiuntur. Vere

campi herba nova operiuntur et arbores foliis ornantur. Autumno folia de

arboribus cadunt et terram operiunt. In germania et hiemes et aestates

frigidiores sunt quam in Italia. Ianuarius mensis anni frigidissimus est.

Iulius mensis anni calidissimus est. Aestae multi homines Romam

relinquunt atque villas suas petunt.

Cur aestas calidior est quam hiems? Aestas calidior quam hiems

est, quod aestate sol altior in caelo est quam hieme. Quando sol

altissimus in caelo est? Meridie ante diem octavum Kalendas Iulias sol

altissimus in caelo est.

Cur sol clarior est quam luna? Sil clarior quam luna est, quod luna

ipsa suam lucem non habet, sed sole illustratur. Cur nox obscura est? Nox

obscurua est, quod sol nocte non lucet. Quando sol in caelum ascendit?

Hora prima sol in caelum ascendit. Dies ab hora prima incipit.

Quando folia de arboribus cadunt? Autumno folia de arboribus

cadunt. Quando nox et dies aequi sunt? A. d.XVI VIII. Kal. Apr. et a. d.

VIII. Kal. Oct. nox aequa est atque dies. Ii dies aequinoctia dicuntur.

Quot anni sunt duo saecula? Duo saecula sunt ducenti anni.

Dies anni brevissimus est ante diem octavum Kalendas Ianuarias.

Mane initium diei est. Diei primo mensis Kalendae nomen est. Annus

novus a Kalendis Ianuariis, id est a die primo Ianuarii, incipit. Mense

XIV Incipere = initium facere XV aut “caldus” XVI a. d. = ante diem.

V


130

135

140

145

Iunio dies longi sunt. Mensis Iunius triginta dies habet. Numerus dierum

Iunii triginta est. Diebus primis mensium nomina sunt: Kalendae

Ianuariae, Kalendae Februariae, Kalendae Martiae, Kalendae Apriles,

Kalendae Maiae, Kalendae Iuniae, Kalendae Iuliae, Kalendae Augustae,

Kalendae Septembres, Kalendae Octobres, Kalendae Novembres,

Kalendae Decembres. Ab iis diebus menses incipiunt.

GRAMMATICA LATINA

Declinatio quinta.

‘Dies, dies’ (et meridies) declinantur hoc modo (declinatio quinta):

Sing. Plur.

Nominativus: dies dies

Accusativus: diem dies

Genitivus: diei dierum

Dativus: diei diebus

Ablativus: die diebus

Numerus vocabularum, quae hoc modo declinantur, exiguus est.

‘Dies’ et ‘meridies’ vocabula masculina sunt. Cetera vocabula quintae

declinationis feminina sunt.

Superlativus.

A. d. VIII. Kal. Iul. dies longissimus est.

A. d. VIII. Kal. Ian. dies brevissimus est.

‘Longissimus’ et ‘brevissimus’ superlativi sunt. Superlativus: -

issimus.

Alia exempla: altíssimus, clarissimus, calidissimus, frigidissimus,

VI


150

improbissimus.

Aetna est mons atissimus Siciliae. Alpes montes Europeae

altissimi sunt. Quum luna plena est, lux eius clarissima est. Tempus anni

calidissimum est aestas. Tempus anni frigidissimum est hiens. Medus

servus Iulii improbissimum est.

Comparativus Superlativus

longus longior longissimus

brevis brevior brevissimus

clarus clarior clarissimus

altus altior altissimus

calidus calidior calidissimus

frigidus frigidior frigidissimus

VII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M Q U A R T U M D E C I M U M CA P. XIV.

5

10

15

20

NOVUS DIES

Nox est. Familia dormit. Villa Iulii obscura et quieta est. Marcus

quietus in lecto suo cubatI. Marcus bene dormit. Quintus dormire non

potest, quod caput et pes ei dolent. Brachium quoque Quinto dolet. Itauqe

Quintus non dormit, sed vigilat.

Cubiculum, in quo Marcus dormit, parvum est. Cubiculum Quinti

quoque parvum est. UtrumqueII cubiculum parvum est. UterqueIII puer in

cubiculo parvo cubat. Num uterque puer dormit? Minime. Alter puer

dormit, alter vigilat. Alter ex duobusIV pueris valetV, alter aegrotat. Uter

puer aegrotat, Marcus-ne an Quintus? Quintus aegrotat, Marcus valet.

In cubiculo Marci aer frigidus est, nam fenestra eius aperta est.

Marcus fenestra aperta dormit. Fenestra cubiculi Quinti clausa est. Altera

es duabus fenestris aperta est, altera clausa. Cur Quintus fenestra clausa

cubat? Quintus fenestra clausa cubat, quod aeger est.

Ecce gallus canit: “ejem, ejem, ejem... Co-co-co-co!” Marcus

oculos non aperit neque se movet. Quintus, qui oculis apertis iacet, se in

lecto convertit. Puer dormiensVI gallum canere non audit, sed puer

vigilans gallum audit. Gallus canens novum diem salutat.

Quintus fenestram aspiciens caelum videre non potest, quod

fenestra clausa est. Quintus Davum vocat. Davus in cubiculum intrans

I Cubare = iacere II Utrumque cubiculum = et cubiculum Marci et Quinti III Uterque puer = et Marcus et Quintus IV Duo pueri / ex duobus pueris V Valere ↔ aegrotare VI Dormiens = qui dormit

I


25

30

35

40

45

puerum interrogat: “Quomodo pes tuus se habet hodieVII?”

Quintus respondet: “Pes meus male se habet. Neque pes tantum,

sed etiam caput et brachium dolent. O, quam longa nox est! Sed iam

mane est, nam gallus canit.” Quintus rursus gallum canentem audit.

Servus fenestram aperiens caulum aspicit, cuius magna pars iam clara est.

Quintus: “Da mihi aquam, Dave!” Davus Quinto aquam in poculo

dat. Puer aquam bibit. Davus Quintum in lecto iacentem relinquit atque

in cubiculum Marci abit. Marcus adhucVIII dormit. Servus ad puerum

dormientem adit eum-que excitat. Quomodo servus puerum excitat?

Servus in aurem pueri dormientis magna voce clamat: “Marce! Mane

est!” Marcus oculos aperiens servum apud lectum stantem videt.

“Hora prima est, Marce”, inquitIX Davus, “Surge eX lecto!”

Marcus e lecto surgit. Iam Marcus non in lecto cubat, sed ante lectum

stat. Marcus Davum aquam afferreXI iubet: “Affer mihi aquam, serve!”

Servus Marco aquam frigidam affert et “Ecce aqua”, inquit, “Lava faciem

et manus! Facies et manus tuae sordidae sunt!” Marcus primum manus

lavat. Deinde faciem lavat. Davus: “Non solum os, nasum oculos-que,

sed etiam aures lava!”.

Marcus se defendens “Sed aures”, inquit, “In facie non sunt!”

Davus: “Tace puer!” Incuit Servus: “Non solum faciem sed totum caput

lava” Marcus aures lavat. Iam non facies solum, sed totum caput eius

purum est. Caput et utraque manus pura sunt.

Cur Marcus non totum corpus lavat? Marcus non tous corpus, sed

manus et caput solum lavat, quia aqua frigida est. Mane Romani faciem

VII Hodie = hoc die VIII Adhuc = ad hoc tempus, etiam nunc IX Inquit = dicit X ‘ex’ ante a e i o u h, ‘e’ vel ‘ex’ ante ceteras literas XI Afferre < ad-ferre

II


50

55

60

65

70

et manus aqua frigida lavant, post meridiem totum corpus lavant.

Marcus Caput et manus suas detergens Davum interrogat: “Cur

Quintus tam quietus est?” Davus respondet: “Quintus adhuc in lecto est.”

Marcus: “In lecto? Quintus ciu ante me surgere solet, adhuc dormit?

Excita eum!”

Davus: “Quintus non dormit. Fratrer tuus vigilat neque surgere

potest, quod caput ei dolet.” Marcus: “Mihi quoque caput dolet!” Davus:

“Tace, puer! Tibi neque caput neque pes dolet. Caput valens non dolet,

neque membra valentia.”

Aer frigidus per fenestram apertam in cubiculum intrat. Marcus

friget, quod corpus eius nudum est (id est sine vestimentis). Marcus

Davum fenestram claudere iubet. Davus paret. Marcus vestimenta sua a

servo poscitXII: “Da mihi tunicam et togam, serve!”. Davus puero frigenti

tunicam et togam dat. Marcus primum tunicam induit, deinde togam.

Pueri iam nudus non est.

Toga est vestimentum album, quod viri et pueri romani geruntXIII.

Homines graeci et barbari togam non gerund. Multis barbaris magna pars

corporis nuda est. Romano togato nulla pars corporis est praeter

brachium et faciem. Num viro togato utrumque brachium nudum est?

Minime. Alterum brachium toga operitur, alterum nudum est. Utrum

brachium nudum est? Dextrum-ne an sinistrum? Brachium dextrum

nudum est, brachium sinistrum toga occultatur. Milites romani togam non

gerunt, quia nemo togatusXIV gladio et scuto pugnare potest. Miles

gladium mano dextra, scutum manus sinistra gerit.

Marcus, cui pedibus nudis ante lectum stat, calceos suos a servo

XII Poscit = Dare iubet XIII Gerere. XIV Togatus = togam gerens

III


75

80

85

90

95

poscit: “Da mihi calceos! Pedes mihi frigent.” Davus ei calceos dat, quos

puer induit.

Marcus ad fenestram adiens caelum aspicit et “totum caelum”

incuit “iam clarum clarum est”. Marcus cum servo in atrio intrat, ubi

pater et mater liberos exspectantes sedent. Ante eos in mensa parva panis

et mala sunt.

Pater et mater a filio intranti salutantur: “salvete pater et mater!”

Iulius et Aemilia alterum filium non videntes Davum interrogant:

“Quomodo Quintus se habet?” Davus respondet: “Quintus et caput et

pedes dolere dicit — sed Marcus bene valet.”

Iulius ridens “Num hodie”, incuit “Quintus utroque pede

aegrotat!”. “Minime domine” inciut Davus, “filius tuus non utroque pede,

sed altero pede tantum aegrotat.” Aemilia surgit et ad filium aegrotanten

adit. Mater filio aegrotanti panem et mala dat, sed Quintus, cui multum

edere solet, hodie neque panem neque mala edere potest. Quintus nihil

edete potest. Aemilia eum stomacho quo que aegrotare putat.

Marcus autem qui stomacho non aegrotat, magnum malum a patre

poscit: “Da mihi illud malum, pater! Stomachus mihi vacuus est.”

Iulius Marco panem dans “Primum panem edere” inquit “deinde

malum!” Marcus panem suum edit. Deinde ei duo mala dat et “Alterum

malum nunc ede” Inquit, “alterum te-cum fer!”

Davus Maco librum et tabulam et stilum affert. Iulius: “Ecce

Davus tibi librum et ceteras res tuas affert. Sume res tua atque abi!”

Marcus: “Sed cur Medus non venit?” Marcus Medum adhuc in familia

esse putat. Medus cum Marco ire solet res eius portans. Marcus ipse nihil

portare solet praeter unum malum.

Iulius: “Medus te-cum ire non potest hodie necesse est te solum

IV


100

105

110

115

120

ambulare.” Marcus: “Atque me ipsum librum et tabulam et stilum portare

cur ille servus me-cum ire non potest ut solet? Num Medo quoque caput

dolet?”

Iulius: “Minime. Medus satis bene valet. Sed hodie Medus abest.

Iam disquede, Marce!” Marcus malum, tabulam ceteras-que res suas se-

cum ferens e villa abit. Filius a patre discedens “vale, pater!” iquit. “Vale,

Marce!” respondet pater.

Quo Marcus cum reus suis it? Vide capitulum quintum decimum.

GRAMMATICA LATINA

Participium.

Masculinum et femininum:

Puer (Puella) vigilans in lecto iaciens gallum canentem audit.

Pueri (Puellae) vigilantes in lectis iacentes gallos canentes audiut.

Gallus canens a puero (puella) vigilanti auditur.

Galli canentes a pueris (puellis) viginlantibus audiuntur.

Puer (Puella) dormiens vocem galli canentis non audit neque a

gallo canenti excitatur.

Pueri (Puellae) dormientes voces gallorum canentium non audiunt

neque a gallis canentibus excitantur.

‘Vigilans, vigilantes’, ‘iacens, iacentes’, ‘canens, canentes’,

‘dormiens, dormientes’ paticipia sunt.

Participium: -ns, -ntes.

Participia declinantur ut ‘mons, montes’ (vide cap. XIX), sed

ablativus singularis -i (vel -e) habet: a puero vigilanti, a gallo canenti

V


125 (canente).

Neutrum:

Corpus valens non dolet. Corpora valentia non dolent. Milites inter

pila volantia pugnan. Nominatibus et accusativus: -ns, -ntia.

VI

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M Q U I N T U M D E C I M U M CA P. XV.

5

10

15

20

MAGISTER ET DISCIPULI

Marcus librum et tabulum et stilum portans Tusculum ambulat.

Illic schola puerorum est. Multi pueri mane in scholam eunt.

In schola est magister, cui Diodorus nomen est. Magister est vir,

qui scholam habet. Marcus et Quintus magistrum suum metuuntI, nam

Diodorus magister severus est, qui pueros improbos virga verberat. Virga

est ramus tenuis, quo pueri improbi a magistro verberantur.

Pueri, qui in scholam eunt, discipuli sunt. Marcus et Quintus sunt

duo discipuli. Alii discipuli sunt Titus et Sextus. Sextus ante Marcum et

Titum ad scholam adveniens primus in scholam intrat. Sextus solus est,

nam ceteri discipuli nondumII adsunt.

Magister intrans Sextum solum in sella sedentem videt. Sextus de

sella surgit acIII magistrum salutat: “Salve, magister!” Magister

discipulum salutat: “Salve, Sexte! ConsideIV!”

Sextus in sella considit. Discipulus quietus ante magistrum suum

sedet. Magister interrogat: “Cur tu solus es, Sexte?” “Ego solus sum,

quod ceteri discipuli adhuc absunt”, respondet Sextus.

Magister exclamat: “O, discipulos improbos!” Sextus: “Num ego

discipulus improbus sum, magister?” Magister: “Tu discipulus improbus

non es, Sexte, atV Marcus et Quintus et Titus discipuli improbi sunt!

I Metuere = timere II Non dum = adhuc sunt. III Ac = atque ante a e i o u h ’ac’ vel ’aque’ ante ceteras literas. IV Considere ↔ surgere. V At = Sed

I


25

30

35

40

45

Aperi librum tuum!” Sextus magistro paret.

Titus ad scholam advenit et ostium pulsat, antequam in scholam

intrat. Titus non statim intrat, sed primum ostium pulsat. magister clamat:

“Intra!” TumVI Titus intrat ac statim magistrum salutat: “Salve,

magister!”

Magister: “O, Tite! Sextus iamVII hic est...” Titus: “...at Marcus et

Quintus nondum hic sunt!” Magister: “Tace, puer! Claude ianuamVIII et

conside! Aperite libros, pueri!”

Sextus: “Liber meus iam apertus est!” Magister: “At liber Titi

nondum apertus est. Librum tuum aperi, Tite! Ubi est liber tuus?” Titus:

“Ego librum suum habet, tu librum tuum non habes? Cur librum non

habes, Tite?”

Titus: “Librum non habeo, quod Marcus librum meum habet!”

Post Titum Marcus ad scholam venit. Is autem ianuam non pulsat, ante-

quam intrat. Marcus statim in scholam intrat necIX magistrum salutat.

“O, Marce!” inquit magister, “Cur tu ianuam non pulsas, cumX ad

scholam venis, nec me salutas, cum me vides?” At Marcus “Ego”, inquit,

“ianuam non pulso, cum ad scholam venio, nec te saluto, cum te video,

quia nec Sextus nec Titus hoc faciunt!”

Sextus et Titus: “Quid?” Marcus (ad Sextum et Titum): “Vos

ianuam non pulsatis, cum ad scholam venitis, nec magistrum salutatis,

cum eum videtis! Auditis-ne id quod dico?”

Tum Sextus et Titus “Id quod dicis”, inquitunt, “verum non est!

Nos ianuam pulsamus, cum ad scholam venimus, et magistrum

VI Tum = deinde VII Iam = nondum VIII Ianua = ostium IX Nec = neque X Cum = quum

II


50

55

60

65

70

salutamus, cum ad scholam venimus, et magistrum salutamus, cum eum

videmus! Non-ne verum dicimus, magister?”

Magister: “Vos verum dicitis. Id quod Marcus dicit, verum non

est. Discipulus improbus es Marce! Statim ad me veni!” Diodorus, qui

magister serverus est, tergum pueri virga verberat. Tergum Marco dolet,

sed Marcus non lacrimat, nam lacrimae puero Romano non convenit.

Marcus clamat: “Au, au! DesineXI, magister! Iam satis est!

Desine! Nimis severus es!” Magister puerum verberae desinens “Ad

sellam tuam redi”, inquit, “atque conside!”

Marcus ad sellam suam redit — neque considit, sed ante sellam

stat. “Cur non considis, Marce?” interrogat magister. “Non consido”,

respondet Marcus, “quod sedere non possumXII!”

Magister: “QuareXIII sedere non potes?” Marcus: “Sedere non

possum, quod inferior pars tergi mihi dolet.” Pars tergi inferior est ea

pars, qua pueri sedent. Eam corporis partem nominare non convenit.

Magister: “Ubi est frater tuus, Marce?” Marcus: “Quintus domiXIV

est, nec in scholam ire potest, quia et pes et brachium et caput ei dolent

— atque etiam stomachum ei dolere puto, nam nihil edere potest.”

Magister ridens “Ergo”, inquit, “fratri tuo nulla corporis pars non

dolet praeter eam partem, quae tibi dolet! Sed hoc satis est. Aperite

libros, Marce et Tite!”. Titus: “Marcus librum meum habet! Da mihi

librum meum, Marce!”

Magister: “Quare tu librum Titi habes, Marce?” Marcus: “Ego

librum Titi habeo, quod Titus et Sextus meas res habet!” Magister: “Num

XI Descinere = incipere XII Pos-sum (<pot-sum) pot-es XIII Qua-re = cur? XIV Domi = in schola.

III


75

80

85

90

95

vos res Marci habetis, Tite et Sexte?”

Titus et Sextus: “Nos nullam rem habemus, quae Marci est.

Marcus verum non dicit.” Magister imperat: “Statim tito librum da,

Marce!” Marcus, qui magistrum severum metuit, Tito librum dat.

Magister: “Iam libros vestros aperire, Tite et Marce!” Titus et

Marcus libros suos aperiunt. Magister quoque librum suum aperit ac

longum capitulum recitare incipit. Pueri autem dimidiam partem capituli

audiunt tantum. Nam ante-quam magister partem capituli porteriorem

recitare incipit, pueri dormiunt!

Magister pueros dormientes videns statim recitare desinit et

exclamat: “O, pueri improbi! Dormitis! Id quod recito non auditis!”

Magister iratus est. Marcus magistrum metuens “Ego”, inquit, “non

dormio, te audio!”

Item Sextus et Titus “Neque nos dormimus”, inquiunt, “Te

audimis. Bene recitas! Bonus magister es!” Magister laetus “Verum est

quod dicitis”, inquit, “ego bene recito ac bonus magister sum — at vos

male recitatis ac discipuli improbi estis!”

Discipuli: “Nos discipuli improbi non sumus! Bene recitamus!”

Magister: Tacete! Ubi estis, pueri?” Discipuli: “in schola sumus.”

Magister: “Verum dicitis: in schola estis — non domi in lectulisXV!!!”

Magister iratus discipulos verberat. Tum magister imperat: “Ad

sellas vestras redire atque considite, pueri!” Pueri ad sellas suas redeunt,

neque considunt. Magister: “Quare non considitis, pueri?”

Discipuli: “Non considimus, quod sedere non possumusXVI!”

Magister: “Quid? Sedere non potestis? Ergo ante sella state, dum partem

XV Lectulus = parvus lectus XVI Pos-sumus (<pos-sumus) pot-estis

IV


100

105

110

115

120

capituli porteriorem recito!” In lectulo dormire conveni, in schola vigilare

arque audire!

GRAMMATICA LATINA

Persona prima, secunda, terira.

Marcus: “Ego bene recito — tu male recitas, Tite! Sextus quoque

male recitat!” Titus et Sextus: “Nos tam bene recitamus quam magister!”

Magister: “Tacete, pueri! Vos male recitatis — ego solus bene recito!

Nulli discipuli tam bene recitant quam magister!

‘Recito, recitamus’ persona prima dicitur, ‘recitas, recitaris’

persona secunda, ‘recitat, recitant’ persona tertia.

Persona prima: -o (singularis), -mus (pluralis).

Persona secunda: -s (singularis), -tis (pluralis).

Persona tertia: -t (singularis), -nt (pluralis).

Exempla: 1. Clamo, clamamus. 2. rideo, ridemus. 3. dico, dicimus;

facio, facimus. 4. audio, audimus.

Discipulus, qui in schola clamat et ridet, malus est. Qui hoc non

facit, et verba magistri audit, bonus discipulus est.

Bonus discipulus malo discipulo dicit: “Ego bonus discipulus sum:

in schola nec clamo nec rideo, et verba magistri audio. At tu malus

discipulus es: in schola clamas et rides, nec verba magistri audis! Verum

dico! Tu-ne hoc facis?” Malus discipulus: “Ego hoc non facio!” Bonus

discipulus: “Ha, ha! Ipse dicis te verba magistri non audire!”

Discipuli, qui in schola clamant et rident, mali sunt. Qui hoc non

faciunt, et verba magistri audiunt, boni discipuli sunt.

V


125

130

135

140

Boni discipuli malis discipulis dicunt: “Nos boni discipuli sumus:

in schola nec clamamus nec ridemus, et verba magistri audimus. At vos

mali discipuli estis: in schola clamtis et ridetis, nec verba magistri

auditis! Verum dicimus! Vos-ne hoc facitis?” Mali discipuli: “Ha-ha! Ipsi

dicitis vos verba magistri non audire!”

Ut ‘clamo, clamamus’ declinantur ea verba, quorum infinitivi in

are –desinunt.

Ut ‘rideo, ridemus’ declinantur ea verba, quorum infinitivi in –ere

desinunt.

Ut ‘dico, dicimus’ declinantur ea verba, quorum ut ‘facio,

facimus’ (persona prima singularis: -io, persona tertia pluralis: -iunt):

accipere (accipio, accipiunt), aspicere (aspicio, aspiciunt), facere (facio,

faciunt), fugere (fugio, fugiunt), iacere (iacio, iaciunt), incipere (incipio,

incipiunt), parere (pario, pariunt), et alia item.

Ut ‘audio, audimus’ declinantur ea verba, quorum infitivi in –ire

desinunt, praeter unum verbum ‘ire’ (persona prima singularis: eo;

persona tertia pluralis: eunt. Item ab-ire: ab-eo, ab-eunt; ad-ire: ad-eo, ad-

eunt; ex-ire: ex-eo, ex-eunt; red-ire: red-eo, red-eunt).

Ut ‘sum, sumus’ declinatur ‘pos-sum, pos-sum’ (sigularis:

possum, potes, potest; pluralis: possumus, potestis, possunt). Item ‘ab-

sum, ab-sumus’, ‘ad-sum. Ad-sumus’ et alia.

VI

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M S E X T U M D E C I M U M CA P. XVI.

5

10

15

20

MARE TURBULENTUM

Oceanus Atlanticus magnum mare est. Illud mare longum et

latum, quod inter Europam et Africam interestI, ‘mare nostrum’

appellatur a Romanis. Inter oceanum et mare nostrum est fretum

angustum, quod Africam ab Hispania dividit. Illud mare longum et

angustum, quod inter Aegyptum et Arabiam situm estII, ‘mare rubrum’

appellatur, nam aqua illius maris rubra esse dicitur.

Italia inter duo maria interest, quorum alterum, quod supra Italiam

situm est, ‘mare superum’ siveIII ‘Hadriaticum’ appellantur, alterum,

infra Italiam situm, ‘mare inferum’ sive ‘mare Tuscum’. Mare superum

angustius est quam mare inferum.

Roma non ad mare, sed ad Tiberim flumen sita est. Quod autem

Tiberis flumen parvum est, magnae naves in Tiberi navigare non possunt.

Nullae igitur praeter parvas naves ad Romam adire possunt.

Ad Ostiam omnes naves, et parvae et magnae, adire possunt, nam

id oppidum maritimum est ac magnum portum habet. In portu Ostiae

multae naves sunt. Ostia non procul a Roma ad ostium Tiberis sita est.

‘Ostium’ sive ‘os’ fluminis dicitur is locus, ubi flumen in mare influit.

Ostia sita est in eo loco, ubi Tiberis in mare inferum influitIV.

Alia opida maritima Italiae, quae magnos portus habent, sunt

Brundisium, Arminium, Genua. Haec omnia oppida in ora Italiae sita

I Inter-esse II Situm est = est vel iacet III Sive = vel IV In-fluere

I


25

30

35

40

45

sunt. Ora sive ora maritima est finis terrae, unde mare incipit. Portus est

locus in ora maritima situs, ubi naves ad terram adire possunt. In ora

Italiae multi portus sunt. Ab omnibus terris ??? ??? in portus Italiae

veniunt. Naves multas mercesV in Italiam vehuntVI. Merces sunt eae res,

quas mercatores et tabernarii emunt ac vendunt. Tabernarii merces suas a

mercatoribus emunt ac rursus e tabernis suis vendunt.

Non merces solum, sed etiam homines navibus vehuntur. Portus

Ostiae semper plenus est hominum, qui in alias terras navigare voluntVII.

Is, qui navigare vult, adit nautam, qui bonam navem habet. Cum aer

tranquillus est, necesse est ventum oppeririVIII. Ventus est aer, qui

movetur. Cum nullus ventus supra mare flat, mare tranquillum est. Cum

magnus ventus flat, mare turbulentum est. Magnus ventus tempestas

dicitur. Tempestas mare turbatIX ac fluctus excitat, qui altiores sunt quam

naves. Nautae tempestates et mare turbulentum timent, nam magni

fluctus naves aqua implereX possunt. Tum naves et nautae in mare

mergunturXI.

Nautae nec mari turbulento nec mari tranquillo navigare volunt.

Nautae in portu ventum secundum opperiuntur, id est ventus, qui a tergo

flat. Cum ventus secundus est, naves e portu exeunt. Vela navium vento

implentur, ac naves plenis velis per mare vehuntur.

In parte navis posteriore, quae ‘puppis’ dicintur, gubernaculum

est. Nauta, qui in puppi ad gubernaculum sedet, ‘gubernator’ appellatur,

quod navem gubernat.

Quomodo navis in medio mari gubernari potest, cum gubernator

V Merx / merces VI Vehere = ferre ex alio in alium locum VII Is vult / Ii volunt (inf. Volere) VIII Opperiri = exspectare IX Turbare = turbulentum facere X Implere = plenum facere

II


50

55

60

65

70

terram non videt? Gubernator caelum aspicit: sol et stellae ei duces sunt.

Ea pars caeli, ubi sol oriturXII, oriens dicitur. Partes caeli quattuor sunt:

oriens et occidens, septentriones et meridies. Occidens est ea caeli pars,

ubi sol occidit. Meridies dicitur ea caeli pars, in qua sol meridie videtur;

pars contraria septenriones appellatur a septem stellis, quae semper in ea

caeli parte stant. Iis, qui ad septentriones navigant, oriens a dextra est, a

sinistra occidens, meridies a tergo. Oriens et occidens partes contrariae

sunt ut meridies et septentriones.

Hodie ventus secundus est. Naves multae simulXIII portum Ostiae

relinquunt. Inter eos homines, qui naves conscenduntXIV, sunt Medus et

Lydia. Medus ex Italia proficisciturXV cum amica sua. Quo Medus ire

vult? Medus, qui Graecus est, in patriam suam redire vult. Graecia non

solum ipsius patria est, sed etiam Lydiae, nam ea quoque Graeca est.

Medus et Lydia ex Italia proficiscentes omnes res suas se-cum

ferunt: vestimenta non multa, ornamenta Lydiae, exiguam pecuniam,

paulumXVI cibi (quod satis est ad decem dies). Praetera Lydia parvum

librum se-cum fert, quem sub vestimentis occultat.

Medus et Lydia in puppim ascendunt, unde oram Italiae

intuenturXVII. Ostia iam procul abest, homines et naves, quae in portu

sunt, oculis cerniXVIII non possunt. Navis velis plenis per mare inferum

vehitur.

Medus montem albanum, qui prope villam Iulii situs est, cernit et

“Vale, Italia!” inquit, “Valete montes et valles, campi et silvae! Ego in

XI Mergere XII Sol oritur = sol in caelo ascendit. Oriri ↔ occidere XIII Simul = uno tempore XIV Con-scendere = a-scendere XV Proficisci = abire XVI Paulum ↔ multum XVII Intueri = aspicere XVIII Cernere = videre (id quod procul abest)

III


75

80

85

90

terram multo pulchriorem — in patriam meam Graeciam!” Medus

laetatur neque iam dominum suum severum vereturXIX.

Lydia montes et colles, in quibus Roma sita est, procul cernit et

“Vale, Roma!” inquit, “non sine lacrimis te relinquo, nam tu altera patria

es mihi!” Lydia non laetatur, sed tristis est. Medus faciem Lydiae intuetur

et “Nonnes gaudes, mea Lydia”, inquit, “quod nos simul in patriam

nostram imus?”

Lydia Medum intuens “Gaudeo”, inquit, “me te-cum esseXX,

Mede. At non possum laetari, quod omnes amicas meas, quas multas

Romae habeo, relinquo. Sine lacrimis Roma proficisci non possum.”

Oculi Lydiae rursus lacrimis implentur.

Medus Lydiam complectiturXXI atque “Deterge lacimas!” inquit,

“Ego, amicus tuus, qui te amo, te-cum sum. In patriam nostram imus, ubi

amici nos opperiuntur.”

Paulo postXXII nihil a nave cernitur praeter mare atque caelum.

Medus gubernatorem, qui in puppi sedet gubernaculum tenens,

interrogat: “Quam in partemXXIII navigamus, gubernator?” Ille respondet:

“Ad meridiem navigamus ad fretum Siculum, id est fretum angustum,

quod Siciliam ab Italia dividit. Oriens mihi a sinistra est, occidens a

dextra.”

Medus occidentem aspiciens nubes atrasXXIV procul supra mare

cernit. Simul mare tranquillum fitXXV. “Ecce nubes atrae”, inquit Medus,

“quae ab occidente oriuntur.” Nauta statim se convertit et nubes aspicit;

XIX Vereri = timere. XX Me-te cum esse = quod te-cum sum XXI Lydiam complectitur = brachia circum corpus Lydiae ponit. XXII Paulo post = brevi tempore post XXIII Quam in partem? = in quam partem? XXIV Ater =nigrum. XXV Fit = esse incipit.

IV


95

100

105

110

115

120

tum vela navis aspiciens exclamat: “O, dii boni! Nubes atrae ab occidente

oriuntur et ventus simul cadit! O, Neptune! Defende nos a tempestate!”

“Cur Neptunum invocas?” inquit Medus, “Mare tranquilum est.”

Nauta, qui Neptunum veretur, “O, stulte!” inquit, “Adhuc tranquillum est

mare, sed paulum exspecta: simul cum illis nubibus tempestas oritur.

Neptunum invoco, quod is solus dominus maris ac tempestatum est.”

Nauta tempestatem opperitur.

Paulo post totum caelum atrum fit ac magnus ventus flare incipit:

Mare adhuc tranquillum tempestate turbatur, magni fluctus circum navem

surgunt. Totum mare turbulentum fit. Navis fluctibus iactatur neque

gubernari potest.

Gubernator: “Navis nimis gravis est. Iacite merces in mare!”

Statim nautae graves merces, quas navis vehit, in mare iacere incipiunt.

Mercator, qui ipse quoque nave vehitur, tristis merces suas de nave

labiXXVI atque in mare mergi videt. Nemo eum consolatur. Navis paulo

levior fit, simul autem tempestas multo turbulentior et fluctur multo

altiores fiunt.

Medus perterritus clamat: “Popeeeye, ayuuuda Popeeeye,

ayuuuda!!!” et etiam “O, Neptune! Serva me!” dum navis aqua impleri ac

mergi incipit. Lydia caelum intuens clamat: “O, domine! Serva nos!”

Medus: “Quis est ille dominus, quem tu invocas?” Lydia: “Est

dominus noster Iesus Christus, qui non solum hominibus, sed etiam

ventis et mari imperare potest.”

Medus: “Meus dominus non est ille! Ego iam nullus domini servus

sum. Nemo mihi imperare potest!!!” Tum magnus fluctus navem pulsat.

Medus Lydiam labentem complectitur ac sustinere conatur, sed ipse

XXVI Labi = cadere

V


125

130

135

140

pedibus stare non potest. Et Medus et Lydia labuntur. Medus surgere

conatur, neque se ex loco movere potest, quod Lydia perterrita corpus

eius complectitur.

Lydia iterumXXVII magna voce Christum invocat: “O, Christe!

Nemo praeter te nos servare potest! Iube mare tranquillim fieri! Serva

nos, domine!” Medus os aperit ac Neptunum, deum maris, iterum

invocare vult, sed magnus fluctus os eius aqua implet. Medus clamare

conatur, neque potest.

Sed ecce ventus cadere incipit! Iam fluctus non tam alti sunt quam

paulo ante. Nautae laetantes mare iterum tranquillum fieri vident.

GRAMMATICA LATINA

Verba deponentia.

Medus laetatur (= gaudet). Nauta Neptunum veretur (= timet).

Medus labitur (= cadit). Nauta ventum secundum opperitur (= exspectat).

‘Laetari’, ‘vereri’, ‘labi’, ‘opperiri’ verba deponentia sunt. Verbum

deponens est verbum, quod semper passivum est atque in loco verbi

activi ponitur. (Verbum deponens autem participium activum habet:

laetans, verens, labens, opperiens).

Alia exempla verborum deponentium: conari, consolari, intueri,

complecti, proficisci, oriri.

Medus ex Italia proficiscens solem supra montes Italiae orientem

intuetur. Medus laetans “Ecce”, inquit, “sol oritur.” Lydia non laetatur.

Medus amicam suam tristem complectitur atque consolari conatur.

XXVII Iterum = rursus

VI

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M S E P T I M U M D E C I M U M CA P. XVII .

5

10

15

20

25

NUMERI DIFFICILES

Pueri in schola sunt ab hora prima usque ad horam sextam. In

schola pueri numeros et litteras discunt. Magister pueros numeros et

litteras docet. Discipulus est puer, qui discit. Magister est vir, qui docet.

Magister pueros multas res docere potest, is enim multas res scit, quas

pueri nesciunt. Magister homo doctus est. Pueri adhuc indocti sunt.

Puer, qui paulum aut nihil discere potest, stultus esse dicitur. Qui

nihil discere vult atque in schola dormit, piger esse dicitur. Discipulus,

qui neque stultus neque piger est, sed prudens atque industrius, multas res

a magistro discere potest.

Magister recitare desinens quemque puerum aspicit, primum

Marcum, deinde Titum, postremo Sextum. Quisque puerI ante sellam

suam stat, nemo eorum dormit. Magister eos considere iubet.

Magister: “Dic numeros a decem usque ad centum!” Quisque

discipulus manum tollit, primum Sectus, deinde Titus, postremo Marcus.

Magister Sextum interrogat.

Sextus: “Decem, undecim, duodecim, tredecim, quattuordecim,

quindecim, sedecim, septendecim, duodeviginti, undeviginti, viginti,

viginti unus...” Magister: “Iam non omnes numeros, sed decimum

quemque numerum tantum dic, Sexte!”

Sextus: “Viginti, triginta, quadraginta, quinquaginta, sexaginta,

sptuaginta, octoginta, nonaginta, centum.” Sextus decimum quemque

I Quisque puer = et Marcus et Titus et Sextus / quisque puer | quemque puerum

I


30

35

40

45

50

numerum dicit a viginti usque ad centum.

Magister: “Quot sunt quadraginta et decem?” Omnes pueris simul

respondent, nemo eorum manum tollit. Titus et Sextus uno ore dicunt:

“Quinquaginta”. Marcus autem dicit: “Sexaginta.” Id quod Marcus

respondet rectum non est. Responsum Titi et Sexti rectum est, responsum

Marci perversum est. Titus et Sextus recte respondent. Marcus perverse

respondet.

Magister Titum et Sextum laudat: “Vos recte respondetis. Tite et

Sexte. Dsicipuli prudentes atque industrii estis.” Tum Magister Marcum

interrogat: “Quot sunt triginta et septem?”

Marcus: “Ad hoc respondere possum: triginta et septem sunt

triginta septem.” Magister: “Recte respondes, Marce. Quot sunt triginta et

octo?” Marcus: “Ad hoc respondere facile est...” Magister: “Non tam

facile quam tu putas!” Magister: “Perverse dicis! Triginta et octo sunt

duodequadraginta. Quot sunt triginta et novem?”

Marcus: “Triginta novem!” Magister: “O, Marce! Id quoque

perversum est! Triginta et novem sunt undecuadraginta. Quare non

cogitas, antequam respondes?” Marcus: “Semper cogito, antequam

respondeo!” Magister: “Ergo puer stultus es, Marce! Cogitare non potes!

Nam stulte e perverse respondes!” Magister Marcum non laudat, sed

reprehendit!

Marcus: “Cur ego semper a te reprehendor, numquamII laudor?

Titus et Sextus semper laudantur, numquam reprehenduntur.” Magister:

“Tu numquam a me laudatis, Marce, quia numquam recte respondes.

Stulte ac perverse respondes — ergo reprehenderis!” Marcus: “At id

quod ego interrogor semper difficile est, magister. Atque ego semper

II Numquam = nullo tempore. Numquam ↔ semper.

II


55

60

65

70

75

interrogor!” Magister: “Tu non semper interrogatis, Marce. Titus et

Sextus saepe interrogantur.”

Marcus: “Non tam saepe quam ego!” Titus: “Nos quoque saepe

interrogamur neque perverse respondemus! Itaque nos a magistro

laudamur, non reprehendimur.”

Marcus: “Sed cur vos tam saepe laudamini? Quia id quod vos

interrogamini facile est — ego quoque ad id recte repondere possum!

Praetera magister amicus patribus vestris est, patri meo inimicus. Itaque

vos numquam reprehendimini, quamquamIII saepe perverse respondetis;

ego numquam laudor, quamquam saepe recte respondeo!”

Sextus: “At frater tuus saepe laudatur, Marce.” Magister: “Quintus

bonus discipulus est, et industrius et prudens est Quintus.” Magister

Quintum laudat, quamquam Quintus abest. Marcus: “Magister fratrem

meum laudat hodie, quod discipulum absentem reprehendere non

convenit!”

Magister iratus virgam tollens “Hoc satis est!” inquit, “Quot sunt

duodeseptuaginta et viginti unus, Tite?” Titus magistro interroganti nihil

respondet. Magister: “Cur mihi non respondes, Tite?” Titus: “Nondum

tibi respondeo, quod primum cogitare oportetIV. Duodeseptuaginta

magnus numerus est atque difficilis!”

Sextus manum tellens “Ego”, inquit, “responsum scio, magister!”

Magister: “Audi, Tite: Sextus dicit se responsum scire. Sed exspecta,

Sexte! Non oportet respondere, antequam interrogaris.”

Titus digitis computans “Duodeseptuaginta”, inquit, “et viginti

unus sunt... octoginta septem? Duodenonaginta? Non certus sum!” Titus

non certus, sed incertus est, atque magistro responsum incertum dat.

III Quamquam ↔ quia. *

III


80

85

90

95

100

Titus male computat. Magister: “Responsum certum magistro dare

oportet. Responsum incertum nullum responsum est! Responde, Sexte!”

Quamquam numeri difficiles sunt, Sextus statim recte respondet:

“Duodeseptuaginta et viginti unus sunt undenonaginta.” Sextus certus est

atque magistro responsum certum dat. Sextus bene computat. Magister

rursus Sextum laudat: “Bene computas, Sexte! Numquam perverse

respondes!”

Marcus: “Quare computare discimus?” Magister: “Quia necesse

est computare posse, ut multis exemplis monstrare possum. Si tu

quinquie mala habes et frater tuus quattuor, quot mala habetis?” Marcus:

“Nescio. Neque ego totV mala habeo, neque Quintus tot mala edere

potest!”

Magister: “Non dico Quintum quattuor mala edere posse. Ecce

aliud exemplum: si viginti mala uno sestertio constant...” Titus: “Nemo

tot mala uno sestertio vendit hoc anni tempore.” Magister: “Si igitur

decem mala uno sestertio constant, et tu quinque sestertios habes, quot

mala emere potes?” Marcus: “Tot sestertios non habeo!” Postremo

magister “O, Marce!” inquit, “Hoc modo nihil te docere possum! Non

solum stultus, sed etiam piger es!”

GRAMMATICA LATINA

Personae verbi passivi.

Ego a magistro laudor = magister me laudat

Tu a magistro laudaris = magister te laudat

Nos a magistro laudamur = magister nos laudat

IV Oportet = necesse est vel convenit V Tot = tam multi.

IV


105

110

115

120

125

Vos a magistro laudamini = magister vos laudat

Marcus: “Ego numquam laudor a magistro. Tu semper laudatis,

Sexte. Et Titus saepe laudatur. Cur vos tam saepe laudamini?” Titus:

“nos saepe laudamur, quod boni discipuli sumus. Boni discipuli a

magistro laudantur.”

Singularis Pluralis

Persona prima: (ego) laudor (nos) laudamur

Persona secunda: (Tu) laudaris (vos) laudamini

Persona tertia: (is) laudatur (ii)laudantur

Exempla: I. Iactor, iactamur. 2. videor, videmur. 3. mergor,

mergimur. 4. audior, audimur.

Nauta, qui fluctibus iactatur ac mergi incipit: “Fluctibus iactor ac

mergor! Serva me, o Neptune, qui prope ades, quamquam nec videris nec

audiris ab hominibus.” Neptunus: “Fluctibus iactari, nauta, nec mergeris!

Nam ego prope adsum, quamquam nec videor nec audior.” Deus ad

hominibus nec videtur nec auditur.

Nautae, qui fluctibus iactatur ac mergi incipiunt: “Fluctibus

iactamur ac mergimur! Servate nos, o dii boni, qui prope adestis,

quamquam nec videmini nec audimini ab hominibus.” Dii Romanii:

“Fluctibus iactamini, nautae, nec mergimini! Nam nos prope adsumus,

quamquam a nautis nec videmur nec audimur.” Dii ab hominibus nec

videntur nec audiuntur.

Ut ‘laudor, laudamur’ declinatur verba passiva et deponentia,

quorum infinitivi in –ari desinunt.

Ut ‘videor, videmur’ declinatur verba passiva et deponentia,

quorum infinitivi in –eri desinunt.

V


130

135

Ut ‘mergor, mergimur’ declinatur verba passiva et deponentia,

quorum infinitivi in –i desinunt (Sed pauca –i habent ante –or et –untur,

ut ‘accipior, accipiuntur’).

Ut ‘audior, audimur’ declinatur verba passiva et deponentia,

quorum infinitivi in –iri desinunt.

Exempla verborum deponentium: 1. laetor, laetamur. 2. vereor,

veremur. 3. proficiscor, proficiscimur. 4. opperior, opperimur.

Lydia: “Ego Neptunum non vereor. Tu-ne Neptunum vereris,

nauta?” Nauta: “Omnes nautae deum maris veremur.” Lydia: “Cur

Neptunum veremini?”

Nautae Neptunum verentur, Lydia Neptunum non veretur.

VI

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E V I C E SI M U M CA P. XVIII .

5

10

15

20

LITERAE LATINAE

Discipuli non modo numeros, sed etiam litteras discunt. Discipuli

parvi, ut Marcus et Titus et Sextus, litteras Latinas discunt. Discipuli

magni litteras Graecas et linguam Graecam discunt. Lingua Graeca

difficilis est.

Ecce omnes litterae Latinae, quarum numerus est viginti tres, ab A

usque ad Z: A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z. Ex

his litteris sex vocales sunt: A, E, I, O, V, Y. Ceterae sunt consonantes.

Duae litterae, Y et Z, in vocabulis Graecis modo reperiuntur (ut in

hoc vocabulo ‘zephyrus’, id est nomen venti, qui ab occidente flat). Y et Z

igitur litterae rarae sunt in lingua Latina, in lingua Graeca autem

frequentes. Item K littera, quae frequens est in lingua Graeca, in lingua

Latina rarissima est, nam K in uno vocabulo Latino tantum reperitur, id

est ‘Kalendae’ (praetera in praenomina ‘Kaeso’, quod praenomen

rarissimus est).

Hoc vocabulum ‘amica’ quinque litteras continet et tres syllabas:

syllaba prima est ‘aq’, secunda ‘mi’, tertia ‘ca’. QuaequeI syllaba

vocalem continet, ergo numerus syllabarum et vocalium idemII est. In

prima et in postrema syllaba huius vocabuli eadem vocalis inest. Vocalis

est littera, quae per seIII syllabam facere potest, ut ‘a’ syllabam primam

facit in ‘amica’. Sine vocali syllaba fieri non potest. Consonans per se

I Quaeque syllaba = et prima et secunda et tertia syllaba. II Idem (is-dem), eadem (ea-dem), idem (id-dem) III Per se = sola

I


25

30

35

40

45

syllabam non facit, sed semper cum vocali in eadem syllaba iungiturIV. In

exemplo nostro ‘m’ cum ‘i’ iungitur in syllaba secunda ‘mi’, et ‘c’ cum

‘a’ coniungiturV in syllaba tertia ‘ca’.

Cum syllabae coniunguntur, vocabula fiunt. Cum vocabula

coniunguntur, sententiae fiunt. Ecce duae sententiae Latinae: ‘Lingua in

ore inest’ et ‘Lingua Latina difficilis est.’ Vocabulum primun utriusque

sententiae idem est, sed hoc idem vocabulum duas res variasVI significat.

Item varia vocabula eandem rem vel eundem hominem significare

possunt, ut ‘fluvius’ et ‘flumen’, ‘ostium’ et ‘ianua’, ‘foedus’ et ‘turpis’,

‘ancilla’ et ‘serva’ (sed ‘serva’ covabulum multo rarius est quam

‘ancilla’).

Qui litteras nescit, legere non potest. Magister, qui pueros leger

docet, ipse et libros Latinos et Graecos legere potest, nam is utramque

linguam scit. Quomodo parvus discipulus hanc sententiam ‘Miles

Romanus fortiter pugnat’ legere potest? Discipulus quamque litteram et

quamque syllabam cuiusque vocabuli legit hoc modo: “M-i, mi, l-e-s, les:

mi-les; R-o, Ro, M-a, ma, n-u-s, nus: Ro-ma-nus...” ItaVII quodque

vocabulum cuiusque sententiae a parvo discipulo legitur. (In hac

sententia unum vocabulum novum inesse videtur, id est ‘fortiter’, sed qui

vocabulum ‘fortis’ iam scit, hoc vocabulum quoque intellegit, nam miles

fortis est miles, qui fortiter pugnat.)

In schola pueri non modo legere, sed etiam scribere discunt.

Quisque discipulus in tabula sua scribit eas sententias, quas magister e

libro suo recitat. Ita pueri scribere discunt. Magister discipulis imperat:

“Sumite tabulas et stilos, pueri, et scribite hanc sententiam: ‘Homo

IV Iungere ↔ dividere V Coniungere = iungere VI Varius ↔ idem VII Ita = eo modo

II


50

55

60

65

70

oculos et nasum habet’.”

Quisque puer stilum et tabulam suam sumit et scribere incipit.

Num discipuli sententiam magistri eodem modo scribunt, nam Sextus

unusVIII ex tribusIX discipulis recte scribit, nam HOMO OCVLOS ET NASVM

HABET. Titus hoc modo scribit: HOMO HOCVLOS ET NASVM HABET.

Marcus autem scribit: OMO OCLOS ET NASV ABET.X Tam varie eadem

sententia a tribus pueris scribit potest!

Magister: “Date mihi tabulas vestras, pueri!” Discipuli magistro

tabulas suas dant. Magister tabulam cuiusque pueri in manus sumit

litteras-que aspicit. Quales sunt litteras Sexti? Litterae eius pulchrae sunt.

Quales sunt litterae Titi Marci? Litterae eorum foedae sunt nec aeque

magnae: aliae nimis parvae, aliae nimis magnae sunt. Magister cuique

discipulo tabulam suam redditXI, primum Sexto, deinde Tito, postremo

Marco, atque “Pulchre et recte scribis, Sexte”, inquit, “Facile est litteras

tuas legere. At litterae vestrae, Tite et Marce, legi nullo modo possunt!

Foede scribitis, pigri discipulli!” Magister Titum et Marcum severe

reprehendit.

Titus: “Certe litterae Sexti pulcherrimae sunt. Sed meae litterae

pulchriores sunt quam Marci!” Magister: “Tite et Marce! Reddite mihi

tabulas vestras!” Titus et Marcus tabulas suas reddunt magistro, qui eas

simul aspicit. Magister litteras Titi cum litteris Marcis comparat et

“Litterae vestrae”, inquit, “aeque foedae sunt: tu, Tite, neque pulchrius

neque foedius scribis quam Marcus!”

Titus: “At certe rectius scribo quam Marcus!” Magister: “Facile

est rectius quam Marcus scribere, nemo enim perversius scribere potest

VIII Unus = solus IX Ex tribus = ex tres X Marcus discipulus porrus est. XI Reddere = rursus. Dare (red-dare)

III


75

80

85

90

95

quam ille! Non oportet se comparare cum discipulo stultissimo atque

pigerrimo. Compara te cum Sexto, qui rectisime et pulcherrime scribit!”

Tum se ad Marcum convertens: “O, Marce! Non modo foedissime, sed

etiam perversissime scribis! Nullo modo Latine scribere potes! Puer

pigerrimus atque stultissimus es!” Iam Marcus multo severius

reprehenditur quam Titus.

Marcus (parva voce ad Titum): “Magister me perverse scribere

dicit. Ergo litteras meas legere potest.” At magister, qui verba Marci

exauditXII, “Litteras tuas turpes”, inquit, “legere non possum, sed

numerare possum: quattuor litteras deesseXIII cerno. Aspice tabulam,

Marce: in vocabulo primo et in vocabulo postremo eadem littera H

deest.”

Marcus: “At semper dico ‘omo abet’, numquam ‘homo habet’.”

Magister: “Non semper idem dicimus atque scribimus. In vocabulo

secundo V deest, in vocabulo quarto M. Quid significant haec vocabula

‘oclos’ et ‘nasu’? Latina non sunt! In quoque vocabulo littera deest

praeter unum ‘et’, atque id vocabulum frequens et facile est! In quinque

vocabulis quattuor mendaXIV sunt. Nemos alius in tam brevi sententia tot

menda facere potesrt!” Marcus et turpiter et perverse scribit.

Magister stilo suo litteras, quae desunt, ascribitXV. Ita magister

menda discipuli corrigit. Deinde tabulam Marci rursus aspiciens

“Praeterea”, inquit, “nimis leviter scribisXVI, Marce. Difficile est has

litteras tenues cernere. Necesse est stilum gravius in cera premereXVII.”

Cera est materia, quam apes, animalia industria, faciunt. Parvi discipuli in

XII Ex-audire = audire (id quod parva voce dicitur) XIII De-esse = ab-esse XIV Mendum facere = perverse scribere XV Ascribere = ad-scribere XVI Leviter scribere “ levi manu scribere XVII Stilum premere ↔ leviter scribere

IV


100

105

110

115

120

cera scribunt, nam tabulae eorum cera operiuntur.

Marcus: “At non leviter scribo. Stilum graviter premo, sed haec

cera nimis dura est; itaque clare scribere non possum. Da mihi aliam

tabulam, magister! Haec cera prope tam dura est quam ferrum.” Ferrum

est materia dura, ex qua gladii et stili alia-que res multae efficiunturXVIII.

Magister Marco eandem tabulam reddens “Cera tua”, inquit, “tam

mollis est quam Sexti, qui clarissime scribit. Sume tabulam tuam et

scribe H litteram quinquies!”

Marcus quinquies H scribit: H H H H H. Tum magister eum V item

quinquies scribere iubet, sed Marcus, qui eandem literram toties scribere

non vult, v v v v scribit. Quoties Marcus V scribit? Marcus, ut piger

discipulus, non quinquies, sed quarter tantum V scribit. Deinde magister

eum totum vocabulum ‘nasum’ quinquies scribere iubet, et Marcus scribit

NASVM NASVM NASVM NASV NASV. Marcus ter NASVM et bis NASV

scribit.

Tum Titus, qui duas litteras deesse videt, hoc modo incipit:

“Magister! Marcus non...”, sed antequam Titus finem facit, Marcus

stilum durum in parte corporis eius mollissima premit. Magister autem

hoc non animadvertitXIX, nam Titus, qui Marcum metuit, nullum verbum

facitXX.

Magister: “Iam totam sententiam recte scribere!” Marcus

Interrogat: “Quoties?” Magister breviter respondet: “Semel.” Marcus

totam sententiam iterum ab initio scribere incipit: “HOMO HOCVLOS...”

Magister: “Quid significat ‘hoculos’? Illud vocabulum turpe no

intelligo!”

XVIII Ef-ficere = facere XIX Animadvertere = videre vel audire XX Verbum facere = verbum dicere

V


125

130

135

140

145

Marcus: “Num hic quoque littera deest?” Magister: “Minime! Hic

non deest, at contra superest H littera! Num tu ‘hoculos’ dicis?” Marcus

ut puer improbus, magistro verba sua reddit: “Non semper dicimus idem

atque scribimus!” Magister: “Tace, puer improbe! DeleXXI ilam litteram!”

Marcus stilum vertit et litteram H delet. Simul Titus idem mendum

eodem modo corrigit in tabula sua, sed hoc magister, qui Marcum

litteram delentem aspicit, non animadvertit. Postremos Marcus “Quare”,

inquit, “nos scribere doces, magister? Non necesse est scribere posse.

Ego numquam domi scribo.”

Magister: “Num pater tuus semper domi est?” Marcus: “Non

semper. Pater meus saepe abest. Sed nunc domi est.” Magister: “Cum

pater tuus abest, epistulas ad eum scribere oportet.” Sextus: “Ego

frequentes epistulas ad patrem meum absentes scribo.” Qualis puer est

Sextus? Sextus puer probus est atque tam impigerXXII quam apis.

Marcus: “Ego ipse non scribo, sed Zenonem epistulas ad patrem

meum scribere iubeo. Zeno enim servus doctus est, qui et Latine et

Graece scribere potest. Idem servus mihi e libris Latinis recitare solet.”

Magister calamum et chartam sumit et ipse scribere incipit. Ille

enim calamo in charta scribit, non stilo in cera ut discipuli. Charta ex

papyro efficitur, id est alta herba, quae in Aegypto prope Nilum flumen

reperitur. ‘Papyrus’ vocabulum Graecum est.

Marcus magistrum scribere animadvertit eum-que interrogat:

“Quid scribis, magister?”. “Epistulam”, inquit ille, “ad patrem tuum

scribo. Breviter scribo te discipulum improbum esse.”

Marcus: “Perverse scribis! Syllaba ‘im’ superest! Dele illam

syllabam et scribe ‘discipulum probum’!” Marcus enim patrem suum

XXI Delere ↔ adscribere

VI


150

155

160

165

170

veretur, nam Iulius non molli virga, sed duro baculo filios improbos

verberare solet.

Magister: “Tace, puer improbissime! Nihil deleo, at contra aliud

vocabulum ascribo. Te discipulum improbum atque pigrum esse

scribo...”

“Scribe ‘discipulum probum atque impigrum’!” inquit Marcus,

neque ea verba a magistro scribenti audiuntur. Magister, qui diem in

epistula ascribere vult, discipulos interrogat: “Qui dies est hodie?” Titus:

“Hodie Kalendae Iuniae sunt.”

Magister: “Recte dicis, Tite. Kalendae sunt hodie. Ergo date mihi

mercedem!” MercesXXIII est pecunia, quam magister quoque mense a

patribus discipulorum accipit. Discipuli Kalendis cuiusque mensis

mercedem magistro suo afferre solent.

Sextus et Titus statim magistro mercedem dant. Marcus autem

mercedem se-cum non habet. Magister, antequam epistulam signat, pauca

verba ascribit. “Quid nunc scribis?” interrogat Marcus. “Scribo te

mercedem ad tempus non afferre”, respondet magister, atque epistulam

signatXXIV anulum suum in cera imprimensXXV.

GRAMMATICA LATINA

Adverbium.

Marcus, qui puer stultus est, stulte respondet.

Aemilius, qui miles fortis est, fortiter pugnat.

‘Stultus’ adiectivum est, ‘stulte’ adverbium est. Item ‘fortis’

XXII Im-piger = industrius XXIII Merces (f.) / mercedis XXIV Signare = cera claudere

VII


175

180

185

190

adiectivum est, ‘fortiter’ adverbium. Adiectivum: -us (I. et II. decl.),

adverbium: -e. Adiectivum: -is (III. decl.), adverbium: -iter.

Exempla: varie, recte, perverse, stulte, pulchre, foede, severe,

Latine, Graece, longe, late, clare, aeque, certe; breviter, leviter, turpiter,

graviter, fortiter.

Discipuli varie respondent: Sextus recte respondet, Marcus

perverse respondet. Sextus pulchre scribit, Marcus et Titus foede scribunt

ac severe reprehenduntur. Magister et Latine et Graece scribere potest.

Pastor longeXXVI abest ab ovibus. Oves longe late-que in campo errant.

Magister breviter respondet. Marcus turpiter ac leviter scribit. Quintus,

qui puer crassus atque gravis est, graviter vadit. Milites Romani fortiter

contra hostem pugnant.

Certe Titus rectus et pulchrius scribit quam Marcus, nemo enim

perversius aut turpius scribit quam ille. Marcus perversissime et

turpissime scribit. Sextus rectissime ac pulcherrime scribit.

‘Rectius’, ‘pulchrius’, ‘perversius’, ‘turpius’ comparativi

adverbiorum sunt. ‘Rectissime’, ‘pulcherrime’, ‘perversissime’,

‘turpissime’ superlativi adverbiorum sunt. Comparativus: -ius.

Superlativus: -issime (-ime).

XXV Imprimere = in-premere XXVI Longe = procul

VIII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N O D E V I C E SI M U M CA P. XIX.

5

10

15

20

MARITUS ET UXOR

Iulius cum oxore sua in peristylo ambulat. Uxor eius est Aemilia.

Iulius maritus Aemiliae est. Maritus et uxor columnas et signa peristyli

ambulant. Tectum peristyli altis columnis sustinetur, inter quas tria

pulchra signa stant: unum Iunonis, alterum CupidinisI, tertium Veneris.

Iuno et Venus deae sunt. Cupido filius VenerisII et Martis est, quamquam

Venus Martis coniuxIII non est, sed alterius dei, cuius nomen est

Vulcanus. Venus enim mala uxor est, quae multos alios deos amat praeter

maritum suum Vulcanum. Mars et Vulcanus sunt filii Iuonis et IovisIV;

Iuno enim coniux Iovis est. Sed Iuppiter malus maritus est, qui multas

deas amat praeter Iunonem, coniugem suam. Nemo deorum peiorV

maritus est quam Iuppiter, neque ullaVI dea peior uxor quam Venus est.

Inter omnes deos deas-que Iuppiter pessimus maritus est atque Venus

pessima uxor.

Matres familias Iunonem invocant, nam Iuno dea matronarumVII

est. Amantes Venerem et Cupidinem invocant, nam Venus et Cupido

amorem in cordibus hominum excitare possunt. Cupido enim deus

amoris est. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris atque

pulchritudinis est. PulchritudoVIII Veneris ab omnibus laudatur.

I Cupido Cupidinis II Venus Veneris III Coniux = uxor (< coniugere) una coniux / duae coniuges IV Iuppiter Iovis V Malus → peior → pessimus VI Neque ullus = et nullus VII Matrona = femina, quae maritum habet VIII Pulchritudo (f.) pulchritudinis

I


25

30

35

40

45

Iulius maritus bonus est, qui uxorem suam neque ullam aliam

feminam amat. Certe Iulius maritus melior quam Iuppiter est! Item

Aemilia uxor bona est, quae maritum suum neque ullum alium virum

amat. Certe Aemilia uxor melior est quam Venus! Aemilia Iulium virum

optimumIX appellatX. Item Iulius uxorem suam optimam omnium

feminarum vocat. Magnus amor Iulium cum coniuge eius coniungit.

Iulius et Aemilia soli in peristylo sunt. Ubi sunt liberi eorum?

Marcus in schola est. Quintus et Iulia domi sunt. Quintus autem in lecto

iacet, Iulia cum Syra in horto est.

Iulius et Aemilia parentesXI trium liberorum sunt, duorum filiorum

et unius filiae. Liberi eorum adhuc parvi sunt. Marcus octo annos habet.

Quintus puer septem annorum est. Iulia quinque annos habet. Quintus

non tam magnus est quam Marcus neque tam parvus quam Iulia. Quintus

maior quam Iulia et minor quam Marcus est. Marcus maximusXII

liberorum est. Iulia minimaXIII liberorum est.

Ante decem annos Iulius pater familias non erat, nam tunc Iulius

neque uxorem neque liberos habebat. Iulius adulescensXIV viginti duorum

annorum erat. Aemilia matrona non erat, sed virgo septedecim

annorumXV, quae Romae apud parentes suos habitabat. Domus eorum

non procul aberat ab alia domo, in qua Iulius cum parentibus suis

habitabat. Iulius et Aemilia in eadem urbe, non in eadem domo

habitabant. In urbe Roma multae domus sunt, nam Roma maior est quam

ulla alia urbsXVI vel oppidum imperii Romani. Arminium, Ostia, Capua,

IX Bonus → melior → optimus X Vocare = appellare XI Parentes = pater et mater XII Magnus → maior → maximus XIII Parvus → minor → minimus XIV Adulescens = vir, qui nondum xxx annos habet. XV Virgo = femina, quae maritum nondum habet. XVI Urbs = oppidum maximum. Roma est urbs; Tusculum est oppidum

II


50

55

60

65

Brundisium, quamquam magna oppida sunt, omnia minora sunt quam

Roma. Brundisium oppidum minusXVII quam Roma, sed maius quam

Tusculum est. Roma urbs maxima atque pulcherrima totius imperii

Romani est.

Pater Iulii, qui iam mortuus est, magnam pecuniam habebat

multas-que villas maximas et pulcherrimas possidebatXVIII praeter

domum Romanam. Pater Iulii homo divesXIX erat. Pater Aemiliae, qui

homo pauper erat, exiguam pecuniam et parvam domum possidebat.

Aemilia igitur virgo pauper erat, sed tamenXX Iulius eam amabat. Cur

Iulius, adulescens dives, virginem pauperem amabat? Quia Aemilia virgo

proba atque formosa erat. Neque Iulius amorem suum occultabat, nam

Aemiliam aperte amicam appellabat multa-que donaXXI amicae suae

dabat. Sed tamen Aemilia non Iulium amabat, sed alium virum

Romanum. Ergo Iulius miser erat et nocte male dormiebat.

Vir, qui ab Aemilia amabatur, Crassus Dives nominabatur.

Aemilia Crassum amabat, neque ab eo amabatur, quod parentes Aemiliae

pauperes erant! Ergo Aemilia quoque misera erat.

Aemila numquam Iulium salutabat, cum eum in via ambulantem

videbat, quamquam ipsa saepe a Iulio salutabatur. Iulius cotidieXXII

epistulas longas ad Aemiliam scribebat, in quibus pulchritudo eius

maxime laudabatur, atque simul cum epistulis Iulius rosas alios-que

floresXXIII pulcherrimos ad eam mittebat. Initio Aemilia epistulas Iulii

non legebat neque dono eius accipiebat, sed omnia ad eum remittebat.

Sed post paucos dies neque epistulae neque flores remitebantur. Nam, ut

XVII Maior, maius / minor, minus. Puer maior, minor. Oppidum maius, minus. XVIII Possidere = habere XIX Dives = pecuniosus XX Tamen = quamquam Aemilia pauper erat. XXI Donum = id quod datur XXII Cotidie = omni-die XXIII Unum flos / duo flores

III


70

75

80

85

90

omnes scimus, flores et verba laudantia feminas delectantXXIV.

Anno post Iulius et Aemilia maritus et uxor erant sub eodem tecto

habitantes. Iulius uxorem suam amabat atque ab ea amabatur. Num

Aemilia Iulium amabat propter pecuniam eius? Minime! Neque Iulius

Aemilia propter pecuniam amabat, nam Aemilia exiguam pecuniam

habebat.

Etiam nunc, decem annisXXV post, Iulius uxorem suam amat atque

ab ea amatur. Amor eorum nunc non minor est quam tunc.

Iulius uxorem suam osculatur et “O, Aemilia”, inquit, “mea

optima uxor! Decem anni longum tempus est, sed amor meus tempore

non minuiturXXVI. Ut tunc te amabam, ita etiam nunc te amo.

Tum Aemilia, quae verbis Iulii delectatur, “O, IuliXXVII,” inquit,

“mi optime marite! Amor meus in te hodie multo maior est quam tunc!

Tempus amorem meum non minuit — at augetXXVIII!”

Tum Iulius ridens “Verum dicis, Aemilia”, inquit, “nam tunc ego

te amabam, tu me non amabas! Ego miserrimus omnium adulescentium

eram, quod tu nunquam me salutabas, cum me videbas, quamquam ego

semper te salutabam, cum te videbam. Neque epistulas, quas cotidie tibi

scribebam, legebas, neque flores, quos tibi multos mittebam, accipiebas,

sed omnes statim ad me remittebas! Propter amorem nocte non

dormiebam — semper de te, virgine pulcherrima, cogitabam!”

Item Aemilia de illo tempore cogitans “Ego quoque”, inquit, “tunc

miserrima eram. Amabam enim aliud virum, qui me non amabat, quod

virgo pauper eram.”

XXIV Delectare = laetum facere XXV Decem annis (abl.) = post decem annos XXVI Minuere = minorem facere XXVII Iulius maritus meus est / O, Iuli! Mi marite! XXVIII Augere = maiorem facere

IV


95

100

105

110

115

Iulius exclamat: “Ille vir pessimus te dignus non erat!”

Aemilia: “Recte dicis, mi Iuli. Tu solus amore meo dignus eras, tu

enim me amabas, mihi epistulas scribebas atque flores mittebas,

quamquam pecuniam nullam habebam. Certe non propter pecuniam me

amabas, Iuli! At nunc te solum neque ullum alium virum amo! Femina

beataXXIX sum, quod maritum bonum habeo, et quia nos tres liberos

habemus atque cum magna familia in villa magnificaXXX habitamus, quae

familia nostra digna est. Hoc peristylum magnificum, hae columnae, hoc

tectum, haec signa, hi flores — haecXXXI omnia cotidie me delectant! O,

quam beati hic sumus, Iuli!”

Iulius: “Est ut dicis, Aemilia. Decem anni anteXXXII apud parentes

nostros habitabamus, ipsi parentes nondum eramus neque familia

habebamus. Tu et parentes tui pauperes eratis, in exigua domo habitabatis

neque ullam villam habebatis, sed tamen ego te amabam...”

Aemila: “Quare ego, virgo pauperrima, a te, adulscente

divitissimo, amabar, Iuli?”

Iulius Aemiliam osculans “Tu a me amabaris”, inquit, “quod

pulcherrima eras omnium virginum Romanarum, prope tam pulchra

quam ipsa Venus, dea amoris atque pulchritudinis!”

Aemilia: “Num hodie minus pulchra sum quam tunc eram?”

Iulius faciem uxoris intuens “Certe”, inquit, “matrona tam pulchra

es quam virgo eras, mea Aemilia. Omnes pulchritudinem tuam laudant.”

Tum iterum eam aspiciens: “At minus gracilisXXXIII es quam tunc! Eo

enim tempore gracilior eras quam hoc signum Veneris.”

XXIX Beatus ↔ miser XXX Magníficus = magnus et pulcher XXXI Haec = hae res XXXII Decem anni (abl.) ante = ante decem annos XXXIII Gracilis = tenuis

V


120

125

130

135

140

Aemilia signum Veneris Aspicit, cuius corpus gracilius atque

minus est quam ipsius. “Certe tam gracilis hodie non sum”, inquit, “sed

quare me crassiorem fieri putas?”

Iulius ridens respondet: “Quia nunc cibum meliorem edis quam

tunc edebas!”

Aemilia: “Id quod nunc edo neque melius neque peius est quam id

quod apud parentes meos edebam.”

Iulius: “Ergo plus edis quam tunc, Aemilia!”

Postremo Aemila “Certe plus edo quam solebam”, inquit, “at non

plus quam opus estXXXIV. O, quam stultus es Iuli! Nonne intellegis non

modo amorem nostrum, sed etiam familiam tempore augeri? Num opus

est plus dicere?”

Pulchritudo donum Veneri est. Liberi dona Iunonis sunt.

GRAMMATICA LATINA

Tempora verbi.

Tempus praesens et praeteritum.

Mane est. Sol lucet. Omnes vigilant, nemos dormit. Aves canunt...

Ante paucas horas nox erat. Tunc sol non lucebat, sed stellae

lucebant. Nemo vigilabat, omnes dormiebant. Nulla avis canebat...

Tempus praesens (nunc): est, lucet, vigilat, dormit, canunt.

Tempus praeteritum (tunc): erat, lucebat, lucebant, vigilabat,

dormiebant, canebat.

Praeteritum singularis: -bat (vigilabat, lucebat, canebat,

XXXIV Opus est = necesse est vel oportet

VI


145

150

155

160

dormiebat), erat. Praeteritus pluralis: -bant (vigilabant, lucebant,

canebant, dormiebant), erant.

Exempla: Ante decem annos Iulius adulescens erat, qui Romae

habitabat. Tunc Iulius et Aemila apud parentes suos habitabant neque

maritus et uxor erant.

Iulius: “Ante decem annos ego adulescens eram, tu virgo eras. Ego

apud parentes meos habitabam, tu apud parentes tuos habitabas.”

Aemilia: “Ego et parentes mei in domo exigua habitabamus. Tu et

parentes tui in domo magnifica habitabatis. Nos pauperes eramus, vos

divites eratis.”

Singularis Pluralis

Persona prima: habitabam habitabamus

Persona secunda: habitabas habitabatis

Persona tertia: habitabat habitabant

Passivum:

Iulius Aemiliam amabat = Aemilia amabatur a Iulio.

Iulius: “Tu a me amabaris, Aemilia, ego a te non amabar. Ego te

parentes mei numquam a te salutabamur, quamquam tu et parentes tui a

nobis salitabamini!”

Singularis Pluralis

Persona prima: amabar amabamur

Persona secunda: amabaris amabamini

Persona tertia: amabatur amabantur

VII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M CA P. XX.

5

10

15

20

PARENTES

Puer aut puella minor quam septem annorum ‘infans’ dicitur. Iulia,

quae septem annos nondum habet, adhuc infans est, sed Marcus, qui

plures quam septem annos habet, iam infans non est. ParvulusI infans,

qui nondum ambulare potest, in cunis iacere solet. Cunae lectulus infantis

est. Infans multas horas dormit non solum nocte, sed etiam die. Longus

somnus enim infanti tam necessarius est quam cibus. Infans neque somno

neque cibo carere potest. Quomodo infans, qui nihil dicere potest, cibum

postulatII? Infans, qui cibo caretIII, magna voce vagitIV. Ita parvulus

infans cibum postulare potest. Tum mater accurrit atque infantem ad

pectus suum apponit. Infans lacV matris bibit. Parvulus infans, cui dentes

nulli sunt, non pane, sed lacte vivit.

Si mater infantem suum ipsa alereVI non potest aut non vult, infans

ab alia muliere alitur, quae ei in loco matris est. Mulier, quae alienumVII

infantem alit, ‘nutrix’ appellatur. Multi infantes Romani non a matribus

suis, sed a nutricibus aluntur. Multae matres Romanae infantes suos ipsae

alere noluntVIII.

Ante quinque annos Iulia parvula infans erat, quae in cunis

iacebat. Tunc Aemilia infantem in cunis habebat. Nunc autem Aemilia

I parvulus = parvus II postulare = poscere III cibo carere = sine sibo esse, cibum non habere IV vagire = plorare (ut infans) V lac (n.) lactis VI alere = cibum dare VII alienus ↔ suus VIII nolunt (<ne volunt). = non volunt.

I


25

30

35

40

45

parbulo infante caret. Cunae eius vacuae sunt.

Sed post paucos menses novus infans in cunis erit. Aemilia rursus

parvulum infantem habebit neque cunae eius vacuae erunt. Tum Iulius et

Aemilia quattuor liberos habebunt. Aemilia laeta cunas infantis movebit

ac parva voce “Laralaliiii... lalala... laaaaaalalalaaaaa... lililaaaaa”

cantabit. Pater infantem suum in manibus portabit neque eum minus

amabit quam mater. Pater et mater infantem suum aeque amabunt.

Anno post pater et mater ab infante suo appellabuntur. Aemilia

autem non ‘mater’ appellabitur, sed ‘mamma’ neque Iulius ‘pater’, sed

‘tata’ appellabitur, quod infans nomina ‘patris’ et ‘matris’ dicere non

poterit. Infans igitur parentibus suis dicet: “Mamma, mamma! Tata, tata!”

Neque solum prima verba, sed etiam primos gradus faciet infans. Initio

pater eum sustinebit atque manu ducet, sed moxIX infans solus ambulare

incipiet neque a patre sustinebitur neque manu ducetur. Infans ambulans

a parentibus laetis laudabitur. Simul infans plura verba discet et mox

recte loqui poterit.

UtraX infantem Aemiliae alet, mater-ne an nutrix? Infans Aemiliae

a matre aletur. Aemilia ipsa infantem vagientem ad pectus suum apponet.

Infans lac matris bibet, non nutricis. Deinde Aemilia infantem in cunas

imponet. Vesperi duae ancillae cunas cum infante dormienti in cubiculum

parentum portabunt. Cunae enim a duabus ancillis portabuntur, quod

quattuor manus cunas melius tenere possunt quam duae. Ancillae cunas

ante lectum parentum ponent. Si infans bene dormiet neque vagiet,

parentes quoque bene dormient neque ab infante vagienti e somno

excitabuntur.

IX Mox = brevi tempore post X uter? Utra? Utrum? Ex duobus (duabus)

II


50

55

60

65

Iulius adhuc in peristylo cum uxore sua colloquiturXI. Aemilia

fessa in sella considit. Maritus et uxor iam non de tempore praeterito, sed

de tempore futuro colloquuntur. SermoXII eorum est de rebus futuris.

Iulius, qui iam intellegit Aemiliam rursus infantem exspectare, “O,

Aemilia!” inquit, “Mox parvulum filium habebimus.”

Aemilia: “Filium? Iam duos filios habemus. Ego alteram filiam

habere volo, plures quam duos filios noloXIII! Cur tu filium habere visXIV,

Iuli? Nonne tu laetus eris, si filiolamXV habebis? Num parvulam filiam

minus amabis quam filium?

Iulius: “ProfectoXVI laetus ero, si alteram filiam habebo. Neminem

magisXVII amabo quam parvulam filiam.”

Aemilia: “Non verum est quod dicis! Iam filios tuos magis amas

quam filiolam tuam Iuliam. Marcum et Quintum saepe laudas, sed Iuliam

raro laudas, quamquam puella bona est. Vos viri filios tantum habere

vultis, filias non amatis!” Aemilia surgit atque gradum adversus ostium

facit.

Iulius: “Mane hic apud me, Aemilia!”

Aemilia alterum gradum ad ostium versus facit, tum incerta

consistit.

Iulius: “Noli discedere! Te-cum colloqui volo.”

Aemilia non discedit, sed apud maritum manet. Maritus et uxor

colloqui perguntXVIII. Ecce sermo eorum:

XI col-loqui < cum-loqui XII sermo (m.) sermonis XIII nolo (<ne-volo) = non volo XIV volire = 2ª pers. Sing. XV filiola = parva filia XVI profecto = certe XVII magis ↔ minus XVIII pergere = desinere

III


70

75

80

85

90

Iulius: “Nos viri non filios tantum, sed etiam filias habere

volumus. Certe vos mulieres amorem in liberos vestros apertius

ostenditis, quod rarius ab iis disceditis; sed amor noster in filios filias-

que, quamquam minus aperte ostenditur, tamen minor non est.”

Aemila: “Multae matres saepe ab infantibus suis discedunt, at ego

semper apud infantem meum manebo! Numquam ab infante meo

discedam! Si infans aeger erit, ego ipsa eum curabo atque tota nocte apud

eum vigilabo, nemo enim infantem aegrum tam bene curare potest quam

mater ipsa.”

Iulius: “Ab infante sano certe discedes, Aemilia?”

Aemilia: “Minime! Bona mater semper apud infantem suum

manere debet. Sive infans valet sive aegrotat, mater ipsa eum curare

atque alere debet nam hoc officium cuiusque matris est!”

Iulius: “Tu-ne ipsa infantem lacte tuo ales?”

Aemila: “Profecto infantem meum ipsa alam. Ego faciam officium

meum! Neque solum die, sed etiam nocte apud infantem ero: semper cum

infante meo dormiam.”

Iulius: “Quid? Nos et infans in eodem cubiculo dormiemus? Tota

nocte dormire non poterimus, si infans vagiet. Si tu et infans tuus in

cubiculo nostro dormietis, ego profecto in alio cubiculo dormiam, ubi ab

infante vagienti non excitabor!”

Aemila: “O, Iuli! Ita loquitur homo, qui officium suum nescit!”

Iulius: “Meum officium est pecuniam facere atque magnam

familiam alere — non cum infante vagienti cubare! Somnus homini

industriuo necessarius est. Magna familia multum pecuniae postulat.”

IV


95

100

105

110

115

Aemilia irata “Noli pergere!” inquit, “PluraXIX a te audire nolo!” et

rursus ad ostium versus ire incipit.

“Mane, Aemilia!” inquit Iulius, “Noli ita me relinquere!” — sed

illa adversus ostium ire pergit.

Tum Syra, quae una cumXX Iulia in peristylum intrat, Aemilia in

ostio occurrit.

Aemilia ante Syram et Iuliam consistens “Quid vultis?” inquit,

“Quare in horto non manetis?”

Syra: “Ecce caelum nubibus atris operitur. Ergo tempestas orietur

et imbrem habebimus. Si in horto manebimus, mox umidae erimus. Vos

quoque umidi eritis, domini, si hic in peristylo manebitis.”

Iulius caelum intuens “Recte dicis”, inquit, “Illae nubes a mari

venientes mox solem occultabunt atque maximum imbrem afferent.

Venite me-cum in atrium. Mox imber desinet atque sol rursus lucebit.”

Iulius in atrium intrat. Aemilia eum sequitur una cum Iulia et Syra.

In atrio Iulius et Aemilia silentes imbrem in impluvium cadentem

aspiciunt. Iulia silentium parentum animadvertit et “Cur siletis, tata et

mamma?” inquit, “Estis-ne tristes? Ego vos consolabor!”

Aemilia: “Cogitamus de miseris nautis, quorum officium est

navegare, sive mare tranquillum sive turbulentum est. Multi nautae nunc

in mari turbulento merguntur, dum res necessarias ex terris longinquisXXI

in Italiam advehere conantur. O, miseros nautas, qui numquam in patriam

suam revertentur! O, miserrimos liberos nautarum, qui patres suos post

hanc tempestatem non videbunt!”

Iulia: “Ego laetor, quod pater meus nauta non est, et domi apud

XIX plura (ut) plura verba XX una cum = simul cum

V


120

125

130

135

140

nos manere potest.”

Iulius: “Non semper apud vos manere possum, Iulia. Mox mihi

necesse erit rursus a vobisXXII discedere, at numquam in terras longinquas

ibo ut nauta.” Iulius mox Romam ibit.

Iulia: “Quo ibis, tata? Quando reverteris? Ego et mamma te

sequemur!”

Iulius: “Quare me sequemini? Romam profiscar, unde tertio

quoque die ad villam revertar, si poteroXXIII.”

Iulia: “Noli a nobisXXIV abire! Vel si abire necesse erit, non modo

tertio quoque die, sed cotidie ad nos reverti debebis! Hoc a te

postulamus! Nos cotidie tibi in via occurtemus.”

Iulius: “Audis-ne, Aemilia? Iulia patre suo carere non vult, ergo

Iulia me non minus diligitXXV quam te. Atque ego profecto filiam meam

aeque diligo atque filios. Neque alteram filiam minus diligam!”

Ilulia: “At alteram filiam non habes. Mihi soror non est.”

Iulius silet, dum Aemilia “Nonne gaudebis, Iuliola”, inquit, “si

parvulam sororem habebis?”

Iulia: “Ego sororem habere nolo! Nam si sororem habebo, ea sola

a vobis amabitur, ego non amabor!”

Aemilia: “Certe tu non minus a nobis amaberis quam soror tua! Tu

et parvula soror aeque amabimini!”

Iulia: “Si aeque amabimur, laeta ero. Sed tamen multo magis

laetabor, si fratrem habebo, mamma! Nonne tu quoque laetaberis, tata, si

XXI longinquus = qui longe abest XXII vos (habl.) XXIII pot-ero. XXIV Nos (habl.) XXV diligere = amare

VI


145

150

155

160

165

filiolumXXVI habebis?”

Iulius silet. At Aemila, antequam Iulia silentium patris

animadvertit, “Noli discere ‘tata’ et ‘mamma’, Iuliola!” inquit, “Ea verba

a te audire nolumusXXVII. Ita parvuli infantes loquuntur, neque sermo

infantium tibi convenit. ‘Patrem’ et ‘matrem’ dicere oportet.”

Iulia: “Si infans non sum, nolite me ‘Iuliolam’ vocare! Mihi

nomen est ‘Iulia’.”

Aemilia: “Rece dicis, Iulia. Tu igitur a nobis ‘Iulia’ vocaberis, et

nos a te ‘pater’ et ‘mater’ vocabimur.”

Iulia: “Ita semper a me vocabimi, tata et mamma!”

GRAMMATICA LATINA

Tempora verbi (futurum).

PRAETERITUM PRAESENS FUTURUM Nox erat. Dies est. Nox erit.

Luna lucebat. Sol lucet Luna lucebit

Aves dormiebant, Aves volant Aves dormient

neque volabant, atque canunt, neque volabunt

neque canebant. neque dormiunt. neque canent.

Tempus singularis: -bit (vigilabit, lucebit), -et (canet, dormiet),

erit. Futurum pluralis: -bunt (vigilabunt, lucebunt), -ent (canent,

dormient), erunt.

XXVI filiolus = parvus filius

VII


170

175

180

185

190

Exempla: 1. pugnabit, pugnabunt. 2. timebit, timebunt. 3. vertet,

vertent; aspiciet, aspicient. 4. (re)veniet, (re)venient.

Marcus puer est neque militare potest. Sed post decem annos

Marcus militare poterit. Tum Marcus miles erit, fortiter pugnabit, hostem

non timebit, neque tergum vertet, cum hostem aspiciet. Marcus cum

magno exercitu in Italiam reveniet (=redibit).

Marcus: “Miles ero ut avunculus meus. Fortiter pugnabo, hostem

non timebo, tergum non vertam, cum hostem aspiciam. Cum magno

exercitu in Italia reveniam! At tu nunquam miles fortis eris, Sexte!

Fortiter non pugnabis, hostem timebis, tergum vertes, cum primum

hostem aspicies, ac statim ad matrem tuam revenies!”

Et Marcus et Quintus milites erunt, fortiter pugnabunt, hostem non

timebunt, neque terga vertent, cum hostem aspicient. Marcus et Quintus

com magnis exercitibus in Italiam revenient (= redibunt).

Marcus: “Ego et frater meus milites erimus ut avunculus noster.

Fortiter pugnabimus, hostem non timebimus, terga non vertemus, cum

hostem aspiciemus. Cum magnis exercitibus in Italiam reveniemus! At

vos numquam milites fortes eritis, Sexte et Tite! Fortiter non pugnabitis,

hostem timebitis, terga vertetis, cum primum hostem aspicietis, ac statim

ad matres vestras revenietis!”

Singularis Pluralis

Persona prima: -bo, -am -bimus, -emus

Persona secunda: -bis, -es -bitis, -etis

Persona tertia: -bit, -et -bunt, -ent

XXVII nolumus (<ne-volumus) = non volumus

VIII


195

200

205

210

215

Pasivum:

Aemila infantem amabit = infans ab Aemila amabitur.

Iulia: “Parvula soror sola a vobis amabitur, ego non amabor!”

Aemilia: “Certe tu non minus amaberis quam soror tua. Tu et parvula

soror aeque amabimini.” Iulia: “Si aeque amabimur, laeta ero.” Iulia et

soror eius aeque a parentibus amabuntur.

Aemilia infantem diliget = infans ab Aemilia diligetur.

Iulia: “Parvula soror sola a vobis diligetur, ego non diligar!”

Aemilia: “Certe tu non minus diligeris quam soror tua. Tu et parvula

soror aeque diligemini.” Iulia: “Si aeque diligemur, laeta ero.” Iulia et

soror eius aeque a parentibus diligentur.

Singularis Pluralis

Persona prima: -bor, -ar -bimur, -emur

Persona secunda: -beris, -eris -bimini, -emini

Persona tertia: -bitur, -etur -buntur, -entur

Eodem modo verba deponentia declinantur: Iulius laetabitur (=

gaudebit), parentes laetabuntur (= gaudebunt).

Exempla: 1. Proeliari (= pugnare), 2. vereri (= timere), 3. reverti

(= revenire).

Marcus fortiter proeliabitur nec hostem verebitur; Marcus cum

magno exercitu in Italiam revertetur.

Marcus: “Fortiter proeliabor nec hostem verebor; cum magno

exercitu revertar. At tu fortiter non proeliaberis, Sexte! Hostem vereberis

ac statim ad matrem tuam reverteris!”

Marcus et Quintus fortiter proeliabuntur nec hostem verebuntur;

IX


220

cum magnis exertibus in Italiam revertentur.

Marcus: “Nos fortiter proeliabimur nec hostem verebimur; cum

magnis exercitibus revertemur! At vos fortiter non proeliabimini, Sexte et

Tite! Hostem verebimini ac statim ad matres vestras revertemini!”

X

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N U M E T V I C E S I M U M CA P. XXI.

5

10

15

20

25

PUGNA DISCIPULORUM

Ecce puer, qui e schola domum revertitur. Quis est hic puer?

Marcus est, sed difficile est eum cognoscere, nam certe Marcus non tam

nitidusI est quam hodie mane! Tunc enim vestimenta eius pura erant

atque tam candidaII quam nix nova. Nunc autem vestis eius umida et

sordida est. Cur vestis Marci umida est? Vestis umida est, quod Marcus

in imbre ambulavit. Neque solum Marcus, sed etiam Titus et Sextus in

imbre ambulaverunt. Omnes discipuli vestimentis umidis domum

revertuntur.

At quare sanguis Marco e naribus fluit? Sanguis ei defluit e

naribus, quod Marcus a Sexto pulsatus est. Nonne Marcus Sextum

pulsavit? Primum Sextus Marcum pulsavit, deinde Marcus et Titus

Sextum pulsaverunt. Sextus, qui maior est quam ceteris discipuli, cum

Marco et Tito pugnavit atque ab iis pulsatus est. Ubi pueri pugnaverunt?

In via angusta, quae Tusculo ad villam Iulii fert, pueri pugnaverunt.

Non modo vestis, sed etiam facies et manus et genuaIII Marci

sordida sunt. Cur Marcus tam sordidus est? Marcus sordidus est, quod

humi iacuit. Humus enim propter imbrem umida et sordida est, ergo pueri

quoque, qui humi iacuerunt, sordidi sunt. Et Marcus et Sextus humi

iacuerunt. Primum Marcus iacuit sub Sexto. Titus autem Marcus vocare

audivit atque Sextum oppugnavit. Mox Sextus humi iacens a Tito et

Marco pulsatus est. Sextus magna voce patrem et matrem vocavit, neque

I Nitidus = purus atque pulcher. II Candidus = albus (ut nix) III Unum genu / duo genua.

I


30

35

40

45

parentes eum vocantem audiverunt. Vox Sexti a nullo praeter Marcum et

Titum audita est!

Marcus in atrium intrans non statim a patre cognoscitur, sed cum

primum filius patrem salutavit, Iulius vocem filii cognoscit. Tum

cruoremIV in facie eius conspiciensV exclamat pater: “O, mi fili! A quo

pulsatus est?”

Marcus breviter respondet: “A sexto pulsatus sum.”

Iulius: “At quare? Certe non sine causa Sextus te pulsavit. Nonne

ille primum a te pulsatus est?”

Marcus: “Minime! Primum ille me pulsavit sine causa, deinde ego

illum pulsavit!”

Iulius: “Num tu solus Sextum pulsavisti?”

Marcus: “Certe non solus eum pulsavi. Ego et Titus Sextum

pulsavimus”.

Iulius: “Quid? Vos duo unum pulsavistis? Duo contra unum

pugnavistis? Ipsi pulsari debuistis!”

Marcus se et Titum excusare conatur: “At pugnavimus contra

puerum maiorem. Solus Sextum pulsare non possum, nam ille multo

maior ac validior est quam ego. Sextus tam validus est quam bosVI!”

Iulius: “Atque tu tam sordidus es quam porcus! Certe bos validior

est quam porcus, sed hoc te excusare non potest! Cur vestis tua tam

sordida est? Num humi iacuisti?”

Marcus: “Humi iacui, pater. Sextus me tenuit. At deinde Sextus

ipse quoque humi iacuit. Ego et Titus eum tenuimus!”

IV Cruor = sanguis. V Conspicere = videre, animadvertere. VI Unus bos / duo boves.

II


50

55

60

65

70

Iulius: “Iam satis audivi de illa pugna turpissima. Nam certe turpe

est puerum minorem pulsare, at duos pueros contra unum pugnare

turpissimum est! Noli mihi plus narrare de hac re! Statim abi in

cubiculum tuum atque muta vestimenta! Davus tibi nova vestimenta

dabit”

Marcus Davum sequitur in cubiculum suum, ubi puer cruorem et

sordes e facie, manibus, genibus lavat atque vestimenta mutat. Marcus

vestem sordidam ponit aliam-que vestem nitidam et candidam induitVII.

Interea Aemilia in atrium intrat. Mater familias statim sordes et

vestigia Marci in solo conspicit et “Hoc solum sordidus est!” inquit,

“Aliquis pedibus sordidis in solo nitido ambulavit! Quis per ostium

intravit? Aliquis e familia nostra?”

“Porcus per ostium intravit!” aitVIII Iulius.

Aemilia: “Quid ais?”

Iulius: “Porcum per ostium intravisse aio!”

Aemilia: “Ain’IX tu? Num vere porcus in atrium intravit?”

Iulius: “Porcus, qui intravit, est filius tuus Marcus!” Iulius

Marcum intravisse dicit, at non dicit eum a Sexto pulsatum esse neque

eum humi iacuisse dicit.

Aemilia, quae iam intellegit puerum sordidum a patre ‘porcum’

appellatum esse, “Ubi est Marcus?” inquit, “Cur nondum me saludavit?”

Iulius: “Marcus in cubiculum suum ivit, undeX mox redibit ac te

saludabit.”

Marcus, postquam lavatus est et vestem mutavit, in atrium rediens

VII Ponere ↔ induere VIII Ait = dicit IX Ain’? = ais-ne?

III


75

80

85

90

95

matrem salutat.

“Salve, mi fili!” inquit mater, “Bonus puer es, quod statim in

cubiculum ivisti ac vestem mutavisti. In schola-ne quoque bonus puer

fuistiXI, Marce?”

Marcus: “Profecto bonus puer fui, mater. A magistro laudarus

sum.” Marcus dicit se bonum puerum fuisse et a magistro ludatum esse,

quamquam puer improbus fuit et a magistro verberatus est. Id quod

Marcus dicit non verum, sed falsum est. Marcus mentitur.

Iulius: “Quid magister vos docuit hodie?”

Marcus: “Magister nos multa docuit: legere et scribere et

computare — et cetera. Primum magister nobis aliquid recitavit, nescio

quid — nihil enim audivit praeter initium!” Marcus se nihil praeter

initium capituli audivisse dicit, in quod verum est.

Aemila: “Qua deXII causa non omnia audivisti?”

Iulius: “Ha, ha! Marcus in schola dormivit!” Iulius Marcum in

schola dormivisse dicit, sed Aemilia hoc non credit. Nam mulieres solum

id quod volunt credunt!

Aemila: “Audis-ne, Marce? Pater te in schola dormivisse dicit.

Nonne falsum est quod dicit pater? Num tu vere in schola dormivisti?”

Marcus: “Dormivi profecto! Omnes dormivimus!”

Aemilia: “Ain’ tu? In schola dormivistis? Mali discipuli fuistis!

Nonne verberati estis a magistro?”

Marcus: “Certe mali discipuli fuimus ac verberati sumus. Tergum

mihi adhuc dolet. Sed paulo post magister litteras meas laudavit. Ecce

X Unde = ex quo loco XI Esse fuisse / sum fui / es fuisti / est fuit. XII ‘Qua de’ vel ‘de qua’ = quare?

IV


100

105

110

115

120

tabellaXIII mea, mater.”

Marcus matri non suam, sed alienam tabellam ostendit. Cuius est

ea tabella? Sexti est — Marcus enim tabellas eorum inter pugnam

mutavit! Non Marcus, sed Sextus litteras, quae in ea tabella leguntur,

scripsitXIV. Aemilia autem, quae tabellam Marci esse credit, a filio suo

improbo fallitur. Tam facile est mulierem fallere!

Aemilia: “Num tu ipse has litteras pulcherrimas scripsisti?”

Marcus: “Omnes litteras ipse scripsi. Mihi crede!”

Marcus mentitur, nam id quod Marcus se ipsum scripsisse dicit, re

vera a Sexto scriptum est. Sed Aemilia, quae litteras a Marco scriptas

esse credit, marito suo tabellam ostendit et “Aspice, Iuli!” onquit,

“Marcus ipse hoc scripsit atque magister eum laudavit. Quid dixit

magister, Marce? Narra nobis omnia!”

Marcus iterum mentitur: “Magister litteras meas pulcherrimas esse

dixit!” (Nos autem magistrum aliud dixisse scimus!)

Iulius, qui Marcum discipulum pigerrimim esse scit, iam de verbis

eius dubitare incipit, sed tamen nihil dicit. Aemilia autem nihil dubitat,

sed omnia credit!

Aemilia: “Nonne ceteri discipuli pulchre scripserunt?”

Marcus: “Minime! Titus et Sextus perverse scripserunt atque mali

discipuli fuerunt, neque a magistro laudati sunt. Ego solus laudatus sum.”

Iulius: “Num omnes eandem sententiam scripsistis?”

Marcus: “Certe eandem sententiam omnes scripsimus, sed ego

solus recte scripsi — ut iam dixi.”

XIII Tabella = tabula parva. XIV Scripsit < scribsit.

V


125

130

135

140

145

Iam Iulius, qui Sextum et Titum discipulos industrios atque

prudentes esse scit, Marco non credit. Marcus patrem suum fallere non

potest, nam difficilius est virum fallere quam mulierem! Iulius, qui

interea tabellam in manus sumpsitXV, “Mentiris, Marce!” inquit, “Hoc

manu tua scriptum non est. Falsa sunt omnia quae dixisti!”

At Aemilia “Qua de causa”, inquit, “Marcum falsa dixisse putas?

Quare dubitas id quod Marcus nobis narravit? Turpe est filio suo non

credere!”

Sed antequam Iulius ad haec respondere potest, aliquis ianuam

pulsat. Quis est, qui pulsat? vide capitulum, quod sequitur!

GRAMMATICA LATINA

Tempora verbi (praeteritum perfectum et imperfectum).

Iulia ululat. Cur Iulia ululat? Iulia ululat, quod Marcus eam pulsavit. ‘Pulsavit’ praeteritum perfectum est. PRAETERITUM PRAESENS Iulia cantabat... Marcus eam pulsavit... Nunc Iulia ululat.

‘Cantabat’ praeteritum imperfectum est. ‘Pulsavit’ praeteritum

perfectum est. Imperfectum: -bat, -bant cet. (vide cap. XIX). Perfectum –

(v)it, -(v)erunt cet.

Exempla:

Imperfectum: ambulabant, erat, iacebat, dormiebat, sedebat,

tenebat, lacrimabat.

XV Sumpsit > sumsit.

VI


150

155

160

165

170

Perfectum: pulsavit, pulsaverunt, intravit, clamavit, excitavit,

dormivit, lacrimavit.

Discipuli in imbre ambulabant... Sextus Marcum pulsavit! Tum

Titus et Marcus Sextum pulsaverunt! — Marcus: “Sextus me pulsavit,

pater!” Sextus: “Titus et Marcus me pulsaverunt, pater!”—

Nox erat. Marcus in lecto iacebat. Marcus dormiebat... Davus in

cubiculum intravit et clamavit: “Marce! Surge!” Ita Davus puerum

excitavit. Nunc Marcus vigilat, quod Davus eum excitavit. Marcus valet

et bene dormivit.

Cur genae Iuliae umidae sunt? Genae eius umidae sunt, quod Iulia

lacrimavit. Paulo ante Iulia in cubiculo suo sedebat, speculum ante oculos

tenebat. Iulia tristis erat atque lacrimabat... Tum Syra ostium pulsavit.

Praeteritum perfectum.

Activum:

Marcus se Sextum pulsavisse dicit: “Ego Sextum pulsavi!” Iulius:

“Num tu solus Sextum pulsavisti?” Marcus: “Non solus. Ego et Titus

Sextum pulsavimus.” Iulius: “Quid? Vos duo unum pulsavistis?” Primum

Sextum Marcum pulsavit, tum Marcus et Titus Sextum pulsaverunt.

Infinitivus perfecti: pulsav-isse.


Persona prima: pulsav-i pulsav-imus

Persona secunda: pulsav-isti pulsav-istis

Persona tertia: pulsav-it pulsav-erunt

Exempla: 1. numera-re; numerav-isse. 2. pare-re; paru-isse. 3.

scrib-ere; scrip-isse. 4. audi-re; audiv-isse.

VII


175

180

185

190

195

Magister: “Scribe M litteram decies, Marce!” Marcus, postquam M

M M M M M M M M scripsit: “Iam tibi parui, magister: decies M scripsit.”

Magister, postquam litteras numeravit: “Non paruisti, puer piger! Non

decies, sed novies tantum M scripsisti. Ipse litteras tuas numeravit. Nonne

audivisti id quod dixi?” Marcus: “Certe audivi id quod dixisti. At tu

perverse numeravisti!” Magister: “Numerare litteras, Tite et Sexte” Titus

et Sextus, qui Marcum verentur, non statim parent. Magister: “Nonne

audivistis?” Titus et Sextus: “Certe audivimus”, et postquam litteras

numeraverunt: “Litteras numeravimus: decem sunt!” Magister: “Perverse

numeravistis! Ipsi M litteram decies scribite!” Uterque puer M M M M M

scribit. Sextus: “Iam tibi paruimus, magister: decies M scripsimus.”

Magister: “Non paruistis, pueri pigri! Non decies, sed quinquies tantum

M scripsistis!” Sextus: “At bis quinquies sunt decies!”

Profecto Titus et Sextus magistro paruerunt, quod bis quinquies M

scripserunt, nam bis quinquies sunt decies. Marcus autem magistro non

paruit, quod novies tantum M scripsit. Sed tamen Marcus se magistro

paruisse et M decies scripsisse dicit. Marcus magistrum perverse

numeravisse dicit. Magister discipulos verba sua non audivisse putat, sed

Titus et Sextus omnia audiverunt.

Iulius: “Num bonus discipulus fuisti, Marce?” Marcus: “Certe

bonus discipulus fui. Omnes boni discipuli fuimus.” Iulius: “Hoc non

credo! Omnes discipuli improbi fuistis!” Iulius omnes discipulos

improbos fuisse dicit, sed Marcus solus improbus fuit, ceteri boni

discipuli fuerunt.

Passivum:

Magister Sextum laudavit = Sextus a magistro laudatus est. Puer

laudatus gaudet.

VIII


200

205

210

215

Magister Sextum et Titum laudavit = Sextus et Titus a magistro

laudati sunt. Pueri laudati gaudent.

‘Laudatus, laudati’ participia perfecti sunt. Participium perfecti

eodem modo declinatur quo ‘longus’ adiectivum: laudatus, laudata,

laudatum cet. Alia participia perfecti sunt: pulsatus, appellatus, lavatus,

ververatus, scriptus, auditus. Cum participium perfecti cum verbo ‘esse’

coniungitur, passivum perfecti efficitur.

Marcus se a magistro laudatum esse dicit: “A magistro laudatus

sum.” Iulius: “Mentiris, Marce! A magistro laudatus non es!”

Titus se et Sextum a magistro laudatos esse dicit: “Ego et Sextus a

magistro laudati sumus.” Pater Titi: “Quare a magistro laudatis estis?”

Infinitivus: laudatum esse.


Persona prima: laudatus sum laudati sumus

Persona secunda: laudatus es laudati estis

Persona tertia: laudatus est laudati sunt

IX

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T V I C E S I M U M CA P. XXII .

5

10

15

20

CAVE CANEM!

Illa ianua alta et lata, quae in parte villae priore est, ex duabus

foribus constat. Infra fores est limen, in quo magnis litteris SALVE

scriptum est. Sic omnis homo, qui ad villam venit, salutatur. Foris duas

cardines habet, in quibus moveri potest. Cum fores in cardinibus

vertuntur, ianua aperitur aut clauditur. Servus, cuius officium est ianuam

aperire et claudere, ianitor appellatur.

Is, qui in villam intrare vult, fores pulsat et extra ianuam exspectat,

dum ianitor fores aperit et eum in villam admittit. Ianitor intra ianuam

sedet cum cane suo, qui prope tam feroxI est quam lupus. Itaque necesse

est eum catena vincire. AnteaII domini severi non solum canes, sed etiam

ianitores suos catenis vinciebant, nunc autem canes soli vinciuntur.

Catenae, quibus autem canes vel homines vinciri solent, ex ferro

factae sunt. Catena constat ex multis anulis ferreisIII, qui inter se

coniuguntur. Ii anuli, quibus digiti ornatur, non ex ferro, sed ex auro facti

sunt. Aurum magni pretii est sicutIV gemmae et margaritae. Anulus

aureus multo pulchrior est quam anulus ferreus.

Ianitor clavem ianuae habet. Clavis ex ferro facta est sicut catena.

Fores ex ligno factae sunt. Lignum est materia dura, neque tamen tam

dura quam ferrum. Ii, qui res ferreas vel ligneas faciunt, fabri appellantur.

Deus fabrorum est Vulcanus, qui ipse faber optimus est.

I Ferox = ferus. II Antea = ante ea tempora, ante nostra tempora III Ferreus = ex ferro factus. Aureus = ex auro factus. IV Sic-ut

I


25

30

35

40

45

Ianua villae clausa est. Ianitor, qui fores clausit, postquam Marcus

intravit, iam rursus dormit! Extra fores clausas stat tabellarius (sic

appellatur servus, qui epistulas ferre solet, nam antea omnes epistulae in

tabellis scribebantur). Ille fores baculo ligneo pulsat et ianitorem vocat:

“HeusV, ianitor! Aperi hanc ianuam! Admite me! QuinVI aperis? Dormis-

ne piger?”

Canis latrans ianitorem e somno excitat.

Tabellarius iterum fores pulsat magna voce clamans: “Heus,

ianitor! Quin me admittis? Num me hostem esse putas? Certe non venio

villam oppugnatumVII sicut hostis, nec pecuniam postulatumVIII venio.”

TandemIX ianitor surgit. “Quis fores nostras sic pulsat?”

interrogat.

Tabellarius (extra ianuam): “Ego pulso.”

Ianitor (intra ianuam): “Quis ‘ego’? Quid est tibi nomen? Unde

venis? Quem quaeris?”

Tabellarius: “Multa simul interrogas. Admitte me! Postea

respondebo ad omnia!”

Ianitor: “Primum responde! Postea admitteris!”

Tabellarius: “Nomen meum non est facile dictu: Tlepolemos

nominor.”

Ianitor: “Quid dicis? Clepolimus? Difficile est auditu, quod fores

intersunt.”

Tabellarius: “Mihi nomen est Tlepolemos, sicut iam dictum est.

V Heus! >: audi! VI Quin? = cur non? VII Oppugnatum = oppugnare volens VIII Postulatum = postulare volens IX Tandem = postremo (post longum tempus)

II


50

55

60

65

70

Tusculo venio. Dominum tuum quaero. Iam aperi has fores!”

Ianitor: “Si dominum salutatum venis, melius erit alio tempore

venire, nam hoc tempore dominus meus dormitum ire solet, post brevem

somnum ambulatum abibit, deinde lavatum ibit.”

Tabellarius: “Dominus tuus in hoc imbre ambulatum ire non

potest.”

Ianitor: “Certe ambulabit.”

Tabellarius: “Ergo non necesse erit postea lavatum ire! At non

venio salutatum. Tabellarius sum.”

Tandem ianitor fores aperit et tabellarium forisX in imbre stantem

videt. Canis iratus dentes ostendit, neque tamen tabellarium mordere

potest, quid catena retineturXI.

Ianitor: “Cave! Canis mordet!” Sic ianitor hominem intrantem de

cane feroci monet.

Tabellarius in limine resistens “Retine canem!” inquit, “Noli eum

solvereXII! Praetera non opus est me monere de cane, ego enim legere

possum.” Tabellarius solum intra limen aspicit, ubi CAVE CANEM

scriptum est infra imaginem canis ferocis. “Neque haec imago neque

canis verus me terret!” Hoc dicens tabellarius propius ad canem accedit.

“Mane foris!” inquit ianitor, “Noli ad hunc canem accedere! Iam

te monui!”

Tabellarius autem, quamquam sic a ianitore monitus est, alterum

gradum ad canem versus facit — sed ecce canis in eum excurrit catenam

suam rumpens! Homo perterritus ex ostio cedereXIII conatur, sed canis

X Foris = extra fores XI Retinere < re-tenere XII Solvere ↔ vincire XIII Cedere = ire (abire vel redire)

III


75

80

85

90

95

iratus vestem eius dentibis prehendit et tenet.

“Au! Canis me mordet!” exclamat tabellarius, qui iam neque

recedere neque procedere audet, quia canis ferox eum e loco se movere

non sinit.

Ianitor ridens “Quin procedis in villam?” inquit, “Noli hic

resistere! Audis-ne? Ego te procedere sino neque te retineo!” Sic ianitor

tabellarium perterritum deridetXIV.

“Hoc facilius est dictu quam factu”, inquit tabellarius atque

alterum gradum facere audet, sed canis statim in pedibus posterioribus

surgit atque pedes priores in pectore eius ponit! Tabellarius, qui dentes

canis ad collum suum admoveri videt, toto corpore tremens ex ostio

cedit. Sic canis tabellarium e villa pellit, tum ante eum in limine resistit.

Tabellarius rursus intrare non audet. “Remove canem!” inquit ille foris in

imbre stans, “IsteXV canis ferox me intrare non sinit.”

Ianitor, qui eum tremere animadvertit, iterum tabellarium deridet:

“Quare ita tremis? Num canis meus te terruit?”

Tabellarius: “Noli putare me ab isto cane territum esse! Si tremo,

non propter canem ferocem, sed propter imbrem frigidum tremo! Admitte

me sub tectum, ianitor, amabo te! Vinci istum canem ferocem! Cur eum

solvisti?” Tabellarius enim canem a ianitore solutum esse arbitratur.

Ianitor catenam prehendens canem paulum a tabelario removet.

“Noli arbitrariXVI,” inquit ille, “me canem solvisse. Ego non solvi

eum, canis ipse catenam suam rumpit. Vides-ne hanc catenam ruptam

esse?”

Tabellarius: “Quomodo canis catenam ferream rumpere potuit?

XIV De-ridere XV Iste canis = ille tuus canis

IV


100

105

110

115

120

Certe illa catena a pessimo fabro facta est. Sed vides-ne hanc vestem

novam, quam paucis diebus ante magno pretio emi, ruptam esse a cane

tuo?”

Ianitor: “Ista vestis magni pretii non est, neque eam paucis ante

diebus emptam esse arbitror! Sed quid te-cum fers?”

Tabellarius: “Stulte interrogas, ianitor, nam iam tibi dixi me

tabellarium esse. Quid tabellarios ferre arbitraris? Aurum-ne ianitoribus?

Certe nos tabellarii aurum non ferimus.”

Ianitor: “Vos epistulas fertis.”

Tabellarius: “Recte dicis, ianitor. Ego epistulam affero ad

dominum tuum Lucium Iulium Balbum. Nonne hoc domino tuo nomen

est?”

Ianitor: “Quin mihi istam epistulam das?”

Tabellarius: “Primum vinci canem et sine me intrare! Noli iterum

me foras in imbrem pellere!”

Ianitor canem vinciens “Non ego”, inquit, “sed hic canis te foras

pepulit. Noli narrare te a ianitore foras pulsum esse!”

Tabellarius tandem in ostium intrans ianitori epistulam ostendit.

Ille statim epistulam prehendit et in atrium ad dominum, suum accedit.

GRAMMATICA LATINA

Supinum.

Tabellarius non venit salutatum.

‘Salutatum’ supinum appellatur. Supinum, quod in –tum desinit,

XVI Arbitrari = putare

V


125

130

ponitur apud haec verba: ‘ire’, ‘abire’, ‘venire’, ‘discedere’, et alia.

Exempla: appugnatum, postulatum, salutatum, dormitum,

ambulatum, lavatum.

Tabellarius neque villam oppugnatum neque pecuniam postulatum

venit. Mane amici Iulii ad villam vaniunt salutatum. Post meridiem Iulius

dormitum it, postquam dormivit ambulatum discedit. Romani quotidie

lavatum eunt.

Hoc facile dictu est ( = facile est hoc dicere).

‘Dictu’ est alterum supinum in –tu desinens. Hoc supinum apud

adiectiva ‘facilis’ et ‘dificilis’ et pauca alia reperitur.

Exempla: dictu, factu, auditu.

Nomen tabellarii difficile dictu est. Ianitor dicit nomen difficile

auditu esse. Multae res faciliores dictu quam factu sunt.

VI

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M T E R T I U M CA P. XXIII .

5

10

15

20

EPISTULA MAGISTRI

Iulius ianitorem interrogat: “Quis tam male a cane nostro acceptusI

est?”

Ianitor: “Tabellarius venit. ProfectoII canis eum male accepit, nam

catenam suam rupit ac...”

Iulius: “Unde venit ille tabellarius? Quid ad me tulit?”

Ianitor: “Tabellarius se Tusculo venisse dixit. Ecce epistula, quam

illincIII ad te tulit.” Hoc dicens ianitor domino suo epistulam tradit.

Iulius: “Quidnam hoc est? Nullam epistulam Tusculo exspecto.

Quisnam mihi epistulam illinc misit?”

Ianitor: “Ego nescio. Tantum scio epistulam Tusculo missam esse

atque ab illo tabellario ad te latamIV esse.”

Iulius: “Non opus est idem bis dicere! Ego id quod semel dictum

est bene intellego. Recede hincV ad canem tuum, stulte!”

Ianitor statim imperatum facit.

Dominus ceram aspiciens signum magistri cognoscit (signum

enim est parva imago magistri) et “Malum!” inquit, “Epistula a Diodoro

missa est. Hanc epistulam legere nolo, nam certe magister pecuniam,

quam ei debeo, postulat, duorum mensium mercedem ei debeo.”

I Accipere II Profecto = certe III Illinc = ab (ex) illo loco IV Lationis. V Hinc = ab (ex) hoc loco

I


25

30

35

40

45

Aemilia: “At fortasse epistula alias quoque res continet. Quis scit?

Fortasse magister aliquid scripsit de Marco. Dum signum integrum est,

nemo id quod epistula continetur scire potest.”

Epistula, cuius signum integrum est, nondum lecta est, nam

antequam epistula aperitur, necesse est signum rumpere.

Iulius signum rumpit et epistulam aperit. Ecce id quod in epistula

magistri scriptum est:

“Diodorus Iulio salutem dicit.

“Discipulus improbus atque piger est filius tuus Marcus. Male

recitat, foede et perverse scribit, computare nullo modo potest, neque

umquamVI recte respondet, cum eum interrogavit. Filium tuum nihil

docere possum, quia ipse nihil discere vult. Nemo magister peiorem

discipulum umquam docuit! Vale.

“Scripsi Tusculi Kalendis Iunis. — Hic dies me monet de

pecunia, quam mihi debes. Quare Marcus hodie mercedem secum non

tulit? Merces numquam mihi traditur ad tempus! Iterum vale.”

Interea Marcus, cui vultusVII ad nomen magistri colorem mutavit,

pallidus et tremens patrem legentem aspicit. Cur Marcus pallet et tremit?

Marcus pallet et tremit propter timorem. Qui timet, pallere solet.

Item Aemilia, quae adhuc id quod epistula continetur ignorat,

vultum Iulii severum intuetur. Postquam Iulius epistulam legit usque ad

finem, Aemilia eum interrogat: “Quid scripsit magister?”

Iulius: “Prior pars epistulae de aliis rebus est, sed in parte

posteriore magister me monet de pecunia, quam ei debeo — quamquam

non opus erat me hoc monere, nam certe non ignoro me illi magistro

pecuniam debere.”

VI neque umquam = et numquam. Umquam = ullo tempore VII Vultus = facies

II


50

55

60

65

70

Aemilia: “Cur magistro pecuniam, quae ei debetur, non solvisVIII,

Iuli? Certe magister, qui filios nostros tam bene scribere et legere docet,

mercedem suam meret. Sed quidnam in priore epistulae parte scriptum

est? Nonne magister filium nostrum laudat?”

Iulius: “Hac epistula nulla laus continetur, neque enim puer piger

atque improbus laudem meret!” Tum ad Marcum conversus: “Num tu

ignoras id quod in hac epistula de te scriptum est, Marce?”

Marcus vultum a patre avertit neque ullum verbum respondet, sed

genua trementia et vultus pallidus responsum planum est, quod Iulius

facile intellegit. Silentium saepe responsum planissimum est.

Aemilia: “Quid fecit Marcis Dic mihi omnia!”

Iulius: “Marcus prope omnia fecit, quae facere non debuit! Haec

epistula totam rem planam facit. O, Marce! Iam plane intellego falsa esse

omnia, quae nobis narravisti! Discipulus improbissimus fuisti, non

pulchre, sed foede scripsisti...”

Marcus: “At haec tabula...”

Iulius: “Aspice tabulam: vides-ne nomen ‘Sexti’ litteris planis in

parte superiore inscriptum? Num tu nomina aliena in tabula tua

inscribereIX soles? Haec tabula non tua, sed Sexti est. Num hoc negare

audes?”

Marcus, qui iam mentiri non audet, nihil negat, sed omnia

fateturX: “Recte dicis, pater. Haec tabula Sexti est. Tabulas mutavi inter

pugnam.”

Aemilia: “Pugnam? Quam pugnam narras?”

VIII Pecuniam solvere = dare pecuniam, quae debetur IX In-scribere X Fateri ↔ negare

III


75

80

85

90

95

Iulius: “Marcus mihi iam narravit se in via cum Sexto pugnavisse.

Inter illam pugnam Marcus tabulam mutavit. O, fili improbissime! Non

satis fuit te humi iacentem vestem tuam novam perdere? Etiam tabulam

alienam...”

Marcus: “Tabulam Sexti non perdidi, pater. Vide: tabula eius

integra est.”

Iulius: “At certe pater Sexti putabit eum tabulam suam perdidisse.

Fortasse Sextus a patre suo verberabitur propter hoc factum. Intellegis-ne

factum tuum turpissimum esse? Nonne te puder hoc fecisse? Profecto me

puder hoc a filio meo factum esse!”

Marcus, qui paulo ante propter timorem pallebat, iam ruber

propter pudorem. Marcus enim factum suum turpissimum esse intellegit.

Puerum puder facti sui. Homo, quem factorum suorum puder, rubere

solet.

Marcus: “Certe malus puer fui, sed posthacXI semper bonus puer

futurus sum. Hoc vobis promitto, pater et mater! Mihi credite!” Marcus

se malum puerum fuisse fatetur, atque simul promittit se posthac bonum

puerum futurum esse neque umquam in via pugnaturum esse — id quod

iam antehacXII promisit!

Iulius: “Hoc idem saepe antehac promisisti neque umquam

promissum fecisti! Primum fac promissum, tum tibi credemus!” Neque

enim Iulius credit Marcum promissum facturum esse.

Marcus: “Iam certe promissum facturusXIII sum! Noli me

verberare, pater! Iam bis a magistro verberatus sum.”

“Ergo verbera magistri satis non fuerunt”, inquit Iulius, “Profecto

XI Post-hac = post hoc tempus XII Ante-hac = ante hoc tempus XIII Facturus sum = faciam

IV


100

105

110

115

120

verbera meruisti, puer!” Tum oculos a filio avertens: “Discede hinc ab

oculis meis! Duc eum in cubiculum eius, Dave, atque includeXIV eum!

Postea fer mihi clavem cubiculi!”

Davus statim imperatum facit. Postquam puer ex atrio ductus est,

Iulius “Haec omnia facta sunt”, inquit, “quod Medus heriXV e villa fugit

neque hodie Marcum ad scholam atque illinc domum comitariXVI potuit

sicut antehac solebat. Posthac Marcum sine comiteXVII foris ambulare

non sinam. CrasXVIII Davus eum comitabitur. Is certe optimus comes erit

neque eum in via pugnare sinet.”

Davus, postquam puerum in cubiculum duxit atque inclusit, in

atrio redit et “Marcus”, inquit, “in cubiculo suo inclusus est. Ecce clavis

cubiculi.”

Iulius: “Forem-ne bene clausisti?”

Davus se clavem bis convertisse respondet: “Clavem bis converti.

Puer exire nullo modo potest.”

Iulius clavem sumit atque surgit. Aemilia, quae eum ad cubiculum

Marci ire putat, “Quo is, Iuli?” inquit, “num Marcum verberatum is?”

Aemilia Marcum a patre verberatum iri putat. “Noli eum verberare! Non

credo eum posthac in via pugnaturum neque in schola dormitum esse.”

Iulius: “Quid? Putas-ne istum puerum iam e malo in bonum

mutatum esse? Ego eum neque mutatum esse neque posthac mutatum iri

credo. Quamquam Marcus heri a me verberatus est atque hodie bis a

magistro, neque verbera patris neque verbera magistri eum meliorem

facere potuerunt.”

XIV In-cludere < in-claudere XV Heri = die ante hunc diem XVI Comitare = cum ire XVII Comite = is qui comitatur XVIII Cras = die post hunc diem

V


125

130

135

140

145

Aemilia: “Ergo non opus est eum iterum verberare. Neque

laudibus neque verberibus Marcus melior fieri potest.”

Iulius: “Noli in timore esse, Aemilia! Marcum in cubiculo

relinquam. Iam epistulam scripturus sum.” Iulius se epistulam scripturum

esse dicit.

Aemilia: “Cuinam scriptus es?”

Iulius: “Magistro scripturus sum. Davus, qui comes Marci erit,

cras epistulam meam secum feret, quam Marcus ipse magistro suo tradet.

Tabellarius, qui hanc epistulam tradidit, tempus suum perdit, si foris

responsum meum opperitur. Iube eum discedere, Dave! Dic ei responsum

meum cras a Marco traditum iri!”

Aemilia: “Nonne Marcus simul cum epistula tua mercedem

debitam tradet magistro?”

Iulius: “Minime! Ego enim plane respondebo me mercedem

solvere nolleXIX!”

Aemilia: “Quid ais? Nonne te pudet magistro mercedem negare?

Qua de causa pecuniam debitam solvere non vis? Necesse est causam

afferre.”

Iulius: “Magister ipse mihi causam attulit.”

Aemilia: “Quonam modo? Quaenam causa a magistro allata est?”

Iulius: “In hac epistula magister ipse fatetur se filium meum nihil

docere posse: ergo mercedem non meruit. Pecuniam, quae merita non est,

non solvam. Pecuniam meam perdere nolo!”

Aemilia epistulam sumens “Num magister vere hoc scripsit?”

inquit. Tum postquam epistulam legit: “Hoc te excusare non potest, nam

XIX Nolle = non velle

VI


150

155

160

165

170

magister plane scribit Marcum ipsum nihil discere velle, et qui nihil

discere vult, nihil discere potest. Non modo posse, sed etiam velle opus

est: quod non vis, non potes.”

Iulius ridens “Recte dicis, Aemilia”, inquit, “Ego enim pecuniam

solvere nolo: ergo pecuniam solvere non possum!”

Hoc dicens Iulius epistulam magistri scindit!

GRAMMATICA LATINA

Infinitivus futuri.

Iulius: “Epistulam scripturus sum.” Iulius se epistulam scripturum

esse dicit.

‘Scripturus’ participium futuri est (scripturus est = scriber).

Participium futuri eodem modo declinatur qui ‘longus’ adiectivum:

scripturus, -a, -um cet. ‘Scripturum esse’ est infinitivus futuri, qui ex

participio futuri et ‘esse’ constat.

Exempla: futurus, futurum esse: amaturus, amaturum esse;

facturus, facturum esse; curaturum esse; dormiturum esse.

Aemilia mox iterum mater erit. Iulius iam intellegit Aemiliam

iterum matrem futuram esse. Iulius: “Profecto infantem meum amaturus

sum.” Iulius se infantem suum amaturum esse promittit. Aemilia: “Ego

officium matris factura sum: ipsa infantem meum curabo, semper cum eo

dormiam.” Aemilia promittit se officium suum facturam esse. Aemilia se

ipsam infantem curaturam esse atque semper cum infante dormituram

esse dicit. Tum Iulius se in alio cubiculo dormiturum esse dicit!

Passivum:

Aemilia infantem a patre amatum iri non credit = Aemilia patrem

VII


175

180

infantem amaturum esse non credit.

‘Amatum iri’ est infinitivus futuri passivi, qui ex supino et ‘iri’

constat.

Exempla: laudatum iri, verberatum iri, traditum iri.

Iulius: “Fortasse Sextus a patre suo verberabitur.” Iulius Sextum

fortasse a patre suo verberatum iri dicit. Marcus: “Sextus non

verberabitur, at laudabitur a patre suo.” Marcus Sextum non verberatum

iri, sed laudatum iri dicit. Iulius: “Cras responsum meum magistro

tradetur.” Iulius responsum suum cras magistro traditum iri dicit.

VIII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U A R T U M CA P. XXIV.

5

10

15

20

PUER AEGROTUS

Quintus, qui aeger in cubiliI suo iacet, iterum atque iterum se

convertit neque dormire potest, sive in latere dextro cubat sive in latere

sinistro. Quintus igitur e cubili surgere conatur, sed cum solum pede

dextro tangit, pes denuoII dolere incipit. Puer territus pedes suos nudos

intuetur et “Quidnam hoc est?” inquit, oculos late aperiens, “Pes dexter

multo maior est quam pes laevusIII!” Quintus miratur, quia pedes, qui

heri pares erant, hodie tam impares sunt. Tum puer aegrotus in cubili

recumbitIV et oculos claudit. Villa tranquilla est, nullus sonus ab ulla

parte auditur, etiam aves, tempestate subita territae, in horto silent.

At subito silentium clamore et strepitu maximo rumpitur, nam

Marcus in cubiculo suo, quod iuxta cubiculum Quinti situm est, magna

voce clamat et forem manibus pedibus-que percutit. Quintus mirans

Marcum hoc tempore in cubiculo suo esse, Syram vocat; quae continuoV

ad puerum aegrotum accurrit.

Syra: “Quid est, Quinte? Non dormis?”

Quintus “Num tu miraris me dormire non posse? Nonne audis

illum clamorem et strepitum? Quare Marcus ita clamar ac forem tam

valdeVI percutit?”

I Cubile = lectus II Denuo = rursus (de-novo) III Laevus = sinister IV Recumbere ↔ surgere V Continuo = statim VI Valde = valide

I


25

30

35

40

45

Syra: “Noli hoc mirari: Marcus forem frangereVII conatur, quod

aliterVIII e cubiculo exire non potest. Sed cur tristis es? Num pes tibi

adhuc dolet?”

Quintus pedem sibi dolere ait: “Pes mihi valde dolet, propter

dolorem nec dormire nec surgere possum.”

Syra: “Quid? Num e lecto surgere conatus es?”

Quintus: “Certe surgere conatus sum, sed necesse fuit continuo

recumbere, ita pes dolebat. Intuere pedes meos, Syra! Compara eos!

Antecuam de arbore cecidi, pares erant pedes, at nunc pes dexter multo

maior est pede laevo. Pes dexter plane aeger est.”

Syra: “Ego non miror pedem tuum aegrotate, quod de tam alta

arbore cecidisti; at miror te crus non fregisse. Facile os cruris frangere

potuisti.”

“Quis scit? Fortasse os fractum est, nam pedem vixIX movere

possum sine doloribus”, inquit Quintus atque flereX incipit.

Syra: “Ossa tua omnia integra sunt. Noli flere! Puer Romanus sine

lacrimis dolorem patiXI debet.”

Quintus: “Non fleo propter dolorem, etsiXII dolorem gravem

patior. Tristis sum, quod hic solus cubare debeo, dum alii pueri foris sunt.

Consolare me, Syra! Conside hic iuxta cubile meum et loquere mecum!”

Syra iuxta cubile ad latus Quinti laevum considit puerum-que

aegrotum consolatur: “Noli tristis esse, quod hic iaces! Laetare te non

inclusum esse in cubiculo sicut Marcum!”

VII Frangere = rumpere (aliquid durum) VIII Aliter = alio modo IX Vix = prope non X Flere = lacrimare XI dolorem fati = dolorem ferre. XII Et-si = quamquam

II


50

55

60

65

Quintus: “At Marcus non aegrotat nec dolores patitur.”

Syra: “Certe non aegrotat, sed tergum ei dolet.”

Quintus: “Num Marcus ververatus est? Cur inclusus est in

cubiculo? Quidnam factum est, postquam Marcus domum rediit? Omnia

ignoro. Dum hic solus iaceo, nihil noscere possum, etsi omnia scire

cupioXIII.”

Syra: “Narrabo tibi omnia, quae facta sunt: Frater tuus hodie sine

comite in scholam ivit...”

Quintus: “Nonne Medus eum comitatus est?”

Syra: “Medus heri e villa fugit — credo quia amicam suam, quae

Romae habitat, videre cupivit.”

Quintus: “Quomodo Medus, qui vix umquam Romae fuit, puellam

Romanam noscere potuit?”

Syra: “Nescio quomodo, sed certo scio eum feminam novisseXIV,

nam saepe de ea locutus est. Nihil difficile est amanti, ut aiunt.

“Medus igitur Marcum hodie comitari non potuit. NuperXV

Marcus solus domum rediit, sed pater filium suum vix cognovit neque

eum osculatus est sicut solet, nam Marcus non modo umidus erat, quod

in imbre ambulaverat, sed etiam sordidus atque cruentus, humi et a Sexto

pulsatus erat. Pueri enim in via pugnaverant: primum Sextus Marcum

pulsaverat, tum Marcus et Titus Sextum pulsaverant Dominus, postquam

hoc audivit, Marcum severe reprehendit.”

Quintus: “Quid dixit mater?”

Syra: “Mater tua non aderat, sed paulo post intravit. Eo tempore

XIII Cupere = velle XIV Pret. Noscere XV Nuper = Paulo ante

III


70

75

80

85

90

95

Marcus iam lavatus erat et vestem mutaverat, domina eum sordidum

atque cruentum non vidit. Marcus se bonum discipulum fuisse et a

magistro laudatum esse dixit, etsi re vera in schola dormiverat neque

magistrum recitare audiverat. Praetera Marcus in hac re peior ceteris

pueris non fuerat, nam omnes dormiverant: magister non pueris, sed sibi

ipsi recitaverat! Postremo Marcus litteras pulchras, quas Sextus

scripserat, matri ostendit — et se ipsum eas scripsisse dixit! Tam turpiter

Marcus mentitus est!”

Quintus: “Quomodo Marcum mentitum esse scis atque eas litteras

a Sexto scriptas esse?”

Syra: “Quia nomen ‘Sexti’ in tabella scriptum erat. Marcus

tabellam inter pugnam mutaverat! Et paulo post tabellarius advenit...”

Quintus: “Nuper aliquem ianuam villae percutere et canem valde

latrare audivi. Iam intellego quod ille strepitus significavit. Tum subito

magna voce clamavit aliquis. Quidnam ille clamor subitus significavit?”

Syra: “Tavellarius clamavit, quod canem ianitoris veritus est,

neque sine causa, nam canis eum momordit et vestem eius scidit!”

Quintus: “Quomodo canis vinctus tabellarium mordere et vestem

eius scindere potuit?”

Syra: “Id nescio, sed ianitorem canem solvisse credo — vel non

vinxisse. Certo scio tabellarium a cane morsum esse, nam ipsa vestem

eius scissam et cruentam vidi. Profecto ille canis lupo ferocior est!”

Quintus: “Ego canem ianitoris non vereor neque umquam ad eo

morsus sum.”

Syra: “Hoc non miror, nam canis te saepissime vidit; sed ille

tabellarius numquam adhuc a cane nostro visus est. Canis te novit, illum

IV


100

105

110

115

ignorat.XVI”

Quintus: “Canis non solum me novit, sed etiam diligit, nam multa

ossa ei dare soleo. Sed quid tabellarius attulit?”

Syra: “Tabellarius epistulam attulit, in qua magister scripserat

Marcum discipulum pigerrimum fuisse et foede scripsisse. Tum Marcus,

qui primo omnia negaverat, se mentitum esse fassus est.”

Quintus: “Nonne rubebat, quod illud fecerat?”

Syra: “Nescio, nam ego in atrio non aderam.”

Quintus: “Non aderas? Quomodo absens omnia, quae ibi facta et

dicta sunt, noscere potuisti? Num tu ad fores auscultavistiXVII, Syra?”

Syra se auscultavisse negat: “Profecto non auscultavi. Sed

forteXVIII post forem stabam, cum Marcus intravit. Non potui non audire

sermonem eorum, etsi audire nolebamXIX.”

Quintus: “At non opus erat ibi manere neque aurem ad forem

admovere! Num hoc quoque forte factum est? Certe auscultavisti, Syra!

Aliter haec omnia noscere non potuisti. Noli hoc negare! Fatere!”

Syra tandem se ad forem auscultavisse fatetur.

Quintus: “Ego te non reprehendo, nam ipse facta Marci noscere

cupio. At Marcum reprehendo! Nonne pater eum verberavit?”

Syra: “Magister eum iam bis verberaverat, itaque dominus eum

denuo verberare noluit et in cubiculo inclusit. Sed facile est fratrem

reprehendere, dum ipse hic in molli cubili iaces. Num tu ipse semper

bonus discipulus es?”

XVI Novisse ↔ ignorare XVII Auscultare = audire conari XVIII Forte ): nescio quare, sine causa. XIX Nolebam = non volebam

V


120

125

130

135

140

Quintus: “Certe meior sum fratre meo. Heri magister me laudavit,

quia pulchre recitaveram et recte scripseram.”

Syra: “Num tu solus pulchre recitaveras et recte scripseras?”

Quintus: “Minime. Omnes praeter Marcum heri laudatis sumus,

quia pulchre recitaveramus et recte scripseramus. Marcus autem

reprehensus est.”

Syra: “Cur Marcus heri laudatus non est? Num vos pulchrius

recitaveratis et rectius scripseratis quam ille? Marcus vobis stultior non

est!”

Quintus: “At certe pigrior est nobis! Ego fratrem meum bene novi

neque ullum factum eius ignoro. Sed miror eum iam quietum esse.”

Quintus auscultans nullum sonum e cubiculo marci audit.

Syra: “Fortasse Marcus iam forem fregit atque e cubiculo fugit.”

Quintus: “Id fieri non potest. Ego Marcum in cubili suo quiete

dormire puto. Sed iam satis de Marco locuti sumus.”

GRAMMATICA LATINA

Tempora verbi.

Praeteritum pluscuamperfectum.

Marcus umidus est, quod in imbre ambulavit.

Marcus umidis erat, quod in imbre ambulaverat.

‘Ambulavit’ praeteritum perfectum est. ‘Ambulaverat’ praeteritum

pluscuamperfectum est.

Pluscuamperfectum desinit in –erat, quod ad infinitivum perfecti

sine –isse iuguntur.

VI


145

150

155

160

165

Exempla: 1. recitav-isse: recitav-erat, 2. paru-isse: paru-erat. 3.

scrips-isse: scrpis-erat. 4 dormiv-isse: dormiv-erat.

Magister severus heri puerum verberavit, quod malus discipulus

fuerat: in schola enim dormiverat, male recitaverat, foede scripserat, nec

magistro paruerat.

Malus discipulus bono discipulo: “Heri magister me verberavit,

quod malus discipulus fueram: in schola dormiveram, male recitaveram,

foede scripseram, nec magistro parueram. At magister te laudavit, quod

bonus discipulus fueras: magistro parueras, pulchre scripseras, bene

recitaveras, nec in schola dormiveras.”

Magister severus heri pueros verberavit, quod mali discipuli

fuerant: in schola enim dormiverant, male recitaverant, foede scripserant,

nec magistro paruerant.

Mali discipuli bonis discipulis: “Heri magister nos verberavit,

quod mali discipuli fueramus: in schola dormiveramus, male

recitaveramus, nec magistro parueramus. At magister vos laudavit, quod

boni discipuli fueratis: magistro parueratis, pulchre scripseratis, bene

recitaveratis, nec in schola dormiveratis.”


Persona prima -eram -eramus

Persona secunda -eras -eratis

Persona tertia -erat -erant

Passivum:

Magister Marcum iam verberaverat = Marcus iam a magistro

verberatus erat. Magister pueros verberaverat = pueri a magistro verberati

erant.

VII


170

175

180

Marcus: “In schola sedere non poteram, quod a magistro

verberatus eram!” Iulius: “Cur verberatus eras?” — Titus et Sextus: “In

schola sedere non poteramus, quod a magistro verberati eramus!” Pater:

“Cur verberati eratis?”


Persona prima: verberatus verberati eram eramus

Persona secunda: verberatus verberarti eras eratis

Persona tertia: verberatus verberati erat erant

VIII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M Q U I N T U M CA P. XXV.

5

10

15

20

LABYRINTHUS

Syra, postquam facta Marci narravit, de sella surgit et “Iam dormi,

Quinte!” inquit.

Quintus: “Noli me relinquere, Syra! Dormite non possum. Narra

mihi aliquam fabulam!”

Syra: “Quam fabulam me tibi narrare vis? Fabulam-ne de lupo, qui

agnumI aquam bibentem voravit? An fabulam de puero, qui equos, qui

currum Solis trahuntII, regereIII cupivit?”

Syra Quintum aspicit, qui nihil respondet.

Syra: “An fabulam de Achille audire cupis, qui Hectorem necavit

atque corpus eius mortuum post currum suum circum urbem Troiam

traxit? An fabulam de Romulo, qui primos muros Romae aedificavit...”

Quintus: ...et Remum fratrem muros humilesIV deridentem

necavit! Eas omnes fabulas saepe audivi. Iam vero neque de hominibus

neque de bestiis audire cupio. Narra mihi fabulam de aliquo feroci

monstro — cui caput bestiae, corpus autem hominis est, et quod homines

vivos vorat! Talem fabulam audire cupio!”

Syra: “At tale monstrum te terrebit, mi Quinte.”

Quintus: “Nullum monstrum me terrebit! Noli putare me puerum

I Agnus = parvula ovis II Trahere, tractum esse III Regere = gubernare IV Altus ↔ humilis

I


25

30

35

40

45

timidumV esse. Timor monstrorum puero Romano non convenit.”

Syra: “Audivisti-ne fabulam de Theseo et Minotauro? Eam

fabulam tibi narrabo.”

Tum Syra fabulam de Theseo et Minotauro sic narrare incipit:

“In instula Creta olimVI vivebat terribile monstrum, nomine

Minotaurus, cui caput tauri, corpus viri erat. Minotaurus in magno

labyrintho habitabat, unde exire non poterat, quamquam portae labyrinthi

patebantVII omnes.”

Quintus: “‘Quid est labyrinthus’?”

Syra: “Labyrinthus est magnum aedificium, quod frequentibus

muris in multas partes dividitur. Nemo, qui in tale aedificium semel

intravit, rursus illinc exire potest, etsi portae patent. Labyrinthus ille, in

quo Minotaurus inclusus tenebatur, a Daedalo, viro Atheniensi,

aedificatus erat. Qui iam antequam ex urbe Athenis ad Cretam venit,

multa aedifica magnifica aedificaverat.

“Minotaurus nihil praeter homines vivos edebat. Itaque multi

adulescentes virgines-que AthenisVIII ad Cretam mittebantur, quo omnes

in labyrintho a monstro illo ferocissimo vorabantur. Navis, qua

Athenienses illucIX vehebantur, semper vela atra habebat, nam eo colore

mors significatur.”

Quintus: “Qua de causa tot Athenienses ad mortem certam

mittebantur?”

Syra: “Minos, qui tunc Cretam regebat, paucis annis ante magno

exercitu Athenas oppugnaverat atque post brevem pugnam urbem

V Timidus = qui timet VI Olim = multis annos ante VII Patere = apertum esse VIII Athenis = ex urbe Athenis

II


50

55

60

65

70

expugnaverat. Tum rex Minos, cupidus auriX atque sanguinis, non modo

magnam pecuniam, sed etiam homines vivos ab Atheniensibus

postulaverat. Rex enim Atheniensibus inimicissimus erat, quod filius eius

nuper ab iis necatus erat.”

“Eo tempore vir fortisimus atque gloriaeXI cupidus, nomine

Theseus, Athenis vivebat. Qui nuper Athenas venerat neque ibi fuerat,

cum urbs a Minoe rege expugnata est. Theseus, qui iam patrem

Minotauri, taurum album, necaverat, novam gloriam quaerens

Minotaurum ipsum quoque necare constituit. Itaque una cum ceteris

adulescentibus virginibus-que Atheniensibus ad Cretam profectus est. Ibi

continuo exiens e nave ad regem Minoem adiit, qui eum in labyrinthum

duci iussit.

“Minos autem filiam virginem habebat, cui Ariadna nomen erat.

Quae cum primum Theseum, adulescentem pulcherrimum, conspexit,

admavitXII eum atque constituit eum servare.

“Ariadna igitur, antequam Theseus in labyrinthum intravit, ad eum

accessit et “Contra Minotaurum”, inquit, “ego tibi auxilium ferre non

possum...” “Dii”, inquit Theseus, “mihi auxilium ferent contra illum.

Hodie certe Minotaurum occidam atque cives Athenienses ab illo

monstro terribili servabo. Bona arma gero. Ad pugnam paratus sum. Hoc

gladio multos homines et bestias saevasXIII iam occidi — Minotaurum

illum, qui neque homo neque bestia est, non horreo!” Tum Ariadna “Hoc

non dubito”, inquit, “Sed quomodo exitum labyrinthi postea reperies?

Nemo per se viam e labyrintho ferentem inter tot muros reperire potest.

IX Illuc = ad illum locum X Cupidus = qui cupi / cupidus auri = qui aurum cupit XI Gloria = magna laus XII Ad-amare = amare incipere XIII Saevus = ferox

III


75

80

85

90

Ego vero tibi auxilium feram: ecce filumXIV longum a Daedalo factum,

quod tibi viam monstrabit ad exitum labyrinthi. Auxilio huius fili hucXV

ad me redibis.” Haec dicens Ariadna Theseo filum longum dedit.

“OpperireXVI me hic ad portam!” inquit Theseus, “Noli timere. Ego

mortem non timeo. Sine timore mortis contra hostem patriae eo. Brevi

huc redibo, neque sine te, Ariadna, in patriam meam revertar. Illuc te

mecum ducam, neque umquam postea te relinquam! Hoc tibi

polliceorXVII!”

“Tum Theseus, filum Ariadnae post se trahens, in labyrinthum

intravit sine moraXVIII Minotaurum in medio labyrintho stantem petivit,

quem post brevem pugnam gladio suo occidit. Deinde filum Ariadnae

sequens exitum labyrinthi facile repperit. Ita Theseus et se ipsum et cives

suos a monstro saevissimo servavit.

“Haec sunt, quae de Theseo et Minotauro narrantur.”

Quintus: “Num is finis narrationis est? Nimis brevis fuit narratio

tua. Perge narrare de Theseo et Ariadna! Nonne Ariadna Theseum secuta

est?”

Syra: “Theseus e labyrintho exiens “Minotaurus occisus est”,

inquit, “Laetamini, cives mei! Sequimini me ad portum! Ibi navis mea

parata ad navigandum est.” Tum Ariadnam ad portam opperientem

conspiciens “Et tuXIX seque me, Ariadna!” inquit, “Proficiscere mecum

Athenas!” Ariadna, quae nihil magis cupiebat, “Parata sum ad

fugiendum”, inquit atque sine mora navem Thesei conscendit. Tum

Theseus navem solvit et cum filia regis ad insulam Naxum navigavit. Ibi

XIV Filum = linea tenuis XV Huc = ad hunc locum XVI Opperire! = exspecta! XVII Polliceri = promitere XVIII Sine mora = continuo XIX Et tu = etiam tu

IV


95

100

105

110

115

vero Theseus Ariadnam nocte dormientem relinquit, atque ipse ad

patriam suam profectus est. Mane Ariadna e somno excitata amicum

suum in litore quaesivit neque eum repperit. Puella miserrima ab humili

litore in altum saxum ascendit, unde prospiciensXX in mare navem Thesei

procul conspexit. Tum, etsi vox eius nullo modo a Theseo audiri poterat,

Ariadna amicum suum fugientem vocavit: “Theseu! Theseu! Revertere

ad me!” — neque ullum responsum ei redditum est praeter vocem ipsius,

quam dura saxa reddiderunt. Brevi navis e conspectuXXI eius abiit neque

ullum velum in mari huc et illuc currens multis cum lacrimis capillum et

vestem scindebat, sicut homines, qui maerentXXII, facere solent. Ita

maerebat virgo miserrima, quae a viro, quem ante omnesXXIII amaverat,

sola relicta erat inter feras insulae sicut agnus timidus inter saevos lupos.

Neque veroXXIV vorata est Ariadna, nam postea Bacchus deus eam

admavit atque a feris servavit.”

Quintus: “Sed quare Theseus Ariadnam ita deseruitXXV?”

Syra: “Tales sunt viri, mi puer. Montes auri feminis pollicentur,

tum vero promissa obliviscuntur atque feminas sine nummo deserunt.

Quis tam facile promissum obliviscitur quam vir, qui feminam amavit?

Ego quoque olim a viro pulcherrimo, qui mihi prope omnia pollicitus

erat, deserta sum, etsi nullum alium virum ante eum amaveram. Noli vero

arbitrari me sicut alias feminas cupidam pecuniae atque ornamentorum

viro improbo credidisse, ego enim illi viro credebam, quia eum vere

amabam. Etiam nunc maereo propter amorem illus viriXXVI.”

Quintus: “Obliviscere illius viri improbi, qui te tam turpiter

XX Pro-spicere = ante se aspicere XXI E(x) conspectus = ab oculis XXII Maerere = tristem esse XXIII Ante omnes = magis quam omnes alios XXIV Neque vero = sed non XXV Deserere = relinquere XXVI Amore illus viri = amor in illum virum

V


120

125

130

135

140

deseruit!”

Syra: “Id facile dictu est. Neque tamen facile est amoris sui

oblivisci. Sed hoc tu nondum intellegis, mi Quinte. Redeo ad narrationem

fabulae, quam prope oblita sum, dum de aliis rebus loquor.

“Theseus, postquam Ariadnam ita deseruit, ad patriam suam

navigavit. Interea Aegeus, pater Thesei, Atheniensium rex, a saxo alto in

mare prospociebat. Brevi navis filii in conspectum venit, sed navis

revertens eadem vela atra, quivus Athenis ad Cretam profecta erat,

gerebat, nam Theseus vela mutare oblitus erat. Itaque Aegeus, qui

mortem Thesei eo colore significari putabat, sine mora de saxo se in mare

iecit. Corpus eius mortuum postea ab ipso filio maerenti quaesitum in

litore repertum est. Illud mare, in quo Aegeus mortem petiverat, a nomine

regis ‘mare Aegaeum’ appellatum est.

“Post mortem regis Aegei, filius eius Theseus rex Atheniensium

factus est. Qui multos annos Athenas magna cum gloria rexit.”

Quintus: “Profecto nullam gloriam habet ille, qui amicam deseruit

et causa mortis patris fuit!”

Syra: “Noli oblivisci Romulum ipsum, quem regem optimum

vocamus, fratrem manu sua occidisse. Certe nemo Atheniensis Theseum

optimum regem fuisse negat.”

His verbis Syra finem narrationis facit.

GRAMMATICA LATINA

Imperativus verborum deponentium.

Laetare, pur! Laetamini, puer!

‘Laetare, laetamini’ sunt imperativi verbi deponentis ‘laetari’.

VI


145

150

155

Imperativus singularis: -re. Imperativus pluralis: -mini.

Exempla:

Laetare! = gaude! Laetamini! = gaudete!

Intuere! = aspice! Intuemini! = aspicite!

Revertere! = redi! Revertimini! = redite!

Opperire! = exspecta! Opperimini! = exspectare!

Quintus: “Dolorem gravem patior. Consolare me, Syra! Loquere

mevum!” Syra: “Fortiter dolorem patere! Noli tristis esse! Laetare!

Intuere caelum!”

Medus (ad Lydiam): “In patriam meam proficiscar. Comitare me,

Lydia! Proficiscere mecum! Hoc pollicere mihi! Obliviscere Romae!

Osculare me!” (Ad nautas): “Iam proficiscimini, nautae! Ventus secundus

est. Intuemini caelum! Laetamini! Obliviscimini tempestatum.”

Iulius: “O, Marce! Hae litterae a Sexto scriptae sunt. Noli id

negare! Fatere!”

VII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E X T U M CA P. XXVI.

5

10

15

20

DAEDALUS ET ICARUS

Quintus: “Quid fecit Minos, postquam Theseus cum filia eius

fugit? Nonne rex eos fugientes persecutus estI?”

Syra: “Certe rex Theseum et Ariadnam nave persecutus est, sed

navis Thesei nimis velox fuit. Minos, quamquam velociter navigabat,

tamen Theseum, qui velocius navigabat, consequi non potuit. Tum rex

iratus Daedalum, qui filium, quo Theseus servatus erat, confeceratII et

Ariadnae dederat, in labyrintho includi iussit una cum filio eius Icaro, sed

pater et filius mirabili modo e labyrintho fugerunt. Cras tibi narrabo de

fuga eorum, hodie tempus non habeo. Iam plus quam horam consumpsi

in narrando.” Syra surgit et sellam suam a lecto removet.

Quintus: “Quid? Putas-ne te tempus melius consumere in

auscultando ad fores? An satis temporis habes ad auscultandum, ad

narrandum non habes? Non oportet in media fabula finem narrandi

facere: quoniamIII maiorem fabulae partem iam narravisti, partem

relinquam quoque narrare debes. Ego paratus sum ad audiendum.”

Syra iterum sella iuxta lectum locat et “Ergo”, inquit, “relinquam

fabulam tibi cupido audiendiIV narrabo, sed brevis ero in narrando.

“Daedalus in labyrintho inclusus cum filio suo intra muros errabat

neque exitum invenireV poterat, quamquam ipse labyrinthum

I Per-sequi = (fugientem) sequi | persecutum esse = qui persequi II Con-ficere = facere III Quonian = quia IV Cupidus audiendi = qui audire cupit V Invenire = reperire

I


25

30

35

40

45

aedificaverat. Quoniam igitur aliae viae omnes clausae erant, ille vir

audaxVI per aera effugere constituit. Icarus autem, qui consiliumVII patris

adhuc ignorabat, humi consedit et “Fessus sum”, inquit, “ambulando in

hoc labyrintho vel in hoc carcere, quem ipse nobis aedeficavisti, pater.

Ipsi hinc effugere nullo modo possumus, neque quisquamVIII nos in

fugiendo iuvare poterit, sicut Ariadna Theseum iuvit, nam ante omnes

portas milites locati sunt. HaudIX longum tempus nobis reliquum est ad

vivendum, nam cibus noster paeneX consumtus est. Ego iam paene morus

suum. NisiXI dii nos iuvabunt, numquam vivi hunc locum relinquemus.

O, dii boni, auxilium ferte nobis!”

“Daedalus vero “Quid iuvat deos invocare”, inquit, “dum hic

quietus sedes? Qui ipse se iuvare non vult, auxilium deorum non meret.

At noli timere! Ego consilium fugae iam excogitavi. Etsi clausae sunt

aliae viae, una via adhuc nobis patet ad fugiendum. Aspice illam aquilam,

quae in magnum orbemXII supra carcerem nostrum volat. Quis tam liber

est quam avis, quae supra montes valles-que, flumina maria-que volare

potest? Quin aves caeli liberas imitamur? Minos, qui terrae mari-que

imperat, dominus aeris non est. Per aera evolabimus e labyrintho! Hoc

consilium meum est. Nemo nos per aera volantes persequi poterit.” “Ego

quidemXIII volare cupio”, inquit Icarus, “at alae necessariae sunt ad

volandum. Quoniam autem dii alas nobis non dederunt, volare non

possumus. Homines sumus, non volucresXIV. Nemos nisi deusXV naturam

suam mutare potest. Volucres natura volare possunt, homines, qui alis

VI Audax = audens VII Consilium = id quod constitutum est. VIII Quisquam = ullus homo IX Haud = non X Paene = prope XI Nisi = si non XII Orbis → orbem XIII Quidem = certe XIV Volucris = avis XV Nisi deus = praeter deum

II


50

55

60

65

70

carent, non possunt.” Tum Daedalus “Quid ego facere non possum?”

inquit, “Profecto arte mea ipsa natura mutari potest. Multas res mirabiles

iam confeci, quae artem meam omnibus ostendunt, non solum aedificia

magnifica sicut hunc labyrinthum, sed etiam signa, quae se ipsa movere

possunt velutXVI homines vivi. Alas quoque conficere possum,

quamquam opus haud facile est.” “Audax quidem est consilium tuum”,

inquit Icarus, “sed omne consilium fugiendi me delectat, atque tu

consilium, quid semel excogitavisti, perficereXVII soles.” “Profecto

consilium meum perficiam”, inquit Daedalus, “Ecce omnia habeo, quae

necessaria sunt ad hoc opus: pennas, ceram, ignem. Igne ceram

molliamXVIII, tum cera molli pennas coniungam et in umeris figam.”

“Daedalus igitur arte mirabili sibi et filio suo alas ingentesXIX

confecit ex penis, quas cera coniunxit et in umeris eorum fixit. Postquam

finem operis fecit “Opus iam perfectum est”, inquit, “Ecce exemplum

artis meae novissimum. Volucres quidem non sumus, sed volucres imitari

possumus in volando. Vento velocius volabimus, nulla avis nos consequi

poterit.”

“Icarus autem cupidus volandi alas suas huc illuc movit, neque se

supra humum levare potuit. “Alae me sustinere non possunt”, inquit ille,

“Doce me volare, pater!” Statim Daedalus se alis levavit et “Nisi alas

recte moves”, inquit, “volare non potes. Imitare me! Haud difficilis est

ars volandi. Move alas sursum deorsumXX hoc modo!” Ita pater filium

artem volandi docuit velut avis pullos suos. Tum puerum osculans “Iam

parati sumus ad volandum”, inquit Daedalus, “sed antequam hinc

evolamus, hoc te moneo: vola post me in medio aere inter caelum et

XVI Vel-ut XVII Per-facere → perficere XVIII Molllire = mollem facere XIX Ingens = valde, magnus XX Sursum = ↑; deorsum = ↓

III


75

80

85

90

mare, nam si in infimo aere prope mare volabis, pennae aqua graves

fient, sinXXI volabis in summo aere prope caelum, ignis solis ceram, qua

pennae coniunguntur, molliet atque pennas uretXXII. Noli igitur nimis

audax esse in volando. CautusXXIII estoXXIV, mi fili! Iam sequere me!

Carcerem relinquimus — liberi sumus!”

“Haec verba loquens Daedalus cum filio sursum e labyrintho

evolavit, neque quisquam fugam eorum animadvertit nisi pastor aliquis,

qui forte suspiciensXXV eos supra caput suum velut aves magnas volantes

conspexit atque deos esse arbitratus est. Mox pater et filius Cretam

insulam relinquerunt, neque vero continuo Athenas in patriam suam

volaverunt, sed nova libertate gaudentes in magnum orbem supra mare

Aegaeum volare constituerunt. Icarus despiciensXXVI mare ingens multas-

que insulas sub se vidit. “O, quam ingens est illud mare!” inquit ille, “Et

quot parvae insulae in mari sunt!” At Daedalus “Illae insulae”, inquit,

“haud parvae sunt, quamquam parvae esse videntur. Ea insula, quae ante

nos est, Melos appellatur. Certe non tam parva est quam tibi videtur.”

Icarus: “Sed illa insula, quae nobis a sinistra est, multo maior esse mihi

videturXXVII. Quaenam est illa insula?” Daedalus: “Peloponnesus est,

Graeciae pars, neque vero insula est, sed paeninsula, id est ‘paene insula’,

nam Peloponnesus terra angusta, quae Isthmus vocatur, cum reliqua

Graecia coniungitur. Prope Isthmum Corinthus, pulcherrima urbs, sita

est, neque procul absunt Athenae, patria nostra.” “Si altius volabimus,

non solum Graeciam, verumXXVIII etiam Asiam atque paene totum orbem

XXI Sin = si autem XXII Urere = igne perdere XXIII Cautus ↔ Audax XXIV Esto = es / estote = este XXV Suspicere = sursum aspicere XXVI De-spicere ↔ su-spicere XXVII Tibi videtur = tu putas XXVIII Verum = sed

IV


95

100

105

110

115

terrarumXXIX aspiciemus”, inquit puer insolensXXX atque etiam altius se

levavit. Hinc despiciens inter nubes non solum magnas Europae et Asiae

partes aspiciebat puer mirans, verum etiam oram Africae procul cernebat,

deinde suspiciens orbem solis lucentem in caelo caeruleo vidit. Statim

puer cupidus solem propius aspiciendi, quamquam pater eum monuerat,

in summum caelum ascendit...”

Quintus, qui exitumXXXI fabulae audire cupit, interrogat: “Quid

tum acciditXXXII?”

Syra: “Tum factum est id quod necesse erat accidere: ignis solis

propinquiXXXIII ceram, qua pennae coniunctae et fixae erant, mollivit

atque pennas ussit. Icarus, brachia nuda in aere movens, in mare cecidit

et mersus est, antequam pater ei auxilium ferre potuit. Nam Daedalus

primum post se respiciensXXXIV filium suum non viderat, tum despiciens

pennas paene ustas in mari natantes conspexit atque puerum iam mersum

esse intellexit. Postea Daedalus semper se ipse accusabat, quod alas

conficiendo filio suo mortem attulerat.

“Ea maris Aegai pars, in qua Icarus mersum erat, a nomine eius

‘mare Icarium’ appellatum est. Item insula propinqua, in cuius litore

corpus pueri inventum estXXXV, ad hunc diem ‘Icaria’ vocatur.

“Ecce omnem fabulam habes de puero insolenti, qui libertatem

quaerens mortem invenit. Iam tempus dormiendi est. Nonne fessus es

longas fabulas audiendo?”

Quintus: “Longe quidem narravisti, etsi te breviter narraturam esse

XXIX Orbis terrarum = omnes terrae XXX Insolens = nimis audax XXXI Exitus = finis XXXII Accidit = factum est XXXIII Propinquus ↔ longinquus XXXIV Re-spicere ↔ pro-spicere XXXV Inventum esse ← invenire

V


120

125

130

135

140

promiseras; neque tamen fessus sum audiendo, nam fabula illa mirabilis

non longa esse mihi videtur. Ex omnibus fabulis, quas umquam audivi,

haec fabula de fuga Daedali et Icari me maxime delectavit, etiam magis

quam fabula illa de filio Solis, qui currum patris regere conatus item de

summo caelo cecidit, quod ab orbe solis stulte aberraveratXXXVI. Semper

valde delector tales fabulas mirabiles audiendo.”

Syra: “Ego quoque delectata sum narrando illas fabulas, non modo

quod ipsae per se pulcherrimae esse mihi videntur, sed etiam quia exitus

fabularum homines insolentes optime monent. Talis enim est hominum

natura et quidem maxime puerorum. Non delectandi causa tantum, verum

etiam monendi causa narratur fabula de filio Daedali, nam quod illi puero

accidit, idem cuique puero accidere potest, nisi patri suo paret. Noli

Icarum imitari, mi Quinte! Semper cautus esto! Sed haud necesse est te

hoc monere, nam certe id quod heri tibi accidit, postquam in arborem

ascendisti nidos quaerendi causa, magis te monet quam ulla fabula.”

His verbis puerum monens Syra tandem narrandi finem facit.

Qui summus volat in caelo, cadet infimus ille!

GRAMMATICA LATINA

Gerundium.

Syra plus temporis ad narrandum non habet, nam plus quam

horam in narrando consumpsit. Ergo finem narrandi facit.

‘Narrandum’ gerundium appellatur. Gerundium in loco infinitivi

ponitur atque eodem modo declinatur quo ‘oppidum’ (nisi quod deest

nominativus):

XXXVI Ab-errare

VI


145

150

155

Acussativus: narrandum

Genetivus: narrandi

Dativus et ablativus: narrando

Exempla:

Alae ad volandum necessariae sunt. Syra semper parata est ad

monendum. Cibus necessarius est ad vivendum. Ariadna ad fugiendum

parata erat. Quintus paratus est ad audiendum.

Milites barbari cupidi pugnandi sunt, Romani fortes sunt in

pugnando. Ovidius librum de amando scripsit, qui appellatur “Ars

amandi”.

Pueri discendi causa in scholam eunt. Discipulus, cupidus novam

linguam discendi, industrius est legendo, in loquendo, in scribendo.

Discipulus piger tempus ad scribendum non habet.

Cap. XVII est de computando. Cap. XVIII de legendo et de

scribendo est. Ars scribendi difficilis est. Quomodo pueri scribere

discunt? Pueri scribere discunt scribendo.

Scribere scribendo, dicendo dicere disces.

VII

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M V I C E S I M U M S E P T I M U M CA P. XXVII.

5

10

15

20

DE REBUS RUSTICIS

Quid facit pater familias post meridiem? Primum dormit, tum

ambulat, deniqueI lavatur. Iulius igitur, postquem unam horam dormivit,

ambulatum exit. Iam desiit imber, aves rursus in horto canunt. Dominus

huc et illuc in horto suo amoenoII ambulat, deinde exit in agros, qui

hortum cinguntIII.

In agris frumentum est vere et aestate. Autumno frumentum in

agris non est, nam mense Augusto frumentum metitur atque ex agris

vehitur. Deinde agri arantur et novum frumentum seriturIV. Qui agros

arant atque frumentum serunt et metunt agricolae appellantur. Agricola

est vir, cuius negotium est agros colere.

Agricola arans post aratrum ambulat. Aratrum est instrumentum,

quo agri arantur. Arator duos validos boves, qui aratrum trahunt, prae seV

agit.

Quomodo agricola frumentum serit? Agricola semen manu spargit.

Ex parvis seminibus, quae in agros sparsa sunt, frumentum provenit.

Quomodo metitur frumentum? Frumentum falce metitur. Falx est

instrumentum, quo agricola metit. Quo instrumento agricola serit?

Agricola, qui serit nullo instrumento utitur praeter manum suam.

Agricola, qui arat, aratro utitur, qui metiut, falce utitur, qui serit, manu

sua utitur.

I Denique = postremo II Amoenus = pulcher III Hortum cingere = circum hortum esse IV Serere ↔ metere

I


25

30

35

40

45

Deus agricolarum est Saturnus, qui olim rex caeli erat, sed

postquam a Iove, filio suo, e caelo pulsus est, in Italiam venit, ubi eam

reagionem, quae Latium appellatur, optime rexit, LatinosVI-que, homines

ut tunc erant barbaros et indoctos, agros colere docuit.

Ager, qui multum frumenti alias-veVII fruges ferre potest, fertilis

esse dicitur. Italia terra fertilis est, sed tamen magna Italiae pars non

aratur neque ullas fruges fert praeter herbam. In iis locis oves et porci et

boves pascuntur, nam multo facilius est pecusVIII pascere quam

frumentum serere et metere, atque pretium pecoris maius est quam

pretium frumenti. Praetera homines lana ovium utuntur, ex qua

vestimenta efficiuntur. Itaque qui pecus pascit, plus pecuniae facit quam

qui agros colit. Servi, qui pecus in campos agunt ad pascendum, pastores

vocantur.

Cur frumentum tam parvi pretii est? Ita est, quia magna copiaIX

frumenti ex Africa in Italiam importatur. SolumX Africae fertilissimum

est, nisi aqua caret, sed multis in locis Africae parumXI aquae est, pluvia

enim res rar est in Africa. Itaque necesse est agros aqua fluminum

irrigare; neque vero agri, qui procul a fluminibus absunt, ita irrigari

possunt. Agricolae, qui agros prope Nilum colunt, non modo aestate, sed

etiam hieme metunt. Aegyptii bis ter-ve in anno metere possunt,

Aegyptus enim terra omnium fertilissima est, quod solum eius aqua Nili

fluminis irrigatur.

Agri Iulii, qui prope montem Albanum siti sunt, satis fertiles sunt

neque solum frumentum, sed etiam vites ferunt. Ii agri, in quibus vites

V Prae se = ante se VI Latini = homines qui Latium incolunt VII Alias-ve = vel alias VIII Pecus = oves, porci, boves IX Magna copia = multum X Solum = terra, humus XI Parum = non satis

II


50

55

60

65

70

sunt, vineae dicuntur. Vineae Iulii altis mutis cinguntur. Fruges vinearum

sunt uvae, e quibus vinum efficitur.

Iulius, qui nuper ex urbe in praediumXII suum Albanum venit, huc

et illuc in agris et in vineis suis ambulat. Supra eum est mons Albanus,

infra lacus Albanus, qui villis magnificis cingitur. Nulla in parte Italiae

tot et tantaeXIII villae videntur quam in Latio et maxime circum illum

lacum amoenissimum. Ne in Campania quidemXIV, in regione illa

fertilissima circum Capuam urbem sita, plures villae inveniuntur,

quamquam multi Romani ibi villas possident; nam plurimi Romani in

villis suburbanisXV prope ipsam Romam habitare volunt. Itaque his locis

plurimae villae sunt.

Iulius aspicit agricolas, qui in agris et in vineis opus faciunt,

gaudens quod ipsi, ut domino diviti, non necesse est in agris laborare.

Iulius, quamquam nullo modo opus agricolarum sordidum indignum-ve

esse existimatXVI, sicut alii domini Romani, tamen se prae agricolis

beatum esse putat. Neque enim laborat dominus, sed quiescitXVII, cum in

praedio suo est. RusXVIII quietum et amoenum eum delectat. In urbe

Iulius semper in negotio est, sed ruri in otio cogitat de negotiis urbanis.

Itaque Iulius, qui otium ruris valde amat, cum primum confecta sunt

negotia urbana, in praedium suum suburbanum proficiscitur.

Agri Iulii non a domino ipso coluntur, sed a colonis. Colonus est

agricola, qui non suos, sed alienos agros pro dominoXIX absenti colit.

Colonus pro frugibus agrorum mercedem domino solvere debet.

XII Praedium = nilla cum agris XIII Tantus = tam magnus XIV Ne = non / ne quidem = etiam non XV Sub-urbanus = sub urbe ( ): prope urbem) situs XVI Existimare = putare XVII Laborare ↔ quiescere XVIII Rus = agri, campi, silvae XIX Pro domino = in loco domini

III


75

80

85

90

95

Coloni Iulii sunt agricolae validi, qui industrie laborant omnes-que

mercem ad diem solvere solent. Hoc autem anno unus e colonis

mercedem nondum solvit. Iulius illum colonum in agro conspiciens “Huc

accede, colone!” inquit. Iulius imperat, ut colonus accedat, deinde eum

interrogat: “Quare mercedem, quam ter quater-ve iam a te postulavit,

nondum solvisti? MilleXX sestertius mihi debes. Solve eos!” Iulius colono

imperat, ut mercedem solvat.

Colonus pallidus et tremens prae timoreXXI loqui non postest.

Iulius: “Audis-ne? Impero tibi, ut mille sestertios mihi solvas.

Quin respondes?”

Colonus: “Nulla est mihi pecunia. Ne nummum quidem habeo.”

Iulius: “Nisi hic et nunc mercedem debitam solvis, servis meis

imperabo, ut te in carcerem mittant. Iam tres menses exspecto, ut illa

pecunia mihi solvatur. Patientia mea iam finita est.”

Colonus ad pedes domini se proicitXXII eum-que orat, ut

patientiam habeat: “Patientiam habe, domine! Noli a me postulare, ut

tantam pecuniam statim solvam. Intra tres quattuor-ve menses omnia

accipies. Noli me e domo ea rapere! Octo liberi mihi sunt, quos ipse

curare debeo. Cura infantium multum temporis magna-que patientiam

postulat.”

Iulius: “Quid? Uxor a te postulat, ut tu pro matre infantes cures?

Ita-ne infantes suos neglegitXXIII? Profecto matris officium est infante

curare. Tu vero cura, ut agri bene colantur et pecunia debita ad diem

solvatur!”

XX Mille = M XXI Prae timore = propter timorem XXII Pro-icere (pro-iicere) < pro-iacere XXIII Neglegere ↔ curare

IV


100

105

110

115

120

Colonus: “Uxor mea officium suum nullo modo neglegit nec solet

postulare, ut ego infantes curem, sed hoc tempore infantes suos ipsa

curare non potest, quia aegrotat. Noli me ab uxore aegrota rapere! Per

omnes deos te oro! Sine me domum discedere ad uxorem dolentem,

quare intra paucos dies novum infantem exspectat.” Miser colonus ad

pedes domini iacens orat, ut dominus se discedere sinat.

Iulius autem colono imperat, ut taceat atque surgat, tum

“Quoniam”, inquit, “uxor tua aegrotat, abi domum. Primum cura, ut uxor

et liberi valeant, tum vero labora, ut pecuniam intra tres menses solvas!”

Postquam ille laetus abiit, Iulius alios agricolas, quos in vineis

laborantes invenit, de rebus rusticis interrogat, primum de frumento, tum

de vitibus, denique de pecore.

Iulius: “Quomodo vineae se habent hoc anno?”

“Optime”, inquit unos ex agricolis, “Aspice hanc vitem: plurimae

uvae inter folia videntur. Tantus numerus uvarum magnam vini copiam

nobis promittit, atque vinum huius anni optimum futurum esse existimo.”

Iulius: “Qua de causa sic existimas?”

Agricola: “Quod sol calidus iam duos menses prope cotidie lucet a

mane usque ad vesperum. Nihil enim vineis est quam sol et calor.”

Iulius: “Neque vero calor solis ipse per se efficit, ut vinum bonum

fiat. Vites bene curare oportet. Itaque vos moneo, ut industrie in vineis

laboretis. Hoc est quod de vineis scire voluit. Quale erit frumentum?”

“Non ita bonum”, inquit alter agricola, “nam solum nimis

siccumXXIV est nec arte irrigari possunt agri, quod procul a lacu et a

flumine absunt. Imber brevis, quem hodie habuimus, agricolas valde

delectavit quidem, sed parum fuit; totius enim diei pluvia opus est. Item

V


125

130

135

140

145

herba sicca est et pecus parum cibi in campis invenit”

Iulius: “Quot oves habent pastores?”

Agricola: “Pastores prope mille oves agnos-que habere existimo,

quarum lana tam bona esse dicitur quam quae e Graecia importatur. Sed

scis-ne, domine, unam ex ovibus tui heri paene voratam esse a lupo?”

Iulius: “Ain’ tu? Quomodo lupus ovem e gregeXXV rapere potuit?”

Agricola: “Ovis ipsa e grege aberravit silvam-que petivit. Nec vero

vorata est, nam pastor eam in silva repertam vix vivam ex ore lupi

rapuit.”

Iulius: “O, pastorem pigerrimum, qui officium suum ita neglexit!

Pastoris officium est curare, ne oves e grege aberrent neveXXVI silvam

petant. Ego vero curabo, ne ille pastor officium neglegat!”

Agricola: “Noli nimis severus esse. Haud credo illum pastorem

prae ceteris pigrum esse.”

Iulius: “Recte quidem dicis. Pigri enim atque neglegentes sunt

omnes. Numquam laborant, semper quiescunt!”

Agricola: “Certe pastores non tam industrie laborant quam

agricolae. Nobis quidem otium quiescendi nullum datur, nec opus est nos

monere, ut industrie laboremus neve quiescamus.”

Iulius: “Noli putares opus pecus pascendi atque curandi ceteris

operibus rusticus facilius esse. Cura pecoris magnum negotium est —

non otium, sicut pigri pastores in molli herba dormientes existimare

videntur. Ego vero curabo, ne ille pastor posthac dormiat. Faciam, ut

tergum ei doleat! Arcesse eum!”

XXIV Siccus ↔ humidus XXV Grex = magnus numerus ovium, quae simul pascuntur XXVI Ne-ve = vel ne, et ne

VI


150

155

160

165

170

“Opus non est”, inquit agricola, “pastorem arcessere, ecce enim

ipse cum grege suo advenit.”

Iulius se convertens pastorem conspicit, qui eo ipso tempore oves

suas prae se agens e campis revertitur. Cum primum ille prope venit,

“Nondum hora nona est”, inquit dominus iratus baculum prae se tenens,

“Putas-ne opus tuum iam finitum esse? Sed temporeXXVII ad me venis,

nam verbera meruisti!”

Pastor in humum se proiciens dominum orat, ne se verberet: “Noli

me verberare, domine! Nihil feci.”

“At propter hoc ipsum”, inquit Iulius, “verberari meruisti,

pigerrime, quod nihil fecisti! Nonne officium tuum est curare, ne oves

aberrent neve a lupo rapiantur? PrehenditeXXVIII eum, agricolae, et

tenete!” Iulius duobus agricolis imperat, ut pastorem prehendant et

teneant.

Tum vero, dum pastor perterritus verbera exspecta, oves sine

pastore relictate a via in agros aberrant frumentum-que edere incipiunt.

Agricolae hoc videntes clamant: “O, pastor! prohibeXXIX oves tuas ab

agris nostris!” — tum pastorem mittunt atque oves in agris sparsas

persequuntur.

Pastor solus cum domino relictus “Nuper dixisti”, inquit, “meum

officium esse oves prohibere, ne aberrent. Noli me ab officio prohibere!”

“Recte mones”, inquit Iulius, “Profecto nolo te prohibere, ne

officium tuum facias. Fac, ut oves ex agris agantur! Curre pastor!”

Vix haec verba finivit dominus, cum pastor quam velocissime

potest ad oves suas currit. Iulius ridens eum currentem aspicit, tum ad

XXVII Tempore = ad tempus XXVIII Prehendere ↔ mittere XXIX Prohibere = retinere

VII


175

180

185

190

195

villam revertitur. Quamquam dominus severus existimatur, tamen

inhumanus non est.

GRAMMATICA LATINA

Indicativus et coniunctivus..

Tempus praesens.

Iulius: “Intra, serve.” Dominus imperat, ut servus intret. Servus

intrat. Iulius: “Tace et audi!” Dominus imperat, ut servus taceat et audiat.

Servus tacet et audit. Iulius: “Discede, serve!” Dominus impertat, ut

servus discedat. Servus discedit.

Iulius: “Intrate, servi!” Dominus impertat, ut servi intrent. Servi

intrant. Iulius: “Tacete et audite!” Dominus impertat, ut servi taceant et

audiant. Servi tacent et audiunt. Iulius: “Discedite, servi!” Dominus

impertat, ut servi discedant. Servi discedunt.

‘Intrant, intrant’, ‘tacet, tacent’, ‘discedut, discedunt’, ‘audit,

audiunt’ indicativi sunt. ‘Intret, intrent’, ‘taceat, taceant’, ‘discedat,

discedant’, ‘audiat, audiant’ coniunctivi sunt. Coniunctivus: 1. –et, –ent.

2. 3. 4. –at, –ant.

Magister discipulo improbo dicit: “Primum audi quod interrogo,

tum cogita, denique surge et responde!” Magister discipulum monet, ut

primum audiat, tum cogitet, denique surgat et respondeat. Discipulus

verba magistri non audit. Magister: “Audis-ne, puer? Moneo te, ut

primum audias, tum cogites, denique surgas et respondeas.” Discipulus:

“Non opus est me monere, ut audiam et cogitem, nam semper id facto.

Nec vero respondere possum. Noli igitur a me postulare, ut surgam et

respondeam.”

VIII


200

205

210

215

220

Magister discipulis improbis dicit: “Primum audite quod interrogo,

tum cogitate, denique surgite et respondete!” Magister discipulos monet,

ut primum audiant, tum cogitent, denique surgant et respondeant.

Discipuli verba magistri non audiunt. Magister: “Auditis-ne, pueri?

Moneo vos, ut primum audiatis, tum cogitetis, denique surgatis et

respondeatis.” Discipuli: “Non opus est nos monere, ut audiamus et

cogitemus, semper enim id facimus. Nec vero respondere possumus. Noli

igitur a nobis postulare, ut surgamus et respondeamus.”


Persona prima: -em, -am -emus, -amus

Persona secunda: -es, -as -etis, -atis

Persona tertia: -et, -at -ent, -ant

Passivum:

Dominus iperat, ut servus teneatur et verberetur, deinde ut

vinciatur et includatur.

Dominus iperat, ut servi teneantur et verberentur, deinde ut

vinciantur et includantur.

‘Verberetur, verberentur’, ‘teneatur, teneantur’, ‘includatur,

includantur’, ‘vinciatur, vinciantur’ coiunctivi passivi sunt. Passivum: 1.

–etur, –entur. 2. 3. 4. –atur, antur.

Ianitor tabellarium monet, ut caveat, ne a cane mordeatur: “Cave,

ne a cane mordearis!” Tabellarius: “Tuum negotium est cavere, ne ego a

cane mordear. Vinci istum canem! Cur eum solvisti? Ego curabo, ut tu

non solum vinciaris et includaris, sed etiam verbereris a domino tuo!”

Ianitor: “Num tuum negotium est curare, ut ego vinciar et includar et

verberer?”

IX


225

230

Ianitores tabellarios monet, ut caveant, ne a cane mordeantur:

“Cavete, ne a cane mordeamini!” Tabellarii: “Vestrum negotium est

cavere, ne nos a cane mordeamur. Vincite istum canem! Cur eum

solvistis? Nos curabimus, ut vos non solum vinciamini et includamini,

sed etiam verberemini a domino vestro!” Ianitores: “Num vestrum

negotium est curare, ut nos vinciamur et includamur et verberemur?”


Persona prima: -er, -ar -emur, -amur

Persona secunda: -eris, -aris -emini, -amini

Persona tertia: -etur, -atur -entur, -antur

X

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M D U O D E T R I C ES I M U M CA P. XXVIII .

5

10

15

20

PERICULA MARIS

Interea Medus et Lydia, postquam mare paene tranquillum factum

est, ad fretum Siculum versus navigare pergunt. Sicilia autem adhuc

longe abest.

Gaudent omnes, qui ea nave vehuntur, praeter mercatorem, cuius

merces e nave eicereI necesse fuit. Maxime vero gaudet gubernator, qui

dominus navis est.

Medus autem multum cogitat de verbis Lydiae et de tempestate,

quae tam subito desiit, postquam Lydia dominum suum invocavit. Ut

tempestas illa subita mare tranquillum turbavit, ita verba Lydiae animum

Medi turbaverunt.

Lydia amicum suum colorem mutavisse animadvertit et “Quid

palles?” inquit, “Utrum aegrotas anII territus es?”

“Non aegroto”, inquit Medus, “Corpus quidem sanum mihi est,

animus vero turbatus. Quis est iste dominus tuus, cui et venti et mare

oboedireIII videntur?”

Lydia: “Non meus tantum, sed omnium hominum dominus est, et

Romanorum et Graecorum et barbarorum.”

Medus: “Sed quis est ille? Utrum deus an homo?”

Lydia: “Christus est Dei filius, qui homo factus est. In oppido

Bethlehem natus est in Iudaea, in patria Iudaeorum, quae inter Syriam et

I E-icere (e-iicere) ) < e-iacere II Utrum aegrotas an... = aegrotas-ne an...

I


25

30

35

40

45

Aegyptum sita est. Illuc venerunt reges, qui stellam eius viderant in

oriente, et invenerunt puerum cum virgine Maria, matre eius, et in genua

cadentes adoraveruntIV eum velut deum. Postea Christus ipse plane

ostendit se filium Dei esse, nam discipulos docebat, quorum magna

turbaV eum sequebatur, homines aegros sanabat...”

Medus: “Quisque medicus hoc facit.”

Lydia: “Quis medicus verbis solis facere potest, ut homines caeci

videant, surdi audiant, muti loquantur?”

Medus: “Num dominus tuus haec facere potest?”

Lydia: “Profecto potest. In Iudaea Christus non solum faciebat, ut

caeci viderent, surdi audirent, muti loquerentur, verum etiam verbis suis

efficiebat, ut homines mortui surgerent et ambularent. Ex universa Iudaea

homines aegri, qui famam de factis eius mirabilibus audiverant, ad eum

veniebant. Postremo tamen Iudaei improbissimi eum indignissime

necaverunt.”

Medus: “Quid ais? Dominus tuus mortuus est?”

Lydia: “Minime vero! Nam tertio die Christus surrexit a mortuis

atque quadraginta diebus post in caelum ascendit. Iam filius Dei

immortalis est sicut pater suus, Deus vivus. Homines mortales nascuntur

ac moriuntur, Deus immortalis semper vivit. Sed ipsa male narro, ex hoc

libelloVI aliquid tibi recitabo.”

Lydia libellum, quem adhuc intra vestem occultavit, Medo

ostendit. Qui manum extendens libellum apprehenditVII et “Qui liber”,

inquit, “est iste? A quo scriptus est?”

III Oboedire = parere IV Ad-orare V Turba = grex hominum VI Libellus = parvus liber VII Apprehendere = prehendere

II


50

55

60

65

70

Lydia: “Scriptus est a viro, nomine Matthaeo, qui ipse in Iudaea

natus simul cum Christo vixit et discipulus eius fuit. Hoc libro

Matthaeus, qui oculis auribus-que suis dominum nostrum viderat et

audiverat, facta et dicta eius memorat.”

Medus, qui legere non didicitVIII, Lydiae librum redit eam-que

orat, ut aliquid sibi legat. Quae continuo librum aperit et “Legam tibi”,

inquit, “de viro aegro in lecto iacenti, cui Iesus imperavit, ut surgeret et

lectum suum tolleret et domum ambularet.”

Medus: “ModoIX dixisti Christum etiam mortuis imperavisse, ut

surgerent et ambularent. Plura de ea re audire cupio.”

Lydia: “Audi igitur id quod scriptum est de Iairo, principeX

Iudaeorum, qui Iesum oravit, ut filiam suam mortuam suscitaretXI.”

Lydia libellum aperit et recitare incipit:

“Ecce princeps unus accessit, nomine Iairus, et adorabat eum

dicens: “Filia mea modo mortua est, sed veni, impone manum tuam

superXII illam, et vivet.” Et surgens Iesus sequebatur eum cum discipulis

suis.”

Hic Lydia legere intermittit ac Medum aspicit. Ille vero “Perge!”

inquit, “Perge legere! Noli intermittere!” Lydia legere pergit:

“Et veniens Iesus in domum principis videns tibicines et turbam

tumultuantemXIII dicebat: “Recedite! Non est enim mortua puella, sed

dormit.” Et deridebant eum et postquam eiecta est turba, intravit et tenuit

manum eius et dixit: “Puella, surge!” Et surrexit puella. Et exiit fama

VIII discere IX Modo = Paulo ante X Princeps = (vir) primus, maximus XI Suscitare = excitare XII Super = supra XIII Tumultuari = strepitum facere

III


75

80

85

90

95

haec in universam terram illam.”

Medus: “Per deos inmortales! Si illud verum est, princeps omnium

deorum est deus tuus, neque enim ullus deus Romanus hominem

mortalem a mortuis suscitare potest — ne Iuppiter quidem tantam

potestatem habet, quamquam is deus maximus habeturXIV.”

Lydia: “Ita est ut dicis, neque tantum deus princeps, sed Deus unus

et solus est ille! Totus mundus in potestate Dei vivi est, et caelum et terra

et mare.”

Tum gubernator, qui sermonem eorum exaudivit, “Tanta”, inquit,

“unius dei potestas non est. Nam tres dii, Iuppiter, Neptunus, Pluto, filii

Saturni, mundum universum inter se diviserunt, quorum Iuppiter caelum

regit, mare Neptunus, Pluto autem mundum inferum, ubi animae

mortuorum velut umbrae versari dicuntur.”

Medus vero “noli illas fabulas curare, Lydia!” inquit, “Perge

legere e libro tuo.”

Lydia iterum libellum aperit et “Ecce”, inquit, “id quod narratur de

filio Dei super mare ambulante:

“NaviculaXV autem in medio mario iactabatur fluctibus, erat enim

ventus contrarius. Quarta autem vigiliaXVI noctis venit ad eos Iesus

ambulans super mare. Discipuli autem videntes eum super mare

ambulantem turbati sunt dicentes: “Phantasma est!” et prae timore

clamaverunt. Statim-que Iesus locutus est eis dicens: “ConstantesXVII

estote! Ego sum. Nolite timere!” Respondens autem Petrus dixit:

“Domine, si tu es, iube me ad te venite super aquam.” At ipse ait:

“Veni!” Et descendens Petrus de navicula ambulabat super aquam, ut

XIV Haberi = existimatur XV Navicula = parva navis XVI Quarta vigilia = nona hora noctis (nox enim in IV vigilias dividitur)

IV


100

105

110

115

120

veniret ad Iesum. Videns vero ventum validum timuit, et incipiens

demergiXVIII clamavit dicens: “Domine! Salvum me fac!” Et continuo

Iesus extendens manum apprehendit eum et ait illi: “Quare dubitavisti?”

Et postquam ascenderunt in naviculam, cessavit ventus. Qui autem in

navicula erant, venerunt et adoraverunt eum dicentes: “Vere filius Dei

est.””

Tum gubernator “Nemo umquam”, inquit, “mihi persuadebit

hominem mortalem super mare ambulare posse. Qui id facere conatur,

statim in aqua demergitur, ut scimus omnes.”

Lydia: “At ille, de quo haec fabula narratur, non est homo sicut

nos, sed filius Dei, qui omnia facere potest. Ipse dixit: “Data est mihi

omnis potestas in caelo et in terra”. Modo Christus nos a tempestate

servavit, nonne id tibi persuasit eum potestatem maris et ventorum

habere?”

Gubernator: “Nemo nisi Neptunus potestatem maris habet. Is solus

curavit, ne in mare mergeremur — vel potius nos ipsi, qui merces graves

e nave eiecimus. Nolite vero credere nos iam extra periculum esse.

Tempestas quidem cessavit vel potius intermisit, sed multa alia pericula

nobis impendent, sicut saxa, quibus naves franguntur, voragines, in quas

naves demerguntur, praedones maritimi, qui naves persequuntur, ut

merces et pecuniam rapiant nautas-que occidant. Semper in periculo

versamur.”

Lydia: “Audite dictum Christi, quo discipulos monuit, ne pericula

huius mundi timerent: “Nolite timere eos, qui occidunt opus, animam

autem non possunt occidere, sed potius timere eum, qui potest et animam

et corpus perdere...””

XVII Constans ↔ turbatus XVIII De-mergere = mergere

V


125

130

135

140

145

Medus: “Ego et animam et corpus servare cupio. Nonne in hoc

mari a praedonibus tuti sumus?”

Gubernator: “Nullum mare tutum est a praedonibus, ne mare

inferum quidem, quamquam rari huc perveniunt.XIX Neque tuti sumus a

ceteris periculis, quae modo memoravi. Brevi per fretum Siculum

navigabimus, ubi ab utraque parte magnum periculum nautis impendet:

ab ora Italiae saxa periculosa, quibus Scylla nomen est, ab ora Siciliae

vorago terribilis, quae Charybdis appellatur. Multae naves, quae Scyllam

iam vitaverant, deinde in Charybdim demersae sunt. At nolite turbari!

Ego ut gubernator constans curabo, ut omnia pericula vitemus ac salvi in

Graeciam perveniamus.”

Medus: “Omnes id futurum esse speramus. Quando oram Graeciae

aspiciemus?”

Gubernator: “Intra octo dies, ut spero, vel potius decem. Sed quare

tam cupidus es Graeciam aspiciendi? Ego in Italia vivere maloXX quam in

Graecia.”

Medus: “Num in Italia servireXXI mavisXXII quam liber esse in

Graecia?”

Gubernator: “Nos cives Romani mori malumus quam servire!”

Medus: “Noli putare me servire malleXXIII, nam ego quoque liber

natus sum, nec quisquam, qui semel liber fuit, libertatem sperare desinit.

In Italia domino severo serviebam, qui a me postulabat, ut sordida opera

facerem, ac me prohibebat, ne Romam ad amicam meam irem. Cum

officium neglexeram nec ei oboediveram, dominus imperabat, ut ego ab

XIX Per-venire XX Malo = magis volo XXI Servire = servum esse XXII Mavis = magis vis XXIII Malle = magis velle

VI


150

155

160

165

170

aliis servis tenerer et verberarer! Sed heri e villa fugi, ut verbera vitarem,

Romam-que profectus sum, ut amicam meam pulcherrimam viderem.

Multis verbis ac promissis ei persuasi, ut mecum ex Italia proficisceretur

— Lydia enim Romae vivere mavult quam in Graecia. Ostia igitur han

navem conscendimus, ut in Graeciam navigaremus.”

Gubernator Lydiam interrogat: “Tu-ne quoque domino Romano

serviebas?”

Lydia: “Minime vero. Ego nemini servio nisi domino nostro, qui

est in caelis. Nemo potest duobus dominis servire. Certe non laeto animo

Roma profecta sum, et difficile fuit mihi persuadere, ut amicas meas

Romanas relinquerem. Nec enim promissis solis Medus mihi persuasit, ut

secum venirem, sed etiam dono pulcherrimo. Ecce anulus aureus

gemmatus, quem amicus meus prope centum sestertiis emit mihi.” Lydia

manum extenden digitum anulo aureo ornatum gubernatori ostendit.

Gubernator anulum Lydiae pulcherrimum esse dicit, tum ad

Medum conversus “Profecto”, inquit, “pecuniosus esse videris — ut

servus! Quid? Num dominus iste severus tantam mercedem tibi solvebat

pro operibus sordidis?”

Medus rubes nescit, quid respondeat, et velut homo surdus mutus-

que ante eos stat.

Lydia: “Quid taces? Nonne tua erat ea pecunia?”

Medus turbatus, dum oculos Lydiae vitare conatur, mercatorem

accedere videt.

VII


175

180

185

190

195

GRAMMATICA LATINA

Coniunctivus.

Tempus praesens.

Iulius agricolam monuit, ut industrie laboraret.

Iulius agricolas monuit, ut industrie laborarent.

‘Laboraret, laborarent’ coniunctivi sunt temporis praeteriti.

Coniunctivus praeteriti: -ret, -rent.

Exempla:

Magister primum discipulum monuit, ut taceret et audiret. Deinde

ei imperavit, ut scriberet et recitaret.

Iulius Marcum interrogat: “Nonne magister hodie tibi imperavit, ut

scriberes et recitares?” Marcus: “Primum magister me monuit, ut tacerem

et audirem, deinde mihi imperavit, ut scriberem et recitarem.” Iulius:

“Cur magister te monuit, ut taceres et audires? Nonne industrius eras?”

Magister primum discipulos monuit, ut tacerent et audirent, deinde

iis imperavit, ut scriberent et recitarent.

Iulius filios interrogat: “Nonne magister hodie vobis imperavit, ut

scriberetis et recitaretis?” Quintus: “Primum magister nos monuit, ut

taceremus et audiremus, deinde nobis imperavit, ut scriberemus et

recitaremus.” Iulius: “Cur magister vos monuit, ut taceretis et audiretis?

Nonne industrii eratis?”


Persona prima: -rem -remus

Persona secunda: -res -retis

Persona tertia: -ret -rent

VIII


200

205

210

215

Passivum:

Dominus iperavit, ut servus teneretur et verberaretur, deinde ut

vinciretur et includeretur.

Dominus iperavit, ut servi tenerentur et verberarentur, deinde ut

vincirentur et includerentur.

‘Verberaretur, verberarentur’, ‘teneretur, tenerentur’, ‘includeretur,

includerentur’, ‘vinciretur, vincirentur’ coiunctivi passivi sunt temporis

praeteriti. Passivum: –retur, –rentur.

Medus: “Salvus sum. Neptunus curavit, ne ego a praedonibus

necarer neve fluctibus mergerer.” Lydia: “Noli arbitrari Neptunum

curavisse, ne tu necareris neve mergereris. Nemo nisi Christus curavit, ne

nos a praedonibus necaremur neve fluctibus mergeremur.” Gubernator:

“Ego navem bene gubernando curavi, ne vos necaremini neve

mergeremini!”


Persona prima: -rer -remur

Persona secunda: -reris -remini

Persona tertia: -retur -rentur

IX

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N D E T R I C E SI M U M CA P. XXIX.

5

10

15

20

ARION

Multae naves multi-que nautae prope cotidie fluctibus pereunt. In

fundo maris plurimae naves mersae iacent. Nautae vero nullis periculis a

navigando deterrenturI. “Navigare necesse est”, aiunt nautae, et

mercatores, qui ipsi pericula maris adire non audent, haec verba

adiunguntII: “Vivere non est necesse!” Mercatores, qui merces suas

magni aestimare solent, vitam nautarum parvi aestimant!

Neque vero omnes mercatores domi remanentIII, cum merces

eorum per maria vehuntur. NonnulliIV in terras longinquas navigant,

quod merces pretiosas nautis credere nolunt, sicut mercator ille Romanus,

qui eadem nave vehitur qua Medus et Lydia. Ille laetus Ostia profectus

est cum mercibus pretiosis, quas omni pecunia sua in Italia emerat eo

consilio, ut eas maiore pretio in Graecia venderet. Ita mercator se

magnum lucrum facturum esse sperabat. Iam vero ea spesV omnis

periitVI, nam in fundo maris sunt merces pretiosae, in quibus omnem

spem posuerat. Subito mercator ex divitissimo pauperrimus factus est.

Non mirum est eum tristissimum esse.

Mercator ad gubernatorem accedens multis cum lacrimis queritur:

“Heu, me miserum! Omnia, quae possidebam, iam in fundo maris sunt.

Quid faciam? Quid sperem? Quomodo uxorem et liberos alam? Ne asVII

I De-terrere II ad-iungere III re-manere IV nonnulli = haud pauci, satis multi V spes = id quod speratur VI perire VII as = quarta pars sestertii, nummus minimus

I


25

30

35

40

45

quidem mihi reliquum est — omnia amisiVIII. Heu!”

Gubernator: “Desine queri, mercator! Non enim omnia amisisti, si

uxor et liberi tui salvi sunt. Nonne liberos pluris aestimas quam merces

istas? Divitas amittere triste est, at multo tristius liberos amittere. Neque

divitiae solae efficiunt, ut homines beati sint.”

Talibus verbis nauta mercatorem miserum consolari conatur, sed

frustra, nam ille protinusIX “Noli tu me consolari”, inquit, “qui ipse

imperavisti, ut merces meae in mare iacerentur.”

Gubernator: “Iactura mercium navis servata est.”

Mercator: “Recte dicis: merces meae in mare proiectae sunt, it

navis tua salva esset.”

Gubernator: “Merces eo consilio proiecimus, ut nos omnes salvi

essemus. Iactura mercium non solum navis, sed etiam vita omnium

nostrum servata est. Merces quidem perierunt, at nemo nostrumX periit.

Ergo laetare una nobiscumXI te vitam non amisisse simul cum mercibus.

Homines felices sumus omnes.” Gubernator mercatorem miserum non

consolatur tantum, sed etiam monet, ut laetus sit.

“Vos quidem felices estis”, inquit ille, “nemo enim vestrumXII

assem amisit. Mirum non est vos laetari. At nolite me monere, ut laetus

sum, postquam omnia mihi eripuistis!XIII Laetitia vestra me non afficit.

Gubernator: “Nec quisquam nostrum tristitia tua afficitur. Semper

gaudeo, cum de liberis meis cogito, qui laetitia salire solent, cum patrem

e navigatione periculosa salvum redire vident.”

VIII amittere IX protinus = statim X nemo nostrum = nemo ex nobis XI nobis-cum = cum nobis XII nemo vestrum = nemo ex vobis XIII eripere < e-rapere

II


50

55

60

65

Mercator: “Ego quoque liberos meos amo nec eos dolore afficere

volo. Sed quomodo vivamus sine pecunia? Quomodo cibum et vestem

emam infantibus meis parvulis? O, diXIV immortales! Reddite mihi

merces!” Mercator deos precatur, ut sibi merces reddant.

Gubernator: “Frustra precaris, ut res amissae tibi reddantur.”

Mercator: “Quid ergo faciam? Ipse de nave saliam an in eadem

nave maneam vobiscumXV?” Homo perturbatusXVI se interrogat, utrum in

mare saliat an in nave remaneat.

“Sali modo!” nquit gubernator, “Nemo nostrum te prohibebit. At

certe non tam felix eris quam Arion ille, qui delphino servatus est.”

Mercator, qui Arionem ignorat, “Arion?” inquit, “Quisnam est

ille? Ne nomen quidem mihi notumXVII est.”

Gubernator: “Fabulam de Arione ignoras? O, quam ignarusXVIII

es! Arion, vir nobilis, qui in insula Lesbo natus est, tam pulchre voce et

fidibus canebat, ut alter Orpheus appellaretur. An tam ignarus es, ut etiam

Orpheus tibi ignotus sit?”

Mercator: “Minime vero. Orpheus quidem omniubus notus est. Ille

enim fidicemXIX nobilissimus fuit, qui tanta arte fidibus canebat, ut

bestiae ferae, naturam suam oblitae, accederent, ut eum canentem

audirent, ac fluvii rapidi consisterent, ne cantum eius strepitu suo

turbarent. Orpheus etiam ad inferos descendit, ut coniugem suam

mortuam indeXX reduceret... Sed perge narrare de Arione.”

Gubernator, cum omnes cupidos audiendi videat, hanc fabulam

XIV di = dii XV vobis-cum = cum vobis XVI per-turbatus = valde turbatus XVII nomen mihi notum est = nomen novi XVIII ignarus = ignorans XIX fidicem = qui fidibus canit XX inde = illinc

III


70

75

80

85

90

narrat:

“Cum Arios, nobilissimus sui temporis fidicen, ab Italia ad

Graeciam navigaret magnas-que divitias secum in nave haberet, nautae

pauperes, qui homini diviti invidebantXXI, eum interficereXXII

constituerunt. Ille igitur, cum vitam suam in periculo esse intellegeret,

pecuniam ceteras-que res suas nautis dedit, atque hoc solum eos oravit, ut

sibi ipsi parcerentXXIII. “Ecce”, inquit, “omnia, quae possideo, vestra iam

sunt. Ergo opus non est vitam quoque mihi eripere. Divitas meas habete

— parcite vitae! Permittite mihi in patriam reverti! Id solum precor.

Audite preces meas!”XXIV

“Nautae precibus lacrimis-que eius ita permotiXXV sunt, ut manus

quidem ab eo abstinerentXXVI. Sed tamen imperaverunt, ut protinus in

mare desiliret!XXVII

“Tum homo territus, cum iam de vita desperaret, hoc unum oravit,

ut sibi permitterent, ut veste ornata indutus fides prehenderet et ante

mortem carmen caneret. Id nautae, cupidi vocem eius pulcherrimam

audiendi, ei permiserunt. Ille igitur veste, quam pretiosissimam habebat,

indutus fides prehendit et in summa puppi stans carmen alta voce ad fides

cecinit. Sicut Orpheus cantu suo feras silvarum ad se alliciebat, ita tunc

Arion canendo pisces maris ad navem allexit. At subito, antequam

carminis finem fecit, in mare desiluit.

“Tum vero nova et mira res accidisse narratur: delphinus enim,

cantu allectus, repente hominem natantem dorso sustulit eum-que ita

super fluctus sublatum vexit et brevi in litore Graeciae exposuit.

XXI invidere = inimicum esse propter bonum alienum XXII interficere = necare XXIII alicui parcere = aliquem non interficere XXIV preces meae = id quod precor XXV per-movere XXVI abstinere < abs-tenere (abs = ab)

IV


95

100

105

110

115

“Inde Arion protinus Corinthum petivit, ubi ad regem, amicum

suum, accessit talis, qualis delphino vectus erat, ei-que omnem rem, sicut

acciderat, narravit. Rex initio parumXXVIII haec credidit et Arionem velut

hominem falsum retineri iussit. Sed postquam nautae Corinthum

venerunt, rex eos ad seseXXIX arcessitos interrogavit, num scirent, ubi

esset Arion et quid faceret. Illi responderunt eum in Italia beate vivere,

aures animos-que hominum cantu suo delectare magnum-que lucrum

facere. Cum haec falsa narrarent, Arion repente cum fidibus et

ornamentis, cum quibus sese in mare proiecerat, iis apparuit.XXX Nautae

perturbati, cum eum, quem in fundo maris fluctibus opertum iacere

putaverant, ita subito vivum apparere viderent, protinus maleficiumXXXI

suum confessi sunt. Praetera in nave eorum omnis pecunia Arionis

inventa est. Rex igitur pecuniam ereptam Arioni reddidit, atque nautas ad

mortem duci iussit.

“Eo loco, quo delphinus Arionem exposuerat, signum fidicinis in

dorso delphini sedentis locatum est.”

Omnes narrationem de Arione silentio audiverunt. Iam Medus

gubernatorem interrogat: “Num hanc fabulam veram esse putas? Certe

non minus miriabilis mihi videtur, quam ea, quae narratur de Christo

super mare ambulante.”

Ad hoc gubernator “Etsi notum est”, inquit, “nonnullos homines

delphinis vectos esse, ego hanc fabulam haud magis credo quam illam.

Sed tamen delector fabula de felici salute Arionis, nam sicut ille mirum

in modumXXXII servatus est, cum iam de salute desperaret, ita homines

XXVII desilire < de-salire XXVIII parum ): haud XXIX sese = se XXX apparere = in conspectum venire XXXI maleficium = malum factum XXXII miro in modum = miro modo

V


120

125

130

135

140

nonumquamXXXIII contra spem e maximis periculis eripiuntur. Hac fabula

monemur, ut semper bono animo simus neve umquam de salute

desperemus. Dum animaXXXIV est, spes est.”

Haec verba denique mercatorem pertubatum aliquid consolari

videntur.

Tum vero Lydia ad Medum conversa “Nondum respondisti”,

inquit, “ad id quod modo te interrogavi de ea pecunia, qua hunc anulum

emisti. Interrogavi enim, num tua esset ea pecunia.”

Ita repente interrogatus Medus, qui Lydiam eius rei oblitam esse

putaverat, se pecuniam e crumena domini sumpsisse confitetur.

Hoc audiens Lydia protinus exclamat: “O, Mede! Fur es! Iam me

pudet te, furem improbissimum, amavisse!”

At Medus “Noli”, inquit, “me furem appellare, mea Lydia.

Dominus enim magnam pecuniam mihi debebat pro opere meo.

Pecuniam debitam sumere furtum non est.”

Lydia contra dicere vult, sed Medus continuo haec adiungit: “Nec

omnes nummos, qui in crumena inerat, sumpsi. Ex centum sestertiis

nonaginta tantum dempsi.XXXV”

Lydia: “Furtum fecisti, Mede! Frustra te excusare conaris. Tam

grave est maleficium tuum, ut nullo modo excusari possit.”

Medus: “Si furtum feci, tua causa id feci. Eo enim consilio

pecuniam domini sumpsi, ut donum pretiosum tibi emerem. Num hoc

maleficium esse tibi videtur?”

Lydia: “Facile est aliena pecunia dona pretiosa emere. Tale donum

XXXIII non-nunquam = haud raro, satis saepe XXXIV anima ) : vita XXXV demere = sumere (ex aliqua re)

VI


145

150

155

160

165

me non delectat. Hunc anulum iam gerere nolo. In mare eum

abiciam!XXXVI”

Hoc dicens Lydia anulum de digito demit, sed gubernator protinus

brachium eius prehendit. Simul Medus anulum e manu Lydiae lapsum

capit.XXXVII

Lydia irata exclamat: “Abstine manum, gubernator! Mitte me!”

Gubernator Lydiam mittit et “Noli stulte agereXXXVIII!” inquit,

“Nemo umquam tibi anulum ita abiectum reddet. Nec enim tam felix eris

quam Polycrates tyrannus, cuius anulus pretiosissimus, quem ipse in

mare abiecerat, postea mirum in modum inventus est — non in fundo

maris, sed in stomacho piscis!”

Lydia: “Cur ille tyrannus anulum suum abiecit?”

Gubernator: “Polycrates anulum in mare abiecti, quia sese nimis

felicem esse putabat. Nihil mali umquam ei acciderat ac tanta erat

potestas eius, tanta gloria tantae-que divitate, ut non solum alii tyranni,

sed etiam di immortales ei inviderent. Tum amicus eius, rex Aegypti,

cum felicitatem atque gloriam eius ingentem videret, tyranno persuasut,

ut iactuaram faceret eius rei, qua maxime omnium delectaretur. Tyrannus

igitur navem conscendit atque anulum, quem pretiosissimum habebat, in

fluctus abiecit.

“Paucis post diebus piscator aliquis in eodem mari magnum

piscem cepit, qui tam formosus erat, ut piscator eum non venderet, sed

tyranno donum traderet. Sed antequam piscis ad mensam tyranni allatus

est, servi laeti domino suo anulum attulerunt, quem in stomacho piscis

inventum esse dixerunt. Polycrates, cum anulum suum cognosceret,

XXXVI ab-icere (ab-iicere) < ab-iacere XXXVII capere = prehendere XXXVIII agere = aliquid facere

VII


170

175

180

185

190

maxima laetitia afficiebatur. Tum epistulam ad regem Aegypti scripsit, in

qua amico suo narravit anulum suum in mare abiectum inventum esse in

pisce in eodem mari capto.”

Medus: “Nemo umquam eo tyranno beatior fuit!”

Gubernator: “Noli quemquamXXXIX ante mortem beatum dicere!

Hoc nos docet fortuna illius tyranni. Polycrates enim paulo post ab

inimico suo, qui eum falsis promissis in Asiam allexerat, terribilem in

modum interfectus est. Ita nonnumquam vita beata morte miserrima

finitur. Varia quidem est hominum fortuna, sed prudens et bonam et

malam fortunam aequo animo fert.”

Dum gubernator loquitur, altera navis procul in mari apparet.

Mercator gubernatorem apprehendit et “Desine loqui!” inquit, “Cura

negotium tuum! Quin prospicis? Vides-ne navem illam velocissimam,

quae a septentrionibus nobis appropinquatXL?”

“Per deo inmortales!” inquit gubernator, cum primum navem

appropinquantem prospexit, “Illa navis nos persequitur. Certe navis

praedonum est. Omnia vela date, nautae!”

Quamquam vero ventus secundus est, navis velis solis non tam

velociter vehitur quam ante tempestatem, nam vela vento rapido graviter

scissa sunt. Gubernator igitur imperat, ut navis remis agatur.

Mox remis velis-que navis vehitur quam velocissime potest, sed

tamen altera navis, cuius remi velut alae ingentes sursum deorsum

moventur, magis magis-que appropinquat.

Gubernator perterritus exclamat: “O, di boni! Quid faciamus?

Brevi praedones hic erunt.”

XXXIX quemquam = ullum hominem XL appropinquare = prope venire

VIII


195

200

205

210

215

Tum mercator, cum gubernator pallidum et trementem videat,

“Noli desperare!” inquit, “Spes est, dum anima est.”

GRAMMATICA LATINA

Coniunctivus verbi ‘esse’.

Tempus praesens.

Marcus discipulus piger est, Sextus et Titus discipuli industrii

sunt. Magister igitur Marcum monet, ut industrius sit, sed haud necesse

est Sextum et Titum monere, ut industrii sint.

Indicativus: est, sunt. Coniunctivus: sit, sint.

Marcus: “Magister cotidie me monet, ut industrius sim, at

nunquam vos monet, ut industrii sitis, etsi vos tam pigri estis quam ego

sum!” Sextus: “Nos pigri non sumus, ergo haud necesse est nos monere,

ut industrius simus. Tu vero discipulus piger es, itaque magister te monet,

ut industrius sis.”


Persona prima: sim simus

Persona secunda: sis sitis

Persona tertia: sit sint

Tempus praeteritum:

Marcus discipulus piger erat, Sextus et Titum discipuli industrii

erant. Magister igitur Marcum monuit, ut industrius esset, sed haud

necesse erat Sextum et Titum monere, ut industrii essent.

Indicativus: erat, erant. Coniunctivus: esset, essent.

Marcus “Heri magister me monuit, ut industruis essem, nec vero

IX


220

vos monuit, ut industrii essetis, etsi vos tam pigri eratis quam ego eram!”

Sextus: “Nos pigris non eramus, ergo haud necesse erat nos monere, ut

industrii essemus. Tu vero discipulus piger eras, itaque megister te

monuit, ut industrius esses.”


Persona prima: essem essemus

Persona secunda: esses essetis

Persona tertia: esset essent

X

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M T R I C E S I M U M CA P. XXX.

5

10

15

20

CONVIVIUM

Ex agris reversus Iulius continuo balneum petit, id est locus, ubi

corpus lavatur. Dominus primum aqua tepida, tum calida, denique frigida

lavatur.

Dum Iulius vestem novam induit, Cornelius et Orontes, amici et

hospites eius, cum uxoribus Fabia et Paula ad villam veniunt, hospites

sunt amici, quorum alter alterum semper bene recipit in domum suam.

Numquam hospes hospiti ianuam claudit, etiam si inexspectatus venit.

Hodie autem hospites Iulii exspectati veniunt, nam Iulius eos

invitavit ad cenam. Cena est cibus, quem Romani circiter hora decima

sumunt.

Aemilia in atrium intrans hospites salutat et maritum suum tardum

excusat: “Iulius tarde ex agris revertit hodie, quod nimis diuI ambulavit.

Ergo nondum e balneo exiit. Sed brevi lavatus erit.”

Tum Iulius lavatus et nova veste indutus intrat et amicos suos

salvere iubetII: “Salvete, amici! Gaudeo vos omnes iam hic adesse. Quare

tam raro te video, mi Corneli?”

Cornelius: “Nonnumquam te visereIII volui, neque adhuc urbem

relinquere potui prae multis et magnis negotiis meis. Nunc demum,IV

postquam heri Roma ad villam Tusculanam redii, paulum requiescereV

I Diu = per longum tempus II Salvere iubere = salutare III Aliquem visere = in domum alicuis venire IV Demum = denique, non antea. V Re-quiescere

I


25

30

35

40

45

possum atque amicos visere. Post tanta negotia magis quam umquam otio

fruor.”

Iulius: “Tune quoque Roma venis, Oronte?”

Orontes: “Nuper longum iterVI per Italiam et per Graeciam feci.

Idibus Maiis demum ex itinere Romam reverti, unde hodie venio.”

Iulio: “Ego res novas audire cupio. Certe vos mihi aliquid de rebus

urbanis novissimis nuntiabitisVII.”

Cornelius: “Et tu nobis aliquid de rebus rusticis narrabis ut

agricola prudens et diligensVIII.”

Iulius frontem contrahens “Agricola,” inquit, “ipse non sum, sed

multis agricolis praesum ac diligenter curo, ut coloni agros meos bene

colant.”

Orontes, qui vita rustica non fruitur, “Prudenter facis”, inquit,

“quod agros ipse non colis. Si necesse est in agris laborare, vita rustica

non iucundaIX, sed molesta est.”

Iulius: “De rebus rusticis urbanisque colloquemur inter cenam.

Primum omnium cenabimus. Iam quique circiter horas cibum non tango.

Stomachus mihi contrahitur propter famem.”

Cornelius: “Quinque horae nihil est. Homo dies quinque cibo

carere potest, nec tamen fame moritur.”

Iulius: “EquidemX tam diu famem ferre non possum. Quinque

horas cibo caruisse iam molestum est. Magnum malum est fames.”

Cornelius: “Id non nego, sed multo molestior est sitis, qua lingua

VI Iter < ire. Unum iter, duo itinera VII Nuntiare = novam rem narrare VIII Diligens = qui omnia bene curat IX Iucunda = qui delectat X Equidem = ego quidem

II


50

55

60

65

70

sicca contrahitur. Sine cibo diu vivere possumus, sine aqua paulisperXI

tantum.”

Orontes ridens “Equidem,” inquit, “sine aqua iucunde vivere

possum, sine vino non item! Magnum bonum est vinus.”

Cornelius: “Nemo negat vinum aqua iucundius esse, sed tamen

aquam bibere malo quam sitim pati. Num tu sitim perferreXII mavis quam

aquam bibere?”

Orontes: “Melius quidem est aquam bibere quam siti perire. Ex

malis minimum eligere oportet. Nec vero iucunde vivo, nisi cotidie bono

vino fruor. In itinere semper optimum vinum mecum fero.”

Cornelius: “Non vivimus, ut edamus et bibamus, sed edimus et

bibimus, ut vivamus.”

Tum Aemilia “Necesse est”, inquit, “famem et sitim paulisper

ferre, dum cibus conquitur et triclinum ornatur.”

Servus, cuius negotium est cibum conquere atque cenam parare in

culina, coquus appellatur. Alii servi cibum paratum e culina in triclinum

portant. In triclino est parva mensa, quae tribus lectis cingitur, quorum

unus lectus summus vocatur, alter lectus medius, tertius lectus imus. Ante

conviviumXIII servi triclinum floribus exornant atque vestes pretiosas

super lectos sternunt. Neque enim in sellis sedentes cenant Romani, sed

in lectis cubantes. Quot convivaeXIV in singulis lectis cubant? In singulis

lectis aut singuli aut bibi aut terni convivae accubare solent. Cum igitur

paucissimi convivae adsunt, non pauciores sunt quam tres, cum plurimi,

non plures quam novem — nam ter terni sunt novem. Ergo numerus

convivarum neque maior esse solet quam Musarum neque minor quam

XI Paulisper = per brevis tempus XII Per-ferre = ferre (usque ad finem) XIII Convivium = cena, quae cum amicis sumitur

III


75

80

85

90

95

Gratiarum. Musae enim sunt novem deae, Iovis filiae, quae singulis

artibus praesunt. Gratiae sunt tres deae pulcherrimae, quae Venerem

comitantur.

Iulius: “Hora decima est. Cena iam pridemXV parata esse debiut!

Nimis tardusXVI est ille coquus!”

Aemilia: “Tuumne hoc negotium est an meum? Uter nostrum in

culina praeest? Nondum hora decima est, nec igitur tardum est. Patiens

esto! Cenabimus, cum primum coquus cenam paraverit et servi triclinum

diligenter ornaverit. Paulisper exspecta! Triclinum brevi ornatum erit.”

Iulius frontem Aemiliae contractum videns “Profecto”, inquit,

“tibi parebimus, domina! Patienter exspectabimus nec quisquam nostrum

ante in triclinum intrabit, quam tu imperaveris.”

Tandem puer in atrium intrans cenam paratam esse nuntiat.

“Intremus in triclinum”, inquit Iulius, atque convivae laeti in triclinum

floribus et vestibus pulcherrimis exornatum intrant. Rosae, lilia multaque

alia florum genera in mensa sparsa sunt inter vasa et pocula magnifica ex

argento facta, nihil enim nisi ea materia pretiosa mensae viri nobilis

convenit. Argentum quidem minus pretiosum est quam aurum, neque

vero quisquam ex vasis aureis cenat nisi homines divitissimi atque

gloriosi sicut reges barbari.

Iulius, dominus convivii, cum Aemilia in lecto medio accumbit, in

aliis duobus lectis bini convivae accumbunt: Cornelius et Fabia in lecto

summo ad sinistram Iulii, Orontes et Paula ad dextram Aemiliae in lecto

imo. Tum demum incipit convivium.

Primum ova convivis apponuntur, deinde pisces cum variis herbis,

XIV Conviva = is qui in convivio adest XV Pridem = multo ante XVI Tardus ↔ velox

IV


100

105

110

115

120

tum caro porci, quem Iulius ipse e grege elegit, denique varia genera

malorum. Cibus optimus est atque omnibus convivis placet, maxime

autem laudatur caro.

“Haec caro mihi valde placet”, inquit Fabia, cum primum carnem

gustavit, “Coques vester saneXVII negotium suum scit.”

“Ego coquum non laudo”, inquit Orontes et salem carni

aspergit,XVIII “qui sale non utitur! Optima quidem est caro, sed sale caret,

neque caro sine sale mihi placet.” Orontes semper in conviviis multum

salis cibo suo aspergit, ut sitim suam augeat! Sal est materia alba, quae in

maribus et in montibus invenitur.

Simul servi vinum et calidamXIX in pocula fundunt. Romani enim

vino aqua miscent, neque vinum merum bibere solent. Solus Orontes, qui

vinum mixtum et tepidum non amat, merum potatXX, neque vero is

Romanus, sed Graecus est atque libertinus. Qui antea servus fuit et liber

factus est, libertinus apellatur. Libertini in lecto imo infra dominum

convivii accubant.

Dominus convivii poculum suum tollens “Ergo bibamus!” inquit,

“Hoc vinum factum est ex optimis uvis mearum vinearum. Nec vinum

meum peius esse mihi videtur quam vinum illud Falernum, quod vinum

Italiae optimum habetur.” Vinum Falernum provenit ex parte Campaniae,

quae ager Falernus dicitur.

Statim Cornelius “Sane optimum”, inquit, “est vinum tuum, etiam

melius quam Falernum.”

“Sane ita est”, inquit Fabia, nam ea omnibus de rebus idem sentit

quod maritus — ut bona uxor.

XVII Sane = certe XVIII Aspergere < ad-spargere XIX Calida = aqua calida

V


125

130

135

140

145

At Paula vinum gustans os contrahit et “Hoc vinum”, inquit,

“nimis amarum est. Os mihi contrahitur. Ego vinum dulce amo, semper

vinum melle misceo.”

Statim servus mel apportat, quod Paula in poculum suum fundit.

Mel est cibus dulcissimus, quem apes industrii ex floribus quaerunt.

Romani vinum suum, si amarum est, melle miscere solent. Nihil enim

melle dulcius est.

Iulius: “Idem non omnibus placet. Omnes scimus Paulam res

dulces amare. Sed quidnam tu sentis, Oronte? Utrum vini genus melius

esse tibi videtur, Falernum an Albanum?”

“Ego”, inquit Orontes, “sententiam meam non ante dicam, quam

utrumque gustavero.”

Ad hoc Iulius: “Recte me mones”, inquit, “unum vini genus parum

esse in bona mensa. Profecto utrumque gustabis. — Heus, puer! Apporta

nobis Falernum, quod optimum habeo. — Tum demum hoc vinum cum

illo comparare poterimus, cum utrumque gustaverimus. Ergo pocula

exhaurite,XXI amici! Cum primum meum vinum potaveritis, Falernum

potabitis.”

Poculum Orontis primum Falerno impletur, nam ille iam pridem

poculum suum exhausit. Deinde puer vinum Falernum in pocula

ceterorum convivarum fundit. Omnes, postquam vinum gustaverunt,

idem sententiunt: vinum Falernum multo melius esse vino Iulii!

Cornelius et Orontes inter se aspiciunt, neuterXXII eorum sententiam suam

aperte dicere audet.

Tum Orontes sic incipit: “Nescio, utrum genus melius sit. Dulcius

XX Potare = multum bibere XXI Exhaurire ↔ implere XXII Neuter = nemo ex duobus, nemo ex pluribus

VI


150

155

160

165

170

quidem est vinum Falernum...”

Sed Cornelius “Utrumque vinum”, inquit, “aeque bonum est.

Neutrum mihi melius esse videtur.”

GRAMMATICA LATINA

Tempora verbi.

Futurum exactum.

Magister discipulum laudabit, si pulchre recitaverit.

‘Laudabit’ tempus futurum est. ‘Recitaverit’ tempus futurum

exactum est (exactum = perfectum).

Futurum exactum desinit in –erit, quod ad infinitivum perfecti sin

–isse adiuguntur.

Exempla: 1. recitav-isse: recitav-erit. 2. paru-isse: paru-erit. 3.

scrips-isse: scrips-erit. 4. audiv-isse: audiv-erit.

Mox magister aliquid recitabit, deinde Marcus in tabula sua scribet

id quod magister recitaverit. Nisi discipulus magistrum recitantem

diligenter audiverit, recte scribere non poterit. Postea Marcus id quod

scripserit magistro recitabit. Discipulus laudabitur, si magistro paruerit

atque industrius fuerit.

Magister librum sumit et “Ex hoc libro”, inquit, “recitabo aliquid,

quod tu deinde scribes, Marce. Nisi bene audiveris, recte scribere non

poteris. Postea, cum omnia diligenter scripseris, ipse recitabis.” Marcus:

“Quid mihi dabis, magister, si tibi paruero atque industrius fuero?”

Mgister: “Nihil sabe dabo! At te verberabo, si piger fueris nec mihi

parueris!” Marcus: “Nonne laudabor, si diligenter audivero, recto

scripsero, pulchre recitavero?” Magister: “Si pulchre recitaveris,

VII


175

180

185

190

195

laudaberis.”

Mos magister aliquid recitabit, quod discipuli deinde in tabulis

suis scribent. Nisi magistrum recitantem diligenter audiverint, discipuli

recte scribere non poterunt. Postea id quod scripserint magistro

recitabunt. Discipuli laudabuntur, si magistro paruerint et pulchre

recitaverint et industrii fuerint.

Magister librum sumit et “Ex hoc libro”, inquit, “recitabo aliquid,

quod vos deinde scribetis. Nisi bene audiveritis, recte scribere non

poteritis. Postea, cum omnia diligenter scripseritis, ipsi recitabitis.”

Marcus: “Quid nobis dabis, magister, si tibi paruerimus atque industrii

fuerimus?” Magister: “Nihil sane dabo! At vos verberabo, si pigri fueritis

nec mihi parueritis!” Marcus: “Nonne laudabimur, si diligenter

audiverimus, recte scripserimus, pulchre recitaverimus?” Magister: “Si

pulcher recitaveritis, laudabimini.”


Persona prima: -ero -erimus

Persona secunda: -eris -eritis

Persona tertia: -erit -erint

Pasivum:

Aemilia gaudebit, si Marcus a magistro laudatus erit ( = si

magister Marcum laudaverit).

Aemilia: Industrius esto, Marce! Laeta ero, si a magistro laudatus

eris.” Marcus: “Quid mihi dabis, si laudatus ero?”

Aemilia gaudebit, si Marcus et Quintus a magistro laudati erunt.

Aemilia: “Industrii estote, pueri! Laeta ero, si a magistro laudati

eritis.” Marcus: “Quid nobis dabis, si laudati erimus?”

VIII


200


Persona prima: laudatus ero laudati erimus

Persona secunda: laudatus eris laudati eritis

Persona tertia: laudatus erit laudati erunt

IX

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M U N U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXI.

5

10

15

20

INTER POCULA

Non solum de cibo et potioneI est sermo convivarum. Iulius

hospites suos de rebus urbanis interrogat: “Quid novi ex urbe? Octo dies

iam sunt, cum Romae non fui, nec quisquam interea mihi epistulam inde

misit. ObII eam rem nec ipse praesens nec absens per litteras quidquamIII

cognovi de eo, quod nuper Romae factum est.”

Aemilia: “Nemo tibi quidquam scribet de rebus urbanis, nisi prius

ipse epistulam scripseris.”

Iulius: “Ego nullam epistulam prius scribam, quam aliquis mihi

epistulam scripserit.”

Tum Aemilia ridens “Ergo”, inquit, “nec Roma nec aliundeIV

ullam epistulam accipies, nisi filius tuus rursus in schola dormiverit ac

piger fuerit, sicut hodie fuit! Tum certe alteram epistulam a magistro eius

accipies.”

Orontes: “Opus non est epistulas exspectare, nam facile aliquid

novi per nuntiosV cognoscere potes. Quin servum aliquem Romam

mittis?”

Iulius: “Servi mali nuntii sunt, qui saepe falsa nuntiant. Ego

numquam servos meos Romam mitto.”

I Potio = id quod potatur II Ob = propter III Quid-quam = ulla res IV Ali-unde = ex alio loco V Nuntio = id qui aliquid nuntiat

I


25

30

35

40

45

Cornelius: “Quid? Heri quidamVI ex servis tuis mihi occurrit in via

Latina. Faciem eius recognovi, nam saepe eum vidi apud te.”

Iulius: “Quod nomen ei est?”

Cornelius: “Aliquid nomen Graecum, credo. ‘Midas’ fortasse, nec

vero certus sum. Semper nomina obliviscor, nam mala memoria mihi

est.”

Orontes: “Haha! Midas nomen regis est, de quo haec fabula

narratur:

“In quadam urbe Asiae olim vivebat rex quidam, nomine Midas,

qui nihil magis optabatVII quam aurum...”

Iulius autem, qui fabulam audite non vult, Orontem interpellat.

“Non Midas”, inquit, “sed Medus est nomen cuiusdam servi mei, qui

heri...”

Orontes vero nullo modo turbatus narrare pergit: “Tum Bacchus

deus, qui ob quoddam beneficium regi bene volebat, “Dabo tibi”, inquit,

“quidquidVIII optaveris”. Continuo Midas “Ergo da mihi”, inquit,

“potestatem quidquid tetigero in aurum mutandi. Hoc solum mihi opto!”

Bacchus, etsi regem munusIX pessimum optavisse dolebat, tamen

promissum solvit...”

Iulius impatients “Tace, Oronte!” inquit, “Omnes illam fabulam

novimus.”

Sed Aemilia, quae fabulam de Mida rege ignorat, “Quam ob rem”,

inquit, “Bacchus id munus pessimum esse existimabat?”

Cui Orontes “Stulte interrogas”, inquit, “Midas enim, quamquam

VI Quidam ex servis = unus ex servis VII Opatre ): cupere VIII Quid-quid = omnis res quae IX Munus = donum

II


50

55

60

65

70

et terram et lingnum et ferrum manu tangendo in aurum mutare poterat,

fame et siti moriturus erat, cum cibus quoque et potio, simul atque a rege

tacta est, aurum fieret. Postremo rex miser manus ad caelum tollens

LiberumX oravit, ut sibi munus illud infelix eriperet. Liber igitur ei

imperavit, ut in quodam flumine lavaretur. Cuius fluminis aqua, simul

atque corpore regis tacta est, colorem aureum accepit.”

Iulius: “Nonne fabula tua finita est?”

Orontes: “Haec quidem fabula finita est, sed aliam fabulam de

eodem rege novi. Aures Midae...”

Iulius: “Satis est! Fabulas tuas Graecas audire nolumus. Redeamus

ad servum meum. Medus igitur heri e villa mea aufugit magnam

pecuniam secum auferens.”

Cornelius: “Quantam pecuniam abstulit?”

Iulius: “Centum circiter sestertios. Atque ego illi servo prae ceteris

confidebam! Posthac nulli servo Graeco umquam confidam, nam infidi

sunt omnes! In familia mea unum solum servum fidum esse credo...”

Hic Aemilia maritum loquentem interpellat et parva voce “St,

Iuli!” inquit, “Noli quemquam praesentem laudare!”

Iulius Davum conspiciens “Sed ille servus adest”, inquit, “nolo

eum laudare praesentem. — Medus autem plane infidissimus omnium

est. Profecto eum verberabo atque omnibus modis cruciabo, si eum

invenero, priusquam Italiam reliqueri! Nisi pecuniam mihi reddiderit, in

cruce figetur! Sed fortasse Italiam iam relinquit.”

Cornelius: “Etiam si adhuc Romae latetXI difficile erit servum

fugitivum in tanta urbe inter tot homines reperire. Romae enim tot servi

X Liber = Bacchus XI Latere = se occultare, occultari

III


75

80

85

90

95

sunt quot homines liberi.”

Aemilia: “Fortasse Medus ob amorem mulieris Romam fugit.

Medus enim iuvenis est. Quid non aguntXII iuvenes amoris causa? Credo

eum apud aliquam puellam Romamam latere.”

Orontes: “Ergo numquam reperietur, nam verum est quod dicit

Ovidius:

“Quot caelum stellas, tot habet tua Roma puellas.”

Iulius: “Profecto magnum praemium dabo ei, qui servum meum

huc retraxerit sive Roma sive alliunde.”

Cornelius: “Quantum praemium dabis? Certum praemium

constituere oportet.”

Iulius: “Tantam pecuniam dabo, quantam ille servus abstulit.”

Orontes: “Centum tantum sestertios? Sane non nimiumXIII

praemium promittis!”

Aemilia maritum suum monet, ut clemens sit: “Noli Medum

interficere nec crucicare, si eum inveneris. Clemens esto, mi Iulii!

Centum sestertii haud magna pecunia est, ut dicit Orontes.”

Iulius: “Quid? Numquid etiam praemium ei dare vis, quia manum

abstinuit a margaritis tuis neque gemmas tuas tetigit? Nimis clementes

sunt mulieres. Quam facile viris improbissimis ignoscuntXIV! At nostra

melior est memoria!”

Aemilia: “Nonne hoc dictum novisti: domino severo tot hostes

esse, quot servi. Servi enim dominum clementem amant, dominum

severum oderunt.”

XII Agunt ): faciunt XIII Nimius = nimis magnus XIV Alicui ignoscere = maleficia alicuius oblivisci

IV


100

105

110

115

120

Iulius: “Servi me timent quidem, nec vero me oderunt. Numquam

enim sine causa servum verberavi. Dominus iustus sum. Servus dominum

iustum non odit, etiam si dominus severus est. Sane necesse est servos

infidos et fugitivos severe punire, nec enim quidquam nisi poena severa

eius generis servos a maleficiis deterrere atque in officio tenere potest.

Nec quisquam me puniet, si servum meum cruciavero vel etiam

interfecero, id enim domino Romano licet.XV Servum alienum necare non

licet, ut scriptum est in legibus, nec vero ulla lex dominum vetat servum

suum improbum necare.”

Cornelius: “Nec ulla lex id permittit. Non idem est permittere ac

non vetare. Solo, vir sapiens et iustus, qui Atheniensibus leges scripsit,

nullam poenam constituit in parricidas. Numquid ob eam rem existimas

civi Atheniensi licere patrem suum occidere?”

Iulius: “Ita sane non existimo. At quam ob rem Solo nullam

poenam in parricidas constituit? Quia nemo Atheniensis umquam post

hominim memoriam patrem suum interfecerat, nec ille vir sapientisimus

arbitrabatur quemquam postea tam inhumanum scelusXVI facturum esse.

At profecto aliud est patrem suum occidere, aliud servum scelestum

morte punire, illud enim foedissimum scelus, hoc supplicium iustum est.

Olim patribus familias licebat non solum servos, sed etiam liberos suos

interficere, cuius rei exemplum memoratur Titus Manlius Torquatus, qui

filium suum interfici iussit, quia contra iussum patris cum hostibus

pugnaverat. Sane pater crudelis fuit Manlius, sed eo supplicio

severissimo ceteri milites deterrebantur, ne officium desererent.”

Aemila: “Notum est illorum temporum homines crudeles fuisse,

nec quisquam hodie exemplum sumit ab illo patre crudelissimo.”

XV Licere = permissum esse XVI Scelus = mágnum maleficium

V


125

130

135

140

145

Orontes: “At etiam nunc patri licet infantem suum in montibus ad

bestias feras exponere, si invalidus esse videtur.”

Aemilia: “Pater, qui infantem suum exposuit, ipse necandus est!

Nonne talis pater tibi videtur cruce dignus esse, Iuli?”

Iulius: “Certe pater tam inhumanus severe puniendus est, nam

infantes exponere mos barbarus est. Nemo sane tali maleficio ignoscet.

At hominem liberum in crucem tollere non est mos Romanorum — illud

supplicium in servos constitutum est.”

Aemilia: “Ergo is, qui infantem suum ad feras exposuit, ipse ad

bestias mittendus est cum aliis hominibus scelestis!”

Orontes: “...et cum Christianis illis, qui quendamXVII hominem

Iudaeum velut deum adorant, deos Romanos derident. In conviviis suis

etiam sanguinem humanum bibunt, ut rumor est.”

Aemilia: “Non omnes rumores, qui de Christianis afferuntur,

credendi sunt.”

Fabia: “Nec omnes infantes expositi a bestiis vorantur. Alli in

silvis ab ipsis bestiis feris aluntur, alii inveniuntur a pastoribus, qui eos

cum liberis suis educant...”

Orontes: “Sicut Paris, regis Priami filius parvulus, qui a servo

regis fido in quodam monte prope Troiam urbem expositus...”

At Cornelius “Opus non est”, inquit, “exemplum Graecum afferre,

cum nonnullae fabulae narrentur de infantibus Romanis, qui ita mirum in

modum servati sunt. Praetera fabulam tuam male narras, non enim fidus

fuit servus Priami, nam rex ei imperaverat, ut Paridem interficeret, non

exponeret — et quidquid dominus imperavit, servo faciendum est.”

XVII Quendam < quemdam

VI


150

155

160

165

170

Orontes: “Ille servus non puniendus, sed potius laudandus fuit; ita

enim Paridem omnium pulcherrimam, a marito abduxit.XVIII”

Paula: “Quid ais, Oronte? Num id factum laudandum esse tibi

videtur?”

Orontes: “Profecto laudandus est ille iuvenis, qui non modo

feminam illam pulcherrimam abducere ausus est, sed etiam miles

fortissimus fuit, qui et multos alios hostes et ipsum Achillem occidit.”

Hic Orontes poculum tollens exclamat: “Vivat quisque vir fortis!

Vivant omnes feminae amandae! Gaudeamus atque amemus! Iuvenes

sumus sicut Paris, nondum senes sicut Priamus, rex Troianorum, aut

Nestor, dux Graecorum, qui centum annos vixit. Quisquis feminas amat,

poculum tollat et bibat mecum! Nunc vinum bibendum est!” Orontes non

senex, sed iuvenis est.

Cornelius: “Tacendum est, non bibendum! Iam nimium bibisti.”

Orontes: “Tu vero parumXIX bibisti. Numquam nimium huius meri

potare possum. Valeat quisquis vinum bonum amat! Vivat Liber, deus

vini! Vivamus omnes atque bibamus! Pocula funditusXX exhauriamus!”

Paula: “Iam tace! Satis est! Nonne te puder ita ab ovo usque ad

mala loqui? Sane pudendum est!”

Orontes autem, simul atque poculum suum funditus exhausit, a

Paula ad Aemiliam conversus “Omnes me interpellant”, inquit, “praeter

t-te, Aemilia. Tu t-tam p-pulchra es quam Helena...”

Aemilia: “...et tu tam rusticus quam Paris, qui inter pastores

educatus erat! Numquam mores urbanos didicisti, rustice! Nimium

potavisti, ebrius es! Abstine manus a me! O, quam male educatus es!”

XVIII Ab-ducere XIX Parum ↔ nimium

VII


175

180

185

190

195

Orontes iterum poculum tollens haec cantat:

“Quisquis amat, valeat! Pereat, qui nescit amare!

Bis tantoXXI pereat, quisquis amare vetar!”

Aemilia: “Carmina tua audire nolo. Ebrius es!”

Orontes se ebrium esse negat et aliud carme de femina falsa et

infida cantare incipit, sed priusquam finem fecit, sub mensam cadit!

Duo servi eum e convivio auferunt atque in cubili collocant. Tum

vestes super eum iam dormientem sternunt.

GRAMMATICA LATINA

Gerundivum.

Discipulus industrius laudandus est, non reprehendus.

‘Laudando’ et ‘reprehendendus’ gerundiva appelantur.

Gerundivum desinit in –ndus (–endus) et declinatur eodem modo quo

‘longus’ adiectivum: laudandus, laudanda, laudandum, cet.

Exempla:

Gramatica Latina discenda est. Vocabula Latina diligenter

scribenda sunt. Omnia menda corrigenda sunt: litterae, quae desunt,

addendae sunt; litterae, quae supersunt, stilo verso delendae sunt.

Quidquid magister imperavit, discipulo faciendum est. Respondendum

est ad id quod magister interrogavit. Discipulus piger imitandus non est.

Vinum amarum bibendum non est. Non omnes fabulae credendae

sunt! Dolores patienter perferendi sunt. Theseus Minotaurum, monstrum

horrendum occidit, et Ariadnam, feminam amandam, abduxit.

XX Funditus = ad fundum

VIII


Nunc est bibendum! Dormiendum non est!

XXI Bis tanto = etiam bis

IX

www.philosophia.cl / Escuela de Filosof ía , Universidad ARCIS CA P I T U L U M A L T E R U M E T T R I C E S I M U M CA P. XXXII.

5

10

15

20

ARS POETICA

Dum Orontes dormit, ceteri convivae de multis et variis rebus

colloqui pergunt. Inter sermonem fidicines et tibicines dulciter canunt.

Iulius et Cornelius de negotiis urbanis, mulieres autem de liberis

suis colloquuntur. Fabia Aemiliam iterrogat de valetudine liberorum:

“Quomodo valent liberi tui?”

Aemila respondet: “Marcus et Iulia bene valent, sed Quintus lecto

tenetur.”

Fabia: “Numquid gravi morbo affectusI est?”

Aemilia: “Certe non gravis est morbus eius: ex pede tantum

aegrotat nec febrim habere videtur. Quintus enim heri, cum nidum

peteret, de alta arbore cecidit. Mirabilem in modum ex casuII tam

periculoso ossibus integris servatus est. Post casum eius medicus statim

arcessitus est, qui puerum miserum non sanavit, sed paene necavit!

Profecto Quintus non opera medici sanabitur! Adhuc turgidus est pes eius

et caput dolet, sed — deo iuvanteIII — omnis morbus brevi ab eo

discedet. Liberine tui bona valetudine utuntur?”

Fabia: “Sextus quidem hodie naso turgido atque cruento e schola

revertit, quod in itinere cum quibus damIV pueris improbis, quos

nominare non ????? taverat. Praetera optima valetudine utiunt omnes.

I Morbo affectus = aegrotus II Casus < cadere III Deo iuvante = cum deus iuvet, auxilio dei IV Dam = aliqui, aliquid

I


25

30

35

40

45

Aemilia: “Spero nasum Sexti brevi sanum foreV. Nec vero mirum

est eum ab aliis pueris pulsatum esse. Semper enim inter se certantVI

pueri, nec idem puer in omni certamine vincit. Marcus autem, si quis eum

pulsat, ipse se defendere potest.”

Fabia: “Sextus quoque se ipse defendere atque alios pueros

vincere potest, dummodoVII cum singulis certet, nam tam validus ac tam

fortis est filius meus, ut nemo solus eum vincere possit! Nec vero nimis

studiosus pugnandiVIII est. Sane Sextus studiosior est legendi quam

pugnandi.”

Aemilia: “Hoc quidem de Marco dici non potest. Is non litteris

studet, sed potius certaminibus!”

Hic Cornelius sermonem earum interpellat et “Ego quoque”,

inquit, “certaminibus studeo, dummodo alios certantes spectem! Nuper in

amphiteatro certamen magnifucum spectavi: plus quam trecenti

gladiatores inter se pugnabant. Plerique gladiis et scutis armati erant,

pauci retia gerebant...”

Aemilia, quae numquam certamen gladiatorum spectavit, a

Cornelio quaerit, quomodo gladiatores retibus certent.

Cornelius: “Alter gladiator alterum in rete implicare conatur, nam

qui reti implicitus est, nec se defendere nec fugere potest, et sine mora

interficitur, nisi tam fortiter pugnavit, ut plerique spectatores eum vivere

iubeant. Sed hoc raro fit; plerumqueIX is, qui in certamine victus est,

occiditur — victor vero magno praemio afficitur, dum spectatores

delectati clamant et manibus plaudunt. Nec semper inter se certant

V Fore = futurum esse VI Certare = pugnare / Certamen = pugna VII Dum-modo ): si modo VIII Studiosus pugnandi ): cupidus pugnandi IX Plerumque = prope semper

II


50

55

60

65

70

gladiatores, saepe etiam contra bestias feras, quarum pleraeque sunt

leones, pugnant. Nonnumquam gladiator victus a leonibus ferocissimis

devoratur.”

Iulius: “Nescio utrum gladiatores an leones ferociores sint!

Equidem istis certaminibus non studeo. Cursus equorum in circo spectare

malo.”

Cornelius: “Id quoque me iuvat. Ego et gladiatorum et equorum

studiosus sum: modo in amphiteatrum, modoX in circum eo. Paucis ante

diebus in Circum Maximum cursusXI spectarum ii, sed unum cursum

tantum spectavi, nam ille iuvenis, cui plerique spectatores favebantXII et

victorem fore sperabant, eodem tempore quo ad cursus finem pervenit e

curru excidit atque occisus est sive casu ipso sive equis procurrentibus.

Illo occiso,XIII spectatores subito plaudere desierunt atque lugereXIV

coeperuntXV. Pleraeque muliere flebant, cum corpus eius mortuum e

circo efferri viderent, atque etiam viri lacrimas vix retinebant. Postea ego

cum multis aliis circum reliqui.”

Iulius: “Mihi vero beatus videtur ille iuvenis, qui eodem tempore

tot hominibus plaudentibusXVI vicit ac tot hominibus lugentibus mortuus

est!”

Inter hunc sermonem triclinum obscurum esse incipit, quod sol

iam occidit. Servi igitur lucernas, quae in triclino sunt, accendunt, ne in

tenebris cenent convivae. In triclino plurimae lucernae insunt, quarum

luce omnia clare illustrantur.

X Modo… modo = tum… tum XI Cursus < currere XII Favere = bene vollere XIII Illo occiso = post quam ille occisus est XIV Lugere = maerere XV Incipere, coepisse, coeptum esse XVI tot hominibus plaudentibus (abl.) = dum tot homines plaudunt

III


75

80

85

90

Lucernis accensisXVII “Si quis,” inquit Iulius, “carmina recitare

vult, iam tempus est. Orontes iam exemplum nobis dedit.”

Aemila: “Quidnam est illud carmen amatorium, quod Orontes

cantare coepit?”

Cornelius: “Aliquod carmen ab Ovidio scriptum puto. Ille poeta

multa carmina amatoria scripsit, inter alia libros illos, qui “Ars amatoria”

inscribuntur.”

Tum Iulius, qui artis poeticae studiosissimus est, “Ego”, inquit,

“memoria teneo carmen illud, quod Ovidius ad amicam suam iuxta se in

circo sedentem scripsit. Audite:

Non ego nobilium sedeo studiosus equorum;

cui tamen ipsa faves, vincat ut ille, precor.XVIII

Ut loquerer tecum, veni, tecumque sederem,

ne tibi non notus, quem facis, esset amor.

“Ego quoque,” inquit Cornelius, “carmen Ovidii e memoria dicere

possum. Ecce sex versus de puella amore accensa, quae poetam

industrium prohibebat, ne de rebus maioribus atque gravioribus versus

scriberet:

Saepe meae “Tandem”, dixi, “discede!” puellae

— in gremioXIX sedit protinus illa meo!

Saepe “Pudet” dixi. Lacrimis vix illa retentis

“Me miseram, iam te”, dixit, “amare pudet?”

Implicuitque suos circum mea collaXX lacertosXXI

XVII Lucernis accensis (abl.) = postquam lucernae accensae sunt. XVIII Tamen precor, ut ille, cui ipsa faves, vincat XIX Gremio = genua sendentis

IV


95

100

105

110

115

Et, quae me perdunt, oscula mille dedit!”

Fabia: “Omnes viri versus istius poetae discunt. Me vero multo

magis iuvant carmina bella, quae Catullus poeta ad Lesbiam, amicam

suam bellissimam, scripsit. Rogo te, Iuli, ut aliqua carmina Catulli nobis

recites.”

Ita rogatus Iulius librum Catulli apportari iubet et “Bellissima

quidem”, inquit, “sed improba et infida erat Lesbia, quae Catullum suum

saepe fallebat, hoc plane apparet ex carminibus eius.”

Libro Catulli apportato “Incipiam”, inquit Iulius, “a carmine illo,

quo poeta mortem passeris, quem Lesbia in deliciisXXII habuerat, luget:

Lugere, o Veneres Cupidinesque

et quantum est hominum venustiorum!

Passer mortus est meae puellae,

passer, deliciae meae puellae,

quem plus illa oculis suis amabat;

nam mellitus erat suamque noratXXIII

ipsam tam bene quam puella matrem,

nec sese a gremio illius movebat,

sed circumsiliens modo huc modo illuc

ad solam dominarr. usque pipiabat.

Qui nunc it per iter tenebricosum

illuc, unde negant redire quemquam.

XX Colla = collum (plurales poeticus; item “Veneres Cupidinesque” infra) XXI Lacertus = brachium XXII Deliciae = id quod delectat XXIII Norat = noverat

V


120

125

130

135

At vobis male sit, malae tenebrae

Orci, quae omnia bella devoratis:

tam bellum mihi passerem abstulistis.

O factum male! O miselle passer!

Tua nunc opera meae puellae

fiendo turgiduli rubent oceli!

“His versibus postremis poeta veram rationem doloris sui aperit:

neque enim ob passerem moruum dolet, sed quia ocelli Lesbiae, aliter

bellissimi, iam lacrimis turgidi sint ac rubentes! Tunc enim Catullus

Lesbiam solam amabat atque amorem suum perpetuum fore credebat.

Ecce aliud carmen, quo amor eius caecus ostenditur:

Vivamus, mea Lesbia, atque amemus,

rumoresque senum severiorum

omnes unius aestimemus assis!XXIV

Soles occidere et redire possunt —

nobis, cum semel occidit brevis lux,

nox est perpetua una dormienda.

Da mi basiaXXV mille, deinde centum,

dein mille altera, dein secunda centum!

Dein, cum milia multa fecerimus,

conturbabimusXXVI illa, ne sciamus,

aut ne quis malus invidere possit,

XXIV Uniuuss assiss aestimare ): nullo modo curare XXV Basium = osculum XXVI Conturbare ): numerum oblivisci

VI


140

145

150

155

160

cum tantum sciat esse basiorum.

“Catullus, qui Lesbiam uxorem ducere cupiebat, saepe eam

rogavit, ut sibi nuberet, atque illa respondebat se neminem praeter

Catullum amare nec ulli alii viro nubere malle. Ita multa promittebat, nec

vero promissa praestabat. Mox autem poeta de verbis Lesbiae dubitare

coepit:

Nulli se dicit mulier mea nubere malle

quam mihi, non si se Iuppiter ipse petat.

Dicit. Sed mulier cupido quod dicit amanti

in vento et rapida scribere oportet aqua!

“Postremo Catullus intellexit Lesbiam feminam improbam atque

amore suo indignam esse, neque tamen eam amare desiit. Ecce duo

versus, quibus animus poetae inter amorem et oduim distractusXXVII

ostenditur:

Odi et amo! Quare id faciam, fortasse requiris?

Nescio. Sed fieri sentio et excruciorXXVIII.”

His versibus recitatus convivae, qui omnes attenti audiverunt,

diuXXIX plaudunt atque Iulium, ut recitatorem optimum, summa laude

afficiunt.

Tum vero Paula “Iam satis”, inquit, “de amando et de dolento

audivimus. Nimis gravia tristaque sunt pleraque carmina Catulli, qui

saepe lacrimas, numquam risum excitare conatur. Ego carmina iocosa

audire malo.”

Cui Iulius “At Catullus”, inquit, “etiam versus iocosos scripsit.

XXVII Dis-trahere = in contrarias partes trahere XXVIII ex-cruciare = valde cruciare XXIX Longus tempus v ad dies

VII


165

170

175

180

185

Ecce versus, quibus poeta pauperrimus Fabullum, quendam suum

amicum pecuniosum, ad cenam invitavit:

Cenabis bene, mi Fabulle, apud me

paucis, si tibi di favent, diebus,

si tecum attuleris bonam atque magnam

cenam, non sine candida puella

et vino et sale et omnibus cachinnisXXX.

Haec si, inquam, attuleris, venuste noster,

cenabis bene, nam tui Catulli

plenus sacculus est aranearum!”

Hi versus magnum risum excitant. Tum Cornelius “Optime

quidem”, inquit, “et iocose scripsit Catullus, nec tamen versus eius

comparandi sunt cum epigrammatis sale plenis, quae Martialis in

inimicos aliosve scripsit. Semper libros Martialis mecum fero.”

Omnes Cornelium rogant, ut aliqua epigrammata a Martiali scripta

recitet, et Cornelius libellum aperiens “Incipiam”, inquit, “ab iis versibus,

quos Martialis ipse de libro suo scripsit:

Sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura,

quae legis hic — aliter non fit, Avite, liber.”

Post hoc initium Cornelius nonnulla epigrammata recitat, inter alia

haec, quae scripta sunt in quosdam malos recitatores:

Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus.

Sed male cum recitas, incipit esse tuus.

VIII


190

195

200

205

Ut recitem tibi nostra rogas epigrammata. Nolo!

Non audire, Celer, sed recitare cupis.

Nil recitas et vis, Mamerce, poeta videri.

Quidquid vis, esto dummodo nil recites!

Sequuntur epigrammata in alios poetas mediocres scripta:

Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos?

Ne mihi tu mittas, Pontiliae, tuos!

Scribere me quereris, Velox, epigrammata longa.

Ipse nihil scribis: tu breviora facis!

Versiculos in me narratur scribere Cinna.

Non scribit, cuius carmina nemo legit!

Ecce alia epigrammata a Martiali in varios inimicos scripta, qua

Cornelius convivis attentis atque delectatis recitat:

Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare.

Hoc tantum possum dicere: non amo te!

Basia das aliis, aliis das, Postume, dextram.

Dicis: “Utrum mavis? Elige!” Malo manum.

XXX Cachinnis = risus magnus

IX


210

215

220

225

Omnia promittis, cum tota nocte bibisti.

Mane nihil preaestas. Polio, mane bibe!

Das numquam, semper promittis, Galle, roganti.

Si semper fallis, iam rogo, Galle, nega!

Esse nihil dicis, quidquid petis, improbe Cinna.

Si nil, Cinna, petis, nil tibi, cinna, nego!

Martialis medicos odisse videtur. Ecce duo epigrammata in malos

medicos, Symmachum et Diaulum, quorum alter neglegens morbum

levem in graviorem mutaverat, alter, qui postea vespilloXXXI factus est,

homines aegros potius necavisse quam sanavisse dicebatur:

Languebam.XXXII Sed tu comitatus protinus ad me

venisti centum, Symmache, discipulis.

Centum me tetigereXXXIII manus aquilioneXXXIV gelatae:

non habui febrim, Symmache, nunc habeo!

Nuper erat medicus, nunc est vespillo Diaulus.

Quod vespillo facit, fecerat et medicus!

XXXI Vespillo = vir, qui corpora mortua effert XXXII Languere = invalidum esse XXXIII Tetigere = tetigerunt XXXIV Aquilio = ventus qui a septentrionenibus flat

X


230

235

240

245

250

Feminas quoque ille poeta nonnumquam deridet, sicut Paulam et

Laecaniam et Fabullam his epigrammatis:

Nubere vis Prisco. Non miror, Paula: sapisti.

Ducere te non vult Priscus — et ille sapit!

Thais habet nigros, niveos Laecania dentes.

Quae ratio est? Emptos haec habet, illa suos!

Bella es, novimus, et puella, verum est,

et dives, quis enim potest negare?

Sed cum te nimium, Fabulla, laudas,

nec dives, neque bella, nec puella es!

Neque enim levia et iocosa sunt omnia epigammata Martialis.

Ecce quattuor versus in puellam quandam, Gelliam nomine, quae falsas

lacrimas fundit super patrem suum mortuum (qui magnas divitias ei

reliquisse videtur):

Amissum non flet, cum sola est, Gellia patrem;XXXV

si quis adest, iussae prosiliunt lacrimae!

Non luget quisquis laudari, Gellia, quaeritXXXVI:

ille dolet vere, qui sine testeXXXVII dolet.

Ecce epigramma longius scriptum in eos, qui sicut Postummus ille

nihil hodie perficiunt, quia semper se cras victuros esse credunt:

XXXV Gellia, cum sola est, patrem amissum non flet. XXXVI Quaerit ): cupit XXXVII Teste = is qui adest et videt

XI


255

260

Cras te victurum, cras dicis, Postume, semper.

Dic mihi ‘cras’ istud, Postume, quando venit?

Quam longe est ‘cras’ istud? ubi est? aut unde petendum?

Numquid apud Parthos ArmeniosqueXXXVIII latet?

Iam ‘cras’ istud habet Priami vel Nestoris annos.

‘Cras’ istud quanti, dic mihi, possit emi?

Cras vives: hodie iam vivere, Postume, tardum est:

Ille sapit, quisquis, Postume, vixit heri.

Centum circiter epigrammatis recitatis, Cornelius cum hoc

epigrammate iocoso finem recitandi facit:

Cui legisse satis non est epigrammata centum,

nil illi satis est, Caediciane, mali!

Hoc recitato omnes rident atque Cornelio valde et diu plaudunt.

XXXVIII Pharti et Armenii partes Asiae longuiquas incolunt.

XII

Lingua Latina

Documents

Transcript of Lingua Latina