1

LERATO LA

MMINO WA SETŠO AN AUTO-BIOGRAPHY/HLALOSO YA BOPHELO OF

MASHEGOANE MOLEPO

3

Published by Molepo Traditional Dance Cooperative Limited

458, Mankgaile, Ga Molepo, South Africa – P.O Box 278, Mamatsha, 0879

Author: Mahlaga Molepo

Research: Mahlaga Molepo

Interviewee: Mashegoane Molepo

Editor: Mahlaga Molepo

Type setting: DIGI-LAB

Cover design: DIGI-LAB

No part of this publication can be reproduced, copyrighted and performed without

prior permission from the author and publisher. All rights reserved.

Molepo Traditional Dance Cooperative Limited © 2015

4

Selelekeleng sa Puku

Sengwalwa se se ngwalwetšwe mohlami, morutiši, mohlahli le setsebi sa Mmino wa

Setšo woo o tsebjago ka Dinaka goba Kiba provinsing ya Limpopo. Mongwadi o

tshepha gore ka sengwala se, bophelo jwa moanegwa-thwadi mo go tša Mmino wa

Setšo botla bonagala gabotse go bao ba nago le dipolelo dišele mabapi le mešomo

ya gagwe gotloga bonnyaneng go fihla botšofeng.

Tšohle ka moka tšeo di gatišitšwego ka mo ke dinhla tša mannete e sego mabarebare.

Motho a se ke a re ge a ekwa bose jwa mollo ka moseo wa sebešo sa mothupa wa

gabo a bolela seo a sa se tsebego. Leina la motho ke kgomo. Ge o na le potšiso

botšiša o tla hwetša dikarabo go feta gore o tšame o rwele motho ka seroto.

Mongwadi

Mahlaga “Chidi” Molepo

5

Matseno

Mna Mashegoane John Molepo ke morwa wo mogolo wa mokgalabje Mahlaga

Johannes Molepo le Setobele Rebecca Molepo. Yena o belegwe ka ngwaga wa 1954

Makgwareng Mmashalang, Ga Molepo. Lerato la gagwe la Mmino wa Setšo le thomile

ngwageng wa 1961 moo Dinaka/Kiba di bego di binela mo go tsejwang ka patlelong,

kgauswi le kgoro ya mokgalabje Mashegoane.

Lerato la gagwe la Mmino wa Setšo(Dinaka/Kiba) ke lona le hlohleleditšego mongwadi

go ngwala sengwalana se. Maikemišetšo e le go gatiša tsela yeo moanegwa-thwadi

a e sepetšego go tloga bonnyaneng go fihla mengwaneng ya gagwe jwale ka mošomi

difemeng gola Gauteng province go fihla ge e bile a boela gae jwale ka motšofe. Dinhla

ka moka tšeo di tšwelelago mo sengwalweng se di utullotšwe ka boikokobetšo le

hlompho ka tumelelo ya ena mong ka sebele – mohlami, morutiši, moeletši le setsibi

sa Mmino wa Setšo e lego Dinaka/Kiba. Ka yona tsela ye re re, batamela le wena

mmadi, ditaba tša bophelo jwa mongwe wa baetapele ba setšo setše, fepa mahlo o

sebe kolobe ya mašalela nthago. Ba re go anegelwa ke go tingwa.

Moshate!

6

Karolo ya pele: Mahwibidu

Bontšhi jwa batho bo tloga bo tseba gabotse gore motsana wa Makgwareng

Mmashalang, Ga Molepo o tswetšwe ke motse wa ga Mamatsha, Sehlale Mmaleka.

Mengwageng ya moragonyana motse wa ga Mamatsha, o etilwe pele ke Kgoro ya

Tlou ya Kgatla o ile wa gola.

Go goleng ga wona bagolo ba kgoro, go akaretša Mokgalabje Malahlela ba ile batšea

sephetho sa go abela maloko a mangwe a kgoro setsha. Bao ba hudugilego motseng

waga Mamatsha; ba etilwe pele ke mokgalabje Makhudu, woo go kwagalang gore o

be ana le leruo le lentšhi; ba ile ba tloga; ba yo thoma motse wo moswa woo ba ilego

ba o rea Makgwareng.

Ka ge Mmino wa Dinaka/Kiba o be o hwetšagala ga Mamatsha; ba ile ge ba huduga

ba bangwe ba go swana le Mokgalabje Mashegoane; ba bona gole bokaone gore ba

efoge gohlwa ba sepela leeto la go ya ga Mamatsha go yo bina koša sehlopheng sa

Mahwibidu. Sephetho ya ba go itirela diletšo(dinaka le meropa) gomme gwa thomiwa

sehlopha se seswa; Boramaga.

Sehlopha sa Boramaga ke sona se thomilego go bina dinaka/kiba motseng wo moswa

wa Makgwareng, Mmashalang; patlelong ya mokgalabje Mashegoane; yena rakgolo

wa moanegwa-thwadi.

Bonnyaneng, moanegwa-thwadi o filwe hlohleletšo ke bakgalabje ba go swana le

Mampotše “Pheria” Molope go bina dinaka. Go tloga ga Mamatsha, sehlopha sa

Mahwibidu se be se na le maloko a mantšhi, se dira methabo ye mene ya Dinaka/

bontšhi jwa babini e be e le bakgalabje(baletsi ba dinaka) gomme bakgekolo baletši

ba meropa) ba be ba sa dumelelwe go tsena ka gare ge koša e bina.

Bobedi dihlopha Mahwibidu(a letšatši) le Boramaga(jwa mabokgogola ka hlako) di be

di sena meaparo(uniform) ya sejwalejwale. Go be go aparwa mekgopa ya diphoofolo

goya le ka meeno ya babini, dithai le diskirts tša go swana le tša maisemane a nageng

ya Scotland(Scottish kilts).

7

Karolo ya bobedi: Dinamelwa, maeto a go ya ka Moria(ZCC) le sekolo

Go ya ka hlaloso ya moanegwa-thwadi, dihlopha Mahwibidu le Boramaga di be di ntše

di etela ka Moria ZCC ka kgopelo ya bagolo ba kereke. Se se tloga se bontšha gore

segwera le tšhomišano ya badudi ba motse wa Ga Molepo; kudu ga Mamatsha le

Makgwareng Mashalang le baokamedi ba kereke se be se setše se tiile ka nako yeo.

Ngwageng wa 1963, moanegwa-thwadi o be a tsena sekolo Sehlale Primary School

a dira dithuto tša mathomo tša Sub-A (Grade 1). Ka ge sekolo e be e le sona sa

mathomo metseng ye mebedi ya ga Mamatsha le Makgwareng; go kwagala gore

Mmino wa Setšo o be o bonwa ke bao ba bego ba etišitse thuto pele; jwale ka lefeela

la mafela. Ka lebaka leo, mmino wa Dinaka o be o hloilwe gomme barati ba wona ba

fela ba kodutlwa, ba segwa ke bagwera ba bona ge ba le ka kua sekolong. Le ke

lebaka le lengwe le le dirilego gore moanegwa-thwadi a sekamele kudu ka mo go tša

Mmino wa Setšo go tloga bonnyaneng. Ka ge sekololong mehleng yela ya apartheid

go be go sena dithuto tša setšo(Arts and Culture), Dinaka/Kiba e be e le tsela ye

nngwe ya gore bana ba ithute segagabobona.

Ka go ba le lerato la Mmino wa Setšo; moanegwa-thwadi o be a fela a thiša sekolong

a itshepelela le bakgalabje ge go iwa Dinakeng. Ge e le dikoloi tša sejwalejwale di be

di se gona e le fela koloi ya maoto a mabedi yeo e bego e bitšwa ‘tisel bomb’, e le ya

ena mokgalabje Mashegoane; rakgolo a moanegwa-thwadi. Ngwaga ka ngwaga ‘tisel

bomb’ e be e šomišwa maeto a mehuta—huta gammogo le leeto la ngwaga ka ngwaga

la go ya ka Moria ZCC. Go ya ka moanegwa-thwadi, letšatši leo a ka se tsoge a le

lebetše ke mohlang Mohlomphegi Moruti Mokgalabje Edward Lekganyane a ilego a

mo rufa ka five rand(the old paper note) ge a be a tsene ka gare a tšhela moletse

tšatšing la kopano. Ka ge e be e sale o monnyane, moanegwa-thwadi ga a sa gopola

gabotse gore e be e le ka ngwaga mang.

Go sa le jwalo, go bohlokwa kudu gore re swantšhiše gore sehlopha sa Boramaga se

be sena le bahlokomedi. Mohlokomedi mogolo wa sehlopha se e be e le Mokgalabje

Makgophola Nkoana – yena Ramatlamalala ka sebele. Moanegwa-thwadi o kgopetše

gore nhla ye e tloge e gatelelwa kudu gore go be go sa kgonege gore sehlopha sa

Boramaga se tšwele ka ntle ka ntle le gore se fete motseng wa Mokgalabje

Makgophola. Ka ge e be e le motho o mogolo, go tloga kgale e ile yaba molao gore

Dinaka di lle kgorwaneng ya Mokgalabje Makgophola pele di tšwela ka ntle.

Bodika

8

Ka ngwaga wa 1965 moanegwa-thwadi o wetše bodika. Ka morago ga moo ke moo a

thomilego go tseba go sehla dinaka. O be a fela a re ge a ile madišong kgauswi le

noka ya Mphogodiba, a kgobakantšhe sehlopana sa badiši ka yena gomme a dire

dinaka ka lehlakanoke le legare. Ka mokgwa woo go bego gona le maikemišetšo;

moanegwa-thwadi o hlalosa gore sehlopha se sa badiši ka nokeng se be se bina koša

ka tšona dinaka tšeo tša lehlakanoke ka ntle le meropa.

Ditiragalo tše ka moka di ile tša dira gore maloko a setšhaba a ele hloko bokgoni jwa

moanegwa-thwadi. Ba bangwe batho bao ba bego ba rata mešomo ye mebotse ke bo

mokgalabje Lekgema le mohu Monanye.

Bao ba nago le tsebo ya Bodika ba ka hlatsela gore ke sekolo – moo bašemane ba

fetogang banna ka seemo le ka hlaologanyo. Koma ke tiiišetšo ya tše dintšhi tšeo ma-

Afrika a di bitšang dikokwane tša setšo sa bona bana ba thari ye ntsho. Le go

moangwa-thwadi go bile jwalo. Go alogeng ga gagwe komeng ebile sešupo sa go gola

gomme ka yona tsela yeo, gwa ra gore ditiro tša gagwe Mminong wa Setšo di ile tša

gola di eya pele. A tšwela pele go ba leloko le lennyane la sehlopha sa Boramaga

gare ga bakgalabje le bakgekolo.

9

Karolo ya boraro: Mathomo a mathata a sehlopha sa Boramaga

Dikarolong tše di fitilego re bontšhitše gore sehlopha sa Boramaga se tswetšwe ke sa

Mahwibidu - le lengwe la mabaka ao le nankhono batho ba bantšhi ba sa felang ba re

sehlopha sa Boramaga ke Mahwibidu. Ba bangwe ba bolela ka Mahwibidu go

Boramaga go leka go hlalosa mathomong a dilo mola ba bangwe ba šomiša leina la

Mahwibidu go leka go nyenyefatša sehlopha goba leina la Boramaga.

Nnete ke gore, dinhla tše tša ka godimo gammogo le mabaka a mangwe ao a diileng

gore sehlopha sa Boramaga se thome go kopana le mathata a mantšhi go tloga

mengwageng ya bogologolo go fihla lehono. Gare ga mathata, moanegwa-thwadi o

swantšhitše go thoma go lesa go ya ka Moria ZCC ke sehlopha sa Boramaga ka

ngwaga wa 1970 jwale ka mathomomayo. Re sa lebale gore go se sa ya ka Moria

ZCC go ile gwa fetetša setlwaedi sa go bina koša kgorwaneng ya Mokgalabje

Makgophola.

Ba bangwe ba babini ba koša bao moanegwa-thwadi a ba gopolang mathomong a

mathata a sehlopha sa Boramaga ebe e le batho ba bagolo go yena. Go kwagala

gore ge sehlopha sa Boramaga se thoma go emiša go ya ka Moria ZCC, Mohlomphegi

Moruti Mokgalabje Edward Lekganyane o be a sa phela.

Tsošološoleswa

Go tloga ka ngwaga wa 1970 go fihla 1973 sehlopha sa Boramaga se be se šwalalane,

koša e se sa bina. Dinaka tšeo di bego di šomišwa ke sehlopha di ile tša sepela le

baletši ba tšona gwa šala meropa fela. Peleng, e be e re ge koša e fetša go bina,

mongwe le mongwe a tšea naka yeo a bego a e letša a sepela le yona go ya gae.

Mehleng ya jwale, baletši ga ba dumelelwe go sepela le dinaka. Ye mengwe ya

meropa(ditinti) go tšwa sehlopheng sa bogologolo sa Boramaga; yeo e bego e betlilwe

ka kota ya morula ke Mokgalabje Mashegoane, yena maina a moanegwa-thwadi; e

sale gona le nankhono. Mokgalabje Mashegoane; jwale ka o mongwe wa ba bangwe

bao ba thomilego sehlopha sa Boramaga gotšwa go sa Mahwibidu ga Mamatsha, goo

no swana le maina wa gagwe(moanegwa-thwadi) o be a na le lerato la Mmino wa

Setšo. Ke ka moo a kgonnego go dula dibeke tše mmalwa Sekutu(Laastehoop),

Marulaneng, e le ge a betla meropa, a diela batho.

Moanegwa-thwadi o hlalosa gore ka 1973, ke yena a tšereng sephetho sa go

tsošološa sehlopha. Jwale ka ge e le motho wa go kgona go hlohleletša le go

10

bontšhana le ba bangwe; moanegwa-thwadi o ile a kgobokantšha sehlopha sa baswa

gomme gwa kwanwa gore go tsošološwa sehlopha sa Boramaga - go sena

bakgalabje le bakgekolo, e le baswa fela.

11

Karolo ya bone: Leeto la goya Gauteng

E sale go tloga nakong yeo maisemane le maburu ba fihla lefaseng la Afrika(Afri-

Borwa); bathobaso ba bantšhi ba ile ba thoma go tloga dinaga magaeng go leba metse

setoropong go yo nyaka mašemo. Go no swana le baswa ba bangwe mengwageng

ya bo 1975, moanegwa-thwadi le yena o ile a ikhwetša a swere leeto la go ya Gauteng.

Nako ya go ya Gauteng e rile ge e fihla gwa ra gore moanegwa-thwadi a tlogele

sehlopha sela sa baswa sa go tsošološa Boramaga. Gantšhi ge moetapele wa se

seitšeng a sepela go bulega sekgoba, kudu ge o ka hwetša gore ga gona wo mongwe

gare ga bao ba šalang woo a nago le semelo sa go swana le sa moetapele. Le go

sehlopha seo moanegwa-thwadi a se tlogetšeng gae go bile jwale. Ka ge sehlopha se

sa baswa e be e le sona se bego se swere serumula sa mmino wa dinaka motseng

wa Makgwareng - ga jwale e lego Mankgaile; ka morago ga gore sehlopha se segolo

se hwe ngwageng wa 1970 go fihla 1975; go tloga ga moanegwa-thwadi gae go ile

gwa šia tlabego gare ga maloko a sehlopha.

Shamrock

Jwale ka ge moanegwa-thwadi a be a na le lerato la Mmino wa Setšo ebile a rata go

bona o tšwela pele, o ile go laela maloko a sehlopha, a tlogela lentšu la gore ba šale

le ditlabakelo ka moka tša koša(meropa le dinaka). Go bile jwale, moanegwa-thwadi

a tloga gae go ya Gauteng moo a ilego a hwetša mošomo femeng ya Shamrock.

Ga se gwa feta mengwaga ye mekae morago ga gore moanegwa-thwadi a sepele go

ya gola Gauteng, sehlopha sela a se thomileng le sona se ile sa šwalalana goba gona

go šwalalwantšhwa. Mmino wa Setšo(Dinaka) motseng wa Mankgaile o ile wa hwelela

gape.

Farmfair

E rile ka ngwaga wa 1976, ge moanegwa-thwadi a leboga mošomo Shamrock a yo

thoma go šoma femeng ya Farm-Fair, a tlelwa ke kgopolo ya go thoma sehlopha se

sengwe sa dinaka Alexandra Township, Gauteng. O ile a thoma ka go hlohleletša

banna ba go tšwa motseng wa gabo wa Mankgaile go nyaka dithoto tša go dia dinaka.

Ka nako yeo, ngwaga wa 1976 o be o setše o ile swiswing.

12

Ngwageng wona woo, moanegwa-thwadi o ile a reka dipipe tša go dia dinaka gomme

a di šomiša go hlama dinaka go tloga mathomong. Ka ge e be e le kgole le gae,

didirišwa tša go dia meropa di be di sa hwetšagale ga bonolo. Ke ka lebala leo

sehlopha se se seswa(Boramaga ya Alexandra) se ileng sa thoma ka go letša dinaka

ka ntle le meropa. Se e be eno ba sešupo sa lerato la Mmino wa Setšo.

Kgabagareng yeo, go ile gwa tšwelela gore pele moanegwa-thwadi a fihla go la

Gauteng, bakgalabje(wo mongwe wa bona Mahlaga tatago moanegwa-thwadi) ba ile

ba ba le sehlopha. Bothata e be e le gore sehlopha se sa bakgalabje ba se be se

kgopetše go bea dithoto tša dinaka(meropa le dinaka) ga Mokgalabje Sekgalabjana

gona kua nomoro 55, 10th Avenue Alexandra Township. Gabotsebotse go kwagala

gore e be e le yena a ilego a thuša ka go dia meropa le dinaka ebile a ba kgopetše

gore ba lefele mašeleng a rente ya go bea dithoto. Ka ge sehlopha se sa bakgalabje

se ile sa palelwa ke go lefela Mokgalabje Sekgalabjana, dithoto tša sehlopha di ile tša

ja ke mohlwa, dingwe tša timela.

Ngwageng wa 1977, moanegwa-thwadi le maloko a sehlopha se seswa ba ile ba ya

ga Mokgalabje Sekgalabjana ka morago ga gore Mokgalabje Mahlaga a ba hwetše

hostel ba bina dinaka go sena meropa; go yo kgopela didirišwa tša go dia meropa le

ge di be di sena mekgopa. Go ile gwa tšwewa lesolo la go nyakana le mekgopa

gomme gwa šomišwa didirišwa tšela tša go tšwa go Mokgalabje Sekgalabjana go dia

meropa ya go tlaleletša dinaka. Sehlopha sa napa sa thoma go bina koša e le baswa

fela. Lefelo la go bina e be e le gona kua 55, 10th Avenue, Alexandra Township.

Dinaka/Kiba Alexandra Township

Gare ga merafe ye mentšhi yeo e hwetšagalang lekheišeneng la Alexandra gola

Gauteng, BaVenda, BaTsonga, MaZulu, MaXhosa, Matebele, Basotho ba Lebowa le

Bapedi ba atile. Jwale ka ge Mmino wa Setšo goba Dinaka/Kiba o hwetšagala

mebotong ye mentšhi lefaseng la Limpopo, le gona kua Alexandra gobe gona le

dihlopha tša dinaka gotšwa merafeng ye mengwe. Go be go na le dinaka tša Matebele

a Mokopane, Matebele a ga Mashashane le ba ga Malebogo gammogo le Basotho ba

Lebowa; kudu ba go tšwa Ga Molepo. Bothata jo bogolo go ya ka moanegwa-thwadi

e be e le lefelo la go bea thoto ya sehlopha. Ke ka lebaka leo moanegwa-thwadi a

bego a dula le thoto ya sehlopha sa bona ka phaphošing ya borobalelo hostel.

13

Karolo ya bohlano: Mmino wa Setšo Gauteng

Jwale ka ge go bontšhitšwe karolong tša go feta gore bothata jwa mathomo babini ba

koša ba kopaneng le jona e be e le go hloka madulo a dithoto tša koša, se se ile sa

rarollwa ngwageng wa 1977 ge sehlopha sa baswa ba Ga Molepo, ba etilwe pele ke

moanegwa-thwadi; ba ile ba thoma sehlopha ka leswa gola Alexandra Township,

Gauteng.

Go thoma ngwageng wa 1977, koša e be e bina go sena mathata go fihla ka ngwaga

wa 1978 moo sehlopha se ilego sa kopana le mathata a mantšhi. Ka baka la hlago ya

mathata, moanegwa-thwadi o kgopetše gore a se bontšhiwe mo sengwalweng se. Ka

lona lebaka le, swantšhišo ya bophelo jwa moanegwa-thwadi e tla tšwela pele ka go

hlalosa go tloga ga moanegwa-thwadi go sehlopha sa Boramaga Gauteng go ba go

fihlela ge a hwetša sehlopha se sengwe.

Mogaladi

Go hlaloswa gore jwa le ka ge babini ba koša ya dinaka ya Mogaladi ba be ba tsebana

le batswadi ba moanegwa-thwadi, o ile ge a fihla a kgopela go bina le bona ba se ke

ba tiiša melala, ba mo amogela ka matsogo a mabedi. Lerato leo moanegwa-thwadi

a bego a na le lona mminong wa setšo ke lona le mo hlohleleditšego gore a se kebe

a ipona e le o monnyane gare ga diputswa.

Moanegwa-thwadi o binne le sehlopha sa Mogaladi go fihla ka ngwaga wa 1979 ge

go tsoga ntwa ya bana ba thari gae Ga Mothapo. Jwale ka ge maloko a sehlopha sa

Mogaladi a be a etšwa Ga Mothapo; ntwa ye ya bana ba thari e ile ya hlola dikgohlano,

sehlopha sa thoma go tekateka ka ge se be se tšwele mahlakore a mabedi. Mogaladi

e ile ya šwalalana.

Bakone ba Dikgale

Go šwalalana ga sehlopha sa Mogaladi go ile gwa ra gore moanegwa-thwadi a hlabele

pele, a nyake sehlopha se sengwe sa dinaka. Go no swana le peleng, lerato la Mmino

wa Setšo(Dinaka) e bile hlohleletšo e kgolo.

Go tloga ngwageng wa 1979 go fihla ka ngwaga wa 1992, moanegwa-thwadi o binne

le sehlopha sa Bakone ba Dikgale. Ka baka la go bina le sehlopha sa Bakone ba

Dikgale nako e telele(mengwaga ye lesome-tharo); moanegwa-thwadi le babini ba

sehlopha sa Bakone ba Dikgale e ile yaba monwana le lenala.

14

E rile ka ngwaga wa 1992, moanegwa-thwadi a hlakana le bolwetši gomme a

swanelwa ke go ya gae Ga Molepo go yo khutša. Go tlogeng ga gagwe gola Gauteng

o be a sa bina dinaka le Bakone ba Dikgale. O ile go fihla gae Mankgaile a tlela ke

kgopolo ya go tsošološa dinaka ka ge sehlopha sa Boramaga se be se šwalalane

motseng wa Mankgaile. E be e sale se fetša go bina ka ngwaga wa 1973, pele ga ge

moanegwa-thwadi a tloga a eya gola Gauteng go yo nyaka mošomo.

15

Karolo ya bosenyane: Class of 1992

Mo karolong ye, maikemišetso ke go bontšha gape lerato le maikemišetšo a

moanegwa-thwadi mo go tša Mmino wa Setšo. Mengwaga ye lesome-senyane

morago ga gore sehlopha sa Boramaga motseng wa Mankgaile se šwalalane gare ga

mathata a mantšhi ao a hlalosetšwego mo sengwalweng se, moanegwa-thwadi o bile

le maatla a go tsošološa sehlopha sa Boramaga gape.

Go ya ka hlaloso, o thomile ka go reka dithoto ka moka(dipipe tša dinaka le didirišwa

tša go dia meropa). Sa bobedi, a kgobokantšha thakana e sesame gareng ga bao o

mongwe wa bona e lego mongwadi wa sengwalwa se. A thoma fase ka go ruta le go

hlohleletša thakana ye ye sesame motseng wa Mankgaile gore ba bine dinaka.

Go bile jwale, baswa ba ile batla ka makatana mane, bamo phalala; sehlopha sa ema

ka maoto a mabedi. Morago ga moo bakgalabje le bakgekolo le bona ba ile ba ile ba

ipatametša ka go lemoga gore sehlopha se tsogile, ya ba e le ge sehlopha sa

Boramaga se tsogile koša e bina.

Leeto la go boela morago Gauteng

Bothata e bile ge; ka morago ga ngwaga moanegwa-thwadi a swanela ke go tloga a

boele morago mošomong gola Gauteng. E be e le ka ngwaga wa 1993 ge moanegwa-

thwadi a laela sehlopha sa Boramaga, a leba gola Gauteng go yo šoma. Tše di

diragetšego go tloga ngwageng woo sehlopheng sa Boramaga se tseba ke maloko ao

a setšego le sehlopha.

Le yena mongwadi wa segwalwa se e tloga e le kgodu yeo e tšwago lerotseng; o di

tseba ka moka ditaba tša gona. Ka ge go ka se thuše selo go šupa motho ka monwana

wa šupašupa baloi, mmadi o swanetše a elelwe gore mathata a gona ga a nape a

fapana kudu le ao a sentšego sehlopha sa Boramaga sa mathomo. Tšeo ka moka ga

se maikemišetšo mo sengwalweng se. Mohlomongwe go no swantšhetša re ka no re

ka boripana; go hloka moetapele wa go ba le ponelopele, maitshwaro a mabe le go

se practice ebile a mangwe a mathata ao a šetšeng le sehlopha gore moanegwa-

thwadi a boela gola Gauteng. Le ge sehlopha se ile sa šala se bina; se be se teketeka

moo e lego gore baswa ba bantšhi ba ile ba lesa go bina, gwa šala diputswa.

16

Karolo ya lesome: 1993-2005

Go fihleng ga moanegwa-thwadi gola Gauteng moanegwa-thwadi o ile a boela

sehlopheng sa Bakone ba Dikgale. Go swana le dihlopha tše dingwe tša Mmino wa

Setšo, sehlopha sa Ga Dikgale le sona se be sena le mathata a sona. A mangwe a

mathata e le gona go hloka lefelo la mmakgonthe la go bea thoto le gona go bina; go

ngala ga maloko le a mangwe.

Seo se bego se kgahliša ka sehlopha sa Bakone ba Dikgale ke gore go be go nale

batho ba bantšhi bao ba bego ba rata dinaka. Go bona ka moka woo mongwadi a

mogopolang gabotse ke Mokgalabje Malahlela; yena moetapele wa sehlopha. Yena

e be e le motho wa botho, wa go rata metlae ya leago; wa go se rate tshele(a moya

wa gagwe o robale ka khutšo).

Go ya le ka hlaloso, moanegwa-thwadi o binne le Bakone ba Dikgale gape go tloga

ka ngwaga wa 1993 go fihla ka ngwaga wa 2005 ge sehlopha sa Bakone ba Dikgale

se thoma go tekateka. Mmadi a elelwe gore, ka ge go be go se sana sehlopha sa go

tšwa Ga Molepo gona kua gola Alexandra, bontšhi jwa babini ba dinaka ba go tšwa

Ga Molepo e ba šetše ba thomile go bina le sehlopha sa Bakone ba Dikgale - ka

hlohleletšo ya moanegwa-thwadi. Go ile go ile, ya re ge mengwaga e ntše eya, maloko

a sehlopha sa Bakone ba Dikgale; kudu bao ba bego ba etšwa lefaseng la Ga Dikgale,

ba thoma go sesefala sehlopheng.

Ngwaga wa 2006: Molepo Traditional Dance Group

Ka ge go bontšhitšwe gore babini ba dinaka ba gotšwa ga Molepo ba be ba šetše ba

atile ka palo sehlopheng sa Bakone ba Dikgale, go ile ka ngwaga wa 2006, morago

ga gore maloko a mantšhi a Bakone ba Dikgale a thome go se sa bina koša; bao ba

šetšego ba kwana - ka hlohleletšo ya moanegwa-thwadi, go tšwela pele ka go bina.

Bothata jo bo bileng gona e bile leina la sehlopha. Ke ka lebaka leo maloko ao a

šetšego a ile a kwana gore lebitso le leswa ke Molepo Traditional Dance Group.

Meaparo le dikoša tše mmalwa e be e sa no ba tšona tšela di bego di letšwa. Bao ba

di dutšeng kgauswi batla go botša gore “ga go kgathalege gore o tšwa kae, ge o le

mmini le moletši wa dinaka, o tla bina le sehlopha sefe kapa sefe”.

17

Sa bohlokwa kudu mo ke gore gare ga maloko a matala a sehlopha sa Bakone ba

Dikgale, go bile le bao ba šetšego le Molepo Traditional Dance Group le ge e le gore

e be e le badudi ba Ga Dikgale; kudu bomme ba go letša meropa. Go bile le moya wo

mobotse wa tšhomišano mathomong; sehlopha se etšwa maeto a go fapanafapana

go fihlela ge e bile go eba le tšwelopele.

Bao ba tsebago moanegwa-thwadi batla go hlalosetša gore ke motho woo a bego ana

le ponelopele ka sehlopha, a rata tšwelopele. Tše dingwe tša dilo tšeo di ilego tša

dirwa go bontšha tšwelopele sehlopheng sa Molepo Traditional Dance Group go la

Alexandra ke:

Go ngwalwa ga dibuka(book-keeping)

Boingwadišo jwa maloko

Go bulwa ga bank account(ka hlohleletšo ya mongwadi)

Go gatišwa ga Compact Disc(studio recorded)

Go ba le website mo internet ka thekgo gotšwa go Department Of Trade and

Industry(WozaOnline)

Go gatišwa ga Episode ya telebišene le I-dentity SABC

Go tše tša ka godimo ka moka, sehlopha se hweditše hlohleletšo e kgolo gotšwa go

moanegwa-thwadi le sehlopha sa baswa – mo wo mongwe wa bona e lego mongwadi.

Le ge a be a sa ipone jwalo, moanegwa-thwadi ebile yena mothomi wa Molepo

Traditional Dance Group, ka thekgo ya badudi ba Ga Molepo le ba Ga Dikgale bao ba

bego ba phela Gauteng.

Goya le ka tsebo ya mongwadi, Molepo Traditional Dance Group ebile sehlopha sa

mathomo sa Dinaka motseng wa Ga Molepo ka kakaretšo go fihlelela tšohle tšeo go

thoma ka ngwaga wa 2006 go fihla ka 2014 ge moanegwa-thwadi a etšwa pension

femeng ya Felpon-NGR.

Ditiragalo tša ka morago ga gore moanegwa-thwadi a bolele gae ka ngwaga wa 2014

ke tšona di dirilego gore mongwadi a tle ka kgopolo ya go ngwala sengwalwa se.

mmadi a ka elelwa gore ke dilo tše dintšhi tšeo moanegwa-thwadi a di dirilego go tše

tša Mmino wa Setšo go tloga bonnyaneng. Go tloga go le maswanedi gore re keteke

boikgafo, lerato le maikemišetšo a moanegwa-thwadi. Gantšhi lefaseng la borena la

Afrika-Borwa re bona setšhaba se gopola bagale ge ba ithobaletše. Ke sa mathomo

seo. Sa bobedi, mongwadi o na le kgahlego ya go ka retolla dikgopolo tša setseka sa

batho bao banago le mokgwa wa go senya moanegwa-thwadi lebitso ka dilo tšeo ba

sa di tsebego; kudu motseng wa gabo wa Mankgaile Ga Molepo.

18

**************

Ka ngwaga wa 2014, kgweding ya July; moanegwa-thwadi o ile go boa gae, a se

kgwahlwe ke maithwaro a ba bangwe ba maloko a sehlopha sa Boramaga. Mmadi a

elelwe gore e be e sale go tloga ka ngwaga wa 1992, sehlopha se sa Boramaga se

sa o gotše o tuka. Go be go sena practice, dithoto(dinaka le meropa) tšeo moanegwa-

thwadi a ilego a di reka ka 1992, pele a tloga a boela gola Gauteng ka morago ga gore

a fole bolwetši; di be di timela ka e tee ka e tee, go sena boetapele sehlopheng, go

binwa fela ge sehlopha se biditšwe gomme mašeleng ao sehlopha se bego se a dira

ge ba tšwele ka difate a no felela moyeng go sa tsebege gore a šomišwa ka tsela

efeng.

Jwale dipotšišo tšeo mmadi a ka ipotšišago tšona ke tše:

Potšišo: Ae kaba moanegwa-thwadi o tšere dithoto tša sehlopha go boeng ga gagwe

gae?

Karabo: Ee, dithoto tšeo ke tšeo a di rekilego ka ya gagwe tšhelete, a be a re o thuša

setšhaba go tloga ka ngwaga wa 1992.

Potšišo: Sehlopha sa Boramaga se thomile kae?

Karabo: Mokgalabje Mashegoane - maina a moanegwa-thwadi, ke wo mongwe wa

bathomi ba sona. Ke ka lebaka leo di bego di binela patlelong kgauswi le kgorwana

ya gagwe Makgwareng Mmashalang.

Potšiso: A e kaba dinaka ke tša motho o tee?

Karabo: Aowa. Le moanegwa-thwadi o hlalosa mehla ye gore dinaka goba Mmino wa

Setšo ke wa batho gomme le yena ge a thoma dilo, o direla batho.

Potšišo: A e kaba gona le diphehli sehlopheng sa Mmino wa Setšo sa Boramaga

motseng wa Mankgaile?

Karabo: Gabotse, e bile diphehli tšeo ke tšona tšeo di senyang Dinaka motseng.

19

Potšišo: A ke bothata ge bao banago le ponelopele le bokgoni ba tliša tšwelopele

Mminong wa Setšo motseng?

Karabo: Bothata jwa rena Ma-Afrika ke gore re dutše ka go tswalana(traditional

community); ke ka lebaka leo lehufa, lehloyo le kgatelelano di atilego metseng ya

gaborena.

Se se lego gona ke gore ba lapa la moanegwa-thwadi ka moka, re ra yona Kgoro ya

Ga Makhudu ka kakaretšo, ke bona baetapele ba bohwa jo jwa Mmino wa Setšo

motseng wa Mankgaile. E no ba e le gore bontšhi(kudu ka mo basweng) a bana

kgahlego ya go tiiša seo se lego gona gore se eme ka maoto; gore le bao ba tlago ka

morago batle ba ikgantšhe ka sona. Ka lapeng la moanegwa-thwadi, ba itshwenya ka

go tliša kgatelopele gomme se ba se direla bao ba tlilego pele gabena le bao ba tlago

ka morago; kera le sona setšhaba sa rantsho ka kakaretšo. Ke ka lebaka leo bontšhi

jwa diproject tšeo di bilego gona go tloga ka 2012 ge moanegwa-thwadi a sale

Gauteng; di thoma ka lapeng la moanegwa-thwadi.

Tšwelopele le ponelopele

Ka morago ga dinyakišišo tšeo di tseneletšego, mongwadi le ba bangwe ba bao

banago le lerato la go bona Mmino wa Setšo o na le tšwelopele; ba ile ba loga leano

la go hlama seo se tsebjago ga jwale ka Annual Molepo Dinaka/Kiba Festival. Mahlaga

Molepo(mongwadi), Mpho Molepo, Rangoato Hlasane le Tshephisho Phala e bile

batho ba mathomo ba go tla ka kgopolo ya go hlabolla Mmino wa Setšo Ga Molepo le

Limpopo ka kakaretšo. Godimo ga moo, maikemišetšo a mangwe ke go

kgobokantšha baletši; go ba bopa jwalo ka mokgahlo gore batle ba kgone go ipopa le

go goketša babeeletši ka kua mmušong le go tšona diprivate companies.

Mošomo wo o thomile ka 2014, ka morago ga gore go romelwe application ya go

kgopela mašeleng gola National Arts Council of South Africa(NAC). Ka mahlatse le go

šoma ka thata, NAC e ile ya thuša ka mašeleng a go swara moletlo wa mathomo woo

o ilego wa bitšwa 1st Annual Molepo Dinaka/Kiba Festival lepatlelong la Theology FC,

Mankgaile, Ga Molepo.

Molepo Traditional Dance Cooperative Limited

Pele moanegwa-thwadi a tloga Gauteng, go ile gwa kwalakwatšwa kgopolo ya go

godiša Molepo Traditional Dance Group. Le ge maloko a sehlopha gola Gauteng a ile

20

a dumelelana le kgopolo ye, ga go yo a bontšhitšego ka ditiro; gore ka nnete kgopolo

e amogetšwe.

Go kgonthišiša kgonono ya gore maloko a sehlopha a be a sena maikemišetšo a go

ngwadiša sehlopha jwale ka cooperative, moanegwa-thwadi o ile go tloga gola

Gauteng; gwa ba le mathata sehlopheng. Go tloga go sa tsebege gabotse gore lebaka

legolo la mathomo a mathata e bile eng? Efeela motho a ka kgamaka gore bonyatši

le go se tshephege ke a mangwe a mabaka.

Ka morago ga gore sehlopha sa Gauteng se ipontšhe ka ditiro gore ga se na kgahlego

ye e tseneletšego ya go gatela pele; moanegwa-thwadi, mongwadi le maloko a

sehlopha sa Boramaga(bontšhi baswa) gae Mankgaile; ba ile ba swara kopano ka

kgwedi ya December 2014, go boledišana ka go ngwadiša mokgahlo goba yona

cooperative ka seisemane.

Go utswa gannyane ka kua seisemaneng, cooperative e na le morero wa go:

“produce, package, market and sell Indigenous African Music and Dance products and

services locally, provincially and globally”. Yona e hwetšagala mararankoding a

internet go website ye: http://www.molepotraditionaldance.com .

Go fihla ga jwale; Molepo Traditional Dance Cooperative Limited e ngwadišitšwe le

Department of Trade and Industry e bile e šetše e kgonne go thoma diproject tše pedi

ngwageng wa 2015. Di project ka moka(2nd Annual Molepo Dinaka/Kiba Festival -

Rutang Bana Ditaola Workshops le Immortalizing the memory of Dinaka/Kiba

Practitioners) di thekgwa ke Arts and Culture Trust le Nedbank Arts Affinity.

Moanegwa-thwadi le mongwadi ke ba bangwe ba maloko gare ga a mangwe.

Ke seo sa mosela a seripa!