Ëåêö 16. Òîãòâîðòîé õºãæèë áà óäèðäëàãûí ìåíåæìåíò

1. Àðä÷èëñàí çàñàã òîãòâîðòîé õºãæëèéí äºðºâäºõ

õýìæèãäýõ¿¿í

2. ÝÁÖ-ûí óäèðäëàãûí ìåíåæìåíò

1.Àðä÷èëñàí çàñàã òîãòâîðòîé õºãæëèéí äºðºâäºõ õýìæèãäýõ¿¿í

XX çóóíû ñ¿¿ëèéí 20-èîä æèë áîë Òîãòâîðòîé õºãæëèéí ç¿ã

õóâüñãàë õèéæ áóé ò¿¿õýí öàã ¿å ãýæ ¿çýõ ¿íäýñòýé áàéíà. Åð íü

òîãòâîðòîé õºãæèë ãýäýã ¿ãèéã õýäèéä õýí õýëñýí õýðõýí òîìú¸îëñîí íü

òîäîðõîéã¿é áîëîâ÷ 1980 îíä “Äýëõèéã õàìãààëàõ ñòðàòåãè:

Òîãòâîðòîé õºãæèõºä àìüäðàëûí ýõ ñóðâàëæèéã õàìãààëàõ” ãýñýí

ãàð÷èãòàé íýãýí áàðèìò áè÷èã ãàðñàí áàéíà (“World Conservation Strat-

egy: Living Resource Conservation for Sustainable Devolopment”). Ýíý

òàëààð Àâñòðàëèéí ñóäëàà÷ Barry Carbon 1997 îíä “Industry and envi-

ronment” ñýòã¿¿ëä áè÷æýý. Ýíý áàðèìò áè÷ãèéã:

• Äýëõèéí îíãîí áàéãàëèéí ñàí

• ͯÁ-ûí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû õºòºëáºð (UNEP)

• Áàéãàëèéí íººö áà Áàéãàëü Õàìãààëàõ Îëîí Óëñûí Õîëáîî çýðýã

áàéãóóëëàãóóä õàìòðàí áîëîâñðóóëæ ãàðãàñàí þì áàéíà.

Ýíý áàðèìò áè÷èãò äýâø¿¿ëñýí øèíý çàð÷èì áîë: “Õºãæèë äýâøèë

òîãòâîðòîé áàéõûí òóëä íèéãìèéí, ýêîëîãèéí áîëîîä ýäèéí çàñãèéí

àñóóäëóóäûã òîîöñîí áàéõ õýðýãòýé. Áóñàä ñîíãîëòóóäûí óðò áà

áîãèíî õóãàöààíû äàâóó áîëîí ñóë òàëûã òîîöñîí áàéõ õýðýãòýé.

Àìüäðàëûí áîëîí àìüäðàëûí áóñ íººö¿¿äèéã ìºí òîîöñîí áàéõ

õýðýãòýé” ãýñýí ñàíàà þì. ¯¿ãýýð “Òîãòâîðòîé õºãæèë”-èéí àñóóäàëä

èæ á¿ðýí õàíäàõûí ÷óõëûã èëýðõèéëñýí áàéíà.

1987 îíä Õ¿ðýýëýã÷ îð÷èí áà Õºãæëèéí Äýëõèéí Êîìèññîîñ

áîëîâñðóóëñàí õîæèì Áðóòëàíäûí èëòãýë ãýäýã íýðýýð àëäàðøñàí “Áèä

á¿õíèé èðýýä¿é” ãýäýã áàðèìò áè÷èã ãàð÷ òîãòâîðòîé õºãæëèéã îëîí

óëñûí õýëýëöýõ àñóóäàë áîëãîñíîîð 1992 îíä Ðèî-äå Æàíåéðîä

äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé ÷óóëãàí õèéëãýõýä õ¿ðãýñýí áàéíà. Ýíäýýñ

òîãòâîðòîé õºãæëèéí ãóðâàí òóëãóóð áàãàíûã ýäèéí çàñàã, õ¿ðýýëýã÷

îð÷èí áà íèéãýì ãýæ òîäîðõîéëñîí. Ãýòýë òîãòâîðòîé õºãæëèéí

çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöûã ýðõëýã÷ ãýæ

çàñàãëàëûí á¿õýë á¿òýí èíñòèòóö áàéíà. ¯¿íèéã òîãòâîðòîé õºãæëèéí

òîãòîëöîîíä îðóóëàõã¿é áîë ýêîëîãè, íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí

òîãòâîðòîé õºãæëèéã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ ìåõàíèçìã¿é, óðüäûí àäèë

áîäëîãîã¿é íýãäìýë áóñ, ñàëàíãè çàäãàé áàéõ áîëíî.

Òèéì ó÷ðààñ øèéäâýð ãàðãàõ, ò¿¿íèé áèåëýëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ,

õÿíàëò òàâèõ, ìàðãààíûã øèéäâýðëýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé àðä÷èëñàí çàñàã

íü òîãòâîðòîé õºãæëèéí äºðºâäýõ õýìæèãäýõ¿¿í áàéõ çàéëøã¿é

øààðäëàãàòàé.

Àðä÷èëñàí çàñàã ãýäýã îéëãîëòîä çºâõºí Çàñãèéí ãàçðûã áóñ õóóëü

òîãòîîõ, ã¿éöýòãýõ áîëîí ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéã ýäýëäýã òºðèéí

áàéãóóëëàãóóäûã á¿õýëä íü áàãòààõ ¸ñòîé. Òýäãýýðýýñ ãàäíà àðä÷èëñàí

èðãýíèé íèéãìèéí á¿òö¿¿ä òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí îðîëöîî íü

øèéäâýð ãàðãàõ çàéëøã¿é íºõöºë áîëäãèéí õóâüä ýíýõ¿¿ äºðºâäýõ

õýìæèãäýõ¿¿í áàãòàõ ¸ñòîé.

Òîãòâîðòîé õºãæèëä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà íü ñàíõ¿¿ãèéí ¿íý

ºðòºãòýé áàéíà. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí çîðèëãîä õ¿ðýõ ýíýõ¿¿ ¿íý ºðòºã

íü õ¿í òºðºëõòíèé õºãæèë äýâøèë áîëîí òîäîðõîé á¿òýýãäýõ¿¿í,

¿éë÷èëãýýíä ÷èãëýñýí, õýðýãöýý øààðäëàãàä òîõèðñîí, àìüäðàõ ÷àäâàð

ñàéòàé, ýäèéí çàñãèéí áîëîìæîîð áàòëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Á¿òýýãäýõ¿¿í

áîëîí ¿éë÷èëãýýíä òºëºõ ¿íý íü ò¿¿íèéã á¿òýýñýí ¿íýí çºâ ºðòºãòýé

òîõèð÷ áàéõ ¸ñòîé.

Ýöýñò íü òîãòâîðòîé õºãæèë õ¿ì¿¿ñèéí èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí

ýðõèéã õàíãàõ õóóëü ç¿éí áà óëñ òºðèéí àðä÷èëñàí òîãòîëöîîã

á¿ðä¿¿ëýõ, õ¿ì¿¿ñèéã ººðñäèéí àìüäðàëä øóóä íºëººëºõ øèéäâýð

ãàðãàõàä îðîìäîõ áîëîìæîîð õàíãàõ ¸ñòîé. Íýýëòòýé àðä÷èëñàí

çàñàãëàë íü õºãæëèéí õóóëü ç¿éí áàòàëãààòàé, áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí

íýãæ¿¿ä ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààã á¿ðýí õàðèóöàõ òîãòîëöîîòîé áàéõ

¸ñòîé.

Òºðèéí îíîâ÷òîé òîãòîëöîî áóþó ñàéí çàñàãëàë

Ñàéí çàñàãëàë ãýäýã îéëãîëò õýëëýã ñ¿¿ëèéí ¿åä ìàíàéä íýâòýð÷,

îëîí ÿíçààð òîìú¸îëæ îéëãîæ áàéíà. Òýð á¿ðèéã òîî÷èëã¿é ãàíöõàí

ç¿éëèéã õýëýõýä ñàéí çàñàãëàë ãýäãèéã ñàéí Çàñãèéí ãàçàð ãýæ îéëãîæ

áîëîõã¿é.

Çàñàãëàë ãýäãèéã àðä ò¿ìíýý𠺺ðòºº ¿éë÷ë¿¿ëæ, òýäíèéã çàõèðàí

çàñàãëàõ çàõèðãààäàõ õóó÷èí îéëãîëòîîñ ñàëãàæ àðä ò¿ìýíäýý

¿éë÷èëäýã, òºðèéí õýðãèéã òýäíèé îðîëöîîòîé øèéääýã óëñ òºð, ýäèéí

çàñàã, íèéãýì, ýêîëîãèéí àñóóäëóóäûã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ èðãýíèé

íèéãìèéí óäèðäëàãûí àðä÷èëñàí òîãòîëöîî ãýæ îéëãîâîë èë¿¿ íèéöòýé

îíîâ÷òîé áàéõ áîëîâ óó! Ýíý á¿òýö äîòîð Çàñãèéí ãàçàð áàãòàíà.

Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí Õóóëèíä Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîë

Òºðèéí ã¿éöýòãýõ äýýä áàéãóóëëàãà ìºí (38 äóãààð ç¿éëèéí 1) ãýýä

Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí á¿ðýí ýðõèéã 9 ÷èãëýëýýð çààæ

ºãñºí. Çàñãèéí ãàçàð ¿éë àæèëëàãààãàà ÓÈÕ-ä òàéëàãíàíà (41 ä¿ãýýð

ç¿éëèéí 2).

Áèäíèé ýíä äýëãýðýíã¿é ÿðèõ ç¿éë áîë òîãòâîðòîé õºãæëèéã

õàíãàõàä Çàñãèéí ãàçàð õýðõýí äºðºâäýõ õýìæèãäýõ¿¿í áàéõ òóõàé þì.

¯¿íèé òóëä Çàñãèéí ãàçðûí áàðèìòëàõ çàð÷èì þó âý? ãýâýë:

1. Õóóëèéã äýýäëýõ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ

2. Çàñãèéí ãàçàð ýðõ ìýäëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ îíîâ÷òîé á¿òöýä

ººðèéí îðîí çàéã çºâ ýçýëñýí áàéõ

3. Èë òîä ¿éë àæèëëàãààòàé áàéõ

4. Õýýë õàõóóëèàñ àíãèä áàéõ

5. Õ¿íèé ýðõèéã õ¿íäýòãýõ

6. Á¿õ èðãýä ººðñäèéí àìüäðàëä íºëººëºõ øèéäâýð ãàðãàõàä

îðîëöîõ ýðõèéã õàíãàñàí áàéõ

7. Îëîí íèéòèéí ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé áàéõ

8. Çàõ çýýë áîëîí íèéãìèéí õºãæëèéí ¿éë ÿâöûã ýðõ ç¿éí

çîõèöóóëàëòòàé (òîãëîîìûí ä¿ðýìòýé) áàéëãàõ

9. Ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîëîí óëñ

òºðèéí òîãòâîðòîé òààëàìæòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ

10.Ýìçýã á¿ëãèéí õàìãààëàëòòàé

11.Áàéãàëü îð÷íû õàìãààëëûí ñèñòåìòýé áàéõ çýðýã áîëíî. Ýíý

æàãñààëòûã öààø íü ¿ðãýæë¿¿ëæ áîëíî.

Ýðäýñ áàÿëãèéí áèçíåñèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõàä Çàñãèéí

ãàçðûí ¿¿ðýã

“Ãàçðûí õýâëèé, ò¿¿íèé áàÿëàã, îé óñíû íººö àí àìüòàí òºðèéí

ºì÷ ìºí” ãýæ ¯íäñýí Õóóëüä çààñàí ó÷èð ò¿¿íèéã çàõèðàí çàðöóóëàõ

ýðõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýäãèéí õóâüä Çàñãèéí ãàçàð ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò

ãîëëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áà ò¿¿íèé òîãòâîðòîé õºãæëèéã ¿å øàòíû

óäèðäëàãûí ÷óõàë îðîëöîã÷ áàéäàã. Çàñãèéí ãàçàð:

1. Ýðäýñ áàÿëãèéí õàéãóóë àøèãëàëòûí ëèöåíç áîëîí òóñãàé

çºâøººðºë îëãîõ àñóóäëûã õàðèóöäàã

2. Áàéãàëü îð÷íû íºëººëëèéí õÿíàëò, ¿íýëãýýã õèéëãýõ

3. Òàòâàðûí õýìæýýã òîãòîîõ

4. Á¿ñ íóòãèéí áîëîí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí õýòèéí òºëâèéã

òîãòîîõ

5. Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áîëîí àþóëã¿é áàéäëûí

ñòàíäàðòûã òîãòîîí ìºðä¿¿ëýõ

6. Ýðäýñ áàÿëãèéí àøèãëàëòààñ îðñîí îðëîãûã íèéãìèéí áîëîí

õ¿íèé íººöèéã õºãæ¿¿ëýõýä çîðèóëàí çàðöóóëàõ ¿¿ðýãòýé.

Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðãèéí ýíý æàãñààëòûã ÷ öààø íü ¿ðãýëæë¿¿ëæ

áîëíî. Çàñãèéí ãàçðûí òîäîðõîé áóñàä ¿¿ðãèéã ÿàì, àãåíòëàã áîëîí

Çàñãèéí ãàçðûí áóñàä ò¿âøèí (îðîí íóòãèéí çàõèðãàà çýðýã) õàðèóöàí

ã¿éöýòãýõ ó÷èð áàñ áèé. Çàñãèéí ãàçðóóä äýýðõ ¿¿ðãýý õàðèëöàí àäèëã¿é

áèåë¿¿ëäýã.

Äýëõèéí îëîí ãàçàðò õ¿íèé áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí íººö

äóòàãäàëòàéãààñ Çàñãèéí ãàçà𠺺ðèéí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ ÷àäâàðã¿é áàéõ

ÿâäàë áàéíà. Çàðèì òîõèîëäîëä óëñ òºðèéí áîëîí õýýë õàõóóëèéí

áàéäëààñ áîëîîä ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëõýýñ çàéëñõèéäýã òàë ÷ áàéäàã. Õýýë

õàõóóëèàñ áîëæ ýðäýñ áàÿëãèéí õºãæ뺺ñ îëîõ îðëîãûí õóâààðèëàëòàä

õàìãèéí ÿäóó õ¿ì¿¿ñ áàãòäàãã¿é æèøýý öººíã¿é áàéäàã òóõàé

ñóäëàà÷èä áè÷ñýí áèé. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ¿çýãäýõ áîëñîí ººð íýãýí ç¿éë áîë

òºâ áîëîí á¿ñ íóòàã, îðîí íóòãèéí çîðèëòóóäûã òîäîðõîéëîõäîî

õàðèëöàí çºâøèëöºõã¿é áóþó íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ýðõ ìýäëèéã

õÿçãààðàëæ õýò òºâëºð¿¿ëõèéã îðîëäîõ á¿õ ýðõ ìýäëèéã òºâ人

çàõèðóóëàõ ãýñýí áóðóó áîäëîãûí ñºðºã ¿ð äàãàâàð áîëæ áàéíà. Ò¿¿íýýñ

ãàäíà ººð õîîðîíäîî çîõèöîõã¿é îëîí ¿¿ðãèéã íýã áàéãóëëàãàä

õàðèóöóóëàõ íü áàéäëûã óëàì õóðöàòãàõ òàë áàéäàã. Íýã ÿàìàíä ãàçðûí

õýâëèéí áàÿëãèéã óäèðäàã÷, óóë óóðõàéí õºãæëèéã äýìæèã÷, õóâèéí

õýâøëèéí óóðõàéíóóäòàé ò¿íøëýã÷, óóë óóðõàéí êîìïàíèóäààñ áàéãàëü

îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººã çîõèöóóëàã÷ çýðýã ¿¿ðã¿¿äèéã íýãýí çýðýã

ã¿éöýòãýõ ÿâäàë þì.

Êàíàä, Àâñòðàëè çýðýã îðîíä äýýð ºã¿¿ëñýí ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã

àéìàã ñóìäûí õýìæýýíèé ò¿âøèíä õóâààðèëñàí áàéäàã. Àéìàã ñóì,

ä¿¿ðýã ìýòèéí äîîä ò¿âøíèé çàñàã çàõèðãàà íü íººö áàÿëàã, áàéãàëü

îð÷íû ìîíèòîðèíã áîëîí õÿíàëò, á¿ñ íóòãèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ãàçàð

àøèãëàëò, õºãæëèéí òºëºâëºëòèéã èæèë òýíö¿¿, îëîí íèéòèéí

îðîëöîîòîé õèéõ õàðèóöëàãà ºíäºð áàéíà.

Íóòãèéí çàõèðãààíû ñóë äîðîé áàéäàë íü ýðõ ìýäýëã¿é, ýäèéí

çàñãèéí ÷àäàâõè áóé áîëãîí àøèãëàæ ÷àääàãã¿é, ìýðãýøñýí ìýäëýãã¿é,

ñàíàà÷ëàãàã¿é, äýýä ãàçðûí àì, ãàð õàðæ ñóóäãààñ øàëòãààëäàã

àðä÷èëàëã¿é, òîãòâîðã¿é, òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áàéõ íü íóòãèéí

õºãæëèéã ñààòóóëàã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éë ãýäãèéã äýëõèéí îëîí óëñ îðîí

ìýäýæ 1980-ààä îíû ñ¿¿ë÷ýýñ àðä÷èëñàí øèíýòãýëèéã õèéæ ýõýëñýí

áàéíà.

Ýíýõ¿¿ øèíýòãýëèéí õ¿ðýýíä íóòãèéí çàõèðãààíû ýðõèéã ºðãºòãºõ,

çàñàãëàëûí á¿òöèéã ººð÷ëºí èë¿¿ èðãýíèé øèíæòýé áîëãîõ, òºðèéí

óäèðäëàãàä èðãýíèé îðîëöîî, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí îðîëöîîã

íýìýãä¿¿ëýõ, èðãýíèé ýðõèéã õóóëèàð õàìãààëæ ýðõ ç¿éò òºðèéí

òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ çàð÷ìóóäûã àãóóëæ áàéãàà áîëíî.

Îëîí îðîíä òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ õºäºë㺺í ýð÷èìòýé ÿâàãäàæ

áàéãàà íü îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãàà ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò ÷óõàë

¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áîëæ áàéíà. Ýðäýñ áàÿëãèéí õºãæëèéã îðîí íóòãèéí

òºëºâëºëòòýé óÿëäóóëàõ, ò¿¿íýýñ îëñîí îðëîãûã ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí

õîîðîíä øóäàðãà õóâààðèëàõ, íóòãèéí ýðäýñ áàÿëãèéã îëáîðëîõ

çºâøººðºë îëãîõ ýðõèéã ýäýëæ óëñûí äýìæëýãã¿é àìæèëòàíä õ¿ðñýí

ãàçàð öººíã¿é áàéäàã áàéíà. Òýäýíä ó÷èðäàã áýðõøýýë íü õ¿÷èí ÷àäëûí

äóòàãäàë, òºðèéí çàñàã çàõèðãààíû çàìáàðààã¿é ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí çààã

ÿëãààã¿é, á¿õíèéã òºâëºð¿¿ëýõ ãýñýí îðîëäëîãî, àâèëãàë, õ¿íä ñóðòàë

þì áàéíà.

Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàãóóäòàé íÿãò õàìòðàí

àæèëëàäàã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà

Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàãóóä

áà îëîí óëñûí îëîí òàëò ¿éë àæèëëàãààòàé áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí

àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëæ ÷àäâàë õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàòàëãàà, óëñ òºðèéí

áîëîí õýìæýýã¿é ýðõ ìýäëèéí ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíä

èë¿¿ àíõààð÷ èäýâõòýé îðîëöäîã. Äýëõèéí áàíêíû ãðóïï äýýðõè

÷èãëýëýýð ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áàéíà. Ýíý ãðóïïò îðäîã

áàéãóóëëàãóóäûí äîòîð:

- Ñýðãýýí áîñãîëò áà Õºãæëèéí îëîí óëñûí áàíê (IBRD),

- Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöè (IDA),

- Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí êîðïîðàöè (IFC),

- Îëîí òàëò õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàòàëãààíû àãåíòëàã (MIGA) çýðýã

áàéãóóëëàãóóä îðäîã áºãººä ýäãýýðèéí óóë óóðõàéí ñàëáàðò ýçëýõ áàéð

ñóóðü, ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã íü õàðèëöàí àäèëã¿é òóñ òóñäàà ººð ººðèéí

íàðèéí çààã ÿëãààòàé áàéíà. Òóõàéëáàë IBRD áà IDA áàéãóóëëàãóóä

íüóóë óóðõàéí ñàëáàðûí õºãæèëä çîðèóëàí òåõíèêèéí òóñëàìæèéã

Çàñãèéí ãàçàðò ¿ç¿¿ëäýã áºãººä ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëò, áàéãàëü îð÷íû

áîëîí íèéãìèéí õàëàìæèéí ºðãºí õ¿ðýýòýé àðãà õýìæýý ìàêðî ýäèéí

çàñãèéí åðºíõèé óäèðäëàãûã õàðèóöäàã áàéíà. IFC áàéãóóëëàãà íü çýýë

áîëîí õºðºí㺠îðóóëàëòûã õàðèóöäàã áîë MIGA áàéãóóëëàãà íü õóâèéí

õýâøëèéí óóë óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíä áàòàëãàà ãàðãàæ ºãäºã áàéíà.

Äýëõèéí áàíê ººðºº îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðèéí òàéëàíä ãîë÷ëîí

àíõààðäàã áàéíà.

Ýäãýýðýýñ ãàäíà ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðòàé õîëáîîòîé îëîí óëñûí

ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû öººíã¿é áàéãóóëëàãà áàéíà.

• Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà áà õºãæëèéí áàéãóóëëàãà

(OECD)

• ͯÁ-ûí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí êîìèññ

• ͯÁ-ûí áàéãàëü îð÷íû õºòºëáºð (UNEP)

• ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºð

• ͯÁ-ûí Õóäàëäàà õºãæëèéí êîíôåðåíöè (UNCTAD)

• Äýëõèéí Õóäàëäààíû áàéãóóëëàãà (ILO)

• ͯÁ-ûí Ä¿ðâýãñäèéí êîìèññ çýðýã îëîí áàéãóóëëàãà áàéíà.

Ýäãýýð íü äîð á¿ðíýý óóë óóðõàéí ñàëáàð ðóó ÷èãëýñýí ¿éë

àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý, íººöòýé áàéäàã ãýíý. Ýäãýýð áàéãóóëëàãóóä

Çàñãèéí ãàçàðò àëáàí ¸ñíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ õºðºí㺠ìºíãºíèé

õ¿ðýëöýý áàãàòàé ÷ ãýñýí ÷óõàë õóðàë ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëæ ñàéí

äóðûí õàíäèâûã õºãæ¿¿ëýõýä èäýâõòýé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã þì áàéíà.

Õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõàä Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðýã

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí óãòâàð íºõöëèéã õàíãàõ 4 çàð÷èì áàéíà.

1. Õ¿ðýýëýã÷ áàéãàëü îð÷íû òîäîðõîé õýñãèéã óíàãàí òºðõººð íü

õàäãàëàõ

2. Óðãàìàë, àìüòàí ìºõ뺺ñ õàìãààëàãäàõ

3. ͺõºí òºëæèõ áàãòààìæ õàìãààëàãäàõ

4. Õ¿í öýâýð, ýð¿¿ë, àþóëã¿é îð÷èíä àìüäðàõ ýðõýýð õàíãàãäàõ.

Çàñãèéí ãàçàð ýäãýýð çàð÷ìûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé á¿òýö

çîõèîí áàéãóóëàëòààð õàíãàõ ¿¿ðýãòýé. Èéì á¿òöèéí îëîí õýëáýð áàéæ

áîëîõ þì. Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàð, óóë óóðõàéí îëáîðëîõ áîëîâñðóóëàõ

¿éë àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýã á¿õèé àøèãò ìàëòìàëûí õýðýã ýðõëýõ

àãåíòëàã Ìîíãîëä áàéãàà æèøýýòýé. Ãýòýë ýíý Àãåíòëàã õ¿ðýýëýã÷

îð÷íûã õàìãààëàõ òàëààð áîäëîãî òîäîðõîéëîõ õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæîîð

õýð õàíãàãäñàí áý? Åð íü ÿìàð á¿òýö áàéâàë çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä

èë¿¿ äºõºìòýé áàéõ âý? ãýæ èõ ìàðãàæ ÿíç á¿ðèéí çàãâàð ãàðãàæ

õýëýëöäýã. Ýíä èéì õýëýö¿¿ëãèéí ãóðâàí çàãâàðûã àâ÷ ¿çüå.

1. Õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû á¿õ ¿éë àæèëëàãààã õàðèóöñàí ÿàì, òºâ

àãåíòëàã áàéæ áîëîõ. Ìîíãîëä Áàéãàëü îð÷íû ÿàì áàéãàà.

2. Óóë óóðõàéòàé õîëáîîòîé õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ

àñóóäëûã õàðèóöäàã óóë óóðõàéí àãåíòëàãààð çîõèöóóëàõ.

Ìîíãîëä Àøèãò ìàëòìàëûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçàð õýìýýõ

Àãåíòëàã, Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àãåíòëàãò óóë òåõíèêèéí

õÿíàëòûí õýëòýñòýé áàéãàà.

3. ¯¿ðýã õàðèóöëàãûí òîäîðõîé çààã ÿëãààòàé, ýðõëýí ã¿éöýòãýõ

àæëûí íàðèéí õóâààðüòàé áàéâàë ñàëáàð äóíäûí ÷àíàðòàé

õîðîî, àãåíòëàã ÿàì àëèí ÷ áàéñàí áîëîõ þì. Èéì íºõöºëä

çºâõºí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû òºäèéã¿é ýäèéí çàñàã, ýð¿¿ë àõóé,

àþóëã¿é àæèëëàãààíû á¿õ àñóóäàë èæ á¿ðýí øèéäýãäýæ áîëîõ

òàëòàé.

Ýíý ãóðâàí çàãâàðûí àëü àëü íü Ìîíãîëä áàéãàà áîëîâ÷ õ¿ðýýëýã÷

îð÷íûã õàìãààëàõ ñàëáàðûí áîäëîãî îðõèãäñîí ýçýíã¿éäñýí õýâýýð

¿ðãýëæèëæ áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ Çàñãèéí ãàçðûí á¿òöýä ýð÷èì õ¿÷, ýðäýñ

áàÿëãèéí ÿàìòàé áàéæ ò¿¿íäýý ãóðàâäàõü çàãâàðûí ÷èã ¿¿ðãèéã äàâõàð

õàðèóöàõ äýä á¿òýöòýé áàéâàë èë¿¿ ¿ð àøèãòàé áàéõ áîëíî. Èéì

íºõöºëä Çàñãèéí ãàçàð þó õèéâýë çîõèõ âý? Äàâûí ºìíº øèéäâýðëýõ

ãóðâàí ãîë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ õýðýãòýé.

1. Ýõíèé ýýëæèíä ºìíºõ ¿åýñ ºâºëæ èðñýí àãààð, ãîë ìºðºí,

õºðñíèé áîõèðäîëò çýðýã õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû áàéäëûã çºâøººðºõ

äýýä õýìæýýíä îðòîë áóóðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé.

Ýõíèé øàòíû ýíý çîðèëò íü õºðºí㺠ìºíãºíèé áýðõøýýë,

¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èéã áóóðóóëàõã¿éãýýð õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã

ñàéæðóóëàõàä ó÷ðàõ õ¿íäðýë çýðýã áýðõøýýëòýé òóëãàðàõ áîëîâ÷

Çàñãèéí ãàçðûí õàòóó áàéð ñóóðü õýðýãòýé.

2. Ýõíèé øàòíû çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëñíèé äàðàà ò¿¿íèé ¿ð ä¿íã

òºëºâø¿¿ëýõ, åð íü õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ ñòàíäàðòûã

áîëîâñðóóëæ ìºðä¿¿ëýõ õî¸ðäàõü øàòíû àæèëä îðíî. Óóë

óóðõàé ºíäºð õºãæñºí Êàíàä, Àâñòðàëè ìýòèéí îðíóóäàä

õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû õàìãààëàëòûí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã

áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ áàéãààã ìàíàéä íýâòð¿¿ëæ õýðýãæ¿¿ëýõ

õýðýãòýé áàéãàà þì. Õî¸ðäàõü øàòíû ¿éë àæèëëàãàà íü äýýð

õýëñýí 4 çàð÷èì äýýð ¿íäýñëýãäýõ ¸ñòîé. Àëèâàà áîõèðäîëò

¿¿ñõýýñ ñýðãèéëýõ õýì õýìæýýã ñòàíäàðòóóäààð òîãòîîæ ºãºõ íü

ç¿éòýé þì. Àøèãëààä õàÿñàí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýõ, õóó÷èí

õàÿãäëûã äàõèí àøèãëàõ õýëáýðèéã óðàìøóóëàõ ýäèéí çàñãèéí

ìåõàíèçì õýðýãòýé.

3. Õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéã ñèñòåì, ñòàíäàðòûã

õýðýãæ¿¿ëýõýä Çàñãèéí ãàçàð, ¿éëäâýð àæ àõóéí íýãæ¿¿äòýé

õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé. Ãàíöõàí çàõèðàí

òóøààõ àðãààð ýíý àæèë á¿òýõã¿é. Ýêîëîãèéí öýâýð

á¿òýýãäýõ¿¿í, öýâýð îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ òàòâàðûí áîëîí áóñàä

õºíãºëºëò¿¿ä áàéæ áîëíî.

2.ÝÁÖ-ûí óäèðäëàãûí ìåíåæìåíò

Àðä÷èëñàí íèéãìèéí óäèðäëàãûí îíîë íü îëîí óðãàë÷ ¿çëèéí

áóþó êîíâåðãåíöèéí îíîë äýýð òóëãóóðàëæ áàéíà. Óäèðäëàãûí øèéäâýð

ãàðãàã÷ íü Õààí, Åðºíõèéëºã÷, Ýçýí çàõèðàã÷, Íàìûí äàðãà, Çàñàã äàðãà

ãàíöààð áàéõàà áîëüæ Ïàðëàìåíò, Èðãýäèéí õóðàë, õàìò îëîí, îëîí

íèéò, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, îðîëöîã÷èä çýðýã õàìòûí õýëáýðýýð

øèéäâýð ãàðãàõàä îðîëöîæ õýëýëöäýã, çºâøèëöäºã õýëáýðò øèëæèæ

áàéíà.

Òºðèéí ¿¿ðýã øèíý÷ëýãäýæ áàéíà. Ǻâõºí èðãýä, íèéãýì, òºðºº

õàìãààëäàã áàéñíàà òºð èðãýäýý íèéãìýý õàðèëöàí õàìãààëäàã áîëæ

áàéíà. Õ¿íèé ýðõýä òºð õàëäàõàà õÿçãààðàëæ õàìãààëàõ íü òºðèéí

¿íäñýí ¿¿ðýã áîëæ áàéíà. Ïðîëåòàðèéí äèêòàòóðûí íèéãýì õ¿íëýã

èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãìýýð ñîëèãäîæ áàéíà. Ìîíãîë îðîíä õ¿ì¿¿íëýã

èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãìèéã öîãöëóóëàõ ¿éë ÿâö íýãýíò ýõýëñýí áàéíà.

Ýíý çîðèëãîî ¯íäñýí õóóëèàðàà òóíõàãëàñàí áàéíà. Àëü ÷ ñàëáàðûí

óäèðäëàãàä ýíý ë çàð÷èìä òóëãóóðëàí õºãæèõ ó÷èðòàé.

Óäèðäëàãûí àðä÷èëñàí çàð÷èì íü òºðèéí àðä÷èëàë áóþó óëñ

òºðèéí àðä÷èëàë íü ýäèéí çàñãèéí àðä÷èëàëòàé àðãà áèëãèéí íýãäýëòýé

áàéõ ¸ñòîé. Íèéãìèéí õàðèëöààíä îðîëöîã÷äûí àøèã ñîíèðõëûã àäèë

òýãø ¿íýëæ õ¿íäýòãýõ çàð÷ìààð óäèðäëàãûí èæèë ò¿âøíèé õýâòýý

õàðèëöààã ýðõýìëýõ øààðäëàãàòàé.

Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí óäèðäëàãûí ãîë öºì íü ãåîëîãè

õàéãóóëûí àíãè, óóë óóðõàéí îëáîðëîõ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð, ìåòàëë

ýäëýëèéí ¿éëäâýð, ýäãýýð ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýã÷èä

áàéíà. Ýíý ñàëáàðûí ãîë îíöëîã íü õýðýãöýýòýé, õ¿ññýí ãàçàð îð÷èíä

áàéæ ºãäºãã¿é. ªºðèéíõºº ¿¿ñýæ õóðèìòëàãäñàí ãàçðàà îðøèí áàéäàã.

Õ¿ñýæ õ¿ëýýñýí õýìæýý ÷àíàðûã àãóóëäàãã¿é. ªºðèéíõºº òºðºëõ ÷àíàð

õóðèìòëàãäñàí õýìæýýãýýðýý áàéäàã.

Õ¿íèé ÷àäàâõèä çîõèöîæ íºõö뺺 ººð÷èëäºãã¿é, ººðèéíõºº

íºõöºë á¿òýö òîãòîëöîîíä õ¿íèé óõààíûã õºãæ¿¿ëõèéã òóëãàäàã.

“×àäâàë àâ, ýñ ÷àäâàë îðõè, á¿¿ çýðýìäýãëý àþóëòàé” ãýæ õýëäýã

áàéãàëèéí õàòóó õóóëüòàé. Áàéãàëèéí ýíý õàòóó õóóëèéã äàãàõ, äàâàõàä

óóë óóðõàéí óäèðäëàãûí îíöëîã áàéãàà þì. Íýã çàãâàðààð óäèðäàõ

áîëîìæã¿é. Îðä ãàçàð áîëãîí óóë-ãåîëîãèéí ººð ººð òîãòîöòîé,

ÿëãààòàé òåõíîëîãè, ÿëãààòàé ìýðãýæèëòýí øààðäàíà. Ìåíåæìåíò íü

ººð. Çàðöóóëàõ õºðºí㺠õàðèëöàí àäèëã¿é, ºãººæ íü áàñ ººð. Óäèðäàõ

àðãà íü ººð áàéõààñ àðãàã¿é. Ãýõäýý àìüäðàëûí ìº÷ëºãèéí øàò àõèõ

òóòàì òåõíîëîãèéã èæèëñ¿¿ëýõ, õóâèëàõ áîëîìæ íýìýãäýæ óäèðäàõàä

àðàé õÿëáàð áîëíî.

Áàéãàëèéí òààã¿é íºõöëèéã ñàéæðóóëíà ãýæ áàðàã áàéõã¿é.

Ãàãöõ¿¿ òýð òààã¿é íºõöëèéí ¿éëäâýðëýëä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººã

áóóðóóëàõ áîëîìæèéã õàéæ îëîõ õýðýãòýé. Èõ óñòàé îðäûí óñûã

ø¿¿ð¿¿ëæ õóóðàéøóóëàõ, ìåòàí èõòýé í¿¿ðñíèé äàâõàðãûã

ìåòàíã¿éæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã óðüä÷èëàí àâàõ, èõ ã¿íèé õàëóóíûã

õ¿éòýí àãààðààð ñýð¿¿ö¿¿ëýõ ãýõ÷ëýí èõ àæèë áèé. Àäàðìààòàé

áîëãîíû àðãûã îëîõ ñóäàëãàà øèíæèëãýý, òóðøèëò çîõèîí á¿òýýõýä èõ

çàðäàë, èõ õóãàöàà õýðýãòýé. Íýãýíò çýñèéã õ¿í á¿òýýæ ñóðààã¿éãýýñ

õîéø áàéãàëèéí á¿òýýñýí òýð áàéäëààð íü á¿òñýí îð÷íîîñ íü ÿàæ

èéãýýä ñàëãàæ àâàõ ë õýðýãòýé. Íýãýíò öààíà íü õýðýãëýý áàéãàà íü ¿íýí.

Èíãýõäýý ýêîëîãèéí òýíöâýðèéí õàòóó õóóëèéã ¸ñ÷ëîí äàãàõ ¸ñòîé.

Îëîí ñàÿ æèëèéí ìèãðàöèéí ¿éë ÿâöûí ä¿íä õóðàëäñàí áàÿëãèéã

õàÿãäàëã¿é èæ á¿ðýí, á¿ðýí ã¿éöýä àâ÷ àøèãëàõ õýðýãòýé. Ýíý áîë

ýðäñèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿íäñýí çàð÷èì.

Õ¿íèé ìýäëýãèéí ò¿âøíýýñ õàëüæ íàðèéí á¿òýö òîãòîö, àãóóëãàòàé

îðäûã àøèãëàõ ãýæ çýðýìäýãëýõ õýðýãã¿é. Îðäûã òåõíîëîãèä çàõèðóóëæ

áîëîõã¿é. Õàðèí òåõíîëîãèéã îðäûí îíöëîãò òîõèðóóëæ øèíý÷ëýõ,

øèíýýð áîëîâñðóóëàõ õýðýãòýé.

Óóë óóðõàéí òåõíîëîãèéí áîëîí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû ìåíåæìåíò íü

ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäàëòàé õîñëóóëæ

ä¿ãíýõ çàð÷èìä òóëãóóðëàõ ¸ñòîé. Èíãýõäýý ýõëýýä ýêîëîãèéí àþóëã¿é

áàéäàëä ¿íýëãýý ºãñíèé äàðàà èéì íºõöºëä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã ÿìàð

ò¿âøèíä áàéõûã ¿íýëæ óã îðäûã ýçýìøèõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàõ íü

ºíººãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí øààðäëàãà. Ýíý á¿õíèéã çºâ

øèéäâýðëýõ íü ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí óäèðäëàãûí óð ÷àäâàðààñ

õàìààðíà. Óóë óóðõàéí ìåíåæìåíòèéí áàñ íýã îíöëîã íü óóðõàé÷èí

õ¿íèé àæëûí áàéð íü öàã õóãàöààíû ìº÷ á¿ðò îðîí çàé íü ººð÷ëºãäºæ

àëõàì á¿ðò øèíý íºõöºëòýé òóëãàð÷ òýð áîëãîíä çîõèöóóëæ õýðõýõ

òóõàé øèéäâýð ãàðãàõ íü óóë óóðõàéí òåõíîëîã ìåíåæåð õ¿íèé áàéíãûí

¿¿ðýã áàéäàã. Èõ ìýäëýã, òóðøëàãà, ÷àäâàð øààðääàã àæèë ýíý ìºí. Óóë

óóðõàéí ¿éëäâýðëýëèéí äýýðõ îíöëîãóóäààñ ¿¿äýí óäèðäëàãûí

ìåíåæìåíòèéí àëòàí ä¿ðýì áîë ýðñäëèéã óðüä÷èëæ òºñººëºõ, ò¿¿íèéã

àëü áîëîõ òîéð÷ ãàðàõ, íàéäâàðòàé àæèëëàãààã áàòàëãààæóóëàõ, îíöãîé

íºõöºëä øèéäâýðèéã øóóðõàé ãàðãàõ, ìýäýýëýëòýé áàéõ ÿâäàë þì.

Ýðäýñ áàÿëãèéí óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ îðîëöîîã

àëü áîëîõ ºðãºí áàéëãàõûã îð÷èí ¿åèéí àðä÷èëñàí óäèðäëàãûí

ìåíåæìåíò øààðääàã. Ýíýõ¿¿ îðîëöîî íü èõýâ÷ëýí ¿ð ä¿íã õóâààõ

õ¿ðýýíä ÿâàãääàã. ßìàð èõ õ¿÷ ç¿òãýë, àðãà óõààí, áèå ñýòãýëèéí õ¿÷ýýð

õóâààõ þìòàé áîëñíûã òýð á¿ð àíçààðäàãã¿é òàë áèé. Áàéãàëèéí

õóâüñàìòãàé àðàíøèíòàé óëààí í¿¿ðýýðýý ó÷èð÷ áàéäàã óóðõàé÷èä,

òåõíîëîãè, ìåíåæåð¿¿äèéí óäèðäëàãûí óõààí øèéäâýðëýõ à÷

õîëáîãäîëòîé áàéäàã ó÷èð òýäýíä ¿ð ä¿íãèéí èõýíõ íîãäîæ áàéõ

ó÷èðòàé þì. Ýíý áîë øóäàðãà ¸ñîíä èë¿¿ íèéöíý. Ýðäýñ áàÿëãèéí

ñàëáàðûí óäèðäëàãûí îáúåêò áîëîõ òàëààñ àâ÷ ¿çýõýä èéìýðõ¿¿

îíöëîãóóäûã õýëæ áîëíî.

Îäîî ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûã óäèðäëàãûí ñóáúåêò áîëîõ òàëààñ íü

àâ÷ ¿çüå. ¯¿íèé òóëä óäèðäëàãûí åðºíõèé çîðèëãûã ò¿¿íèéã

á¿ðä¿¿ëýã÷ õàðèëöàí óÿëäàà á¿õèé äîîä øàòíû ñàëáàð çîðèëãóóäûí

õàìò íýãýí á¿õýë ñèñòåì áîëãîí ¿ë äàâòàãäàõ, ¿ë äàâõàðäàõ øèíæ

á¿õèé “Çîðèëãûí õýëõýý” õýëáýðýýð èëýðõèéëæ áîëíî. Ýë çàð÷èì íü

ºì÷èéí õàðúÿàëëààñ ¿ë øàëòãààëàí ÿìàð ÷ íºõöºëä óäèðäëàãûí ñóáúåêò

áàéäàã ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí áàñ íýã îíöëîãòîé õîëáîîòîé. Ýíý

îíöëîã áîë Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèàð “... ãàçðûí õýâëèé, ò¿¿íèé

áàÿëàã, îé, óëñûí íººö, àí àìüòàí, òºðèéí ºì÷ ìºí” ãýæ òîäîðõîéëñîí

ÿâäàë þì. ¯¿íýýñ ¿¿äýí òóñ ñàëáàðûí åðºíõèé çîðèëãî íü òºðèéí

áîäëîãîîð òîäîðõîéëîãäîæ çàõ çýýëèéí ýðýëò, àðä ò¿ìíèé àæ áàéäàë

àìüäðàëûí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ ýðýëòèéí õýìæýýíä õ¿ðãýõ

øààðäëàãààð òîäîðõîéëîãäîõ ¸ñòîé.

Åðºíõèé çîðèëãîä ¿éëäâýðëýëèéí (ýðýëò íèéë¿¿ëýëò), ýäèéí

çàñãèéí, íèéãìèéí, ýêîëîãèéí øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí ¿íäñýí

çîðèëãûã òóñãàãäàõ ¸ñòîé áºãººä ýäãýýð çîðèëãîä õ¿ðýõ óäèðäëàãûí ¿éë

àæèëëàãààíû ìåíåæìåíòèéí ýöñèéí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëîõ øèíæ

÷àíàðòàé áàéíà. Äýýä ò¿âøíèé åðºíõèé çîðèëãî íü: “Øèíæëýõ óõààí

òåõíîëîãèéí äýâøèë áîëîí á¿õ òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýäèéí

çàñãèéí ¿ð àøèã ýêîëîãèéí òýíöâýðèéã äýýä çýðãýýð õîñëóóëàõ ¿íäñýí

äýýð ñàëáàðûí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íèéãìèéí áîëîí çàõ çýýëèéí õýðýãöýýã

õàíãàõàä” ÷èãëýãäýíý. Õî¸ðäóãààð ãîë çîðèëãî íü: Ýêîëîãè, òîãòâîðòîé

õºãæëèéí çàð÷ìûã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí “Áàéãàëèéí áàÿëãèéã èæ á¿ðýí,

á¿ðýí ã¿éöýä àøèãëàõ, õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû áîõèðäëîîñ õàìãààëàõ

ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã õýðýãæ¿¿ëýõ”-ä ÷èãëýãäñýí çîðèëãî þì.

Àøèãò ìàëòìàëûã õàÿãäàë áîõèðäîëò áàãàòàé îëáîðëîí áîëîâñðóóëæ

öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, óñ áîëîí áóñàä ìàòåðèàëûã õàìãèéí áàãààð

çàðöóóëàõ çîðèëòûã ýíä àãóóëíà. Àøèãò ìàëòìàëûí àìüäðàëûí

ìº÷ëºãèéã óðòàñãàõ îëîí äàõèí äàâòàí áîëîâñðóóëæ àøèãëàõ çàð÷èì

ýíä àãóóëàãäàíà. Àãààð, ãàçàð, õºðñ, óðãàìàë, óñ, àìüòàí çýðýã øèì

ìàíäëûã õàìãààëæ àøèãëàõ ¿éë àæèëëàãàà ýíä àãóóëàãäàíà.

Ãóðàâäóãààð çîðèëãî íü: Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàæ àðä ò¿ìíèé

àìüæèðãààíû ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëõèéí òóëä “ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã

ò¿¿íèé ºñºëòèéã õàíãàõ, á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ” ÿâäàë þì.

ĺðºâä¿ãýýð çîðèëãî íü: Øèíæëýõ óõààí-òåõíîëîãèéí ÷èãëýëòýé

“ñàëáàðûí á¿õ òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí

òðàíñôîðìàö, èííîâàöûã íýâòð¿¿ëæ ñàëáàðûí áîëîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé

ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã ÿìàãò äýýä ò¿âøèíä áàéëãàõ”-ä ÷èãëýãäýõ þì.

Òàâäóãààð çîðèëãî íü: Õ¿í òºâòýé íèéãìèéí õºãæèëä ÷èãëýãäñýí

“õ¿íèé íººöèéã õºãæ¿¿ëýõ îëîí òàëò àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëæ õ¿íèé

ìýäëýã, äàäëàãà, ÷àäàâõèéã äýëõèéí äýýã¿¿ð ò¿âøèíä õ¿ðãýõ”-ä îðøèõ

áîëíî. Çóðãààäóãààð çîðèëãî íü: “Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí óäèðäëàãûí

áîëîí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã

òîãòâîðòîé õºãæëèéí øààðäëàãûí õýìæýýíä õ¿ðãýõ”-ä ÷èãëýãäñýí

áàéõàä îðøèíî.

ªì÷èéí îëîí õýëáýð çýðýãöýí îðøèæ ºì÷èéí õàðúÿàëëààñ ¿ë

øàëòãààëàí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ¿éë àæèëëàãààãàà áèå äààí ÿâóóëæ

ººðèé㺺 ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, çàðäëàà ººðºº íºõºæ, õóóëèéí äàãóó òàòâàðàà

òºëæ, ¿éëäâýðèéíõýý òåõíèê òåõíîëîãèéã ººðºº øèíý÷èëæ, õ¿íèéõýý

íººöèéã ººðºº õºãæ¿¿ëæ áàéãàà çàõ çýýëèéí íºõöºëä òºðººñ

øàëòãààëàõ õàìààðàë íýí áàãà áàéíà. Õýäèé òèéì áîëîâ÷ ýðäýñ

áàÿëãèéí íººöèéí íºõºí ¿éëäâýðëýëèéã õàíãàõ, ãàäààäûí õºðºíãº

îðóóëàëòûã äýìæèõ, òýäýíòýé òîãòâîðòîé áàéäëûí ãýðýý áàéãóóëàõ,

àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí áîëîí àøèãëàëòûí ëèöåíç îëãîõ çýðýã

àñóóäëûã çîõèöóóëàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã. Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûã

õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëæ ò¿¿íèé õýðýãæèëòèéã çîõèîí

áàéãóóëàõ õÿíàëò òàâèõ íü òºðèéí ¿¿ðýã. Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí

òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ Ìîíãîë Óëñûí áàéãàëèéí íººöèéã

èðýýä¿é ¿åèéíõýý õýðýãöýýã õàíãàõààð áîäîæ ºíººãèéí õºãæëèéã

çîõèöóóëàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã.

Õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéã õàíãàõ áîäëîãûã áîëîâñðóóëæ

õýðýãæ¿¿ëýõ, õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ áàòàëãàà äàðõëàëûã áóé

áîëãîõ áîäëîãî íü òºðèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä áàéõ ¸ñòîé.

Òºðèéí ýäãýýð áîëîí áóñàä îëîí ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûã

óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ òºðèéí íýãäñýí á¿òýö õýðýãòýé. Óäèðäëàãûí

îëîí ñàëáàðò òàðæ öàëãàðäñàí á¿òýö íü (Ãåîëîãè óóë óóðõàé, ìåòàëëûí

ñàëáàð-¯éëäâýð õóäàëäààíû ÿàìàíä, Ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð-Äýä

á¿òöèéí ÿàìàíä, Íåôòü, õèéí ñàëáàð-Åðºíõèé ñàéäàä, Áàðèëãûí

ìàòåðèàëûí ñàëáàð-äýä á¿òöèéí ÿàìàíä õàðúÿàëàãäàæ áàéãàà íü)

Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàãò òýðã¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé ýðäýñ áàÿëãèéí

öîãöîëáîðûí áîäëîãûã íýãòãýí çàíãèäàãäàæ ÷àäàõã¿é õ¿íèé íººöèéí

õºãæëèéí áîäëîãî ¿íýí õýðýãòýý àëäàãäñàí, ýðäñèéí íººöèéí íºõºí

¿éëäâýðëýëèéí áîäëîãî îðõèãäîæ áàéãàà íü äààìæèðâàë ¿íäýñíèé

àþóëã¿é áàéäàëä õîõèðîë ó÷èð÷ áîëçîøã¿é þì.

Èéì ó÷ðààñ ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷, óóë óóðõàé ìåòàëëûí áîëîí íåôòü

õèé, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ñàëáàðûã íýãòãýí Çàñãèéí ãàçðûí íýã á¿òýö

áîëãîí Ýð÷èì õ¿÷, ýðäýñ áàÿëãèéí ÿàì áîëãîí çîõèîí áàéãóóëàõ íü XXI

çóóíû ýõíèé 50 æèëèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí óäèðäëàãûí îíîâ÷òîé

øèéäâýð áàéõ áîëíî.