Лекц-14

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë

Àæèëã¿éäëèéã òîäîðõîéëîõ íü, Àæèëã¿éäýëòýéõîëáîîòîé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Àæèëã¿éäëèéí õýëáýð¿¿ä

Á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèí áà Ïîòåíöèàëü¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí

Àæèëã¿éäëèéí çàðäàë, Àæèëã¿éäýë, Èíôëÿöèéíõàìààðàë

Ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä ¿éëäâýðëýëèéíõàìãèéí ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë íü õºäºëìºð.

Õºäºëìºðèéí íººöèéí àðèëæàà ÿâàãäàæáàéãàà ãàçðûã õºäºëìºðèéí çàõ çýýë ãýíý.

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí 2 îíîë áàéäàã.

1. Ñîíãîäîã îíîë

2. Êåéíñèéí îíîë

Õºäºëìºð áîë àðèëæààíû îáúåêò.

Ýíý îáúåêò íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýëýýð

äàìæèí õýðýãæäýã.

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð ï¿¿ñ¿¿ä

ýðýëòèéã ¿¿ñãýæ, íèéë¿¿ëýëòèéã ºðõ

ãýð¿¿ä õèéíý.

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë íü òºãñ áà òºãñ áóñ

ºðñºë人íò áàéõààñàà õàìààðàí íºëººëºõ

õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä íü õàðèëöàí àäèëã¿é.

Åðºíõèé人 äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñ íü

õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä íºëººëдөг. ¯¿íä:

◦ Òºð

◦ ¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí áàéãóóëëàãà

◦ Õ¿í àì ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëñ

Ýíý ãîëäóó çîõèöóóëàëòûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.

Òóõàéëáàë:

1. Õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýã òîãòîîõ

2. Àæèëëàõ îð÷èí íºõöºëä øààðäëàãà òàâèõ

3. Ãàäíààñ àæèëëàõ õ¿÷ îðóóëàõ áîëîí ãàðãàõ ã.ì

Àæèë÷äûí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ çîðèëãîîð

ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð áàéãóóëàãäñàí òýäíèé

ýðõ àøèã, äóó õîîëîéã äàðãà, óäèðäëàãàä õ¿ðãýõ

÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã.

Õ¿í àìûí òºðºëò

Íàñ áàðàëò

Øèëæèõ õºäºë㺺í

Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä õàìðàãäàëò ã.ì

ç¿éëñ íºëººëºíº.

Àæèëã¿é÷¿¿ä

Àæèë èäýâõòýé ýðæ, õàéæ áàéãàà

õ¿ì¿¿ñ

Îëîí óëñûí àðãà÷ëàëûí äàãóó ÝÇ-èéí èäýâõòýé

õ¿í àì ãýäýã íü:

◦ Òóõàéí óëñûí íèéò àæèëëàãñàä áîëîí

àæèëã¿é÷¿¿äèéí íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

ÝÇ-èéí èäýâõòýé õ¿í àìûã íºãºº òàëààð òóñ

óëñûí àæèëëàõ õ¿÷ ãýäýã.

Òóõàéí óëñûí õóóëèíä çààñíû äàãóó:

◦ Õºäºëìºðëºõ íàñíû, Õºäºëìºð ýðõëýõ

÷àäâàðòàé

◦ Öàëèí õºëñòýé àæèë áîëîí õóâèàðàà õºäºëìºð

ýðõýëäýãã¿é

◦ Òóõàéí ¿åä àæèëëàõàä áýëýí, Öàëèí õºëñòýé

àæèë ýðæ õàéæ áàéãàà

◦ Õºäºëìºðèéí áèðæýä á¿ðòã¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéã

àæèëã¿é÷¿¿ä ãýíý.

Ìîíãîë óëñûí õºäºëìºðèéí õóóëèéí äàãóó:

◦ 16-60 íàñíû ýðýãòýé÷¿¿äèéã

◦ 16-55 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í

àìä îðóóëàíà.

Õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò:

◦ Õºäºëìºð ýðõëýõ á¿ðýí ÷àäâàðòàé áîëîí

õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà òîäîðõîé õóãàöààãààð àëäñàí

áîëîâ÷ õºäºëìºð ýðõëýõ áîëîìæòîé õ¿ì¿¿ñèéã

õàìðóóëàíà.

Õºäºëìºðèéí áèðæèä á¿ðòã¿¿ëñýí

õóãàöààíäàà õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí

àëáàíààñ òóõàéí èðãýíèé:

◦ ìýðãýæèë, áîëîâñðîë, àæëûí óð ÷àäâàð

Óðüä íü àæèëëàæ áàéñàí àæëûí íºõöºëèéã

áóóðóóëàõã¿éãýýð ñàíàë áîëãîñîí öàëèí

õºëñòýé àæèë áóþó õóâèàðàà õºäºëìºð

ýðõëýõýä áýëýí áàéãàà, ìºí õºäºëìºð

ýðõëýëòèéã èäýâõòýé áîäëîãîä õàìðàãäààä

3 ñàð áîëîîã¿é õ¿ì¿¿ñèéã àæèëëàõàä áýëýí

áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ãýíý.

Õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí àëáàíä

á¿ðòã¿¿ëñýí ºäðººñ õîéø 3 ñàðûí äîòîð

íýãýýñ äîîøã¿é óäàà õºäºëìºð

çîõèöóóëàëòûí àëáàíä àæèë èäýâõòýé õàéæ

áàéãààãàà èðæ ìýäýãäýæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã

àæèë èäýâõòýé ýðæ õàéæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ãýæ

¿çíý.

ÀÀÍÁ-ûí îðîí òîîíû ¿íäñýí àæèëòàí

Õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷

Àæèë õàìòðàí ã¿éöýòãýã÷èä

Öàëèí õºëñòýéãýýð ºðõèéí àæ àõóé ýðõýëäýã

õ¿ì¿¿ñèéã àæèëëàãñàä áóþó òóñ óëñûí àæèë

ýðõýëäýã õ¿í àì ãýíý[1].

1 ‘àæèëг¿é÷¿¿äèéí ìýäýýëýë òîîöîõ àðãà÷ëàë’ Ìîíгîë óëñûí ¯ÑÒÃàçàð

Ýäèéí çàñãèéí èäýâõèòýé áóñ õ¿í àìä:

◦ Òóõàéí óëñûí 16 õ¿ðòëýõ íàñíû õ¿¿õä¿¿ä

◦ 55 äýýø íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä

◦ 60-ñ äýýø íàñíû ýðýãòýé÷¿¿ä áóþó òýòãýâýðèéí

íàñíûõàí

◦ Õºäºëìºðèéí íàñíû õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé áîëîâ÷

õºäºëìºð ýðõëýõ ñîíèðõîëã¿é áóþó àæèë èäýâõòýé

ýðæ õàéõàà áîëèãñîä çýðãèéã îðóóëàíà.

•Õº

äºë

ìºðë

ºõ ñ

îõè

ðõîë

ã¿é

áîë

îãñ

îä

•Õº

äºë

ìºðè

éí í

àñíààñ õ

àñàãä

àãñ

àä

•Õº

äºë

ìºðè

éí ÷

àä

âàðàà á

¿ðýí à

ëä

àãñ

àä

àæèëëàãñàä

ÝÇÈÁÕÀ

Àæèëã¿é÷¿¿ä

Øóóä

àæ

èë

ä î

ðîãñ

îä

Ìîíãîë óëñàä õºäºëìºðèéí íººöèéã õýðõýí

òîîöäîã áîëîõûã àâ÷ ¿çüå.

1. Àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí

2. Àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîîíû ò¿âøèí

3. Àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèí

ÀÒ íü òóõàéí ÝÇ-èéí

◦ àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé,

◦ àæèëëàõ ÷àäâàðòàé õ¿í àìûí õýäýí õóâü íü àæëûí

áàéðààð õàíãàãäàæ ÷àäààã¿é áàéíà âý? ãýäãèéã

õàðóóëäàã.

ÀÒ-íã àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîîã àæèëëàõ õ¿÷íèé

òîîíä õàðüöóóëæ õóâèàð èëýðõèéëæ òîîöíî.

Ur= *100%

Ur-unemployment rate áóþó àæèëã¿éäëèéí õóâü

Àæèëã¿é÷¿¿ä

Àæèëëàõ õ¿÷

Òóõàéí ÝÇ-èéí õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûíõýäýí õóâü íü àæèëëàõ õ¿÷íèé á¿ðýëäýõ¿¿íäáàãòàæ áàéíà âý? ãýäãèéã õàðóóëàíà.

ª.Õ õºäºëìºðèéí íàñíû íèéò õ¿í àìûí õýäýíõóâü íü àæèë ýðõýëæ, àæèë ýðõëýõ ñîíèðõîëòîéáàéãààã õàðóóëàíà.

Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõäîî àæèëëàõ õ¿÷íèéòîîã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìä õàðüöóóëæòîîöíî.

LFPR= *100%

LFPR-labor force participation rate áóþó àæèëëàõ

õ¿÷íèé îðîëöîî

Æèø 70% õóâü ãàðâàë ýíý íü àæèë÷èä áîëîí

àæèëã¿é÷¿¿äèéí íèéò õóâèéã õàðóóëàíà.

Àæèëëàõ õ¿÷Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì

Ýíý íü òóõàéí ÝÇ-èéí õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í

àìûí õýäýí õóâü íü àæèë ýðõëýæ áàéíà âý?

ãýäãèéã õàðóóëàíà.

Àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèíã òîîöîõäîî

àæèëëàãñàäûí òîîã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í

àìûí òîîíä õàðüöóóëæ òîîöíî.

Er= *100%

Er-employment rate áóþó àæèë ýðõëýëòèéí

ò¿âøèí

àæèëëàãñàäÕºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì

Àæèëã¿éäëèéí ¿¿ñ÷ áèé áîëñîí øàëòãààíààñ íüõàìààðóóëàí 4 õýëáýðò àíãèëäàã.

1. Øèëæèëòèéí àæèëã¿éäýë

2. Óëèðëûí àæèëã¿éäýë

3. Á¿òöèéí àæèëã¿éäýë

4. ̺÷ëºãèéí àæèëã¿éäýë

ÁÀÝÒ ãýæ ìº÷ëºãèéí àæèëã¿éäýë áàéõã¿é

áîëîõûã õýëíý. ª.Õ àæèëã¿éäëèéí

◦ Ç¿é ¸ñíû àæèëã¿éäýë

◦ Ç¿é ¸ñíû áóñ àæèëã¿éäýë ãýæ àíãèëäàã.

ÎÓ-ûí ò¿âøèíä àæèëëàõ õ¿÷íèé 5% íü àæëûí

áàéðààð õàíãàãäààã¿é áàéõàä õýâèéí ãýæ ¿çäýã.

ÝÇ-èéí íººö¿¿äèéí á¿ðýí àøèãëàëòòàé ¿åèéí

¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã ïîòåíöèàëü

¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý ãýäýã.

ª.Õ: ÝÇ ººðèéí íººöºº á¿ðýí àøèãëààä

¿éëäâýðëýõ á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé

õýìæýýã ïîòåíöèàëü ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý áà

ïîòåíöèàëü ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí ãýäýã.

Y-èéí õ¿÷èí ç¿éëèéã õ¿íèé õºäºëìºðèéí

îðîëöîîòîéãîîð àøèãëàãääàã òóë, íººöèéí

á¿ðýí àøèãëàëòûã á¿ðýí àæèë ýðõëýëò ãýäãýýð

òºëººë¿¿ëæ àâäàã.

Èéìýýñ á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéí ¿åèéí Y-èéí

õýìæýýã áîëîìæèò Y-èéí õýìæýý áóþó

ïîòåíöèàëü Y-èéí ò¿âøèí ãýæ ¿çäýã. (Y-

¯éëäâýðëýëèéí)

Íèéãìèéí çàðäàë (íèéãìèéí ñîöèàëü õ¿ðýýíä

ó÷ðóóëæ áóé õîð íºëººã íèéãìèéí çàðäàë ãýñýí

îéëãîëòîîð èëýðõèéëýíý)

Ýäèéí çàñãèéí çàðäàë (U-èéí ÝÇ-èéí çàðäëûã

òóõàéí àæèëã¿é õ¿í àæëûí áàéðààð õàíãàãäñàí

áîë ÿìàð õýìæýýíèé îðëîãî îëæ íèéãýìä ÿìàð

õýìæýýíèé áàÿëàã á¿òýýæ, óëñ îðíû õºãæèëä

ÿìàð õóâü íýìýð îðóóëàõ áàéñàí áý? ãýäãýýð

òîäîðõîéëäîã)

¯¿íèéã Àðòóð Îóêåíèé õóóëèàð èëýðõèéëäýã.

À.Îóêåí U-èéí ò¿âøèí áà áîäèò Y-èéí ºñºëòèéí

õîîðîíäîõ õàìààðëûã àíõ ÀÍÓ-ûí ºãºãäºë äýýð

¿íäýñëýí çàãâàð÷èëñàí.

Ò¿¿íèéã Îóêåíèé õóóë ãýõ áºãººä àæèëã¿éäýë,

áîäèò ¿éëäâýðëýë õîîðîíäîî óðâóó

õàìààðàëòàé ãýñýí çàãâàð áîëîâñðóóëñàí.

ª.Õ áîäèò U-èéí ò¿âøèí íü õýâèéí ò¿âøíýýñ1%-ð äàâàõàä áîäèò Y-èéí ºñºëò òîäîðõîé αõóâèàð áóóðíà ãýæ ¿çñýí.

Ýíä áîäèò Y-èéí ºñºëòèéã ºìíºõ ¿åòýé áóñïîòåíöèàëü Y-èéí ò¿âøèíòýé õàðüöóóëæòîîöñîí áîëîõûã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Îóêåí ìº÷ëºãèéí U áà áîäèò Y-èéí õîîðîíäîõõàìààðëûã äàðààõ òîìú¸îãîîð èëýðõèéëñýí.

À.Îóêåí: ÀÍÓ-ûí ýäèéí Çàñãèéí õóâüä αêîýôôèöèåíòèéã 2.5 ãýæ òîîöñîí.

Ôèëèïèñ 1958 îíä ýíý õàìààðëûã Àíãëè óëñûí

97 æèëèéí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí ñóäëàæ äýýðõ

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîãèíî õóãàöààíä ñºðºã

õàìààðàëòàé áîëîõûã òîãòîîñîí áàéíà.

Ò¿¿íèéãýý Ôèëèïñèéí ìóðóéãààð õàðóóëäàã.

π

U

A

B

PC

πA

πB

UA UB

Àæèëã¿éäýë îðëîãî ýðýëò èíôëÿöèéí

ò¿âøèí

Ôèëèïïñèéí òîãòîîñîí àæèëã¿éäýë èíôëÿôèéí

ñºðºã õàìààðàë 1970 îí õ¿ðòýë õ¿÷èíòýé

áàéñàí.

Õàðèí 1970 îíîîñ àæèëã¿éäýë, èíôëÿöè õî¸ð

çýðýã өññөí.

ÝÇÎ-ä àæèëã¿éäýë, èíôëÿöè çýðýã ºñºõ

¿çýãäëèéã ÑÒÀÃÔËßÖÈ ãýæ íýðýëñýí.

Ñòàãôëÿöèéí ¿çýãäëèéã íýã òàëààñ 1973 îíû

äýëõèéí íåôòèéí õÿìðàëòàé õîëáîæ ¿çäýã.

Íåôòèéí ¿íý ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàë

¿éëäâýðëýë, íèéë¿¿ëýëò àæèëã¿éäýë

¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí

Ôèëèïïñèéí îíîëûí ºðãºòãºë¿¿ä íü

àæèëã¿éäýë, èíôëÿöèéí õîîðîíäîõ õàìààðëûã

èë¿¿ ºíäºð ò¿âøèíä íàðèéâ÷ëàí ñóäàëñàí

áàéäàã.