M.TP271 Õýìæëèéí òóõàé, õýìæèë ç¿éí ¿íäñýí îéëãîëò ËÅÊÖ 1

ÕÝÌÆÈË, ÕÝÌÆËÈÉÍ ÒªÐªË

Òóñãàé òåõíèêèéí õýðýãñýëèéí òóñëàìæòàé, òóðøèëòûí çàìààð ôèçèê õýìæèãäýõүүíèé

óòãûã îëîõ үéëäëèéã õýìæèë ãýíý.

Èõýíõ òîõèîëäîëä õýìæèëèéí ¿éëäë¿¿äèéí үåä õýìæèãäýæ áàéãàà óòãûã óã ôèçèê

õýìæèãäýõүүíèé íýãæ ýñâýë õýìæèëòèéí íýãæòýé õàðüöóóëñàí õýìæèãäýõүүíèé òîîí óòãûã

ãàðãàíà.

Õýìæèëèéí äүíã äàðààõ õýëáýðýýð èëýðõèéëæ áîëíî.

Õ=À/U (1-1)

Үүíä: À – õýìæèãäýõ ôèçèê õýìæèãäýõүүíèé óòãà, U – ôèçèê õýìæèãäýõүүíèé íýãæ, Õ –

õýìæèëòèéí äүí.

Õýìæèãäýõүүíèé òîîí óòãûã ãàðãàõ àðãààð íü òåõíèêèéí áүõ õýìæëèéã øóóä áà øóóä áóñ ãýæ

àíãèëíà.

Õýìæèãäýõүүíèé óòãûã òóðøèëòûí өãөãäëөөñ øóóä îëæ áàéãààã øóóä õýìæèë ãýäýã.

Æèøýý íü: òåìïåðàòóðûã òåðìîìåòðýýð, äàðàëòûã ìàíîìåòðýýð õýìæèõ.

Õýìæèõ õýìæèãäýõүүíòýé õàìààðàëòàé õýìæèãäýõүүíèé øóóä õýìæèë äýýð үíäýñëýí

óòãûã òîäîðõîéëæ áàéãàà õýìæëèéã øóóä áóñ ãýíý.

Ó=f (x1, x2, …………, xn) (1-2)

Үүíä: ó – îëîõ õýìæèãäýõүүí, x1, x2, …………, xn – øóóä àðãààð, õýìæñýí õýìæèãäýõүүíèé òîîí

óòãóóä.

Áèåèéí ìàññ, ýçëýõүүíèéã õýìæýýä òүүíèé äүíãýýð áèåèéí íÿãòûã îëîõ àðãà øóóä áóñ

àðãàä îðíî.

Õýìæèëòèéí çàð÷ìûã òîäîðõîéëîõ ôèçèê үçýãäëèéí үíäñýí äýýð õýìæèëò õèéãäýíý.

Æèøýý íü: áîäèñûí òýëýëòýýð òåìïåðàòóð õýìæèõ, øèíãýíèé áàãàíûí өíäðөөð äàðàëò

õýìæèõ.

Õýìæèëòèéí çàð÷ìûã ãүéöýòãýõýä õýðýãëýãäýæ áàéãàà, õýìæèë çүéí íîðìàòèâ øèíæ

÷àíàðòàé òåõíèêèéí õýðýãñýëèéã õýìæèëòèéí õýðýãñýë ãýíý.

Õýìæèëèéí çàð÷èì áà õýðýãñýëèéí òîäîðõîéëîõ íèéëáýð äүðìèéã õýìæèëòèéí àðãà

ãýäýã. Òåõíèêèéí õýìæèëä øóóä, ÿëãàâàð òýãèéí àðãóóä өðãөí õýðýãëýãäýíý.

Õýìæèãäýõүүíèéã øóóä öýãíýõ àðãàä õýìæèõ õýìæèãäýõүүíèé óòãûã øóóä үéë÷èëòýé

õýìæүүðèéí çààõ òөõөөðөìæөөð òîäîðõîéëíî. Ïóðøèò ìàíîìåòðýýð äàðàëò, àìïåðìåòðýýð

ãүéäëèéí õү÷ õýìæèõ үéëäýë ýíý àðãàä îðíî. Õýìæëèéí ÿëãàâðûí àðãàä õýìæèæ áàéãàà áà

óòãà íü ìýäýãäýæ áàéãàà ñóóðü õýìæèãäýõүүíèé ÿëãàâàð õýìæүүðò үéë÷èëíý. Ýíý òîõèîëäîëä

ÿëãàâðûí íèëýýä áүäүүëýã õýìæүүðýýð õýìæëýý ÷ ãýñýí íàðèéâ÷ëàëòàé ýöñèéí äүíä õүð÷

áîëíî. Òýãëýõ àðãàä õýìæèõ õýìæèãäýõүүíèéã ìýäýãäýæ áàéãàà õýìæèãäýõүүíòýé

õàðüöóóëàõààä, ñүүë÷èéíõèéã өөð÷ëөõ çàìààð õàðüöààíû ÿëãàâðûã òýãòýé òýíöүүëäýã þì.

Õýðýãëýãäýæ áàéãàà õýìæүүð ýíý òîõèîëäîëä õî¸ð õýìæèãäýõүүíèé ÿëãàâàð òýãòýé òýíöýæ

áàéãàà ýñýõèéã òîãòîîõ çîðèóëòòàé þì. Äóëààí öàõèëãààíû õөäөëãөõ õү÷èéã òýíöүүëýõ,

1

M.TP271 Õýìæëèéí òóõàé, õýìæèë ç¿éí ¿íäñýí îéëãîëò ËÅÊÖ 1

ýñýðãүүöëèéã òýíöâýðæүүëýõ ìîñòîîð õýìæèõ àðãóóä áàãòàíà. Òýãëýõ àðãààð õýìæèëòèéã

өíäөð íàðèéâ÷ëàëòàé õèéõ áîëîìæòîé þì.

ÕÝÌÆËÈÉÍ ÕÝÐÝÃÑÝË, Ò¯¯ÍÈÉ ÕÝÑÝÃ

Õýìæèëèéí ìýäýýëýëèéí äîõèîã õүí øóóä õүëýýí àâàõ áîëîìæòîé õýëáýðò õóâèðãàõ

õýðýãñýëèéã õýìæëèéí áàãàæ ãýíý. Õýìæèëèéí àíàëîã áà òîîí õýìæүүð áàéíà. Àíàëîã

õýìæëèéí áàãàæèéí çààëò õýìæèõ õýìæèãäýõүүíèé өөð÷ëөëòòýé ôóíêöèéí òàñðàëòãүé

õàìààðàëòàé áàéõàä òîîí õýìæүүðò çààëò òîîãîîð ãàðíà.

Ìýäýýëýëèéí ñèãíàëûã äèñêðåòýýð áîëîâñðóóëæ òîîí õýëáýðýýð õàðóóëàõ òîîí

õýìæүүð áàéíà.

Õýìæүүðèéã ìөí çààõ áà òýìäýãëýõ ãýæ àíãèëíà. Çààõ õýìæүүðò óòãûã õóâààðü äýýðýýñ

ýñâýë òîîí ñàìáàðààñ øóóä õàðíà. Òýìäýãëýõ õýìæүүðò çààëòûã äèàãðàììûí öààñ äýýð

áè÷èõ ýñâýë òîîí õýëáýðýýð òýìäýãëýõ çàìààð õàðóóëíà. Çàðèì õýìæүүðò õýìæèõ

õýìæèãäýõүүíèéã õóãàöààãààð áîëîí өөð õàìààðàëãүé õóâüñàã÷ààð íýìýõ үéëäýë õèéãääýã.

Äàìæóóëàõ õóâèðãàõ áîëîâñðóóëàõ áà õàäãàëàõàä áîëîìæòîé, ãýõäýý õүí øóóä ìýäýõ

áîëîìæãүé õýëáýðòýé õýìæëèéí ìýäýýëýëèéí äîõèî áîëîâñðóóëàõ õýðýãñýëèéã õýìæèõ

õóüñãóóð ãýíý. Îðîëòîä õýìæèãäýõ õýìæèãäýõүүí үéë÷èëæ áàéãàà õóâüñãóóðûã õýìæëèéí

àíõäàã÷ õóâüñãóóð ãýäýã. Õýìæëèéí àíõäàã÷ õóâüñãóóðûã èõýíõäýý ìýäðүүð ãýæ íýðëýíý.

Õýìæèõ õýìæèãäýõүүíèé øóóä үéë÷ëýëä îðøèæ áàéãàà õýìæëèéí àíõäàã÷ õóâüñãóóðûí

õýñãèéã ìýäðýõ õýñýã ãýíý. Õýìæëèéí ìýäýýëýëèéí äîõèîã àëñàä äàìæóóëàõàä çîðèóëàãäñàí

õóâüñãóóðûã õýìæëèéí äàìæóóëàõ õóâüñãóóð ãýæ íýðëýíý. Õýìæèõ áàãàæ, õýìæèõ

õóâüñãóóðààñ áүòñýí õýìæëèéí õýðýãñýëèéã õýìæèõ òөõөөðөìæ ãýäýã. Õýìæëèéí àíõäàã÷ áóþó

äàìæóóëàõ õóâüñãóóðòàé õàìòðàí êîìïëåêò áîëæ õýìæëèéí äүíã õүíä õàðóóëàõ õýëáýðò

õóâèðãàõ òөõөөðөìæèéã õýìæëèéí õî¸ðäîã÷ òºõººðºìæ áóþó õî¸ðäîã÷ õýìæүүð ãýæ íýðëýíý.

Õýìæèõ õýìæèãäýõүүíýýñ õàìààðóóëàí õýìæëèéí áàãàæ, õóâüñãóóðóóäûã òåðìîìåòð,

ìàíîìåòð, çàðöóóëàëò õýìæүүð, õèéí áүòýö õýìæүүð, òүâøèí õýìæ¿¿ð, ÷èéãøèë õýìæ¿¿ð ãýõ

ìýòýýð íýðëýíý.

Äýýð ¿çñýí õýìæëèéí õýðýãñýëýýñ ãàäíà îëîí öýãò àâòîìàòààð õýìæèë õèéõ ìөí

өãөãäñөí àëãîðèòìûí äàãóó õýìæëèéí íàðèéí áүòýöòýé ñèñòåì õýðýãëýãäýíý.

Үүíòýé óÿëäàí õýìæëèéí õóâüñãóóðóóäûí ìýäýýëýë-òîîöîîëîëûí ìàøèíû îðîëòîä

өãөãäөõ äîõèîã íèéöүүëýõ øààðäëàãà õóðö òàâèãäàæ èðñýí. Äîõèîã íèéöүүëñíýýð õýìæèõ

áàãàæèéí òөðëèéã öөөðүүëæ íýãèéã íөãөөä îðëóóëàõ áîëîìæ èõýýõýí íýìýãääýã. ÇÕÓ-ä óëñûí

үéëäâýðèéí áàãàæèéí íýãäñýí ñèñòåìèéí õүðýýíä íèéöүүëñýí õýìæëèéí õýðýãñýëүүäèéã

үéëäâýðëýæ áàéíà. Õýìæëèéí ïðîöåññò ãүéöýòãýæ áàéãàà үүðýã, çîðèóëàëòààñ õàìààðóóëàí

õýìæëèéí õýðýãñýëèéí àæëûí, үëãýð æèøýý, ýòàëîí ãýæ õóâààíà.

Àæëûí õýìæëèéí õýðýãñýëүүä àæ àõóéí áүõ ñàëáàðûí үéëäâýðèéí õýìæèëòýíä

õýðýãëýãäýíý. Òýäãýýðèéã òåõíèêèéí áà өíäөð íàðèéâ÷ëàëòàé ãýæ õóâààíà. Үëãýð æèøýý

2

M.TP271 Õýìæëèéí òóõàé, õýìæèë ç¿éí ¿íäñýí îéëãîëò ËÅÊÖ 1

õýðýãñýëүүä ýòàëîí áîëîí áóñàä íàðèéí õýìæëèéí õýðýãñýëýýñ ôèçèê õýìæèãäýõүүíèé

íýãæèéí õýìæýýã àæëûí õýìæүүðò äàìæóóëàõ çîðèóëàëòòàé þì. Àæëûí õýìæëèéí

õýðýãñýëүүäèéí үëãýð æèøýý õýðýãñýëýýð øàëãàæ, õýìæýýñëýäýã. Ôèçèê õýìæèãäýõүүíèé

íýãæèéã ãàðãàõ, õàäãàëàõ, òýäãýýðèéí õýìæýýã үëãýð æèøýý õýìæүүðýýð äàìæóóëàí àæ àõóéí

áүõ àæëûí õýìæëèéí õýðýãñýëä äàìæóóëàõ çîðèóëàëòòàé õýðýãñýë õýìæýýã ýòàëîí ãýíý.

ÕÝÌÆÈË Ç¯ÉÍ ¯ÍÄÑÝÍ ÎÉËÃÎËÒ

Õýìæèõ õýìæèãäýõүүíèé æèíõýíý óòãàä õýìæëèéí äүíã îéðòóóëàõ çýðãèéã õýìæëèéí

íàðèéâ÷ëàë ãýíý. Ãýõäýý õýìæèãäýõүүíèé æèíõýíý óòãûã òîäîðõîéëîõ òөãñ àðãà áàéõãүé áà

òүүíèé îðîíä òóðøèëòûí çàìààð ýñâýë òóõàéí íөõöөëä èëүү áîëîâñðîíãóé àðãà, õýìæүүðýýð

õýìæñýí õýìæèãäýõүүíèé æèíõýíý óòãûí çөðөөã õýìæëèéí àëäàà ãýæ íýðëýíý. Òîäîðõîéëîõ

õýìæèãäýõүүíèé íýãæýýð èëýðõèéëýãäñýí õýìæëèéí àëäààã õýìæëèéí үíýìëýõүé àëäàà ãýæ

íýðëýíý.

∆Õ = õ – Õæ

Үүíä ∆Õ – үíýìëýõүé àëäàà, õ – õýìæëèéí äүí, Õæ – òîäîðõîéëîõ õýìæèãäýõүүíèé

æèíõýíý óòãà.

Үíýìëýõүé àëäààã òîäîðõîéëîõ õýìæèãäýõүүíèé æèíõýíý óòãàä õàðüöóóëñíûã

õýìæëèéí õàðüöàíãóé àëäàà ãýæ íýðëýíý. Õàðüöàíãóé àëäàà õóâèàð èëýðõèéëýãäýæ áîëíî.

Õýìæүүð áàãàæ èõýíõäýý øèëæүүëñýí àëäààãààð òîäîðõîéëîãääîã. Õýìæүүðèéí үíýìëýõүé

àëäààã òүүíèé íîðìàòèâ óòãàä õàðüöóóëñíûã õýìæүүðèéí øèëæүүëñýí àëäàà ãýíý. Áàãàæèéí

õýìæèõ õÿçãààðûã òүүíèé íîðìàòèâ óòãà áîëãîæ õóâèàð èëýðõèéëýãäýíý.

Õýìæèëèéí àëäàà õýä õýäýí áүðýëäýõүүí õýñãýýñ áүðäýõ áà òүүíèéã çàðèì øèíæýýð

íü àíãèëíà. Àëäàà үүñýõ îð÷íîîðîî õýìæëèéí õýðýãñýëýýñ, õýìæëèéí àðãààñ áà äүíã òîîöîõ

áîëîí áóñàä øàëòãààíààñ õàìààðíà.

Õýðýãëýæ áàéãàà áàãàæíû àëäààíààñ õàìààðñàí õýìæëèéí àëäààíû õýñãèéã õýìæëèéí

õýðýãñýëèéí àëäàà ãýíý.

Áîëîâñðîíãóé áóñ õýìæëèéí àðãààñ õàìààðñàí àëäààã õýìæëèéí àðãûí áóþó

àðãà÷ëàëûí àëäàà ãýæ íýðëýíý.

Õýìæèëèéí äүíãèéí íàðèéâ÷ëàëûí òîäîðõîéëîõ ýñâýë õýìæëèéí äүíä çàëðóóëãà

îðóóëàõ çîðèëãîîð õýìæëèéí àëäààã òîäîðõîéëíî. Õýìæèëèéí äүí òîäîðõîéëîõ

õýìæèãäýõүүíèé áîäèò óòãàòàé îéðòîõ õýìæýýã õýìæëèéí íàðèéâ÷ëàë ãýæ íýðëýíý.

Íàðèéâ÷ëàëûã ñàéæðóóëàõûí òóëä õýìæëèéí àëäààã áàãàñãàõ õýðýãòýé. Õýìæèëèéí àëäààã

ìөí ñèñòåìòýé ñàíàìñàðãүé áà áүäүүëýã ãýæ õóâààíà.

Õýìæèãäýõүүíèé íýã óòãûã õýä äàõèí õýìæèõýä ñàíàìñàðãүé õýëáýðýý өөð÷ëөãäөæ

áàéãàà àëäààã õýìæëèéí ñàíàìñàðãүé àëäàà ãýíý. Òóõàéí íөõöөëä áàéæ áîëîõ àëäààíààñ

õýò äàâñàí õýìæèëèéí àëäààã õýìæèëèéí áүäүүëýã àëäàà ãýíý.

3

M.TP271 Õýìæëèéí òóõàé, õýìæèë ç¿éí ¿íäñýí îéëãîëò ËÅÊÖ 1

Èéì àëäààòàé òîõèîëäîëä òóõàéí õýìæèëòèéã õү÷èíãүéä òîîöíî. Ñèñòåìèéí àëäàà íü

òîäîðõîé óòãàòàé, òýìäýãòýé áàéäàã òóë õýìæëèéí äүíä òүүãýýð çàëðóóëãà îðóóëàõ çàìààð

íөëөөëөëãүé áîëãîæ áîëíî. Ñèñòåìòýé àëäààã õýìæëèéí äүíãýýñ ãàðãàõûí òóëä òîäîðõîéëñîí

óòãà äýýð íýìæ áàéãàà óòãûã çàëðóóëãà ãýíý. Ñàíàìñàðãүé àëäààã çөâõөí îëîí äàõèí õýìæèëò

õèéñíèé äүíä äүãíýæ áîëîõ þì. Òóõàéí àëäàà ãàðàõûã óðüä÷èëæ õýëæ áîëîõãүé áàéãààã

ñàíàìñàðãүé àëäàà ãýíý. Íýã óòãûã îëîí äàõèí õýìæèõýä õýìæèëò áүðò өөð өөð óòãóóä ãàð÷

áàéãàà òîõèîëäîëä ñàíàìñàðãүé àëäàà áàéíà ãýæ үçíý. Ìàãàäëàëûí îíîë áà ìàòåìàòèê

ñòàòèñòèêèéí îíîë äýýð үíäýñëýí ýíý àëäààã äүãíýæ áîëíî.

ÕÝÌÆËÈÉÍ ÕÝÐÝÃÑÝËÈÉÍ ÕÝÌÆÈË Ç¯ÉÍ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎÌÆ

Õýìæèëèéí õýðýãñýëèéí áүòýöèéí ñõåìèéã áàéãóóëàõ çàð÷ìààð øóóä õóâüñãóóðûí áà

ñèãíàëûí òýíöүүëýõ õýìæëèéí ñõåì ãýñýí õî¸ð áүëýãò õóâààíà.

Øóóä õóâüñãóóðûí çàð÷èìä áàéãóóëàãäñàí õýìæëèéí õýðýãñýëä òîäîðõîéëîãäîõ

õýìæèãäýõүүí àíõäàã÷ õóâüñãóóðò áà ýñâýë òүүíèé ìýäðýõ ýëåìåíòýä өãөãäөíө. Õýìæëèéí

õýëõýýíä òîäîðõîéëîãäîõ õýìæèãäýõүүí èõýâ÷ëýí ìýäýýëýë çөөã÷ ÿìàð íýãýí äîõèî áîëîí

õóâèðíà. Ýíý äîõèî äàðàà íü өñãөãäñөí òîîëîõ òөõөөðөìæèä өãөãäөíө. Øóóä õóâüñãóóðûí ñõåì

ýíãèéí íàéäâàðòàé, õàíãàëòòàé õóðäòàé àæèëëàäàã õÿìä үíýòýé þì. Ãýõäýý áàãà ýíåðãèòýé

äîõèîã õýìæèõ, õýðýãëýõ áîëîìæ áàãà þì. ßëãàâðûí õóâüñãóóð, òүүíèé õýìæëèéí ñõåì íü

äîõèîã øóóä õóâèðãàõ ñõåìèéí íýã òөðөë þì. Äîõèîã òýíöүүëýõ õýìæèëòèéí ñõåìèéí

áүòýöèéã 1–ð çóðàã äýýð äүðñëýâ.

Òîäîðõîéëîãäîõ Õ – õýìæèãäýõүүí

үéë÷èëæ Ðõ äîõèî áîëîí õóâèðíà.

Ýíý Ðõ - òýíöүүëýõ ÒÒ – òөõөөðө

Òýíöүүëýõ ÒÒ òөõөөðөìæ ãàðàëòûí φ äîõ

áàëàíñûí ∆Ð çөðүү ÿëãàâðûí ßÄ äîõèî

Өñãүүðèéí ãàðàëòûí äîõèî íýìýõ ÍÒ òөõ

ЯД

МЭ АХ Х

Рх φ∆Р

Çóðàã 1

àíõäàã÷ ÀÕ- õóâüñãóóðûí ìýäðýõ. ÌÝ – ýëåìåíòýä

ìæөөñ èðæ áàéãàà Ðò – äèõèîãîîð òýíöүүëýãäýíý.

èîã òýíöүүëýõ Ðò äîõèî áîëãîí õóâèðãàíà. Äîõèîíû

ëóóðààð äàéðàí Өñ - өñãүүðèéí ôîñòîä өãөãäөíө.

өөðөìæèä (Æèøýý íü: ............ ýðãýëòòýé õөäөëãүүð)

ТТ

Өс НТ ЗХ

φ

4

M.TP271 Õýìæëèéí òóõàé, õýìæèë ç¿éí ¿íäñýí îéëãîëò ËÅÊÖ 1

өãөãäөíө. Өñãүүðèéí ãàðàëòàí äýýð äîõèî áàéõãүé áîë ÍÒ ãàðàëò äýýð ìөí φ äîõèî

òîäîðõîéëîãäîõ Õ õýìæèãäýõүүíèé óòãûã òîäîðõîéëíî. Äîõèîã òýíöүүëýõ ñèñòåìòýé õýìæүүð

áàãà äîõèî, өíäөð íàðèéâ÷ëàëòàé õýìæäýã þì. Ãýõäýý øóóä õóâüñãóóðòàé õýìæүүðòýé

õàðüöóóëàõàä óäààí õýìæèõ áà үíý èõòýé, íàéäâàðòàé àæèëëàãàà áàãà þì.

Õýìæèëèéí õýðýãñýëèéí îðîëòîä өãөãäөæ áàéãàà õýìæèãäýõүүí òүүíèé îðîëòûí äîõèî

áîëíî. Õàðèí õýìæèëèéí õýðýãñýëèéí ãàðàëò äýýðõè äîõèîã òүүíèé ãàðàëòûí äîõèî ãýíý.

Æèøýý íü: ìàíîìåòðò өã÷ áàéãàà äàðàëò òүүíèé îðîëòûí äîõèî áàéõàä ìàíîìåòðèéí çààëò

òүүíèé ãàðàëòûí äîõèî áîëíî. Õýìæèëèéí õýðýãñýëèéí îðîëò ãàðàëòûí äîõèîíû õîîðîíäîõ

õàìààðëûã õүñíýãò, ãðàôèê, òîìü¸î õýëáýðýýð èëýðõèéëñíèéã õýìæëèéí õýðýãñýëèéí

òîäîðõîéëîìæ ãýæ íýðëýíý. Õýìæèõ áàãàíûí ãàðàëòûí äîõèîã òүүíèéã үүñãýæ áàéãàà

òîäîðõîéëîãäîõ õýìæèãäýõүүíèé (îðîëòûí äîõèî) өөð÷ëөëòөä õàðüöóóëñíûã õýìæèõ áàãàæíû

ìýäðýìæ ãýíý. Õýìæèõ áàãàæíû ìýäðýìæ äàðààõ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëîãäîíî.

x/lS ∆∆=

∆l – ãàðàëò äýýðõè äîõèîíû өөð÷ëөëò

∆õ – õýìæèõ õýìæèãäýõүүíèé өөð÷ëөëò

Õýìæүүðèéí çààëò áóþó ãàðàëòûí õýìæèãäýõүүíèé өөð÷ëөëòèéã áèé áîëãîæ ÷àäàõ

òîäîðõîéëîõ õýìæèãäýõүүíèé õàìãèéí áàãà өөð÷ëөëòèéã ìýäðýìæèéí ýõëýë ãýíý.

Òîäîðõîéëîãäîõ (îðîõ) õýìæèãäýõүүíèé èõñýëò áà áàãàñàëòààð õýìæýýñëýëèéí

òîäîðõîéëîìæ íýã òөðëèéí áèø áàéãààã âàðèàöèàð èëýðõèéëíý.

Îðîëòûí õýìæèãäýõүүíèé íýã àäèë óòãàä õàðãàëçàõ ãàðàëòûí õýìæèãäýõүүíүүä, ýñâýë

ãàðàëòûí õýìæèãäýõүүí áóþó õýìæүүðèéí çààëòûí ìөí íýã àäèë óòãàä õàðãàëçàõ îðîëòûí

õýìæèãäýõүүíèé óòãûí õîîðîíäîõ õàìãèéí èõ ÿëãàâðûã âàðèàöè ãýæ íýðëýíý.

Òîäîðõîéëîãäîæ áàéãàà õýìæèãäýõүүíýýñ өөð ãýõäýý òóõàéí õýìæèëòèéí äүíä íөëөөëæ

áàéãàà ôèçèê õýìæèãäýõүүíүүäèéã íөëөөëөõ õýìæèãäýõүүí ãýíý. Íөëөөëөõ õýìæèãäýõүүíүүä

òîãòîîãäñîí õýâèéí óòãûí ìóæèä áàéãàà õýìæèëèéí íөõöëèéã áàãàíûí õýðýãëýõ õýâèéí

íөõöөë ãýäýã.

Íөëөөëөõ ôèçèê õýìæèãäýõүүíä îð÷íû òåìïåðàòóð, äàðàëò, ÷èéãøèë, ñîðîíçîí òàëáàé

ã.ì çүéëүүä îðíî. Õýìæèõ áàãàæíû үíäñýí àëäààã õýâèéí íөõöөëä òîäîðõîéëñîí áàéäàã.

Õýìæëèéí õýâèéí íºõöºë ººð÷ëºãäºõºä õýìæèëòèéí íýìýëò àëäàà ¿¿ñ÷ ýõëýíý. Õýìæèëèéí

õýðýãñýëèéã ãàäíûí ¿éë÷ëýëýýñ õàìãààëàãäñàí çýðãýýð åðäèéí, äîðãèî òýñâýðëýõ, òîîñíîîñ

õàìãààëàãäñàí çýðãýýð óñíààñ õàìãààëàãäñàí õîðòîé íºõö뺺ñ õàìãààëàãäñàí, òýñðýõ

àþóëã¿é ã.ì-ýýð àíãèëíà.

Ýíý íü õýìæ¿¿ðèéã àæëûí òóõàéí íºõöºëä òîõèðóóëàí ñîíãîæ àâàõ áîëîìæ ºãíº.

Òåõíèêèéí õýìæëèéí àëäààã ä¿ãíýõýä õýìæëèéí õýðýãñýëèéí õýìæèë ç¿éí òîäîðõîéëîìæ

÷óõàë áàéð ýçëýíý. Èéì òîäîðõîéëîëòûí íýã íü íàðèéâ÷ëàëûí àíãèëàë þì. Õýìæèõ

õýðýãñýëèéí õýìæëèéí íàðèéâ÷ëàëä íºëººëäºã ¿íäñýí áà íýìýëò àëäààíû çºâøºðºãäºõ

õÿçãààð áîëîí áóñàä øèíæýýð òîäîðõîéëîãäîæ áàéãàà åðºíõèé òîäîðõîéëîìæèéã

5

M.TP271 Õýìæëèéí òóõàé, õýìæèë ç¿éí ¿íäñýí îéëãîëò ËÅÊÖ 1

õýìæ¿¿ðèéí íàðèéâ÷ëàë ãýíý. Õýìæ¿¿ðèéí íàðèéâ÷ëàë íü õýìæèëòèéí øóóä íàðèéâ÷ëàë

áîëæ ÷àäàõã¿é. Ó÷èð íü õýìæëèéí íàðèéâ÷ëàë õýìæëèéí àðãà, ò¿¿íèé ÿâàãäàõ íºõö뺺ñ ìºí

õàìààðíà. Èõýíõ òîõèîëäîëä õóâèàð èëýðõèéëýãäñýí øèëæ¿¿ëñýí àëäààíû çºâøººðºãäºõ

¿íäñýí óòãàòàé, õýìæ¿¿ðèéí íàðèéâ÷ëàë òîîãîîðîî òýíö¿¿ áàéäàã. Óðä ¿çñýíýýð øèëæ¿¿ëñýí

àëäàà äàðààõ òîìü¸îãîîð èëýðõèéëýãäýíý.

ΝÕ

100γ =

γ – øèëæ¿¿ëñýí àëäàà, ∆ - ¿íýìëýõ¿é àëäàà, ÕN – õýìæ¿¿ðèéí íîðìàòèâ óòãà.

Òóõàéí ìàÿãèéí õýìæèõ õýðýãñýëèéí õóâüä ò¿¿íèé àëäààã ¿íäñýí çºâøººðºãäºõ

¿íýìëýõ¿é ∆ àëäààíû óòãààð èëýðõèéëýõýýñ ãàäíà ò¿¿íèé ìàòåìàòèê Ì [∆] õ¿ëýýìæ, äóíäà÷

êâàäðàò δ (∆) õàçàéëòààð ìºí ºã÷ áîëíî.

6