Kreativne industrije Podgorice / Start-up Creative Podgorica

Podgorica, 2005.

start-up creative podgoricakreativne industrije podgorice

UK-SouthEastEurope ForumBUILDING PARTNERSHIP FOR THE FUTURE

2Kreativne industrije Podgorice

sadržaj contents

Sadržaj

Predgovor

UKSEE Forum – Creative Industries

Kreativni gradovi – KREATIVNA PODGORICA

Zašto kreativne industrije?

Aspekti kreativnih industrija

Kreativne industrije na bivšem YU prostoru

Kreativne industrije Podgorice + susjedstvo

Analiza kreativnih industrija Podgorice

Umjesto zaključka – mapiranje kreativnih industrija

Webografija

Extras - eseji

Varja Đukić – O kreativnosti i ekonomiji znanja

Saša Popović - O kreativnosti i ekonomiji znanja

Svetlana Jovičić – Kreativnost i ekonomija znanja

Sehad Čekić – Creative Kernow

English Summary

02

03

04

05

06

08

10

12

40

43

45

46

47

48

50

52

54

Contents

Preface

UKSEE Forum - Creative Industries

Creative Cities - CREATIVE PODGORICA

Why Creative Industries?

Aspects of Creative Industries

Creative Industries in Ex-Yugoslavia

Creative Industries of Podgorica + Neighborhood

Analysis of Creative Industries of Podgorica

Instead of a Conclusion – Mapping the Creative Industries

Webography

Extras – Essays

Varja Đukić – On Creativity and Economy of Knowledge

Saša Popović – On Creativity and Economy of Knowledge

Svetlana Jovičić – Creativity and Economy of Knowledge

Sehad Čekić - Creative Kernow

English Summary

3 START-UP Creative PODGORICA

Publikacija kojom British Council “otvara” temu kreativnih industrija u Crnoj Gori u funkciji je promovisanja kreativnih industrija i na neki način njihova “početna situacija” i osnova za buduće aktivnosti koje će proširiti krug partnera i aktera u procesu razvoja kreativnih industrija.

Osim toga, publikacija START-UP Creative Podgorica – Kreativne industrije Podgorice, kao dio projekta UKSEE Foruma Creative Industries, British Council-

a, predstavlja “početni događaj”, čiji je cilj identifikovanje postojećih kapaciteta kreativnih industrija u Podgorici, podizanje nivoa svijesti putem javnih promocija u elektronskim i štampanim medijima, povezivanje nosilaca kreativnih industrija, povezivanje biznis i kreativnog sektora, kao i povezivanje sa kolegama u Jugoistočnoj Evropi i Ujedinjenom Kraljevstvu.

Na osnovu navedenih osnovnih ciljeva samog projekta, publikacija ima i dodatne

predgovor

ciljeve: • da promoviše kreativne industrije,• da djeluje animaciono prema biznis sektoru i prema donosiocima političkih odluka za buduću obostrano korisnu saradnju,• da podigne svijest o zajedničkom interesu i misiji kreativnih industrija kao važnom razvojnom aspektu društva,• da podstakne samoorganizovanje sektora kreativnih industrija• da na jednom mjestu po prvi put u Crnoj Gori promoviše, istakne i definiše aspekte

kreativnih industrija, njihovu povezanost sa okruženjem i mogući pravac razvoja istražen na primjeru Podgorice.

Navedeni ciljevi predstavljaju zadovoljstvo priređivača i urednika publikacije i zahvalnost British Council-u i svim akterima projekta za kreativnu metodologiju i razvoj projekta koji će, sigurni smo, ostvariti pozitivan i kreativan feadback.

Vanja Madžgalj i Janko Ljumović

www.britishcouncil.org/yugoslavia


Projekat UK-South East Europe Forum je regionalni program British Council-a koji zajednički organizuju kancelarije u Albaniji, Bosni i Hercegovini, Bugarskoj, Hrvatskoj, Kosovu (UN Administracija), Makedoniji, Rumuniji, Srbiji & Crnoj Gori i Ujedinjenom Kraljevstvu.

UK-South East Europe Forum se sastoji od tri paralelna pod-projekta – Ljudi i politika, Kreativne industrije i Mladi u akciji.

www.uksee.net

Cilj kreativne industrije je da promoviše kreativni biznis i ojača njegovu ulogu u ekonomskoj i društvenoj regeneraciji u regionu i UK kreiranjem dijaloga među mladim profesionalcima iz sektora kulture i politike. Ova mreža će istraživati uspješne primjere i tražiti rješenja koja mogu u datom kontekstu ojačati kreativni sektor svake pojedinačne zemlje.

Liderstvo u kreativnoj industriji jedna je od centralnih tema ovog pod-projekta u njegovoj prvoj fazi. Cilj British Council-a je da pomogne usavršavanje naredne generacije lidera u kulturi u zemljama Jugoistočne Evrope i Ujedinjenog Kraljevstva, omogućavajući im međusobne kontakte i zajednički kreativni rad. Vrijednost partnerstva s Velikom Britanijom je u tome što ta zemlja važi za centar kreativne industrije, kreativnog razmišljanja i preduzetništva, i što je vrlo bitno, mjesto gdje se susreću ključne međunarodne mreže i gdje se uspješno mogu razmijeniti kreativne ideje.

Program se implementira kroz niz networking događaja, radionica, seminara i posebnih projekata koji su identifikovani

tokom zajedničkih aktivnosti koje je organizovao i finansirao British Council u svim zemljama učesnicama u projektu.

Događaji projekta su:

20-25. septembar 2004: Grupa lidera iz sektora kreativne industrije iz zemalja Jugoistočne Evrope posjetila je Svjetski forum kreativnosti u Londonu i susrela se s kolegama iz Velike Britanije. Teme od zajedničkog interesa kao što je liderstvo u kulturi, politički kontekst kreativne industrije i mnoge druge bile su identifikovane radi daljeg istraživanja učesnika Foruma i osnova za sljedeći događaj koji je uslijedio – konferencija u Plovdivu.

www.worldcreativeforum.com

13–18. mart 2005: Kreativni gradovi: Konferencija u Plovdivu, Bugarska. Na konferenciji – seminaru “Kreativni gradovi” istaknuta je uloga kreativnih industrija i njihovih potencijala u ekonomskom razvoju zajednice. Program se fokusirao na kulturnu politiku i njeno sprovođenje i na praktične primjere iz kreativnog biznisa. Opšti cilj seminara i kreativna metodologija bazirali su se na razvoju projekta za svaki pojedinačni grad čija je realizacija otpočela tokom 2005. godine. Odabrani gradovi u regionu Jugostične Evrope, pored Podgorice, su: Split, Tuzla, Novi Sad, Priština, Skoplje, Tirana, Plovdiv i Jaš.

Kreativnu Podgoricu u Plovdivu predstavili su: Janko Ljumović, producent i lider projekta Kreativne industrije za Crnu Goru, Marija Perović – filmska i tv rediteljka, Sehad Čekić – producent, Đorđije Kalezić – arhitekta, Admir Bambur – likovni umjetnik i Ivan Vujović – zamjenik sekretara

Sekretarijata za kulturu i obrazovanje opštine Podgorica.

April 2005 – mart 2006: Implementacija niza projekata i aktivnosti.U okviru projekta British Council-a UK-SEE Forum – Creative Industries, Crna Gora i Podgorica kao kreativni grad sa pomenutim akterima i u saradnji sa kancelarijom British Council-a u Podgorici i regionalnom

UKSEE forum - creative industries

kancelarijom u Sofiji, predstavlja upravo projekat Kreativne industrije Podgorice, koji publikacijom START-UP Creative Podgorica započinje ostvarivanje predviđenih ciljeva i razvoj projektnih aktivnosti koje “otvaraju” koncept kreativnih industrija u Crnoj Gori. Takođe je važno istaći da publikacijom predstavljamo svoj rad i akterima samog Foruma unutar zemalja regiona i Velike Britanije.


kreativni gradovi - KREATIVNA PODGORICA

Limiti procesa donošenja kulturne politike na nacionalnom nivou i nepostojanje jasne nacionalne strategije kulturnog razvoja u Crnoj Gori, kao i relativno nova iskustva tog procesa u zemljama Jugoistočne Evrope, daju prednost gradu i opravdavaju konstituisanje gradske kulturne politike i politika kao načina i modela koji može biti primjenjiv i za nacionalni nivo.

“Otvaranje” teme kreativnih industrija kao procesa koji je i u razvijenim društvima aktuelan kao savremena kulturna praksa i politika, među kojima Velika Britanija jeste lider i u svijetu, dodatno pozicionira i argumentuje grad kao prostor za “ekperiment” i “uvođenje” teme kreativnih industrija u zemljama Jugostične Evrope. Izbor grada takođe može biti dobra “provokacija”, tako da bi trka između grada i države, ustvari bila test trka u kojoj pobjeđuju svi, ali se prednost daje gradu kao primarnom nosiocu kulture.

Podgorica kao ekonomski i politički centar, s obzirom na veličinu Crne Gore, nameće se

kao logičan izbor koji ovim projektom inicira novo “čitanje” grada i daje mu epitet k r e a t i v n o g grada – Creative Podgorica.

Kreativne industrije i njihova veza sa veličinom tržišta bila je inspirativna tema koja je na samom početku mogla “problematizovati” projekat u crnogorskom kontekstu. Razvoj i doprinos crnogorskog projekta pokazao je ne samo opravdanost i nužnost teme kreativnih industrija u domaćem kontekstu, već je otvorio prostor za “moguće i željeno” koje u činjenici da je “malo lijepo” daje kreativni odgovor i doprinos samom UK-SEE Forumu. Ostvaren je kreativni odgovor u svim dosadašnjim nivoima i sadržajima projekta čiji se krug tek širi i razvija publikovanjem START-UP Creative Podgorica publikacije-kataloga.

Publikacija “opravdava” i nudi platformu za kreativne industrije u lokalnom kontekstu, kao polaznu osnovu za razvoj kreativnih industrija u Podgorici i Crnoj Gori. Ona “sukobljava” različita gledišta, prakse i

“...grad je delo, i umotvorina i rukotvorina u isto vreme, a u gradu su teatarski čin i svakodnevne slike samo dve ekstremne, granične ravni između kojih lako i uz silne posledice staje sve što su kultura, umetnost, politika, društveni čin, običan dan i obične slike zajedno”

dr Ranko Radović

poglede samih aktera tog procesa na svim nivoima.

Teoretičari kreativnih industrija ističu da one imaju značajnu ulogu u urbanoj regeneraciji uopšte, a naročito u obnavljanju centra gradova i da je definisanje moćne politike za umjetnost i kulturne industrije značajno sredstvo za stvaranje održivih, sveobuhvatnih, obrazovanih, zdravih, privlačnih i vitalnih zajednica (Hutchison, 2002).

Značajno je istaći Esensku deklaraciju: 10 aksioma evropskih kulturnih industrija koja je nastala kao rezultat međunarodnog kongresa eksperata održanog 1999. godine u Esenu (Njemačka) čija je osnovna tema bila “Evropske kulturne industrije – unapređivanje razvojnih koncepata”. U njoj se, pored ostalog, ističe da one promovišu kulturni razvoj na lokalnom nivou i da urbane sredine, kao radne i životne sredine na lokacijama koje su širom svijeta poznate kao privlačne, jesu osnovni preduslov za njihovo uspješno funkcionisanje.

photo: Ilija Perić


Savremena dinamika umjetničke i kulturne produkcije, njen razvoj kao i procesi kulturne politike koji uspostavljaju nove odnose u kulturnom sistemu nužno donose i nove termine. Jedan od njih je i pojam “kreativna industrija”, koji je u upotrebi u Velikoj Britaniji, dok se u ostalim zemljama, prije svega u SAD, osim izraza “kulturna industrija”, koriste i termini – “industrije budućnosti” ili “industrija sadržaja”.

Uvođenje novog pojma u teoriju kulture ili studije kulture, menadžmenta u kulturi, ali i samu praksu, često dolazi iz sfere politike i ekonomije i upravo primjer Velike Britanije potvrđuje koncept koji se nama trenutno (ovdje i sada) može činiti dalekim, jer su i politika (kulturna npr.) i ekonomija daleko od kulturnog sistema.

Definicije kreativnih industrija

Postoji više definicija kreativnih industrija, što govori o tome da su one otvorene za debatu i da se drugačije definišu u različitim društvima, sistemima i dokumentima.

Treba istaći da je njihova suština u tome da su one privatne institucije ili privatni sektor u kulturi, bez obzira na njihovu veličinu. Osim britanskog termina “creative industries”, u stranoj literaturi i praksi koriste se sl. termini: “culture industries” (američki termin) i “kulturwirtschaft” (njemački termin). Prvi termin ističe gransku pripadnost, dok njemački ističe privatno vlasništvo.

Navodimo neke od definicija britanskog i američkog termina, koji su najzastupljeniji u upotrebi: Je

lena

Đuk

anov

ić “C

oat f

or T

all a

nd S

lim”

zašto kreativne industrije ?

The Creative Idustries Mapping Document, Department for Culture, Media and Sport, UK 1998 :

Kreativne industrije su one koje potiču od individualne kreativnosti, vještine i talenta i koje imaju potencijal za stvaranje bogatstva i radnih mjesta kroz generisanje i eksploataciju intelektualne svojine.

Ova definicija ima tri važna elementa:- osnovni resursi su ljudi – njihovi umovi, vještine i mašta;- ekonomska vrijednost dolazi od inspiracije individue i, za uzvrat, reputacije koju individua dobija zbog svog kreativnog talenta;- koncept prava intelektualne svojine i važnost zaštite ovih prava je centralni, ukoliko želimo da se realizuje njihova ekonomska vrijednost.

Andreas WiesandTermin „kulturne industrije” označava raznoliku grupu isprepletenih sektora u privredi, a u svom užem, širem i komplementarnom smislu, obuhvata sve one poslovne operacije i komercijalne aktivnosti koje se preduzimaju u svrhu pripremanja, kreiranja, održavanja ili očuvanja umjetničke produkcije, širenja kulture i/ili publikacija putem medija ili one aktivnosti koje proizvode ili plasiraju proizvode kao krajnji rezultat.

UNESCO

Termin „kulturne industrije” odnosi se na one industrije koje stvaraju, proizvode i komercijalizuju nematerijalne sadržaje


kulturne prirode. Ti sadržaji, u vidu proizvoda ili usluga, obično su zaštićeni autorskim pravima.

Justin O‘Connor

Grupna aktivnost čiji je cilj proizvodnja i distribucija simboličkih dobara – čija primarna funkcija proizilazi iz njihove funkcije nosioca značenja.

Ukoliko termin „kreativne industrije” izaziva nedoumice, ime Tonija Blera to sigurno ne čini. Njegov dolazak na vlast 1997. godine, proizveo je promjenu naziva Ministarstva za nacionalno nasljeđe u Ministarstvo za kulturu, medije i sport, što je praktično značilo da su laburisti potisnuli industriju nasljeđa i usponom mitologije o “Cool Britannia” i veličanjem mladalačke energije savremenog dizajna, mode, muzike i filmske industrije promovisali koncept kreativnih industrija (Endrju Higson, 2001). Upravo Britancima pripada sva “slava” za globalne trendove i priče o kreativnim ili kulturnim industrijama. Kritičari tog procesa poput Endrju Higsona, ističu da se taj koncept naslanja na šezdesete i ondašnji “liberalni London” a da u slučaju Velike Britanije tradicija i modernost idu ruku pod ruku i da se nacionalno nasjleđe ponovo razvija u preduzetničkom duhu.

Preduzetnički duh objašnjava i katalog British Council-a koji promoviše kreativne industrije i ističe: “Do polovine 1990-ih smatralo se da je kreativni sektor u Velikoj Britaniji od marginalnog značaja za blagostanje nacionalne ekonomije. On svakako nije

doživljavan kao pokretačka snaga koja stvara nova radna mjesta i ostvaruje ekonomski rast. Ipak, tokom 1990-ih stvari su počele da se mijenjaju. Novi strukturni fondovi EU počeli su da pokazuju svoje dalekosežne efekte. Ono što je ključno, uticaj kreativnosti na društvenu regeneraciju i projekte sa ciljem društvene kohezije postao je jasniji. Kreativnost sama po sebi, naravno, nije bila ništa novo, ali svijest o njenoj ekonomskoj moći svakako jeste.”Upravo finansijska dinamika i ekonomija jesu ključne odrednice za inaugurisanje novog sektora u kulturnom sistemu, koji je u odnosu na postojeći sistem javnih institucija kulture i kulture trećeg sektora prepoznatljiv činilac savremene kulture. Iz same definicije koja u Velikoj Britaniji opisuje šta sve podrazumijevaju kreativne industrije prepozajemo njene sadržaje, a to su: advertajzing (oglašavanje), arhitektura, umjetničko tržište i tržište antikviteta, zanati, dizajn, moda, film i video, interaktivni softver za zabavu, muzika, izvođačke umjetnosti, izdavaštvo, softverske i kompjuterske usluge, i televizija i radio.

U svim pojedinačnim segmentima kreativnih industrija možemo mapirati primjere globalnog tržišta i ekonomije znanja, ali i lokalna kulturna tržišta u kojima se razvijaju pojedinačne kreativne industrije (od Holivuda do recimo lokalne prodavnice suvenira ili radionice starih zanata kao osobenih lokalnih hand made proizvoda).

Postoji nekoliko stvari u iskustvu Velike Britanije koje su ključne i koje čine razliku između termina kreativne industrije i drugih termina poput kulturnih industrija,

industrija zabave i industrija sadržaja. Za razumijevanje iskustva Velike Britanije najvažnije je znati da je ono prvenstveno usredsređeno na kreativnost i intelektualnu svojinu.

Iskustvo Britanije predstavlja „treći put/način” za kreativnu ekonomiju: onaj u kome su individualno preduzetništvo i privatna investicija važni, kao što su javne investicije važne za umjetnost i obrazovanje. Javne investicije ili budžetsko finansiranje kulture ključno je za njegovanje kreativnog talenta i stvaranje prostora za eksperimente. Značaj državnih investicija, ne samo dotacija, najvažniji je faktor za stvaranje konkurentne i održive kreativne ekonomije. Čini se da ovako mješovita ekonomija daje najsveobuhvatniji i najfleksibilniji model za snažnu kreativnu ekonomiju. Primjer za to jeste i ulaganje 50 miliona funti, sume koju izdvaja London za razvoj kreativih industrija a koja treba da stvori platformu da se podigne vrijednost londonske kreativne industrije na 32 milijarde funti i za otvaranje 200.000 novih radnih mjesta. Posjeta sajtu Kreativni London može dodatno informisati o kakvim investicijama i sadržajima je riječ.

www.creativelondon.org.uk

U 2002. godini u kreativnom sektoru Velike Britanije bilo je 1,9 miliona zaposlenih: 1,1 miliona ljudi je radilo u kreativnom sektoru i još 800.000 radilo je kreativne poslove u drugim sektorima (na primjer, arhitekte u izgradnji ili dizajneri u industriji proizvodnje). U kreativnim industrijama, između 1997. i 2002. godine, zaposlenost

je rasla 3% godišnje, u poređenju sa 1% rasta u cjelokupnoj ekonomiji.

Financial Times objavio je u julu 2004. godine da su kreativne industrije sada u Londonu važnije od sektora finansijskih usluga. Međutim, značaj sektora nije ograničen na ekonomiju Londona. Kreativna ekonomija se razvija u cijeloj Velikoj Britaniji i ovo je danas jedini sektor koji je svaka regionalna razvojna agencija identifikovala kao prioritetnu ekonomsku oblast.

Ključno je da razumijevanje i promovisanje ovih pitanja treba da potekne od vlade, stvaralaca i korisnika.

British Council u okviru programa UKSEE Forum – Kreativne industrije upravo u zemljama Jugoistočne Evrope promoviše i razvija kreativne industrije kao nastavak započetih programa i u drugim zemljama svijeta (Estonija, Litvanija, Latvija, Filipini i Kolumbija), sa otvorenim konceptom koji je adekvatan uslovima pojedinačnih zemalja.

Koncept programa u Jugoistočnoj Evropi na primjeru odabranih i imenovanih gradova treba da istraži potencijal i resurse u lokalnim kulturnim i ekonomskim ambijentima.

Maj

a Đ

urić

Đor

đevi

ć “M

irror

ing”


aspekti kreativnih industrija - kultura u tranziciji

Aspekti kreativnih industrija mogu grubo biti podijeljeni na ekonomske i socijalne aspekte. Oni zavise od konkretne situacije na terenu, odnosno od lokalnog konteksta u kome se “otvara” priča o kreativnim industrijama.Organizacija sektora kreativnih industrija, kao u osnovi privatnog sektora, važna je za ukupnu tranziciju kulturnog sistema i regeneraciju društva, dok su navedeni apsekti važni i za crnogorski kontekst i društvo u tranziciji.Pregled direktnih i indirektnih ekonomskih i socijalnih efekata daje i sljedeća klasifikacija ( Izvor: The European Task Force on Culture and Development, 1997):

Direktni ekonomski efekti:- Umjetnost i kultura služe kao glavni izvor sadržaja za kulturne industrije, medije i servise sa dodatnom vrijednošću telekomunikacijskih industrija.Oni stvaraju poslove i značajno doprinose bruto domaćem proizvodu.Kulturne institucije, događaji i aktivnosti kreiraju lokalno značajne ekonomske efekte, kako direktno tako i indirektno, kroz multiplier efekt (odnosi se na cirkulaciju novca u okviru npr. jedne opštine).Umjetnička djela i kulturni produkti posjeduju sopstvena tržišta sa “dodatnom vrijednošću” (npr. galerijske prodaje i fine art aukcije), koja im često pružaju dobre investicione potencijale.

Indirektni ekonomski efekti:- Umjetnosti su “društveno profitabilne” jer nude kulturni kredit ili poštovanje ljudima i institucijama (npr. finansijerima,

sponzorima, kolekcionarima i stručnjacima).Umjetnička djela i kulturni produkti stvaraju nacionalne i internacionalne akcije ideja ili slika koje mogu biti eksploatisane od strane kulturnih industrija (npr. u advertajzingu ili kulturnom turizmu).Umjetnička djela mogu uvećati i time dodati vrijednost izgrađenom okruženju (npr. ukrašavanjem zgrada i urbanim dizajnom).

Direktni socijalni efekti:- Umjetnost i kultura obezbjeđuju “društveno vrednovane” aktivnosti razonode, “unapređuju” ljudsko razmišljanje, pozitivno doprinose njihovom psihološkom i socijalnom blagostanju i poboljšavaju njihovu osjećajnost.

Indirektni socijalni efekti:- Umjetnost obogaćuje društveno okruženje stimulisanjem i zadovoljavanjem javnog ugođaja.Ona je izvor efekata “civilizovanja” i društvenog organizovanja (npr. amaterska umjetnost).Umjetnička aktivnost poboljšava, stimulisanjem kreativnosti i nepoštovanjem ustaljenih modela mišljenja, inovativnost.Umjetnička djela i kulturni produkti su kolektivna “memorija” zajednice i služe kao rezervoar kreativnosti i intelektualnih ideja za buduće generacije.Umjetnost i kulturne institucije poboljšavaju kvalitet života i tako u urbanim predjelima povećavaju personalnu sigurnost i smanjuju pojave uličnog zločina i huliganizma.

Ključne riječi važne za razmatranje Roman Djuranović “Can’t Beat the Feeling”, 2002, ulje na platnu


aspekata kreativnih industrija su preduzetništvo i privatizacija u kulturi koje suštinski definišu i uspostavljaju sektor kreativnih industrija.

Preduzetništvo i privatizacija u kulturi predstavljaju jedne od ključnih riječi kulturnih politika od devedestih godina dvadesetog vijeka. Preduzetništvo i privatizacija ne predstavljaju samo institucionalni okvir promjene (muzička industrija, izdavaštvo i sl), već i pojedinačne inicijative u kulturi, koje su oličene individulanim art i medijskim projektima. Na osnovu tih promjena danas govorimo o tri sektora kulturnog sistema - javni, privatni i neprofitni, koji zajedno grade ukupan kulturni sistem jednog društva.

Taj sistem gradi partnerske odnose između navedenih sektora, koji usljed promjene sistema finansiranja kulture i smanjenja javnih subvencija ističu neophodnost pronalaženja alternativnih izvora finansiranja. Upravo je takva situacija inaugurisala i otvorila temu preduzetništva i privatizacije u kulturi.

Važno je istaći da taj proces mora imati podršku kulturne politike koja mora pronaći ravnotežu u osjetljivim pitanjima kulturnog razvoja i same tradicije društva uspostavljanjem javne brige o kulturi. Taj proces, kako je navedeno, uključen je u savremene kulturne politike, ali njegovu primjenu možemo sagledati i u daljoj prošlosti - kroz državni zakon o jedinstvenoj cijeni knjige kojim je dat podsticaj za razvoj malog knjižarstva u Francuskoj, kao prvi zakon koji je u svom

mandatu potpisao Žak Lang i bez koga bi mali izdavači bankrotirali.

Može se reći da je uvođenjem navedene teme u kulturni sistem i njenim otvaranjem došlo do modela “jednakog pristupa svima”. Primjer takvog stava potvrđuje i Strategija kulturnog razvitka Hrvatske u 21. stoljeću u kojoj se ističe da se “kao dodatni instrumetarij privatizacijskom zakonskom paketu trebaju donijeti mjere kompenzacije, odnosno izravne ili neizravne financijske pomoći privatiziranim djelovima kulturnih djelatnosti u slučajevima objektivno uzrokovane ili privremene nemogućnosti samostalnog poslovanja”, kao i direktno podvrgavanje kulturnih ustanova u javnom vlasništvu lojalnoj konkurenciji sa onima u potpunom privatnom vlasništvu, posebno kada je posrijedi dodjela finansijskih sredstava za programsku djelatnost. (Strategija kulturnog razvitka, 2003: 66)

Na taj način uvodi se projektna logika i tržišna “borba” i poželjna politika koja proizvodi efekat odgovornosti, a koja je uz standardizaciju rada ključni element u procesu tranzicije kulture i upravljanja kulturom u odnosu na period ideološkog društvenog, ekonomskog i kulturnog nasljeđa. Takođe se na profesionalan način ocjenjuje rad svakog subjekta kulturnog sistema i daje prohodnost svima koji uvode standarde kvaliteta u svom radu.

U redefiniciji tzv. stečenih prava može se sagledati proces tranzicije sistema kulture, u kome treba na minimum svesti ono što se samo po sebi podrazumijeva, a to je obično “bezbrižna” pozicija “životarenja”

na stopostotnim budžetskim finansijama, karakteristična za period socijalističkog uređenja kultrnog sistema.

Tri pomenuta sektora pokušavaju da trasiraju put u drugi status (jedan pogled, viđenje ili definicija tranzicije glasi: trasiranje puta iz jednog statusa u drugi, bez otvorenih opcija za neki treći), koji je “opterećen” ukupnim ambijentom procesa tranzicije u kome se drugi segmenti društva intenzivno nalaze.

Ključna riječ za proces tranzicije upravo jeste standardizacija, odnosno jasno definisani kriterijumi ili standardi.

Pomenuti kriterijumi ili standardi definišu moguću i poželjnu analizu ukupnog nivoa funkcionisanja institucija kulture čija je najveća zamka na trasiranju puta u tranziciji samodopadljiva samodovoljnost u tradicionalnim i prevaziđenim načinima funkcionisanja. Upravo u diversifikaciji izvora finansiranja mogu se sagledati mogućnosti i potencijali institucija kulture da definišu svoje preduslove da budu uspješni akteri kulturnog i društvenog sistema. Za taj proces neizostavna je uloga preduzetništva, logike tog procesa, znanja i vještina jednog preduzetnika.

U analizi britanske umjetničke politike, knjizi Subota uveče ili nedjelja popodne? Od umjetnosti do industrije: nove forme kulturne politike, autori Ken Vorpol i Džef Malgan postavili su pitanje ko najviše doprinosi uobličavanju britanske kulture. Njihov odgovor glasi: “Privatno preduzetništvo, oličeno u Benetonu, Verdžinu i Sačiju, imalo je presudan uticaj

na britanski kulturni život, a ne državna tijela koja su dodjeljivala subvencije za umjetnost”.

Ulogom jednog od suosnivača najuspješnije i politički najuticajnije agencije u Britaniji osamdesetih, preduzetnika i kolekcionara Čarlsa Sačija, bavi se i Rozmari Beteron u eseju Mlada britanska umjetnost u devedesetim (Britanske studije kulture, Geopoetika, Beograd, 2003). Ona ističe njegovu ulogu u uvođenju novog modela procjenjivanja i tržišnog plasmana umjetnosti i obnavljanje eksplicitne veze između umjetnosti i preduzetništva, koji su dugo bili mistifikovani u modernističkim ideologijama umjetnika. Ulaskom savremene umjetnosti na aukcije u Kristiju, došlo je do definitivnog priznanja umjetničkog svijeta, a Kanal 4 prenosi godišnje takmičenje za Tarnerovu nagradu. Tako dolazimo i do objašnjenja naslovne strane knjige Kreativna Britanija, autora Krisa Smita, na kojoj se nalazi slika Dejmijana Hersta.

Naravno da je “ekstremna” britanska priča ipak za nas naizgled “daleka” britanska priča, ali preduzetništvo u kulturi je u našem kontekstu svakako i prostor kreativnosti koji računa na globalne promjene u dilemama koje uspostavlja bivša socijalno odgovorna politika i neoliberalizam i koja dovodi do rješenja i kvaliteta umjetničke prakse na svim nivoima - od lokalnog do globalnog.

Pitanje je izbora ko bi se nalazio na naslovnoj stranici knjige Kreativna Crna Gora? Eto preduzetničkog izazova za kulturnu politiku, produkciju i tržište.


Oblast definisanja kreativnih industrija na prostoru ex-Jugoslavije pokazuje različite pravce i modele koji se analiziraju u teorijskim i projektnim dokumentima.

To dokazuje da “tema” nije nepoznata, ali možemo govoriti o odsustvu stvarnih projekata koji izvan teorijskog diskursa “šire publiku”. Aktivnosti u okviru programa UK-SEE Forum – Creative Industries i pojedinačnih inicijativa, prepoznatih i lokalizovanih kroz odabrane kreativne gradove, predstavljaju početak takvih projekata.

U različitim dokumentima i analizama pokazuje se da i u tim primjerima postoje terminološke različitosti. Osim kreativnih industrija, adekvatan pojam za razumijevanje, koji je istovremeno blizak postojećoj praksi, jeste pojam preduzetništvo u kulturi i kulturne industrije.

Preduzetništvo u kulturi uključuje (Dragićević-Šešić, 1999: 307):

-proizvodne pogone: privatno izdavaštvo, muzičke ili video produkcijske kuće, keramička studija... sve do produkcije narodnih nošnji, pa do projektno-preduzetničkih biroa; -medije – štampa, radio, televizija...;-privatne ustanove kulture;-servisne agencije: web-site agencije, casting agencije, agencije za posredovanje u kulturi, organizaciju gostovanja, festivala i sl., zatim brojna distributerska preduzeća: novinsko-izdavačka, filmska, književna...;-zanatske radnje: za popravku i restauraciju antikviteta, slika, koričenje starih i rijetkih knjiga, itd.;

-trgovinsko-umjetničke ustanove: galerije, knjižare;-agencije za obrazovne usluge i privatne umjetničke škole: studiji baleta, glume, slikarstva;-free lance status.

Kulturne industrije u dokumentu Strategija kulturnog razvitka Hrvatske u 21. stoljeću, iz 2003. godine, definišu se kroz oblasti književnosti i izdavaštva, likovne umjetnosti, muzike i diskografije, scenske umjetnosti, kinematografije i medija. U uvodnom dijelu poglavlja Kulturne industrije navodi se da su se one pojavile u Hrvatskoj početkom 20. vijeka kao rezultat spajanja umjetnosti i masovne proizvodnje iz koga su se, uglavnom u razvijenim zemljama, izdiferencirala posebna tržišta i dalje nastavlja da se takav kulturno-ekonomski kontinuum u Hrvatskoj rijetko uspostavljao, i to u kratkotrajnim razdobljima visokih konjuktura tokom 1980-ih godina. (Strategija kulturnog razvitka, 2003: 65)

U navedenim oblastima identifikovanih kulturnih industrija u pomenutoj strategiji navodimo neke od ciljeva:

- stvaranje boljih uslova za izdavanje, distribuciju i plasman kvalitetnih domaćih i stranih djela,-uključivanje likovnih umjetnika u oblikovanje vizuelnog identiteta Hrvatske i njenih proizvoda,-osiguravanje trajnih uslova za kvalitetnu muzičku i muzičko-scensku djelatnost, posebno domaće produkcije, te podsticaj bržeg i snažnijeg razvoja domaće diskografske industrije,-uspostavljanje cjelovite infrastrukture, organizacije i koncepcije kinematografije. Ili

ja P

erić

“Syp

honfi

lter”

kreativne industrije na bivšem yu prostoru


Gradski i regionalni koncepti razvoja kreativnih industrija koje je inicirala Esenska deklaracija i jedan od njenih rezultata - knjiga “Kulturne industrije u Evropi – regionalni razvojni koncept za privatni sektor kulturne produkcije i usluga” - predstavljala je izazov mreže BalkanKult koja je priredila izdanje “Razvojni aspekti kulturnih industrija”, koje se nalazi na internet adresi mreže Balkankult.

www.balkankult.org

Publikacija dodatno pruža informacije od značaja za razumijevanje procesa i razvoja kreativnih industrija i pruža evropski kontekst ovoj važnoj temi, a nastala je inicijativom njenog priređivača i direktora BalkanKult fondacije, Dimitrija Vujadinovića.

Crnogorska studija slučaja u ovom razmatranju uključuje dvije inicijative. U Nacrtu kuturne politike Crne Gore u tranziciji, kreativne industrije navode se kao jedan od ciljeva Ministarstva kulture i medija u narednom periodu (Nacrt datira iz 2004. godine). Ističe se da je jedan od ciljeva – razvoj kreativnih industrija, tj. omugućavanje rada malim i srednjim preduzećima u oblasti izdavaštva, kinematografije i multimedija.

Dobra strana tog cilja jeste što vezuje mala i srednja preduzeća za navedene oblasti, ali sâmo definisanje oblasti kreativnih industrija pokazuje oprezan i skroman stav ministarstva. Dovoljno je uporediti oblasti kreativnih industrija sa drugim definicijama, projektima i dokumentima pa dodatno potvrditi izrečeni sud, posebno u svijetlu moguće intersektorske saradnje u sistemu, ali i ostalih razvojnih planova društva

(turističkih, ekoloških, privrednih i dr.). To potvrđuje i komentar ekspertskog tima na pomenuti Izvještaj (Evropski program pregleda nacionalnih kulturnih politika MOZAIK PROJEKAT - Kulturna politika u Srbiji i Crnoj Gori – Dio II: Republika Crna Gora). Preporuka br. 4 glasi: “Obezbijediti tijesnu saradnju unutar Vlade, uspostavljanjem među-ministarskih radnih grupa, uključujući ministarstva kulture, prosvjete i nauke, ekonomije, rada i socijalnog staranja, turizma, zaštite prava pripadnika nacionalnih i etničkih grupa, spoljnih poslova. Istražiti mogućnosti međusektorske saradnje za razvoj oblasti “mladih kreativnih industrija” (npr. moda, dizajn, arhitektura) i posebnu ulogu umjetnosti u okviru njih. Poboljšati međuregionalne kontakte i saradnju.”

U navedenom komentaru se sugeriše proširenje prvobitne definicije i oblasti kreativnih industrija i samim tim inicira buduća ozbiljnija komparativna analiza, koja nužno prethodi strategiji razvoja tog sektora u Crnoj Gori kao elementa kulturne politike na svim nivoima - od lokalnih kulturnih politika do nacionalne kulturne politike.

Druga inicijativa vezana je za projekat ciklusa tribina Fondacije Montenegro Mobil Art Deset aksioma crnogorske kulturne industrije, kao replike na Esensku deklaraciju o kulturnim industrijama u crnogorskom kontekstu, a koji je realizovan 2002. godine.

Cilj projekta je bio da se pojmovno, faktografski i projektno definišu odabrane teme (aksiomi) kao potencijali i strateške tačke sveobuhvatnog razvitka crnogorskog

društva. O svakoj temi poziv za učešće je uključivao da umjetnici, kulturni aktivisti, stručnjaci iz različitih segmenata društva daju odgovor na izazov koncipiranja deset aksioma kulturnih industrija, kojim bi mogle biti aktivirane konkretne i smislene inicijative u kulturi. Teme su bile: kulturna periodika i časopisi za kulturu, tuirizam i kultura, gradska kulturna politika, privatizacija u kulturi, festivali, manjinske kulture, subkultura, kulturna baština, obrazovanje i kultura i ekologija i kultura (više o tome vidjeti u brojevima časopisa Mobil Art iz 2002. godine i tekstovima posvećenim pomenutim tribinama).

Na kraju ovog kratkog pregleda dosadašnje prakse i teorije kreativnih industrija važno je napomenuti Institut za međunarodne odnose u Zagrebu i Nadu Švab-Đokić koja je, može se reći, najzaslužnija za “otvaranje” teme kreativnih/kulturnih industrija na prostorima ex-Jugoslavije.

Zanimljivo je napomenuti i navesti njen iskren stav izrečen u zagrebačkom “Zarezu” poslije učešća na Converge@Nottinhgam, konferenciji o konvergenciji, kreativnim industrijama i civilnom društvu. (Nottingham, 2001)

“Sintagme nova europska kultura i nova kulturna politika javljaju se sve češće. Što one zapravo znače? Što je konvergencija kreativnih industrija i civilnog društva? Koje riječi upotrijebiti u hrvatskom jeziku da bi se uopće objasnilo o čemu se tu radi? … Iz Nottinghama se vraćam s više pitanja nego odgovora.” (“Zarez”, br. 66)

Ova impresija može biti zaključak ovog poglavlja. Izazov projekta British Council-a, koji je “inficirao” učesnike UKSEE Foruma – Creative Industries u projektima Kreativnih gradova, upravo je u tome da objasni i “otvori” temu na postojećim jezicima regiona.

design: Ana Matić


Kreativne industrije Podgorice, tj. uzorak kojim se po prvi put na jednom mjestu pozicioniraju kreativne industrije u Crnoj Gori, predstavljaju rezultat istraživanja čiji je cilj bio identifikovanje postojećih kapaciteta kreativnih industrija u Podgorici. Na osnovu mapiranih kreativnih industrija grada započinje njihova promocija, tačnije promocija sektora. Različitim postupcima identifikovani su primjeri kreativnih industrija u raznim oblastima. Identifikovani su pojedinci (free lanceri), tj. individulani primjeri kreativnih industrija i udruženja, firme, NVO i neformalne grupe kao kolektivni i institucionalni primjeri kreativnih industrija.

Primjeri koji slijede ili PRVA MAPA kreativnih industrija Podgorice svakako da nema ambiciju da prezentuje sektor u cjelini. Oni predstavljaju dio odgovora aktera koji su prepoznali i profilisali svoje mjesto u procesu istraživanja s namjerom publikovanja i učestvovanja u temi koju pokreće ova publikacija. Ukupan broj identifikovanih aktera iznosio je 48 na čije adrese je upućen jedinstven upitnik koji se sastojao iz dva dijela. U prvom dijelu akteri su pozvani da sami kreiraju sadržaj koji će u publikaciji predstaviti njihov rad, dok je drugi dio upitnika za cilj imao istraživanje načina funkcionisanja ovog sektora. Odgovori na drugi dio upitnika predstavljaju osnovu za poglavlje Analiza kreativnih industrija Podgorice u kome rezultati nijesu prikazani pojedinačno, već su odgovori dati u funkciji zbirnog pregleda stanja kreativnih industrija. Na taj način započet je dijalog s akterima procesa razvoja kreativnih industrija. Taj dijalog (zahvaljujući rezultatima) predstavlja platformu za dalje širenje teme kreativnih

industrija i animacije ostalih aktera, a prije svih donosilaca političkih odluka u domenu kulturne politike i biznis sektora, koji zajedno u budućim snenarijima razvoja i te kako treba da uključe potencijal kreativnih industrija Podgorice.

Oblasti koje predstavljamo pripadaju podsektorima kreativnih industrija na osnovu britanske definicije, ali su prošireni nekim segmentima koji odgovaraju sektorima preduzetništva u kulturi kako su navedeni u prethodnim sadržajima publikacije. Profili pojedinačnih primjera obuhvataju više oblasti i prožimaju veći broj aktivnosti. U “pakovanju” START-UP Creative Podgorica publikacije, zastupljene su sljedeće oblasti : • fotografija• umjetnost i antikviteti• umjetnički zanati• dizajn• moda• film• softver• kompjuteri, multimedia i novi mediji• muzika• izvođačke umjetnosti• izdavaštvo• obrazovanje za umjetnost

Na taj način se ukazuje na neophodnost buduće definicije sektora kreativnih industrija koja će biti adekvatna za naš kontekst. S druge strane, ukazujemo na dinamičnost procesa i njegov konstantan razvoj. U Britaniji se zato i kaže sljedeće: “Sektor postaje sve fluidniji unutar sebe, ali i sve mekši na ivicama”.Uslovnost definicija, kao i njegova potencijalna diversifikovanost, zavisi od konteksta i dinamike pojedinačnih oblasti

koje svojim različitostima učestvuju u tzv. socio-kulturnom ili ekonomsko-kulturnom procesu svake pojedinačne industrije. Ona je opet uslovna, jer sigurno da ne može uvijek obuhvatiti svu raznovrsnost aktivnosti u pojedinačnim domenima. Ilustrativan primjer može biti prikaz šta sve uključuje definicija, recimo, muzičke industrije, kao osnove pomoću koje možemo da posmatramo obim i ponudu trgovinskih tokova. To su: kompozitori, tekstopisci, aranžeri i muzički izvođači,

kreativne industrije podgorice + susjedstvo

agenti, menadžeri, promoteri koji rade za umjetnike (primarni učesnici), zatim, muzički izdavači, muzičke kompanije, društva za autorska prava, pružaoci drugih usluga uključujući vlasnike studija, proizvođače, distributere, prodavce na malo, zatim one koji muziku emituju na radiju ili televiziji, agente za prodaju karata, korisnike muzike kao što su filmski stvaroci, multimedijalni producenti, stvaraoci reklama, pa sve do pojedinačnih potrošača koji kupuju muzičku robu ili uslugu ili je troše besplatno.


krenimo KREATIVNE INDUSTRIJE PODGORICE


MAPA (MONTENEGRO ADVERTISING AND PRODUCTION AGENCY) - na svojoj portfolio listi ističe se kampanjama rađenim za brojne klijente, mnoge vladine i nevladine organizacije, biznis sektor, međunarodne organizacije.Osnovne djelatnosti agencije su sve vrste

MAPA

konsaltinga iz oblasti advertajzinga, PR-a, event aktivnosti. Kreacija i produkcija svih u svijetu postojećih komunikativnih instrumenata, predviđenih za potrebe raznih reklamnih i promotivnih kampanja. Medija planiranje i medija buying. Video, pre-press i editing produkcija.

starr web team - web tim. Bavi se izradom atraktivnih internet prezentacija (php, flash). Osim toga, bavimo se izradom multimedijalnih diskova i dizajnom artworka.

STARR WEB TEAMtelefon/fax: +381 67 542 184e-mail : [email protected]: www.starrwebdesign.netkontakt osoba: Milan Vukasović

adresa: Ulica Slobode 52, Podgoricatelefon/fax: +381 81 231 656e-mail: [email protected]: www.mapa.cg.yu


telefon/fax: +381 69 316 686, +381 69 027 000e-mail: [email protected] website: www.identity.cg.yukontakt osoba: Ilija Perić

IDENTITY AND PROMOTION

Identity & promotion - nakon višegodišnjeg samostalnog rada iz potrebe objedinjavanja i upotpunjavanja produkcije nastala je neformalna grupa.Dvojac bez kormilara sa nekoliko povre-menih saradnika - Ilija Perić, dizajn, mul-timedija, fotografija, priprema i produkcija & Vladan Durutović, modelovanje, 3D vi-zualizacija, dizajn i produkcija.

Identity & promotion je kreativni studio za

vizuelne intervencije i inovacije u domenu savremenih i klasičnih medija. Dizajn u širem smislu te riječi predstavlja osn-ovu naših interesovanja. Fotografija, 3D vizualizacija i multimedija su u funkciji potpune produkcije.

Spremni smo za hitne intervencije isto ko-liko i za dugoročnu strpljivu saradnju. Vaš zadatak ćemo pažljivo sagledati, a našu ideju kvalitetno obrazložiti.

imagination & perception |identity & promotion | integrity & perfection | idea & production

16Kreativne industrije Podgorice 1616KreativneKreativne industrije industrije Podgorice Podgorice

DPC (Digital print centar) – pored digitalne štampe bavi se grafi čkim dizajnom (koji radi tim profesionalnih dizajnera) i marketingom. Dakle, kod nas možete ostvariti kompletnu realizaciju od ideje do štampe. Firma Digital print centar trenutno koristi brze i fl eksibilne mašine koje zadovoljavaju porast zahtjeva za “štampu za juče”. Ova vrsta štampe svima omogućava bolja kreativna rješenja, bez velikih troškova za štampu.

adresa: Novaka Miloševa 6, Podgoricatelefon/fax: +381 81 210 925e-mail: [email protected]: www.dpc.cg.yukontakt osoba: Mirko Djurić

DPC (DIGITAL PRINT CENTAR)

RELJA ERAKOVIĆ – dipl. fi lmski i televizijski snimatelj i umjetnički fotograf. Realizacija projekata: komercijalni spotovi, muzički spotovi, namjenski fi lmovi, studentski fi lmovi, igrani fi lmovi (u zvanjima asistenta kamere, kamera operatera, direktora fotografi je). Umjetnička fotografi ja: dvije samostalne izložbe i više grupnih izložbi u zemlji i inostranstvu.

RELJA ERAKOVIĆadresa: Blaža Jovanovića 29, Podgoricatelefon/fax: +381 81 243 515e-mail: [email protected]

Pho

to: R

elja

Era

kovi

ć “S

usre

t”


Internet Crna Gora - Internet Service Provider (ISP) - prvi i najveći crnogorski ISP. Pruža usluge lične i poslovne primjene, web dizajna, internet roaminga i internet marketinga.

Kompanija je počela sa komercijalnim radom 1997. godine. Većinski vlasnik Interneta Crna Gora je mađarski „Mađar Telekom”.

adresa: Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 2, Podgoricatelefon/fax:+381 81 403 403, +381 81 403 404e-mai: offi [email protected] website: www.cg.yu

INTERNET CRNA GORA

Internet CG ima niz značajnih nagrada za svoj rad, među kojima su i priznanje za popularizaciju interneta i visok nivo tehničke infrastrukture na sajmu informatičkih dostignuća u Budvi (2003. i 2004), kao i JISA (Jedinstveni informatički savez Srbije i Crne Gore) nagrada za kvalitet na nivou Srbije i Crne Gore (2002).

Baroom Baroom – grafi čki studio - tim mladih kreativnih ljudi, čiji je cilj da svojim znanjem i inventivnim idejama doprinesu razvoju svih vrsta vizuelnih komunikacija i unaprijede svijest vrednovanja kreativnog, estetskog i umjetničkog na polju marketinga, bilo u formi štampe, multimedija, video produkcije ili web dizajna.

BAROOM BAROOMadresa: Vuka Karadžića 13, Podgoricatelefon/fax: +381 81 210 755e-mail: [email protected]: www.baroom-baroom.comkontakt osoba: Irena Milačić


ANA MATIĆ

Mr Ana Matić – grafi čki dizajner (free lancer). Bavim se grafi čkim dizajnom, grafi kom, tipografi jom, art knjigom... Pro-jekte uglavnom realizujem samostalno, a ako su obimniji, onda u okviru neformalno organizovanog MAS group- a.Oblast - likovna i primijenjena umjetnost.

Uža stručnost - grafi čke komunikaci-je, plakat, grafi ka, grafi čko oblikovanje umjetničkih knjiga i kataloga.

telefon/fax: +381 69 47 68 63e-mail: [email protected]


MASgroup (Ana Matić, Ivan Živković, Lazar Pejović, Suzana Pajović-Živković, Robert Aleksić) - MASgroup je najprije formirana kao neformalna grupa dizajnera i fotografa koji se povremeno okupljaju i djeluju zajednički. Čine je akteri koji već više godina djeluju individualno, a potekli su sa FLU Cetinje, ali nisu u stanju da samostalno iznesu neke zahtjevnije projekte. Takođe se pokazala potreba da jedan prijateljsko-poslovni krug kreativnih ljudi iza projekta potpiše samo jedno “ime”, kako se ne bi neprikladno nabrajalo šta je u projektu realizovao svako od nas ponaosob.

Još jedan razlog tog okupljanja je pokušaj da se djeluje institucionalno, tačnije, da se može biti konkurentan na tenderima koji zahtijevaju angažman pravnog lica. Firma MAS TRADE je prihvatila da bude naš pravni zastupnik, čime je MASgroup ostala dosljedna svojoj primarnoj ideji da ne bude hermetična i ograničena, već uvijek otvorena za nove ljude i ideje, jer insistiramo na individualnosti i kreativnoj svježini. Vjerujemo da bi institucionalizovanje dovelo do toga da prerastemo u dizajn studio ili advertajzing agenciju, što bi zahtijevalo sasvim drugačiji koncept rada i djelovanja.

MAS GROUPe-mail: [email protected]; [email protected]; [email protected]; [email protected]


Nikola Latković – grafički dizajner (free lancer). Profesionalizam i tehnička preciznost, kao nosioci kvaliteta, glavne su osobine mojih usluga kao grafičkog dizajnera. Izdvojio bih i međunarodna iskustva kao ključ praćenja savremenih trendova. Iako sam pristalica timskog rada, sposoban sam da sam pokrijem cijeli proces produkcije: od idejnih prijedloga, preko likovnog prikaza, pa do grafičkog rješenja i pripreme za

adresa: Trg Božane Vučinić 7, Podgoricatelefon/fax: +381 81 620 641e-mail: [email protected]: www.titograf.com

realizaciju. U radu koristim profesionalni grafički softver koji pokriva sve navedene segmente produkcije, kao i elektronsko izdavaštvo (e-knjige) i web design. Realizovao sam i nekoliko fontova. Muzičko obrazovanje i poznavanje softvera za obradu digitalnog videa i zvuka dozvoljavaju mi da se upustim i u čari video montaže i animacije kao spoja likovne i muzičke umjetnosti, sa tendencijom daljeg usavršavanja.

NIKOLA LATKOVIĆ


Milovan Zogović - (free lancer) - Bavim se izradom multimedijalnih web i CD prezentacija, web programiranjem, projektovanjem relacionih baza podataka, digitalnim dizajnom, pripremom za štampu, 2d i 3d animacijom i video montažom.

adresa: Bulevar Save Kovačevića 56, Podgoricatelefon/fax: +381 69 577 010e-mail: [email protected]: www.zogovic.cg.yu

Des

ign:

Milo

van

Zogo

vić

Studio X Design - pruža usluge dizajna, razne vrste štampe, a pored toga ima svoju prizvodnju majica i ostalih prizvoda od tekstila -uniforme, suveniri, modni artikli, itd.

adresa: Skopska 55a, Podgoricatelefon/fax: +381 81 613 690e-mail: [email protected] osoba: Hajdana Božović

STUDIO X DESIGNMILOVAN ZOGOVIĆ


Artikulacija - agencija koja se bavi filmskom i TV produkcijom, marketingom i oglašavanjem, kao i organizacijom većih manifestacija (koncerti, sajmovi...). Na jednom mjestu pruža sve vrste usluga vezanih za marketing i moderne komunikacije: audio i video produkciju, design, media planning. Jedan od ciljeva Artikulacije d.o.o. su donacije u kulturi preko partnerske NVO “Artikulacija, kreativna inicijativa”.

adresa: Moskovska 42, Podgoricatelefon/fax: +381 81 241 530e-mail: [email protected] website: www.artikulacija.cg.yu kontakt osoba: Ivan Đurović

ARTIKULACIJA

D.O.O. BANDUR FILM – PODGORICA - firma koja se bavi distribucijom filmova (35 mm filmska traka) na teritoriji Crne Gore. Osim toga, posredstvom firme postoji mogućnost nabavke i ugovaranja filmova za televizijske stanice sa teritorije Crne Gore (naravno, prava za TV emitovanje su otkupljena), kao i legalnih filmova za video i DVD klubove.

adresa: IV proleterske br. 1, Podgoricatelefon/fax: +381 81 230 556, +381 81 230-557e-mail: [email protected] osoba: Miodrag Popović

BANDUR FILM


UFSCG (Udruženje filmskih stvaralaca Crne Gore) - strukovno udruženje, nevladina organizacija registrovano za svaki vid umjetničke djelatnosti, posebno filmskih i TV formi, kao i za njihovi produkciju i proizvodnju. Udruženje broji preko 140 članova. Cilj UFSCG je proizvodnja i afirmacija kinematografskih i TV ostvarenja, animacija stručnih kadrova, uključenje

adresa: Bulevar revolucije 78, Podgoricatelefon/fax: +381 81 245 377e-mail: [email protected] osobe: Marija Perović, Predrag Kalezić, Branko Baletić

u koprodukcione projekte, saradnja sa strukovnim udruženjima u regionu i šire, podizanje i očuvanje standarda u filmskim i TV djelatnostima i saradnja sa nadležnim ministarstvima i drugim vladinim sektorima koji mogu da pomognu u revitalizaciji i održanju filmske djelatnosti u Crnoj Gori. Funkcioniše i kao servis ljudi i usluga konkretno vezanih za pomenute djelatnosti.

UFSCG

Kadrovi iz filma Marije Perović “Opet pakujemo majmune”


Vladimir Maraš – kompozitor i aranžer (free lancer). Snimio album POD KAMENOM 2001. god. Prvi jazz funk CD u Crnoj Gori. Trenutno u studiju završavam svoj drugi CD koji će se na tržištu pojaviti na jesen. Radni naziv CD-a je “MILLENNIUM”.Autor mnogih audio kampanja za projekte raznih agencija u SCG, radim pozorišnu muziku, reklame džinglove, audio špice za radio i televiziju.

telefon/fax: +381 69 015 010e-mail: [email protected]: www.vladimirmaras.cg.yu

Aleksandar Gilić (free lancer) - DJ, selekcija i miksanje muzike sa ploča i CD-a. Afi rmacija muzičkih pravaca kao sto su house, nu jazz, downtempo, chillout, drum ‘n’ bass. Nakon gotovo decenije promovisanja house zvuka, sarađivao sam sa značajnim imenima svjetske DJ scene poput: Tony Thomas (Izdavačka kuća 4 Kenzo – London), Master H (Soma Records – Pariz), Dan Ghenacia (Brique Rouge – Pariz), 10 Sui (Botchit – London), Haris (Laus Records – London)... Rad u Radio-Stanici “Free Montenegro” značajno mi je pomogao u “borbi” za afi rmaciju ovog zvuka na našim prostorima, a takođe doprinio proširenju saznanja i interesovanja u oblasti medija.

adresa: 27. marta 60, Podgoricatelefon/fax : +381 81 647 708e-mail: [email protected]

VLADIMIR MARAŠ ALEKSANDAR GILIĆ

25 START-UP Creative PODGORICA2525 START-UPSTART-UP Creative PODGORICACreative PODGORICA

Fat Vinyl - je DJ zajednica, bolje reći organizam sazdan od ogromne količine istinske ljubavi prema pravoj muzici koja se svakodnevno gomila u srcima dva čovjeka - prijatelja.

Kada govorimo o Fat Vinylu, govorimo o raznovrsnoj kombinaciji muzičkih ukusa. Počinje od soula, jazza, funka, hip-hop, preko afro-latino stila, soulful, jazzy, funky

FAT VINYLadresa: Ul. Bracana Bracanovića 50, Podgoricatelefon/fax: +381 67 576 606 (Nikola Dobričanin), +381 67 67 200 323 (Marko Stojović)e-mail: [email protected], [email protected] ([email protected])website: www.fatvinyl.com

housea, zatim kvalitetnog deep, tech, tribal housea sa mogućim primjesama electro zvuka, sve do broken beata i brasilian i liquid drum’n’bassa, čime se krug interesovanja organizacije zatvara.

Nikola Dobričanin (aka Be Good) i Marko Stojović (aka Mr. Montech) svoj rad u propagiranju kvalitetne muzike predstavljaju zaštićeni imenom Fat Vinyl.

Njihovo djelovanje se sastoji od:

-DJ nastupa u klubovima u Podgorici, širom Crne Gore, ali i na prostorima ex-Yu;-radio-emisije "Migracije", koja ide u etar svakog utorka na Radiju "Antena M";-internet aktivnosti, gdje preko svog sajta ( www.fatvinyl.com) predstavljaju svoj muzički izbor i novosti vezane za organizaciju.

RG RECORDS – muzičko-izdavačka produkcija, marketing i koncertne aktivnosti. Osnovana 2003. godine sa ciljem afi rmacije mladih muzičara i pružanja neophodne pomoći za snimanje prvog muzičkog izdanja. Produkcija je sastavni dio podgoričkog radija GORICA. Do sada su objavljena tri cd/mc izdanja: kompilacija 18 crnogorskih rap bendova, zatim “Kamena rapsodija” i rok grupe “VIS Gorenje”. U planu je izdavanje 2 rap albuma i album punk grupe D.S.T. iz Nikšića.

RG RECORDSadresa: ul. Lička 41, Podgoricatelefon/fax: +381 81 633 670e-mail: [email protected]: www.radiogorica.cg.yukontakt osoba: Božo Bulatović


Duško Miljanić - fotograf (free lancer). Publikuje veći broj radova u domaćim i stranim časopisima i publikacijama. Učesnik većeg broja domaćih i međunarodnih izložbi fotografije (izbor iz CV-ja: Bronzana medalja za kolekciju fotografija – Treći balkanski salon umjetničke fotografije, Atina, Grčka; Monografija kompanije Montenegro Airlines, 2004; Projekat Razglednice Podgorice – Podgorica, Crna Gora 2005).

adresa: Njegoševa 38, Podgoricatelefon/fax: +381 67 670 488e-mail: [email protected]: www.duel.cg.yu

skynet

phot

o: D

uško

Milj

anić

“Sky

Net

”

DUŠKO MILJANIĆ


NOVA KNJIGA - Osnovne djelatnosti preduzeća su izdavaštvo i distribucija knjiga kroz dva prodajna centra “Gradska knjižara” i knjižara “Exponto”, kao i kroz brojne pokretne objekte u primorskim gradovima.

NOVA KNJIGAadresa: Trg Republike 40, 81000 Podgoricatelefon/fax : +381 81 310 390, 310 391, 272 817e-mail: [email protected], [email protected]: www.knjizara.cg.yukontakt osoba: Lenka Tošić

ART CENTAR - je otvoreni umjetnički atelje koji se bavi edukacijom djece i odraslih iz oblasti likovnih umjetnosti. Predavanja su bazirana na praktičnom radu u kreativnim radionicama u kojima polaznici uče osnove crteža, slikanja i grafi ke. Svakom polazniku se posvećuje posebna pažnja bez obzira na to što se radi o grupnom radu, a program se redukuje ili dopunjava u zavisnosti od prethodnog znanja i stepena poznavanja

ART CENTAR adresa: Svetozara Markovića 39, 81000 Podgoricatelefon/fax : +381 67 549 033, +381 69 485 340e-mail: [email protected] osoba: Admir Bambur i Vladimir Djuranović

materije.Art Centar opremljen je profesionalnim inventarom (štafelaji, klupe za crtanje i dr.), a za radionicu crtanja obezbijeđeni su profesionalni i gipsani modeli. Veliki broj naših polaznika iskoristio je saznanja iz našeg ateljea na prijemnim ispitima umjetničkih fakulteta i srednjih škola za likovnu i primijenjenu umjetnost, gdje su ostvarili značajne rezultate.


Office Center – studio Nade Kažić - opremanje enterijera, izrada umjetničkih predmeta (porcelan i keramika), izrada unikatnih umjetničkih predmeta, pripremanje i organizovanje izložbi u zemlji i inostranstvu.

adresa: Koste Racina 1, Podgoricatelefon/fax:+ 381 81 626 451+381 81 626 453e-mail: [email protected]: www.officecenter.cg.yukontakt osoba: Nada Kažić

Dio radova iz kolekcije “DOCLEA”

OFFICE CENTER - STUDIO NADE KAŽIĆ


Baletska trupa “Ballo” - u svom programu kao cilj naznačava utemeljenje i afi rmaciju baletske scene u Crnoj Gori i djeluje kao substitut Srednje baletske škole, prvenstveno odsjeka za savremenu umjetničku igru. Kao jedina grupacija ovog tipa kod nas koja njeguje umjetničku igru, “Ballo” je već prepoznata i van Crne Gore po svom specifi čnom savremenom scenskom izrazu.

“Ballo” okuplja djevojke sa završenom nižom baletskom školom i pruža im nadgradnju stečenog znanja. Dosadašnje aktivnosti baletske trupe “Ballo” podrazumijevale su, najprije, okupljanje zainteresovanih i raspoloživih “baletskih snaga” u Podgorici, rad s njima, sazrijevanje do nivoa upotrebljivog igračkog korpusa za potrebe svih crnogorskih teatara, kao i za samostalnu produkciju.

adresa: Hercegovačka 90/III, Podgorica telefon/fax: +381 81 231 597e-mail: [email protected] osoba: Olga Žulović

BALETSKA TRUPA “BALLO”

design: Ivanka Petričević, photo: Duško Miljanić

adresa: Steva Boljevića, Lamela 14/11, Zabjelo, Podgoricatelefon/fax: +381 81 643 141e-mail: [email protected]: www.divine.cg.yu

Miloš Šaković - samostalni programer, web dizajner, savjetnik. Oblasti djelovanja: informacione tehnologije, poslovni softver, implementacija informacionih tehnologija i komunikacije.

MILOŠ ŠAKOVIĆ


OR - OR d.o.o. Podgorica, osnovano je 1992. godine u Podgorici.Djelatnost društva je opremanje prostora kao i konzervacija i restauracija opreme antikvitetske vrijednosti (jedina registrovana firma u Crnoj Gori za ovu vrstu djelatnosti), mobilijara, slikarstva i druge

adresa: Ulica Novaka Miloševa 48, Podgoricatelefon/fax: +381 81 633 931 , +381 81 224 305e-mail: [email protected]: www.or.cg.yukontakt osoba: Orle Redžepagić

konzervatorsko-restauratorske usluge.Do sada smo opremili više značajnih objekata koji reprezentuju kulturne vrijednosti Crne Gore: Muzej grada Perasta, Dvorac kralja Nikole u Baru, više rezidencijalnih objekata u vlasništvu Republike i Podgorice i dr.

OR


NATAŠA ĐUROVIĆ - slikar-restaurator, likovni tehnolog (free lancer).

Oblasti djelovanja:• zaštita kulturne baštine – konzervacija i restauracija slikarskih umjetničkih djela: štafelajne slike na platnu, drvetu,

telefon/fax: + 381 69 313 447e-mail: [email protected]: www.natasadjurovic.com

metalu, staklu, papiru i zidne slike;• između ostalih, konzervirala sam i restaurirala veliki broj muzejskih slika poznatih autora: V. Bukovca, A. Bocarića i slike najpoznatijih imena crnogorske likovne umjetnosti 20.vijeka: P. Lubarde, J. Zonjića, M. Vuškovića, F.

Konzervatorsko-restauratorski tretman ikone “Bogorodica sa Hristom”, Marka Vujovića (poč.20.v)

Filipovića, kao i na desetine ikona iz 18, 19. i 20. vijeka.• klasični ikonopis: ikonostasi i pojedinačne ikone;• zidno slikarstvo: dekorisanje zidnih površina mozaikom, freskom, savremenim muralnim tehnikama.

NATAŠA ĐUROVIĆ


SIBILA - Sibila je registrovana u februaru 2004. godine sa namjerom da realizuje projekat knjižara Karver. Knjižara se nalazi u objektu Banja, koji je vlasništvo Opštine Podgorica. Profil organizacije odredili su uslovi konkursa međunarodnog i donatorskog projekta Bibliodyssey (MATRA, Ministarstvo inostranih poslova Kraljevine Holandije, Institut za otvoreno društvo, Ministarstvo kulture Republike Crne Gore). Zamah ovog međunarodnog projekta, koji je u periodu od tri godine (2003-2006) usmjeren na razvoj tržišta knjige u Srbiji i Crnoj Gori, uz pomoć donatora, sponzora i prijatelja projekta i sarajevske knjižare Buybook, omogućio je realizaciju ideje, koncepta i sadržaja knjižare - kafea, galerije, čitaone, objedinjujući veliki broj postojećih potencijala i potreba – prostor (arhitektura hamama, objekta u samom centru grada koji je i kulturno-istorijski spomenik, a nalazi se na samoj obali Ribnice), ponuda (nakon uspostavljanja novih granica u regionu, tržište umjetnina, knjiga i časopisa ostalo je i dalje podijeljeno, za razliku od tržišta drugih proizvoda), komunikacija (autori i njihova djela, programi i publika, autori-programi-mediji i publika, zatim pretpostavka da otvaranje za sadržaje i autore iz cijelog regiona istog četvoroimenog jezika – srpskog, hrvatskog, bošnjačkog i crnogorskog, ali i albanskog, naravno i svjetskih jezika - identifikuje prostor komunikacije posredovanjem književnih djela, kao najvišim stepenom artikulacije u jeziku, omogućava sve druge oblike komunikacije). Jedan je od najradikalnijih preduzetničkih projekata s namjerom trajnog objedinjavanja raznovrsnih kreativnih potencijala u Crnoj Gori.

SIBILAadresa: Obala Ribnice, Cvijetin brijeg, Podgoricatelefon/fax:+381 81 602 625, 602 626e-mail: [email protected] osoba: Varja Đukić

www.montsky.netwww.ab-design.co.nr www.genesys.cg.yuwww.italo.cg.yu www.vapor.cg.yuwww.et-media.comwww.goraton.com www.marketingplus.cg.yuwww.tvin.cg.yuwww.webart.cg.yuwww.mousestudio.cg.yu www.digital.cg.yu www.softweb.cg.yu

EXTRAS - KREATIVNE INDUSTRIJE PODGORICE -WEB ADRESE

krenimo KREATIVNE INDUSTRIJE SUSJEDSTVA (CETINJE, BUDVA, TIVAT, NIKŠIĆ, KOTOR...)

START-UP Creative PODGORICA


FDU, FLU, MA – umjetnički fakulteti (Fakultet dramskih umjetnosti i Fakultet likovnih umjetnosti) i akademija (Muzička akademija) Univerziteta Crne Gore – Cetinje

FDU i FLU i MAwebsite: www.ucg.cg.ac.yu

Des

ign:

Nat

alija

Vuj

ošev

ić

Projekat : Vizuelni identitet institucije ZAŠTITNIKA LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA i informativna kampanja “Ispravno !”.

Projekaj je realizovan uz pomoć OEBS-a, Kancelarija u Podgorici u okviru redovnih zadataka na predmetu Grafičke komunikacije, studijski program Grafički dizajn na FLU na Cetinju.

Marko RadunovićI nagrada

Dejan DraškovićII nagrada

Suzana Pajović ŽivkovićIII nagrada

FDU – studijski programi: GLUMA, PRODUKCIJA, POZORIŠNA i FILMSKA I TV REŽIJA – Bajova 5, 86 000 Cetinje,[email protected], 086 231 460

FLU - studijski programi: SLIKANJE, VAJANJE i DIZAJNERSKI STUDIJSKI PROGRAM (GRAFIKA I GRAFIČKI DIZAJN) – Vojvode Batrića 1, 86000 Cetinje, [email protected], 081 231 506

MA – studijski program: KOMPOZICIJA, KLAVIR, GUDAČKI INSTRUMENTI, DUVAČKI INSTRUMENTI, GITARA, HARMONIKA i OPŠTA MUZIČKA PEDAGOGIJA – Njegoševa bb, 86000 Cetinje, [email protected], 086 232 604


The books of knjige - multimedijalna alternativna organizacija. Organizacija ‘’The books of knjige’’ postoji oko 15-ak godina. Do sada smo radili na polju: muzike, kratkog fi lma, animiranog fi lma, performansa, instalacija, igranog TV programa, radio-emisija, marketinga (osmišljavanje, produkcija i izrada TV i radio-spotova ). S pojedinim

Jelena Đukanović - dipl. slikar tekstila (free lancer) - Kao slobodna umjetnica bavim se pozorišnom, fi lmskom i TV kostimografi jom.

Bavim se različitim tehnikama oblikovanja-dizajna tekstila: tkanjem, slikanjem na svili, recikliranim tekstilom, batikom, serigrafi jom...(koje sam i podučavala u

THE BOOKS OF KNJIGEadresa: Bulevar crnogorskih junaka 98, Cetinjetelefon/fax: +381 67 218 226e-mail: [email protected] osoba: Goran Vujović

JELENA ĐUKANOVIĆadresa: VI crnogorske T-15, Nikšićtelefon/fax: +381 83 245 521, 069 052 042e-mail: [email protected]

projektima učestvovali smo na prestižnim međunarodnim i domaćim manifestacijama iz oblasti kulture (Venecijanski bijenale, Cetinjski bijenale, FIAT, Hercegnovski likovni salon, itd). Ovih dana u pripremi je naš drugi muzički album, kao i prvi crnogorski crtani fi lm za djecu i odrasle ‘’Očuh detektiv’’. Uglavnom, sa postignutim nijesmo zadovoljni.

okviru kreativnih radionica). Autorske kolekcije svečanih haljina inspirisane kulturnom baštinom Crne Gore prikazivala sam u vidu performansa. Medij u kome trenutno istražujem je „meka skulptura“ - skulptura od tekstila.

“Sof

t Scu

lptu

res”


Anka Gardašević – vajar i fotograf. Trenutno sam zaposlena kao saradnik na predmetu Fotografi ja i prošireni mediji na Fakultetu likovnih umjetnosti u Cetinju - Univerzitet Crne Gore. Osim obavljanja pedagoškog rada, profesionalni sam fotograf (free lancer), a svoje iskustvo sam gradila višegodišnjim radom u dnevnim i nedjeljnim novinama i nekim mjesečnicima.

telefon/fax: +381 69 469 838e-mail: [email protected]

S obzirom na to da sam stekla likovno obrazovanje, reporterska fotografi ja nije jedini predmet mog interesovanja već se veliki dio mojih radova iz oblasti likovne umjetnosti bazira na fotografi ji. Pošto umjetnost danas nije samo skulptura, slika, grafi ka..., već sprega različitih medija, to u potpunosti koristim u svom umjetničkom izražavanju.

www.suveniri.cg.yu – projekat NVO “Civilni centar”, Tivat. Civilni centar je organizacija koja se, pored ostalih aktivnosti, bavi i promovisanjem Crne Gore i njenih turističkih potencijala kroz doprinos u razvoju proizvodnje suvenira. S tim u vezi organizujemo i okupljamo proizvođače suvenira, sa ciljem da im omogućimo prezentaciju i prodaju proizvoda, i da na taj način promovišemo Crnu Goru kroz adekvatne turističke proizvode.

www.suveniri.cg.yuadresa: Gornji kalimanj bb, Tivattelefon/fax: +381 69 066 270e-mail: [email protected]: www.suveniri.cg.yukontakt osoba: Jovan Mitrović

photo: Anka Gardašević

ANKA GARDAŠEVIĆ


Maja Đurić-Đorđević – umjetnički fotograf (free lancer). Učestvuje i organizuje projekte: izložbe umjetničke fotografije, foto i dizajn bilborda, foto-oprema knjiga, vodiča, brošura, kataloga, godišnjih izvještaja. Organizacija i realizacija vizuelnog identiteta raznih kulturnih događaja,

telefon/fax : +381 86 455 395e-mail: [email protected]: www.geocities.com/majasite

promocija, workshopova vezanih za fotografiju i istoriju fotografije. Realizacija tekstova iz nacionalne i svjetske istorije umjetnosti. Inkorporisanje fotografije u spotovima, dokumentarnim i igranim filmovima. Rad na reportažama (tekst i fotografija) za pisane i video medije.

phot

o: M

aja

Đur

ić Đ

orđe

vić

“Tiš

ina”

MAJA ĐURIĆ- ĐORĐEVIĆ


adresa: P.O.Box 85, 85330 Kotortelefon/fax:+381 82 302 520, +381 82 302 521e-mail: [email protected]: www.expeditio.org kontakt osobe: Biljana Gligorić, Aleksandra Kapetanović, Tatjana Rajić

EXPEDITIO

EXPEDITIO je nevladina organizacija osnovana od strane šest studenata arhi-tekture 1997. godine. Organizacija ima sljedeće sektore: Održiva arhitektura, kul-turno nasljeđe, prostorno planiranje i civilni sektor.

U cilju postizanja samo-održivosti, EXPE-DITIO pruža usluge grafičkog dizajna, iz-rade kompjuterskih 3D modela i animacija, idejnih arhitektonskih projekata, studija, baza podataka, kompjuterskih animacija, web dizajna ...

START-UP Creative PODGORICASTART-UPSTART-UP Creative PODGORICACreative PODGORICA

start-up ANALIZA KREATIVNIH INDUSTRIJA PODGORICE UMJESTO ZAKLJUČKA - MAPIRANJE KREATIVNIH INDUSTRIJAEXTRAS - ESEJI


“Udruživanje pojedinaca i organizacija koje imaju sličan profil djelovanja doprinijelo bi boljoj komunikaciji sa potencijalnim poslovnim partnerima, kao i doprinos energičnijoj borbi za zaštitu intelektualne svojine.” - upitnik br. 21

“Spremna sam da aktivno doprinesem osnivanju strukovnog udruženja, a jedan vid individualnog ili grupnog neformalnog nastupa ne smatram lošim jer mislim da se tako stvara bolji i svježiji protok kreatvine energije, a svakako podržavam i NVO i advertajzing agencije koje djeluju na jedan drugačije organizovan način. Smatram da sva tri pristupa treba da postoje, ali i da probaju da zajednički uspostave gore pomenuti Montenegro Creative Link.

Hvala što ste mi ukazali mogućnost da iznesem svoje mišljenje povodom nekih pitanja koja se tiču istraživanja kreativnih industrija u Crnoj Gori, i iskreno se nadam da će možda ova “MCL” incijativa uz Vašu i podršku drugih kolega možda i biti realizovana. Jako bih volela da, ako ste u poziciji, budete medijator jednog takvog projekta.” - upitnik br. 6

“Mislim da bi se uspostavljanjem kreativnog sektora u Podgorici, ili na nivou Republike, znatno poboljšao položaj ljudi u ovoj vrsti industrije. Moja su nadanja da bi ovakav jedan sektor mogao uticati, prije svega, na državne institucije u cilju uspostavljanja pravne i ekonomske podloge za naš rad.” - upitnik br. 15

Analiza kreativnih industrija Podgorice predstavlja komentar na odgovore aktera kreativnih industrija u Podgorici na upitnik kojim je započeta prva faza projekta UK-

SEE Forum – Creative Industries i čije istraživanje predstavlja i osnovu same publikacije START-UP Creative Podgorica. Konačno, citati predstavljeni na početku, kao reprezentativni izbor na pitanje:

“Šta bi po vama predstavljalo udruživanje i uspostavljanje kreativnog sektora u Podgorici i koji oblik udruživanja smatrate adekvatnim ukoliko procjenjujete da imate interes za takvim udruživanjem i uspostavljanjem novog sektora u kulturi, pored postojećeg javnog i nevladinog sektora u kulturi?”

pokazuju i legitimišu samu ideju projekta British Council-a. Feedback takođe pokazuje zainteresovanost aktera i upućuje na dalji razvoj projekta i buduće projekte u okviru kreativnih industrija koji će nastati kao rezultat kako pojedinačnih, tako i kolektivnih aktivnosti aktera procesa (vlasti, političara, ekonomista, samog sektora integrisano ili u okviru pojedinačnih oblasti i drugih).

Buduća istraživanja i posebno analize ekonomskog aspekta potencijala kreativnih industrija Podgorice, kao jedan od načina i modela dizajna istraživačkih projekata u britanskoj praksi, mogu razviti metodologiju adekvatnu za lokalni kontekst.

Takva istraživanja, uz doprinos početnog impulsa aktuelnog projekta British Council-a, daju osnovu za aktivnosti koje bi dalje inicirale izradu strategija razvoja kreativnih industrija u Podgorici i Crnoj Gori. (Završno poglavlje ili “umjesto zaključka” donosi pregled i uvid u mapiranje kreativnih industrija.)

Koje su osnovne karakteristike kreativnih industrija Podgorice?

One su prije svega “mlade” i baziraju se na novim medijima i njihovoj upotrebi. Samim tim one su mobilne i fleksibilne i njihovi akteri su prepoznati u javnosti kao značajni pojedinci u domenu kulturne, umjetničke i medijske produkcije u Crnoj Gori. Njihova fleksibilnost i “namjera” da institucionalno djeluju predstavlja “nultu tačku” u budućoj organizacionoj logistici, koja će sugurno imati tendenciju preduzetničkog razvoja.

Poznavaoci prilika i osobenosti “malog tržišta” (njegovih mana, ali i njegovih prednosti), mogu biti okarakterisani “kreativnim terminom” ekologija.

“Ekologija” je ovih dana pomodna riječ u ekonomskim krugovima, međutim, ona opisuje nešto stvarno: naime, delikatnu mrežu međusobnih veza koja drži zajedno jednu ekonomiju sastavljenu od malih i nerazdvojivih nezavisnih biznisa. Stvari koje ne znače mnogo za multinacionalne (ili, čak, tradicionalna srednja i mala preduzeća)

analiza kreativnih industrija podgorice

Des

ign:

Ana

Mat

ić


znače enormno u jednoj ovakvoj ekonomiji: neodređene stvari poput neformalnih mreža, kvaliteta života, osjećaj pripadništva kreativnoj zajednici. U savremenoj biznis praksi, čak i multinacionalne kompanije počinju da uviđaju da su ove stvari važne u postindustrijskoj ekonomiji znanja, i da moraju da znaju kako da im pristupe.Teško je uhvatiti te stvari, ali i neophodno: fluidnost je ime kreativne igre. Kao rezultat, vrijednost stvari koje su važne za kreativne industrije je takođe teško izmjeriti. (Exposed Pages)Ljudi koji pripadaju sektoru kreativnih industrija veoma često se kreću između budžetiranog i komercijalnog sektora. To je priroda kreativnog sektora. Upravo to podrazumijevamo pod terminom “ekologija” - kako se dijelovi povezuju i održavaju jedan drugog. (Creative Value, 2003: 14)

Jedan od odgovora u istraživanju je upečatljiv:

“Spremni smo uložiti svoje vrijeme i znanje, jer je to trenutno jedini kapital koji posjedujemo. Pretpostavljamo da će tako biti sve do trenutka kada kvalitet postane potreba ovog društva. Do tada radimo na sebi i svojim ‘zanatima’” - upitnik br. 12

Preduzetnički duh i organizaciona forma postojećih resursa ukazuje da se one kreću od individualnih biznisa (free lancera), malih i srednjih preduzeća pa do velikih (karakterističan primjer je Internet Crna Gora), ali i postojanja NVO organizacija (Udruženje filmskih stvaralaca Crne Gore, “Ballo” i dr.). Upravo na primjeru NVO sektora (koji naravno da može razvijati svoj kreativni biznis) ali i javnog sektora (izrazit primjer mogu biti umjetnički fakulteti, ali i

ostale univerzitetske jedinice Univerziteta Crne Gore, poput recimo Građevinskog fakulteta i studijske grupe ARHITEKTURA) možemo pronaći suštinu fleksibilnosti i usmjerenja na potrebu razvoja kreativnih industrija ne samo u formi privatnog sektora, već kao što vidimo i nevladinog i javnog sektora. Budući razvoj ipak treba da stavi akcenat na jačanje preduzetničkih vještina i organizacione transformacije koja u modelu sub-kompanija može da rezultira logičan pravac razvoja (primjer za to je nastanak D.O.O “Atrikulacija” kao preduzeća iz incijative i postojeće NVO organizacije “Artikulacija” ili pak veza MASgroup, neformalne organizacije umjetnika, sa preduzećem MAS TRADE u nekim od svojih aktivnosti). Sve su to primjeri koji ukazuju koliko je u suštini važan segment tržišno orijentisanih znanja i vještina u stvaranju proizvoda, jer postoji tendencija i praksa da se kreativne industrije naslanjaju na budžetska sredstva. Takav trend ih odvaja od same suštine i ideje preduzetništva u kulturi, koji i tvori same kreativne industrije.

U tom cilju je nužna organizacija podsektora za koju su mnogi ispitanici pozitivno odgovorili i takva organizacija ili organizacije mogla bi da rješava identifikovane probleme.

U samom upitniku ti “problemi” su postavljeni na sljedeći način:• intelektualna svojina, • prostor za rad, • izlaganje, • prodaja, • neadekvatnost pravne regulative, • nepostojanje organizovanog sektora kreativnih industrija u Crnoj Gori,

• nepostojanje srodnih asocijacija i udrženja po sektorima• drugo ______________________ (Molimo vas opišite i precizirajte vaš komentar)

Anketirani su detektovali sva navedena polja problema koja upućuju ne samo na dalji razvoj projekta i projektnih aktivnosti, već govore o ozbiljnosti samog sektora da iste te probleme identifikuje, a na samom sistemu jeste da ih rješava.

Karakterističan odgovor koji je dobijen istraživanjem, sugeriše sljedeće:

“Kreativne industrije pretpostavljaju tržište. Problem usitnjavanja tržišta u domenu stvaralaštva ili njegova primjena na bilo koji industrijski proizvod u Crnoj Gori prati sasvim mali spektar mogućnosti. Otuda su kreativne industrije uglavnom još samo

pojam kojem treba u našim uslovima pristupati kreativno, koristeći prednosti i različitost bliskih modela u kulturama sa kojima se graničimo i prezentaciju, plasiranje proizvoda kreativnih industrija koje, već kao i sami kapital, nemaju granica. Na tragu takvih modela, uz insistiranje na integrisanju stvaralaštva i kreativnosti u najrazličitije domene usluga i proizvodnje, pojam kreativnih industrija mogao bi i u crnogoskim prilikama da postane sinonim za individualni i intersektorski proizvod.” - upitnik br. 31 Sajmon Mundi u kratkom vodiču kulturne politike objašnjava na sljedeći način preporuke u domenu kreativnih industrija:

“One predstavljaju važan dio kulturnog imidža nacije koji se emituje i kod kuće i u inostranstvu. Zbog toga se one ne mogu tretirati kao proizvođač robe. (...)


Lokalne vlasti će pomoći davanjem zgrada, zapošljavanjem lokalne radne snage i koordiniranjem izgradnje objekata. Politika koja podstiče pristup tržištu i distribuciji jednako je važna kao i pomoć pri produkciji – često i važnija.” (Mundi, 2002:104)

Projekat kreativne industrije Podgorice predstavlja promovisanje samog sektora u kontekstu budućih politika razvoja - kulturnih politika, ekonomskih, društvenih i pravno-normativnih (aspekt zaštite autorskih prava i intelektualna svojina su stvari na koje su ukazali svi anketirani i posebno ih istakli u okviru pojedinačnih oblasti npr. muzika, fotografija, dizajn).

Za procjenu kreativnih industrija Podgorice važno je imati informacije o strukturama, problemima i potrebama u samom sektoru

i na osnovu njih stvoriti platformu za dalji razvoj projekta koji će dizajnirati adekvatan sadržaj u njegovoj medijskoj kampanji i otvaranju teme, kao i organizacijom niza aktivnosti s akterima samog sektora, ali i onih činilaca koji mogu dati odgovore na neka od pitanja ili barem u početnom nivou animaciono, lobistički i akciono djelovati na njih.

Snaga kreativnih industrija zavisi od: veličine tržišta, stepena zaštite i regulisanosti, jezika međunarodnog sporazumijevanja i stepena asimilacije transnacionalne anglo-američke kulture, vitalnosti umjetničkog života i postojanja same kulturne tradicije, i postojanja konkurentne mreže stručnjaka i preduzeća u oblasti kulture. (L. Bonet, 2002: 33)

Upravo u navedenim elementima “snage kreativnih industrija” identifikovali smo i pokrenuli START-UP Creative Podgorica kao virtualno “preduzeće u osnivanju”, koje ima mogućnost da se prepozna upravo na stranicama ove publikacije. Od stepena odgovora na navedene elemente i njihove definisanosti, kao i motivacije i odgovornosti za prihvatanje svjetskih trendova u sferi kulturne i ekonomske dinamike, možemo sagledati i naš rezultat u okviru projekta Creative Industries British Council-a.

Istraživački projekti i strategija razvoja kreativnih industrija u Podgorici i samoj Crnoj Gori tek predstavlja početak projektnih aktivnosti koji se mogu sagledati i kao rezultat inicijative British Council-a i učesnika u projektu UK-SEE Forum – Creative Industries.

Kultura i umjetnost svakako predstavljaju elemente svakog činioca i segmenta društva koji mu obezbjeđuje da se razlikuje od konkurencije, bez obzira na to da li govorimo o slobodnom tržištu ili o protekcionizmu u sferi kulture i umjetnosti.

Biznis sektor tek treba da prihvati i uposli kreativne profile i da na taj način započne svoje tržišno pozicioniranje kroz dizajn svog proizvoda, ali i dizajn same komunikacije koja dovoljno snažno svjedoči u korist kreativnih industrija, a tada dolazimo do suštine djelovanja – širenja tržišta i širenja publike.

Start-Up!

Pho

to: D

uško

Milj

anić

“Ver

y N

ice

Par

ty 2

005”


Mapiranje predstavlja osnovnu djelatnost u inicijalnoj fazi definisanja sektora kreativnih djelatnosti. Ono obuhvata nekoliko aktivnosti u rasponu od istraživanja potencijala kreativnih industrija na jednoj teritoriji, preko analize tako dobijenih podataka, pa sve do izrađivanja strategija koje će pomoći u prevazilaženju problema koji su uočeni.

Mapiranjem se stvara svojevrsni dokaz o stanju i značaju sektora na cjelokupnu privredu jedne teritorije. Precizno utvrđena baza podataka, bez navodnih procjena i predviđanja, predstavlja mogućnost sagledavanja zajedničkih interesa i ključni dokument za pritisak na donosioce odluka da se pozabave sektorom.

Kao prva faza u mapiranju navodi se osnivanje “rukovodeće grupe” (Steering1 Group) koja posjeduje vlasništvo nad projektom i upravlja njime, ali i propagira projekat, uspostavlja naraciju, retoriku (narrative) i priprema teren za recepciju naracije od strane donosilaca odluka. Sastav “rukovodeće grupe” je raznolik i sadrži profesionalne profile poput: ekonomista, sociologa, umjetnika, a oni se regrutuju iz redova biznismena, obrazovnog sistema, donosilaca odluka i drugih interesnih grupa (tzv. stakeholders). “Rukovodeća grupa” uspostavlja i program mapiranja koji predstavlja svojevrsni “biznis plan” mapiranja, a obično sadrži:

> dogovoren skup ciljeva (političke intencije)> dogovoren domen (definicija, geografija, interesne grupe)> dogovorenu publiku (identifikovana, potvrđena)

> dogovorenu metodologiju (vremensko trajanje, brzina, resursi, metodi).

U dizajniranju plana istraživanja potrebno je jasno odrediti ko je primarna ciljna grupa kojoj će biti ponuđeni rezultati istraživanja – da li su to finansijeri, interesne grupe, ili, pak, šira publika? Na osnovu toga biće uspostavljen i opseg informacija potreban za odgovarajuće analize, kao i opseg i brzina odvijanja istraživanja, a na osnovu toga i potrebni materijalni i finansijski resursi. Tako, svako mapiranje posjeduje specifične odlike koje nijesu karakteristične za druge prilike, pa shodno tome ne postoji univerzalna metodologija mapiranja, mada se izvjesni postupci javljaju u skoro svim slučajevima.

Mapiranja koja su izvedena u Velikoj Britaniji obično su za sekundarne podatke (tzv. secondary baseline data) koristila zvanične, kvantitativne ekonomske podatke iz nacionalne statistike (npr. o broju preduzeća, o prihodima ili zaposlenosti) koja je dostupna i putem interneta. Tako dobijeni podaci su ponešto uopšteni, ali su korisni za primarnu registraciju stanja u sektoru, a daju i uvodne indikacije pojava i nedostataka. Na osnovu analize podataka, rukovodioci projekta mapiranja dizajniraju istraživanje koje se može odnositi na cjelokupni sektor, ali često se koncentrišu na reprezentativne podsektore (npr. u slučaju Kornvola to su: film i video, izvođačke i vizuelne umjetnosti). Kao drugi vid izvora sekundarnih podataka, u velikom broju slučajeva koriste se podaci iz publikacije Yellow Pages, u kojoj firme uz kontakt navode i aktivnosti, broj zaposlenih i aproksimativno godišnju zaradu (provjera podataka se obično

vrši kroz metod slučajnog uzorka, jer je nemoguće sve pojedinačno ispitati prije terenskog istraživanja). Najznačajnije, firme su precizno klasifikovane u podsektore, što uveliko doprinosi kasnijem efektnijem terenskom radu. Nažalost, ova procedura se ne može adekvatno primijenti

na crnogorske prostore zbog nedostatka ovakvih i sličnih izvora podataka i klasifikacija. Na osnovu tih podataka moguće je steći opštu sliku o stanju u sektoru i, u zavisnosti od svrhe istraživanja, moguće

umjesto zaključka - mapiranje kreativnih industrija

Pho

to: D

uško

Milj

anić

“Sky

Net

”


je već tu okončati primarno mapiranje. Međutim, za dubinsko istraživanje, čiji će rezultati slojevitije zahvatiti i prodrijeti u stanje i probleme sektora, potrebno je sprovesti dodatne aktivnosti, koje će zahtijevati neophodnu angažovanost i strpljivost svih učesnika mapiranja, ali i obimnija fi nansijska sredstva. Da bi se otkrili primarni podaci, potrebno je sastaviti anketu preko koje će se uvidjeti potrebe i stanje u sektoru, potreban je terenski rad da bi se ankete lično uručile, potrebni su intervjui koji će preduzetnicima iz polja kreativnih industrija pojasniti i približiti cijelu ideju, a potrebno je obezbijediti i sistem zaštite podataka. Prvenstveni cilj ovog istraživanja je da se podaci obogate i kontekstom.

Podaci koji se dobiju tim putem u velikoj mjeri su precizni i na osnovu njih se može izvesti pravilna analiza. Kad je u pitanju analiza podataka dobijenih mapiranjem, postoji nekoliko pristupa, zavisno od toga šta se želi istaći studijom. U Velikoj Britaniji se, prije svih, praktikuje analiza “lanca vrijednosti” (value production chain analysis). Analiza “lanca vrijednosti” je model za evaluaciju ekonomije, industrije i industrijskih sektora i podsektora koji omogućava identifi kaciju snaga i slabosti u svakoj fazi - od kreacije preko procesa produkcije, marketinga i distribucije, sve do momenta potražnje i potrošnje. Njom se procjenjuju snage i slabosti kako na strani snabdjevača tako i na strani potražnje, i obezbjeđuju se dijagnostički okvir za savjet, pomoć, propagiranje, informisanje interesnih grupa kao i uputstva za odgovarajuću politiku i intervenciju.

Postoji sedam ključnih ciljeva analize “lanca vrijednosti”, a to su:

1.Da opiše industriju/aktivnost/biznis kroz relevantne grupe podataka.2.Da procijeni da li je lanac netaknut/otporan.3.Da odredi koja je aktivnost/faza prepreka iz ugla kontrola i/ili profi tabilnosti.4.Da identifi kuje karakteristične sposobnosti – ili njihov nedostatak – i njihovu relevantnost za tržište.5.Da analizira stepen integracije.6.Da uporedi veličinu, održivost i ljudske/materijalne/kreativne dostupne resurse.7.Da procijeni efekte fi nansiranja i drugih doniranja/podrške od strane vlasti.

Svrha analize “lanca vrijednosti” je da usvoji fokus na sveukupnu industriju i da obezbijedi dijagnostička sredstva za vladu i druge agencije pri procjeni gdje je najbolje da intervenišu neophodnim i odgovarajućim mjerama podrške. U Velikoj Britaniji je istorijsko nasljeđe “Arts Council” modela fi nansiranja, na primjer, imalo snažan naglasak na fazama kreacije i produkcije, sa mnogo manjim naglaskom na pitanjima marketinga, distribucije, publike i razvoja tržišta i stimulacije potražnje. (Creative Value, 2003: 15-16)

Konačno, mapiranje je potrebno izvoditi redovno, jer se na taj način ustanovljavaju promjene koje su nastale u periodu od prethodnog mapiranja, utvrđuje se učinkovitost preduzetih mjera, prati se rast sektora, a postavljaju se i novi ciljevi i određuju aktivnosti za njihovo ostvarivanje.

početak • identifi kacija potreba • gradjenje podrške• izvodljivost • traženje mogućnosti

isporuka

implementacija • brzina• izvještavanje• feedback• prilagođavanje

potvrda • svrha• zaključak• detaljni plan rada • resurs

• potvrđeni podaci• diseminacija• recepcija• akcioni plan

propagiranje/podrška

• traženje mogućnosti• traženje mogućnosti

GLAVNE FAZE I TOK MAPIRANJA GLAVNE FAZE I TOK MAPIRANJA

1 Steering – eng. kormilarenje


WEBOGRAFIJA - UK WEB ADRESEwww.britishcouncil.org – British Councilwww.cida.org – Creative Industries Development Agency (Yorkshire)www.cids.co.uk - Creative Industries Development Service (North West)www.creativekernow.com – Creative Kernow (Cornwall)www.creativelondon.org.uk – Creative Londonwww.cultural-enterprise.com – Cultural Enterprise Service (Wales)www.foci.org.uk – Forum on Creative Industrieswww.creativeclusters.com – Creative Industries Network and Conferencewww.cciskills.org.uk - Creative & Cultural Industries Sector Skills Councilwww.creativexport.co.uk - Creative Exportwww.creativepeople.org.uk - Creative Peoplewww.culture.gov.uk – Department for Culture, Media and Sport (DCMS)www.craftscouncil.org.uk – Crafts Councilwww.designcouncil.org.uk – Design Councilwww.fi lmcouncil.org.uk – Film Councilwww.bmr.org – British Music Rightswww.pact.co.uk – Producers Alliance for Cinema and Televisionwww.publishers.org.uk – The Publishers Associationwww.a-p-a.net – Advertising Producers Alliance www.itc-arts.org – Independet Theatre Councilwww.dba.org.uk – Design Business Associationwww.britishdesign.co.uk – British Design Inititative

464646

extras - eseji

Završno poglavlje publikacije-kataloga START-UP Creative Podgorica – Kreativne industrije Podgorice čine tekstovi različitih profi la i pogleda na “otvorenu priču” o kreativnim industrijama u poglavlju koje želi da istakne dvije ključne riječi: kreativnost i ekonomija znanja.

Tijana Mandić, klinički psiholog, u knjizi Komunikologija – psihologija komunikacije ističe osobine kreativnog klijenta i daje komunikološki savjet, koji na najbolji način opisuje radost koju donosibavljenje kreativnim industrijama i kao “radost” s kojom je ekipa projekta British Cuouncila započela projekat UKSEE Forum – Creative Industries. U tim “stanjima” kriju se neki elementi za koje smo sigurni da ih nijesmo mogli materijalizovati u potpunosti u ovoj publikaciji, kao “skriveni” dijelovi procesa koji će, vjerujemo, i u budućnosti biti takav.

“Takve osobe su uglavnom obrazovane i poznaju oblast kojom se bave. Ovakve osobe umeju divergentno da misle, tolerantne su prema dvosmislenostima, prema nedovoljno strukturisanim i nejasnim situacijama, zatim prema neznanju, nejasnoćama i prema konfl iktu. Ne samo što su fl eksibilne, već su i otvorene prema naglim i neuobičajenim načinima rešavanja problema, jer imaju veoma razvijenu maštu

i umeju da se igraju s njom. Lako im je dostupna intuicija, kao i racio. Umeju da uče na greškama, jer nisu perfekcionisti i imaju prava na nekonvencionalnost. (...)Uživaju u imaginativnoj igri, u originalnosti i neuobičajenom načinu rešavanja problema. (...)

Prepoznajemo ih i po duhovitosti. (...)

Njihovi motivi ih karakterišu kao ambiciozne osobe – imaju razvijenu želju i sposobnost da uspeju. Imaju visok nivo aspiracija, inicijativnost, žele prestiž, vole stalan napor i istrajnost. Spremni su da dođu do cilja. Sposobniji su u avanturi nego u sigurnosti, u preuzimanju rizika u poslu, nego u monotoniji izvesnosti. Ovi ljudi poseduju čvrst i jak super ego, snažan i dobar ego i strastan i razigran id. I to je optimalna kombinacija.

Komunikološki savet: ako sretnete takvog klijenta, čuvajte ga i negujte, jer on je redak i dragocen. Čak i ako ponekad osetite zavist i ljubomoru prema lakoći i stilu s kojim on rešava probleme, to je prirodno i normalno, ali minorno u odnosu na to s koliko uživanja možete s njim sarađivati. Sa ovim klijentom vas čeka mnogo uspešnih poslova i uživanja u zajedničkoj saradnji. Ponekad vam postane pravi prijatelj.” (Mandić, 2004: 247-249)

Kreativne industrije Podgorice 46

Pho

to: D

uško

Milj

anić

“Ver

y N

ice

Par

ty 2

005”

za to joj treba susret s drugima, s drugim. Ne postoji kreacija koja nije uspjela da se realizuje, ne postoji u začetku, već samo u krajnje vidljivom responsu i reakciji. Za nju čak nije ni bitno kada ona je sastavni dio svega i njen je razlog vidno pomjeranje svega - što naizgled nema dodirnih tačaka. Svakom civilizacijskom pomaku, dobrom i lošem, osnova je kombinatorika kreacije, stvaranja.

Možda je pojam kreativne industrije upravo danak eri industrijalizacije kreativnog. I obrnuto, industrijalizacija je produkt kreativnosti u polju nauke. Elementi koji se umnožavaju kao industrijski proizvod, a koji nemaju više tragove jedinstvenosti i neponovljivosti, klonirana su kreacija, stvaralački čin. Tehnologija omogućava masovnost kreacije, mediji omogućavaju posredovanje u prenosu. Slika više ne mora da bude viđena u muzeju, događaj više ne mora da bude neposredno doživljen…. Umnožavanje i prenošenje stvaraju bezbroj prostora i prostorija koje neovisno, asinhrono mogu da budu konzumenti, publika, posmatrači, slušaoci, gledaoci…U takvom ambijentu kreacija postaje gotovo neprekidna replika, izraz replike, kreativna konzumacija kreativnog, nepregledan resurs koji istovremeno stvara i guši ambijent za novu kreaciju. Opet kreaciju!

Izbor elemenata proističe iz sagledavanja, sagledavanje opet mora da bude selektivno, pravi izbor je kreacija i ona je čista ekonomija. Odbaciti viškove, otvoriti pristup za podršku, za defi nitivno razlikovanje čina u situaciji koja je jedinstvena i u

kojoj bilo koja kreacija dobija svoje pravo mjesto i svoj domet. Ekonomija znanja je u stvaralaštvu zanatski, čisti postupak. On služi kao potka. Ali je pitanje procjene, sagledivosti znanja. U kreativnom činu ono se manje može sagledati, prepoznati nego u bilo kojoj naučnoj disciplini. Jednostavno - selekcija, ekonomija, apsolutna je potreba stvaralaštva, jer čulni, doživljajni elementi su neophodno istančani i teško je ekonomisati tamo gdje ekonomije nema. Otuda bezbroj primjera sasvim jedinstvenih, “niotkuda proisteklih” stvaralačkih činova, koji su logikom kreiranja premostili nedostatke sistematizovanog znanja. Pomaci su upravo u međuprostorima, provalijama, nedostajućem, i njih može da nadomjesti artikulisani dar koji projektuje za najdalje od mjesta na kojem ostvaruje kreaciju.

Ekonomija znanja? Mislim na ekonomiju upotrebljivih informacija.

Ovdje u mnogoznačno nedefi nisanom prostoru, tankog sloja asfalta po kamenu, podložnom strahu od dimenzija,

prostranstva - kapljičasto provaljuje more informacija. Gledajući svijet iz ovog mjesta, ekonomija znanja je pojam koji nije osvojen, daleko od toga, niti znanja ima napretek. Podložni smo kreativnoj, premoćnoj prirodi, pa čulni doživljaji u koje su “informacije” upakovane, omamljuju, raznose krhke temelje. Ekonomija znanja je sintagma kojom pred silom nadirućom, podložni preslikavanju, zamjenjujemo pojam koji nismo ni dostigli – mudrost. Ona je cilj života, znanje u cjelini, učeno neznanje, intuitivno znanje - život pod izvjesnim vidom vječnosti. Sophia se u početku odnosila na praktične umjetnosti.

Nova evropeizacija, “pocivilizacija”, Crne Gore upravo je u toku, kao da temelji nisu nadohvat. Otkud toliko opiranja, prirodnog, njihovom vjekovnom uplivu? Opet premoć kreativne prirode i ambijenta gdje više plodova daje jak i buran individualni izraz i gdje upravo iz sudara elemenata, Mediterana i kontinenta, iz isključivosti izbora, nastaje jedinstvena potmula riznica.

O kreativnosti i ekonomiji znanja

… sasvim različito, o kreativnosti - ekonomično kako jedino i može o kreativnosti, jer teško se to u diskurs smiješta, o ekonomiji znanja opet - kreativno.

Rijetko, teško dok još stvaraš, krećeš u dokučivu temu. Osim - u godinama kada se pišu summe summarum – biografi je, poetike, teorijskih dometa. U osnovi svega što nas okružuje, o čemu smo kao bića i plodovi kreacije u stanju da razmišljamo, stvoreno je darom. Bez obzira kako ga ko i koliko dugo “tesao”, dar je nedokučiv. Svakovrsno posmatranje i razmatranje, analiziranje djela, činova kreacije, opet služi objedinjavanju i tome da objedinjeni budu u službi artikulisanog dara. Mislim da cilj bilo kojeg napisa na temu kreativnost i nije da dokuči suštinu samog, nedokučivog pojma, već da asocira, proizvede jednu novu vrstu kreacije.

Kreacija je jedna vrsta oniričkog stanja, vrsta uzbudljivog osjećanja koje traži sporazum. Najjači impulsi u krajnjem rezultatu dosežu najdalje. Nije projektovan, navođen čin, sasvim je spontan, proizišao iz nanosa svih čula podjednako i radosti što taj “događaj” traženi, neophodni, može da se iskaže, izrazi, iznjedri. Ma koliko nastajala duboko i daleko od drugih, pokušava da dopre u svojim početnim obrisima najdalje,


Pho

to: D

uško

Milj

anić

“Ver

y N

ice

Par

ty 2

005”

Varja Đukić

extras - eseji

extras - eseji

O kreativnosti i ekonomiji znanja

Psiholog Z. Y Kuo1 je na osnovu ogleda iz eksperimentalne psihologije zaključio “da bĩlo, koje pasivno otkucava u glavi pileta prije nego što se ono izlegne, uči pile kako da kljuje”2. Jednog trenutka taj pasivni impuls u piletovoj glavi, koji vjerovatno pulsira u ritmu otkucaja njegovog srca, dovodi do kritično važnog trenutka, kada pile na osnovu njega probija koru jajeta i izlazi u svijet. Sasvim prirodno, rekao bi neko, kao da je sve što je prirodno svima jasno i poznato. Za nemir je dovoljno ovaj impuls asocijativno povezati sa kreativnim pobudama u čovjeku i otvoriće se više pitanja nego odgovora. Kada se zaključak Kuoa transponuje na fenomen kreativnosti kod čovjeka, fokusira nas na uzročne, prije nego posljedične aspekte ovog fenomena. Ujedno, on nas navodi na pitanje da li se ljudi radjaju sa kreativnim impulsima koji pasivno otkucavaju u njihovim glavama, sve do trenutka kada se dogodi visoka pobuda svijesti i izvrši proboj misli, baš kao što pile probija koru jajeta? Slučajno ili ne, tek u grčkoj mitologiji orfi čko jaje predstavlja simbol univerzuma.

Koliku moć ima kreativni impuls kada se aktivira, otkriva Šekspirova misao: “Bože, mogao bih se zatvoriti u orahovu ljusku

Prof. dr Saša Popović

Ekonomski fakultet u Podgoricii smatrati sebe kraljem beskonačnog prostranstva”3. Ona demonstrira misaonu snagu čovjeka, pred kojom su granice samo iluzije uspavane svijesti, samo opne od sapunice koje prskaju čineći besmislenim pojmove spolja i iznutra.

Međutim, kada se čovjek pojavi na društvenoj sceni, u svoj svojoj polivalentnosti, vremenom shvata da nije poenta naučiti samo da “kljucaš”, već naučiti i “šta da kljucas”. Neke tehnike ove vještine savladaju se u porodici, ali je za kvalitet učenja društveno odgovoran obrazovni sistem, na svim svojim nivoima. Pošto učenje usavršava egzistencijalnu vrijednost ponašanja, onda je znanje, koje se stiče učenjem, osnov te vrijednosti. Znanje koje stičemo tokom obrazovanja po svojoj prirodi je “staro znanje”, redundantno znanje, koje se može opisati kao “kumulirano iskustvo”. Do njega se uglavnom dolazi pasivnim tehnikama kojima se služimo u obrazovnim institucijama, a koje od korisnika obrazovanja prave sufl ere naučne istine.

Eksperimentalni način razmišljanja navodi na zaključak da kreacija predstavlja jedinstvo znanja i mašte. Najjednostavnije rečeno, novo znanje nastaje eksperimentalnom potvrdom mašte. Na primjer, bez mašte, čovjek, na osnovu saznanja da ne može da leti, nikada ne bi pokušao da sebi nadomjesti krila, nikada ne bi bio sposoban da tehnički prevaziđe svoja prirodna ograničenja i konstruiše avion. Nasuprot tome, čovjek je uspio ne samo da poleti, već i da eho


Pho

to: D

uško

Milj

anić

“Ver

y N

ice

Par

ty 2

005”

svoje čežnje za letom prenese kroz vrijeme moćnim mitom o Ikaru i Dedalu. Neka mi na šali ne zamjeri Darvin: možda je baš zbog izostanka sposobnosti maštanja kod živine zakržljala sposobnost letjenja.

Živa kreacija, bez obzira na medij, jeste projekcija psihičkog života stvaraoca, uče nas psiholozi. Medij, odnosno izražajna forma, bilo da je to boja, riječ, zvuk, pokret ili oblik, mjesta su dodira stvaraoca i svijeta, na kojima ostaje trag tog susreta. Potreba za medijem, za izražajnom formom, otkriva da kreativnost stiče vrijednost kroz interakciju.

Socijalna interakcija otvara široko polje za analizu. Ovdje nas prevashodno interesuje način na koji okruženje, bilo da se pod tim podrazumijeva porodica, škola, preduzeće ili društvo kao cjelina, stimuliše pasivne kreativne potencijale u ljudima i aktivira ih. Socijalni benefi ti koji nastaju na ovaj način predstavljaju ekonomsku vrijednost kreativnosti. Proces kojim se dolazi do novog proizvoda postaje sve složeniji, tako da se stepen privrednog razvoja gdje su znanje, informacija i kreativnost ključne komponente stvaranja ekonomskih vrijednosti naziva ekonomija znanja. Čini se da je Ajnštajnova formula E=mxc2 pogodna da se uopšteno izrazi značaj kreacije za ekonomiju znanja, gdje, prema engleskoj notaciji, E predstavlja ekonomiju znanja (economy of knowledge), m novac (money) a c kreativnost (creativity). Na ovaj način ekonomija znanja predstavlja proizvod novca koji se investira u znanje,

do intelektualne svojine. Logično, ove promjene podrazumijevaju da se redefi niše i pojam konkurentnosti. Tomas Rajli tvrdi da će jedina komparativna prednost neke kompanije biti njen inovativni proces, zasnovan na kombinovanju tržišnog i tehnološkog znanja sa kreativnim talentima zaposlenih, i njena sposobnost da stvori vrijednost na bazi informacije. Konkurentnost, očigledno, u ovom vijeku doživljava metamorfozu i, sa kvaliteta i ekonomičnosti proizvoda, prelazi na prestiž u inovacijama, patentima i autorskim pravima, kojima se obezbjeđuje profi t na bazi kreacije.

Pojam ekonomije znanja danas se veže za sektore visokih tehnologija, telekomunikacija ili biotehnologije. Ali, kreativnost, koja je u osnovi ekonomije znanja, je starija kategorija i ona je imanentna svakoj ljudskoj djelatnosti. Slijedi jedan preduzetnički primjer, vezan za proizvodnju kinder jaja,

a zasluga je kreativnog tima italijaske fi rme Ferrero SpA. Kinder jaje, idejni potomak uskršnjeg jajeta, je poslastica namijenjena djeci, u kojoj se unutar dvoslojne čokoladne kore nalazi plastična kapsula sa iznenađenjem - plastičnom ili drvenom igračkom na sklapanje. Nije posebnost čokoladne smjese, već efekat iznenađenja i uvijek nove konstrukcije igrački, uslovila da godišnja prodaja ovog neobičnog proizvoda na svjetskom tržištu premaši milijardu dolara.

Čini mi se da dolazi vrijeme kada će učešće aluminijuma u društvenom bruto proizvodu Crne Gore zamijeniti proizvodi i usluge kreativih industrija. Ohrabruje me pokušaj Nagiba Sinanovića sa drvenim lutkama iz Crmnice.

Možda jednog dana na nekoj živinarskoj farmi u Martinićima, kokoška snese Faberžeovo jaje. Ko zna!

1 Z. Y Kuo (1898-1970), kineski psiholog2 Richard I. Evans: „Graditelji psihologije – razgovori sa stvaralačkim priložnicima“, Nolit, Beogad, 1988, str. 193 “Oh God, I could be bounded in a nutshell, and count myself a king of infi nite space, ...”, William Shakespeare, Hamlet, Act II, Scene 24 John Naisbitt: „Megatrends – Ten Directions Transforming Our Lives“, Warner Books, 1982

puta kreativnost na kvadrat.

Savremena društva se sa velikim stepenom pouzdanosti mogu klasifi kovati u dvije velike kategorije: ona koja traže rješenja za know-how (“znati kako”) i ona koja traže rješenje za now how (“kako sada”). Društva koja nemaju know-how orjentacije i koja na tome ne rade, moraju se, prije ili kasnije, naći u now how situaciji. Tako se jednim slovom može izraziti sudbina jednog društva. Opet, slučajno ili ne, to slovo je k - početno slovo riječi kreativnost. Struktura ovih unutrašnjih promjena u društvu je takođe interesantna. Kako navodi Najsbit4, najveći broj socijalnih inovacija u Americi ostvaruje se u samo pet država i to: Kalifornija, Kolorado, Konektikat, Vašington i Florida. Možemo ih nazvati i “kreativne američke države”. Ostale države u USA su uglavnom sljedbenici trendova koji se kreiraju u navedenim državama. Takođe, postoji i deset gradova u USA koji se smatraju gradovima velikih mogućnosti. U oba slučaja u pitanju je kvalitetno upravljanje razvojnim potencijalima.

Razvojni potencijali, u istorijskom kontekstu, bili su različiti u pojedinim etapama društveno-ekonomskog razvitka i mogu se, pojednostavljeno, predstaviti parovima faktora. U agrarnoj ekonomiji to su bili zemlja i fi zički rad, u industrijskoj ekonomiji kapital i energija, dok u informatičkom dobu razvojne potencijale predstavljaju tehnologija i znanje. Sa ovim promjenama i svojina je, u skladu sa značajem predmeta svojine, mijenjala fokus - od svojine nad zemljom, preko svojine nad mašinom


505050

zasnovani na novim tehnologijama. U procesima komunikacije između samih poslodavaca, kao i u njihovoj komunikaciji sa klijentima, tehnologije dobijaju sve veći značaj.

Iako ih zovemo „visokim” ili „naprednim”, tehnologije su i dalje na početku svog razvoja i prilično su nepouzdane. Koliko puta vas je izneverio vaš lični kompjuter ili koliko puta ste ušli u banku u kojoj „ne radi terminal”? Dovoljno je pročitati Rezoluciju Saveta Evropske unije o kulturi i društvu znanja (donetu u januaru 2002. godine) i videti da se sve svodi na primenu novih tehnologija u kulturi. Kad pročitate ovaj dokument, imate utisak da ga je donela grupa preplašenih birokrata i tehnofoba koji vam sa zakašnjenjem od bar deset godina i priličnim nerazumevanjem sada savetuju da digitalizujete ama baš sve. Zaista smo daleko od pompezno najavljenog „društva znanja”, a to da je znanje najvažniji razvojni resurs - i nije neko otkriće.

Džon Kao (John Kao), američki teoretičar koji izučava kreativnost, tvrdi da je kreativnost ključna varijabla u procesu pretvaranja znanja u vrednost. Zbog toga neki teoretičari umesto termina „ekonomija znanja” sada koriste i termin „kreativna ekonomija”.

Džon Hokins (John Howkins) piše: “Ljudi sa idejama – ljudi koji poseduju ideje – postali su moćniji od ljudi koji rade za mašinama i, u mnogim slučajevima, moćniji od ljudi koji poseduju mašine”.1 Stoga, on zaključuje, “kreativna ekonomija će biti dominantni

ekonomski oblik u dvadeset prvom veku.” To nije istina. Potrebna vam je tehnologija, a to je već privilegija nekolicine. U izveštajima međunarodnih organizacija možete često doći do podataka koji ukazuju na „digitalnu podelu” između korisnika i nekorisnika digitalne tehnologije, kao i između društava koja se smatraju digitalno (ne)pismenim. Upotreba interneta jeste pokazatelj tehnologizacije jednog društva, a samo 4% svetske populacije koristi internet. Uz to se navodi i podatak da 50% svetske populacije nikada nije koristilo telefon.

Počeci u razvoju digitalne tehnologije se istina vezuju za znanje i potrebu da se ono bolje strukturira, arhivira i širi. Međutim, takvi akademski eksperimenti zaživeli su zahvaljujući svetskim biznisima koji su prihvatili tehnologije jer su im omogućile ubrzanje i pojeftinjenje proizvodnje i razvoj novih proizvoda i usluga. Razvojem i primenom novih tehnologija, mnogi kadrovi postali su suvišni i generalno, to je izazvalo dosta panike među ljudima, naročito među naučnicima u oblasti društvenih nauka i političarima koji sebe smatraju pozvanim

Kreativne industrije Podgorice

extras - eseji50

FDU Beograd

Kreativnost i ekonomija znanja

U naprednim ekonomijama, proizvodnja, širenje i upotreba znanja postali su ključni faktori ekonomskog razvoja, stvaranja novih radnih mesta i konkurentnosti. Najvažniji resurs i jedini odgovor na nove tehnološke, ekonomske i društvene izazove koji su prisutni u celom svetu – znanje, ne postoji bez ljudskog kapitala, kreativnosti i inovacije. Ideja o ekonomiji i društvu znanja je u suštini pozitivna, međutim, ona je samo površni odgovor teoretičara i administracija na galopirajući razvoj novih tehnologija.

Informaciono-komunikacione tehnologije su od velikog značaja za vlade, industrije i možda najviše za pojedince u društvu. Iz naše perspektive, razlozi možda nisu očigledni, ali ih je jednostavno pronaći. Za svaku vladu, status napredne i razvijene zemlje usko je vezan za pojam ”ekonomije znanja”, odnosno ekonomije u kojoj su intelektualni oblici rada dominantni i presudni za dobrobit nacije. Informaciono-komunikacione tehnologije su jedan od najznačajnijih faktora ekonomije znanja jer omogućavaju automatizaciju raznovrsnih procesa proizvodnje i komunikaciju na globalnom i lokalnom nivou kao osnovu za masovnu proizvodnju i distribuciju sadržaja. Industrija, opet, bilo velika ili mala, globalna ili lokalna, zavisna je od visoke produktivnosti, komunikacija i menadžmenta znanja koji su sve češće

Svetlana Jovičić

Pho

to: D

uško

Milj

anić

“Ver

y N

ice

Par

ty 2

005”

da u svakom trenutku ponude objašnjenje i naprednu viziju budućnosti – u ovom slučaju ekonomiju znanja, kreativnu ekonomiju, društvo znanja i sl. Tako je ekonomija znanja ili kreativna ekonomija najpre postala veoma uspešan akademski biznis. Zamislite samo koliko je održano predavanja na temu „novog ekonomskog poretka” i koliko je objavljeno starih knjiga sa novim naslovom u koji je dodato „... i internet”. Stiven Džej Teper (Steven Jay Tepper) u svom radu „Kreativni posedi i ekonomija” (The Journal of Arts Management, Law, and Society, Vol. 32, No. 2, 2002) dobro primećuje da većinu istraživačkih studija koje dokazuju ekonomski značaj kulturnih ili kreativnih industrija i veličaju kreativnost, potpisuju istraživači koji se inače bave teorijama komunikacije ili studijama kulture, ili konsultanti iz oblasti medija, obrazovanja, intelektualne svojine ili informatike. Vrlo je malo ekonomista koji o tome pišu. Postavlja se pitanje zašto ekonomisti ne vide ekonomski značaj kreativnosti, odnosno koliki je realno taj značaj? Studije koje postoje i afi rmišu značaj kreativnosti i kreativnih industrija (npr. Velika Britanija, Kolumbija, Kornvel, Beč ili Hong Kong) iz naše perspektive su veoma pozitivni primeri i ukazuju na postojanje i razvoj svesti o novom ekonomskom potencijalu kulturnog sektora i predstavljaju pomak u razvoju kulturne i ekonomske politike. Ipak, iz razgovora sa istraživačima koji su učestvovali u ovakvim poduhvatima, saznala sam da u navedenim sredinama ove studije ne samo da nisu jednoglasno prihvaćene, već da ih upravo predstavnici kreativnih industrija često i žestoko osporavaju. Dakle, čitava oblast

je u eksperimentalnoj fazi i ne treba biti preveliki optimista u pogledu defi nisanja i razvoja kreativnih industrija u Jugoistočnoj Evropi. Kreativnost je sposobnost rešavanja problema i stvaranja novog znanja. To je, ustvari, iskustvo mišljenja, reagovanja, i delanja na način koji karakteriše visok nivo inovacije, originalnost i rizikovanje. U osnovi, kreativnost se odnosi na stvaranje novih ideja ili kombinovanje starih ideja na jedinstven način i ona je preduslov za inovaciju. U pitanju je prirodni resurs kojim su sve zemlje jednako obdarene. Ipak, nisu sve zemlje jednako kreativne i uspešne u stvaranju i primeni znanja. Nesrećan, ali dobar primer je PISA test, koji je bio aktuelan krajem 2004. godine. U istraživanju Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD) u četiri oblasti - matematici, prirodnim naukama, razumevanju pročitanih testova i interdisciplinarnoj oblasti rešavanja problema, učestvovalo je ukupno 250.000 15-godišnjaka iz 41 zemlje, a iz Srbije nešto više od 4.400 učenika iz svih regiona. Istraživanje je rađeno na osnovu slučajnog uzorka, a učenici iz Srbije zauzeli su od 33. do 37. mesta na gotovo svim testovima. Ispitivanje nije podrazumevalo faktografska znanja, već funkcionalna, koja pomažu snalaženju u svakodnevnom životu i nastavku školovanja. Pokazalo se da je funkcionalno znanje učenika u Srbiji na najnižem nivou u Evropi i ispod međunarodnog proseka. U tom slučaju, kreativnost i ekonomija znanja prvenstveno su problem obrazovne, a tek onda kulturne ili ekonomske politike. Dakle, u poslu zagovaranja razvoja kreativnih industrija, prva adresa je ministarstvo prosvete.

Kao imanentni ljudski resurs, kreativnost je u svim zemljama ravnomerno raspoređena, međutim, to nije slučaj i sa znanjem. Ono se koncentriše i to u samo nekoliko visoko razvijenih zemalja. Savremena znanja su veoma složena i za njihov razvoj potrebni su specifi čni uslovi – pre svega specijalizovani kadrovi, zatim visoka tehnologija i fi nansiranje – koje mnoge zemlje ne mogu da priušte. Zbog toga, u globalnoj ekonomiji, siromašne zemlje izvoze kreativnost odnosno obrazovane kadrove, dok se u razvijenim zemljama znanje pretvara u vrednost na tržištu. Konačno, nerazvijeni uvoze proizvode i usluge razvijenih.

Proces uvođenja informaciono-komunikacionih tehnologija u kulturne delatnosti i kulturni sistem posledica je opštih promena u društvu, pre svega promena u

START-UP Creative PODGORICA51

ekonomiji odnosno dominantnim oblicima ljudske delatnosti. Gotovo za sve vlade u Evropi, razvoj kulturnih industrija danas je jedan od najvećih izazova, i što nije zanemarljivo, u mnogim zemljama ovo je politički ako ne nametnut, onda preporučen proces (npr. UNESCO-va univerzalna deklaracija o kulturnoj raznovrsnosti).

Razvoj je nemoguć bez kreativnosti i inovacije, bez istraživanja, obrazovanja i stalnih ulaganja u ljudske resurse. Politička svest, volja i konsenzus su neophodni za ostvarivanje društva znanja na bilo kom nivou. Bez vizije nacionalnog i regionalnog razvoja, uređenog sistema telekomunikacija (infrastruktura), zaštite intelektualne svojine, naučnog i industrijskog razvoja, kreativne ili kulturne industrije kao razvojni koncept neće opstati.

1 Howkins, John. 2001. The creative economy: How people make money from ideas. London: Allen Lane.

Pho

to: D

uško

Milj

anić

“Ver

y N

ice

Par

ty 2

005”

525252

FDU Cetinje

Creative Kernow

Uspjeh koncepta kreativnih industrija u Velikoj Britaniji, sproveden od strane Vlade Tonija Blera, vidljiv je i prisutan u svim kreativnim djelatnostima. Od sredine devedesetih godina prošlog vijeka, kreativne industrije prevazilaze ostatak britanske ekonomije. Dok je nacionalni rast između 1997. i 2001. godine oko 2,8%, porast u kreativnim industrijama je bio 9% (u okviru sektora rast advertajzinga je 20%, a softverske produkcije 12%). Kreativne industrije značajno predvode i u izvozu. Dok eksport raste 5% na nacionalnom nivou, rast izvoza kreativnih industrija je 13%. Trenutno kreativne industrije učestvuju sa 8% u bruto domaćem proizvodu. Statistički podaci su neumoljivi i precizno ukazuju na porast cjelokupnog sektora. Teško je zamislivo da se stanovnici Crne Gore mogu snaći u podacima i pretjerano dugačkim ciframa koje ponosno prezentuju regeneraciju i nove uspjehe jedne od najvećih svjetskih ekonomskih sila.

Cijeli poduhvat razvoja i implementiranja usavršene preduzetničke logike u sektor koji se zasniva na eksploataciji tako nepouzdanog privrednog resursa kakav je kreativnost, zahtijevao je i od britanskih regiona i tamošnjih vlasti da se aktivno uključe u cijeli proces. Jedan za drugim,

uključivali su se sjeverni, južni, istočni i ostali britanski regioni, koji su među sobom počeli da razvijaju i izvjesni, inspirativni takmičarski duh. Tako su, konačno, pripadnici sjevernoistočnog jorkširskog regiona dobili šansu da se nadmeću sa Londonom u razvoju kreativnih industrija, kad to već ne uspijevaju u, za te prostore tako bitnom, fudbalu. No, vjerovatno niko nije pretpostavljao da će jedan od najreprezentativnijih primjera uspjeha koncepta kreativnih industrija predstavljati jugo-zapadna britanska oblast – Kornvol.

Kornvol (ili po tamošnjem starom jeziku – Kernow) britanski je region koji je po mnogim svojim odlikama sličan Crnoj Gori. Smješten je na poluostrvu i ima nekih 500.000 stanovnika, sa gustinom naseljenosti od 144/km2. Kroz istoriju je ova oblast bila poznata po rudnicima lima, kao i poljoprivredi i ribarstvu. Međutim, novonastale globalne ekonomske okolnosti dovele su do skoro potpune marginalizacije ovih tradicionalnih djelatnosti, tako da je slikovita priroda predstavljala mogućnost za razvoj jedine preostale privredne grane – turizma. No, iako turizam za Kornvol predstavlja najznačajniji ekonomski potencijal, on nije razvijen do krajnosti zbog imidža koji je ovaj predio posjedovao.

Do skora, Kornvol je predstavljao jednu od najsiromašnijih oblasti Ujedinjenog Kraljevstva, ali i Evropske unije, sa prilično zanemarujućim političkim uticajem. Osjetno ponosan na keltsku tradiciju, Kornvol je strpljivo izgrađivao sopstvenu neprilagodljivost, bilo religijsku, etničku,

kao i jezičku (postoje pokreti za oživljavanje kornskog jezika, iz kojeg i potiče naziv – Kernow). Jedan od najupečatljivijih primjera stereotipa vezanih za Kornvol predstavljao je i čuveni fi lm Sema Pekinpoa “Psi od slame”, koji svakako nije doprinio razvoju tamošnjeg turizma, naprotiv. U jednom od malobrojnih fi lmova na koji je prva i posljednja asocijacija nasilje, urbanizovani Dastin Hofman se suprotstavlja primitivnim i surovim mještanima jednog malog kornvolskog naselja. Jedina šansa za bijeg od nimalo favorizujućeg imidža za Kornvol je predstavljala – kreativnost.

Kako stoji u studiji “Creative Value” – “U kontekstu ekonomije Kornvola kreativne industrije se mogu smatrati vitalnim, jer su značajni dio pejzaža koji će podržati rast ostalih ključnih industrija zasnovanih na znanju. Zbog razmjera, održivosti i visoke vrijednosti, ovo su poslovi koji omogućavaju najbolju mogućnost za regeneraciju ekonomije Kornvola.” Inače, “Creative Value” predstavlja proizvod prvobitnog, šestomjesečnog istraživanja kreativnih industrija sprovedenog tokom 2003. godine, a u njemu su prezentovani kontekst, stanje i mogućnosti razvoja ovog sektora, sa posebnim osvrtom na podsektore: fi lm i video, izvođačke umjetnosti i vizuelne umjetnosti, koji su po autorima ovog dokumenta ključni reprezenti stanja u cjelokupnom sektoru. Proces mapiranja sprovodila je prije svega, svojevrsna agencija “Creative Kernow”, koja je zadužena za savjetovanje, umrežavanje i tržišni razvoj sektora, razvoj kapaciteta za dalje investicije i

obezbjeđivanje podrške za male biznise i individualce od strane ključnih podsektora. Prema “Creative Value” u 2003. godini oko 9.000 ljudi je bilo zaposleno u kreativnim industrijama u Kornvolu – nekih 4 procenta cjelokupne radne snage okruga – koji su generisali istovrsnu proporciju u bruto domaćem proizvodu sa godišnjim obrtom od 250 miliona funti. Na osnovu podataka dobijenih mapiranjem, uviđen je nedostatak na nekim od karika “lanca vrijednosti” (value production chain). Ti podaci su doveli do izrade preporuka i strategije za prevazilaženje pojava i nedostataka koji ometaju puni razvoj sektora. U preporukama se navodi: “Da bi bili konkurentni, potrebna su nam investiciona partnertstva javnog/privatnog sektora u kreativnim industrijama Kornvola. Potrebno je da ulažemo u istraživanje i razvoj, u stalni razvoj novih kreativnih vještina, u biznis i tržišne vještine, kao i u tehnologiju – ključnu za pristup globalnim tržištima i u smanjenju troškova. Postoji veliki broj uslova koji možemo identifi kovati. Neki već postoje u Kornvolu, a za druge je potrebna pažljivo planirana dugoročna strateška podrška. Ključni uslovi za uspjeh su:

-pristup lokalnim, regionalnim, nacionalnim i internacionalnim tržištima-fl eksibilna i talentovana radna snaga koja će stalno razvijati kvalitativne vještine-pristup fi nansijskoj i biznis podršci-sposobnost preuzimanja rizika i preživljavanje promašaja-raspoloživost resursa i opreme – posebno pogodnih mjesta za rad i ICT-a (informatičko-komunikacijska tehnologija)


extras - eseji

Sehad Čekić

-jake i dinamičke mreže koje ohrabruju i podržavaju razmjenu vještina, znanja i resursa.”

Studija “Creative Value” se smatra ključnom u implementaciji koncepta kreativnih industrija u Kornvolu, jer ne samo da je prilično precizno registrovala postojeće stanje u sektoru, već je, i tu je njen glavni kvalitet, ukazala na nedostatke, ali i mogućnosti njihovog prevazilaženja. Ovaj dokument, sa jasno strukturisanim podacima i uputstvima stručnjaka, predstavljao je osnovu za uticaj na donosioce odluka u regionu. Poduhvati su preduzeti, iako ne bez oklijevanja i sumnji, a skorašnje istraživanje “Creative

Industries Work Space”, pokrenuto od strane Regionalne agencije za razvoj, ukazalo je na značajni porast sektora. Tako je u 2005. godini godišnji obrt bio 348 miliona funti, broj preduzeća 4.000, broj zaposlenih preko 10.000, učešće u bruto domaćem proizvodu 5%, a godišnji rast između 12 i 15%. Kako autori ističu: “Ove brojke ipak nijesu ispričale cijelu priču. One, na primjer, ne govore kako je vrijedno postojanje kornvolskih kreativnih udruženja – posebno vizuelnih i izvođačkih umjetnosti – za ostale lokalne poslove poput turizma. (...) A ne govore nam ni o multiplikovanom povratku ulaganja u sektoru tako čvrsto povezanom unutar sebe i sa drugim sektorima.”

Petogodišnja strategija donesena 2004. godine već je prevaziđena ovim brojkama, a sve to govori o sjajnim uspjesima kreativnih industrija u Kornvolu. Zadaci za budućnost i održavanje rasta sektora su: a) stvaranje novih modela za investiranje, onog koji može djelovati kreativno i preuzimati rizike; b) podučavanje i poboljšavanje biznis, komercijalnih i tržišnih vještina koje su trenutno slabe u kreativnoj ekonomiji Kornvola (“...prema istraživanju: 62% kompanija troši veoma malo na marketing i promotivne aktivnosti... većina od 72% ocjenjuje trening u odgovarajućim vještinama za razvoj biznisa kao “prosječan ili vrlo slab”, a ogromna većina uspostavljenih


preduzeća (89%) ocjenjuje biznis podršku i savjete kao “prosječne ili vrlo slabe”); c) potrebno je da kreativne industrije u Kornvolu postanu više svjesne značaja ICT-a (ICT su prisutni u svim etapama value production chaina).

Nije slučajno da se najzanimljiviji LIVE 8 koncert (onaj na kojem su nastupali uglavnom afrički muzičari) održao upravo na jugozapadnom britanskom poluostrvu. Kornvol postaje mjesto susreta kreativnih ljudi i centar multikulturalizma, a Crna Gora dobija primjer koji može da slijedi, bez velikih mogućnosti za raznovrsne izgovore.


english summary

START-UP Creative Podgorica – Creative Industries of Podgorica as part of the project UKSEE Forum Creative Industries of the British Council represents an “initial event” which is aimed at identifying the existing capacities of creative industries in Podgorica, raising the level of consciousness by means of public promotions in electronic and printed media, connecting the proponents of creative industries, connecting of the business and the creative sector, as well as connecting with the colleagues in South East Europe and the United Kingdom.

Based on the above quoted basic aims of the project itself, the publication has the following additional aims:•Promotion of creative industries,•Having animating effect on the business sector and the political decision makers for future mutually benefi cial cooperation,•Raising awareness of the joint interest and mission of creative industries as an important development aspect of the society,•Instigating self-organizing of the creative industries sector,•Promoting, pointing out and defi ning for the fi rst time and all in one place in Montenegro aspects of creative industries, their link to the environment and the possible development direction expressed

in the example of the town of Podgorica.

"Opening" of the subject of creative industries as a process which is topical in developed societies, among which Great Britain is the leader in the world, as modern practice and policy additionally positions and provides arguments for the town as the space for "experiment" and "introduction" of the topic of creative industries in the countries of South East Europe.

The choice of the town can also be a good "provocation", so that the race between the town and the state would actually be a test race in which everyone wins, but advantage is given to the town as the primary proponent of culture.

Podgorica as an economic and political center, with regard to the size of Montenegro imposes itself as the logical choice which through this project initiates a new interpretation of the town and gives it an epithet of creative town – Creative Podgorica.

Creative industries and their relation to the size of the market were an inspiring topic which at the very beginning could “problematize” the project in Montenegrin context. Development and contribution of Montenegrin project showed not only

justifi ability and necessity of dealing with the topic of creative industries in domestic context, but also opened space for “the possible and the desired”, which through the fact that “small is beautiful” gives a creative answer and contribution to the very UK-SEE Forum. A creative response was realized at all previous levels and contents of the project whose circle is yet being expanded and developed through publication of START-UP Creative Podgorica publication – catalogue.

The publication “justifi es” and offers a platform for creative industries in the local context, as the starting base for the development of creative industries in Podgorica and in Montenegro. It “confl icts” different attitudes, practices and views of the very protagonists of that process at all levels.

Theoreticians of creative industries point out that these industries have a signifi cant role in urban regeneration in general, in particular in renewal of town centers and that defi ning of a powerful policy for art and cultural industries is a signifi cant means for creation of sustainable, comprehensive, educated, healthy, attractive and vital communities (Hutchison, 2002).

Key words important for considering aspects

of creative industries are entrepreneurship and privatization in culture which in essence defi ne and establish the creative industries sector. Entrepreneurship and privatization in culture have represented some of the key words of cultural policies since 90s of XX century. Entrepreneurship and privatization represent not only the institutional framework of change (music industry, publishing industry and the like), but also individual initiatives in culture, which are embodied in individual art and media projects. Based on these changes we can speak today about three sectors of the cultural system – the public, the private and the non-profi t one, which together build the overall cultural system of a society.

Rom

an D

jura

novi

ć “C

an’t

Bea

t the

Fee

ling”

, 200

2, u

lje n

a pl

atnu


The fi eld of defi ning creative industries in Ex-Yugoslav republics shows different directions and models that are analyzed in theoretical and project documents. This proves that the “topic” is not unknown, but we can speak about absence of real projects which outside the theoretical discourse “expand the audience”. Activities within the program UK-SEE Forum – Creative Industries and individual initiatives recognized and localized through chosen Creative Cities represent the beginning of such projects.

Various documents and analyses have shown that there are terminological differences in these examples. Except for creative industries, an adequate notion for understanding and fi nally a notion close to the existing practice is the notion of entrepreneurship in culture and cultural industries.

Entrepreneurship in culture according to quotation of its aspects (Dragicevic – Sesic, 1999: 307) includes:-production plants: private publishing, music or video production houses, ceramic study... all from the production of national costumes up to project-entrepreneurial bureaus,-the media – press, radio, television...-private institutions of culture

-service agencies: web-site agencies, casting agencies, agencies for mediation in culture, organization of guest visits, festivals and the like, then numerous distribution companies: newspaper-publishing, fi lm, literary ones...-craftsmen shops: for repairing and restoration of antiques, paintings, binding of old and rare books, etc.-institutions for trade and art: galleries, libraries-agencies for educational services and private art schools: study of ballet, acting, painting.

In the document Croatia in 21st Century Cultural Development Strategy from 2003, cultural industries are defi ned through fi elds of literature and publishing, fi ne art, music and discography, scenic art, cinematography and the media. In the introductory part of the chapter Cultural Industries it is stated that they appeared in Croatia at the beginning of 20th century as the result of joining of art and mass production from which, mainly in developed countries, separate markets differentiated themselves. Further it is stated that such a cultural-economic continuum was rarely established in Croatia, in short periods of high conjunctures during 1980s (Cultural Development Strategy, 2003: 65).

In the quoted fi elds of identifi ed cultural industries in the mentioned strategy we shall single out some of the aims:-creation of better conditions for publishing, distribution and sale of good quality domestic and foreign works,-involving of fi ne artists into shaping of the visual identity of Croatia and its products,-securing permanent conditions for good quality music and music-scenic activities, especially of domestic production, and stimulation of a faster and more powerful development of domestic disco-graphic industry,-establishment of a more complete infrastructure, organization and conception of cinematography.

Town and regional concepts of crative industries’ development initiated by Essen Declaration and one of its results –the book “Cultural Industries in Europe” –regional development concept for the private sector of cultural production and services” represented a challenge for the network BalkanKult which prepared the publication “Development Aspects of Cultural Industries” presented at the Internet address of the network Balkankult www.balkankult.org.The publication provides information important for understanding the process and development of creative industries

and gives a European context to this important topic, and it was developed upon an initiative of its preparer and director of the BalkanKult Foundation, Dimitrije Vujadinovic. Montenegrin case study in this consideration includes two initiatives.

In the Draft Cultural Policy of Montenegro in Transition creative industries are quoted as one of the aims of the Ministry of Culture and the Media in the following period (the Draft dates from 2004). It is pointed out that one of the aims is – development of creative industries i.e. making it possible for small and medium size companies to work in the fi led of publishing, cinematography, multimedia and other.

A good side to this aim is that it positions small and medium size companies in the quoted fi elds, but the fact that fi elds of creative industries are just quoted shows a cautious and modest view of the Ministry. It suffi ces to compare fi elds of creative industries with other projects and documents and to confi rm additionally the expressed judgment, and in particular in the light of a possible inter-sector cooperation in the system, but also of other development plans of the society (tourist, ecological, economic ones and other). This is confi rmed also by the recommendation of the expert team to the mentioned Report (European program


of national cultural policies review).Mosaic project – Cultural Policy in Serbia and Montenegro – Part II: The Republic of Montenegro) whose recommendation number 4 says:“Ensure close cooperation within the Government by establishing inter-ministry work groups, including the Ministry of Culture, of Education and Science, Economy, Labor and Social Protection, Tourism, Protection of the Rights of Members of National and Ethnic Groups, Foreign Affairs. Explore the possibility of inter-sector cooperation for development of fi elds of “young creative industries” (eg. fashion, design, architecture) and a special role of art within them. Improve inter-regional contacts and cooperation”.

It is precisely in the above mentioned commentary that it is suggested to expand the original defi nitions and fi elds of creative industries and thereby initiate future more serious comparative analysis which would necessarily precede the development of this sector strategy in Montenegro as an element of cultural policy at all levels from local to national cultural policy.

The second initiative is related to the project of a cycle of forums organized by the Foundation Mobil Art Ten Axioms of Montenegrin Cultural Industry and

realized in 2002 as a reply to the Essen Declaration on Cultural Industries in Montenegrin context.

The aim of the project was to defi ne in terms of notions, facts and project the selected topics (axioms) as potentials and strategic points of a comprehensive development of Montenegrin society. For each topic the invitation for participation implied that artists, cultural activists, professionals from various segments of the society should give an answer to the challenge of conceiving ten axioms of cultural industries through which concrete and meaningful initiatives in culture could be activated. The topics were: cultural periodicals and magazines for culture, tourism and culture, town cultural policy, privatization in culture, festivals, minority cultures, sub-culture, cultural heritage, education and culture and ecology and culture (see more about this in issues of the magazine MobilArt from 2002 and articles devoted to the mentioned forums.

At the end of this short review of previous “practice and theory” of creative industries, it is important to mention the Institute for International Relations in Zagreb and Nada Svob Djokic who, we may say, is most deserving for “opening” of the topic of crative/cultural industries at ex-Yugoslav

republics.

It is interesting to mention and quote her sincere view expressed in Zarez from Zagreb after participation at Converge@Nottinhgam, a conference on convergence, creative industries and the civil society. (Nottingham, 2001).

The syntagms “new European culture” and “new cultural policy” appear more and more frequently. What do they exactly mean? What is the convergence of creative industries and the civil society? Which words are to be used in Croatian language in order to explain what it is actually about?... I return from Nottingham with more questions than answers.” (Zarez, no. 66).

Based on this impression, we can make a conclusion for this chapter as a challenge for the British Council’s project which “infected” participants of UKSEE Forum – Creative Industries in the projects of Creative Cities precisely to explain and position the topic in the existing languages of the region.

Creative Industries of Podgorica i.e. the sample by which for the fi rst time the creative industries in Montenegro are positioned in one place, represent the result of research

aimed at identifying the existing capacities of creative industries in Podgorica. Based on the mapped creative industries of the town begins their promotion, more precisely promotion of the sector. Based on different procedures, examples of creative industries in different areas were identifi ed. Individuals (free lancers) were identifi ed, i.e. individual examples of creative industries and associations, fi rms, NGOs and informal groups as collective and institutional examples of creative industries.

Examples which follow or the fi rst map of creative industries of Podgorica certainly do not have the ambition to present the sector as a whole, but represent a part of the answer of protagonists who recognized and profi led their place in the process of research with an intention to publish and “open” the story contained in the publication START-UP Creative Podgorica. The total number of identifi ed protagonists amounted to 48 addresses to which the unique Questionnaire that consisted of two parts was directed. In the fi rst part the protagonists are invited to create by themselves the content which will present their work in the publication, while the second part of the questionnaire was aimed at investigating the manner in which this sector functions. Answers to the second

english summary


part of the questionnaire represent the base for the chapter Analysis of Creative Industries of Podgorica in which the results are not shown individually, but the answers are given in the function of a collective review of the state of creative industries. Owing to the results, this dialog represents a platform for further expansion of the topic of creative industries and animation of other protagonists, above all political decision makers in the domain of cultural policy and business sector which together with future scenarios of development should include the potential of creative industries of Podgorica.

Fields that we are presenting belong to sub-sectors of creative industries based on the British defi nition, but they are expanded by certain segments which correspond to sectors of entrepreneurship in culture as quoted in the previous contents of the publication. Profi les of individual examples include several fi elds and permeate a large number of activities. For the “package” of START-UP Creative Podgorica publication, the following fi elds are represented:• photograph• art and antiques• artistic crafts• design• fashion• fi lm

• software• computers, multimedia and the new media• music• performing arts• publishing• education for art

This points to the necessity for the sector of creative industries to be defi ned anew but in a manner that would be adequate for our context. On the other side, we point to the dynamism of the process and its constant development. That is why in Britain the following is often said: “The sector is becoming more and more fl uid within itself, but softer and softer on the edges”.

The conditional quality of defi nitions, as well as their potential diversifi cation depends on the context and dynamics of individual fi elds which, through their diversity participate in the so-called social-cultural or economic-cultural process of each individual industry. It again is conditional, for it certainly cannot always include all the diversity of activities in particular domains. An illustrative example may be the survey of everything that defi nition of let us say music industry includes, as the base by means of which we can observe the scope and offer of commercial fl ows. These are: composers, writers of texts, arrangers and music

performers, agents, managers, promoters working for artists (primary participants), then music publishers, music companies, societies for copy-rights, providers of other services including studios’ owners, producers, distributors, retailer dealers, then those who broadcast music on the radio or on television, ticket selling agents, then users of music such as fi lm creators, multimedia producers, creators of advertising etc. Up to individual users, who buy music goods or services or consume them free of charge.

Analysis of Creative Industries of Podgorica represents a commentary to the answers in the Questionnaire by which we initiated the project Creative Podgorica, and which

infl uenced in a certain manner the decision to print this publication.“Joining of individuals and organizations that have similar profi le of action would contribute to better communication with potential business partners, as well as to more energetic struggle for protection of intellectual property”. – Questionnaire no. 21.

”I am ready to contribute actively to establishment of a professional association, and I do not consider one form of individual or group non-formal appearing in public a bad thing because I think that in such a manner a better and fresh fl ow of creative energy is created, and I certainly support also NGO and advertising agencies that

Vladan Durutović, 3D model “Hotel Crna Gora”

act in a differently organized manner. I think that all three approaches should exist, but I think they should also try to establish jointly the above mentioned “Montenegro Creative Link”. Thank you for giving me an opportunity to express my opinion on some issues that regard research of creative industries in Montenegro, I do sincerely hope that with your and support of other colleagues this “MCL” initiative may be realized. I would like it very much if you are in a position to be the mediator of one such project.” Questionnaire no. 6.

“I think that through establishment of a creative sector in Podgorica, or at the level of the Republic, the position of people in this kind of industry would signifi cantly be improved. I hope that such a sector could infl uence, primarily the state institutions with a view to establishing a legal and economic base for our work.” Questionnaire no. 15.

The above quotations are given as an answer to the question what would according to them represent associating and establishing of a creative sector in Podgorica, i.e. what form of association would be adequate in case there were an interest for such association and establishment of a new sector in culture, apart from the existing public and non-government one.

They indisputably show interest of protagonists and point to further development of the project and to future projects within creative industries which would be the result of both individual and collective activities of process participants (the authorities, politicians, economists, the sector itself integrated or within individual fi elds and other).

Future research and in particular analyses of the economic aspect of potential creative industries of Podgorica, as one of the ways and models to design research projects in British practice, may develop methodology adequate for local context. Such research, along with the contribution of the initial impulse of the current British Council project, provides a base for activities which could initiate development of creative industries development strategies in Podgorica and Montenegro.

The above mentioned analysis as well as the overall project Creative Industries of Podgorica represent promotion of the sector itself in the context of future development policies – cultural policies, economic, social and legal-normative (aspect of protection of copy-right and of intellectual property are issues that all the respondents pointed to and in particular

emphasized within particular fi elds, eg. music, photograph, design).For the assessment of Creative Industries of Podgorica it is important to have information on the structures, problems and needs in the sector itself and based on them to create a platform for future development of the project which will design an adequate content in its media campaign and opening of the topic, as well as through organization of a range of activities with protagonists from the very sector, but also with those actors who can give answers to some of the questions or at least in the initial level have an animation, lobbyist or effect of action on them.

The power of creative industries depends on: the size of the market, degree of protection and regulation, the language of international communication and degree of assimilation of transnational Anglo-American culture, vitality of artistic life and existence of the very cultural tradition, and existence of competitive network of experts and companies in the fi led of culture (L. Bonet, 2002:33).It is precisely in the above quoted elements that make up the “power of creative industries” that we identifi ed and initiated the START-UP Creative Podgorica as a virtual “company in the making”, which has

english summary

act in a differently organized manner. I think act in a differently organized manner. I think that all three approaches should exist, but I that all three approaches should exist, but I think they should also try to establish jointly think they should also try to establish jointly the above mentioned “Montenegro Creative the above mentioned “Montenegro Creative Link”. Thank you for giving me an opportunity Link”. Thank you for giving me an opportunity to express my opinion on some issues that to express my opinion on some issues that regard research of creative industries in regard research of creative industries in Montenegro, I do sincerely hope that with Montenegro, I do sincerely hope that with your and support of other colleagues this your and support of other colleagues this “MCL” initiative may be realized. I would “MCL” initiative may be realized. I would like it very much if you are in a position like it very much if you are in a position to be the mediator of one such project.to be the mediator of one such project.” Questionnaire no. 6.” Questionnaire no. 6.

“I think that through establishment of a “I think that through establishment of a creative sector in Podgorica, or at the level creative sector in Podgorica, or at the level of the Republic, the position of people in of the Republic, the position of people in this kind of industry would signifi cantly be this kind of industry would signifi cantly be improved. I hope that such a sector could improved. I hope that such a sector could infl uence, primarily the state institutions with infl uence, primarily the state institutions with a view to establishing a legal and economic a view to establishing a legal and economic base for our work.” Questionnaire no. 15.base for our work.” Questionnaire no. 15.

The above quotations are given as The above quotations are given as an answer to the question what would an answer to the question what would according to them represent associating according to them represent associating and establishing of a creative sector in and establishing of a creative sector in Podgorica, i.e. what form of association Podgorica, i.e. what form of association would be adequate in case there were would be adequate in case there were an interest for such association and an interest for such association and establishment of a new sector in culture, establishment of a new sector in culture, apart from the existing public and non-apart from the existing public and non-government onegovernment one..

They indisputably show interest They indisputably show interest of protagonists and point to further of protagonists and point to further development of the project and to future development of the project and to future projects within creative industries which projects within creative industries which would be the result of both individual and would be the result of both individual and collective activities of process participants collective activities of process participants (the authorities, politicians, economists, the (the authorities, politicians, economists, the sector itself integrated or within individual sector itself integrated or within individual fi elds and other).fi elds and other).

Future research and in particular analyses Future research and in particular analyses of the economic aspect of potential creative of the economic aspect of potential creative industries of Podgorica, as one of the ways industries of Podgorica, as one of the ways and models to design research projects in and models to design research projects in British practice, may develop methodology British practice, may develop methodology adequate for local context. Such research, adequate for local context. Such research, along with the contribution of the initial along with the contribution of the initial impulse of the current British Council project, impulse of the current British Council project, provides a base for activities which could provides a base for activities which could initiate development of creative industries initiate development of creative industries development strategies in Podgorica and development strategies in Podgorica and Montenegro.Montenegro.

The above mentioned analysis as well The above mentioned analysis as well as the overall project Creative Industries as the overall project Creative Industries of Podgorica represent promotion of of Podgorica represent promotion of the sector itself in the context of future the sector itself in the context of future development policies – cultural policies, development policies – cultural policies, economic, social and legal-normative economic, social and legal-normative (aspect of protection of copy-right and of (aspect of protection of copy-right and of intellectual property are issues that all the intellectual property are issues that all the respondents pointed to and in particular respondents pointed to and in particular

emphasized within particular fi elds, eg. emphasized within particular fi elds, eg. music, photograph, design).music, photograph, design).For the assessment of Creative Industries of For the assessment of Creative Industries of Podgorica it is important to have information Podgorica it is important to have information on the structures, problems and needs on the structures, problems and needs in the sector itself and based on them to in the sector itself and based on them to create a platform for future development of create a platform for future development of the project which will design an adequate the project which will design an adequate content in its media campaign and opening content in its media campaign and opening of the topic, as well as through organization of the topic, as well as through organization of a range of activities with protagonists of a range of activities with protagonists from the very sector, but also with those from the very sector, but also with those actors who can give answers to some of actors who can give answers to some of the questions or at least in the initial level the questions or at least in the initial level have an animation, lobbyist or effect of have an animation, lobbyist or effect of action on them. action on them.

The power of creative industries depends The power of creative industries depends on: the size of the market, degree of on: the size of the market, degree of protection and regulation, the language of protection and regulation, the language of international communication and degree international communication and degree of assimilation of transnational Anglo-of assimilation of transnational Anglo-American culture, vitality of artistic life and American culture, vitality of artistic life and existence of the very cultural tradition, and existence of the very cultural tradition, and existence of competitive network of experts existence of competitive network of experts and companies in the fi led of culture (L. and companies in the fi led of culture (L. Bonet, 2002:33).Bonet, 2002:33).It is precisely in the above quoted elements It is precisely in the above quoted elements that make up the “power of creative that make up the “power of creative industries” that we identifi ed and initiated industries” that we identifi ed and initiated the START-UP Creative Podgorica as a the START-UP Creative Podgorica as a virtual “company in the making”, which has virtual “company in the making”, which has

english summaryKreativne industrije Podgorice 5858

the possibility to be recognized precisely on the pages of this publication. We can consider our result within the project Creative Industries of the British Council depending on the degree to which the above elements are responded to and defi ned, as well as depending on the motivation and responsibility to accept world trends in the sphere of cultural and economic dynamics.

Culture and art by all means represent elements of each factor and segment of the society which ensures that it differs from competition, no matter whether we speak about free market or about protectionism in the sphere of culture and art.

The business sector is yet to accept and employ creative profi les and in that manner begin its market positioning through design of its product, but also through design of communication which suffi ciently powerfully bears witness in favour of creative industries, and then we come to the essence of action – expansion of the market and expansion of the audience.

Start-Up!


start-up creative podgoricakreativne industrije podgorice

CIP - Каталогизација у публикацијиЦентрална народна библиотека Црне Горе, Цетиње

KREATIVNE industrije Podgorice = Start-up Creative Podgorica / [urednik Janko Ljumović ; prevod Ana Trninić]. - Podgorica: British Council, 2005 (Herceg Novi : Biro Konto). - 60 str. : ilustr. ; 21 x 30 cm

Tiraž 500. - Summary.

ISBN 86-907231-0-2

a) Kреативне индустрије - Пословна политика - ПодгорицаCOBISS.CG-ID 9426448

65.011.1 (497.16)

Kreativne industrije Podgorice / Start-up Creative Podgorica

Documents

Transcript of Kreativne industrije Podgorice / Start-up Creative Podgorica