บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ ในการศกษาครงน ผวจยไดรวบรวมแนวคด ทฤษฎ เอกสารและรายงานการวจยทเกยวของเพอน ามาใชในการก าหนดสมมตฐาน กรอบแนวความคดในงานวจย โดยผวจยไดก าหนดประเดนการศกษาไว 8 ประเดน ดงน 2.1 แนวคด ทฤษฎเกยวกบความร 2.2 แนวคดเกยวกบความเตมใจจาย (Willingness to Pay) 2.3 หลกการ “ผกอใหเกดมลพษ เปนผจาย” (Polluters Pays Principle: PPP) 2.4 ความรเบองตนเกยวกบน าเสย

2.5 ปจจยในการก าหนดอตราคาบรการ และรปแบบการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย 2.6. แนวคดในการแกไขปญหาน าเสยและการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย

2.7 โครงการระบบรวบรวมน าเสยและระบบบ าบดน าเสยของเทศบาลนครเชยงใหม 2.8 งานวจยทเกยวของ 2.1 แนวคด ทฤษฎเกยวกบความร (Knowledge)

2.1.1 ความหมายของความร ไดมผใหความหมายของค าวา ความร (Knowledge) ไวพอสงเขป ดงน ความร ตามความหมายของพจนานกรมของเวบสเตอร (The Lexicon Webster Dictionary:

1977) ไดใหความหมายของค าวา “ความร” วา เปนสงทเกยวของกบขอเทจจรง กฎเกณฑ และโครงสรางทเกดขนจากการศกษาหรอการคนหา หรอเปนความรสกทเกยวกบสถานท สงของหรอบคคลซงไดจากการสงเกต ประสบการณหรอรายงาน การรบรขอเทจจรงเหลานตองชดเจนและอาศยเวลา (Edward W. Smith, 1977: 531) Carter V. Good (1959: 325) กลาวถงความหมายของความรวา หมายถงประมวลประสบการณตางๆ ทมนษยไดรบจากการศกษาขอเทจจรง ปรากฏการณและรายละเอยดตางๆ โดยผานการรวบรวมและสะสมไวเพอส าหรบน าไปใชประโยชน Benjamin S. Bloom (1971: 271) กลาวถงความหมายของความรวา เปนสงทเกยวของกบการระลกไดถงสงเฉพาะหรอสงทวไป ระลกถงวธการ กระบวนการและสถานการณตางๆ โดยเนนความจ า

11

ประภาเพญ สวรรณ (2520 : 10) ใหความหมายของความรไววา เปนพฤตกรรมขนตน ซงผเรยนเพยงแตจ าได อาจโดยการนกไดหรอโดยการมองเหน ไดยน จ าได ความรขนน ไดแก ความรเกยวกบความหมาย ขอเทจจรง ทฤษฎ โครงสราง วธการแกไขปญหา มาตรฐาน เปนตน อนนต ศรโสภา (2525: 14-15) ใหความหมายวา ความรคอสวนหนงของความสามารถทางพทธปญญา (Cognitive Domain) ซงประกอบดวย ความเขาใจ การน าไปใช การวเคราะหและการประเมนผล ชวาล แพรตกล (2526: 201) ใหความหมายไววา ความร คอ การแสดงออกของสมรรถภาพทางสมองดานความจ าโดยใชวธใหระลกออกมาเปนหลก ธวชชย ชยจรฉายากล (2527: 103) ไดใหความหมายไววา ความรเปนการเรยนรทเนนถงความจ า และการระลกไดทมตอความคด วตถและปรากฏการณตางๆ เปนความจ าทเรมจากสงงายๆ ทเปนอสระแกกนไปจนถงความจ าในสงทยงยากซบซอนและมความสมพนธตอกน จากความหมายตางๆ ขางตน สามารถสรปไดวา ความร หมายถง ขอเทจจรง กฎเกณฑ รายละเอยดตางๆ ทมนษยสามารถระลกได จ าไดจากการสงเกต ประสบการณ และแสดงออกทางดานความจ า

2.1.2 ระดบความร

Bloom and others (1967: 65-197) ไดแบงระดบความร (Cognitive Domain) เปน 6 ระดบ จากขนทงายไปสขนทยาก ดงน

1) ความรความจ า (Knowledge) เปนความสามารถทางสมองในอนทจะทรงไวหรอรกษาไวซงเรองราวตางๆ ทบคคลไดรบรเขาไวในสมอง การวดวาบคคลมความสามารถในการจ าเรองราวตางๆ ไดมากนอยเพยงใดนน ใหดทวาบคคลนนสามารถเลอกไดซงสงทจะจ าไวไดเพยงใด

2) ความเขาใจ (Comprehensive) เปนความสามารถในการสอความหมายทงใหผอนรเจตนาของตน และตนเองรความหมาย ความปรารถนาของผอน

3) การน าไปใช (Application) เปนความสามารถในการน าความร ความจ า และความเขาใจไปใชในการแกปญหาใหมทเกดขนอยางไดผล ความสามารถในการน าไปใช ไมไดหมายความถงการไดเรยนรวธการน าไปท าตามวธการทไดรบไปเลยนแบบ แตความสามารถในการน าไปใชในการแกปญหา ซงเปนเรองราวหรอเหตการณใหมๆ ทเกดขน เปนความสามารถน าสงทไดจากการเรยนการสอนไปแกไขใหส าเรจลลวงไป

4) การวเคราะห (Analysis) เปนความสามารถในการพจารณาเรองราวออกเปนสวนยอยๆ

12

5) การสงเคราะห (Synthesis) เปนความสามารถในการประกอบสวนยอยๆ ใหเขากนไดเปนเรองเปนราว เปนความสามารถในการพจารณาเรองราวหลายๆ ลกษณะ แลวน ามาจดระบบโครงสรางเสยใหม ใหเกดสงใหมซงมประสทธภาพดกวาเดม

6) การประเมนคา (Evaluation) เปนความสามารถในการตดสนใจ ตราคาโดยอาศยหลกเกณฑ (Criteria) และมาตรฐาน (Standard) ทวางไว

2.1.3 การวดความร

การวดผลดานความร ไดยดแนวทางตามหลกของ Bloom ในการวดพฤตกรรมในสงตอไปน - ความสามารถทเกยวของกบความจ า ซงอาจแสดงออกมาในรปของการจ าได การระลกไดในสวนทเปนเนอหาสาระ กระบวนการ แนวความคด และทฤษฎตางๆ - ความสามารถในการตความ และความเขาใจในเนอหาสาระ เมอปรากฏอยในรปของตาราง แผนภม สญลกษณ หรอรปแบบอนๆ - ความสามารถในการประยกต วเคราะห สรปและประเมนคาจากเนอหาสาระในสถานการณตางๆ 2.2 แนวคดเกยวกบความเตมใจจาย (Willingness to Pay)

ในการปองกนและแกไขปญหาความเสอมโทรมของคณภาพน า วธการทไดผลดทสด ไดแก การแกปญหาทสาเหต นนคอ การลดปรมาณความสกปรกทจะปนเปอนและระบายลงสแหลงน า โดยมงหมายใหน าเสยจากแหลงตางๆ ไดรบการบ าบดใหมคณภาพดขนจนถงเกณฑทยอมรบ กอนทจะระบายลงสแหลงน า ในการบ าบดน าเสยจากแหลงชมชนทมประชากรหนาแนนในเขตเมอง โรงบ าบดน าเสยสวนกลางพรอมทงระบบทอเพอรวบรวมน าเสย เปนทยอมรบส าหรบการชวยแกปญหาการระบายน าเสยลงสแหลงน าได ปจจบนรฐบาลไดใหความสนบสนนในการแกไขปญหาน าเสย โดยใชงบประมาณลงทนการกอสรางโรงบ าบดน าเสยรวมและระบบระบายน าเสย ตลอดจนด าเนนการโครงการตางๆ เพอยกระดบคณภาพน าในแมน าคคลองตางๆ อยางไรกตามทกฝายทเกยวของรวมทงประชาชนทวไปควรตระหนกถงความส าคญของปญหาดงกลาว โดยแสดงความรบผดชอบรวมกน เพอชวยผลกดนใหการแกไขปญหาเกดผลในทางปฏบตตอไป ทงน การมสวนรวมรบผดชอบของประชาชนสวนหนง คอความเตมใจจาย คาบรการ หรอคาธรรมเนยม (Charges or Fee) บ าบดน าเสย เพอเปนคาใชจายในการเดนระบบบ าบดและคาบ ารงรกษาโรงบ าบดน าเสยรวมและระบบระบายน าเสย

13

แนวความคดเกยวกบความเตมใจจาย (Willingness to Pay) เปนแนวความคดทางดานเศรษฐศาสตร ซงเปนแนวความคดทเกดขนเพอตองการหาสวนเกนของผบรโภค (Consumer Surplus) ซงสวนเกนของผบรโภค กคอความแตกตางระหวางความเตมใจจายของผบรโภคทมตอสนคาหรอบรการ กบราคาสนคาทผบรโภคตองจายจรง ทงน เมอน ามาพจารณารวมกบหวขอในการวจยครงนแลว พบวา การน าแนวความคดเกยวกบเรองของความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยมาศกษา กเพอทจะประเมนถงมาตรการการเรยกเกบคาบรการบ าบดน าเสยในเขตเทศบาลนครเชยงใหมจากประชาชนทกภาคสวนทเกยวของ ในทนคอในระดบครวเรอนและสถานประกอบการ 2.2.1 ค านยามของความเตมใจจาย

เนองจากแนวความคดเรองความเตมใจจายนน เปนแนวความคดทางดานเศรษฐศาสตร โดยมผใหค านยามของความเตมใจจายไวหลายทาน ไดแก

A. Myrick Freeman (1973) ใหค าจ ากดความของความเตมใจจาย (Willingness to Pay) ไววา “ความเตมใจจายคอ ผลประโยชนของการพฒนาคณภาพสงแวดลอม ซงวดออกมาในรปตวเงนทเกดจากบคคลแตละคนในสงคม โดยบคคลในสงคมจะแสดงออกในทางตรงหรอทางออมกตาม”

Horst Siebert (1981) ไดกลาววา ความเตมใจจาย เปนไปเพอปรบปรงคณภาพสงแวดลอม และเปนความพยายามทจะใหแตละบคคลตอบวาเตมใจจายเปนเงนเทาใด ส าหรบการปรบปรงสงแวดลอมในระดบตางๆ เมอแตละบคคลไดตอบค าถามแลวกน ามารวมกน ซงจะท าใหเราทราบถงมลคารวมของคณภาพสงแวดลอมทดขนของสงคม

เรองเดช ศรวรรธนะ (2531) กลาววา ความเตมใจจายเปนการแสดงใหเหนถงอปสงคทมประสทธภาพ (effective demand) เพราะจรงๆแลวในกรณของสนคา ซงไมสามารถจะกนผอนไมใหเขามารวมบรโภคไดนน ผบรโภคหรอผใชบรการแตละคนจะพยายามซอนความประสงคทจะใชบรการนน เพอทจะไดไมตองจายคาบรการ เพราะรวาถงไมจาย ตนเองกสามารถใชประโยชนจากบรการนนได อปสงคทมประสทธผลจงไมใครจะเกด เนองจากขาดความเตมใจอยางแทจรงจายคาบรการ

ปารชาต สวนใจ (2533: 18) ไดใหความหมายของ ความเตมใจจาย (Willingness to Pay) วา ความเตมใจจายนนเปนการแสดงออกของบคคลผใชบรการบ าบดน าเสยจายคาบรการนนดวยความยนด เพอเปนการปรบปรงคณภาพสงแวดลอมอยางหนง

14

วรวฒ โรมรตนพนธ (2540 : 6) กลาววา ความเตมใจจาย (Willingness to Pay) คอเทคนคทใชวดกบสนคาหรอบรการสาธารณะทไมสามารถใชกลไกทางดานตลาดมาก าหนดราคาได เทคนคดงกลาวไดใชวธการประเมนคณคาอนเกดจากความพอใจตอสนคาหรอบรการสาธารณะนน และพบวาประชาชนในทองถน กลมธรกจ อาชพ ทศนคต รายได ขนาดของครอบครว คาใชจายตอหว ระดบการศกษา ลกษณะทพกอาศย กจกรรมเกยวกบการปรบปรงสภาพแวดลอม การไดรบบรการ ขนาดของทดนทเพาะปลก ชนดของพชทปลก อาย สถานทตงของบานเรอน การมกรรมสทธในการครอบครองบาน ลวนมความสมพนธกบความเตมใจจายทงสน

จากความหมายตางๆ เมอน ามาพจารณารวมกบการศกษาในครงน พอจะสรปไดวา ความเตมใจจาย (Willingness to Pay) หมายถง การแสดงออกของประชาชนในเขตเทศบาลนครเชยงใหมผใชบรการบ าบดน าเสยทมความยนด หรอเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสย เพอชวยในการปรบปรงคณภาพน าในเขตเทศบาลนครเชยงใหมใหดขน

โดยในการศกษาครงน ไดท าการสอบถามประชาชนวา มความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยในอตราเทาไร เมอแตละบคคลไดตอบค าถามแลว จงน าค าตอบทไดทงหมดมาค านวณเปนคาบรการบ าบดน าเสยทเกดจากความเตมใจจายของประชาชนในเขตเทศบาลนครเชยงใหมได

2.2.2 ปจจยทมผลตอความเตมใจจาย Horst Siebert (1981: 156) กลาววา ความเตมใจจายในแตละบคคลนนขนอยกบตวแปรตางๆ

ไดแก 1. ทศนคตทมตอสงคม (Attitude Toward Society) 2. ระดบการรบรขาวสาร (The Level of Application Information Available) 3. ความถในการใชทรพยากร (Frequency and Intensity of Use) 4. รายได (Income)

ในแตละตวแปร ไดมผใหความหมายไวหลายคน มรายละเอยดดงตอไปน

2.2.2.1 ทศนคตทมตอสงคม (Attitude Toward Society)

ความหมายของทศนคต (Attitude) Carter V. Good (1959: 48) ใหความหมายวา ทศนคตเปนความพรอมทจะแสดงออก

ในลกษณะหนง ทจะสนบสนนหรอตอตานสภาพการณบางอยางของบคคลหรอสงใดๆ เชน รก เกลยด กลวหรอ ไมพอใจมากนอยเพยงใดตอสงนนๆ

15

ทศนคตเปนความรสกทางดานบวกและลบของแตละคนทมตอสงแวดลอมทางสงคมท าใหบคคลพรอมทจะโตตอบออกมาเปนพฤตกรรม (พรพมล วราวฒพทธพงศ , 2528: 82) ทศนคตแตกตางจากความเชอ (Belief) ความเชอเปนองคประกอบสวนหนงของทศนคต แตความเชอมไดประกอบดวยความรสกอารมณ รวมทงความพรอมทจะแสดงออกเปนพฤตกรรม สวนความคดเหน (Opinion) นนเปนการแสดงทศนคตออกมาปรากฏใหผอนทราบโดยใชภาษาเปนสอ ดงนน เราสามารถวดทศนคตของบคคลไดโดยพจารณาจากภาษาทบคคลแสดงออกหรอพจารณาออกจากวามคดเหนนนเอง สวนขอเทจจรง (Fact) นนไมมลกษณะของความรสกและการประเมนอยดวยซงแตกตางจากทศนคต

สชาต ประสทธรฐสนธ และคณะ (2532: 101) พบวา ทศนคตทมตอสงคมเปนความรสกนกคดของบคคลในเรองหนง ซงจะแสดงใหเหนจากค าพดหรอพฤตกรรมของแตละคนวา มทศนคตตอสงใดสงหนงมากนอยแตกตางกน ทศนคตแมจะเปนรปธรรมแตเปนสงจรงส าหรบบคคลทมทศนคตอยางนน

ประภาเพญ สวรรณ (2520: 17) ไดกลาวถงเรองการเกดพฤตกรรมทางดานทศนคตวา เปนพฤตกรรมทเกยวกบความสนใจ ความรสก ทาท ความชอบ ไมชอบ การใหคณคา การรบ-การเปลยน หรอการปรบปรงคานยมทยดถออย พฤตกรรมดานนอยภายในจตใจของบคคลและการเกดพฤตกรรมดานทศนคตน มขนตอนทนาสนใจ ไดแก

1. ขนตอนการรบหรอการใหความสนใจ (Receiving or Attending) เปนขนตอนทแสดงวา บคคลนนไดถกกระตนใหรบทราบวามเหตการณ หรอสงเราบางอยางปรากฏอย และบคคลนนจะมความยนดหรอมภาวะจตใจทพรอมจะรบสงเรานน หรอใหความสนใจตอสงเรานน การรบหรอการใหความสนใจน เปนขนตอนของสภาพจตใจขนแรก ทจะน าไปสสภาพจตใจในขนตอไป แตเนองจากคนเรามประสบการณเดม ซงอาจจะไดจากการเรยนร (อยางเปนทางการหรอไมเปนทางการกได) จากประสบการณเดมนเอง บคคลนนอาจจะมสภาพจตใจในขนของการรบ หรอการใหความสนใจอยพรอมแลว โดยทไมตองถกกระตนใหเกดขนกได

ในขนตอนการยอมรบน มสวนประกอบยอย 3 สวน ซงถอวาเปนสวนประกอบทจะเกดตอเนองกน ไดแก

ก. ความตระหนก (Awareness) หมายถง การทบคคลไดฉกคด หรอการเกดขนในความรสกวามสงหนง มเหตการณหนงหรอ สถานการณหนง ซงการรสกวาม หรอการไดฉกคดถงสงใดสงหนงนเปนความรสกทเกดขนในสภาวะของจตใจ แตไมไดแสดงวาบคคลนนสามารถจ าได หรอระลกไดถงลกษณะเฉพาะบางอยางของสงนน

16

ข. ความยนดหรอเตมใจทจะรบ (Willingness to Receive) ในขนน ผเรยนเกดความพงพอใจทจะรบสงทมากระตนความรสกเอาไว เชน การใหความสนใจอยางดขณะทผอนก าลงพด เปนตน

ค. การเลอกรบหรอเลอกใหความสนใจ (Controlled or selected Attention) สภาวะจตใจในขนนจะเปนผลสบเนองมาจากการเกดขนท ก. และ ข. ดงกลาวมาแลว เมอมสงเรามาเรา หรอมสถานการณบางอยางเกดขน บคคลนนจะเลอกรบหรอเลอกใหความสนใจเฉพาะสงทเขาชอบหรอ น าความพอใจมาให และขณะเดยวกนกจะมแนวโนมทจะไมใหความสนใจสงเราหรอสถานการณทเขาไมชอบ

2. ขนตอนการตอบสนอง (Responding) พฤตกรรมในขนน เกดตอเนองจากพฤตกรรมขนท 1 กลาวคอการรบหรอการใหความสนใจตอสถานการณหรอสงเราตางๆ ในขนนบคคลจะถกจงใจใหเกดความสนใจอยางเตมท (Actively Attending) ซงหมายความวา บคคลนนไดเกดความรสกผกมดตวเองตอสงเราหรอสถานการณทมากระตน

ในขนนอาจกลาวไดวา บคคลนนเกด “ความสนใจ” อยางแทจรง ซงถาความสนใจเกดขน กหมายความวา บคคลไดมสวนเกยวของหรอมความรสกผกมดกบวตถ สงของ สถานการณ หรอปรากฏการณใดปรากฏการณหนง ซงจะท าใหบคคลน นพยายามท าปฏกรยาตอบสนองบางอยาง หรอไดรบความพงพอใจจากการมสวนรวม หรอจากการท ากจกรรมนน

พฤตกรรมขนการตอบสนอง มสวนประกอบ 3 สวน ไดแก

1. การยนยอมในการตอบสนอง (Acquiescence in Responding) อาจใชค าวา เชอฟง แทนพฤตกรรมทแสดงวามการยนยอมในการตอบสนอง แตการท าปฏกรยาตอบสนองของบคคลในขนน ไมไดแสดงวาเขายอมรบถงความจ าเปนหรอประโยชนจากการท าปฏกรยานนๆ 2. ความเตมใจทจะตอบสนอง (Willingness to Respond) ในขนนบคคลจะเกดความรสกผกมดทจะท าปฏกรยาบางอยาง มใชเพยงเพอจะหลกเลยงจากสงทไมพงพอใจ หรอหลกเลยงการลงโทษ แตเนองมาจากความเตมใจของบคคลนน จรงๆ อาจจะกลาวไดวาบคคลนน “เกดความสมครใจทจะกระท า” ซงเปนผลมาจากการคดเลอกของบคคลนนเอง 3. ความพอใจในการตอบสนอง (Satisfaction in Respond) พฤตกรรมในขนนสบเนองมาจากการเตมใจทจะตอบสนอง เมอบคคลท าปฏกรยาบางอยางไปแลว บคคลนนเกดความรสกพอใจ ซงเปนสภาวะทางดานอารมณของบคคล อาจจะออกมาในรปของความพอใจ ความสนกสนาน เปนตน

17

การวดทศนคต ทศนคต สามารถท าการวดไดโดยมเครองมอวดหลายแบบ แตทไดรบความนยม

แพรหลายนนเปนการวดทศนคตแบบ Equal – Appearing Interval ของ Thurstone และแบบ Summated Ratings ของ Likert ดงตอไปน (อางในดจแข วงษสวรรณ, 2539: 17-18)

P. F. Second (1964: 103) กลาววา Likert ไดสรางแบบวดทศนคตโดยก าหนดขอความทกขอความในแบบวดทศนคตมความส าคญเทากนหมด คะแนนของผตอบแตละคนคอ ผลรวมของคะแนนทกขอในแบบวดทศนคต Likert ถอวา ผมทศนคตตอสงใดกยอมจะมโอกาสทจะตอบเหนดวยกบขอความทสนบสนนสงนนจะมมาก และมโอกาสทจะตอบเหนดวยกบขอความทตอตานสงนนจะมอยนอย ในท านองเดยวกนกบผทมทศนคตทไมดตอสงนน โอกาสทจะเหนดวยกบขอความทตอตานสงนนจะมมาก จงใชการวดทศนคต จากค าตอบวา เหนดวยอยางยง เหนดวย ไมแนใจ ไมเหนดวย ไมเหนดวยอยางยง และเปรยบเทยบทศนคตโดยใหขอความทสนบสนนค าตอบทเหนดวยอยางยงให 5 คะแนน และลดลงเรอยๆ จนถงค าตอบทไมเหนดวยอยางยง ให 1 คะแนน สวนขอความทตอตาน ถาตอบไมเหนดวยอยางยงให 5 คะแนน และลดลงเรอยๆจนถงค าตอบวาเหนดวยอยางยงให 1 คะแนน

L. L. Thurstone (1967: 77) มความเหนวา ทศนคตจะวดโดยตรงไมได แตจะวดจากการแสดงออกในรปความคดเหน หรอภาษาพด เขาจงใชการวดทศนคตจากค าตอบวา เหนดวยหรอไมเหนดวย กบขอความในแบบวดทศนคต

J. C. Numally (1978: 103) มความเหนวา การวดทศนคตวธตรงทสด กคอ การถามบคคลทเราตองการจะวดวามปฏกรยาอยางไร เหนดวยหรอไมเหนดวยกบขอความตางๆ ในแบบวดทจดเรยงไวให

ดงน นจะเหนวา ทศนคต เปนสงทเกดจากการเรยนร โดยทวไปประกอบดวยองคประกอบ 3 ดาน ไดแก องคประกอบดานความรเชงประเมนคา องคประกอบดานความรสกและองคประกอบดานความพรอมทจะแสดงออก (W. J. Mcquire, 1969: 155-156) และทศนคตเปนความรสก ทางดานบวกและลบของแตละคนทมตอสงแวดลอมทางสงคม ท าใหบคคลพรอมทจะตอบโตออกมาเปนพฤตกรรม (พรพมล วราวฒพทธพงศ, 2528: 82) ซงท าใหเราเรยนรวา ทศนคตเปนปจจยหนงทท าใหเราทราบถงความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสย

2.2.2.2 ระดบการรบรขาวสาร (The Level of Application Information Available)

Everette M. Roger (1971: 145-252) กลาววา ขบวนการการตดตอสอสารนน ประกอบดวยผสงสารหรอแหลงก าเนดสาร ชองทางสอสารมวลชน และผรบสาร โดยชองทางการสอสารแบงออกเปน 2 ชองทาง ไดแก

18

1. ชองทางสอสารมวลชน (Mass Media Channel) เปนวธการถายทอดขาวสารโดยใชสอมวลชนเปนสอในการน าเสนอขาวสาร เชน หนงสอพมพ วารสาร สงพมพอนๆ ภาพยนตร วทย โทรทศน เปนตน 2. ชองทางการสอสารระหวางบคคล (Interpersonal Channel) เปนการตดตอระหวางบคคล เพอถายทอดขาวสารไปยงผรบ ซงไดแก เพอน บคคลใกลชด เปนตน Charles K. Alkin (1973: 205) กลาววา ในกรณมนษยทเกดความไมแนใจในเรองหนง ความตองการขาวสารจะเพมมากขน เพอตองการรและเขาใจในสงนน รวมทงการแนะน าในการปฏบตตนใหถกตอง

วฒชย จ านงค (2523: 3) กลาววา การรบรขาวสารและการสอสารเปนสงจ าเปนส าหรบกจกรรมในชวตมนษยทเปนสตวสงคม ตองมการสอสารแลกเปลยนความร ความคดเหนรวมทงประสบการณ ซงอาจกลาวไดวาขาวสารเปนปจจยหนงทชวยในการประกอบการตดสนใจของมนษย

สรปไดวา การสอสาร มบทบาทโดยตรงตอกระบวนการพนฐานของการเปลยนแปลงวาจะเกดขนหรอไม เพราะการสอสารเปนตวการส าคญในการเพมพนความร ท าใหมประสบการณตางๆ มากขน (สจตร บญบงการ และคณะ, 2521: 114) ดงนน การแพรกระจายขาวสาร จงมอทธพลตอความรสกนกคด และมผลตอการตดสนใจในเรองของความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสย

2.2.2.3 ความถและปรมาณการใชทรพยากร (Frequency and intensity of use)

จากการศกษาของ Hender (1969: 337) พบวา บคคลทมงานอาชพเกยวของโดยตรงกบการน าทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชน และท าใหเกดปญหามลพษ จะใหการสนบสนนตอเรองการปองกนสงแวดลอมในระดบต ากวาผอน ซงขอสรปนสอดคลองกบการศกษาของ Harry (1971: 305-306) ทพบวา บคคลผทมสวนเกยวของโดยตรงตอการน าทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชน จะมทศนคตทละเลยตอธรรมชาต (อางในอภรด เงนวจตร, 2541: 12)

ปจจยทางดานความถ และปรมาณของการใชทรพยากรน ถาน ามาประยกตกบการศกษาครงน อาจกลาวไดวา เปนปจจยทจะน าไปสการศกษาความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยของประชาชนในเขตเทศบาลนครเชยงใหมได ทงน เนองจากถาพจารณาดานความถและปรมาณในการใชทรพยากร ในกรณน ผวจยเหนวานาจะหมายถงปรมาณการใชน าและระยะหางของครวเรอน/ สถานประกอบการ กลาวคอ ครวเรอน/ สถานประกอบการใดทตงอยใกลกบแมน าล าคลอง กถอวามความถและปรมาณในการใชทรพยากรสง แตในกรณของครวเรอน/ สถานประกอบการทตงอยหางไกลจากแมน า ล าคลอง กถอวามความถและปรมาณในการใชทรพยากรนอย

19

2.2.2.4 รายได (Income) รายได นบวาเปนตวแปรทส าคญตวหนงทมสวนในการก าหนดความเตมใจจาย

คาบรการบ าบดน าเสย กลาวคอ ความเตมใจจายจะตองมความสอดคลองกบความสามารถจาย (Ability to Pay) ซงความสามารถทจะจายนสามารถวดและประเมนไดจากรายไดของบคคล กลาวคอ บคคลทมรายไดสง จะมความตองการคณภาพสงแวดลอมทดมากกวาบคคลทมรายไดต า ดงนน บคคลทมรายไดสง จงมแนวโนมทจะมความพอใจจายมากกวาบคคลผมรายไดต า

ดงนน จากการศกษาในเรองน รายไดจงเปนปจจยส าคญทสามารถจะบงชใหเหนถงความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยทแทจรงของประชาชนได

2.2.3 วธการประเมนความเตมใจจาย ในการวจยครงน ไดเลอกเทคนคการประเมนคาความเตมใจจาย โดยการสมภาษณโดยตรงตอกลมประชากรทเราสนใจ ไดแก หวหนาครวเรอน หรอผประกอบการในเขตเทศบาลนครเชยงใหม ทงน ผสมภาษณจะใชแบบสมภาษณ 1 ชด ซงประกอบไปดวยขอมล 6 สวน ไดแก

สวนแรก ปจจยสวนบคคลของผทจะใหสมภาษณ และขอมลปจจยดานการใชน า สวนทสอง ความรพนฐานเกยวกบปญหาน าเสยในเขตเทศบาลนครเชยงใหม สวนทสาม ทศนคตของประชาชนทมตอปญหาน าเสยในเขตเทศบาลนครเชยงใหม สวนทส ระดบการรบรขอมลขาวสารเกยวกบปญหาน าเสย สวนทหา ความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสย สวนทหก รปแบบและวธการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย

โดยในสวนสดทาย ผสมภาษณจะตองบรรยายใหทราบถงประโยชนและความส าคญของน าทมตอเมองเชยงใหม และในกรณทเทศบาลนครเชยงใหมจะด าเนนโครงการแกไขปญหาน าเสยขน ในขณะทมขอจ ากดดานงบประมาณ จงจ าเปนทจะตองมการเรยกเกบคาบรการบ าบดน าเสยจากประชาชน และในฐานะทผถกสมภาษณเปนผหนงทไดรบประโยชนจากโครงการ จงใครขอความรวมมอ ใหแจงจ านวนเงนใหทราบวาผถกสมภาษณเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยในอตรา หรอจ านวนเทาใด และดวยรปแบบและวธการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยอยางไร เพอใชในการสนบสนนการด าเนนโครงการระบบรวบรวมน าเสย และระบบบ าบดน าเสยรวม เพอปรบปรงคณภาพน าในแมน าล าคลองในเขตเทศบาลนครเชยงใหมใหดขน

20

2.3 หลกการ “ผกอใหเกดมลพษ เปนผจาย” (Polluters Pays Principle)

2.3.1 ความหมาย หลกการผกอใหเกดมลพษ เปนผจาย (Polluters Pays Principle) วางอยบนพนฐานทวา มนษยทกคนมสทธอยในสงแวดลอมทด ดงนนหากใครท าใหคณภาพสงแวดลอมเสอมโทรมลง จะตองมหนาทรบผดชอบในการปรบปรงคณภาพสงแวดลอมนน เปนกฎเกณฑทใชกบผทกอใหเกดมลพษทงหลายทจะตองเสยคาใชจาย (cost) ทไมจ าเปนตองเปนตวเงน เพอใชในการควบคมและหามาตรการปองกนการเกดมลพษ โดยไมตองค านงวาคาใชจายดงกลาวจะเกดขนอนเนองมาจากการน าวธใดๆ มาใช เชน การเกบคาธรรมเนยมจากการทตนท าใหมลพษแผขยายมากขน หรอเปนคาใชจายทเกดจากการน ากลไกทางเศรษฐกจทเหมาะสมมาใช หรอเปนระเบยบขอบงคบทใชเพอลดมลพษโดยตรง (Organization for Economic Co-operation and Development: OECD 1975: 15) ในหลกการ Polluters Pays Principle ไดก าหนดใหผทกอใหเกดมลพษ (Polluters) ควรจะเปนผรบภาระโดยการออกคาใชจายเพอใชในการปองกนและควบคมมลพษ ทงนเพอทจะไดเปนหลกประกนไดวา สภาพแวดลอมในทนนๆ จะคงอยในสภาพทยอมรบได ค าวาสภาพทยอมรบไดนน ผ มอ านาจหนาทในภาครฐบาลเปนผก าหนด ไดแกมาตรฐานตางๆ อยางไรกตาม เพอทจะใหเกดการจดสรรทรพยากรทดขนในสงคม คาใชจายทมาจากภาคเอกชน ในรปของสนคาและบรการท จงควรน ามาพจารณา จากผเกยวของทง 2 ฝาย คอ ทงผบรโภคและผผลต ทงนจะพบวาหลกการ Polluters Pays Principle จะเขามาเปนสอหรอตวกลางในการด าเนนการเรองน

ทงน ถาไมมการคดคาใชจายส าหรบการใชทรพยากรสงแวดลอม กจะมการใชอยางสนเปลองแบบเผาผลาญจนท าใหเกดความเสอมโทรม หรอถกท าลายไปโดยงาย นกเศรษฐศาสตรจงเชอวาการใชทรพยากรแบบฟร เปนสาเหตส าคญทกอใหเกดวกฤตการณทางสงแวดลอม

หลกการ PPP ตองการแกไขวกฤตการณทางสงแวดลอม โดยใหผสรางมลภาวะน าเอาตนทน การใชทรพยากร หรอความเสอมของสงแวดลอมเขามาคดในระบบตนทน-ก าไร ของบรษทดวย เมอเปนเชนน ตนทนทางสงแวดลอมจะถกผนวกเขามาอยในสญญาณราคา (ปรชา เปยมพงศสานต, 2540: 112-113) 2.3.2 เครองมอทน ามาประยกตใชกบหลกการ Polluters Pays Principle

หลกการ Polluters Pays Principle อาจจะน าไปปฏบต (Implement) ไดโดยสอหรอตวกลางหลายชนด เชน ระเบยบขอบงคบ ขอหาม หรอการเกบคาธรรมเนยมชนดตางๆ ซงเครองมอทกลาวถงน อาจจะใชรวมกนมากกวาหนงอยางกได การเลอกเครองมอจะตองสอดคลองกบนโยบายทมประสทธภาพ ซงอ านาจหนาทในการเลอกเครองมอจะตกอยทภาครฐ (ไมวาจะเปนสวนกลางหรอสวน

21

ภมภาค) โดยมปจจยประกอบการเลอกเครองมอทมประสทธภาพบางประการ เชน ปรมาณของขอมลขาวสาร คาใชจายในการบรหารงาน เปนตน โดยเครองมอทางดานระเบยบขอบงคบ มกจะเปนเครองมอทใชแกปญหาทเกยวของกบสาธารณสขและปญหาความเดอดรอนร าคาญ เพราะกลาวไดวาเปนเครองมอทเหมาะสมทสดทใชในการแกปญหาทมขนาดองคประกอบใหญ เครองมอการเกบคาธรรมเนยม เมอน ามาใช จะตองตงอยบนนโยบายททกคนมความเขาใจรวมกนอยางกวางขวาง โดยนโยบายดงกลาวจะตองแสดงใหเหนถงวตถประสงคทน าเครองมอนมาใชอยางชดเจน และเมอน าเอานโยบายนมาใชจะเปนการชวยลดปญหานไดตราบเทาทผ ตองจาย (คาธรรมเนยม) เหนวาสงทเขาจายไปนนคมกนกบการท าใหสงแวดลอมดขน ขอดของการน าเอานโยบายนมาใชอกประการหนงคอ มนจะเปนตวผลกดนใหเกดการแกปญหาหรอการปรบปรงสภาพแวดลอมใหดขนอยางตอเนอง นอกจากนแลว ยงอาจจะเปนนโยบายทน ามาใชในรปของการใหบรการทดขน เชน ในกรณทมระบบก าจดของเสย โดยการเอาคาธรรมเนยมทเกบไดมาปรบปรงระบบตางๆ (อาจรวมไปถงการมโรงบ าบดน าเสยทเปนสวนกลาง และผไดรบประโยชนมสวนจายคาธรรมเนยมตามสดสวนทเหมาะสมและเปนธรรม) ปรชา เปยมพงษสานต (2540) กลาววา ในทางปฏบต หลกการผกอมลพษเปนผจายกอใหเกดผลส าเรจพอสมควรในการลดมลภาวะประเภททเรารแหลงก าเนดอยางชดเจน เชน ควนพษ น าเสยจากโรงงาน หรอมลภาวะจากรถยนต แตหลกการนกมจดออนหลายอยาง ไดแก

1. ผสรางมลภาวะบางรายเทานน ทปรบปรงกรรมวธการผลตใหสอดคลองกบมาตรฐาน สงแวดลอมไดก าหนดไว

2. ผสรางมลภาวะสวนใหญคดวาเขามสทธทจะกอมลภาวะไดตราบใดทไมเกนมาตรฐานขนต าทก าหนดเอาไว ดงนนจงมผผลตบางสวนเทานนทแสวงหาเทคโนโลยสเขยวทดทสดมาใช

3. มาตรฐานสงแวดลอมทก าหนดขนในประเทศก าลงพฒนา หรอประเทศยากจน มกจะมมาตรฐานต ากวาและไมมการด าเนนการอยางเครงครดเทาประเทศทพฒนาแลว

4. การก าหนดมาตรฐานคณภาพไมสามารถน ามาใชแกปญหาสงแวดลอมทกๆ เรองได 5. สงคมมกจะตองรบภาระเปนผจายคาเสยหายทางสงแวดลอมทเกดขนจากภาคการผลต

เนองจากผผลตหรอผกอมลภาวะ มกถกบงคบใหจายเฉพาะคาใชจายทเกดจากควบคม หรอปองกนมลภาวะเทานน

ส านกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม (2542) ไดก าหนดนโยบายเกยวกบผกอใหเกดมลพษ เปนผจายในมมมองทสอดคลองกบปรชา เปยมพงษสานต (2540) วา ตามความเปนจรงกตกานใชบงคบไดนอยมาก ผทตองรบภาระในปจจบนไดแก โรงงานทอยในนคมอตสาหกรรมและโรงงานทมระบบบ าบดน าเสยและมจตส านกดานสงแวดลอม สาเหตทท าใหหลกการนไมถกน ามาบงคบใชอยาง

22

แพรหลายเนองจากสาเหตหลายประการ เชน การขาดแคลนบคคลากร ความไมพรอมทางดานเทคนค เชน ระบบบ าบดน าเสยยงไมพรอมและอยในระหวางกอสราง แตสาเหตส าคญทท าใหรฐเลอกทจะไมลงโทษผสรางมลพษ เพราะรฐพยายามใชเทคนคทางวศวกรรม โดยพยายามกอสรางระบบบ าบดน าเสยไปเรอยๆ และชะลอการใชหลกการผกอใหเกดมลพษ เปนผจายออกไป เพอหลกเลยงปญหาทางการเมอง ดงนน เมอมการกอสรางระบบบ าบดน าเสยไปเรอยๆ ผทจะตองรบภาระแทนผกอใหเกดมลพษคอ ผเสยภาษ 2.4 ความรเบองตนเกยวกบน าเสย

2.4.1 ความหมายของน าเสย พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต (2535: 3) ไดใหความหมาย

ของน าเสย หมายถง ของเสยทอยในสภาพทเปนของเหลว รวมทงมลสารทปะปนหรอปนเปอนอยในของเหลวนน

เกรยงศกด อดมสนโรจน (2532: 2) ไดใหความหมายของ “น าเสย” หมายถงน าทถกใชแลวโดยหมบานชมชนและจากโรงงานอตสาหกรรมตางๆ น าเสยหรอน าทงจากหองครว หองน า หรอจากบานเรอนตางๆ ถกเรยกรวมกนวา น าเสยชมชน (Domestic wastewater)

กรรณการ อกษรกล (2521: 137) ไดใหความหมายของ “น าเสย” วาหมายถง น าทมสวนผสมทไมสามารถน ามาใชไดตามจดมงหมายในการใชน า กลาวคอ น าบางอยางอาจจะเปนพษในการทจะน ามา ใชดม แตอาจจะน ามาใชไดในกจการอตสาหกรรม น าอาจเปนพษส าหรบคนทจะลงไปวาย แตไมเปนพษส าหรบปลา น าอาจเปนพษส าหรบปลาแตอาจแลนเรอได นนหมายถงการตดสนวาน านนเปนน าเสยหรอไมขนอยกบการตดสนใจของมนษยทแตกตางกนออกไป

ดงน น สรปไดวา “น าเสย” หมายถง น าทมการเปลยนแปลงไปจากคณสมบตเดมตามธรรมชาต อนเนองจากการปนเปอนจากการกระท าของมนษยจากชมชน และอตสาหกรรม เชน สงปฏกลจากการขบถาย สารเคมจากกระบวนการผลต ซงสงผลกระทบตอการใชประโยชนและสขภาพอนามยของมนษย ความเขมขนของการเนาเสยขนอยกบสภาพแวดลอมและประสบการณของมนษยทแตกตางกน (ประชา แกวปรางค, 2547: 15)

2.4.2 ลกษณะของน าเสย 2.4.2.1 ลกษณะทางกายภาพ

ลกษณะทางกายภาพ (Physical Characteristics) ของน าเสย จะประกอบดวยปรมาณของแขงทงหมด กลน อณหภม

23

2.4.2.2 ลกษณะทางชววทยา ลกษณะทางชววทยา (Biological Characteristics) ประกอบดวย พวกจลนทรยท

พบในน าเสยทวไปในแมน า ล าคลอง พวก Phathogenic Organisms ในน าเสย พวก Organisms ทบงชถงระดบความสกปรกในน าเสยและประสทธภาพในการบ าบดน าเสยดวยจลนทรยตางๆ

2.4.3 แหลงก าเนดน าเสย น าเสยหลายประเภทหรอหลายชนดแตกตางกน ทงนขนอยกบแหลงก าเนดของน าเสยนนๆ

เราอาจจ าแนกประเภทของเสยไดตามแหลงทมาของน าเสยได 3 ประเภทใหญๆ ไดแก (เปยมศกด เมนะเศวต, 2525: 120)

2.4.3.1 น าเสยทเกดจากแหลงชมชน น าเสยในชมชนสามารถแบงเปนชนดตางๆ ไดดงน

- Sanitary wastewaters คอ น าเสยทถกปลอยจากบานเรอน เปนน าเสยซงรวมทงน าจากหองน า หองครว และน าซกเสอผา - Domestics wastewaters คอ น าเสยทถกปลอยจากชมชน และรวมถงน าทงจากอาคารบานเรอน ตลาด และโรงพยาบาล - Municipal wastewaters คอ น าเสยทอยในทอน าเสยของเทศบาล ตามปกตจะมแตน าเสยทถกปลอยจากชมชน แตบางแหงทางเทศบาลอนญาตใหโรงงานอตสาหกรรมปลอยน าทงลงสทอระบายรวมกบ Domestics wastewaters ได น าเสยในทอระบายน า จงมความสกปรกมากขน โดยปกตแลวในตางประเทศ เชน สหรฐอเมรกา Municipal wastewaters จะมน าทงจากโรงงานอตสาหกรรมขนาดเลกปนอยประมาณรอยละ 20 - Combined wastewaters คอ น าเสยซงประกอบดวย Domestics wastewater น าทงจากโรงงานอตสาหกรรมขนาดเลก และน าลนจากผวถนน น าเสยชนดน ไดแก น าเสยทอยในทอระบายน าโดยทวไป น าเสยจากแหลงชมชน เปนน าเสยทจดไดวามสวนประกอบคอนขางคงท ส าหรบ Municipal wastewaters และ Combined wastewaters มสวนประกอบไมคงท มการเปลยนแปลงอยเสมอ

สงทควบคมลกษณะและสวนประกอบของน าโสโครก ไดแก

ก. ลกษณะของชมชนทมปรมาณการใชน าตอบคคลทจ ากด ทจะท าใหมความเขมขนของของเสยมาก ในทางกลบกนถาเปนชมชนทมปรมาณการใชน าตอบคคลสง กจะท าใหมความเขมขนของความสกปรกไมมากนก

24

ข. ระบบทอระบายน า ถามทอระบายน าเสยจากบานเรอนแยกกบน าลนจากผวดนหรอผวถนน และไมมน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมยอยมาปนเปอนแลว ความเขมขนและสวนประกอบของน าเสยกจะคงท ถาเปนแบบ Municipal wastewaters และ Combined wastewaters กจะมความเขมขนและสวนประกอบไมคงท ถามการรวไหลออกไปหรอเขามาของน ากจะท าใหความเขมขนของน าเสยเปลยนแปลงไปได ความยาวของระบบทอกมส าคญถามระบบทอทยาวเกนไปกจะท าใหเกดการเนาเสยขนภายในทอ และกอใหเกดกลนเหมนเนา ค. อตราการไหลภายในทอในแตละวน อตราการไหลอาจไมเทากน ฉะนนจงมผลท าใหเกดการเปลยนแปลงความเขมขนของน าเสยได

2.4.3.2 น าเสยทเกดจากโรงงานอตสาหกรรม (Industrial wastewater)

น าเสยจากโรงงานอตสาหกรรม เกดจากกระบวนการตางๆในการอตสาหกรรม เชนน าเสยจากกระบวนการผลต การลางเครองจกร หรอท าความสะอาดภายในโรงงาน น าเสยจากกระบวนการหลอเยนหรอระบายความรอน ฯลฯ น าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมแตละโรงงานหรออตสาหกรรมแตละประเภทจะมลกษณะแตกตางกน น าเสยจากโรงงานอตสาหกรรม อาจแบงออกมาเปน 3 จ าพวก ดงน 1. น าหลอเยน (Cooling water) โรงงานอตสาหกรรมหลายชนดตองใชน าเปนจ านวนมากในการระบายความรอน บางโรงงานระบายน าหลอเยนทใชแลวลงสล าน า หรอน ากลบไปใชอกโดยผานหอท าความเยน นอกจากน าหลอเยน น าทเกดจากการควบแนนของไอน าและน าทงจากหมอน ากจดวาเปนน าทงดวยเชนกน โดยทวไปแลวน าทงพวกนไมมสารเจอปนอยมากนก แตอณหภมสง ควรจะแยกออกระบายน าทงตางหากจากน าโสโครกพวกอน หรอน ากลบไปใชประโยชนอยางอน 2. น าลาง (Wash water) เชนน าลางพนโรงงาน น าทงจากจากหองน าหองสวม น าลางเครองจกร น าลางวตถดบ เปนตน น าทงจ าพวกนมกมสารเจอปนอยมาก จ าเปนตองก าจดออกกอนทจะระบายน าทง 3. น าจากกระบวนการผลต (Process wastewater) น าทงทเกดขนจากกระบวนการผลต อาจแบงไดเปนสองชนดตามลกษณะของอตสาหกรรมอนนทรย และอตสาหกรรมอนทรย น าทงทเกดจากกระบวนการอนนทรย อตสาหกรรมนนมกไมมปรมาณสารอนนทรยปนอยหรอมอยนอย แตสารทเปนพษพวกโลหะตางๆอาจมความเปนกรดหรอดางสงมาก เชน น าทงจากโรงงานอตสาหกรรมโลหะตางๆ สวนน าทงทเกดจากกระบวนการอนทรยอตสาหกรรมนน มสารอนทรยเจอปนอยเปนจ านวนมาก เมอทงลงในแมน าล าคลองกจะท าใหเกดเนาเสย เนองจากออกซเจนในน าถกใชหมดไป ตวอยางเชน น าทงจากรงงานกวยเตยว โรงงานท าแปงมนส าปะหลง เปนตน

25

2.4.3.3 น าเสยทเกดจากการเกษตรกรรม (Agricultural wastewaters)

น าเสยจากการเกษตรกรรมเปนน าเสยทระบายจากกจการเกษตรประเภทตางๆ ซงรวมทงการเพาะปลกและปศสตว น าเสยประเภทนจะมสงสกปรกทเจอปนอย ทงในรปของสารอนทรยและสารอนนทรยขนอยกบลกษณะน า การใชปย และสารเคมตางๆส าหรบการเรงผลผลตการควบคม และปองกนแมลงและศตรพช ถาหากเปนน าเสยจากพชทเพาะปลกจะพบสารอาหารจ าพวกไนโตรเจน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม และสารเปนพษตางๆปะปนอยในปรมาณทสง แตถาหากเปนน าเสยจากการปศสตว จะพบสงสกปรกในรปของสารอนทรยปะปนอยในน าเสยเปนสวนมากในพนทเกษตรหรอกจการเกษตรกรรมบางประเภทจะมโรงงานอตสาหกรรมเปนของตนเอง โดยใชผลผตทางการเกษตรเปนวตถดบส าหรบโรงงาน ดงนน น าเสยทระบายออกมากจะมลกษณะแตกตางไปอกรปแบบหนง คอ มน าเสยจากการเกษตรกรรมและอตสาหกรรมรวมกน

2.4.4 คณสมบตและลกษณะของน าเสย ในการพจารณาเกยวกบปญหาของน าเสย ในดานระดบความรนแรงของปญหาหรอเกยวกบ

การทจะจดใหมระบบก าจดน าเสยนน สงส าคญทจะตองพจารณาคอ ปรมาณและลกษณะของน าเสย ในดานปรมาณนนกจะดวามปรมาณมากหรอนอยแคไหน มสงสกปรกอะไรเจอปนอยบาง ปรมาณเทาใด ปรมาณและลกษณะของน าเสยนนจะมความสมพนธซงกนและกน เชน น าเสยทมความสกปรกนอยแตมปรมาณมาก อาจจะกอใหเกดปญหาหรอคดเปนความสกปรกรวมเทากน หรอใกลเคยงกบน าเสยทมปรมาณนอยแตมความสกปรกมาก

ลกษณะของน าเสยทกประเภทนน มลกษณะส าคญ 3 ประการทจะตองพจารณา คอ 1. ลกษณะทางกายภาพ 2. ลกษณะทางเคม 3. ลกษณะทางชวภาพ

2.5 ปจจยในการก าหนดอตราคาบรการ และรปแบบวธการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย

2.5.1 ความหมาย คาธรรมเนยมบ าบดน าเสย (User charge) หมายถง เงนทเรยกเกบเปนคาบรการในการรวบรวมและบ าบดน าเสยตาม พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2535 มบทบญญตใหอ านาจหนวยราชการสวนทองถนซงไดจดใหมการกอสรางและใชงานระบบบ าบด น าเสยรวม ในการเรยกเกบคาธรรมเนยมได และผทกอใหเกดมลพษทอยในเขตทมการใหบรการ จ าตองสงน าเสยของตนมารบการบ าบดและจายคาบรการ ยกเวนจะมระบบบ าบดมลพษเปนของตนเอง (ธงชย พรรณสวสด, 2537)

26

2.5.2 ปจจยในการก าหนดอตราคาธรรมเนยมการบ าบดน าเสย ปจจยทจะตองค านงถง ส าหรบการก าหนดอตราคาธรรมเนยมการบ าบดน าเสย ไดแก

1. ตองเพมรายไดใหแกระบบการจดการ โดยท าใหระบบการจดการนนอยไดดวยตนเองหรอชวยตนเองมากทสด

2. ตองสรางแรงจงใจใหแกผกอมลพษ ท าใหผกอมลพษเลอกทจะท าการบ าบดมลพษ โดยความสมครใจ มากกวาการผลกภาระใหเกดกบสวนกลางและตวเองยอมจายคาบ าบด

3. มความสลบซบซอนนอย สามารถเขาใจในหลกการการคดค านวณไดงาย จะท าใหผกอมลพษเลอกตดสนใจไดวาจะใชวธใดในการบ าบด

4. เพมประสทธภาพในการบ าบด เปนการสรางแรงจงใจใหผกอมลพษพยายามลดความรนแรงของมลพษของตน โดยการปรบปรงเทคโนโลยในการผลต การบ าบด การจดการ ซงจะท าใหของเสยจากการผลตมความรนแรงลดลง ระบบกลางสามารถท าการบ าบดไดงายขน และสามารถรองรบปรมาณของเสยไดมากขน (ปารชาต หาวหาญ, 2543: 17)

2.5.3 รปแบบการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยจากประชาชน การบ าบดน าเสยทวๆไป ประกอบดวย ระบบบ าบดน าเสย และระบบทอรวบรวมน าเสย

คาใชจายในการบ าบดน าเสยตองค านงถงคาใชจายในการกอสรางและคาใชจายในการด าเนนการและคาบ ารงรกษา แตการคดคาบ าบดน าเสยจากผไดประโยชน มกจะคดจากคาใชจายในการด าเนนการและบ ารงรกษาเทานน ซงประกอบไปดวย คาไฟฟา คาน าประปา คาสารเคม คาซอมบ ารงระบบบ าบดน าเสย และเงนเดอนของพนกงาน สวนคาใชจายในการกอสราง ซงประกอบไปดวยหมวดงานเครองกลและไฟฟา หมวดงานโยธา และหมวดงานทดนนน มกจะตองอาศยงบอดหนนจากรฐบาล เงนสมทบจากหนวยงานสวนทองถน และเงนกผานทางรฐบาล (นระ คมนามล: 2530) ในการเกบคาธรรมเนยมบ าบดน าเสยโดยตรงจากครวเรอนในชมชนเมอง อาจจ าเปนตองมหนวยงานตงขนใหมเพอรบผดชอบดานการบ าบดน าเสยโดยเฉพาะ และตราขอบญญตเรองการควบคมการระบายน าทงในเขตทก าหนด สวนการเกบคาธรรมเนยมผานภาษทองถนสามารถอาศยราชการบรหารสวนทองถน ไดแก องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล และองคการบรหารสวนต าบล และขอปรบอตราภาษบ ารงทองทสามารถกระท าไดโดยผานทางสภาทองถน แลวใหกระทรวงมหาดไทยพจารณาอนมตประกาศเปนขอบญญตตอไป

การจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยจากประชาชน มรปแบบตางๆ ดงน (ประกจ ตนเจรญ, 2530)

27

1. การวดปรมาณน าเสย และความสกปรกโดยตรง คอ การตดตงมเตอรดกน าเสยโดยตรงเหมอนกบมเตอรน าประปา ซงในทางปฏบตการตรวจวดปรมาณน าเสยและปรมาณความสกปรกเปนงานทตองใชก าลงคน อปกรณ และคาใชจายสง อกทงการวดปรมาณน าเสยกเปนกจกรรมทยงยาก

2. คดจากปรมาณน าทใช เชน จากน าประปา เนองจากปรมาณน าเสยเปนสดสวนตามปรมาณน าประปา และเปนวธทท าไดโดยสะดวกทสดในเขตบรการทมการประปาใหบรการและมมเตอร ทงนตวคณเพอปรบปรมาณน าใชใหเปนปรมาณน าเสย ซงเปนทยอมรบกนเปนสากลอยแลว คอ รอยละ 80 ของปรมาณน าใชเปนน าเสย โดยตวเลขปรมาณน าประปาไดจากการประปาสวนภมภาค

3. คดจากพนทอาคารทก าหนดในบญชคาธรรมเนยมของขอบญญต ซงสามารถเกบคาธรรมเนยม จากครวเรอนได แตอาจมปญหาการจดเกบและการค านวณหาขนาดพนทของอาคาร หลกการวธนคอ พนทขนาดใหญจะคดคาธรรมเนยมสงกวาพนทขนาดเลก

4. คดจากจ านวนหนวยสขภณฑ (Fixture Unit) วธนอาศยขอมลปรมาณน าทเครองสขภณฑแตละชนดใช แลวเอาตวเลขเหลานคณกบจ านวนเครองสขภณฑทอาคารหลงหนง ๆ มอย กจะท าใหทราบปรมาณน าใชได วธการนเปนวธการทวศวกรใชในการประมาณการน าใชของอาคารแตละหลง

5. คดจากปรมาณน าเสยจากจ านวนจดระบายน า วธการนอาศยหลกการทวาปรมาณน าเสยจะมมากหรอนอยขนอยกบขนาดทอ หรอจ านวนจดเชอมตอกบทอระบายน าของอาคารแตละหลง

6. คดจากปรมาณน าเสย และความสกปรกจากจ านวนสมาชก ของครวเรอน โดยแปลงคาปรมาณน าเสยและความสกปรกมาเทยบกบปรมาณน าเสย และความสกปรกทคนหนงจะระบายออกมาในแตละวน ซงจะสอดคลองกบความจรง เพราะปรมาณน าเสยนนสมพนธกบจ านวนสมาชกในครวเรอนมากกวาพนทอาคาร และจ านวนหองน า อยางไรกตามจ านวนสมาชกในทะเบยนราษฎรอาจตางกบความเปนจรงและอาคารบางประเภท เชน รานอาหาร ตลาดสด จะใชน ามาก และน าเสยกมความสกปรกสงท าใหเกดความไมเปนธรรมในการคดคาธรรมเนยม

2.5.4 วธการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย รปแบบวธการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย เปนองคประกอบทส าคญประการหนง เพราะนอกจากจะกอใหเกดความสะดวกของประชาชนทจะตองจายคาบรการบ าบดน าเสยแลว จะตองเสยคาใชจายในการด าเนนการนอยเพอใหตนทนในการด าเนนการนอยทสด จงมนกวชาการไดเสนอรปแบบวธการตางๆ ในการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย ดงน

ปารชาต หาวหาญ (2543: 67) ไดเสนอวธการตางๆ ในการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยไว ไดแก 1. เกบเปนรายเดอนพรอมกบคาน าประปา อาจใหเทศบาลหรอทองถนจดเกบเอง หรอ ฝากใหการประปาสวนภมภาคท าหนาทจดเกบ ซงอาจเกบแบบรวมไวในบลเดยวกนแลวแยกรายการคาบรการ

28

บ าบดน าเสยไวตางหาก หรอเกบแยกบลเฉพาะคาบรการบ าบดน าเสยกได วธการนสามารถท าไดอยางมประสทธภาพ เนองจากหนวยงานทท าการจดเกบคาน าประปาตองท าการจดเกบทกเดอนอยแลวและสามารถใชกบบคลากรทมอยเดมได โดยไมตองสรางหนวยงานขนมาใหม จงไมตองสนเปลองคาใชจายเพมเตม 2. เกบพรอมคาขยะ ซงอาจเกบเปนรายเดอนหรอเปนรายสามเดอน แลวแตการจดเกบของแตละพนท แตในปจจบนการด าเนนการจดเกบคาขยะภายในพนทมกท าไดไมทวถงและขาดประสทธภาพในการปฏบตงาน รวมทงยงขาดแคลนพนกงานในการจดเกบ อกทงประชาชนเองกยงไมคอยใหความรวมมอในการจายคาบรการ ดงนนถาจะตองเพมภาระในการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยเขาไปอก จะยงท าใหการบรหารงาน และการปฏบตงานขาดประสทธภาพ 3. เกบเปนรายเดอนเฉพาะคาน าเสย วธการนจะตองสรางหนวยงานทจะรบผดชอบ ในการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยขนมาใหม หรออาจตองวาจางบรษทเอกชนใหเขามาด าเนนการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยในระยะแรกกอน แลวจงโอนการท างานมาใหหนวยงานราชการมารบผดชอบตอไป เนองจากการจดเกบเฉพาะคาบรการบ าบดน าเสยเปนรายเดอนนน ตองใชอตราก าลงคนเพมและตองสรางฐานขอมลขนมาใหมส าหรบผใชบรการแตละประเภท จงตองเสยคาใชจายในการด าเนนงานเพมขน 4. เกบเปนรายปพรอมภาษทดน และโรงเรอน วธนสามารถมความเปนไปไดในทางปฏบต เนองจากท งหนวยงานทรบผดชอบในการจดเกบภาษทดนและโรงเรอน มฐานขอมลของสถานประกอบการภายในพนทอยแลวไมตองสรางฐานขอมลใหม ท าใหไมสนเปลองคาใชจาย และสะดวกในการด าเนนการและการบรหารงานเนองจากประชาชนจ าเปนตองมาเสยภาษทดนและโรงเรอนทหนวยงานเองทกปอยแลว จงสามารถด าเนนการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยรวมเขาไปดวย แตในทางตรงกนขามอาจเปนการเพมภาระใหกบประชาชน เนองจากเกบเพยงปละครงเทานนจงท าใหประชาชนตองเสยคาใชจายในการบรการตอครงสง ประชา แกวปรางค (2547: 31-32) ไดจ าแนกรปแบบวธการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยออกเปน 4 รปแบบ ไดแก 1. เกบออกบลรวมกบคาไฟฟา หรอคาน าประปา 2. เกบแยก โดยเกบในรปคาบรการบ าบดน าเสยโดยเฉพาะ 3. เกบการบรการ โดยคดคาบ าบดน าเสย รวมกบภาษ เชน ภาษบ ารงทองท ภาษโรงเรอนและ ทดน หรอภาษทรพยสน 4. เกบโดยใชบรการทางธนาคาร หรอ Counter Service

29

ตารางท 2.1 เปรยบเทยบขอดขอเสยของรปแบบวธการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยของกรงเทพมหานคร

รปแบบวธการจดเกบ ขอด ขอเสย

1. เกบออกบลรวมกบคาไฟฟาหรอคาน าประปา

- สะดวกเพราะมเจาหนาทออกเกบประจ าอยแลว กรงเทพมหานครไมตองเสยคาใชจายในการจางพนกงานเพม

- จะตองประสานกบหนวยงานทจะรวมจดเกบในเรองของคาใชจายในการจดเกบ

2. เกบออกใบเสรจแยก ในรป - เปนเอกเทศ เพราะสามารถสงการ - กรงเทพมหานครจะตองเสยคา คาบรการบ าบดน าเสย ไดโดยหนวยงานของ กทม. เอง ใชจายในการจางพนกงานเพม โดยเฉพาะ ไมตองเสยคาด าเนนการใหกบ รวมถงอปกรณส านกงานเพม หนวยงานอน 3.เกบคาบรการบ าบดน าเสยโดยออกใบเสรจรวมกบภาษ เชน ภาษบ ารงทองท ภาษโรงเรอนและทดน หรอภาษทรพยสน

- เปนเอกเทศ เพราะสามารถสงการไดโดยหนวยงานของกรงเทพมหานครเอง ไมตองเสยคาด าเนนการใหกบหนวยงานอน

- จะตองเกบเงนคาบ าบดน าเสยแบบรายปท าใหประชาชนอาจไมยนดทจะจายเนองจากเปนเงนจ านวนมากเพราะภาษจะเกบเปนรายป

4. เกบโดยใชบรการทาง - สะดวก - จะตองเสยคาใชจายในการ ธนาคาร หรอ Counter Service ด าเนนงาน ทมา: รายงานการศกษาความเหมาะสมของคาบรการและองคกรบรหารของทองถนทจดใหมระบบ

บ าบดน าเสยและระบบก าจดมลฝอย โดยบรษทโปรเกรสเทคโนโลยคอนซลแทนส จ ากด (2541: 7) 2.6. แนวคดในการแกไขปญหาน าเสยชมชนและการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสย

จากการศกษาการจดการปญหาน าเสยชมชน และการก าหนดอตราคาบรการท งในตางประเทศและในประเทศไทย พบวา รปแบบการคดคาบรการบ าบดน าเสยมทงคลายกนและแตกตางกนไป ดงนน เพอการพจารณาขอดและขอเสย เพอเปนแนวทางเลอกในการประยกตใชใหเหมาะสม จงตองมการศกษาทบทวนถงประสบการณในการแกไขปญหาน าเสยชมชน และจดเกบคาบรการบ าบด น าเสยทงในตางประเทศ และในประเทศไทย ดงตอไปน

30

2.6.1 แนวคดในการแกไขปญหาน าเสยชมชนและจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยในตางประเทศ จากการศกษาแนวทางในการแกไขปญหาน าเสยชมชนจากประเทศตางๆ เพอหาวธการในการก าหนดอตราคาบรการบ าบดน าเสยทเหมาะสม โดยค านงถงความเปนสากลทยอมรบในทางปฏบต และเปนธรรมตอประชาชนผทจะจายคาบรการ เพอใหทราบกลวธการด าเนนงาน รวมท งปญหาและอปสรรคทอาจจะเกดขน นบเปนสงทจ าเปน เพอใชเปนแนวทางปองกนปญหาทจะเกดขนในอนาคตตอไป ดงตอไปน

1. ประเทศสหรฐอเมรกา การควบคมมลพษสงแวดลอมซงรวมถงเรองปญหาน าเสยนน ถอเปนสทธและหนาทของ รฐบาล โดยในป ค.ศ.1948 ไดมการประกาศใชพระราชบญญตควบคมมลพษทางน าในระดบสหรฐหรอรฐบาลกลาง (Federal Law ) ขนเปนฉบบแรก เรยกวา The Federal Water Pollution Control Act 1984 ซงกฎหมายนใหสทธและความรบผดชอบแกมลรฐแตละรฐ โดยแตละรฐสามารถวางกฎเกณฑ และขอบงคบในการควบคมคณภาพน า รวมทงก าหนดมาตรฐานคณภาพน าของรฐตวเองได แตทงนตองไมใหต ากวามาตรฐานทรฐบาลกลางก าหนดไว กลาวคอ จะมความเขมงวดกวาได ส าหรบรฐบาลกลางนนจะเขาไปมสวนรวมควบคมเพยงการชวยเหลอ และสนบสนนแตละรฐเฉพาะการชวยเหลอทางดานวชาการ การศกษาวจย ตลอดจนการใหความชวยเหลอทางดานเทคนค เมอเกดปญหาขน รวมทงใหการสนบสนนดานการเงนแกมลรฐ ในชวงแรก รฐบาลกลางใหความสนบสนนดานการเงนแกรฐตางๆ ในรปของเงนก แตตอมาไดมการปรบปรงกฎหมายในป 1956 โดยรฐบาลกลาง เนนถงการมสวนแกไขปญหาน าเสยใหแกมลรฐ มากขน โดยการชวยเหลอดานการเงนเปนลกษณะเงนชวยเหลอแทนเงนก ซงจะเหนไดวา การควบคมแกไขปญหาน าเสยชมชนนน เปนหนาทของหนวยงานของรฐระดบทองถนทจะตองด าเนนการในเรองน โดยแตละทองถนของแตละรฐจะด าเนนการเอง ถาหากมปญหาดานงบประมาณ กจะขอความสนบสนนจากรฐบาลกลาง ซงจากงบประมาณชวยเหลอจากรฐบาลกลาง (Subsidies) น ท าใหเมองตางๆ หรอชมชนตางๆ สามารถมระบบบ าบดน าเสยส าหรบชมชนได และสามารถท าใหการด าเนนงานเปนไปไดอยางมประสทธภาพ (ศกดสทธ ตรเดช, 2530: 10) 2. ประเทศเยอรมน ในประเทศสาธารณรฐเยอรมน ไดถอวานโยบายการก าจดน าเสยเปนเรองทรฐบาลและ เอกชนจะตองใหความรวมมอกน ในทางภาครฐบาลถอวาเปนหนาททจะตองจดการบ าบดน าเสย เพอประโยชนสขของประชาชน ซงจะมหนวยงานของรฐทรบผดชอบในเรองการก าจดน าเสย รฐบาลเยอรมนจะไมอนญาตใหประชาชนใชบอเกรอะบอซม แตรฐจะรวบรวมน าเสยเหลานทงจากชมชน บานเรอน กจการอตสาหกรรมตางๆ น าไปบ าบดกอนทจะระบายออกสสงแวดลอมหรอแหลงน า โดยประชาชนทมน าทงจากอาคารบานเรอน รวมทงผประกอบการหรอโรงงานอตสาหกรรมตางๆ

31

จะตองเสยภาษน าทงแกรฐ ซงภาษน าทงนบวาเปนหนาททประชาชนทกคนจะตองจายใหกบรฐ โดยภาษน าทงนจะคดจากปรมาณความสกปรกรวมทปลอยออกมา ถามความสกปรกมากกจะตองเสยภาษในอตราสง ซงภาษน าทงนจะมการปรบใหสงขนทกป การใชมาตรการการเกบภาษน าทงในประเทศเยอรมนน นอกจากเปนประโยชนทท าใหรฐสามารถลงทน และด าเนนการในการแกไขปญหาน าเสยชมชนไดแลว การเกบภาษน าทงนยงเปนมาตรการในการชวยเรงใหประชาชนใชน าและโรงงานอตสาหกรรมทปลอยน าทง ไดเรงรดปรบปรงขบวนการผลตของตนใหมน าทงนอยลงและใหนอยทสด (ศกดสทธ ตรเดช, 2530: 10) 3. ประเทศญปน กฎหมายแมบทเกยวกบการรกษาสงแวดลอมฉบบแรกของประเทศญปนคอ The Basic Law for Environmental Pollution Control ซงรางขนในป ค.ศ.1967 โดยม Environmental Agency หรอ EA เปนองคกรทมอ านาจใชกฎหมายน และไดบญญตกฎหมายเกยวกบการควบคมแกไขปญหาน าเสยขน คอ The Water Pollution Control Law ซงในกฎหมายนมบทบญญตก าหนดคณภาพน าของน าทปลอยออกมาจากโรงงานอตสาหกรรม และธรกจทเกยวของกบการใชน าทกชนด รวมทงอาคารทพกอาศย โรงแรม โดยหากไมมการบ าบดน าเสยหรอผานกรรมวธไดๆ จนไดมาตรฐานแลว จะไมไดรบอนญาต ใหปลอยลงสแหลงน าโดยเดดขาด โรงงานอตสาหกรรมจะตองมระบบก าจดน าเสยของตวเอง หรอ ในบางครง ถายงมของเสยปะปนออกมากบน าทง กอาจจะสงเขาสระบบบ าบดน าเสยรวมของชมชนกอน ซงการควบคมหรอจดการปญหาน าเสยนอยภายใตการด าเนนการควบคมของ Water Quality Bureau และการบ าบดน าเสยของชมชนกด าเนนการโดยหนวยงานของรฐ ซงน าเสยชมชนทมาจากกจการขนาดเลก หรอสถานประกอบการยอย รวมทงอาคารบานเรอน จะตองถกเกบคาบรการหรอภาษเพอการบรการบ าบดน าเสย โดยภาษจะคดตามปรมาณความสกปรกของน าเสยทปลอยออกมา นอกจากน ยงมการจดตงกองทนเพอการแกไขคณภาพน า กลาวคอ ประเทศญปนไดตระหนกวา ความเสยหายอนเกดจากปญหาน าเสย เปนสงททกฝายรวมถงประชาชนผใชน าจะตองมสวนรบ ผดชอบ ดงนน จงไดมการก าหนดใหผประกอบการอตสาหกรรม รวมทงกจการทเกยวของกบการใชน า และตองมการระบายของเสยลงสแหลงน า ใหมการจายเงนเขากองทนดงกลาว โดยทางรฐบาลจะน าเงนเหลานมาใชแกไขปญหาปรบปรงคณภาพแหลงน าทมปญหา (ศกดสทธ ตรเดช. 2530: 10)

ในดานการคดอตราคาบรการบ าบดน าเสย จากการศกษาของโปรเกรสเทคโนโลยคอลซลแทนส (2541) พบวา ประเทศสหรฐอเมรกา คดตามปรมาตรน าเสย อาจก าหนดอตราเทากนส าหรบผใชในระดบเดยวกน หรออาจแตกตางกนในแตละเมอง และมการคดคาบรการคงท ส าหรบอตสาหกรรมตองม

32

การจายคาบรการเพมเตม โดยคดจากคาความสกปรก โดยคาความสกปรกสงจะตองจายคาบรการเพมขน แตจะคดเฉพาะในสวนทผใชบรการปลอยน าเสยทมคาความสกปรกเกนมาตรฐานเทานน ประเทศฝรงเศส ลกษณะการคดคาบรการคลายกบประเทศสหรฐอเมรกา โดยททองถนสามารถก าหนดคาบรการบ าบดน าเสยเอง โดยไมมกฎหมายระดบประเทศบงคบใช ประเทศญปน เกบคาธรรมเนยมแบบอตรากาวหนา คอ ผทปลอยน าเสยจ านวนมากและเปลยนแปลงมากจะถกก าหนดใหเปนระดบสง และส าหรบผทปลอยน าเสยนอยและเปลยนแปลงไมมากกจะก าหนดใหเปนระดบต า และจะมการทบทวนอตราการจดเกบใหมตามสภาวะเศรษฐกจและสงคม ประเทศออสเตรเลย สวนใหญจะเกบตามมลคาทรพยสนของผจาย (Property Value Based Charge) อยางไรกตาม การก าหนดโครงสรางใหมจะองหลกเกณฑ โดยอาจจะเกบแบบอตราคงท (Flat Rate Charge) หรอเกบตามปรมาตรน าเสย (Volume Based Charge) เนองจากในปจจบนยงไมมกลไกทแนนอนในการตรวจสอบปรมาณน าเสยทปลอยออกมาจากอาคารบานเรอน ฉะนน ในกรณทมการเรยกเกบแบบคดตามปรมาตรน าเสย จะประมาณปรมาณน าเสยจากปรมาณการใชน าประปาโดยสดสวนทใชเปนคาคงทส าหรบแตละทองท ซงอาจไมเปนธรรมในบางกรณทผใชน าประปาบางรายทระบายน าเสยนอยกวาทประมาณการ ประเทศเนเธอรแลนด ใชการคดคาบรการขนอยกบคาคน-สมมล(Population Equivalent-PE) ซงคอคาความสกปรกทโดยเฉลยคนหนงคนระบายออกมาเปนมลพษทางน าในแตละวน โดยถอวา ส าหรบบานพกทมคนอาศยมาจาก 3 คน แลวเรยกเกบในอตราตายตว ในกรณอนๆ กจะถกแปลงใหมาอยในฐานของสมมลประชากรแลวเรยกเกบตามนน ประเทศสงคโปร การควบคมการระบายน า และการบ าบดน าเสยและการเกบคาบรการ เชน การเกบเพมเงนคาธรรมเนยมเขาไปกบราคาคาน าประปาในกรณทเปนอาคารบานพกอาศย โดยถอวาเปนคาบรการการระบายน าเสย แตถาเปนน าทเขาขายการควบคมตาม Trade Effluent Regulation น าเสยจะตองไดรบการบ าบดจนไดมาตรฐานกอนจงระบายลงสแหลงน า ในกรณทน าเสยมคาความสกปรกสงกวามาตรฐานทก าหนดและมความประสงคจะระบายลงสทอรวบรวมน าเสยจะตองขออนญาตจากทางราชการกอน และตองเสยคาธรรมเนยมตาม Trade Effluent Tariff Scheme ซงคดอตราตามปรมาณ BOD และ TSS ประเทศมาเลเซย มการเกบคาบรการในป พ.ศ.2540 โครงสรางอตราคาบรการใชอตราคงท (Fixed Fee) ส าหรบประเภททอยอาศย โดยขนอยกบปจจยหลายประการ ไดแก ราคาประเมนทรพยสนในแตละป (เฉพาะในกรณทเปนบานราคาถก) ต าแหนงทตง (ส าหรบพนทพเศษ) และการใหบรการประเภท Septic Tanks หรอ Connected Service ส าหรบอตสาหกรรมจะถกเรยกตามจ านวนพนกงาน พาณชยกรรมจะถกเรยกเกบผสมระหวางอตราคงท (Fixed Charge) ขนอยกบราคาประเมนทรพยสนประจ าปและคาบรการตามปรมาณ การใชน าเกน 100 ลกบาศกเมตรตอเดอน และส าหรบราชการ จะถก

33

เรยกเกบผสม ระหวางอตราคงท (Fixed Charge) ซงขนอยกบ Septic Tanks Service หรอ Connected Service ซงมการใชระบบ Fixed Fee รอยละ 98 และเกบแบบ Consumption Charge รอยละ 2 ประเทศอยปต กรณศกษาเมองอเลกซานเดรย มการคดคาบ าบดน าเสยเพมจากอตราคาน าประปา เชนอตราคาน าประปาเทากบ 10 พเอสเตอรตอลกบาศกเมตรตอวน หรอประมาณ 0.03 ดอลลาหสหรฐตอลกบาศกเมตร ส าหรบ 30 ลกบาศกเมตรแรกตอเดอน และก าหนดคาบรการเพมเตมของน าเสยเทากบรอยละ 35 ดงนนการแยกประเภทผรบบรการจงใชอางองจากการประปา และมการก าหนดอตราคาบรการเฉพาะ เชนการตดตงเชอมตอทอ การสบปฏกลจากบานเรอน และการทดสอบคณภาพน า และยงคงทบทวนหาความเปนไปไดในกรณ BOD และ SS เกนก าหนด

2.6.2 แนวคดในการแกไขปญหาน าเสยชมชนและการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยในประเทศไทย 1. การเกบคาธรรมเนยมบ าบดน าเสยของกรงเทพมหานคร ส านกงานคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต (2534) ไดท าการศกษาโครงการศกษาเพอ

จดท าแผนการก าจดน าเสย กรงเทพมหานครและปรมณฑล พบวา ประชาชนในเขตกรงเทพมหานครรอยละ 84.07 เหนดวยกบการบ าบดน าเสย และรอยละ 34.66 เหนวารฐบาลควรเปนผลงทน มเพยงรอยละ 5.28 ทเหนวาประชาชนในพนทควรเปนผลงทน ในดานการจดเกบคาธรรมเนยมจากผใชบรการ ประชาชนสวนใหญยนด ทจะจายโดยเฉลยครวเรอนละ 52.80 บาทตอเดอน ส าหรบหลกเกณฑในการคดค านวณเพอตงคาธรรมเนยมบ าบดน าเสยประชาชนรอยละ 39.08 เหนควรเฉลยกนตามประเภทการใชอาคารและรอยละ 21.70 เหนวาควรจะเกบตามปรมาณการใชน า สวนวธการจดเกบคาธรรมเนยมนนรอยละ 57.94 เหนวาควรจดเกบเหมาเปนรายเดอน

2. การเกบคาธรรมเนยมบ าบดน าเสยของสขาภบาลปาตอง ชมชนบรเวณหาดปาตอง จงหวดภเกต มความเจรญเตบโตอยางรวดเรว อนเปนผลสบ

เนองมาจากการทองเทยว จงเกดปญหาคณภาพน าบรเวณหาดปาตองเสอมโทรม ดงนนในป พ.ศ.2532 กรมโยธาธการจงไดกอสรางระบบก าจดน าเสย ซงมขดความสามารถในการก าจดน าเสยในเขตชมชนปาตองไดวนละประมาณ 2,000 ลกบาศกเมตร และสขาภบาลปาตองรบผดชอบการเดนระบบ

เพอเปนการควบคมน าเสยทเกดขนอยางเครงครด สขาภบาลปาตองจงไดออกขอบงคบสขาภบาลเรอง การควบคมการก าจดน าเสยในเขตสขาภบาลปาตอง พ.ศ.2531 ขน ทงนประกาศดงกลาวไดก าหนดอตราคาธรรมเนยมละคาออกใบอนญาตก าจดน าเสย ดงแสดงไวในตารางท 2.2

แมจะมขอบงคบแลว สขาภบาลปาตองกยงไมสามารถจดเกบคาธรรมเนยมก าจดน าเสยไดตามเปาหมาย 1.2 ลานบาท คงเกบจรงไดเพยง 4 แสนกวาบาท โดยเกบคาธรรมเนยมจากผประกอบการไดเพยง 49 ราย จาก 100 ราย ทงน สาเหตททางสขาภบาลปาตองไมสามารถเกบคาธรรมเนยมไดตาม

34

เปาหมาย เนองจาก สขาภบาลปาตอง มอ านาจในการปรบผละเมดขอบงคบไดเพยงไมเกน 100 บาท ซงเปนอตราปรบทต ามาก จงท าใหเจาของสถานประกอบการหลายแหงละเลย และยนยอมทจะจายคาปรบมากกวาทจะตอทอน าเสยเขาระบบและจายคาธรรมเนยมบ าบดน าเสย (หดรตน หลอเพญศร, 2540: 45)

ตารางท 2.2 บญชอตราคาธรรมเนยมตอทอและคาออกใบอนญาต การบ าบดน าเสยของสขาภบาลปาตอง

อ าเภอกะท จงหวดภเกต

ล าดบท ประเภทของอาคาร คาธรรมเนยมตอทอ คาออกใบอนญาตการบ าบด 1 2 3 4 5

บานพกอาศย อาคารพาณชยไมเกน 2 ชน อาคารพาณชยตงแต 3 ชนขนไป ภตตาคาร รานอาหาร โรงแรม

100 บาท/หลง 100 บาท/คหา 200 บาท/คหา 10 บาท/ตร.ม. 50 บาท/หอง

400 บาท/หลง 400 บาท/คหา 500 บาท/คหา 40 บาท/ตร.ม. 600 บาท/หอง

ทมา : สทธพร ขจรเนตยทธ และเทอดศกด ยงทว, 2534: 73

3. การเกบคาบ าบดน าเสยของเมองพทยา เมองพทยาไดสรางศนยบ าบดน าเสยขน 2 แหง ใชงบประมาณในการกอสรางรวมทงหมด

ประมาณ 30 ลานบาท และยงมคาใชจายประจ าอกประมาณ 2 บาท/ลกบาศกเมตร ของน าเสย และยงไดก าหนดขอบญญตเมองพทยา พ.ศ.2530 โดยใหอ านาจพนกงานทองถนในการก ากบดแลการจดสรางสวนตางๆ ของระบบ ตลอดจนเกบเงนคาธรรมเนยมใชในการดแลระบบระบาย และบ าบดน าเสยเปนการถาวรดวย (หดรตน หลอเพญศร, 2540: 46 - 47) แสดงดงตารางท 2.3

35

ตารางท 2.3 บญชอตราการจดเกบคาธรรมเนยมการใหบรการก าจดน าเสย-น าทง เทศบาลเมองพทยา

ท ประเภท

อตราคาธรรมเนยม/ป การใหบรการ

ก าจด น าเสย-น าทง (บาท/หนวย)

คาใบอนญาตตอทอเชอมน าเสย-น าทง*** (บาท/หนวย) รายละเอยด หมายเหต

น าเสย* น าทง** น าเสย น าทง 1. 2. 3. 4. 5. 6.

โรงแรม,บงกาโล อาคารชดตามกฎหมายวาดวยอาคารชด ภตตาคาร,รานอาหารและเครองดม อาคารพาณชย อาคารทพกอาศย,อาคารทใชเชาซงเกบคาเชาเปนรายเดอน สถานทราชการ, รฐวสาหกจ

672.00 360.00 36.00 6.00 3.60 -

67.20 36.00 3.60 0.60 0.36 -

50.00 50.00 200 2.00 2.00 -

50.00 50.00 2.00 2.00 2.00 -

หองพก หอง พนทอาคาร/ตารางเมตร พนทอาคาร/ตารางเมตร พนทอาคาร/ตารางเมตร

เอกสารทตองเตรยมประกอบในการขออนญาต 1.ถายเอกสารส าเนาทะเบยนบาน 1 ฉบบ/ของผขอใบอนญาต 2.ถายเอกสารส าเนาบตรประชาชน 1 ฉบบ/ ของผขออนญาต 3.หากเปนหางหนสวน/บรษทใหน าส าเนารบรองการจดทะเบยนมาดวย

ทมา : เอกสารการจดเกบคาธรรมเนยมการใหบรการก าจดน าเสย-น าทง, กองชางสขาภบาลเมองพทยา หมายเหต : * น าเสย หมายถง ของเหลวทกชนดทงทมกากและไมมกาก ซงผานการใชแลว

** น าทง หมายถง น าจากอาคารหรอสถานประกอบการทมลกษณะเหมาะสม และไดรบอนญาตระบายลงสแหลงรองรบน าทง

**** การตอทอเชอม หมายถง การตอทอน าทงหรอน าเสยจากกอาคารหรอสถานประกอบการเขากบทอรบน าทง ทอรบน า เสย หรอทอรบน ารวมตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขทพนกงานเจาหนาทก าหนด

36

2.7 โครงการระบบรวบรวมน าเสยและระบบบ าบดน าเสยของเทศบาลนครเชยงใหม

2.7.1 ลกษณะทวไปของโครงการ เทศบาลนครเชยงใหม แบงการปกครองออกเปน 4 แขวง มพนทรบผดชอบ 40 ตารางกโลเมตร ครอบคลมพนท 14 ต าบล ในเขตอ าเภอเมองเชยงใหม มแมน าปงไหลผานจากทศเหนอลงทศใต แบงเขตเปน 2 สวน คอฝงตะวนตกและฝงตะวนออกของแมน าปง (รปท 2.1) การขยายตวเมองเชยงใหมอยางรวดเรวในปจจบน สงผลใหเมองเชยงใหมตองประสบกบปญหาตางๆ อยางมากมาย โดยเฉพาะอยางยงปญหาดานมลภาวะทางน า ทงในล าน าสายยอย และสายหลกทไหลผานตวเมองเชยงใหม เชน คลองแมขา ล าคไหว และแมน าปง เทศบาลนครเชยงใหม ไดตระหนกถงปญหาความเสอมโทรมของคณภาพน าดงกลาว โดยในปงบประมาณ 2537 กรมโยธาธการ ไดด าเนนการจดสรางระบบรวบรวมน าเสย และบ าบดน าเสย ในพนทเรงดวนฝงตะวนตกของแมน าปง (ดงรปท 2.2) ทมประชากรอาศยอยอยางหนาแนน และมการขยายตวอยางรวดเรว ทงนเพอเปนการพฒนาคณภาพชวต คณภาพสงแวดลอมของเมองเชยงใหม ใหกบประชาชนในจงหวดเชยงใหม ระบบรวบรวมน าเสย ฝงตะวนตกแมน าปง ครอบคลมพนทประมาณ 27 ตารางกโลเมตร แลวเสรจเมอป 2540 ประกอบดวย ทอรบน าเสยจากชมชน 17 สาย และสถานสบน าเสยจ านวน 9 สถาน (ตารางท 2.4) โดยน าเสยจะถกรวบรวมไปบ าบดทโรงบ าบดน าเสยรวมทบานทาใหมอ ต าบลปาแดด อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม อยหางจากเขตเทศบาลนครเชยงใหมประมาณ 6 กโลเมตร มพนท 100 ไร (160,000 ตารางเมตร)

ตารางท 2.4 แสดงต าแหนงสถานสบน าเสย จ านวน 9 จดในเขตเทศบาลนครเชยงใหม

ต าแหนง ชอสถานสบน า ตงอยบรเวณ

จดท 1 สถานสบน าเสย P2 สสานชางเผอก จดท 2 สถานสบน าเสย P3 ชมชนคลองเงน ถนนหมนดามพราคต จดท 3 สถานสบน าเสย P4 โรงน าแขง VIC ถนนรตนโกสนทร จดท 4 สถานสบน าเสย P5 สะพานขามคลองแมขา ถนนระแกง จดท 5 สถานสบน าเสย P6 ดานหนาชมชนฟาใหมฯ ถนนสรยวงศ จดท 6 สถานสบน าเสย P7 ศนยเกษตรหายยา จดท 7 สถานสบน าเสย P8 ตรงขามแจงกเฮอง จดท 8 สถานสบน าเสย P9 ถนนเจรญประเทศ จดท 9 สถานสบน าเสย P10 หลงวดปาแดด

37

38

รปท 2.2 แส

ดงผงบร

เวณสถ

านบ าบด

น าเสย

39

2.7.2 รายละเอยดระบบรวบรวมน าเสยและระบบบ าบดน าเสยเทศบาลนครเชยงใหม ระบบรวบรวมน าเสยของเทศบาลนครเชยงใหม ไดออกแบบโดยใชระบบรวมคอรวมทง น าเสย และน าฝนในทอเดยวกน (Combine System) ผานทอดวยแรงโนมถวง โดยมสถานสบน าเปนระยะๆ เพอน าน าเขาสโรงงานปรบปรงคณภาพน า โดยมโครงสรางและองคประกอบของระบบประกอบดวย 1. บอพกน าเสย (Manhole) น าทไหลออกจากอาคารบานเรอนและสถานประกอบการตางๆ จะผานการบ าบดน าเสยเบองตน (บอดกไขมน หรอระบบบ าบดน าเสยขนาดเลก หากมคาความสกปรกของน าทงคอนขางสง) เชอมเขาสบอพกน าเสยและไหลผานทอระบายน าเสยตอไป 2. ทอระบายและทอรวบรวมน าเสย (Drainage and Collection Sewage System) ทอระบายน าและทอรวบรวมน าเสย ภายในเขตเทศบาลนครเชยงใหมฝงทศตะวนออกของแมน าปงในปจจบน มความยาว ประมาณ 48.3 กโลเมตร โดยจะท าหนาทในการรบน าเสยจากบอพกน าเสย และน าฝนลงสทอระบายน าเสยผานอาคารดกน าเสย (Overflow Division Structure: ODS) เขาสระบบรวบรวมน าเสยหลก ทงนการไหลของน าเสยดงกลาวจะไหลโดยอาศยการ ของแรงโนมถวง และยกระดบน าเปนระยะๆ ตามสถานยกระดบน าเสย 9 สถาน 3. อาคารดกน าเสย (Overflow Division Structure: ODS) อาคารดกน าเสย จะท าหนาทในการดกน าเสยทไหลผานทอระบายน าเสยกอนเขาสทรวบรวมน าเสย โดยระบายน าฝนบางสวน (ยอมใหน าฝนผานเขาสทอรวบรวมน าเสยไดไมเกน 4.68 เทาของปรมาณน าเสยรวม) ออกสทางน าธรรมชาตซงอาคารดกน าเสยของเทศบาลนครเชยงใหมในปจจบนมจ านวนทงสน 25 แหงตามแนวล าคไหว แมทาชาง คลองแมขา และแมน าปง 4. สถานสบน าเสย (Pumping Station) สถานสบน าเสย แบงออกเปนสถานยกระดบน าเสย 8 สถาน และสถานสบน าเสย 1 สถานโดยสถานยกน าเสย จะท าหนาทในการยกระดบน าเสยทผานทอรวบรวมน าเสย และมความลกเกนกวาทจะดแล และบ ารงรกษาไดสะดวก จากนนน าเสยทรวบรวมไดทงหมดจะถกสงไปยงสถานสบน าเสยท 10 เพอสงน าเสยผานทอแรงดนไปยงโรงงานปรบปรงคณภาพน าตอไป 5. โรงบ าบดน าเสย (Wastewater Treatment Plant) ตงอยบรเวณบานทาใหมอ ต าบลปาแดด อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม มพนท 100 ไร (ดงรปท 2.3) ท าหนาทในการบ าบดน าเสยทงหมดทถกสงมาจากสถานสบน าเสยท 10 เปนระบบบ าบดน าเสยแบบบอเตมอากาศ (Aerated Lagoon: AL) มปรมาณความจ 430,000 ลกบาศกเมตร ไดรบการออกแบบใหมความสามารถ ในการบ าบดน าเสยประมาณ 55,000 ลกบาศกเมตรตอวน (ออกแบบถงป 2555) ซงจะเพยงพอตอประชากรจ านวน 450,000 คน ทอยในภาวะปกต โดยปจจบนมปรมาณน าเสย

40

เขาระบบประมาณวนละ 25,000 ลกบาศกเมตร ซงหลงจากผานระบบบ าบดน าเสยแลวน าทผานการปรบปรงคณภาพจะถกปลอยลงสแหลงน าสาธารณะในทสด ระบบบ าบดน าเสยแบบบอเตมอากาศ จะมจ านวน 3 ชด รบน าเสยในปรมาณทเทาๆ กน แตละชดจะมองคประกอบ ดงน (ดงรปท 2.4) A โครงสรางรบน าเสยเขาระบบรางวดอตราการไหลและบอกระจายน าเสย B บอเตมอากาศท 1 และ 2 C บอน าใส (Polishing Pond) หรอบอตกตะกอน D บอฆาเชอโรค ดวยแกสคลอรน

จากการทบอบ าบดทออกแบบประกอบไปดวย 3 บอดวยกน คอ บอเตมอากาศ 2 บอ และบอตกตะกอนอก 1 บอ บอบ าบดตดตงเครองเตมอากาศ 60 เครอง มก าลงรวมกน 1,920 กโลวตต แตเครองยงไมมประสทธภาพเทาทควร จากการทตองใชงบประมาณในการด าเนนงานทคอนขางสง จงเปนปญหาหลกดานการเงนของเทศบาลนครเชยงใหม

รปท 2.3 แสดงโรงงานปรบปรงคณภาพน า เทศบาลนครเชยงใหม

41

รปท 2.4 แสดงขนตอนการบ าบดน าเสยของโรงงานปรบปรงคณภาพน า

2.7.3 การบรหารการจดการและการบ ารงรกษา ระบบบ าบดน าเสย ภายหลงจากการกอสรางโครงการ พนทฝงตะวนตกของแมน าปงแลวเสรจ กรมโยธาธการ

ไดมอบโครงการฯ ใหกองชางสขาภบาล ส านกการชาง เทศบาลนครเชยงใหม ดแลรบผดชอบตอไป ส าหรบพนทฝงตะวนออกของแมปง ไมมระบบรวบรวมน าเสย (ยกเวนน าเสยตามโรงแรม

และจากบานเรอน) น าเสยเหลานจะไหลลงสคลองทตอเชอมกบแมน าปง หรอซมลงน าใตดน จากสถานการณดงกลาว ท าใหกรมโยธาธการด าเนนการออกแบบระบบรวบรวมน าเสย โดยจะรวบรวม น าเสยจากฝงตะวนออกมาบ าบดทโรงบ าบดน าเสยฝงตะวนตกของแมน าปง ทมการปรบปรงประสทธภาพใหสามารถบ าบดน าเสยไดทงสองฝงของแมน าปง ซงขณะนอยระหวางของบประมาณออกแบบปรบปรงและกอสราง จากกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม

คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (2544) ไดศกษาการส ารวจขอมลประกอบการศกษา โครงการจดเกบคาธรรมเนยมในการบ าบดน าเสยเทศบาลนครเชยงใหม พบวา

1. ในการก าหนดอตราคาธรรมเนยมในการบ าบดน าเสย จ าเปนทจะตองทราบคาใชจายในการ ด าเนนงานและบ ารงรกษาระบบ นอกจากนเทศบาลนครเชยงใหมยงจะตองลงทนขยายระบบทอรวบรวม น าเสยเพอใหสามารถน าน าเสยจากแหลงก าเนดตางๆ มายงระบบบ าบดน าเสยไดทงหมด ซงจะแกไขปญหาความเสอมโทรมของคณภาพน าในล าคลองสายตางๆ ในเขตเมองและในแมน าปงโดยรวม

42

2. อตราคาธรรมเนยมทยนดจะจาย และลกษณะการจดเกบ มความเหนวาควรจะจดเกบเทากบคาขยะ มากทสด รองลงมาคอเทากบคาน าประปา และเทากบคาไฟฟา ตามล าดบ

3. เมอพจารณาจากอตราการกอใหเกดน าเสย 120 ลตร/คน/วน โดยสมาชกครวเรอนเฉลย 4 คนตอครวเรอน ดงนน 1 ครวเรอนจะกอใหเกดน าเสยวนละ 10.8 ลกบาศกเมตร/เดอน/ครวเรอน จากการค านวณพบวา 1 ครวเรอนตองเสยคาธรรมเนยมอยางนอย 7.78 บาท/เดอน ซงจากการประมาณการเบองตนแสดงใหเหนวานโยบาย “ผกอใหเกดมลพษ เปนผจาย” เปนสงทสามารถกระท าได

2.8 งานวจยทเกยวของ

จากการศกษางานวจยทเกยวของกบเรอง ความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสย ไดมผศกษาไวหลายทาน ดงตอไปน

ยวด นรตนตระกล (2532: บทคดยอ) ศกษาปจจยทมผลตอความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสยเมองพทยา พบวา กลมตวอยางประมาณรอยละ 50 มความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสยดงกลาว โดยกลมผประกอบการทองเทยวเตมใจทจะจายมากกวากลมครวเรอน สวนทเหลอประมาณรอยละ 30 ไมเตมใจทจะจาย และรอยละ 20 ยงลงเลทจะจายเงนดงกลาว

ปารชาต สวนใจ (2533: บทคดยอ) ศกษาความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสย : ศกษาเฉพาะกรณชมชนหาดจอมเทยน พบวา รายได ระยะหางระหวางทพกอาศยกบชายหาด อาชพ และทศนคตทมตอการทองเทยว มผลตอความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสย โดยกลมตวอยางทมรายได 5,000 บาทและต ากวา มระยะหางระหวางทพกอาศยกบชายหาดประมาณ 500 เมตรและนอยกวา มทศนคตทไมดตอการทองเทยว เปนกลมทมความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสยมากกวากลมอน ในขณะทประชาชนรอยละ 31.3 เตมใจจะจายคาบรการบ าบดน าเสยตอเดอนตอครอบครวในอตรา 20 บาทและต ากวา รอยละ 82.7 เหนวาควรเกบเปนรายเดอน และควรเกบคาบรการบ าบด น าเสย ตามปรมาณสดสวนปรมาณน าทใช

เตมดวง รตนทศ นย และคณะ (2533 ) ได ศกษาวจย เ รองทศนคตของประชาชน กรงเทพมหานคร ในการใชคลองเปนทบ าบดน าเสย พบวาประชาชนทใหสมภาษณสวนใหญเหนวารฐบาลกบกรงเทพมหานคร ควรเปนผรบผดชอบคาใชจายในการสรางระบบบ าบดน าเสย แตถาประชาชนทราบแนชดวาน าเสยจากชมชนมสวนท าใหแมน าเจาพระยาเสยมากกวาน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรม ประชาชนสวนใหญกมความยนดจายชวยคาบ ารงรกษาเครองบาง โดยยนดจายเปนรายเดอนประมาณเดอนละ 5- 20 บาทตอครอบครว และสมควรเกบกบทกครอบครวในกรงเทพฯ ถงแมวาจะไมไดอยใกลกบแหลงบ าบดน าเสยกตาม

43

กนกวรรณ ภบาลสข (2534: บทคดยอ) ศกษาปจจยทมผลตอความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสยของประชาชนในกรงเทพมหานคร พบวา กลมตวอยางทศกษาสวนใหญมความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสยโดยเฉลยประมาณ 54.67 บาทตอเดอน โดยการเกบรวบรวมไปกบการเกบภาษโรงเรอนและทดน นอกจากนยงพบวาทศนคตตอปญหาน าเสยและความถของการรบขาวสารเกยวกบปญหาน าเสยจากผประกอบการอาชพเดยวกน มความสมพนธเชงบวกกบความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสย สวนระดบการศกษาและความถของการรบขาวสารเกยวกบระบบบ าบดน าเสยสวนกลางจากวทย มความสมพนธเชงปฏภาคกบความเตมใจทจะจายคาบรการบ าบดน าเสย

ดารารตน อานนทนะสวงศ (2535) ไดวเคราะหทางดานเศรษฐศาสตรของโครงการจดการคณภาพน า กรณศกษาโครงการรวบรวมและบ าบดน าเสยเมองเชยงใหม โดยใชเทคนควธการ 2 แบบในการตดสนใจทจะลงทน คอ อตราสวนของผลประโยชนตอตนทน (Benefit-cost) และประสทธผลตนทน (Cost Effectiveness) ในการวเคราะหถงความเหมาะสมของทางเลอกระบบรวบรวมและบ าบดน าเสย 6 ทางเลอก มระยะการศกษาครอบคลม 20 ป โดยใชตวแปรดานตนทน ประกอบดวยราคาทดน,คาใชจายของระบบรวบรวม และระบบบ าบด รวมถงคาใชจายในการด าเนนงาน สวนตวแปรดานผลประโยชน ไดแก คณภาพน าดขน , สขภาพอนามยของประชากรดขน และมลคาการเพมของทดน

โดยการประเมนคณภาพน าทดขน ไดประเมนจากตนทนเฉลยของการผลตน าประปาและตนทนในการขดบอน าบาดาล ซงถอวาเปนราคาเงา (Shadow Price) ของการบ าบดน าเสยใหมคณภาพ การประเมนผลประโยชนตอสขภาพอนามย ไดค านวณจากการประหยดคาใชจายในการเจบปวยโรคระบาดทเกดขนจากน า ไดแก อหวาต อจจาระรวง บด ไทฟอยด โดยก าหนดใหผปวยดวยโรคดงกลาวตองหยดงาน 3 วน ซงจะไดรายไดขนต า 70 บาท/วน เปนฐานในการค านวณนอกจากนนผปวยตองเสยคารกษาพยาบาลจ านวน 100 บาท/คน และคาเดนทาง 10 บาท/คน พรอมทงถวงดวยอตราเงนเฟอรอยละ 3 ตอป สวนการประเมนการเพมมลคาของทดน จะใชราคาประเมนโดยเฉลยของส านกงานทดนจงหวดเชยงใหมมาเปนฐานในการค านวณ

จากผลการวจยพบวาเมอใชเทคนค Benefit-cost แลว B/C ratio ของทกทางเลอกจะมคามากกวา 1 แสดงวาผลประโยชนทไดรบมากกวาตนทนทลงทน ดงนนไมวาจะเลอกทางเลอกทางใดกจะมความเหมาะสมทางเศรษฐกจทจะด าเนนการ และจากเทคนค Cost Effectiveness พบวาการตดสนใจโดยพจารณาทางเลอกทมคาใชจายต าสดกบการพจารณาโดยรวมถงความเปนไปไดของราคาทดน ทตงระบบน าเสย คาใชจายในการด าเนนงาน วธการบ ารงรกษา และการแกปญหาในระยะยาวแลว จะไดทางเลอกทแตกตางกน

44

สรสวด ด ารการเลศ (2536: 1) ไดศกษาความเปนไปไดในการจดเกบคาน าชลประทานโครงการเจาเจดบางยหน โดยมวตถประสงคเพอศกษาความเปนไปไดในการจดเกบคาน าชลประทานจากนาขาวและนากง และหาอตราการจดเกบคาน าชลประทาน ท าการวเคราะหโดยพจารณาจากความสามารถในการจายเงนคนทนของเกษตรกร ตนทนคาน าทคดจากบรหารงานและบ ารงรกษาโครงการ และปรมาณการใชน าเพอการเกษตร ตลอดจนทศนคตความเตมใจทจะจายของเกษตรกร ผลจากการศกษาพบวา เกษตรกรทง 2 กลม มผลตอบแทนสทธจากการเกษตรเพยงพอทจะช าระคาน าชลประทาน ทงนคาน าชลประทานต าสดทคดจากปรมาณการใชน า อตราไรละ 20 บาท และสงสดทคดจากคาบรหารงานสงน าและบ ารงรกษาในอตราไรละ 57 บาท ซงเกษตรกรสวนใหญมความเตมใจจายคาน าชลประทาน เนองจากตระหนกถงความส าคญของการขาดแคลนน ามากขน โดยผปลกขาวมความเตมใจจายคาน า ต าสดในอตราไรละ 10 บาท และสงสดไมเกนไรละ 40 บาท จากผลการศกษาน ชใหเหนวา มความเปนไปไดในการด าเนนนโยบายจดเกบคาน าชลประทานจากเกษตรกร ซงเปนผทไดรบประโยชนจากผลผลตทเพมขนจากการใชน าชลประทานโดยตรง ตลอดจนเพอความเปนธรรมตอเกษตรกรสวนใหญทท าการเกษตรโดยใชน าฝน

สรอยเพชร ตนตรตนานนท (2538: 1) ไดท าการศกษาความเปนไปไดของระบบรวบรวมและบ าบดน าเสยเมองเชยงใหม โดยเสนอแนวทางเลอกของระบบรวบรวมและบ าบดน าเสยไว 6 ทางเลอก และท าการวเคราะหเปรยบเทยบความเหมาะสมทางเศรษฐศาสตรของทางเลอกตางๆ ดวยวธการ 2 แบบ เพอเปนตวเลอกในการตดสนใจลงทนด าเนนการ คอการวเคราะหตนทนผลประโยชน (Cost-Benefit Analysis) ซงใชเกณฑในการพจารณาโดยใชมลคาปจจบนสทธ (NPV) อตราสวนผลประโยชนตอ ตนทน (B/C Ratio) และอตราผลตอบแทนภายในของโครงการ (IRR) และการวเคราะหดานประสทธผลตนทน (Cost-Effectiveness) ผลการวเคราะหปรากฏวา ระบบรวบรวมน าเสยทเหมาะสมส าหรบ เมองเชยงใหม คอระบบรวบรวมซงประกอบดวยทอประธานรวม 5 แนว และระบบบ าบด น าเสยทเหมาะสมคอ ระบบศนยกลางแบบบอผง (Oxidation pond: OP) การวเคราะหความเหมาะสมเชง เศรษฐศาสตร การลงทนและความคมทนแสดงวา ระบบรวบรวมและบ าบดน าเสยมความเปนไปได โดยมตนทนรวมเทากบ 1,444.97 และมคา B/C Ratio เทากบ 1.192 และอตราผลตอบแทนภายในของโครงการ (IRR) มคา เทากบ 14.850

หดรตน หลอเพญศร (2540) ศกษาเรองความเปนไปไดในการจดเกบคาบรการบ าบดน าเสยกรณศกษา: โครงการบ าบดน าเสยสพระยา พบวา ปจจยทมผลตอทศนคตเกยวกบปญหาน าเสยและระบบบ าบดน าเสยชมชนรวมอยางมนยส าคญทสถตระดบ 0.05 ไดแก เพศ การศกษา การรบรขาวสาร จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญ ตองการใหรปแบบและวธการจดเกบคาบรการบ าบด น าเสยเปนไปตามปรมาณน าประปาทใช

45

เทยนทพย สกลวา (2541) ไดท าการศกษาเรอง ความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยในเขตควบคมมลพษเมองพทยา พบวา กลมครวเรอนทอยอาศยมความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยเฉลยเทากบ 3.69 บาทตอลกบาศกเมตร หรอ 173.43 บาทตอเดอน ส าหรบกลมประกอบการขนาดเลกมความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยเทากบ 4.32 บาทตอลกบาศกเมตร หรอ 520 บาทตอเดอน และในกลมสถานประกอบการขนาดใหญมความเตมใจจายคาบรการบ าบดน าเสยเฉลยเทากบ 9.33 บาทตอลกบาศกเมตร หรอ 1,966 บาทตอเดอน โดยพบวาความเตมใจจายของกลมตวอยางทง 3 กลม มเพยงรอยละ 23, 17 และ 13 ตามล าดบ ทเหนดวยกบการเกบคาบรการบ าบดน าเสยตามปรมาณการใชน าประปา