KLİNİK HİPNOZUN ESASLARIKANITA DAYALI BİR YAKLAŞIM

Steven Jay LYNN – Irving KIRSCH

Çeviri:

Mustafa Topal

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 66

Klinik Hipnozun EsaslarıSteven Jay LYNN, PhD – Irving KIRSCH, PhD

Özgün adı: Essentials of Clinical Hypnosis: An Evidence-BasedApproach

Copyright2006 by the American Psychological Association (APA).

ISBN 978-605-5548-86-5Türkçe yayın hakları Psikoterapi Enstitüsü’ne aittir.

Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veyakısmen yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik

ortamlarda yayımlanamaz.

Birinci baskı: Ekim 2012

Editör: Tahir ÖzakkaşÇeviri: Mustafa Topal

Yayıma hazırlayan: Sevgi Çorabatur & Menekşe Arık

Baskı: İklim OfsetNişanca Mah. Arpacı Hayrettin Sok. No:21 Eyüp/İstanbul

Tel: 0212 577 77 45www.iklimmatbaa.com

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK ORG. VEDANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Caddesi No285Darıca-İZMİT

Tel : 0262 653 6699 Fax : 0262 653 6698Merkez: Bağdat Caddesi No: 540/8 Bostancı-İSTANBUL

Tel : 0216 464 3119 Fax : 0216 464 3102www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

KLİNİK HİPNOZUN ESASLARIKANITA DAYALI BİR YAKLAŞIM

Steven Jay LYNN – Irving KIRSCH

Editör:Uz. Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

Çeviri:Mustafa Topal

v

İ Ç İ N D E K İ L E R

SUNUŞ ..................................................................................................... Vİİ

ÖNSÖZ ...................................................................................................... İX

1— GİRİŞ: TANIMLAR VE İLK DÖNEMLER ................................................ 1

2— ÇAĞDAŞ TEORİLER VE ARAŞTIRMA ................................................. 21

3— KLİNİK HİPNOZUN TEMELLERİ: BAŞLAMA ....................................... 40

4— HİPNOTİK İNDÜKSİYONLAR VE TELKİNLER ...................................... 73

5— AMPİRİK DESTEKLİ TEDAVİLERİ KOLAYLAŞTIRAN TEKNİKLER........... 95

6— SİGARAYI BIRAKMA ........................................................................ 114

7— YEME BOZUKLUKLARI VE OBEZİTE ................................................ 148

8— DEPRESYON.................................................................................... 185

9— KAYGI BOZUKLUKLARI .................................................................... 207

10— TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU........................................ 242

11— AĞRI YÖNETİMİ, DAVRANIŞSAL TIP VE DİŞ HEKİMLİĞİ................ 266

12— SORULAR VE İHTİLAFLAR.............................................................. 301

KAYNAKLAR ........................................................................................... 331

YAZARLAR HAKKINDA ............................................................................ 363

vii

SUNUŞ

Psikoterapi Enstitüsü olarak, öncelikle ruh sağlığı profesyo-nellerinin ya da ruh sağlığı ile ilgilenen kişilerin ihtiyaç duyacağıteorik bilgileri ve pratik/uygulamaya yönelik deneyimleri payla-şan özgün ve çeviri yayınlar ile literatüre katkıda bulunmayı he-defliyoruz. Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları, PsikoterapiEnstitüsü’nün çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen atölyeçalışmaları, uluslararası konferanslar ve dünya literatüründenseçkileri içermektedir.

Bu çalışmada okurlar, hipnozun tarihi, hipnoz üzerine farklıteorik perspektiflerin incelenmesi, ampirik olarak desteklenmiştedaviler hakkındaki günümüz literatürünün gözden geçirilmesive hafızanın geri kazanılması bakımından hipnozun kullanılmasıda dahil bazı zorlu sorunların tartışılmasıyla karşılaşacaklar.Seaslarda tutulan notlar, aydınlatıcı örnekler ve yaygın bir bi-çimde karşılaşılan bozukluklar ve durumlar dizisiyle ilgili tedaviişlemlerinin adım adım sunulması hipnotik yöntemlerin uygu-lanması bakımından bir yol haritası hizmeti görecektir.

Konuya ilgi duyan okuyucuların yanı sıra klinisyenler, psiko-terapistler ve araştırmacılar için başvuru kitabı niteliği taşıyan buyayını sizlerle buluşturmaktan kıvanç duyarız.

Tahir ÖZAKKAŞPsikoterapi Enstitüsü Başkanı

ix

ÖNSÖZ

Genelde psikoloji alanında olduğu gibi hipnoz alanında dalaboratuvar dünyası ile klinik uygulama dünyası arasında çoğun-lukla bir açık bulunur. Birçok klinik tedavi uzmanı, hipnozla ilgiliaraştırmalarının büyük bir kısmının kendi gündelik pratiklerisırasında karşılaştıkları sorunları ele almada başarısız oldukların-dan şikayet ederler. Öte yandan araştırmacılar da kendi çalışma-larının birçok klinik tedavi uzmanı tarafından gözardı edildiğinihissedebilir. Bu kitap, araştırma ile pratik arasında bir köprüoluşturma arzusundan doğdu.

İkimiz de araştırmacı ve teorisyen olarak iyi biliniyoruz. Ço-ğunluğu bilimsel araştırmaya odaklanmış 300'ü aşkın makalemizvar. Ancak biz aynı zamanda klinik psikologlarız. Kariyerlerimizboyunca hem uygulama hem de psikoterapinin denetlenmesibakımından aktif bir klinik faaliyet yürüttük. Ayrıca bulunduğu-muz üniversitelerde klinik psikoloji doktora programlarında öğ-rencilerin psikoterapi eğitiminde dersler verdik ve denetmenlikyaptık. Yalnızca yayınlarımıza bakılması, klinik tedavi uzmanlarıolarak mesleki rolümüzün tam değerlendirilememesine yol aça-bilir. Aslında biz bütün ABD'de yürütülen klinik psikoloji prog-ramlarını biçimlendiren Boulder modeli geleneğinden gelen uy-gulamacı biliminsanlarıyız. Bu çalışma, 20 yıllık bir işbirliğininmeyvesi olmanın yanı sıra hipnozla ilgili bireysel düşüncelerimi-zin de bir toplamını temsil ediyor.

x

Bu çalışma, temelde klinik yapıda. Ancak araştırma temeliolan bir klinik çalışma. Burada sunduğumuz klinik stratejiler veteknikler, kendi uygulamamızda kullandığımız ve öğrencilerimi-ze kullanmaları için öğrettiğimiz stratejiler ve teknikler. Bunlar,kanıtlanmış bir temele sahip işlemler. Tarif ettiğimiz birçok özelteknik, klinik deneylerde geçerli olmuş ve iyice araştırılmış so-nuçlardır. Birçok stratejik soruna yönelik yaklaşımımız, hipnoz,psikoterapi ve psikolpatoloji literatüründeki araştırma anlayışı-mızla biçimlendi. Eğer bu kitapla hipnozla ilgili klinik yaklaşım-lar üzerine yayınlanmış olan başka birçok kılavuz arasında temelbir fark varsa, bu, bizim anlattığımız kanıt-temelli ilkeler ve uy-gulamaların derecesindedir. Kitabın alt başlığı da zaten bunuanlatıyor.

Ampirik olarak desteklenmiş yöntemleri geniş bir okumaylabütünleştirmek ve hipnozu klinik uygulamanın oluşturulmuşbulunan ana akımına daha güvenli bir biçimde yönlendirme coş-kumuzu gerçekleştirmeyi hedefliyoruz. Temel indüksiyon vetelkin yöntemlerini ve hipnotik işlemlerin ne zaman kullanılıp nezaman kullanılmayacağını sunarak bu işe yeni başlayanlara yar-dımcı oluyoruz. Her düzeydeki hipnoz öğrencileri için daha ilerive uzmanlaşmış teknikler ile stratejileri de anlatıyoruz. Bu çalış-mada okurlar, hipnozun tarihi, hipnoz üzerine farklı teorik pers-pektiflerin incelenmesi, ampirik olarak desteklenmiş tedavilerhakkındaki günümüz literatürünün gözden geçirilmesi ve hafı-zanın geri kazanılması bakımından hipnozun kullanılması dadahil bazı zorlu sorunların tartışılmasıyla karşılaşacaklar.Seaslarda tutulan notlar, aydınlatıcı örnekler ve yaygın bir bi-çimde karşılaşılan bozukluklar ve durumlar (örneğin anksiyete,depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, ağrı ve tıbbi durum-lar, sigara içme ve yeme bozuklukları) dizisiyle ilgili tedavi işlem-lerinin adım adım sunulması hipnotik yöntemlerin uygulanması

xi

bakımından bir yol haritası hizmeti görecektir. Bu kitabınhipnotik işlemlerin kullanılmasında kontrol edilmiş deneyimlerile köklü hipnoz kuruluşlarının (örneğin Klinik ve Deneysel Hip-noz Derneği, Amerikan Klinik Hipnoz Derneği) sponsorluğundayürütülen çalışmalarda elde edilen bilgileri birleştirerek okurlarahipnozu güvenle uygulamak için gerekli bilgi ve deneyimi sağla-yacağından eminiz.

Bütün kitaplarda olduğu gibi bizim de teşekkür etmemiz ge-reken birçok insan var. Sabrı ve verdiği destek için AmerikanPsikoloji Birliği'nden Susan Reynolds'a; el yazmaları üzerindeperspektif açıcı yorumları için Joseph Green, Linda McCarter,Sheri Oz, Fern Pritikin Lynn, Genevieve Gill ve Judith Pintar'a;bizden bir şeyler öğrenirken bize de bir şeyler öğreten doktoraöğrencilerimize; anksiyete ile ilgili bölüm konusundaki katkılarıiçin David Mellinger'e; kendi gelişme süreçlerinde bizim kliniktedavi uzmanları ve insan olarak gelişmemize yardımcı olan has-talarımıza büyük gönül borcumuz var.

—1—GİRİŞ:

TANIMLAR VE İLK DÖNEMLER

Yüzyıllardır gizem ve mitlerle örtülmüş olan hipnoza birçok-ları kuşkuyla bakmakta. Aynı zamanda hipnoz, insan davranışıylailgilenen birçok ünlü biliminsanının ilgisini çekmekte. SigmundFreud, Alfred Binet, William James, Wilhelm Wundt, Clark Hull,Ernest R. Hilgard ve psikolojinin başka seçkinleri hipnoz üzerin-de ciddiyetle düşünmüşlerdi. Yine de yalnızca son dönemde hip-noz hak ettiği ilgiyi görmeye başladı. Artık o tüm dünyadaki psi-koloji laboratuvarlarında yoğun bir araştırma konusu olmanın(bkz. Fromm & Nash, 1992; Kirsch & Lynn, 1995; Lynn & Rhue,1991a) yanı sıra etkisi açıkça görülen bir tedavi bileşenidir. Klinikmüdahaleyi ampirik bakımdan destekleyen bir olgu olarak hip-noz konusunu ele alan Uluslararası Klinik ve Deneysel HipnozDergisi'nin özel sayısı, akut ve kronik ağrıdan obeziteye uzananbir alanda geniş bir çeşitlilikteki psikolojik ve tıbbi durumlarıntedavisinde hipnozun etkisini ve verdiği umutları belgeliyor (bkz.Lynn, Kirsch, Barabasz, Cardena & Patterson, 2000). Ayrıca çoklumuayeneler üzerine bulguların sentezi konumundaki meta-analitik görüşler, hipnozun hem psikodinamik hem de bilişsel-davranışsal psikoterapilerin etkinliğini arttırdığını gösteriyor(Kirsch, 1990; Kirsch, Montgomery, & Sapirstein, 1995).

2 KLİNİK HİPNOZUN ESASLARI

Hipnozun yavaş yavaş da olsa kabul edilmesinin bazı nedenle-ri var. Bunlardan birisi, hipnozun etkilerinin dramatik yapısıdır.Hipnoz sırasında birçok insan normal iradi davranışı üzerindekikontrolü yitiriyor gibi görünüyor; bazıları geçici, seçmeli bir am-nezi sergiliyor; ve mevcut olmayan şeyleri gördüklerini ve duy-duklarını ya da mevcut olan şeyleri görmeyip duymadıklarınıbildirebiliyorlar. Bu türden davranışlar ve bildirilen deneyimler okadar olağanüstü görünüyor ki birçok araştırmacı bu durumların,genelde trans olarak anılan değişmiş bir bilinçlilik durumundankaynaklandığını kabul ediyor.

Trans kavramı, klinik uygulamada hipnozun öğrenilmesi vekullanılmasındaki yaygın -ama azalan- isteksizliğin bir başkanedenidir. Bu düşünce, hem klinik tedavi uzmanları hem de has-talar tarafından korkutucu olabiliyor. Birisini trans haline sok-mak ciddi bir iş gibi algılanıyor. Ya transa sokulan kişi bu du-rumdan çıkamazsa? Kontrollü araştırmadan elde edilen veriler,bu türden korkuları ortadan kaldırmalı. Tipik hipnotik nedenolmayla yaratılan bilinçlilik durumu, hipnotik olmayan gevşemeeğitimiyle sağlanandan farklı gibi görünmüyor (Edmonston, 1981;Kirsch, Mobayed, Council, & Kenny, 1992; E. Meyer & Lynn,2004). Birçok araştırmacı hipnotik tepkilerin hipnotik durum yada trans nedeniyle olmadığı sonucuna (bkz. Kirch & Lynn, 1995)varmış olsa da hipnoz basitçe gevşeme değildir. Hipnoz, gevşemeya da enerjik hissetme talimatlarıyla gerçekleştirilebilir. Hattahipnoz, insanlar yoğun bir çaba gösterirken de oluşturulabilir(Banyai, 1991; Banyai & Hilgard, 1976). Hipnozun değişmiş bilinç-lilik durumu ya da trans olup olmadığı konusu hala tartışmalıdırve bölümün sonunda ayrıntılarıyla tartışılacak.

Giriş: Tanımlar ve İlk Dönemler 3

HİPNOZ NEDİR?

O zaman, hipnoz nedir? Değişik teorik yönelimlerdeki araş-tırmacılar ve klinik tedavi uzmanları (bkz. Kirsch, 1994a), Ameri-kan Psikoloji Birliği (APA)'ndeki Bölüm 30 (Psikolojik HipnozDerneği) tarafından resmi olarak kabul edilen hipnozun aşağıda-ki tanımı üzerinde anlaşıyorlar:

Hipnoz, bir sağlık uzmanı ya da araştırmacının istemci, hastaya da mğdur kişinin o esnada duygular, algılar, düşünceler yada davranış değişiklikleri yaşamasını telkin ettiği bir işlemdir.Hipnotik durum genellikle bir indüksiyon işlemiyle oluşturulur.Birçok farklı hipnotik indüksiyon olsa da birçoğu gevşeme, sa-kinleşme ve rahatlama için önerilir. Hoş deneyimlerin hayaledilmesi ya da düşünülmesi talimatları da hipnotik indüksiyon-larda yaygın olarak yer alır.

İnsanlar hipnoza farklı biçimlerde tepki gösterir. Bazıları, yaşa-dıkları durumu bilinçlilik durumunun değişmesi olarak tasvireder. Başkaları hipnozu kendilerini çok sakin ve gevşemiş his-settikleri, dikkatin odaklandığı normal bir durum olarak tasvireder. Nasıl ve hangi derecede tepki verdiklerine bakmadan in-sanların çoğu bu deneyimi çok hoş olarak tasvir eder. Bazılarıhipnotik telkinlere çok duyarlı iken bazıları daha az duyarlıdır.Bir kişinin hipnotik telkinleri yaşayabilme yeteneği, bazı yaygınyanlış kavrayışlardan kaynaklanan korku ve kaygılardan kay-naklanabilir. Kitaplardaki, filmlerdeki ya da televizyondaki bazıhipnoz tasvirlerinin tersine olarak hipnotize olan insanlar ken-di davranışları üzerindeki kontrollerini yitirmezler. Genelde kimolduklarını ve nerede bulunduklarını bilirler ve özel olarak tel-kinle amnezi durumunda olmadıkça genellikle hipnoz anındaolan biteni hatırlarlar. Hipnoz, insanların telkin edilen dene-yimleri yaşamalarını kolaylaştırır ancak bu deneyimleri yaşa-

4 KLİNİK HİPNOZUN ESASLARI

maları için onları zorlamaz. Hipnoz, psikanaliz ya da davranışterapisi gibi bir terapi türü değildir. Tam tersine terapiyi kolay-laştırmada kullanılan bir işlemdir. Kendisi bir tedavi olmadı-ğından hipnoz eğitimi, terapiyi yürütmek için yeterli değildir.Klinik hipnoz, yalnızca doğru eğitim almış ve sağlık bakımıylailgilenen güvenilir uzmanlar (örneğin, lisanlı klinik psikologla-rı) tarafından kullanılmalıdır. Bu kişiler aynı zamanda hipno-zun klinik kullanımında eğitim görmüş ve kendi mesleki uz-manlık alanlarında çalışan kişiler olmalı.

Hipnoz, ağrı, depresyon, anksiyete, stres, yerleşmiş bozuklukla-rın yanı sıra başka psikolojik ve tıbbi sorunların tedavisindekullanılmakta. Ancak bütün psikolojik sorunlar ya da her tür-den hasta veya istemci için yararlı olmayabilir. Tedavinin birtamamlayıcısı olarak hipnozun kullanılmasına yalnızca klinikhipnozun kullanımı ve sınırları konusunda eğitim almış niteliklisağlık hizmet veren uzmanların danışmanlığıyla karar verilme-lidir. Hipnoz, klinik ortamda kullanılmasına ek olarak duygu,algı, öğrenme, hafıza ve fizyoloji üzerindeki etkilerinin yanı sırabizzat kendi yapısıyla igili olarak daha fazla bilgi edinmekamacıyla da araştırmalarda kullanılır. Araştırmacılar fizikseltedavi ve psikolojik sorunlarda hipnozun değerini incelemekiçin de onu inceliyorlar. (Kirsch, 1994a, sf. 142-143).

İlk tanımlama yapıldıktan on yıl kadar sonra AP Bölüm 30,Psikoloji Hipnoz Derneği yürütme komitesi (Green, Barabasz,Barrett, & Montgormery, 2005) kendi kendine hipnozun kliniktekniğinin kullanımını geniş bir biçimde ele almak için bu tanımıgözden geçirdi ve onu ""kişinin kendi başına hipnotik işlemleriyürütmesi eylemi" olarak tasvir etti. Yeniden formüle edilen butanım, aynı zamanda "birçok kişinin hipnotik tepkiler ve dene-yimlerin hipnotik bir durumun karakteristiği olduğunu düşün-

Giriş: Tanımlar ve İlk Dönemler 5

düklerini kabul ediyordu. Bazıları hipnotik indüksiyonun parçasıolarak hipnoz kelimesini kullanmanın gereksiz olduğunu düşü-nürken, bazıları bunun gerekli olduğunu düşünüyor" (sf. 262).Yeni tanım, aynı zamanda Bu uygunluk düşük, orta ve yüksekkategoriler biçiminde puanları gruplandırılan ve "bireyin kendipuanının artmasıyla hipnozun başarısının arttığının açıkça gö-rüldüğü" (sf. 262), klinik ve araştırma ortamlarında standartlaş-mış ölçekler tarafından değerlendirilebilen telkine uygunluğa dadikkat çekiyordu. Hipnozun tanımının genelde ihtilaflı bir konuolduğu kanıtlanmış olsa da (örneğin, Fellows, 1995; Hasegawa &Jamieson, 2002; Kallio & Revonsuo, 2003; Kileen & Nash, 2003; D.Spiegel, 1998; Wagstaff, 1998), APA tarafından ortaya konulantanımlar, hipnozun anlaşılması ve hipnotik fenomenler bakımın-dan yararlı bir başlangıç noktası oluşturuyor.

KİTABIN YOL HARİTASI

Hipnozun tam olarak kavranması bakımından tarihsel bağla-mın değerlendirilmesinin ortaya konulmasına ihtiyaç olduğusöylendi. Bu çalışmada gözden geçirdiğimiz mevcut birçok pers-pektifin yanı sıra günümüzde bolca bulunan hipnozla ilgili popü-ler mitler ve yanlış anlayışların kökeni hipnozun ilk kavramsal-laşma sürecinde yatıyor. Bu bölümde hipnozun tarihini tedaviritüellerinden hipnotik fenomenlerin bilimsel araştırılmasınaadanmış modern laboratuvarların kurulmasına doğru gelişmesiniele alacağız. Gelecek bölümlerdeyse bu bölümde yer alan hipno-zun kısa tarihinde sunduğumuz konuları genişçe ele alacağız. 2.Bölüm, tartıştığımız özel bozukluklar ve durumlarla ilgili olaraktasvir edilen ilkeler ve uygulamaların ampirik desteklerini deiçeren hipnoz konusundaki çağdaş teoriler ve araştırmalarıngözden geçirilmesini sunuyor. 3., 4. ve 5. bölümler, belli bir has-taya hipnozun kullanılmasına karar verme, hipnoz deneyiminin

6 KLİNİK HİPNOZUN ESASLARI

derinleştirilmesi için telkinler ve indüksiyonlar, gevşeme, kendikendine hipnoz, hayali prova, duygusal kontrol ve hipnoz sonra-sının belli hedeflerine ulaşmanın da aralarında bulunduğu hip-nozun temel ve ileri tekniklerini ele alıyor. 6. - 11. bölümler, kli-nik tedavi uzmanlarının yaygın bir biçimde karşılaştıkları sigarabırakma, yeme bozuklukları, depresyon, anksiyete, travma sonra-sı stres bozukluğu, ağrı ve diğer tıbbi durumların arasında bu-lunduğu bozuklukların ve rahatsızlıkların tedavisiyle ampirikolarak desteklenen klinik müdahalelerle birleşebilen hipnozunnasıl kullanılacağını ve hipnozun kullanımıyla tedavinin etkisininnasıl artırılabildiğini ortaya koyuyor. Son olarak 12. Bölüm, arala-rında şu soruların da yer aldığı hipnoz çerçevesinde oluşan çetre-filli sorunlar ve ihtilafları ele alıyor: hipnoz özel bir trans durumumudur? Anıları yeniden hatırlamak için hipnoz kullanılmalı mı?Klinik tedavi uzmanları telkin edilebilirlik testinden geçirilmelimi? Hipnoz hastalar için olumsuzluk yaratabilir mi?

HİPNOZUN KISA TARİHİ

Hipnoz terimini kullanmamızın kökeni, 19. Yüzyıl İngiliz fi-zikçisi James Braid (1843)'ın çalışmasına dayanıyor. Ancak teri-min ifade ettiği fenomen, en azından yarım yüzyıl öncesindezihinsel manyetizma ya da mesmerizm adlarıyla iyi biliniyordu.Fenomenin manyetizmadan kaynaklandığına inanan mesmerist-ler, bunun kökenini mıknatısın kullanılmasıyla tedavi etmeyeyönelik çok eski girişimlerde arıyorlardı (Binet & Fere, 1888).Daha sonraki biliminsanları, değişik bir durum perspektifi be-nimsediler ve modern hipnozun öncüleri olarak Doğu ile Batıuygarlıklarında sürdürülen antik iyileştirme ritüellerini tasvirettiler (örneğin Gravitz, 1991). Yine de hipnozun evrimini anla-mak bakımından önemli husus, histeri ve şeytan çıkarma öyküle-rinde içiçe geçmiş olarak bulunabilir (bkz. Spanos & Chaves,1991).

Giriş: Tanımlar ve İlk Dönemler 7

Zihinsel Bozuklukların Teşhisi ve İstatistik Kılavuzu (3. baskı.;DSM-III; Amerikan Psikiyatri Birliği, 1980)'nun yayınlanmasın-dan sonra histeri ya da histerik nevroz, bir bozukluk olarak ta-nınması terk edildi. Histerinin bileşenleri -dissosiyatif ya dakonversiyon bozukluklar- yeniden gruplandırıldı ve konversiyonbozukluklar somatoform bozukluğun bir alt kategorisi olarakbelirlendi. Ancak bu bozuklukların tarihi ve onların hipnozungelişmesiyle ilişkileri, kimlik, algı ve davranış kontrolünde belir-gin değişimlerle nitelendirilen bir bozukluk olan histerinin ilksınıflandırılmasına geri dönerek en iyi biçimde anlaşılabilir. His-teriyle ilintilendirilen semptomlar, bugün tam da hipnotik telkin-lere uygunluğun ölçülmesinde kullanılan standardize olmuş test-lerde ortaya çıkan davranışlardır.

Gezgin rahim

Histerinin tarihi antik Mısır'da başlıyor. Mısırlılar histerininvücudun etkilenmiş bir parçası olan rahmin hareketinin bir so-nucu olduğunu düşünüyordu. Bu, binlerce yıl devam eden biraçıklama oldu. Böylece histeri yalnızca kadınlarla ilgili bir bozuk-luk olarak görüldü. Eğer bir adam körlük sergilerse o kördü. An-cak bir kadın körlük sergiliyorsa, yapısı histerik olduğu için,rahmi gözlerinin bulunduğu bölgeye hareket ettiği için bu olabi-lirdi. Mısırlılar, rahmin hareketinin nedenini kendi bulunduğuyerin kokusundan hoşlanmamak olduğuna inanıyorlardı ve histe-rinin tedavisinde tütsülemeyi kabul ediyorlardı.

Antik Yunanlılar bu bozukluğu Mısırlılardan öğrendiler ve ge-leneksel adını uyarlayarak ona rahimin Yunanca karşılığı olanhysteron dediler. Histeria teriminin ortaya koyduğu anlam olanaşırı duygusal ve çılgınca davranış, hiç kuşkusuz tüm tarihi bo-yunca bu bozukluğun en belirgin semptomu olan çırpınmalarlailintiliydi. Bu tarihsel örtüşme, bir kalıp olarak kadınların histerik

8 KLİNİK HİPNOZUN ESASLARI

biçimde nitelendirilmesinden sorumlu olabilir. Yunanlılar,rahimin hareket etme nedeniyle ilgili Mısır teorisini kabul etmi-yorlardı. Onun yerine rahimin çocuk arzusuyla hareket ettiğinivarsaydılar. Böylece tedavi olarak hamileliği savundular.

Histerinin gezgin rahimle ilintilendirilmesi Orta Çağ boyuncadevam etti ancak rahimin neden hareket ettiğiyle ilgili Mısır veYunan açıklamaları kabul edilmedi. Tütsüleme ve hamilelik yeri-ne histerik hasta, 10. Yüzyıl'dan alınan aşağıdaki örnekteği gibiduayla tedavi edildi:

Ah Tanrım... senin kızın N [isim]'nin rahmini durdur ve şid-detle hareket ettiği için çektiği ızdırabı iyileştir... Sana yalva-rıyorum, ah rahim, Kutsal Üçlü adına asıl yerine geri gel...Tanrım onu asıl yerine yerleştir... Sana yalvarıyorum... olabil-diğince sakin ve nazik bir biçimde kendi yerine geri dön veTanrı'nın hizmetkârı N'ye herhangi bir tacizde bulunma ya daona yönelme... Tanrı'nın kızı N'ye zarar vermemen için sanayalvarıyorum, onun başını, boğazını, boynunu, göğsünü, ku-laklarını, dişlerini, gözlerini, burun deliklerini, kürek kemikle-rini, kollarını, ellerini, kalbini, midesini, böbreklerini, dalağını,sırtını, yanlarını, eklemlerini, göbeğini, bağırsaklarını, mesa-nesini, kalçalarını, kaval kemiğini, topuklarını, tırnaklarını iş-gal etme ama sessizce Tanrı'nın senin için belirlediği yere yer-leş, böylece Tanrı'nın kızı N. sağlığına kavuşsun.

Kuşkusuz bu değişik bölgelerin belirlenmesi semptomun yerdeğiştirmesini önlemeyi hedefleyen koruyucu bir önlemdi.

Şeytan girmesi ve şeytan çıkartma

Rönesans boyunca daha önceden histerik olarak teşhis edilenbirçok insanın bir şeytan tarafından ele geçirildiği kabul ediliyor-du. Daha önceleri yani Ortaçağ'ın karanlık döneminde kilise oto-