Józef Zwierzycki, a great ge ol o gist of the 20 th cen...

Geologia Sudetica, 2014, 42: 167–180.

Józef Zwierzycki, a great ge ol o gist of the 20th cen tury(rem i nis cence 50 year af ter de cease)

Alina Chrz¹stek, Anna Górecka-Nowak, Ryszard Kryza

In sti tute of Geo log i cal Sci ences, Uni ver sity of Wroc³aw, 50-204 Wroc³aw, pl. Borna 9, Po land; e-mail ad dresses:[email protected]; [email protected]; [email protected]

Key words: Józef Zwierzycki, Krobia, ge ol o gist, Dutch East In dies, Java, In do ne sia, cop per de pos its, Uni ver sity of Wroclaw.

Ab stract Pro fes sor Józef Zwierzycki was born in 1888 in Krobia, a small town in Wielkopolska (Great Po land), then un der Prus siandom i na tion. From 1909 till 1914, he stud ied min ing en gi neer ing at the Min ing Acad emy, and ge ol ogy and palae on tol ogy atthe Uni ver sity of Berlin. Af ter grad u at ing and ob tain ing a doc tor ate de gree in ge ol ogy, he won the com pe ti tion for a po si -tion of ge ol o gist in the Dutch Geo log i cal Sur vey in the Dutch East In dies. He left Eu rope just on the eve of the World War I.He worked on Java, Su ma tra and New Guinea in very dif fi cult field con di tions, and his work in cluded: geo log i cal and soilmap ping, geo log i cal pros pect ing of min eral re sources, study ing unique palaeontological sites and many vol ca noes. Dur ing24 years of work on the Ma lay Ar chi pel ago, Józef Zwierzycki was em ployed as a “re search-ex plorer”, “in spec tor” and, fi -nally, from 1933 till 1938, the Di rec tor of the en tire Dutch Geo log i cal Sur vey in the Dutch East In dies. Af ter be ing re tired,he re ceived the high est Dutch state award, the Cross of Oranje–Nassau Or der for his sci en tific achieve ments and work inthe Dutch East In dies. In 1938, Józef Zwierzycki, with all the fam ily, re turned to Po land. He got a new job in the Pol ishGeo log i cal In sti tute in War saw. Af ter the out break of the World War II, he was re spon si ble for se cur ing the prop erty, ar -chives and col lec tions of the In sti tute. Józef Zwierzycki was ar rested and sent to Auschwitz in 1941. One year later, due tofirm ef forts made mainly by Ger man ge ol o gists, he was re leased from Auschwitz and trans ported to Berlin, where as a pris -oner, he worked for geo log i cal needs. In sum mer 1944, when he was es corted to the Carpathians, he made a bra vura es capeand hid in Kraków. With a help from his brother-in-low, Pro fes sor Kazimierz Maœlankiewicz, he luck ily hold out in the hid -ing place till the lib er a tion of Kraków from Ger man oc cu pa tion. In May 1945, Józef Zwierzycki came to Wroc³aw with agroup of pro fes sors, mainly of Lvov Uni ver sity and Polytechnics, to se cure the rem nants of build ings and sci en tific col lec -tions of the high schools, left by Ger mans in the city. In the same year, he ob tained a “ha bil i ta tion” de gree and in 1948 re -ceived the ti tle of “or di nary pro fes sor”. Józef Zwierzycki was an out stand ing ac a demic teacher with very wide geo log i calknowl edge and enor mous pro fes sional ex pe ri ence, so he gave lec tures in sev eral sub jects. The re search in ter ests of Pro fes -sor Zwie- rzycki were, at that time, mainly con nected with min eral de pos its in SW Po land. Pro fes sor Zwierzycki pre paredsci en tific back ground for prospection of cop per de pos its, and is con sid ered as a co-dis cov erer of these de pos its in LowerSilesia. Pro fes sor Józef Zwierzycki died in 1961. He is among the great est Pol ish ge ol o gists of the 20th cen tury.

Manu script re ceived 4 Feb ru ary, ac cepted 12 March 2014

YOUTH AND AC A DEMIC STUD IES

Józef Zwierzycki was born on 12 March 1888 in Krobia,a small town in Wielkopolska (Great Po land), then un derPrussian dom i na tion. He was the el dest child and the onlyson of the owner of a wind-mill. He was well-bred in a pa tri -otic and re li gious home at mo sphere which later re sulted inhis in vi o la bil ity and un com pro mis ing hon esty. He knew thePol ish lan guage only from his home, as he was ed u cated inGer man schools, first in Krobia, then in Trzemeszno. Af tergrad u at ing and pass ing the fi nal ex am i na tion in a clas si calgym na sium in Gniezno, and hav ing got a sti pend from theKarol Marcinkowski Ed u ca tion-Sup port So ci ety in Poznañ,he started his high ed u ca tion in Berlin in 1909.

Józef Zwierzycki stud ied at the Min ing Acad emy inBerlin and, ad di tion ally, ex tended his ed u ca tion in ge ol ogy and palae on tol ogy at the Friderick Wil helm III Uni ver sity(to day Al ex an der von Humboldt Uni ver sity). Dur ing hisstud ies, he at tended prac ti cal courses in the iron-ore minesin Kiruna in north ern Swe den, in a coal mine in Up perSilesia, and in salt mines in Ger many. Since that time, thege ol ogy of salt de pos its be came one of his main sci en tificin ter ests, whereas the knowl edge of the Nor we gian lan -guage, he got from the meet ing of Nor we gian work ers dur -ing his stay in Kiruna, ap peared so im por tant in the dra -matic times of the World War II.

In au tumn 1913, Józef Zwierzycki ob tained a doc tor atede gree in ge ol ogy de fend ing a dis ser ta tion on Me so zoic ce-phalopoda fauna from East ern Af rica, col lected at the LakeTanganika by Ger man Ex pe di tion Tendagur in 1909–1912(Fig. 1e, f). A year later, at the be gin ning of 1914, he com -pleted his min ing stud ies and re ceived an en gi neer de gree.This com bin ing of nat u ral-sci ences and tech ni cal ed u ca tiongave him a solid back ground for us ing the o ret i cal knowl -edge in prac ti cal prospection of min eral re sources.

The year 1914 ap peared to be a turn ing point in JózefZwierzycki’s life, not only be cause of the end of his uni ver -sity ed u ca tion and of the dif fi cult po lit i cal sit u a tion in Eu -

rope. Be ing stim u lated by his su per vi sor, pro fes sor Branc,young en gi neer Dr. Józef Zwierzycki de cided to ap ply for apo si tion of ex plo ra tion ge ol o gist in the newly cre ated Dutch Geo log i cal Sur vey in the Dutch East In dies. How ever, wait -ing for the re sponse of the Dutch au thor i ties, he re ceived amil i tary mo bi li sa tion card – a war was round the cor ner.The pos i tive re sponse from Den Haag al lowed him to leaveEu rope on 29 June 1914, just on the eve of the World War I. He left Ham burg on steam ship Rembradt for dis tant Java.He was prob a bly un aware then, that he would spend in theDuch East In dies (In do ne sia) nearly a quar ter of a cen tury(Fig. 1).

IN THE DUTCH EAST IN DIES

In do ne sia – a coun try of ex traor di nary na ture: ex cit ingge ol ogy, no to ri ous vol ca noes and dan ger ous earth quakes,trop i cal cli mate, rich flora and fauna, and mar vel lous sea allaround, with amaz ing coral reefs. Pro fes sor Józef Zwie-rzycki must have been in spired by such un usual na turewhen de cided to go there as a ge ol o gists for a long pe riod oftime. The land scape of the coun try is dom i nated by no to ri -ous vol ca noes, such as Toba, Krakatoa, Merapi, Bromo, Se- meru, Kawah Ijen, Agung, Tambora and many oth ers (Fig.2a–c). An ex am ple of the cu ri os i ties of In do ne sian fauna isthe Ko mo do Dragon (Varanus komodensis), a large spe ciesof liz ard, liv ing on Earth for 25 Ma, but dis cov ered for there cent civili sa tion only in 1910, in the In do ne sian is lands ofKo mo do, Rinca and Gili Motang (Fig. 2d).

In do ne sia is also a coun try of long and ex cit ing his tory,mixed cul tures and re li gions, all chang ing when pass ingfrom one is land to an other. Ar chi tec tural mix tures are bestvis i ble, e.g., around Jogjakarta, the heart of In do ne sia, ca.300 km east of Bandung, where the headquarters of theDutch Geo log i cal Sur vey was lo cated. A few of his tor i calob jects there be long to the world cul tural her i tage, e.g. the9th cen tury Bud dhist Borobodur Tem ple, and roughly con -tem po ra ne ous Hindu Tem ple of Prambanan, both lo cated atthe foot of the fa mous Merapi, and con structed of its lavaused as buildingstone (Fig. 3a). Mix ture of Hindu and Bud -dhist styles, blended with Mus lim and Chris tian in flu ence(the so called Java syncretism), is typ i cal of pal aces andother his tor i cal build ings in Jogjakarta.

Of course, the now a days liv ing in In do ne sian townsand vil lages is not the same as nearly a hun dred years ago,in the pe riod of Pro fes sor Zwierzycki’s stay there. An in di -rect conse quence of the changes can be seen in the streetsto day where, for ex am ple, tra di tional riksha is largely re -placed by count less num ber of scoot ers.

Af ter his ar rival at Java, Józef Zwierzycki got a job inBatawia (to day Ja karta), the cap i tal of the Dutch East In -dies, where the Dutch Geo log i cal Sur vey was lo cated at that time. The cli mate of Batawia, on the north ern side of the is -land, is not healthy for a Eu ro pean, be cause of high hu mid -ity and high tem per a tures. Only in 1923, the head quar ters of the Dutch Geo log i cal Sur vey moved to Bandung, a city ca.300 km SE of Batawia, at higher al ti tudes of ca. 600 m a.s.l., sur rounded by vol ca nic cones, ag ri cul tural fields and for est, and with much better cli ma tic con di tions. The Pol ish ge ol o -gist spent in the Dutch East In dies 24 years. First, he had apo si tion of “re search-ex plorer”, then “in spec tor” of the Sur -vey (1922–1926). From 1933, till the end of his work in In -do ne sia in 1938, he was the Di rec tor of the en tire DutchGeo log i cal Sur vey in the Dutch East In dies.

Józef Zwierzycki was in volved in the prospection ofmin eral re sources, such as crude oil, coal, tin and pre ciousmet als: gold, sil ver and plat i num. His ac tiv i ties, in par tic u -lar dis cov er ies of crude oil and ore de pos its, con trib uted alot to the de vel op ment of the coun try. He also car ried otherin ves ti ga tions, in palae on tol ogy, stra tig ra phy and tec ton ics.He authored many geo log i cal maps, in clud ing the Gen eral

168 A. CHRZ¥STEK et al.

Fig. 1. Youth, ac a demic stud ies and the Dutch East In dies. a – Józef Zwierzycki (sec ond from the right) with his co-work ers on Java (Ar -chives of the Li brary in the As sem blage of El e men tary School and Gimnasium in Krobia); b – Józef Zwierzycki (in the mid dle) with sail orsof “Dar Pomorza” (Ar chives of the Zwierzyckis fam ily); c – Józef Zwierzycki in the Dutch East In dies, 1914 (Ar chives of the Li brary in the As sem blage of El e men tary School and Gimnasium in Krobia); d – The fam ily – Józef Zwierzycki with his wife Jadwiga and sons Artur andJan in In do ne sia (Ar chives of the Li brary in the As sem blage of El e men tary School and Gimnasium in Krobia); e, f – PhD the sis of JózefZwierzycki; g – The Cross of Oranje–Nassau Or der – the high est Dutch state award (source: Internet).

Fig. 1. M³odoœæ, studia i Indie Holenderskie. a – Józef Zwierzycki (drugi od prawej) ze swoimi wspó³pracownikami na Jawie (ArchiwumBiblioteki Zespo³u Szko³y Podstawowej i Gimnazjum w Krobi); b – Józef Zwierzycki (w œrodku) z marynarzami: “Daru Pomorza”(Archiwum rodziny Zwierzyckich); c – Józef Zwierzycki w Indiach Holenderskich, 1914 r. (Archiwum Biblioteki Zespo³u Szko³y Podsta-wowej i Gimnazjum w Krobi); d – Portret rodzinny – Józef Zwierzycki z ¿on¹ oraz synami Arturem i Janem w Indonezji (ArchiwumBiblioteki Zespo³u Szko³y Podstawowej i Gimnazjum w Krobi); e, f – Praca doktorska Józefa Zwierzyckiego; g – Krzy¿ Oranje–Nassau –najwy¿sze odznaczenie holenderskie (zasoby internetu).

Geo log i cal Map of the Dutch East In dies, 1 : 1 000 000, andthe Geo log i cal Map, 1 : 200 000. Most of the geo log i calmaps of Indonesia pro duced in that pe riod of time weremade by him self or un der his su per vi sion. Dur ing geo log i -cal map ping of Su ma tra, he was the head of a large in ter na -tional team that in volved ge ol o gists from seven dif fer ent

coun tries. He was the first Pole who car ried in ves ti ga tionsin New Guinea. The in ves ti ga tions were con ducted in thejun gle, in very dif fi cult con di tions, oc ca sion ally amongman-eater tribes. He was also in ter ested, of course, in vol ca -noes, which are so nu mer ous in the Ma lay Ar chi pel ago.They are found on nearly all big ger is lands, ex cept for Bor -

Pro fes sor Józef Zwierzycki (1888–1961) 169

neo and New Guinea. In 1923, the Dutch Gov ern ment es -tab lished the Com mis sion on Vol ca nol ogy, of which JózefZwierzycki be came a mem ber.

In do ne sia is fa mous for dis cov er ies of ex tinct spe cies of homi nids. These, ap par ently, were not di rect tar gets of Pro -fes sor Zwierzycki’s ac tiv i ties, but the ear lier first dis cov er -ies of the Java Man (Pithecanthropus erec tus or Homo erec -tus) at Trenil on Java in 1891 must have in creased his in ter -ests in palaeontological in ves ti ga tions. He was in volved insome ex pe di tions and, as the Di rec tor of the Dutch Geo log i -cal Sur vey in the Dutch East In dies, helped to ar range fundsto sup port such pro jects.

It was al ready well known at that time that Java musthave been in hab ited by more prim i tive forms, ear lier thanHomo sa pi ens sa pi ens, and ef fort were made to find the“miss ing link”. Among the best known ob jects and sites dis -cov ered and stud ied in the time of Pro fes sor Zwierzycki’sac tiv i ties in the Dutch East In dies are: Boemiajoe (1925),Ngandong on the Solo river (1931–1932) and Sangiran(1934–1941), the later placed on the UNESCO World Her i -tage List in 1996. These sites yielded very rich palaeontolo-gical ma te rial, in clud ing abun dant bones of ver te brate: el e -phant, hip po pot a mus, deer, gi ant tur tle and, most importan-tly, skulls of homi nids that were de scribed as Homo erec tus

erec tus. Among in ter est ing find ings was that at Ngandong,where eleven fragmentarily pre served skulls were found.These were only up per, near-brain parts of skulls and, tak -ing into ac count the ob served in ju ries, they were in ter preted as likely re mains af ter a can ni bal feast. These skulls weresim i lar to those de scribed from Trinil, but in di cat ing a moreevolved evo lu tion ary form, in ter preted by an thro pol o gistsat that time as likely rep re sent ing Homo sa pi ens neanderta-lensis. This, how ever, re mains prob lem atic, as find ings ofthe lat ter have not been re ported so far from be yond Eu rope. More re cent great find ings were made at Liang Bua caves,ca. 10 km NW of Ruteng in west ern Flores in 2003: Homofloresiensis, who lived be tween ca. 95 and 12 thou sandyears ago and, to gether with Homo sa pi ens sa pi ens, is con -sid ered as a fol lower of Homo erec tus (Fig. 3b, c).

Most valu able find ings from these ear lier dis cov eredsites were de pos ited by Józef Zwierzycki in the Dutch Geo -log i cal Sur vey in Bandung. He also made their casts whichwere sent to Leiden Uni ver sity (the Neth er lands) and toFrank furt am Main (Zwierzycki, 1948, Krupiñski, 1992). Aset of skull cop ies from Ngandong was do nated, in 1930’s,to the Zoo log i cal Mu seum in War saw. Af ter World War II,these skull casts were moved to the De part ment of An thro -pol ogy of the Maria Sk³odowska-Cu rie Uni ver sity in Lublin


Fig. 2. Na ture of In do ne sia. a – Rinjani – the main crater with smaller cones from 1994 erup tion (photo R. Kryza); b – “Ghost- shadow” ofRinjani cone seen from the top of Rinjani at sun rise (photo R. Kryza); c – Bromo, re cent cones in the cal dera; ac tive Semeru vol cano in theback ground (photo R. Kryza); d – Ko mo do drag ons (photo R. Kryza).

Fig. 2. Przyroda Indonezji. a – Rinjani – g³ówny krater z mniejszymi sto¿kami z erupcji 1994 r. (fot. R. Kryza); b – Cienie sto¿ka Rinjaniwidziane ze szczytu Rinjani podczas wschodu s³oñca (fot. R. Kryza); c – Bromo, m³ode sto¿ki w kalderze; aktywny wulkan Semeru w tle(fot. R. Kryza); d – Smoki Ko mo do (fot. R. Kryza).

and, af ter wards, to the De part ment of An thro pol ogy of theUni ver sity of Wroc³aw (Krupiñski, 1992). These ac tiv i tiesof Józef Zwierzycki en abled Pol ish an thro pol o gists, as wellas sci en tists from other coun tries, to con trib ute to the de vel -op ment of mod ern an thro pol ogy. Re sults of new in ves ti ga -tions are still be ing pub lished (e.g., Huffman et al., 2005)and pub li ca tions deal ing with an thro po log i cal dis cov er ieson Java widely cited in in ter na tional lit er a ture.

Józef Zwierzycki was an ad vi sor of the Dutch Gov ern -ment in the field of crude-oil pros pect ing. He was also apro fes sor of the Bandung Polytechnics, where he gave courses in ge ol ogy for en gi neers. In 1935, he was ac tive in cre at -ing the Pol ish Con sul ate in Batawia, and was awarded bythe Golden Cross of Merit from the Pol ish au thor i ties. A no -tice able event in his In do ne sian pe riod of life was a meet ingwith the crew of the fa mous “Dar Pomorza” sail ing boat –the first Pol ish ship that ever came to the Dutch East In dies(Fig. 1b). Pro fes sor Zwierzycki par tic i pated also in sci en tific con gresses and meet ings, of ten giv ing lec tures, e.g., in thePan-In dian Con fer ence of En gi neers in Batawia (1920), Pan-Pa cific Con gress in To kyo (1926), II Med i cal and Nat u ral istCon fer ence in Batawia (1926) and IV Pa cific Con gress inBandung (1930). He was a mem ber and ed i tor in the ini tia tive group that es tab lished a jour nal of the So ci ety of Min ers and

Ge ol o gists of The Dutch East In dies. Within that pe riod ofhis pro fes sional ac tiv ity, he pub lished ca. 50 sci en tific pa -pers, mostly in Eng lish and Dutch, but also in Pol ish.

Dur ing his work in the Dutch East In dies, Józef Zwie-rzycki three times vis ited Po land. Dur ing the first visit tolib er ated Moth er land in 1923, he re nounced the Ger man cit -i zen ship and be came a Pol ish cit i zen. He gave lec tures andpar tic i pated in meet ings, and be came a mem ber of sev eralsci en tific or gani sa tions: the Pol ish Geo log i cal So ci ety, thePol ish Geo graph ical So ci ety, and the Pol ish So ci ety of Nat -u ral ists. He also at tended an ex cur sion to the Carpathians,where he met pro fes sor Kazimierz Maœlankiewicz, a well-known Pol ish min er al o gist, and that was the be gin ning oftheir friend ship for ever. Dur ing the sec ond visit to Po land in 1928, in Kraków, Józef Zwierzycki mar ried Jadwiga Kowa- lewska, a young stu dent of Ro man phi lol ogy, a sis ter of Ka-zimierz Maœlankiewicz’s wife. Af ter wards, they both cameback to Java, where they lived to see their three chil dren:Artur (1929), Jan (1932) and Jadwiga, nick name Lala (1934)(Fig. 1d). Dur ing the lon gest, third visit to Po land, JózefZwierzycki showed his film made from the board of the plane about the Krakatoa erup tion in 1928/1929. Un for tu nately, the film, to gether with all the fam ily pos ses sions were lost dur ing the War saw Up ris ing.


Fig. 3. Cul tural her i tage and In do ne sian Homminids. a – Hindu (Shiva) Prambanan Tem ple (9th cen tury) near Jogjakarta, built of Merapilava, partly dam aged dur ing 2006 earth quake (5.9 on Rich ter scale) (photo R. Kryza).; b – Homo floresiensis – scull; ex po si tion in the Re -gional Mu seum in Ruteng, 2012 (photo R. Kryza); c – Homo floresiensis – re con struc tion of woman; ex po si tion in the Re gional Mu seum inRuteng, 2012 (photo R. Kryza).

Fig. 3. Dziedzictwo kulturalne i indonezyjskie hominidy. a – Hinduistyczna œwi¹tynia Prambanan (IX w.) w pobli¿u Jogjakarty, zbudo-wana z law Merapi, czêœciowo zniszczona w czasie trzêsienia ziemi w 2006 r. o sile 5.9 w skali Richtera (fot. R. Kryza).; b – Homofloresiensis – czaszka; ekspozycja w Muzeum Regionalnym w Ruteng, 2012 (fot. R. Kryza); c – Homo floresiensis – rekonstrukcja kobiety; ekspozycja w Muzeum Regionalnym w Ruteng, 2012 (fot. R. Kryza).

In 1938, be com ing 50-year old, Józef Zwierzycki deci-ded to com plete his 24-year pro fes sional ac tiv i ties in theDutch East In dies and got re tired. For his sci en tific achieve -ments and work in the Dutch East In dies, he re ceived, as thefirst Pol ish cit i zen, the high est Dutch state award, the Crossof Oranje–Nassau Or der (Fig. 1g). A fa mous Ger man pala-eontologist, G.H.R. Koenigswald, re gard ing Pro fes sor

Zwierzycki’s con tri bu tions to this sci ence, gave his name tothe newly dis cov ered by him sa bre-tooth ti ger of Java, Ma-chairodus zwierzyckii (to day Hemimachairodus zwierzyc-kii) (Fig. 4a). Also other taxa, for ex am ple bi valve spe ciesof Nucula (Fig. 4b), have been named zwierzyckii af ter -wards (see also Fig. 4c for bi valve spe cies Hippurites foundby Zwierzycki).

BACK TO PO LAND AND WORLD WAR II

In the mid dle of 1938, Józef Zwierzycki, with all thefam ily, re turned to Po land. He got a new job in the Pol ishGeo log i cal In sti tute in War saw, where the fam ily also tookup their res i dence. He was ap pointed the Head of the CrudeOil and Salt De part ment, and worked in tensely till the out -break of the World War II.

In early Sep tem ber 1939, most of the staff of the Pol ishGeo log i cal In sti tute left War saw, and the Di rec tor, Pro fes -sor Karol Bohdanowicz, handed over his duty to JózefZwierzycki. The most im por tant task at that time was to se -cure the prop erty, ar chives and col lec tions of the In sti tute. It was dif fi cult be cause of heavy bom bard ment of the dis trictof the city where the In sti tute was lo cated. The build ingswere dam aged, with out doors and win dows, thus dif fi cult to pro tect against plun der. Thanks to the im pe ri ous de mand ofJózef Zwierzycki ad dressed to the city com mander, thevalu able prop er ties of the In sti tute were saved (Graniczny& Ur ban, 2014). How ever, his de cid edly and brave at ti tude, and care about the In sti tute prop er ties were not tol er ated forlong. On 23 April 1941, Józef Zwierzycki, be ing ac cused ofcol lab o ra tion with the un der ground, was ar rested by Ge -stapo and im pris oned in Pawiak. A month later, he was sentto Auschwitz. In the un hu man con di tions of the con cen tra -

tion camp, help ful ap peared his knowl edge of lan guages, in -clud ing Nor we gian – he be came be ing used as a trans la tor,and this pre vented him from hard phys i cal work.

Due to firm ef forts made by Ger man, Dutch and Jap a -nese ge ol o gists, in par tic u lar of Pro fes sor Bentz, a spe cial ist in crude-oil ge ol ogy, Józef Zwierzycki was re leased fromAuschwitz, and still as a pris oner was trans ported to Berlin,where he was forced to work for geo log i cal needs. In theho tel where he lived, he got ac quainted with the for merprime min is ter of Po land, Leon Koz³owski, and they be -came friends. Pro fes sor Zwierzycki used to talk about in -trigu ing and still un clear de tails of that ac quain tance dur ingfield courses for ge ol ogy stu dents guided by him in the Su-detes many years later (Mierzejewski, 2012).

In sum mer 1944, Pro fes sor Zwierzycki was es corted tothe Carpathians, un der the pre text of col lect ing geo log i calma te ri als needed by Nazi Ger mans. Dur ing a break in thejour ney, in Kraków, he was al lowed to meet his wife andchil dren, who had man aged to come from War saw a fewdays ear lier. The fol low ing day, Józef Zwierzycki made abra vura es cape and hid in the flat of his friend and brother-in-low, Kazimierz Maœlankiewicz. This hap pened on the 1st

of Au gust and co in cided with the out burst of the War saw


Fig. 4. Palae on tol ogy. Back to Po land. a – Sa bre-tooth ti ger of Java Hemimachairodus zwierzycki (Ar chives of the Li brary in the As sem -blage of El e men tary School and Gimnasium in Krobia); b – Mollusca Nucula zwierzycki (Geo log i cal Mu seum in Bandung) (photo K.Senderak); c – Mollusca Hippurites – found by Józef Zwierzycki (Geo log i cal Mu seum in Bandung) (photo K. Senderak); d – His tor i calscroll of the Sci ence and Cul ture Group, Wroc³aw, 9-31 May, 1945; Józef Zwierzycki’s sig na ture in the right-hand side col umn (Ar chivesof the Uni ver sity of Wroc³aw); e – Por trait of Józef Zwierzycki (Ar chives of the Li brary in the As sem blage of El e men tary School andGimnasium in Krobia); f – Aula Leopoldina of the Uni ver sity of Wroc³aw, openning of the ac a demic year 1946/47; Józef Zwierzycki amongthe pro fes sors (Ar chives of the Uni ver sity of Wroc³aw); g – Cer e mony of open ing the plaque com mem o rat ing Pro fes sor Józef Zwierzycki andgiv ing his name to the lec ture room in the De part ment of Strati graphic Ge ol ogy (DSG) at the Uni ver sity of Wroc³aw, 1970. In the first raw,from left to right: Pro fes sor Jerzy K³apciñski, suc ces sor of Pro fes sor Zwierzycki, Head of DSG in 1984–1995; Pro fes sor Jerzy Niœkiewicz;mgr K. Skolski, Pro fes sor Tadeusz Gunia, , suc ces sor of Pro fes sor Zwierzycki, Head of DSG in 1969 –1984 and 1995–1999. In the sec ondraw, from left to right: dr Z. Œliwa, dr Cz. Juroszek, Profesor Kazimierz Dziedzic (photo J. Stachowiak, Ar chives of A. Stryjewski).

Fig. 4. Paleontologia. Po powrocie do Polski. a – Tygrys szablozêbny Hemimachairodus zwierzycki (Archiwum Biblioteki Zespo³u Szko³yPodstawowej i Gimnazjum w Krobi); b – Ma³¿ Nucula zwierzycki (Muzeum w Bandungu) (fot. K. Senderak); c – Ma³¿ Hippurites –znaleziony przez Józefa Zwierzyckiego (Muzeum Geologiczne w Bandungu) (fot. K. Senderak); d – Dyplom pami¹tkowy Grupy Nau-kowo-Kulturalnej, Wroc³aw, 9-31 maja 1945 r.; podpis Józefa Zwierzyckiego w prawej kolumnie (Archiwum U.Wr.); e – Portret JózefaZwierzyckiego (Archiwum Biblioteki Zespo³u Szko³y Podstawowej i Gimazjum w Krobi); f – Aula Leopoldyna Uniwersytetu Wroc³aw-skiego, rozpoczêcie roku akademickiego 1946/47; wœród profesorów – Józef Zwierzycki (Archiwum U.Wr.); g – Uroczystoœæ nadaniaimienia Józefa Zwierzyckiego sali w Zak³adzie Geologii Stratygraficznej, w której wyk³ada³ Profesor Józef Zwierzycki oraz ods³oniêciatablicy pami¹tkowej (1970 r.). W pierwszym rzêdzie od lewej: Profesor Jerzy K³apciñski – nastêpca Profesora Zwierzyckiego, kierownikZGS w latach 1984–1995; Profesor Jerzy Niœkiewicz; mgr K. Skolski; Profesor Tadeusz Gunia – nastêpca Józefa Zwierzyckiego na stano-wisku kierownika ZGS w latach 1969– 984 i 1995–1999. W drugim rzêdzie, od lewej: dr Z. Œliwa, dr Cz. Juroszek, Profesor KazimierzDziedzic (fot. J. Stachowiak, Archiwum A. Stryjewskiego).

Up ris ing. Józef Zwierzycki luck ily hold out in the hid ingplace till the lib er a tion of Kraków from Ger man oc cu pa tionin Jan u ary 1945. Soon af ter, the Zwierzyckis vis ited their

for mer flat in War saw, but it ap peared that all their prop er -ties, in clud ing sci en tific ma te ri als had been dam aged. Thus,Józef Zwierzycki decided to move to Wroc³aw.

IN WROC£AW

Józef Zwierzycki, to gether with a group of pro fes sors,mainly of Lvov Uni ver sity and Polytechnics, came to stillburn ing Wroc³aw in May 1945. The leader of this groupwas Pro fes sor Stanis³aw Kulczyñski (Fig. 4d). The most ur -gent task ap peared to be to se cure the rem nants of build ingsand sci en tific col lec tions of the high schools, left by Ger -mans in the city. Pro fes sor Zwierzycki, to gether with otherWroc³aw “pi o neers”, were deeply en gaged in these dif fi cultand of ten dan ger ous ac tiv i ties. One of the aims of JózefZwierzycki was to save the geo log i cal col lec tions left byGer mans, and to or ga nize a new geo log i cal in sti tu tion. As are sult of his ef forts, a Chair of Ge ol ogy of Min eral Re -sources was cre ated at the newly es tab lished Uni ver sity andPolytechnics of Wroc³aw (Grodzicki, 2003). The new Chair was within the Fac ulty of Met al lurgy, and Józef Zwierzycki, who had ob tained a “ha bil i ta tion” de gree at the Min ingAcad emy in Kraków in 1945 (based on dis ser ta tion on goldand sil ver de pos its on Su ma tra), was ap pointed the dean ofthis fac ulty. In 1948, the Chair of Ge ol ogy was moved to the Fac ulty of Earth Sci ences of the Uni ver sity of Wroc³aw, and re named as the Chair of Strati graphic Ge ol ogy. Af ter wards,it be came a part of the “As sem blage of Chairs of Ge ol ogyand Min er al ogy”, headed by Józef Zwierzycki, then al ready hav ing the ti tle of “or di nary pro fes sor”. In 1949, the Lower- Silesian Sta tion of the Pol ish Geo log i cal In sti tute was cre -ated in Wroc³aw, with Pro fes sor Henryk Teisseyre as thefirst head of the sta tion, and Pro fes sor Józef Zwierzycki as a sci en tific su per vi sor, rep re sent ing the Sci en tific Coun cil ofthe Pol ish Geo log i cal Institute.

Af ter the first, or ga niz ing-ac tiv ity pe riod in Wroc³aw,Pro fes sor Zwierzycki came back to sci en tific and di dac ticwork (Fig. 4e, f). Hav ing a wide knowl edge of ge ol ogy andenor mous pro fes sional ex pe ri ence, he gave lec tures in sev -eral sub jects: Eco nomic ge ol ogy, Stra tig ra phy, Re gional ge -ol ogy of Po land and of the Earth, Ap plied geo phys ics andHydrogeology. The lec tures were at tended, first of all, bythe stu dents of the Fac ulty of Nat u ral Sci ences, but also ofthe Fac ulty of Ag ri cul ture and Fac ulty of Build ing En gi -neer ing. Pro fes sor Zwierzycki was an ex cel lent ac a demicteacher. He was able to get stu dents in ter ested in var i ousfields of ge ol ogy, not only in the ory, but putt ing ac cent onprac ti cal as pects in ge ol o gist’s work. He was a fas ci nat ingspeaker, and his dis cur sive lec tures, with many di gres sionsand an ec dotes about In do ne sia, were en thu si as ti cally re -ceived by many stu dents. His char is matic personality hadstrong influence on moral and patriotic education of manyof his students.

The spec trum of sci en tific in ter ests of Pro fes sor Zwie-rzycki was very wide, how ever, on ev ery oc ca sion, he poin-ted to prac ti cal as pects of ge ol ogy, be ing con vinced thatprac ti cal ap pli ca tion is the main aim of geo log i cal sci ences.

Dur ing his Wroc³aw pe riod, he pub lished 25 re ports and ar -ti cles. His first pub li ca tions af ter World War II was a pa perde voted to an over view of the min eral re sources of LowerSilesia and per spec tives of their uti li sa tion. He pub lished anum ber of de tailed pa pers, e.g. on po tas sium salts (one ofhis top in ter ests), brown coal (of great po ten tial fu ture, as he pre dicted), metal ores, and ce ramic and stone de pos its inSW Po land. He also authored the Map of nat u ral re sourcesof Po land 1: 3000000, and the Geo log i cal map of theWroc³aw re gion 1:500000. Af ter the war, he pub lished alsoa few ar ti cles re fer ring to var i ous as pects of his work in In -do ne sia, including an extended monograph on tin depositsin the world (Zwierzycki, 1957).

Pro fes sor Józef Zwierzycki was the first Pol ish ge ol o -gist who in ves ti gated the Zechstein of the Fore-Sudetic Mo- nocline (re cently termed also the Fore-Sudetic Homocline)and con sid ered them as po ten tial cop per-ore-bear ing rocksof likely eco nomic im por tance. Ger man ge ol o gists, whostud ied these for ma tions be fore World War II, sug gestedthat the Zechstein sea trans gres sion reached as far as be -yond Wroc³aw to the east (vide Gunia, 1960). How ever,shortly be fore the war, Eisentraut (1939) stud ied ore min er -al iza tion in Zechstein in the vi cin ity of Wroc³aw, but basedthe ob served low cop per con cen tra tion, he con cluded thatthe min er al iza tion had no eco nomic sig nif i cance. He alsostated that there were no per spec tives to find higher Cu con -cen tra tions in the area north and north-west of Wroc³aw.Pro fes sor Zwierzycki, based on care ful anal y sis of geo log i -cal maps for po tas sium salt prospection, in di cated thatcopper-bearing shales could pos si bly be found north ofBoles³awiec (Gunia, 1960, Pi¹tkowski, 1973; Rydzewski,2007). On the meet ing ar ranged by the Cen tral Board of Ge -ol ogy in War saw in July 1954, Józef Zwierzycki gave a talkin which he sug gested that prospection works for cop per de -pos its should be car ried in the vi cin ity of Chocianów, nearLubin (Maœlankiewicz, 1973). This con cept had a strongim pact on the fu ture works and dis cov ery of the cop per de -pos its on the Fore-Sudetic Monocline, in the re gion ofLubin and Sieroszowice, in 1957. Tak ing into ac count theprep a ra tion of the sci en tific back ground and de lin ea tion ofpros pect ing di rec tions by Pro fes sor Józef Zwierzycki, he iscon sid ered as a co-dis cov erer of the cop per de pos its inLower Silesia. In 1966, he was hon oured with the “ 1st group prize in ge ol ogy, min ing and power en gi neer ing” for con tri -bu tion to the discovery of the Lubin–Sieroszowice copperdeposit and to its first geological documentation (Maœlan-kiewicz, 1973).

In 1960, Pro fes sor Józef Zwierzycki ended his pro fes -sional ac tiv i ties and got re tired at the age of 72. He de ceased on 1st of May 1961 in Wroc³aw.


Pro fes sor Józef Zwierzycki was an ex traor di nary per -son. His un usual abil i ties and laboriousness, to gether withcour age and per sis tency, all closely linked to gether to his -tor i cal events, made his life so in ter est ing, cer tainly worthmak ing a film. Pro fes sor has been kept in mem o ries of hisstu dents and also de scribed on many oc ca sions by his co-work ers and friends. He strongly in flu enced the way ofthink ing and also life-de ci sions of many of his stu dents. Inthe hard and vi o lent times, he al ways re mained free andstood to his con vic tions which, com bined with sto ries of ex -otic ad ven tures, fas ci nated many young peo ple. Many de -tails of both his pro fes sional and pri vate life are known from a bi og ra phy by a rel a tive of him, Kazimierz Urbañski (1988). The sci en tific achieve ments were de scribed in de tail by Pro -fes sor Maœlankiewicz (1973), and the list of Zwierzycki’spub li ca tions is pre sented in Biuletyn Instytutu Geologicz-nego, 264, t. XXII. Sym bolic signs of mem ory af ter Pro fes -sor Józef Zwierzycki are his name given to a lec ture roomwhere he used to give his lec tures and a stone plaque de -voted to him in the In sti tute of Geo log i cal Sci ences of theUni ver sity of Wroc³aw (Fig. 4g). Also, the beau ti ful plat anbou le vard be tween the In sti tute build ings and the Odra river

is called af ter his name. Sim i larly, in Krobia, where Pro fes -sor Zwierzycki was born, mem o ries af ter him are cul ti vated. The lo cal school, where the knowl edge about the great ge ol -o gist is prop a gated among pu pils by the teach ers and reg u -larly in vited ge ol o gists from Wroclaw, the As sem blage ofEl e men tary School and Gimnasium is by the name of Pro -fes sor Józef Zwierzycki.

Fas ci na tion with the Pro fes sor Zwierzycki’s char ac tercan be man i fested also in spon ta ne ous de sires to visit theplaces in far In do ne sia, where he worked for so long. Themost im por tant site among these places is the for mer head -quar ters of the Dutch Geo log i cal Sur vey in Bandung, where Pro fes sor worked in 1923–1938, and now hous ing the Geo -log i cal Mu seum. This site has been vis ited by a num ber ofgroups of Pol ish ge ol o gists, in clud ing mem bers of the Stu -dent Geo log i cal Sci en tific So ci ety of the Uni ver sity ofWroc³aw guided by Dr. Waldemar Sroka, who or ga nized, in 2013, a geo log i cal ex pe di tion following the trail of Profe-ssor Zwierzycki (Fig. 5).

Pro fes sor Józef Zwierzycki, un doubt edly, can be con -sid ered as one of the great est Pol ish ge ol o gists of the 20th

cen tury.


Fig. 5. Geo log i cal ex pe di tion fol low ing the trail of Pro fes sor Zwierzycki in In do ne sia, or ga nized by the Stu dent Geo log i cal Sci en tific So -ci ety of the Uni ver sity of Wroc³aw, 2013. The par tic i pants in front of the Geo log i cal Mu seum (for mer head quar ters of the Dutch Geo log i cal Sur vey) in Bandung, 2013 (photo K. Senderak).

Fig. 5. Wyprawa Studenckiego Ko³a Naukowego Geologów Uniwersytetu Wroc³awskiego “Indonezja 2013 – Œladami profesora Zwie-rzyckiego”.Uczestnicy wyprawy przed gmachem Muzeum w Bandungu, w którym pracowa³ Józef Zwierzycki (2013) (fot. K. Senderak).

Geologia Sudetica, 2014, 42: 00–00.

Józef Zwierzycki – wielki geolog XX wieku(wspomnienie 50 lat po œmierci)

Alina Chrz¹stek, Anna Górecka-Nowak, Ryszard Kryza

Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroc³awski, 50-204 Wroc³aw, pl. Borna 9; e-mail: [email protected];[email protected]; [email protected]

Key words: Józef Zwierzycki, Krobia, geolog, Indie Holenderskie, Jawa, Indonezja, z³o¿a miedzi, Uniwersytet Wroc³awski

Abstrakt Profesor Józef Zwierzycki urodzi³ siê w 1888 roku w Krobi, ma³ym wielkopolskim miasteczku, wówczas pod zaborempruskim. W latach 1909–1914 studiowa³ w Berlinie – górnictwo na Akademii Górniczej oraz geologiê z paleontologi¹ nauniwersytecie. Po uzyskaniu stopnia in¿yniera górnika i doktoratu z geologii wygra³ konkurs na posadê geologa-eksplo-ratora w Holenderskiej S³u¿bie Geologicznej w Indiach Holenderskich (dzisiejsza Indonezja), dok¹d wyjecha³ w prze-dedniu wybuchu I wojny œwiatowej. Pracowa³ w bardzo trudnych warunkach terenowych na Jawie, Sumatrze i NowejGwinei, sporz¹dzaj¹c mapy geologiczne i glebowe, poszukuj¹c bogactw mineralnych, badaj¹c unikalne stanowiska pale-ontologiczne oraz liczne wulkany. W czasie 24 lat pracy na Archipelagu Malajskim by³ geologiem-eksploratorem, inspek-torem, a w latach 1933–1938 Dyrektorem ca³ej Holenderskiej S³u¿by Geologicznej w Indiach Holenderskich. Po przejœciuna emeryturê, za zas³ugi dla geologii Holandii, otrzyma³ najwy¿sze odznaczenie holenderskie, Order Oranje Nassau.W 1938 roku wróci³ wraz z rodzin¹ do Polski i podj¹³ pracê w Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. Powybuchu II wojny œwiatowej pe³ni³ obowi¹zki dyrektora Instytutu i ratowa³ mienie, archiwa i zbiory geologiczne. W 1941roku zosta³ aresztowany i osadzony w Auschwitz, sk¹d ponad rok póŸniej zosta³ zwolniony dziêki wstawiennictwu m.in.geologów niemieckich. Nastêpnie przez dwa kolejne lata przymusowo pracowa³ na rzecz geologii w Berlinie. 1 sierpnia1944 roku zbieg³ eskortuj¹cym go ¿o³nierzom w Krakowie i w ukryciu, zorganizowanym przez swojego szwagra – profe-sora Kazimierza Maœlankiewicza, dotrwa³ do zakoñczenia wojny. W maju 1945 r. przyjecha³ do Wroc³awia w grupielwowskich profesorów by zorganizowaæ polskie szkolnictwo wy¿sze i zabezpieczyæ poniemieckie zbiory naukowe. W tym samym roku zrobi³ habilitacjê, a w 1948 zosta³ profesorem zwyczajnym. Profesor Zwierzycki by³ wybitnym nauczycielemakademickim, który dziêki bardzo szerokiej wiedzy prowadzi³ wyk³ady z wielu przedmiotów geologicznych. Powojennebadania naukowe Profesora Zwierzyckiego wi¹¿¹ siê g³ównie z tematyk¹ z³ó¿ surowców mineralnych Dolnego Œl¹ska.Wyznaczy³ podstawy teoretyczne poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi w po³udniowo-zachodniej Polsce i w zwi¹zku z tym jestuznany za wspó³odkrywcê z³ó¿ miedzi na monoklinie przedsudeckiej. Profesor Józef Zwierzycki, który zmar³ w 1961 roku, nale¿y do grona najwiêkszych polskich geologów XX wieku.

M£ODOŒÆ I STUDIA

Józef Zwierzycki urodzi³ siê 12 marca 1888 roku w Krobi,niewielkim wielkopolskim miasteczku w ówczesnym zabo-rze pruskim. By³ najstarszym dzieckiem i jedynym synemw³aœciciela wiatraka. Odebra³ staranne wychowanie w duchupatriotycznym i religijnym, co zaowocowa³o niez³omnoœci¹charakteru i bezkompromisow¹ uczciwoœci¹. Jêzyk polskizna³ wy³¹cznie z domu rodzinnego, bowiem uczêszcza³ doszkó³ niemieckich – pocz¹tkowo w Krobi, nastêpnie w Trze-mesznie. Po ukoñczeniu gimnazjum klasycznego w GnieŸnie zda³ maturê i dziêki stypendium Towarzystwa Pomocy Nau-kowej im. Karola Marcinkowskiego z Poznania w 1909 rokupodj¹³ studia w Berlinie.

Studiowa³ na Berliñskiej Akademii Górniczej, a równo- legle kontynuowa³ studia geologiczno-paleontologiczne naUniwersytecie Fryderyka Wilhelma III (dziœ Uniwersytetim. Aleksandra von Humboldta). W czasie studiów odby³

praktyki w kopalni rud ¿elaza w Kirunie na pó³nocySzwecji, w kopalni wêgla kamiennego na Górnym Œl¹skuoraz w kopalniach soli kamiennych i potasowych w Niem-czech. Od tego czasu geologia z³ó¿ soli by³a jednym z wa¿-nych obiektów jego zainteresowañ, natomiast znajomoœæjêzyka norweskiego, któr¹ naby³ przebywaj¹c w Kirunie,gdzie zetkn¹³ siê z robotnikami norweskimi, okaza³a siêistotna w dramatycznych czasach drugiej wojny œwiatowej.

Jesieni¹ 1913 r. Józef Zwierzycki uzyska³ stopieñdoktora geologii na podstawie rozprawy o mezozoicznejfaunie g³owonogowej z Afryki Wschodniej, zebranej nadjeziorem Tanganika przez niemieck¹ ekspedycjê Tendagur1909–1912 (Fig. 1e, f). Nieco póŸniej, bo na pocz¹tku 1914roku, ukoñczy³ studia górnicze i uzyska³ stopieñ in¿yniera.To po³¹czenie wykszta³cenia przyrodniczego i technicz-nego da³o Józefowi Zwierzyckiemu bardzo szerokie spoj-


rzenie na problemy nauk o Ziemi i pozwoli³o wykorzystaæsolidne podstawy teoretyczne w praktyce poszukiwaniaz³ó¿ surowców mineralnych.

Rok 1914 okaza³ siê prze³omowy w ¿yciu Józefa Zwie-rzyckiego nie tylko z powodu ukoñczenia studiów i napiêtej sytuacji politycznej w Europie. Za rad¹ swojego promotora, profesora Branca, m³ody dr in¿. Józef Zwierzycki postano-wi³ ubiegaæ siê o pracê geologa-eksploratora w powstaj¹cejholenderskiej s³u¿bie geologicznej w Indiach Holenders-

kich. W czasie oczekiwania na odpowiedŸ w³adz holen-derskich otrzyma³ jednak kartê mobilizacyjn¹ – wojna wi-sia³a na w³osku. Pozytywna odpowiedŸ z Hagi pozwoli³amu jednak opuœciæ Europê 29 czerwca 1914 roku, dos³ow-nie w przeddzieñ wybuchu I wojny œwiatowej. Wyp³yn¹³ zHamburga na dalek¹ Jawê parowym statkiem Rem brandt.Wówczas prawdopodobnie nie przypuszcza³, ¿e spêdzi wIndiach Holenderskich (obecnie Indonezji) prawie æwieræwieku (Fig. 1).

W INDIACH HOLENDERSKICH

Indonezja – kraj o niezwyk³ych warunkach natural-nych: ciekawej geologii, licznych wulkanach, tragicznychtrzêsieniach ziemi, tropikalnym klimacie, bogatej florze ifaunie, otoczony piêknymi morzami z zadziwiaj¹cymi ra-fami koralowymi. Profesor Józef Zwierzycki musia³ byæzainspirowany niezwyk³¹ przyrod¹ tego kraju, kiedy decy-dowa³ siê pojechaæ tam jako geolog na tak d³ugi okresczasu. Krajobraz Indonezji jest zdominowany przez licznewulkany, takie jak: Toba, Krakatoa, Merapi, Bromo, Se-meru, Kawah Ijen, Agung, Tambora i wiele innych (Fig.2a–c). Niezwykle ciekawym przyk³adem indonezyjskiejfauny jest tzw. smok z Komodo (Varanus komodensis),du¿a jaszczurka, ¿yj¹ca na ziemi od 25 milionów lat, leczodkryta (dla zachodniej cywilizacji) dopiero w 1910 rokuna wyspach Komodo, Rinca i Gili Motang (Fig. 2d).

Indonezja jest tak¿e krajem o d³ugiej i interesuj¹cej his- torii, mieszaninie kul tur i religii, którymi ró¿ni¹ siê posz-czególne wyspy. Mieszanina stylów architektonicznychnajlepiej jest widoczna w okolicy Jogjakarty, serca Indo-nezji, miasta po³o¿onego 300 km na wschód od Bandungu.Kilka historycznych zabytków w tym rejonie nale¿y doœwiatowego dziedzictwa kultury, m.in.: IX-wieczna bud-dyjska œwi¹tynia Borobodur oraz w przybli¿eniu wspó³-czesna jej hinduska œwi¹tynia Prambanan, obie zlokalizo-wane u stóp wulkanu Merapi i zbudowane ze ska³ wulka-nicznych (Fig. 3a). Mieszanina hinduskiego i buddyjskiegostylu z wp³ywami islamu i chrzeœcijañstwa (tzw. jawajskisynkretyzm) jest typowa dla pa³aców i innych budowli wJogjakarcie. Oczywiœcie, wspó³czesne miasta i wioski niewygl¹daj¹ tak jak za czasów Józefa Zwierzyckiego, prawie100 lat temu. Konsekwencja zmian najlepiej widoczna jestna ulicach dzisiejszych miast, gdzie – przyk³adowo – trady-cyjne ryksze zosta³y zast¹pione przez skutery.

Po przybyciu na Jawê Józef Zwierzycki podj¹³ pracê wBatawii, stolicy Indii Holenderskich, (dzisiejsza Ja karta),gdzie wówczas mieœci³a siê siedziba Holenderskiej S³u¿byGeologicznej. Klimat okolicy Batawii, po³o¿onej w pó³-nocnej czêœci wyspy, jest niezdrowy dla Europejczyków zewzglêdu na wysok¹ wilgotnoœæ i wysokie temperatury. Do-piero w 1923 roku siedziba Holenderskiej S³u¿by Geolo-gicznej zosta³a przeniesiona do Bandungu, miasta po³o¿o-nego 300 km na SE od Batawii, na wysokoœci 600 m n.p.m,gdzie warunki klimatyczne s¹ bardziej korzystne, a miastopo³o¿one jest wœród sto¿ków wulkanicznych, pó³ i lasów.Polski uczony spêdzi³ w Indiach Holenderskich 24 lata. Napocz¹tku mia³ stanowisko badacza-ekploratora, a nastêpnieinspektora (1922–1926). Od 1933 roku do zakoñczenia

pracy w 1938 roku by³ Dyrektorem ca³ej HolenderskiejS³u¿by Geologicznej w Indiach Holenderskich.

Józef Zwierzycki zajmowa³ siê poszukiwaniem z³ó¿ropy naftowej, wêgla, cyny oraz metali szlachetnych: z³ota,srebra i platyny. Jego dzia³alnoœæ, a przede wszystkim od-krycie z³ó¿ ropy i innych surowców mineralnych, wp³ynê³y – w pewnym stopniu – na rozwój tego kraju. Prowadzi³ tak¿eró¿norodne, inne badania – paleontologiczne, stratygra-ficzne, paleogeograficzne i tektoniczne. By³ autorem wielumap geologicznych, m.in. Przegl¹dowej mapy geologicznejIndii Holenderskich w skali 1: 1000000 i Mapy geologicznejw skali 1 : 200000. Wiêkszoœæ map wykonanych dla tego ob-szaru w okresie, w którym pracowa³ tam Józef Zwierzycki,by³a wykonana przez niego lub pod jego kierownictwem.Podczas sporz¹dzania map Sumatry kierowa³ du¿ym, miê-dzynarodowym zespo³em, w sk³ad którego wchodzili ba-dacze siedmiu narodowoœci. By³ pierwszym Polakiem, którybada³ Now¹ Gwineê. Badania prowadzi³ w d¿ungli, w bardzo trudnych warunkach, czasami nawet wœród ludo¿erców.Interesowa³ siê oczywiœcie równie¿ wulkanami, które s¹bardzo liczne w Archipelagu Malajskim. Wystêpuj¹ prawiena wszystkich wyspach, z wyj¹tkiem Bor neo i NowejGwinei. W 1923 r. rz¹d holenderski utworzy³ InstytutWulkanolo- giczny i powo³a³ Komisjê Wulkanologiczn¹,której cz³onkiem zosta³ Józef Zwierzycki.

Indonezja s³ynie z odkryæ wymar³ych gatunków homi-nidów. Badania te nie stanowi³y bezpoœredniego celu dzia-³alnoœci Profesora Zwierzyckiego, ale pierwsze odkryciacz³owieka z Jawy w Trinil na Jawie w 1891 r. musia³y spo-wodowaæ wzrost jego zainteresowañ paleontologicznych.Józef Zwierzycki uczestniczy³ w niektórych ekspedycjachpaleontologicznych, znajdowa³ równie¿ na nie funduszejako Dyrektor S³u¿by Geologicznej.

Od dawna wiadomo by³o, ¿e wyspê Jawê zamieszki-wa³y formy poprzedzaj¹ce gatunek Homo sa pi ens sa pi ens imiano nadziejê znaleŸæ tam tzw. “brakuj¹ce ogniwo” (miss -ing link). Do najwa¿niejszych odkrytych stanowisk za cza-sów dzia³alnoœci Józefa Zwierzyckiego w Indiach Holen-derskich nale¿¹: Boemiajoe (1925), Ngandong nad rzek¹Solo (1931–1932) oraz Sangiran (1934–1941) – umiesz-czony w 1996 roku na liœcie UNESCO. W stanowiskach tych znaleziono bogaty materia³ paleontologiczny – liczne koœcikrêgowców: s³oni, hipopotama, jelenia, ¿ó³wia olbrzymiegooraz przed wszystkim czaszki cz³owiekowatych, które okreœ- lone zosta³y jako Homo erec tus erec tus. Ciekawe by³o od-krycie w Ngandong, gdzie znaleziono 11 fragmentaryczniezachowanych czaszek. By³y to wy³¹cznie czêœci górne, czyli


mózgowe i ze wzglêdu na uszkodzenia czaszek podejrze-wano, ¿e mog³y stanowiæ szcz¹tki po uczcie ludo¿erców.Czaszki te by³y podobne do gatunku Homo erec tus znale-zionego w Trinil, jakkolwiek wskazywa³y na wy¿sz¹ formêewolucyjn¹ i wed³ug ówczesnych antropologów, prawdo-podobnie móg³by to byæ Homo sa pi ens neandertalensis.Jest to jednak problematyczne, gdy¿ znaleziska neandertal-czyków nie s¹ dotychczas znane poza Europ¹.

Wiele nowych, bardziej wspó³czesnych s³ynnych od-kryæ dokonano w jaskiniach Liang Bua, oko³o 10 km napó³nocny zachód od Ruteng w zachodniej Flores w 2003 r.,a mianowicie Homo floresiensis, który ¿y³ 95–12 tys. lattemu, równoczeœnie z Homo sa pi ens i uwa¿any jest za nas-têpcê Homo erec tus (Fig. 3b, c).

Cenniejsze znaleziska z tych wczeœniej badanych sta-nowisk Józef Zwierzycki zdeponowa³ w siedzibie Holen-derskiej S³u¿by Geologicznej w Bandungu oraz wykona³odlewy czaszek, które trafi³y póŸniej do Uniwersytetu wLejdzie (Holandia) oraz Frankfurtu nad Menem (Zwie-rzycki, 1948; Krupiñski, 1992). Jeden z kompletów odle-wów czaszek ze stanowiska Ngandong zosta³ przekazany wlatach 1930’ do Pañstwowego Muzeum Zoologicznego wWarszawie. Po wojnie odlewy te zosta³y przewiezione doZak³adu Antropologii Uniwersytetu Marii Cu rie-Sk³odow-skiej w Lublinie, a nastêpnie do Zak³adu Antropologii Uni-wersytetu Wroc³awskiego (Krupiñski, 1992). Te dzia³aniaJózefa Zwierzyckiego umo¿liwi³y polskim antropologom,jak równie¿ naukowcom z innych krajów wnieœæ istotnywk³ad do rozwoju wspó³czesnej antropologii. Wynikinowych badañ s¹ ci¹gle publikowane (np. Huffman et al.,2005), a prace dotycz¹ce odkryæ antropologicznych na Jawiepowszechnie cytowane w miêdzynarodowej literaturze.

Józef Zwierzycki by³ równie¿ doradc¹ rz¹du holender-skiego w sprawach naftowych oraz profesorem Politechniki w Bandungu, gdzie prowadzi³ wyk³ady z geologii dla in¿y-nierów. W 1935 roku aktywnie uczestniczy³ w tworzeniuPolskiego Konsulatu w Batawii, za co otrzyma³ od w³adzRzeczypospolitej Polskiej Z³oty Krzy¿ Zas³ugi. Wa¿nymwydarzeniem w jego ¿yciu w Indonezji by³o spotkanie zoficerami i marynarzami “Daru Pomorza” – pierwszegopolskiego statku, który przyby³ do Indii Holenderskich (Fig. 1b). Bra³ udzia³ tak¿e w kongresach i zjazdach naukowych,np. Ogólnoindyjskim ZjeŸdzie In¿ynierów w Batawii(1920), w III Ogólnopacyficznym Kongresie w Tokio(1926), IV Pacyficznym Kongresie w Bandungu (1930) czy

II ZjeŸdzie Przyrodników i Lekarzy w Batawii (1926),gdzie wyg³asza³ referaty. By³ równie¿ jednym z za³o¿ycielii redaktorem czasopisma wydawanego przez Stowarzysze-nie Górników i Geologów w Indiach Holenderskich. Z oma-wianym etapem dzia³alnoœci zawodowej Józefa Zwierzyc-kiego zwi¹zane jest autorstwo oko³o 50 publikacji nauko-wych w jêzyku angielskim i holenderskim, a tak¿e polskim.

W okresie swojego pobytu w Indiach HolenderskichJózef Zwierzycki trzykrotnie odwiedzi³ Polskê. Podczaspierwszej wizyty w wolnej ojczyŸnie, w 1923 roku, zrzek³siê niemieckiego obywatelstwa, a uzyska³ polskie. Wyg³a-sza³ wyk³ady i odczyty, zosta³ równie¿ cz³onkiem wielutowarzystw naukowych: Polskiego Towarzystwa Geolo-gicznego, Polskiego Towarzystwa Geograficznego i Pols-kiego Towarzystwa Przyrodniczego. Wzi¹³ tak¿e udzia³ wwycieczce naukowej w Karpaty, zorganizowanej przezUniwersytet Jagielloñski, podczas której pozna³ Kazimierza Maœlankiewicza, znanego polskiego mineraloga, z którymprzyjaŸñ trwa³a do œmierci. Podczas drugiego pobytu, w1928 roku o¿eni³ siê w Krakowie z Jadwig¹ Kowalewsk¹,m³odziutk¹ studentk¹ filologii romañskiej i siostr¹ ¿ony Ka- zimierza Maœlankiewicza. Wraz z ¿on¹ powróci³ na Jawê,gdzie doczekali siê trójki dzieci – synów Artura (1929) iJana (1932) oraz córki Jadwigi nazywanej Lal¹ (1934) (Fig. 1d). Podczas trzecich, najd³u¿szych odwiedzin ojczyzny w1931 roku, Józef Zwierzycki pokaza³ nakrêcony przezsiebie z aeroplanu film, ukazuj¹cy wybuch Krakatoa w1928/1929 roku. Niestety film wraz z ca³ym dobytkiempañstwa Zwierzyckich uleg³ zniszczeniu podczas Powstania Warszawskiego.

W 1938 roku, ukoñczywszy 50 lat, Józef Zwierzyckizakoñczy³ dzia³alnoœæ w Indiach Holenderskich, gdziepracowa³ przez 24 lata, i przeszed³ na emeryturê. Za swoj¹dzia³alnoœæ naukow¹ i pracê w s³u¿bie Indii Holenderskich,jako pierwszy Polak otrzyma³ najwy¿sze odznaczenie ho-lenderskie – Krzy¿ Orderu Oranje–Nassau (Fig. 1g). S³ynny paleontolog niemiecki G.H.R. Koenigswald, dla uczczeniazas³ug Józefa Zwierzyckiego dla paleontologii, nazwa³ zna- lezionego i opisanego przez siebie tygrysa szablozêbnego zJawy, Machairodus zwierzyckii (dziœ Hemimachairoduszwierzyckii) (Fig. 4a). Równie¿ inne taksony zosta³y póŸniej nazwane zwierzyckii , np. gatunek rodzaju Nucula (Fig. 4b)(patrz te¿ ma³¿ Hippurites znaleziony przez J. Zwierzyc-kiego – Fig. 4c)

PO POWROCIE DO KRAJU, II WOJNA ŒWIATOWA

W po³owie 1938 roku Józef Zwierzycki wróci³ z ca³¹rodzin¹ do Polski. Podj¹³ pracê w Pañstwowym InstytucieGeologicznym w Warszawie, gdzie równie¿ zamieszka³ ws³u¿bowym mieszkaniu. Obj¹³ stanowisko Naczelnika Wy-dzia³u Ropy Naftowej i Soli. Jego intensywna praca zwi¹-zana z poszukiwaniem z³ó¿ tych surowców trwa³a do wy-buchu II wojny œwiatowej.

Na pocz¹tku wrzeœnia 1939 roku wiêkszoœæ pracowni-ków Pañstwowego Instytutu Geologicznego opuœci³a War-szawê, a dyrektor, profesor Karol Bohdanowicz, wyje¿d¿a-

j¹c przekaza³ swe uprawnienia Józefowi Zwierzyckiemu.Najwa¿niejszym zadaniem w tym czasie by³o zabezpie-czenie zbiorów, mienia i archiwów instytutu. By³o to trudne z uwagi na naloty i ostrza³ dzielnicy, gdzie znajduje siê sie-dziba instytutu. Budynki by³y uszkodzone, bez drzwi i okien, co utrudnia³o zabezpieczenie wnêtrza przed grabie¿¹. Dziêkienergicznej interwencji Józefa Zwierzyckiego u komendantamiasta mienie instytutu zosta³o uratowane (Graniczny & Ur -ban, 2014). Jednak jego stanowcza i odwa¿na postawa, zwi¹- zana równie¿ z poczuciem odpowiedzialnoœci za po-


wierzone mu mienie Instytutu, nie by³a zbyt d³ugo tolero-wana. W dniu 23 kwietnia 1941 Józef Zwierzycki zosta³aresztowany przez Ge stapo pod zarzutem wspó³pracy zpodziemiem i osadzony na Pawiaku. Miesi¹c póŸniej zosta³wywieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Wnieludzkich warunkach obozowych przyda³a mu siê znajo-moœæ jêzyków obcych, w tym norweskiego, zosta³ bowiemt³umaczem, co zwolni³o go od ciê¿kiej pracy fizycznej.

Dziêki interwencji niemieckich, holenderskich i japoñ-skich geologów, a zw³aszcza profesora Bentza, specjalisty od geologii naftowej, w lipcu 1942 Józef Zwierzycki zosta³ zwol-niony z Auschwitz. Jako wiêŸnia przewieziono go do Berlina,gdzie przymusowo pracowa³ na potrzeby geologii. W hotelu,gdzie mieszka³, pozna³ i zaprzyjaŸni³ siê z Leonem Koz³ow-skim, by³ym premierem Polski. O intryguj¹cych i do dziœ nie-wyjaœnionych szczegó³ach tej znajomoœci profesor Zwierzycki opowiada³ po wojnie swoim studentom w czasie praktykterenowych w Sudetach (Mierzejewski, 2012).

Latem 1944 roku Józef Zwierzycki by³ pod eskort¹przewo¿ony w Karpaty pod pretekstem przywiezienia po-trzebnych Niemcom materia³ów geologicznych. W czasiepostoju w Krakowie pozwolono mu spotkaæ siê z ¿on¹ idzieæmi, którym nieco wczeœniej uda³o siê przyjechaæ zWarszawy. Nastêpnego dnia po tym spotkaniu Józef Zwie-rzycki dokona³ brawurowej ucieczki i ukry³ siê w miesz-kaniu swojego przyjaciela i szwagra, Kazimierza Maœlan-kiewicza. Wydarzenie to mia³o miejsce 1 sierpnia 1944roku i zbieg³o siê z wybuchem Powstania Warszawskiego.Józef Zwierzycki szczêœliwie dotrwa³ w ukryciu do wyzwo- lenia Krakowa spod okupacji niemieckiej w styczniu 1945roku. Wkrótce potem rodzina Zwierzyckich odwiedzi³aswoje dawne mieszkanie w Warszawie, lecz tam okaza³osiê, ¿e ca³y ich dobytek, wraz z materia³ami naukowymi,uleg³y zniszczeniu. Wówczas Józef Zwierzycki podj¹³decyzjê o wyjeŸdzie do Wroc³awia.

WE WROC£AWIU

Józef Zwierzycki przyby³ w maju 1945 roku do p³o-n¹cego jeszcze Wroc³awia z grup¹ profesorów, g³ównieUniwersytetu i Politechniki Lwowskiej, pod przewodnic-twem profesora Stanis³awa Kulczyñskiego (Fig. 4d). Naj-pilniejszym zadaniem okaza³o siê zabezpieczenie obiektówi ocala³ych zbiorów naukowych wroc³awskich uczelni, coJózef Zwierzycki wraz z innymi “pionierami wroc³aws-kimi” robi³ z ogromnym poœwiêceniem, niekiedy z nara¿e-niem ¿ycia. Jednym z zadañ Profesora Zwierzyckiego by³ozabezpieczenie poniemieckich zbiorów geologicznych orazzorganizowanie geologicznej jednostki organizacyjnej.Powsta³a wówczas Katedra Geologii Z³ó¿ Minera³ów U¿y-tecznych na Uniwersytecie i Politechnice we Wroc³awiu(Grodzicki, 2003). Katedra by³a w strukturze Wydzia³uHutniczego, a Józef Zwierzycki, który ju¿ w 1945 rokuuzyska³ habilitacjê na Akademii Górniczej w Krakowie,zosta³ jego dziekanem. Podstaw¹ jego procedury habilita-cyjnej by³a rozprawa o z³o¿ach z³ota i srebra na Sumatrze.W 1948 roku Katedra Geologii zosta³a przeniesiona naWydzia³ Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wroc³aws-kiego i nazwana Katedr¹ Geologii Stratygraficznej. Wesz³aw sk³ad Zespo³u Katedr Geologiczno-Mineralogicznych,którym kierowa³ pocz¹tkowo Józef Zwierzycki, ju¿ jakoprofesor zwyczajny. W 1949 roku utworzono we Wro-c³awiu Dolnoœl¹sk¹ Stacjê Instytutu Geologicznego, którejpierwszym kierownikiem by³ profesor Henryk Teisseyre, aprofesor Józef Zwierzycki zosta³ opiekunem naukowym zramienia Rady Naukowej Instytutu Geologicznego, którejby³ cz³onkiem.

Po pierwszym, organizacyjnym etapie pracy, nast¹pi³czas, gdy profesor Zwierzycki odda³ siê pracy naukowej idydaktycznej (Fig. 4e, f). Maj¹c bardzo rozleg³¹ wiedzê geo-logiczn¹ i ogromne doœwiadczanie zawodowe wyk³ada³ró¿ne przedmioty: geologiê gospodarcz¹, stratygrafiê, geo-logiê regionaln¹ Polski i œwiata, geofizykê stosowan¹ i hy -drogeologiê. Jego s³uchaczami byli przede wszystkim stu-denci Wydzia³u Nauk Przyrodniczych, ale równie¿ Wydzia³u Rolnego i Wy- dzia³u Budownictwa. Profesor Zwierzycki

by³ znakomitym nauczycielem akademickim. Potrafi³ zainte-resowaæ s³uchaczy tematyk¹ geologiczn¹, przekazuj¹c im nie tylko wiedzê teoretyczn¹, ale przede wszystkim omawiaj¹cpraktyczne aspekty zawodu geologa. By³ porywaj¹cymmówc¹, którego wyk³ady, czêsto uzupe³niane dygresjami ianegdotami o tematyce indonezyjskiej, by³y entuzjastycznieprzyjmowane przez studentów, którzy ochoczo w nich uczes- tniczyli. Ze wzglêdu na charyzmatyczn¹ osobowoœæ mia³wp³yw na kszta³towanie postaw moralnych i obywatelskichwielu roczników swoich studentów.

Zainteresowania naukowe profesora Zwierzyckiegoby³y bardzo szerokie, jednak przy ka¿dej nadarzaj¹cej siêsposobnoœci podkreœla³ aspekt utylitarny geologii, jako ¿euwa¿a³, ¿e nadrzêdnym celem nauk geologicznych jest ichpraktyczne zastosowanie. Pracuj¹c we Wroc³awiu opubli-kowa³ 25 rozpraw i artyku³ów. Pierwsz¹ z jego powojen-nych publikacji by³ artyku³ poœwiêcony przegl¹dowi z³ó¿surowców mineralnych Dolnego Œl¹ska i mo¿liwoœciom ichwykorzystania. Jest autorem wielu szczegó³owych publika-cji, miêdzy innymi na temat szczególnie go interesuj¹cychsoli potasowych, wêgli brunatnych, którym s³usznie przepo-wiada³ wielk¹ przysz³oœæ, rud metali oraz surowców cera-micznych i skalnych po³udniowo-zachodniej Polski. Jegoautorstwa jest Mapa bogactw naturalnych Polski w skali1:3000000 i Mapa geologiczna rejonu wroc³awskiego wskali 1:500000. W latach powojennych opublikowa³ te¿ kilka artyku³ów nawi¹zuj¹cych do ró¿nych w¹tków swojej pracyw Indonezji. Do tej czêœci dorobku nale¿y obszerna mono-grafia na temat z³ó¿ cyny na œwiecie (Zwierzycki, 1957).

Profesor Józef Zwierzycki by³ pierwszym polskim geologiem, który bada³ cechsztyn na monoklinie przedsudec-kiej i uwa¿a³, ¿e utwory te mog¹ zawieraæ okruszcowaniemiedzi¹ o znaczeniu przemys³owym. Geolodzy niemieccy,którzy przed wojn¹ zajmowali siê t¹ problematyk¹ uwa¿ali,¿e transgresja morza cechsztyñskiego siêgnê³a na wschódod Wroc³awia (vide Gunia, 1960). Tu¿ przed wojn¹ Eisent-raut (1939) bada³ jednak okruszcowanie cechsztynu okolicWroc³awia, ale ze wzglêdu na obserwowan¹ nisk¹ zawar-


toœæ miedzi uzna³, ¿e nie ma ono znaczenia ekonomicznego. Uwa¿a³, ¿e równie¿ na N i NW od Wroc³awia nie nale¿yspodziewaæ siê wystêpowania wy¿szych koncentracjimiedzi. Profesor Józef Zwierzycki, analizuj¹c mapy geolo-giczne przy okazji prac zwi¹zanych z poszukiwaniem solipotasowych, zwróci³ uwagê na mo¿liwoœæ wystêpowania³upków miedzionoœnych na pó³noc od Boles³awca (Gunia,1960; Pi¹tkowski, 1973; Rydzewski, 2007). Na naradziezorganizowanej przez Centralny Urz¹d Geologii w lipcu1954 profesor Józef Zwierzycki wyg³osi³ referat, w którymzasugerowa³ poszukiwania z³ó¿ miedzi w okolicach Cho-cianowa ko³o Lubina (Maœlankiewicz, 1973). Koncepcja taw znacznym stopniu przyczyni³a siê do odkrycia z³ó¿

miedzi w rejonie Lubina i Sieroszowic na monoklinieprzedsudeckiej, co nast¹pi³o w 1957 roku. W zwi¹zku zopracowaniem naukowych podstaw i wytyczeniem kierun-ków poszukiwañ, profesor Józef Zwierzycki uwa¿any jestza wspó³odkrywcê z³ó¿ rud miedzi na Dolnym Œl¹sku.Poœmiertnie, w 1966 roku, zosta³ uhonorowany nagrod¹zespo³ow¹ I stopnia z zakresu geologii, górnictwa i ener-getyki, za udzia³ w odkryciu z³o¿a rud miedzi Lubin–Siero-szowice i w opracowaniu pierwszej dokumentacji geolo-gicznej (Maœlankiewicz, 1973).

W 1960 roku profesor Józef Zwierzycki zakoñczy³pracê zawodow¹ i przeszed³ na emeryturê w wieku 72 lat.Zmar³ 1 maja 1961 roku we Wroc³awiu.

***Profesor Józef Zwierzycki by³ cz³owiekiem niezwyk-

³ym. Jego zdolnoœci i pracowitoœæ, w po³¹czeniu z odwag¹ iwytrwa³oœci¹, mocno splecione z wydarzeniami historycz-nymi, spowodowa³y, ¿e ¿ycie profesora by³o tak ciekawe,¿e nadaje siê na scenariusz filmu.

Sylwetka profesora Zwierzyckiego jest wci¹¿ wspo-minana przez jego uczniów i by³a wielokrotnie opisywanaprzez przyjació³ i wspó³pracowników. Profesor wywar³ du¿ywp³yw na sposób myœlenia i decyzje ¿yciowe wielu swoichstudentów. W czasach zniewolenia pozosta³ cz³owiekiemwolnym i wiernym swoim przekonaniom, co w po³¹czeniu zbarwnymi opowieœciami o egzotycznych przygodach fascy-nowa³o m³odych ludzi. Wiele szczegó³ów, zarówno z ¿yciaprywatnego, jak i dzia³alnoœci zawodowej znanych jestdziêki biograficznemu opracowaniu spokrewnionego z pro-fesorem Kazimierza Urbañskiego (1988). Dorobek naukowyprofesora omówiony zosta³ szczegó³owo przez Maœlankie-wicza (1973), a lista wszystkich publikacji zawarta jest wBiuletynie Instytutu Geologicznego, 264, t. XXII.

Pamiêæ o profesorze Józefie Zwierzyckim przejawia siêw istnieniu tablicy pami¹tkowej w Instytucie Nauk Geolo-gicznych i nazwaniu jego imieniem sali wyk³adowej, w któ-

rej przez wiele lat wyk³ada³ (Fig. 4g). Piêkny bulwar przedInstytutem Nauk Geologicznych we Wroc³awiu, poroœniêtystarodrzewem platanów, nazwany jest Bulwarem Józefa Zwie- rzyckiego. Równie¿ w Krobi, ma³ej wielkopolskiej miejsco-woœci z której pochodzi³, pamiêæ o profesorze Zwierzyckimjest kultywowana. Jego imieniem nazwany jest Zespó³ Szko³yPodstawowej i Gimnazjum, w którym wiedza o patronieszko³y jest regularnie wpajana uczniom przez nauczycieli igeologów z Wroc³awia, którzy od lat wspó³pracuj¹ z t¹ szko³¹.

Fascynacja postaci¹ profesora Zwierzyckiego przeja-wia siê równie¿ w chêci osobistego odwiedzenia miejsc wIndonezji, gdzie profesor pracowa³. Najwa¿niejszym takimmiejscem jest dawna siedziba Holenderskiej S³u¿by Geo-logicznej w Bandungu, gdzie w latach 1923–1938 pracowa³ Józef Zwierzycki, a obecnie mieœci siê Muzeum Geolo-giczne. Odwiedzi³o je ju¿ kilka grup polskich geologów, aostatnio Studenckie Ko³o Naukowe Geologów Uniwersy-tetu Wroc³awskiego, pod kierunkiem dr. Waldemara Sroki,którego cz³onkowie w 2013 odbyli wyprawê Indonezja2013 – Œladami profesora Zwierzyckiego (Fig. 5).

Profesor Józef Zwierzycki bez w¹tpienia nale¿y dogrupy najwiêkszych polskich geologów XX wieku.

REF ER ENCES

EISENTRAUT O., 1939. Die Niederschlesische Zechstein UndSeine Kupferlagertätte. Arch. Lager-Forsch. H–71 Berlin.

GRANICZNY M. & URBAN H., 2014. Work and life of ProfesorJózef Zwierzycki (1888 – 1961): some additional data [Wuzupe³nieniu do dzia³alnoœci Profesora Józefa Zwierzyckiego (1888 – 1961)]. Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, 2: 77–79.

GRODZICKI A. (Ed.), 2003. Historia nauk geologicznych naUniwersytecie Wroc³awskim 1811–2003. WydawnictwaUniwersytetu Wroc³awskiego.

GUNIA T., 1960. Historia odkrycia rud miedzi na obszarze mono-kliny przedsudeckiej. Rudy i Metale Nie¿elazne, 2: 70–72.

HUFFMAN O.F., SHIPMAN P., HERTLER C., DE VOS J. & AZIZ F., 2005. His tor i cal ev i dence of the 1936 Mojokerto skull dis -cov ery, East Jawa. Jour nal of Hu man Evo lu tion, 48: 321–363.

KRUPIÑSKI T., 1992. O aktualnoœci myœli i zas³ug paleoantro-pologicznych Józefa Zwierzyckiego. Prace ZoologiczneXXIV, Acta Universitatis Wratislaviensis, No 1353, PraceZoologiczne XXIV: 1–9.

MAŒLANKIEWICZ K., 1973. Profesor Józef Zwierzycki and hissci en tific ac tiv i ties [Profesor Józef Zwierzycki i jego dzia-³alnoœæ naukowa]. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 264: 7–56.

MIERZEJEWSKI M., 2012. The glory and everyday activity in

the lifetime of Late Prof. Józef Zwierzycki [O splataniu siêcodziennoœci z wielkoœci¹ na przyk³adzie ¿ycia i dzia³alnoœciŒp. Profesora Józefa Zwierzyckiego]. Przegl¹d Geologiczny,vol. 60, 11: 593–595.

PI¥TKOWSKI J., 1973. Professor Józef Zwierzycki – initiator ofthe Zechstein system in Poland [Profesor dr in¿. Józef Zwie-rzycki jako inicjator badañ nad cechsztynem w Polsce]. Biu-letyn Instytutu Geologicznego, 264: 67–86.

RYDZEWSKI A., 2007. Historia odkrycia nowego zag³êbia mie-dziowego. W: Piestrzyñski A., Banaszak A., Zaleska-Kucz-mierczyk M. (Eds.), Monografia. KGHM Polska MiedŸ. Lubin2007. Wyd. KGHM CU PRUM Sp. z o.o. CBR, Wroc³aw.

URBAÑSKI K., 1988. ¯ycie i dzia³alnoœæ naukowa ProfesoraJózefa Zwierzyckiego (do roku 1945). W: Gunia T. (ed.) Wy-brane zagadnienia geologii Z³ó¿ Polski Zachodniej. Materia³y Konferencji Naukowej 100 lecie urodzin Prof. dr in¿. JózefaZwierzyckiego. Wroc³aw, 6–7 maja 1988: 3–49.

ZWIERZYCKI J., 1948. Przedhistoryczne typy ludzkie na Jawie.Wiadomoœci Muzeum Ziemii, Warszawa, 137–172.

ZWIERZYCKI J., 1957. Cyna i jej wystêpowanie w przyrodzie.Wszechœwiat, z. 2. Kraków.


Józef Zwierzycki, a great ge ol o gist of the 20 th cen...

Documents

Transcript of Józef Zwierzycki, a great ge ol o gist of the 20 th cen...