JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCHbioff.forest.ku.ac.th/PDF_FILE/SEP_2014/JTPR1.pdf · JOURNAL OF...
Transcript of JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCHbioff.forest.ku.ac.th/PDF_FILE/SEP_2014/JTPR1.pdf · JOURNAL OF...
JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH
JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH is published by Faculty of Forestry, Kasetsart University (KUFF). No material may be reproduced by any means without written permission from the editor. The Journal covers the fields of Systematic botany, Ecology, Physiology, Genetics, Biotechnology, Conservation and Utilization.
The Journal of Tropical Plants Research is a peer - reviewed journal which is issued once a year. Authors of scientific manuscripts should follow the standard format at http://www.forest.ku.ac.th
EDITORIAL ADVISORY BOARD
Prof. Dr. Kai Larsen Prof. Dr. Kunio Iwatsuki Prof. Dr. Niels Jacobsen Assoc. Prof. Dr.Utis Kutintara Dr. Chamlong Phengklai Prof. Dr. Niwat Ruangpanit Prof. Dr. Sanit Aksornkoae Prof. Dr. Thawatchai Santisuk Prof. Dr. Pongsak Sahunaru Assist. Prof. Suwit Sangtongpraw Assoc. Prof. Dr.Somkid Siripatanadilok Dr. Weerachai Nanakorn Assoc. Prof. Dr. Samakkee Boonyawat Dr. Sonjai Havanond
EDITORS
Editor-in-chief
Assist. Prof. Dr. Duangchai Sookchaloem
Associate Editor Assist. Prof. Dr. Wichan Eiadthong
EDITORIAL BOARD
Assoc.Prof. Dr. Minoru Tamura Dr. Trevor R. Hodkinson Assoc.Prof.Dr. Yingyong Paisooksantivatana Assoc. Prof. Sumon Masuthon Dr. Jesada Luangjame Assoc.Prof. Dr. Srunya Vajrodaya Assist.Prof. Dr. Payattipol Naro ngajavana Assoc.Prof. Dr. Vipak Jintana Assist. Prof. Dr. Yongyut Trisurat Assist. Prof. Dr. Nikhom Laemsak Assoc.Prof. Dr. Dokrak Marod Dr. Suthee Duangjai Dr. Sarawood Sungkaew Mr. Phruet Racharak Ms. Tassanee Klinhualn Publisher Journal of Tropical Plants Research is published by Faculty of Forestry, Kasetsart University, Thailand.
Printed in Thailand at AKSORN SIAM PRINTING, Bangkok,Thailand
JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH
Organizers
- Faculty of Forestry, Kasetsart University - Faculty of Agriculture, Kasetsart University - Faculty of Science, Kasetsart University - The Forest management and Forest Product Research Office, Royal Forest Department - Forest and Plant Conservation Research Office, Department of National Park Wildlife and Plant Conservation - Office of Mangrove Resources Conservation, Department of Marine and Coastal Resources
Sponsors
Forest Alumni society Forest Industry Organization PTT Public Company Limited Toyota Motor Thailand Co., Ltd. Singha Corporation Co., Ltd.
Front Cover : กรทศน : Typhonium saraburiensis Sookchaloem, Murata and Hettercheid
This plant is endemic to Thailand and found by Dr. Duangchai Sookchaloem, specimens collected from Saraburi Province, Thailand, usually occuring near limestone foothill area. Photographed by Dr. Wichan Eiadthong
Back Cover : วานตร: Epigynum cochinchinensis (Pierre) D.J.Middleton This plant is rare species Photographed by Dr. Wichan Eiadthong
JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH
CONTENTS
Vegetative Cover Types Classification System of Thailand 1-21 Utis Kutintara Zingiberaceous Plant Genetic Resources in The Plant Genetic Conservation Project under The Royal Initiation of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirinhorn (Kanchanaburi) and Adjacent Area 22-30 Yingyong Paisooksantivatana and Chakkrapong Rattanamanee Studies on Species Diversity of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Province 31-39 Manop Poopath and Duangchai Sookchaloem Classification of bamboos (Poaceae; Bambusoideae) in Thailand inferred from a multi-gene region phylogenetic analysis 40-49 Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson Phenology of Edible Plants at Sakaerat Forest 50-62 Boonlue Kachenchart, Tuenchai Kosakul and Taksin Artchawakom Systematic Studies of Alocasia (Schott) G. Don and Colocasia Schott (Araceae) in Thailand 63-74 Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem Systematics and some ecological aspects of Artabotrys R.Br. (Annonaceae) in Thailand 75-82 Thawee Insura and Wichan Eiadthong Hosts of Epiphytic Orchids in Hill Evergreen Forest in Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary, Uthai Thani Province 83-92 Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem Nipa Palm (Nypa fruticans Wurmb.) Cultivation in salt Affected Paddy Fields 93-102 Noparat Bamroongrugsa, Supaporn Buachum and Choathip Purintavaragu Tentatively survey on vegetation at Ko Kred, Nonthaburi Province 103-125 Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
ระบบการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศไทย Vegetative Cover Types Classification System of Thailand
อทศ กฏอนทร1 Utis Kutintara1
บทคดยอ
ความตองการในการจ าแนกสงคมพชกเพอการสอทจะใหสามารถสรางความเขาใจทเปนอยางเดยวกนและเพอคความสดวกในการศกษาวจยทางวชาการ นกนเวศวทยาสาขาพชไดพยายามพฒนาระบบในการจ าแนกขนโดยเลยนแบบระบบการจ าแนกสงมชวตทวไปทไดกระท ากนมาจนเปนมาตรฐานยดถอกนทวโลก การจ าแนกสงคมพชคลมดนในระดบกวางนยมไดใชลกษณะทางรปลกษณของพชโดยรวมในสงคมทปรบตวใหเขากบสภาพภมอากาศในภาพรวมโดยไมเนนทชนดพนธ แตในระดบรองๆ ลงไปตามล าดบนยมจ าแนกโดยใชชนดพนธเปนตวชวดการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศไทยทเสนอไวกยดหลกดงกลาวน โดยในภาพกวางไดแบงสงคมพชคลมดนออกเปนสองกลมสงคม โดยถอเอาการปรบตวของพชทตอบสนองตอภมอากาศเปนหลก คอกลมสงคมพชทไมผลดใบ Evergreen community type) และกลมสงคมพชทผลดใบ (Deciduous Community Type) ในการแบงสงคมรอง (Sub-community)ในแตละกลมจ าแนกโดยกลมไมดชน (indicator species) ซงมแนวโนมทแสดงถงความแตกตางกนของสภาพแวดลอมของทองถนไดเปนอยางด สงคมรองในกลมสงคมพชทไมผลดใบประกอบดวน 8 สงคมรองไดแก 1) ปาดงดบชน 2) ปาดงดบแลง 3) ปาสน 4) ปาดงดบเขา 5) ปาชายหาด 6) ปาพร 7) ปาชายเลน และ 8) สงคมพชในบง สวนกลมสงคมพชผลดใบประกอบดวย 4 สงคมรอง ไดแก 1) ปาเบญจพรรณ 2) ปาเตงรง 3) ปาทง และ 4) ทงหญาเขตรอน การจ าแนกในระดบยอย (Association) ลงไปอกตองพจารณาทไมเดนในสงคมในชนเรอนยอดและไมเดนในชนรอง อาจตองใชวธการการวเคราะหในเชงปรมาณและเทคนคทางการวเคราะหตางๆ เขามาชวย
บทน า
การจดตงชอสงตางๆ เปนความจ าเปนของสงคมมนษยเพอทจะสอใหเกดความเขาใจทตรงกน ในทางชววทยาการตงชอพชและสตวไดมการด าเนนการมาตงแตดกด าบรรพ แตละชมชนแตละภาษาตางกไดก าหนดชอสงมชวตตางๆ กน ตามแตละสงคม มการถายทอดตอๆ กนมาจนสามารถทจะสอใหเขาใจถกตองในสงเดยวกน อยางไรกตามสามารถสรางความเขาใจกนไดเฉพาะในกลมแคบๆ ทมการถายทอดกนมา การสอตาง กลมกนกยงเปนปญหาอย จากการพฒนาวชาการดานชววทยามาถงระดบหนงความจ าเปนทจะตองมมาตรฐานในการตงชอสงมชวตตางๆ ใหเปนทยอมรบและเกดความเขาใจทตรงกนกมความจ าเปน และเพอทจะใหเขาใจสงมชวตทมความคลายคลงกนจงไดมการจดกลมขน การตงชอสงทมชวต
1 อดตคณบดคณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
Utis Kutintara
2
ในตอนแรกใชลกษณะจากโครงสรางและถนทอยอาศยเปนแนวทาง ผลจากการตดตามคาดวาการจ าแนกและจดตงชอพชมการกระท ากนมาในประเทศจนกอนคงในราว 2,700 ป กอนครตศกราช เปนการตงชอพชทใชเปนยาสมนไพร จากการบรรทกปรากฏวา Hippocrates ไดมการตงชอพชไวถง 240 ชนดเมอประมาณ 450 ปกอนครตศกราช ตอมา Aristotle ไดจ าแนกสตวและพชไวถง 500 ชนด สวน Theophrastus ไดใหชอพชในกลมพชลมลกและไมยนตนใวถง 480 ชนด ซงปรากฏอยในหนงสอชอ Inquiry into Plants (Speed, 1966) นกธรรมชาตวทยาไดพยายามจดตงชอสงมชวตและจดจ าแนกตอมาตามล าดบจนในชวงกลางของศตวรรษท 18 ไดมนกชววทยาชาวสวเดนผหนงไดผลตผลงานในเรองนทเปนประโยชนอยางมากตอวงการวชาการ คอ Carolus Linnaeus หรอ Karl von Linne’ ไดเสนอระบบการตงชอสงทมชวตขน คอ Binomial System of Nomenclature ในระบบนชอของสงมชวตประกอบดวยสองสวน ไดแกชอสกล (genus) และชอเฉพาะของแตละชนด (specific epithet) หรอชอชนด (species) การจดกลมกระท าโดยใชพนฐานตามลกษณะทเหนในสวนทคลายๆกน (Nelsson,etc.1967; Solomon, 2002) ระบบการตงชอและการจ าแนกสงมชวตตามแนวนไดมการพฒนามาตามล าดบจนมการใชกนอยในปจจบนและมกฏเกณฑในการตงชอทเปนวชาการยงขน จากชนดพนธมการรวมกลมทใหญขนเปนวงค (Family) ล าดบ (Order) ชน (Class) ไปจนถงอาณาจกร (Kingdom) และมการแตกยอยออกไปไดอกดวย ในทางสงคมพชคอการมองพรรณพชทมาปรากฏอยรวมกนในพนทหนงพนทใดซงมลกษณะแตกตางกนไปในแตละทองท การทจะสอใหเขาใจกนอยางชดเจนกมความตองการเชนเดยวกนกบการตงชอสงมชวตตางๆ นนกคอการทจะมองกลมของพรรณพชคลมดนเปนหนวยทมจรงและมลกณะเฉพาะของแตละกลม อยางไรกตามกลมพชแตละแหงประกอบดวยชนดพนธพชมากมายมความแปรผนมากกวาสงมชวตในชนดพนธเดยวกน การก าหนดหนวยหลกและการจดจ าแนกจงมความยงยากมาก แตนกนเวศวทยาสาขาพชและนกสงคมพชกไดพยายามด าเนนการในเรองน แมวาการยอมรบระบบทเปนมาตรฐานยงไมปรากฏเดนชดแตกมการด าเนนการทสามารถเปนสอทสรางความเขาใจกนไดพอควร ปญหาทประสพอยในปจจบนในประเทศไทยการเรยกพชทคลมดนหรอปาชนดตางๆยงมความสบสนอยพอควร การอานเอกสารทางวชาการหลายเรองทเกยวกบพชทคลมดนมกกอใหเกดความเขาใจทไมตรงกน บางเอกสารผเขยนไดแปลมาจากค าทวไปทเปนภาษาองกฤษซงท าใหผอานไมสามารถเขาใจวาเปนปาแบบใดในประเทศ ตวอยางเชน ค าวาปาฝนหรอปาฝนเขตรอนซงแปลมาจากค าวา Rain Forest หรอ Tropical Rain Forest ซงหมายถงปาในเขตรอนโดยทวๆไป อกค าหนงทมกมการแปลกนมาใชมากแตยงไมแนใจในความมงหมายของผใช คอ Monsoon Forest ซงนยมเรยกกนวาปามรสม ถาหากหมายถงปาทลมมรสมพดผานกมอยหลายชนดปารวมถงปาดงดบทเรยกวาปาฝนดวย ความสบสนเหลานควรทจกไดแกปญหากนใหชดเจน เพอเยาวชนจกไดยดถอกนตอไป ปจจบนความจ าเปนในการใชระบบสงคมพชคลมดนหรอชนดของปามมากขน หนวยงานตางๆนอกไปจากกรมปาไมและกรมอทยานแหงชาตแลวกยงมหนวยงานอนๆ ทตองมการเกยวของกบปาและพชคลมดน เชนกรมพฒนาทดน ส านกงานสงแวดลอมแหงชาต กรมทรพยากรทองทะเลและชายฝง กรม
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
3
แผนททหาร และบรษททปรกษาในการประเมนผลกระทบสงแวดลอม เปนตน มอยบอยครงทสภาพสงคมพชเหมอนกนแตการจ าแนกกลายเปนตางชอกน ซงท าใหผอานอาจพจารณาเปนปาตางชนดกน ผลเสยอาจเกดขนเมอมความจ าเปนทจกตองตดสนใจในเรองส าคญของประเทศ เอกสารฉบบนตองการเรยกรองใหนกวชาการใหความส าคญในเรองการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศใหมากยงขนและชวยกนกอตงระบบการจ าแนกสงคมพชคลมดนในประเทศไทยใหเปนระบบทมมาตรฐานเพอการใชในกาลตอไป ระบบการจ าแนกพชคลมดนระดบโลก (World System of Vegetative Cover Types Classification)
การจ าแนกสงคมพชคลมดนระดบโลกมอยสองแนวทางตามพนฐานของศาสตรทางพฤกษภมศาสตรและทางนเวศวทยาสาขาพช อยางไรกตามยงมการซอนทบกนอยจนอาจมองเหนไดยาก ในแนวทางพฤกษภมศาสตรยดถอตามสภาพภมอากาศระดบโลกและการปรบตวทางสนฐานวทยา (morphology) ของชนดพนธตอสภาพภมอากาศ สวนแนวทางทางนเวศวทยาสาขาพชเนนทโครงสรางของสงคมเปนหลก โดยเฉพาะลกษณะทางรปลกษณ (physiognomy) และรปชวต (life forms)ทปกคลมพนทและสมพนธอยางใกลชดกบสภาพภมอากาศในวงแคบ (อทศ, 2542) ในทางภมศาสตรการแบงเขตกลมของสงมชวตไดเรมมาตงแตตนศตวรรษท 19 โดยนกชวภมศาสตรหลายทานดวยกนแตกไมประสพผลมากนก (Udvardy, 1969) ความกาวหนาในการจ าแนกเกดขนในทางสตวภมศาสตร ผลงานทโดงดงมากไดแกเปนผลงานของ Philip Luthley Sclater ทอาศยการกระจายของนกเปนขอมลในการจดจ าแนก จากผลงานดงกลาวนกระตนใหมนกชววทยาหลายทานไดสรางผลงานในดานนไว เชน Gunther (1958), Huxley (1868), Wallace (1876) รวมทง Allen (1871) การจ าแนกขอบเขตการกระจายของพรรณพชในยคตนทกระท ากนอยางมระบบคงเปนผลงานของ Adolf Engler (1882 อางตาม Udvardy, 1969) ไดแบงพชในยคเทอเทยรออกเปนสกลมเรยกวา floral elements ไดแก (1) Arctotertiary element คอกลมปาสนทางซกโลกเหนอและปาทงในอเมรกาเหนอ และเขตอบอนของยเรเชย (2) Palaeotropical element เปนกลมพชทมซากดกด าบรรพในเขตรอนของยโรป (3) Naeotropical element เปนกลมพชทประกอบดวยซากดกด าบรรพของเขตรอนในอเมรกากลาง และ (4) Old- Oceanic element เปนกลมพชทกระจายอยทางซกโลกใตและเกาะตางๆ จากผลงานดงกลาวนกระตนใหนกพฤกษภมศาสตรหลายทานมความสนใจทจะปรบปรงการจ าแนกเขตพรรณพชของโลกตอมา โดยเฉพาะ Walter (1954 อางตาม Udvardy, 1969) และ Good (1964) ไดท าการแบงแยกพชคลมดนของซกโลกเหนอไว 3 อาณาจกรและซกโลกใตออกเปน 3 อาณาจกร และยงไดแบงยอยออกเปนเขต (region) เปน 37 เขต พรอมทงมการจดท าแผนทประกอบ (Udvardy, 1969) ความพยายามจ าแนกพชคลมดนในอเมรกาเหนอไดกระท าโดย Merriam (1894) มการก าหนดแนวคดเรอง Life Zone ขน โดยยดหลกทวาการกระจายของพนธพชมความสมพนธกบเสนรงทชถง
Utis Kutintara
4
อทธพลของอณหภมทแปรผนไป (ผลงานไดเสนอไวในเอกสารชอวา “Low of Temperature Control of the Geographical Distribution of Terrestrial Plants and Animals (Smith, 1966) กฏเกณฑในการจ าแนกไดก าหนดไวสองขอคอ 1) การกระจายของพนธพชและสตวขนไปทางเหนอถกควบคมโดยผลรวมของคาบวกของอณหภมของชวงฤดการเจรญเตบโตและสบพนธ และถอวาอณหภมท 6 องศาเซลเซยส หรอ 45 องศาฟาเรนไฮตเปนอณหภมทท าใหสรระของพชเรมท างาน และ 2) การกระจายของพชและสตวลงทางใตไปหาเสนศนยสตร ควบคมโดยคาเฉลยของอณหภมในชวงสนๆ ทเปนชวงรอนสดในชวงป จากหลกเกณฑดงกลาวเขาไดแบงสงคมพชในอเมรกาเหนอออกเปนสามเขตหลกคอ Boreal Zone, Austral Zone และ Tropical Zone ในแตละเขตกมการแบงเปนเขตยอยตอไป ผลงานทนาสนใจอกระบบหนงในการจ าแนกพชคลมดนกคอผลงานของ Holdridge (1967) แนวทางนไดอาศยอณหภม ปรมาณน าฝน การคายน าของพชกบการระเหยน า (evapotranspiration) เปนปจจยหลกสามประการในการในการสราง Biotemperature โดยสรางตารางในสามแนวแกนขนและก าหนดสงคมพชลงในแตละชองจากขวโลกลงมาถงเขตรอน ระบบนกยงไมนยมน ามาใชกนในชวงตอมา หนวยการจ าแนกสงคมพชทางนเวศวทยาไดพยายามพฒนามาตงแตชวงตนศตวรรษท 19 และมการใหความสนใจกนมากในชวงตนศตวรรษท 20 มแนวทางปฏบตทเกดขนหลายแนวทางดวยกน เชน The Zurich-Montpellier Tradition, The English Tradition, Northern Tradition, และ Uppsala School เปนตน (Shimwell, 1971) แนวทางการจ าแนกทงสนมงทจะน าเอาระบบการจ าแนกสงมชวตเขามาใชในการจ าแนกสงคมพช แตละแนวทางพยายามทจะตงหนวยหลกเชนเดยวกบหนวยชนดพนธ (species) และท าการรวมกลมเปนหนวยทใหญขนและแยกยอยเปนหนวยทเลกลง ระบบทนาสนใจดงแสดงไวในตารางท 1 ตารางท 1 หนวยการจ าแนกระบบ Synusiae และระบบสงคมตามแนว Northern Tradition โดย Du Rietz, 1930 (สรปโดย Shimwell, 1971)
Idiobiological Unit Synusiae Plant Community Class Order Family Tribe Genus Section Species
Pan formation Formation Sub formation Federation Association Consociation Sociation
Pan formation Formation Subornation Federation Association Consociation Sociation
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
5
ระบบการจ าแนกดงกลาวกมไดนยมน ามาใชกนมากนกในยคตอๆมา บางค าทมการใชกนอยบางไดแก
Formation-Type (Formation Class) หมายถงกลมของสงคมพชทมการกระจายตามสภาพทางภมศาสตรทมลกษณะทางรปลกษณ (Physiognomic characteristic) และรปชวต (Life Form) ทคลายคลงกนและมความสมพนธกนกบภมอากาศและสภาพปจจยแวดลอมอนๆ Formation หมายถงกลมของสงคมพชในภมภาคใดภมภาคหนงหรอทวปใดทวปหนงทมลกษณะทปรากฏคลายๆกนและสมพนธกบสภาพภมอากาศและสภาพสงแวดลอมในทองถน Association หมายถงหนวยของกลมพชตางๆทจ าแนกโดยลกษณะตอไปน
a) เปนกลมพชทขนรวมกนมลกษณะและชนดพนธทแตกตางจากแหลงอนและมความคงทในพนท
b) การจ าแนกชนทางดานตงและความคงทในพนท
c) ชนดพนธไมเดนชนดใดชนดหนงหรอมากกวา ซงเปนไมเดนในชนเรอนยอดบนสด แตถาเปนไมเดนชนดเดยวเรยกวา Consociation
d) เปนหนวยของกลมพชถาวรทเขาถงสภาพคงทนและไมมการพฒนาตอไป และ
e) หมายถงชนเรอนยอดชนใดชนหนงทใชในการจ าแนก
Union สงคมพชทแบงแยกตามชนดานตงทประกอบดวยชนดพนธหนงชนดพนธใดหรอหลายชนดทมความสมพนธทางลกษณะรปลกษณและรปชวต หนวยสงคมพชอยางอนทมใชกนอยไดแก Landscape Type สภาพพนทโดยกวางๆทจ าแนกโดยสภาพจากทกดานทเกยวกบพรรณพชและสงแวดลอม Habitat Type กลมของสงคมทใชแทนกนไดโดยมองทความสมพนธกบถนทอาศย Site Type กลมของสงคมทสมพนธกนกบลกษณะบางอยางของถนทอาศย Nodum เปนหนวยทางดานแนวคดทใชทวๆ ไปกบหนวยของพรรณพชในขอบขายใดๆ
Utis Kutintara
6
Community เปนหนวยทใชเรยกกลมพชทมความสม าเสมอในดานโครงสรางและองคประกอบของชนดพนธทระดบหนง มกใชเรยกกลมพชคลมดนกนทวๆ ไปอยในปจจบน Stand หมายถงหมไมทมลกษณะเฉพาะของแตละกลมทแตกตางไปจากกลมอนๆ เปนหนวยเลกสดในการจ าแนกสงคมพชคลมดน อาจก าหนดตามลกษณะเฉพาะดานใดดานหนงเพอการศกษาวจย ระบบไบโอม (Biome)
การจ าแนกสงคมแหงชวตของโลกหรอชวมณฑล (Biosphere) ในปจจบนนยมแบงเปนไบโอม (Biome) ตางๆ โดยอาศยกลมของสงมชวตทปรบตวกบสภาพภมอากาศของโลก ผลจากความแปรผนของภมอากาศในโลกทเปนไปตามระดบของเสนรงซงสามารถจดจ าแนกไดเปนเขตภมอากาศตางๆ จากขวโลกลงมาหาเสนศนยสตร ซงเรมจากอากาศเขตหนาว (Cold), เขตอบอนหนาว (Cold Temperate) เขตอบอน (Temperate) เขตอบอนรอน (Worm Temperate) เขตกงรอน (Subtropical) และเขตรอน (Tropical ) ความแปรผนของภมอากาศในแตละเขตเกดขนเนองจากปจจยบางอยางทส าคญไดแก ความใกลไกลจากมหาสมทร ทศทางของลมทใหฝน และทวเขาทกนทางลม เปนตน จากสภาพภมอากาศทแปรผนไปดงทกลาวจงกอใหมความแตกตางกนในดานสงคมพชคลมดนและมผลตอไปถงสตวทเขามาใชประโยชน สงคมพชคลมดนตามสภาพภมอากาศดงทกลาวกคอไบโอมของโลก ไบโอมหลกทไดมการจดจ าแนกและเปนทรจกกนทวไปไดแก 1) ทงหญาในเขตหนาวอารคตก (Arctic Tundra Biome) 2) ปาสนเขตหนาว (Boreal Forest Biome) 3) ปาผลดใบในเขตอบอน (Temperate Deciduous Biome) 4) ทงหญาในเขตอบอน (Temperate Grassland Biome) 5) ปาทง (Savanna Biome) 6) ทะเลทราย (Desert Biome) 7) ปาสเคอโรฟลส (Sclerophyllous Biome) 8) ปาผลดใบเขตรอน (Tropical Deciduous Biome) 9) ปาดงดบ (Tropical Rain forest Biome) ในแตละไบโอมยงมการแบงแยกออกไปไดอก (Cox et al., 1976) ความหลากหลายของสงคมพชคลมดนในประเทศไทย ผลจากการจ าแนกไบโอมหลกของโลกท าใหพนทประเทศไทยตกอยในไบโอมปาพลดใบเขตรอนและปาดงดบเขตรอน โดยทตอนบนของประเทศมภมอากาศจดอยในเขตกงรอน (Subtropical Climate) มสามฤดคอฤดฝน (Rainy Season) ฤดอากาศเยน (Cool Season) และฤดรอน (Hot Season) นอกจากนยงไดรบอทพลจากลมมรสมอกดวย สวนทางตอนใตของประเทศมอยเพยงสองฤด คอ ฤดฝน (Rainy Season) ทมชวงเวลาคอนขางยาว และฤดแลง (Dry Season) และเนองจากอยใกลเสนศนยสตรอทธพลจากลมมรสมไมแสดงออกทเดนชด ฉะนนโดยพนฐานทางตอนเหนอของประเทศจงควรปกคลม
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
7
ดวยปาพลดใบในเขตรอนสวนทางตอนใตควรเปนถนของปาดงดบ จากการทมปจจยอยางอนเขามามอทธพลรวมจงท าใหเกดความแปรผนขนในทงสองสวนกอใหเกดขนดพชคลมดนหลายรปแบบขนสลบกนไปในแตละสวน ปจจยหลกทมสวนเขามาสรางความแปรผนไดแกดน สภาพภมประเทศ ความใกลไกลจากทะเล ปรมาณน าฝน และไฟปา เปนตน การพฒนาการจ าแนกสงคมพชคลมดนในประเทศไทย การตงชอสงคมพชคลมดนของประเทศคงกระท ากนมานานทงนกเพอการสอกนระหวางคนในทองถนของแตละภาค การใหชอกเปนการใชลกษณะเดนอยางใดอยางหนงทคนทวไปสามารถเหนไดเดนชด อาจเปนชนดพนธไมเดนในสงคม สภาพภมประเทศ ลกษณะดน หรอธรรมชาตอยางอน ระบบการจ าแนกเชนนมกระท ากนทวไปมใชเฉพาะในประเทศไทย ตวอยางเชนปาเดงรงทเปนทรจกกนทางตอนบนของประเทศ มชอเรยกวาปาโคกเนองจากขนอยบนเนนเปนสวนใหญ ปาแดงเพราะขนอยบนดนลกรงทมสแดง ปาแพะเพราะขนอยบนดนลกรงทมกรวดขหนปรากฏบนผวดน ปาชายเลนเพราะขนอยบนดนเลนปากแมน า หรอปาโกงกางเพราะมไมโกงกางเปนไมเดน ปาสกเพราะมไมสกเปนไมเดน ในระดบยอยยงมความยงยากแกการสอมากยงขน เชน ทางภาคเหนอเรยกปาตอง ปาตง ปาเปา ปาเกย เปนตน การตงชอตามทองถนไมเปนระบบการจ าแนกทมหลกการทจะน าไปปฏบตทเปนมาตรฐานในการจ าแนกสงคมพชใหมๆ ได การจ าแนกสงคมพชคลมดนทเปนทางการกคงเปนงานดานการปาไม ซงไดแบงปาเปนสองกลมใหญตามการใชประโยชนในการท าไมคอ ปาสก เปนปาทมไมสกขนอยและปากระยาเลยซงเปนปาทมการท าไมชนดอนๆทมใชไมสก นอกจากนนกรมปาไมยงมการจดจ าแนกปาในการส ารวจปาไมโดยมการจ าแนกปาเปนปาดงดบทางภาคใต ปาสก ปาเบญจพรรณ ปาเตงรงและปาดงดบเขา ผลงานทเปนเชงวชาการและมระบบทตดตามไดคอผลงานของ Smitinand (1977) เปนผลงานภายใตชอเรองวา Vegetation and Ground Covers of Thailand ในเอกสารฉบบนไดจ าแนกกลมปาใหญๆ ของประเทศเปนสองกลมดวยกนคอกลมปาไมผลดใบ (Evergreen Forests) และกลมปาพลดใบ (Deciduous Forest) ในแตละกลมไดมการแบงยอยออกไปเปนชนดปาตางๆ และไดอธบายลกษณะปาเหลานนไว โดยเฉพาะชนดไมเดนในชนตางๆ ตอมา อทศ (2542) ไดท าการปรบปรงระบบดงกลาวใหมความเหมาะสมยงขนพรอมทงก าหนดลกษณะในการจ าแนกปาแตละชนดพนธไมดชนพรอมรายละเอยดอนๆ ไวดวย แนวทางจ าแนกสงคมพชคลมดนส าหรประเทศไทย เปาหมายในสวนนกเพอทจะเสนอแนวทางในการจ าแนกสงคมพชคลมดนในประเทศไทยทเปนระบบเพอการสรางความเขาใจทตรงกนในหมนกวชาการดานสงคมพช ผทสนใจสามารถยดถอเปนหลกเกณฑในการท าความรจกปาและสงคมพชตางๆ ไดดวยตวเอง การสอความหมายตอกนมความแนนอนยงขน ทส าคญยงกเพอเปนแนวทางในการจดระบบการจ าแนกสงคมพชคลมดนทเปนมาตรฐานของประเทศในอนาคต
Utis Kutintara
8
โดยทวไปการจ าแนกสงคมพชทวโลกอาศยลกษณะของพนธพชทปรบตวกบสงแวดลอมเปนฐานในการจ าแนก การปรบตวกบสงแวดลอมไมวาภมอากาศ ดน สภาพภมประเทศ สตว และไฟปาแสดงใหเหนไดจากลกษณะรปลกษณ (Physiognomic Characteristics) หมายถงลกษณะภายนอกของพชหรอสวนของพชทปรากฏแกสายตา เชนส ความดาดดน การแปรผนตามฤดกาล และภาพรวมทสามารถพจารณาไดโดยงายและรวดเรวจากการประเมนดวยสายตา สงทปรากฏใหเหนจากลกษณะทางรปลกษณกคอรปชวต (Life Form) ลกษณะในดานนทใชกนมากในการจ าแนกสงคมซง Shimwell (1971) ไดสรปไวดงน (a) ปาไม (forest) พนทปกคลมดวยไม (woodland) ปาพม (scrub) ปาทง (savanna) ทงหญา (grassland) ทแฉะ (marsh) พร (bog) หนอง (mire) ทะเลทราย (desert) ทงหญาเขตหนาว (tundra) (b) ไมใหญ (trees) ไมพม (shrubs) พชลมลก (herbs) หญา (grasses) ไมเนอแขงตงครง (erect woody plant) เถาวลย (climbing woody plant) (c) ผลดใบ (deciduous) ไมผลดใบ (evergreen) ใบกวาง (broadleaf) ใบเขม (needle leaf) ใบหนา (sclerophyll) อวบน า (succulent) (d) กลมมอสสและตะไคร (bryoids) ขาวตอกฤษ (Sphagnum) พชเกาะตด (epiphytes) พชกอ (crusts) ไลเคนท (lichens) เหดรา (fungi) สาหราย (algae) หากพจารณาตามแนวทางท Shimwell (1971) ทเสนอไวการจดกลมสงคมพชภายในภมภาคหรอทวปของโลกกคอระดบฟอรเมชน (Formation) ในภาษาไทยอาจใชระดบกลมปาหรอกลมชนดสงคม (Community Type) ในระดบนควรจ าแนกจากลกษณะรปลกษณ (Physiognomic Characteristics) ของกลมพรรณพชในพนททสมพนธกบสภาพภมอากาศและปจจยแวดลอม ฉะนนการแบงสงคมพชถาวรของประเทศตามแนวทางของ Smitinand (1977) เปนกลมปาผลดใบและกลมปาไมพลดใบซงเปนลกษณะรปลกษณจงนาจะมความเหมาะสมและควรยดถอเปนหลกในการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศไทยทระดบใหญสด ในระดบต ากวาฟอรเมชนหรอกลมชนดสงคมกควรเปนฟอรเมชนรอง Sub formation ซงจ าแนกจากองคประกอบของชนดพนธ ชนดพนธทเปนดขนของสงคม และความสม าเสมอ อาจยดถอจากไมเดนชนดเดยวหรอหลายชนดในชนเรอนยอดหรอผสมกบไมเดนในชนรอง ฉะนนชนดปาตางๆ ของประเทศจงควรจ าแนกจากชนดพนธไมเดนเปนหลก อยางไรกตามชนดพนธไมเดนมกมความสมพนธอยางใกลชดกบปจจยแวดลอมฉะนนการสงเกตและจ าแนกจากปจจยแวดลอมกสทอนไปสสงคมพชในระดบนได จากการจ าแนกชนดปาทเสนอไวโดย Smitinand (1977)และอทศ (2542) จงเปนการจ าแนกสงคมพชคลมดนในระดบน ในระดบยอยของชนดปาตางๆ อาจจ าแนกจากลกษณะพเศษของพนธไมเดนในสงคมปานนๆและการขนผสมกนสดสวนของการรวมตวในสงคมของพนธไมลกษณะทางโครงสรางทแตกตางออกไป การจ าแนกในระดบนอาจตองอาศยเทคนคการวเคราะหในเชงปรมาณเขามาเกยวของ เชนระดบของความสม า เสมอหรอความเปนเนอเดยวกน (Uniformity หรอ homogeneity) ของแตละพนท
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
9
การจ าแนกระดบหมไม (Stand) โดยทวไปหมไมกคอพนทสวนใดสวนหนงทนกวชาการก าหนดขนเพอการศกษาตามเปาหมายอยางใดอยางหนง ในทางสงคมพชเปนพนทตวแทนของพชคลมดนแบบใดแบบหนงทมสภาพเฉพาะทางดายโครงสรางและการรวมตวของชนดพนธ หมไมตางๆ ทไดท าการ ศกษามาในเชงปรมาณอาจน ามาวเคราะหหาความคลายคลงกน (Similarity) และจดกลมเพอจ าแนกสงคมพชในระดบละเอยดได ระบบการจ าแนกสงคมพชของประเทศไทย ยดหลกตามแนวทางในการจ าแนกสงคมพชคลมดนดงทไดกลาวมาแลวในระดบตางๆ สงคมพชคลมดนของประเทศไทยอาจจดเปนระบบไดดงน ตารางท 2 ระบบการจ าแนกสงคมพชถาวร (Climax Communities) ของประเทศไทย
A. กลมชนดสงคมพชไมผลดใบ Evergreen Community Type (Formation )
ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมทประกอบดวยลกษณะ ของพชทคงใบตลอดป (Evergreen) รปลกษณทเปนพนธไมไมผลดใบ มความเขยวตลอดป ใบสวนใหญของแตละชนดมอายเกนกวาหนงป
ปาดงดบชน (tropical Moist Evergreen Forest Community) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมปาไมพลดใบ ประกอบดวยรปชวตทเปนไมใหญ ไมพม หมาก เถาวลย มเรอนยอดตอเนองกนโดยตลอดทงดานราบและดานตง มไมแปะตดและกาฝากคอนขางมาก พนปารกทบ ไมดชน เปนไมในวงศไมยาง (Dipterocarpaceae) ทไมพลดใบ ไดแกยางยง (Dipterocarpus grandiflorus) ยางเสยน (D. gracilis) ยางมนหม (D. kerrii) ยางปาย (D. costatus) ยางใต (D.hasseltii) ยางวาด (D. chartaceus) ยางนา (D. alatus) ยางกลอง (D. dyeri) สยาขาว (Shorea assamica) สยาเหลอง (S. curtisii) กาลอ (S. faguetiana) กระบากด า (S. farinosa) เตงตาน (S. guiso) พนอง (S. hypochra) ตะเคยนสามพอน (S. laevis) สยาแดง (S. leprosura) ตะเคยนราก (Hopea foxworthyi) สยาด า (H. pedicellata) พนจ าใบใหญ (H. recopei) กระบกกรง (H. helferi) สภาพแวดลอม ปรากฏในพนททมดนลกเกบน าไดด ปรมาณน าฝนสงเกน 1,600 ม.ม.ตอปอณหภมต าสดไมต ากวา 10 องศาเซลเซยส กระจายอยทางตอนใตของประเทศเปนสวนใหญ ปรากฏในเกาะตางๆและตอนใตของภาคตะวนออก สงคมยอย (Association) ปาดงดบชนระดบต า (Lower Moist Evergreen Forest) Smitinand ปาดงดบชนระดบสง (Upper Moist Evergreen Forest) Smitinand ปาดงดบชนแบบมาเลเชย (MEF Malasian Type) Whitmore (1984) ปาดงดบชนแบบไทย (MEF Thai Type) Whitmore (1984)
Utis Kutintara
10
2) ปาดงดบแลง (Dry Evergreen Forest Community) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทมไมพลดใบและไมไมผลดใบขนผสมกนในอตราสวนทใกลเคยงกน เหนไดชดเจนในชวงฤดแลง เปนสงคมกงกลางระหวางปาดงดบกบปาผลดใบ มไมชนเรอนยอดกบไมชนรองแยกกนคอนขางเดนชด
ไมดชน พนธไมไมผลดใบไดแก ตะเคยนหน (Hopea ferrea) เคยมคนอง (Shorea henryana) ยางแดง (Dipterocarpus turbinatus) กระบาก (Anisoptera costata) ไมผลดใบไดแก มะคาโมง (Afzelia xylocarpa) ตะแบกใหญ (Lagerstroemia calyculata) ตะแบกแดง (L. ovalifolia) พยง (Dalbergia cochinchinensis) เกดด า (D. ultrate) ไมชนรองทเปนไมดชนไดแก พลองใบใหญ (Memecylon ovatum) พลองขนก (M floribunda) กดลน (Walsura trichostemon) กระเบากลก (Hydnocarpus ilicifolius) ไมชนลางทเปนตวชวดไดแก ขอยหนาม (Streblus ilicifolius) หนามคดเคา (Randia sp.) เปลาเงน (Viburnum odoratissimum) สภาพแวดลอม ปกคลมในพนททมดนลกเกบน าไดดพอควร มชวงความแหงแลงทยาวนาน ไมมไฟปารบกวน ปรากฏในภาคกลาง ภาคใตตอนบน ภาคเหนอและภาคอสาน สงคมยอย (Association) ยงไมมการจ าแนกทเดนชด
3) ปาสน (Pine Forest) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทมไมเดนในชนเรอนยอดเปนไมในกลมทเปนไมใบเขม (needle leaf) ชนเรอนยอดเดนดวยไมชนดเดยวหรอสองชนดเปนอยางมาก ไมดชน พนธไมทใชในการจ าแนกสงคมนไดแก ไมสนสองใบ (Pinus merkusii) และ ไมสนสามใบ (P. kesiya) เปนไมเดนในชนเรอนยอดและมกไมมไมอนผสมอยในชนน ในบางแหงเกอบเปนไมสนลวน สภาพแวดลอม สภาพแวดลอมของสงคมนทเปนตวก าหนดการกระจายยงไมชดเจน ปกตพบในพนททมระดบสงในชวง 1,400 เมตรลงมา ดนลกพอควร มไฟปาคอนขางบอยครงแตไมในสงคมมเปลอกทหนามากจงไมเปนอนตราย ดนคอนขางเปนกรด มชวงความแหงแลงยาวนาน สงคมยอย (Association) สงคมสนเดนเพยงอยางเดยว (Pine Forest ) ฮทศ สงคมสนผสมไมกอ (Pine-Oak Forest) อทศ สงคมสนผสมเตงรง (Pine-Dipterocarp Forest) อทศ
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
11
ตารางท 2 (ตอ)
4) ปาดงดบเขา (Hill Evergreen Forest) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทขนอยในระดบสง ปกตปรากฏทระดบเกนกวา 1,200 เมตรจากระดบน าทะเลขนไป ปาคอนขางแนนทบ มพชแปะตดและมอสสตามกงและล าตนไมใหญหนาแนน ในระดบสงมากๆและลมพดจดตนไมคอนขางเตย กงคดงอมใบเปนกระจกเปนกอนๆ มพนธไมในสกลทปรากฏในเขตอบอนขนผสมอยมาก ไมดชน การจ าแนกมกถอเอาการปรากฏของไมในวงคไมกอ (Fagaceae) เปนกลมไมดชนไมกอทใชในการจ าแนกไดแก กอกางดาง (Lithocarpus garrenttianus) กอแดง (L. trachycarpus) กอน า (L. annamensis) กอพวง (L. fenestratus) กอเดอย (Castanopsis acuminatissima) กอใบเลอม (C. tribuloides) กอแปน (C. diversifolia) กอลม (C. indica) กอแหลม (C. ferox) กอสเสยด (Quercus poilanei) กอตลบ (Q. rambottomii) กอต (Q. kingiana) และกอแอบ (Q. helferiana) พนธไมในกลมเมลดเปลอย (Gymnosperm) ทใชเปนไมดชนไดแกกลมพญาไม (Podocarpus) สนสามพนป (Dadrydium elatum) สกล Cephalotaxus, Gnetum และ Cycas ไมหลายสกลทเดนอยในเขตอบอนทเขามาปรากฏในสงคมน เชน Prunus, Betula, Gordonia, Camellia,และ Rhododendron สภาพแวดลอม ปาดงดบเขาขนอยในดนทคอนขางลก มความชนสงและอากาศเยน อณหภมในบางชวงของปต ากวา 10 องศาเซลเซยส บางฤดกาลมเมฆปกคลม สงคมยอย (Association) ปาดงดบเขาระดบต า (Lower Hill Evergreen Forest) Smitinand ปาดงดบเขาระดบสง (Upper Hill Evergreen Forest) Smitinand ปาซบอลพร (Sub alpine Forest) ธวชชย
5) ปาชายหาด (Beach Forest) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนปาในทดอนทไดรบอทธพลจาดไอเคม (salt spray) จากทองทะเล ปรากฏบรเวณชายหาดหรอหนาผารมทะเล ดนเปนดนทรายจดหรอบรเวณหาดทรายเกา พชสวนใหญเปนพชทนความเคม (halophytes) บางแหงปรากฏพชทนความแหงแลง (xerophytes) ขนผสมอยดวย ไมดชน พนธไมทส าคญในการจ าแนกสงคมนไดแก เกด (Manilkara hexandra) กระทง (Calophyllum inophyllum) หกวาง (Terminalia catappa) มะเกลอเลอด (T. corticosa ) เมา (Eugenia grandis) รงกะแท (Kadelia candel) โพธกรง (Hermandia peltata) หลมพอทะเล (Intsia
Utis Kutintara
12
ตารางท 2 (ตอ)
5) ปาชายหาด (Beach Forest) Sub formation (ตอ)
bijuga) กระหนาย (Pterospermum littorale) ล าเจยก (Pandanus tectorium) และสนทราย (Baeckia frutescens) สวนสนทะเล (Casuarina equisetifolia) และเสมดขาว (Melaleuca leucandrendron) มกพบเปนสงคมทเปนไมเดนน าเดยวในหลายพนท สภาพแวดลอม เปนปาทไดรบอทธพลจากทะเลจงปรากฏอยบรเวณชายฝงทะเลทงทางภาคตะวนออกและภาคใตของประเทศ ภมอากาศคอนขางรอน มฝนตกชกแตเนองจากเปนดนทรายจงเสยน าไปอยางรวดเรว สงคมยอย (Association) ปาสนทะเล (Casuarina forest) อทศ ปาชายหาดผสม (Mixed Beach Forest) อทศ ปาเสมดขาว (Melaleuca forest) อทศ(สงคมกงถาวร) สงคมปาหนาผาชายทะเล (Rocky Cliff Community) อทศ
6) ปาพร (Swamp Forest) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทขนอยในพนททเปนทลมมน าขงตลอดปหรอในบางฤดกาล ดนเปนดนพท (peat) มการสะสมของซากพชคอนขางหนา พนธพชแสดงออกถงการปรบตวกบการมน ามาก (Hydrophytes) รากแผกวาง มรากค ายน (stilt roots or prop roots) รากหวเขา (knee roots) และรากหายใจ (pneumatophores) โคนตนมพพอนใหญ (buttress) เรอนรากแผกวาง ไมดชน พนธไมทใชในการจ าแนกปาพรไดแก สะเตยว ( Ganua motleyana) ยากา (Bkumeodendron kurzii) ละไมปา (Baccaurea bracteata) อายบาว (Stemonurus malaccensis) มะฮง (Macaranga pruinosa) หลมพ (Eleiodoxa conferta) กระพอแดง (Licuala longecalycata) สาค (Metroxylon sagus) ชมแสง (Xynthophyllum glaucum) กระเบาน า (Hydnocarpus sumatrana) กมน า (Crateva magna) สะแกนา (Combretum quadrangulare) อนทนนน า (Lagerstroemia speciosa) กนเกรา (Fagraea fragrns) และจกน า (Barringtooia acutangula) สภาพแวดลอม ปรากฏสวนใหญทางภาคใตและรมแมน าในภาคอสาน ในทลมทเปนแองขงน าไวไดนาน ซากพชทบถมกนหนาเนองจากการยอยสลายเปนไปไดชา น าในปาพรโดยทวไปเปนกรดจด สงคมยอย (Association) พรดนพท (Peat Swamp Forest) ธวชชย ปาบงปาทาม (Riverine Swamp Forest) ธวชชย
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
13
ตารางท 2 (ตอ)
7) ปาชายเลน (Mangrove Forest) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทปกคลมบนดนเลนในแหลงน ากรอยหรอน าทะเลทวมถง ลกษณะดนออนนมน าในดนเคมเนองจากน าทะเล พนธพชตองปรบตวกบปจจยหลกคอดนทออนนม น าในดนทเคมและการขาดออกซเจนในดน พนธพชสวนใหญจงตองมรากค ายน (stilt roots or prop roots) รากหายใจ (pneumatophores) แลมตอมคายเกลอ (salt gland) และใบหนาเพอลดการคายน า ไมดชน พนธไมดชนของปาชนดนไดแกไมในสกลโกงกาง (Rhizophora) เชนโกงกางใบใหญ (R. mucronata) โกงกางใบเลก (R. apiculata) สกลล าพล าแพน (Sonneratia) ไดแก ล าพ (S. caseolaris) ล าพทะเล (S. alba) ล าแพน (S. ovata) ล าแพนหน (S. griffithii) สกลถว (Bruguiera) เชนถวขาว (B. cylindrical) ถวด า (B. parviflora) ประสกแดง (B. sexangula) โกงกางหวสม (B. gymnorrhiza) ไมอนๆทใชในการจ าแนกไดแก รงกะแท (Kandelia candel) โปรง แดง (Xylocarpus moluccensis) ตะบนขาว (X. granatum) ตาตม (Excoecaria agallocha) หงอนไกทะเล (Heritiera littoralis) รกทะเล (Scaevola taccada) และจาก (Nypa fruticans) สภาพแวดลอม การขนลงของน าทะเล ความใกลไกลจากปากแมน า ความเคมของน า ความตนลกของเลน การผสมของทราย และความแขงของเลนกอใหเกดการแปรผนของสงคมยอยในปาชนดน โดยปกตปาชายเลนปรากฏทปากแมน าทดนเลนกอตวจากตะกอนทพดพาลงมาจากระบบนเวศตอนบน การท าลายปาและการท าการเกษตรกอใหเกดเลนงอกใหมอยางรวดเรว สงคมยอย (Association) สนท อกษรแกว (2532) ไดแบงปาชายเลนออกเปนแถบดงน แถบแสมผสมล าพ (Avicennia- Sonneratia Zone) แถบโกงกาง (Rhizophora Zone) แถบถวและรงกะแท ((Bruguiera – Kandelia Zone) แถบฝาด-ตะบนและโปรง (Lumitzera-xylocarpus- Bruguiera Zone)
8) สงคมพชในบง (Pond Vegetation) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนกลมพชทขนอยในน าขอบทะเลสาปและบงประกอบดวยรปชวตแบบ Helophytes และ Hydrophytes ไดแกกลมพชใตน า (submerged aquatics) กลมพชลอยน า (floating aquatics) พชทรากหยงในดนใบปรมน า (rooted aquatics) กลมพชรากอยในดนในน าใบชพนน า (reed swamp) กลมพชในดนโคลน (sedge marsh) ไมดชน จอกแหน (Lemna trisulca) จอกหหน (Salvinia cucullata)
Utis Kutintara
14
ตารางท 2 (ตอ)
8) สงคมพชในบง (Pond Vegetation) Sub formation (ตอ)
บวเผอน (Nymphaea nouchali) บวหลวง (Nelumbo nucifera) จดหน (Eleocharis ochrostachys) กระจด (Scirpus mucronatus) กกสามเหลยม (Cyperus spp.) และธปฤาษ (Typha angustifolia) สภาพแวดลอม ปกคลมในทน าตนแสงสองถงพนดน พบบรเวณบงน าขนาดใหญและขอบทะเลสาป สงคมยอย (Association) ยงไมมการจ าแนก
B. กลมชนดสงคมพชผลดใบ Deciduous Community Type (Formation )
กลมสงคมปาผลดใบจ าแนกโดยลกษณะรปลกษณทมการผลดใบของพนธไมเกอบทงหมดในสงคม ในเขตรอนรปลกษณแบบนเปนการตอบสนองตอการขาดแคลนน าในดนทจะมาปอนขบวนการทสรรวทยาโดยเฉพาะการคายน า พชในสงคมจงผลดใบทงตงแตปลายฤดหนาวไปจนถงฤดรอน หลายชนดมการแตกหนอได
1) ปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Forest Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก จ าแนกโดยไมเดนในชนเรอนยอดและชนรองเปนไมใบกวางทผลดใบ ชนดพนธในชนเรอนยอดประกอบดวยไมหลายชนดจากหลายวงคและหลายสกล แตไมมไมในกลมไมยาง (Dipterocarpaceae) ปกตไมมหญาบนพนปาหรอมอยนอย มกมไฟปาทกป ไมดชน ปาชนดนจ าแนกไดจากไมดชนในชนเรอนยอดไดแก สก (Tectona grandis) รกฟา (Terminalia alata)สมอภเพก (T. bellerica) ตะเคยนหน (Anogeissus acuminate var. lanceolata) มะคาโมง (Afzelia xylocarpa) งวปา (Bombax anceps) ไมในสกลตะแบกและเสลา (Lagerstroemia spp.) สกลผาเสยน (Vitex spp.) แดง (Xylia xylocarpa) ประดปา (Pterocarpus macrocarpus) ในหลายสงคมยอยมไมไผทพลดใบปรากฏอยดวย ชนดทส าคญในการจ าแนกไดแก ไผซาง (Dendrocalamus strictus) ไผหก (D. hamiltonii) ไผบง (Bambusa nutans) ไผรวก (Thyrsostachys siamensis) และไผไร (Gigantochloa albociliata) สภาพแวดลอม เปนปาทสมพนธกบไฟปา ดนลกและอดมสมบรณพอควร มชวงความแหงแลงไมนอยกวาสเดอน สงคมยอย (Association) Smitinand (1977) แบงสงคมยอยตามสภาพภมประเทศเปน: -ปาเบญจพรรณระดบสงชน (Moist Upper Mixed Deciduous Forest) -ปาเบญจพรรณระดบสงแลง (Moist Upper Mixed Deciduous Forest) -ปาเบญจพรรณระดบต า (Lower Mixed Deciduous Forest)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
15
ตารางท 2 (ตอ)
1) ปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Forest Sub formation (ตอ)
อทศ กฏอนทร (2542) แบงสงคมยอยโดยยดไมเดนในชนเรอนยอดและชนรองเปนหลก ไดแก -ปาเบญจพรรณมไมสกผสมไมไผ -ปาเบญจพรรณมไมสกไมผสมไมไผ -ปาเบญจพรรณไมมไมสกผสมไมไผ -ปาเบญจพรรณไมมไมสกไมผสมไมไผ
2) ปาเตงรง (Deciduous Dipterocarp Forest) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมปาผลดใบทมไมในวงคไมยาง (Dipterocarpaceae) ทผลดใบเปนไมเดนในชนเรอนยอดบนสด พนปาประกอบดวยหญาและพชลมลกทแหงตายในชวงฤดแลง ไมดชน ไมทใชในการจ าแนกสงคมนไดแก เตง (Shorea obtusa) รง (S. siamensis) เหยง (Dipterocarpus obtusifolius) พลวง (D. tuberculatus) และยางกราด (D. intricatus) พชชนลางทใชจ าแนกไดแกปรงเหลยม (Cycas siamensis) ไผแพค (Arundinaria puslla) และโจด (A. ciliata) สภาพแวดลอม ขนอยในททมดนตน เปนดนลกรงมฝนตกนอย ชวงความแหงแลงยาวนาน และมไฟปาเปนประจ า สงคมยอย (Association) อทศ ฏฏอนทร (2542) ไดจ าแนกสงคมนออกเปนสองสงคมยอย -ปาเตงรงสมบรณ (Deciduous Dipterocap High Forest) -ปาเตงรงแคระ (Deciduous Dipterocap Scrub Forest)
3) ปาทง (Savanna) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมพชทมไมใหญหรอไมพมหรอทงสองกลมผสมกนและขนอยหางๆ ในระหวางไมเหลานนปกคลมดวยหญา โดยมสดสวนของพนททปกคลมดวยหญามากกวาหาถงสบเทาทปกคลมดวยเรอนยอดไมใหญและไมพม ไมดชน นอกจากไมเดนในปาเตงรงและในปาเบญจพรรณแลวไมทใชเปนตวจ าแนกสงคมไดแก หนามหน (Acacia comosa) หนามมะเคด (Canthium parvifolium) หนามหน (Caesalpinia godefroyana) พดทราปา (Zizyphus mauritiana) หนามเลบแมว (Capparis tenera) หนามพรม (Carissa cochinchinensis) สวนทเปนหญาประกอบดวยกก หญาชนดตางๆ เฟรน และพชลมลกทมหวหลายชนด สภาพแวดลอม ปรากฏในทแหงแลงจด มดนตน และมไฟปารนแรงเปนประจ าทกป ทเปนธรรมชาตโดยแทมอยนอย สงคมยอย (Association)
Utis Kutintara
16
ตารางท 2 (ตอ)
3) ปาทง (Savanna) Sub formation (ตอ)
อทศ กฏอนทร (2542) ไดแบงปาทงออกเปนสองสงคมยอยตามกลมไมเดนในสงคม ไดแก -ปาทงเตงรง (Deciduous Dipterocarp Savanna) -ปาทงเบญจพรรณ (mixed Deciduous Savanna)
4) ทงหญาเขตรอน (Tropical Grassland) Sub formation
ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมพชทเดนดวยรปลกษณของพรรณพชกลมหญา มไมใหญและไมพมนอยมาก พชดชน เปนพชทมรปชวตในกลม Therophytes, Hemicriptophytes และ Geophytes สภาพแวดลอม ปรากกฏในพนททมดนเคมจด ดนตน น าทวมขงในบางฤดกาลในบางพนท มไฟปาเปนประจ าทกป สงคมยอย ยงมไดมการจ าแนก
สรป
การจ าแนกสงคมพชกเชนเดยวกนกบการจ าแนกสงทมชวต ทงนกเพอการสอใหเขาใจทตรงกน การจ าแนกสงทมชวตอาจกระท าไดงายกวาการจ าแนกสงคมพช ทงนเนองจากกลมพชในแตละพนทประกอบดวยพชมากมายหลายชนดทมาอยรวมกนอยางสมจงมชวงความแปรผนทกวางมาก จงยากตอการจดกลม นกนเวศวทยาสาขาพชพยายามทจะสรางระบบการจ าแนกสงคมพชขน สวนใหญใหความส าคญกบรปลกณและรปชวตเปนฐานหลกในการจ าแนกกลมพชในระดบกวาง รปลกษณและรปชวตของพชสวนใหญเปนการววฒนาการตอบสนองตอปจจยแวดลอมดานตางๆ ทส าคญไดแกภมอาการและถนทอาศย การจ าแนกในขนละเอยดทลกลงไปตองใชชนดพนธในสงคมซงมสวนเกยวของกบปจจยแวดลอมในแตละทองถน สวนการจ าแนกในระดบยอยลงไปอกตองใชชนดพนธเดนทสามารถเหนไดอยางชดเจนทแตกตางไปจากกลมอนๆ หากจ าแนกสงคมพชคลมดนทเปนสงคมถาวรของประเทศไทยตามระบบน โดยใหหนวบใหญเปนระดบ Formation (สงคมหลก) รองลงมาเปน Sub formation (สงคมรอง) และหนวยยอยเปน Association (สงคมยอย) สงคมพชคลมดนของประเทศกแบงไดเปนสองสงคมหลก คอ สงคมพชหลกไมผลดใบ และสงคมพชหลกผลดใบ ในสงคมพชหลกไมผลดใบประกอบดวยสงคมรองทงสนทไดมการจ าแนกไปแลว 8 สงคมรอง คอ 1) ปาดงดบชน 2) ปาดงดบแลง 3) ปาสน 4) ปาดงดบเขา 5) ปาชายหาด 6) ปาพร 7) ปาชายเลน และ 8) สงคมพชในบง สวนสงคมหลกผลดใบ ประกอบดวยสงคมรอง 4 สงคมรอง คอ 1) ปาเบญจพรรณ 2) ปาเตงรง 3) ปาทง และ 4) ทงหญาเขตรอน นกนเวศวทยาสาขาพชไดพยายามจดจ าแนกสงคมยอยในสงคมรองแตละสงคมไวบางแลวแตงยงไมสมบรณ บางทานยงใชระบบทไมเปนแนวทางเดยวกน จงควรมการจดสมมนาเพอก าหนดแนวทางทเปนมาตรฐานเดยวกนตอไป
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
17
ขอคดเหน
ระบบการจ าแนกสงคมพชโดยทวไปใชกบสงคมพชทเปนสงคมถาวร (climax community) อาจใชไดกบสงคมถาวรน า (pre-climax community) หรอสงคมถาวรหลง (post-climax community) หรอสงคมถาวรถกท าลาย (plagio-climax community) ตามแนวคดแบบสงคมหนงเดยว (Mono-climax Concept) หรอสงคมถาวรตามแนวคดสงคมถาวรหลากหลาย (Poly climax Concept) สงคมพชทอยในขนของการทดแทนในชวงสดทายอาจยอมรบไดทจะจดจ าแนกตามระบบน ในการจ าแนกสงคมยอยควรด าเนนการในทกสงคมรองและก าหนดระบบการจ าแนกตามหลกการ คอใชพนธไมเดนในชนเรอนยอดบนสดเละไมชนรองเปนหวขอในการพจารณา การจดท าแผนทการกระจายของสงคมพชคลมดนของประเทศควรเรงด าเนนการ โดยเฉพาะในพนทคมครองทงหมดของประเทศ เชน ในอทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา และเขตหามลาสตวปา
เอกสารอางอง
ธวชชย สนตสข. 2528. การอนรกษพนธไมเขตอบอนและสงคมพชภเขากงอลไพนบนดอยเชยงดาว. ใน การอนรกษธรรมชาตในประเทศไทยในแงการพฒนาสงคมและเศรษฐกจ โดย ธวชชย สนตสข, เตม สมตนนท, และ W. Y. Brocskelman. สยามสมาคม, กรงเทพฯ. p.237-242.
อทศ กฏอนทร. 2542. นเวศวทยา: พนฐานเพอการปาไม. ภาควชาชววทยาปาไม, คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.
Allen, J. A. 1871. On the mammals and winter birds of East Florida. Bull. Museum Comp. Zool. II, 3:161-450.
Cox, C. B.,I. N. Healy and P. D. Moore. 1976. Biogeography: An ecological and evolutionary
approach. Blackwell Scientific Pub., Oxford. Du Rietz, G. E. 1930. Vegetationsforschung auf Soziationsanalytischer Grundlage. Handb. Biol
arbeitsmeth. (อางตาม Mueller-Dombois and Ellenberg. 1974) Good, R.D. 1964. A geography of flowering plants. (3 rd ed). John Wiley& Sons, New York. Gunther, A.1958.On the zoogeographical distribution of reptiles. London Proc. Zool. Soc.21:373-398. Holdridge, R. L. 1967. Life zone ecology. (2nd ed.). Trop. Res. Center, San Jose, Costa Rica. Huxley, T. H. 1868. On the Classification and distribution of the Alectoromorphae and Heteromorphae. Proc. Zool. Soc., London. p.294-319. Merriam, C. H. 1894. Law of temperature control of geographic distribution of terrestrial mammals
and plants. Nat. Geogr. Mag. 6: 229-238. Mueller-dombois, D. and H. Ellenberg. 1974. Aims and methods of vegetation ecology. John Wiley and Sons, New York. Nelson, G. N., G. G. Robinson, R. A. Boolootian. 1967. Fundamental concepts of biology. (2 rd. ed.)
John Wiley and Sons, Inc.
Utis Kutintara
18
Shimwell, D. W. 1971. The description classification of Vegetation. Univ. of Washington Press, Seattle. Smith, R. L. 1966. Ecology and field biology. Harper & Row Pub., New York. Smitinand, T. 1977. Vegetation and ground cover of Thailand. The For. Herbarium, Royal For. Dept.,
Bangkok, Thailand. Solomon, E. P.,L. R. Berg and D. W. Martin. 2002. Biology. (6th. ed). Books/Cole, Thomson Learning. Speed, F. M. 1966. General Biology. Charles E. Merrill Books, Inc., Columbus, Ohio. Udvardy, D. F. M. 1969. Dynamic zoogeography. Van Nostrand Reinhold Comp., New York. Wallace, A. R. 1976. The geographical distribution of animals. (2nd ed.) Reprinted 1962, Hafner,
New York. Whitmore, T. C. 1984. Tropical rain forest of the Far East. Clarendon, Oxford.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
19
ภาคผนวก สงคมพชคลมดนของประเทศไทย
สงคมพชหลกไมผลดใบ (Evergreen Formation) สงคมรอง (Sub-formation) สงคมยอย (Association) 1) ปาดงดบชน (Moist Evergreen Sub-formation) ก. สงคมปาดงดบประเภทไทย (Moist Evergreen Forest Thai Type) ข. สงคมปาดงดบประเภทมาเลเชย (Moist Evergreen Forest Malasian Type) 2) ปาดงดบแลง (Dry Evergreen Sub-formation) ไมมขอมล (Non information) 3) ปาสน (Pine Sub-formation) ก. ปาสนลวน (Pine Consociation) ข. ปาสนผสมเตงรง (Pine-Dipterocarp Association) ค. ปาสนผสมกอ (Pine-Oak Association) 4) ปาดงดบเขา (Hill Evergreen Sub-formation) ก. ปาดงดบเขาระดบสง (Upper Hill Evergreen Association) ข. ปาดงดบเขาระดบต า (Lower Hill Evergreen Association) ค. ปาซบอลไพน (Sub alpine Association) 5) ปาชายหาด (Beach Sub-formation) ก.ปาสนทะเล (Casuarina Consociation) ข. ปาชายหาดผสม (Mixed Beach Forest Association) ค. ปาเสมดขาว (Melaleuca Forest Consociation ,สงคมกงถาวร) ง. สงคมปาหนาผาชายทะเล (Rocky Cliff Association) 6) ปาพร (Swamp Sub-formation) ก. พรดนพท (Peat Swamp Association) ข. ปาบงปาทาม (Riverside Swamp Association) 7) ปาชายเลน (Mangrove Sub-formation) ก. สงคมแสมผสมล าพ (Avicennia- Sonneratia Association) ข.สงคมโกงกาง (Rhizophora Association) ค. สงคมถวและรงกะแท ((Bruguiera – Kandelia Association) ง. สงคมฝาด-ตะบนและโปรง (Lumitzera-Xylocarpus- Bruguiera Association) 8) สงคมพชในบง (Mash and Pond Sub-formation) ไมมขอมล (Non information)
Utis Kutintara
20
สงคมพชหลกผลดใบ(Deciduous Formation) สงคมรอง (Sub-formation) สงคมยอย (Association) 1) ปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Sub-formation) ก. ปาเบญจพรรณมไมสกผสมไมไผ (Teak Association) ข. ปาเบญจพรรณมไมสกไมผสมไมไผ (Teak with Bamboo Association) ค. ปาเบญจพรรณไมมไมสกผสมไมไผ (Mixed Deciduous with Bamboo Association) ง. ปาเบญจพรรณไมมไมสกไมผสมไมไผ (Mixed Deciduous without Bamboo Association) 2) ปาเตงรง (Deciduous Dipterocarp Sub-formation) ก. ปาเตงรงสมบรณ (Deciduous Dipterocap High Forest Association) ข. ปาเตงรงแคระ (Deciduous Dipterocap Scrub Forest Association) 3) ปาทง (Savanna Sub-formation) ก. ปาทงเตงรง (Deciduous Dipterocarp Savanna Association) ข. ปาทงเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Savanna Association) 4) ทงหญาเขตรอน (Tropical Grassland Sub-formation) ไมมขอมล (Non information)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.
21
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 22-30. 2008.
ทรพยากรพนธพชวงศขงในเขตพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยง
Zingiberaceous Plant Genetic Resources in The ‘Plant Genetic Conservation Project under The Royal Initiation of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn
(Kanchanaburi)’ and Adjacent Area
ยงยง ไพสขศานตวฒนา 1 Yingyong Paisooksantivatana จกรพงษ รตตะมณ1 Chakkrapong Rattamanee
ABSTRACT Surveying and collecting of Zingiberaceous plant genetic resources in the ‘Plant Genetic Conservation Project under The Royal Initiation of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn (Kanchanaburi)’ and adjacent area in the western forests were conducted during October 2003 – September 2004 and March 2007 - Febuary 2008. The objective of this project is to reveal and to conserve our plant resource for future development and utilization. Total of 10 genera including Alpinia, Amomum, Boesenbergia, Curcuma, Kaempferia, Elettariopsis, Etlingera, Geostachys, Globba and Zingiber were identified. Two new species were discovered from the area i.e. Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. and Zingiber cornubracteatum P. Triboun (in ed). Key words: Zingiberaceae, Plant Germplasm Conservation, Western forests, Kanchanaburi Email address: [email protected], [email protected]
บทคดยอ
ส ารวจและเกบตวอยางพชวงศขงในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยงในผนปาตะวนตก ระหวางเดอน ตลาคม 2546 - กนยายน 2547 และมนาคม 2550 - กมภาพนธ 2551 เพอทราบแหลงทรพยากรพชและเกบมาอนรกษไวเพอการพฒนาใชประโยชนในโอกาสตอไป พบพชวงศนจ านวน 10 สกล ไดแก Alpinia, Amomum, Boesenbergia, Curcuma, Kaempferia, Elettariopsis, Etlingera, Geostachys, Globba และ Zingiber เปนพชชนดใหม 2 ชนด คอ Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. และ Zingiber cornubracteatum P. Triboun (in ed.)
ค าส าคญ: พชวงศขง, อนรกษพนธกรรมพช, ปาตะวนตก, กาญจนบร
1 ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900 Department of Horticulture, Faculty of Agriculture, Kasetsart University, Bangkok 10900
Yingyong Paisooksantivatana and Chakkrapong Rattamanee
23
ค าน า
พรรณพชวงศขงสวนใหญเปนไมพนลางของปาในเขตรอน แตเนองจากปจจบนพนทปาถกบกรกท าลายลดลงอยางรวดเรวท าใหสภาพแวดลอมเปลยนแปลง พชในวงศขงไดรบผลกระทบอยางมาก บางสกล เชน สกลกระวาน (Amomum) ซงเปนเครองเทศชนดหนงลดปรมาณลงอยางรวดเรวในปาธรรมชาต ในขณะทบางสกลเชน กระเจยว (Curcuma) และกระชาย ( Boesenbergia) ถกขดออกจากปา เพอน าไปขายเปนสนคาจ านวนมากในแตละปจนท าใหปรมาณลดลง การศกษาทางอนกรมวธานเพอใหทราบถงสถานภาพและศกยภาพทางการเกษตรของทรพยากรพชวงศขงในประเทศไทย จงเปนสงจ าเปนทจะตองด าเนนการโดยรบดวน เนองจากการศกษาวจยพชวงศขงในผนปาตะวนตกของประเทศไทยยงมจ านวนไมมากนก เชนรายงานการส ารวจของอไร(2544) และหทยรตน(2544)พบวามพชวงศขง 9 สกล 24 ชนด ในบรเวณปาเตาด า ซงตงอยในเขตอทยานแหงชาตไทรโยคบรเวณตดชายแดนประเทศพมา
วธวจย
ส ารวจพรรณพชวงศขงใหครอบคลมพนททกสภาพนเวศวทยา ในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยง ในผนปาตะวนตก ทก 3 เดอน ท าการเกบตวอยางใหสมบรณ โดยมสวนของใบและดอกหรอผล เพอท าตวอยางแหง ส าหรบสวนของดอกและชอดอกน ามาดองในแอลกอฮอล 70% บนทกหมายเลขตวอยางพช สถานทและวนเดอนปทเกบ ระดบความสงจากระดบน าทะเล (เมตร) สภาพนเวศน ลกษณะทวไปของพช น าตวอยางทไดมาอบใหแหงสนท แลวน ามาอาบน ายาเชลลไดรท ปองกนแมลง โดยผสมกบแคปแทน เพอปองกนเชอรา แลวน ามาอบใหแหงสนทอกครง น าขอมลและตวอยางพรรณไมแหงทไดไปตรวจระบชอวทยาศาสตร เกบตวอยางสดเพอน ามาศกษาศกยภาพ และปลกอนรกษไวทภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลย เกษตรศาสตร วทยาเขตบางเขน
ผลและวจารณ
จากการด าเนนการส ารวจและเกบตวอยางพชวงศขงในพนทในเขตโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร อ าเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยงในอ าเภอศรสวสดและอ าเภอทองผาภม ระหวางเดอน ตลาคม 2546 - กนยายน 2547 และระหวางเดอนมถนายน 2550 - กมภาพนธ 2551 สามารถรวบรวมตวอยางพชวงศขงได 10 สกล และจ าแนกชนดไดรวม 33 ชนด (ตารางท 1, 2) ชนดทมการกระจายพนธอยางกวางขวาง พบในทกพนทส ารวจไดแก Curcuma parviflora Wall. ในขณะท Geostachys smitinandii K. Larsen ซงพบเฉพาะในภาคใต กพบกระจายพนธหาง ๆ ในพนทอทยานแหงชาตทองผาภม เชนเดยวกบ Zingiber
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 22-30. 2008. 24
cornubracteatum P. Triboun ซงพบครงแรกทจงหวดแมฮองสอน กพบกระจายพนธในเขตอทยานแหงชาตล าคลองง ทงนเนองจากบรเวณผนปาตะวนตกเปนพนทซงรวมเอาความหลากหลายของพชและสงมชวตอนจากภมภาคหมาลย อนโดจน และจากเสนศนยสตร (มลนธสบนาคะเสถยร, 2544) เมอพจารณาความหลากชนดในพนทส ารวจพบวา บรเวณพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช ฯ อ าเภอ ไทรโยค ซงมสภาพสวนใหญเปนปาไผ และปาเบญจพรรณ พบวามความหลากชนดของพชสกล Kaempferia สงสด ในขณะทบรเวณเหมองปาเตาด าในเขตอทยานแหงชาตไทรโยค ซงมสภาพปาดบเขาผสมปาไผ และปาเบญจพรรณ พบวาพชสกล Amomum มความหลากชนดทสด สวนสกล Curcuma และสกล Zingiber พบวามความหลากชนดมากทสดในเขตอทยานแหงชาตเขอนศรนครนทรและล าคลองง ซงพนทสวนใหญเปนปาไผ ตารางท 1 จ านวนสกลและชนดของพชวงศขง (Zingiberaceae) ในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยงใน อ.ไทรโยค อ.ศรสวสด และอ.ทองผาภม
เขตพนท จ านวนสกลและชนดของพชวงศขง (Zingiberaceae) สกล (Genera) ชนด (Species)
1. โครงการอนรกษพนธกรรมพชตาม พระราชด ารสมเดจพระเทพฯ (อพ.สธ.) (ชองเขาขาด อ.ไทรโยค)
7
18 2. อทยานแหงชาตไทรโยค (บรเวณเหมองปาเตาด า)
10
24
3. อทยานแหงชาตทองผาภม 10 26 4. อทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร 8 20 5. อทยานแหงชาตล าคลองง 7 21 6. อทยานแหงชาตเขาแหลม 9 18
Yingyong Paisooksantivatana and Chakkrapong Rattamanee
25
ตารางท 2 รายชอชนดของพชวงศขงทสามารถระบชนดได
ชอสกล
ชอชนด
เขตพนท/อทยานแหงชาต
อพ.สธ.
ปาเตาด า
ทองผาภ
ม
เขอน
ศร
นครนทร
ล าคล
องง
เขาแหล
ม
Alpinia A. malaccensis (Burm.) Roscoe A. zerumbet (Pers.) Burtt & R.M.Sm. Amomum A. aculeatum Roxb. A. koenigii C.F.Gmelin A. rivale Ridl. A. testaceum Ridl. Boesenbergia B. longiflora (Wall.) Kuntze B. pulcherrima (Wall.) Kuntze B. rotunda (L.) Mansf. B. siamensis (Gagnep.) Sirirugsa Curcuma C. comosa Roxb. C. longa L. C. parviflora Wall. C. roscoeana Wall. Elettariopsis E. curtisii Baker Etlingera E. littoralis (Koen.) Giseke Geostachys G. smitinandii K. Larsen Globba G. albiflora Ridl. G. pendula Roxb. G. praecox Chokthaweep., K.J. Williams
& Paisooks.
G. substrigosa King ex Backer Kaempferia K. elegans Wall. ex Baker K. parviflora Wall. ex Baker K. roscoeana Wall. K. rotunda L.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 22-30. 2008. 26
ตารางท 2 (ตอ)
ชอสกล
ชอชนด
เขตพนท/อทยานแหงชาต
อพ.สธ.
ปาเตาด า
ทองผาภ
ม
เขอน
ศร
นครนทร
ล าคล
องง
เขาแหล
ม
Zingiber Z. bisectum D.Fang. Z. chysostachys Ridl. Z. corallinum Hance
Z. cornubracteatum P. Triboun (ined.) Z. gramineum Bl. Z. idea P. Triboun & K. Larsen Z. thorelii Gagnep. Z. zerumbet (L.) Sm.
การศกษาครงนมงเนนพสจนทราบแหลงกระจายพนธของพชวงศขงสกลตาง ๆในธรรมชาต ส าหรบ
ลกษณะทางพฤกษศาสตรของแตละสกลนนยดตามขอมลท Larsen and Larsen (2006) ไดบรรยายไว ดงน
สกลขง (Zingiber) พบพชสกลน ทระบไดทงหมด 8 ชนด โดยมความหลากชนดทสดในพนทอทยานแหงชาตเขอน ศรนครนทร และล าคลองง ตามปาไผและปาโปรง
ไมลมลกอายหลายป เหงาแตกแขนง อวบมเนอ สวนเหนอดนเปนล าตนเทยม ใบมจ านวนมาก โคนกานใบปองออก ลนใบยาวหรอสน ผวเรยบหรอมขน ลกษณะ เดนของพชสกลนคออบเรณทยด ยาวคลายเขาสตว หมรอบกานเกสรเพศเมยทชเหนออบเรณ ชอดอกสวนใหญเกดจากตาขางของเหงา กานชอดอกอาจยาว หรอสนจนชอดอกบางสวนจมอยในดน ในชนดทมกานชอดอกยาว ใบประดบบนชอดอกจะซอนกนแนนท าใหชอดอกมรปรางทรงกรวย สวนชนดทชอดอกอยในดน หรอบางสวนฝงอยในดน ใบประดบชอดอกจะหลวมกวา ทปลายชอดอกจะมชนเมอกหนาปองกนดอกทยงออน สกลกระชาย (Boesenbergia) ในการศกษาครงนพบพชสกลนระบได 4 ชนด กระจายพนธทวไปตามปาโปรงและปาไผ
ไมลมลกอายหลายป ขนาดเลก เหงาสน อวบมเนอ ล าตนเทยมสน ใบเรยงตดกนทฐาน ชอดอกอาจออกทปลายยอดระหวางซอกใบ หรอแตกจากดานขางจาก โคนของล าตนเทยม ดอกเรม บานจากยอดของชอเชงลด มใบประดบรองรบดอกแตละดอก ใบประดบบางและเหลอมซอนตดกน กลบปากมรปรางท
Yingyong Paisooksantivatana and Chakkrapong Rattamanee
27
หลากหลาย สวนใหญมรปรางเปนถง สขาวถงสครม และมจดสมวง พชสกลนพบทวไปในเอเชยอาคเนย มศนยกลางความหลากหลายอยสองแหลงคอ ในประเทศไทยและทเกาะบอรเนยว ซงสามารถพบพชสกลนทเปนพชเฉพาะถนไดจ านวนมากในทงสองศนยกลาง โดยเฉพาะพนทเขาหนปน สกลเปราะ (Kaempferia) พบพชสกลนระบชนดได 4 ชนด โดยพบมากทสดในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช ฯ ทชองเขาขาด อ.ไทรโยค
ไมลมลกอายหลายปขนาดเลก เหงาสนมรากสะสมอาหาร ใบจ านวนนอย เกดจากเหงาใตดน ผวใบดานบนมกเรยบลน ดานลางเขยวเขมถงมวง ดอกขาวหรอมวง กลบขางทเปลยนจากเกสรเพศผเปนหมนมขนาดใหญ กลมหนงมกลบปากเปนสองแฉกลกรวมกบกลบขางจากเกสรเพศผเปนหมน รวมเปนดอกแบนราบ ดคลายกบเปนดอกทมสกลบ บางชนดดอกคลายรปแตร ปากกวาง รยางคอบเรณดานบนเดนสะดดตา และมกมส พชสกลนกระจายทวไปในเอเชยเขตรอนโดยทศนยกลางการกระจายพนธอยในเขตมรสมของเอเชย รวมทงประเทศไทยทมจ านวนชนดอยมาก สวนใหญในสกลนจะมดอกจ านวนมาก ท าใหสามารถพบทงดอกบานและผลสกไดพรอมกน สกลกระเจยว (Curcuma)
พบพชสกลน ระบได 4 ชนด โดยพบหลากชนดทสดในเขตอทยานแหงชาตล าคลองง ตามปาไผและปาเบญจพรรณ ศนยกลางความหลากหลายของสกลนอยแถบมรสมของทวปเอเชย ซงประเทศไทยกเปนหนงในพนททมความหลากหลายมากทสด บางชนดทพบทางภาคเหนอจะมชอดอกในฤดแลง และจะเกดตนใหมขนมาภายหลง แตสวนใหญจะออกทปลายล าตนเทยมเมอเจรญเตบโตเตมท
ไมลมลกขนาดเลกอายหลายป มเหงาทพฒนาดและมกมรากสะสมอาหาร ล าตนเทยมมกสนและเกดจากสวนเหงา ชอดอกเปนรปทรงกระบอก ออกทปลายล าตนเทยมหรอแยกเกดขนเปนล าใหมจากเหงา ใบประดบกวาง มกจะโคงลง ใบประดบใบลางมกจะเชอมกนทฐานเกดเปนชองคลายกระเปาหนาทอง หายากทใบประดบลางจะไมเชอมตดกน แตละกระเปามชอดอกยอย และมกลบบาง ๆ หมดอกออนอยจนกระทงผลแก สวนใหญทสวนปลาย ชอดอก มใบประดบทไมมชอดอกยอยอย และมสสนมากกวาใ บประดบชนลางลงมา เรยกใบประดบนวา coma ดอกจะมหลายสคอ ขาว เหลอง แดง มวง หรอน าเงน อบเรณสวนใหญจะเปนแบบตดไหวได บางครงมรยางคดานบนสน ๆ และมหลายชนดทมรยางคทโคนอบเรณสองอน สกลหงสเหน (Globba) ในพนทส ารวจพบ ระบได 4 ชนด ซง G. praecox เปนพชชนดใหมของโลกพบครงแรกทบรเวณปาเตาด า ตามพนทรมชนขางรองน า มลกษณะเดนตรงชอดอกเกดกอนใบในชวงตนฤดฝน จากนนใบจงเจรญตามมา
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 22-30. 2008. 28
ไมลมลกอายหลายปขนาดเลก มเพยงบางชนดทสงมากกวา 1 เมตร เหงาสน ชอดอกออกทปลายล า
ตนเทยม มลกษณะหลากหลาย จากชอเชงลดอดแนน มใบประดบเหลอมซอนกน จนถงแบบชอโปรงหรอแบบชอกระจกแยกแขนงกระจายหางกน รวมเปนชอดอก ใบประดบสเขยว ขาว หรอมวง ดอกมสหลากหลายตงแตขาวและมวง ถงสเหลอง สม และแดง วงกลบเลยงเปนหลอดหรอรประฆง หลอดดอกยาว มพเปนรปคม กลบขางทพฒนาจากเกสรเพศผเปนหมนเหนไดชดเจน กลบปากหยกเปนสองพ หรอกลบเรยบ เชอมตดกบกานชอบเรณเหนอกลบขาง กานชอบเรณและกานเกสรเพศเมยยดยาวออก สวนปลายโคงคลายหนาไม เมอดอกบานเตมท กานเกสรเพศเมยจะหลดเปนอสระออกมาคลายเปนสายของหนาไม อบเรณไมมรยางคดานบนแตจะมรยางคดานขางหรอไมมกได ผลเสดแบบแคปซล เมลดมเยอหม รปรางและพนผวผลหลากหลาย มหลายชนดทดอกบางดอกบนชอดอกหรอทงหมดสามารถเปลยนเปนหวยอยอยบนชอดอก หรอบางครงอาจเกดในซอกใบประดบดวย พชสกลนพบไดในสงคมพชทกแบบในประเทศไทยและเพอนบาน ตงแตปาลกในปาไมผลดใบทางภาคใต จนถงปาเตงรงและปาสนทางภาคเหนอ ซงพบไดจนถงระดบ 2,000 เมตร บางชนดพบไดตามทงหญาหรอรมทางในปา สกลขา (Alpinia) พบระบชนดได 2 ชนด ตามปาเบญจพรรณทคอนขางรมชนในเขตปาเตาด าและอทยานแหงชาต ทองผาภม
ไมลมลกอายหลายป ตนสง เหงาหนา แขงแรง เปนสกลทมความสงมากทสดในวงศ คอ Alpinia boia จากหมเกาะฟจ สงไดมากกวา 10 เมตร ในประเทศไทย แมวาจะต ากวามากแตกสงไดถง 2-3 เมตร ชอดอกออกทปลายล าตนเทยม วงกลบดอกเปนทอ ขนาดใกลเคยงกบวงกลบเลยง กลบปากอาจเปนถง หรอกลบเรยบ หรอหยกเปนพ มกมสเขยว ขาว มวง หรอ เหลอง-สม มแตมสเขมหรอเสนสแดง ผลเปนแคปซล กลมหรอร เกลยงหรอมขน ขางในมเมลดสด าจ านวนมาก มเยอหมเมลดสขาว ชอดอกมรปรางหลากหลาย จากชอเชงลดมไมกดอก จนถงชอกระจกแยกแขนงทมกงกานมากมาย ดอกขนาดเลกจนถงขนาดใหญ และมนวาว สกลกระวาน (Amomum) พบในพนทส ารวจและระบชอได 4 ชนด โดยพบมากในพนทปาเตาด าและทองผาภม
เปนสกลทขนาดใหญเปนอนดบสอง ไมลมลกอายหลายป ตนสงไดถง 3 เมตร แตมเหงาทผอมเลก อยใตผวดน บางชนดเปนรากค ายน ล าตนเทยมมใบตงแตทความสง 2/3 ของล าตนขนไป ชอดอกมกานสน หรอในบางชนดชอดอกจมอยใตดน มองเหนเฉพาะสวนบนของชอดอก ไมมวงใบประดบอยใตชอดอก ใบประดบยอยเปนหลอด กลบปากเวาเขาดานใน สนและกวาง สขาวหรอสเหลอง มแถบสแดง วงเกสรเพศผสนกวากลบปาก รยางคดานบนของอบเรณขนาดเลกหรอพฒนาด เชนบางชนดเปนรยางครปคลายห ออกจากปลายอบเรณทงสองขาง ผลม 2 แบบ ผลผนงเรยบบาง แหงเมอแก และอกแบบเปนผลผนงหนา มหนามหรอเปนรว ลกษณะของผลเปนลกษณะส าคญทสามารถใชในการตดสนใจระบชนดไดอยางถกตองในหลายชนด
Yingyong Paisooksantivatana and Chakkrapong Rattamanee
29
สกลปดสงห (Elettariopsis) ส ารวจพบเพยง 1 ชนด ในพนทปาเตาด าและอทยานแหงชาตทองผาภม ตามทรมและชนเยน
เปนไมลมลกอายหลายป ขนาดเลกถงชนาดกลาง เหงาเลกยาว ล าตนเทยมสง 10-20 เซนตเมตร อาจสงไดถง 2 เมตร แตพบนอยมาก มใบนอย เปนกระจกอยใกลราก มกจะมกานใบผอมยาว แผนใบเรยวจนถงปลายใบทยดแหลมยาวคลายหาง ดอกออกจากดานขางของเหงา กานชอดอกและแกนชอดอกทอดนอนอยใตผวดน ชอดอกไมแนน คลายกบในสกลกระวาน บางชนด กลบปากกวาง ตรง เปนพหลายแบบ หรอเรยบ สขาว มแถบสแดง รยางคอบเรณดานบนขนาดใหญ มกเปนสเหลยม หลายชนดจะมกลนหอมเฉพาะตว ขนอยกบองคประกอบของน ามนหอมระเหย บางชนดมกลนรนแรงคลายกลนพชสกลมะนาว บางชนดกลนฉนเหมอนแมลง พชสกลนสวนใหญพบไดทวไปในปาทางภาคใต สกลปดเตม (Geostachys) การส ารวจครงนพบเพยง 1 ชนดในเขตอทยานแหงชาตทองผาภม ตามทลาดชนสงและปา เบญจพรรณ
ไมลมลกอายหลายปขนาดกลาง สงไดถง 3 เมตร มล าตนเทยมอยหลายตนบนเหงาเดยวกน เหงาชขนเหนอผวดน โดยมรากค ายนจ านวนมาก ใบสวนใหญเปนรปใบหอกแคบ ชอดอกแตกจากเหงา ไมฝงอยใตดน แตมกานชอดอกสน หมดวยกาบ แขงสแดง แกนกลางชอดอกตงตรง หรอโคง ดอกกระจายหางเทา ๆ กน อยบนทกดานของแกนชอดอก หรอดอกอาจเรยงชขนอยดานเดยวกน ใบประดบเหลอมซอนกนหลวม ๆ มองเหนแกนกลางได ดอกสเหลองหรอสฟางขาว มกมแถบหรอจดประสแดงอยดวย กลบปากสวนใหญมกแยกเปน 3 พ ยาวกวาพของวงกลบดอกเลกนอย พชในสกลนสวนใหญอยบนภเขาทางภาคใต สกลดาหลา (Etlingera) ในการส ารวจครงนพบจ าแนกได 1 ชนด กระจายพนธในปาเตาด าและอทยานแหงชาตทองผาภม ตามทชนรมบงน า
พชสกลนสงไดถง 8 เมตร มเหงาใหญแขงแรง และอาจมรากค ายน ชอดอกแตกออกมาจากเหงา หางจากล าตนเทยม ถาแบงตามลกษณะของชอดอกจะแบงได 2 กลม คอ กลมทชอดอกบางสวนฝงอยใตดน มแตเฉพาะดอกทโผลพนขนมาจากดน อกกลมคอ ชอดอกมกานชอยาวโผลพนขนมาจากดน ตวชอดอกเปนรปกลม หรอรปกระสวย ลอมรอบดวยวงใบประดบทเหนไดชดเจน ใบประดบยอยมกเปนหลอด ดานปลายกลบปากจะโคงตรงหลงจากดอกบาน กลบปากแตละชนดจะตางกน อาจเปนพหลายแบบหรอกลบเรยบ สแดงหรอแดงและมสสมทขอบกลบ กานชอบเรณสนมาก ทงวงเกสรตวผสนกวากลบปากมาก กลบปากและกานชอบเรณเชอมตดกนเปนทอแยกอยเหนอกลบดอก ไมมรยางคดานบนอบเรณ ผลเปนแบบแคปซลไมแตก บางชนดผลฝงอยใตดน บางครงผลจะเชอมตดกบเปนผลรวมขนาดใหญ คลายผลเตย สวนใหญกระจายในปาฝนทางภาคใตของไทย
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 22-30. 2008. 30
พชวงศขงทส ารวจพบ เปนพชทมความสมพนธใกลชดกบพชปลกทส าคญในกลมเครองเทศและ
สมนไพรหลายชนด เชน ขาปา ในสกล Alpinia, สกลกระวานและเรว ( Amomum), กระชายปา (Boesenbergia ) ซงพบมากในพนทน รวมทงยงมพชกลม ขง ไพล และกระทอ (Zingiber) ขมน ปทมมา กระเจยว (Curcuma) เปนตน ผลการศกษาครงนแสดงใหเหนไดวาพนทดงกลาวมความหลากหลายของทรพยากรพนธกรรมพชวงศขงเปนอยางมาก และยงพบพชชนดใหมของโลกจ านวน 1 ชนด คอ Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. (Choketaweepanich et al., 2005) และพบพชทมถนฐานการกระจายพนธใหม (new locality) 1 ชนดคอ Zingiber cornubracteatum ทอทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร (หนวยดงใหญ) และทอทยานแหงชาตเขาแหลม (หนวยลเจย) มการพบขงชนดนครงแรกทจงหวดแมฮองสอน ซงเปนชนดใหมของโลกโดย ดร.ปราโมทย ไตรบญ (ตดตอสวนตว) ทรพยากรเหลานสามารถน ามาใชประโยชนไดทงทางตรง เชน ใชรบประทานเปนผก สมนไพร หรอพฒนาเปนไมประดบเพอเปนทางเลอกใหเกษตรกรปลก หรอใชประโยชนทางออม เชน ใชในการปรบปรงพนธพชเศรษฐกจชนดเดมใหมคณสมบตดขน เชน พชในสกล Boesenbergia, Curcuma หรอ Zingiber สามารถน ามาใชปรบปรงพนธกระชาย ขง หรอขมน ใหตานทานโรครากเนาได
สรปและเสนอแนะ
พบพชวงศขงจ านวน 10 สกล ระบชอวทยาศาสตรได 33 ชนด เปนพชชนดใหม 2 ชนด คอ Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. และ Zingiber cornubracteatum (in ed.) ในจ านวนนมพชทอยในสกล Alpinia, Amomum, Boesenbergia, Curcuma, Kaempferia, Elettariopsis, Etlingera, Geostachys, Globba และ Zingiber ซงการส ารวจยงไมครอบคลมพนททงหมดอยางละเอยด จ าเปนตองส ารวจซ าอกหลายครงใหไดขอมลทสมบรณ และควรเกบตวอยางทมชวตมาเพอการศกษาและใชประโยชนทางการเกษตรเพมเตมตอไป
เอกสารอางอง
มลนธสบนาคะเสถยร. 2544. ปาตะวนตก: ปาใหญผนสดทายของประเทศไทย. โรงพมพเดอนตลา, กรงเทพฯ. หทยรตน โชคทวพาณชย. 2544. การส ารวจพรรณพชวงศขงในปาเตาด า จ.กาญจนบร. ปญหาพเศษปรญญาโท
คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. อไร จรมงคลการ. 2544. ศกษาความหลากหลายและการใชประโยชนของพรรณพชบรเวณปาเตาด า จงหวด
กาญจนบร. วทยานพนธปรญญาโท มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. Choketaweepanich, H., K. Williams, and Y. Paisooksantivatana. 2005. A highly unusual new species of Globba (Zingiberaceae) from Thailand. Harvard Paper in Botany, 10(1): 57-60. Larsen, K. and S.S. Larsen. 2006. Gingers of Thailand. Queen Sirikit Botanic Garden, The Botanical Garden Organization, Ministry of Natural Resources and Environment.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 31-39. 2008
การศกษาความหลากชนดของพรรณไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา จงหวดยะลาและนราธวาส
Studies on Species Diversity of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Provinces
มานพ ผพฒน 1 Manop Poopath ดวงใจ ศขเฉลม 2 Duangchai Sookchaloem
ABSTRACT Studies on species diversity of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest were carried out based on their morphological characters, ecology, ecological distribution, key to genera and species. Two hundred and twenty specimens were collected during April 2004 to December 2006. Seven genera, fourty three species and one subspecies were found as follows: Anisoptera (3 species), Dipterocarpus (8 species), Vatica (8 species), Neobalanocarpus (1 species), Parashorea (1 species), Hopea (8 species), and Shorea (14 species, 1 subspecies). Sixteen species and one subspecies are newly recorded for Thailand. Therefore 78 species and 1 subspecies of Dipterocarpaceae were enumerated for Thailand. They were grouped into the newly described section: section Brachypterae F. Heim and subsection Sphaerocarpae (F. Heim) P.S. Ashton. In addition, three species are proposed to be new locality record of Yala and Narathiwat provinces.
Key word : Dipterocarpaceae, Species Diversity, Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Email address: [email protected]
บทคดยอ
การศกษาความหลากชนดของพรรณไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา มวตถประสงคเพอศกษาลกษณะสณฐานวทยา นเวศวทยา และนเวศวทยาการกระจายพนธ รวมทงจดท ารปวธานจ าแนกสกลและชนด โดยการส ารวจเกบตวอยางพรรณไมตงแตเดอนเมษายน 2547 ถงธนวาคม 2549 จ านวน 220 ตวอยาง พบไมวงศยางทงสน 7 สกล 43 ชนด และ 1 ชนดยอย ไดแก สกลกระบาก ( Anisoptera) 3 ชนด สกลยาง ( Dipterocarpus) 8 ชนด สกลพนจ า ( Vatica) 8 ชนด สกลตะเคยนชนตาแมว ( Neobalanocarpus) 1 ชนด สกลไขเขยว (Parashorea) 1 ชนด สกลตะเคยน (Hopea) 8 ชนด และสกลสยา (Shorea) 14 ชนด กบ 1 ชนดยอย การศกษาครงนพบวามพชทพบเปนครงแรกของประเทศไทย (new record) 16 ชนด กบ 1 ชนดยอย ดงนนท าใหในปจจบนจ านวนไมวงศยางในประเทศไทยมทงสน 78 ชนด 1 ชนดยอย การพบพช new record และการจ าแนกชนดตามรปวธานของ Ashton (1982) สงผลใหเปนพช กลมใหม ( new sectional record) 1 กลม (Brachypterae F. Heim) และกลมยอยใหม (new subsectional record) 1 กลมยอย (Sphaerocarpae (F. Heim) P.S. Ashton) นอกจากนพบวาม 3 ชนด เปนพชทพบเปนครงแรกของจงหวดยะลาและนราธวาส (new locality record)
1 กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กรงเทพฯ Department of National park, Wildlife and Plant Conservation, Bangkok. 2 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร; Forest Biology Department, Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok.
Manop Poopath and Duangchai Sookchaloem
32
ค าน า
พรรณไมวงศยาง (Dipterocarpaceae) เปนพชทรจกกนอยางแพรหลายในประเทศไทย และภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เนองจากความหลากชนด และมอยอยางมากมาย เนอไมนยมใชในอตสาหกรรมไมหลายประเภทเชน กอสราง ตอเรอ ไมอด ไมบาง ดงนนไมวงศยางจงถกตดมาใชประโยชนเปนจ านวนมาก และมจ านวนลดลงอยางรวดเรว แมวาจะมกฎหมายคมครองใหเปนไมหวงหามแลวกตาม Pooma (2003) รายงานวาประเทศไทยพบไมวงศยางทงสน 8 สกล 62 ชนด ซงสวนใหญพบบรเวณภาคใต Symington (1943) กลาววาศนยกลางการกระจายพนธของไมวงศยางอยบนเกาะบอรเนยวพบมากถง 9 สกล 276 ชนด รองลงมาคอคาบสมทรมาเลเซยพบ 9 สกล 168 ชนด ซงตงอยตอนใตและตดตอกบผนปาฮาลา-บาลา ในจงหวดยะลาและนราธวาส จากการตรวจสอบตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพช ซงเปนตวอยางทเกบมาจากพนทแหงนพบทงสน 6 สกล 26 ชนด ทวาจากการศกษาของ Symington (1943) พบไมวงศยางบรเวณรฐชายแดนทตดตอกบจงหวดยะลา และนราธวาสของไทยมากถง 8 สกล 84 ชนด จงเปนไปไดทการศกษาไมวงศยางในปาแหงนยงไมสมบรณพอ ทงนอาจเนองมาจากความยากตอการเขาถงพนท ไมวาจะเปนความหางไกลในการเดนทาง ความกวางขวางของปา ตลอดจนปญหาความไมสงบจากการกอการราย แตความส าคญในการศกษาขอมลพนฐานทรพยากรธรรมชาตในพนทแหงนถอไดวามมากพอทจะน ามากลาวอางไมยงหยอนไปกวาปาแหงอนๆ ของไทย เพราะปญหาการบกรกพนทปารอบดานโดยอาศยสถานการณดงกลาวเปนโอกาส ความเปนเอกลกษณของปาทมพรรณพชแบบมาเลเซย ( Malesian floristic region) ซงพบตงแตจงหวดสงขลาตอนใตลงมา (Steenis, 1950) โดยรอยละ 80 ของพนทปาแบบน คอ ปาฮาลา-บาลา อนเปนปาทมความอดมสมบรณ เปนผนใหญตดตอกนและมความหลากหลายทางชวภาพสง การศกษาไมวงศยางในครงนจงนาจะเปนการน าเสนอขอมลอนเปนตวแทนของปาฮาลา-บาลา หรอขอมลใหมของประเทศไทยไดเปนอยางด น าไปสการตระหนกถงคณคาของผนปาและการอนรกษทรพยากรอนๆ ทมคาตอไป
วตถประสงค
1. เพอทราบความหลากชนด (species diversity) และจดท ารปวธานจ าแนกสกลและชนด (key to genera and species) ของพรรณไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา
2. เพอศกษาลกษณะสณฐานวทยา (morphology) นเวศวทยา (ecology) นเวศวทยาการกระจายพนธ (ecological distribution)
อปกรณ
ถงพลาสตกเกบตวอยางพรรณไม กรรไกรตดกง กลองถายภาพ แอลกอฮอล 95 % น ายากนเชอรา เวอรเนยคาลปเปอร เครองมอจบพกด แผนปายหมายเลขตวอยาง ขวดเกบตวอยาง แบบฟอรมบนทกขอมล กลองสองทางไกล กลองจลทรรศนสเตอรโอ แผงอดพรรณไม กระดาษแขง
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 31-39. 2008
33
วธการ
1. วางแผนการศกษา 1.1 คนหาขอมลพนทศกษา และการศกษาพรรณไมวงศยางทเคยมมาในพนทศกษาจากเอกสาร
และตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพช 1.2 วางแผนการด าเนนงานและการเกบขอมล
2. การปฏบตงานภาคสนาม 2.1 เกบตวอยางพรรณไมในพนทศกษาเดอนละ 1 ครงๆ ละประมาณ 2 สปดาหใหทวทกสงคมพชและผนปา 2.2 บนทกขอมลนเวศวทยา สณฐานวทยา ถายภาพ และเกบตวอยางพช
3. การปฏบตงานในหองปฏบตการ 3.1 น าตวอยางพชทเกบมาจดท าเปนตวอยางพพธภณฑพช ( herbarium specimen) 3.2 วนจฉยตวอยางแหงหรอตวอยางดอง(ดอก) โดยเปรยบเทยบกบเอกสารพรรณพฤษชาต และตวอยางในพพธภณฑพช
4. สรปผลการศกษา วเคราะห วจารณผลการศกษา และจดท ารปวธานพรรณไมวงศยางของปาฮาลา-บาลา
สถานทท าการศกษาและระยะเวลาท าการศกษา ส ารวจและเกบรวบรวมตวอยางพรรณไมวงศยางในพนทปาฮาลา-บาลา ซงมพนท 836,000 ไร ตงอยในทองทอ าเภอบนนงสตา เบตง ธารโต จงหวดยะลา และอ าเภอแวง สครน จะแนะ ศรสาคร จงหวดนราธวาส วเคราะหขอมลและปฏบตงานในหอพรรณไมกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ( BKF) และหองปฏบตการภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
ระยะเวลาท าการศกษา เรมท าการศกษาตงแตเดอนมกราคม 2547 ถง ธนวาคม 2549
ผลการศกษา การศกษาไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา สามารถเกบตวอยางพชไดประมาณ 220 ตวอยาง พบไมวงศยางซงระบชนดไดตามรปวธานของ Symington (1943) และ Ashton (1982) ทงสน 7 สกล 43 ชนด 1 ชนดยอย ในจ านวนนม 16 ชนด กบอก 1 ชนดยอย เปนพชทมการศกษาพบเปนครงแรกของประเทศไทย ( new record) และม 3 ชนดเปนพชทพบเปนครงแรกของจงหวดยะลาและนราธวาส (new locality record) การพบ new record และการจ าแนกชนดตามรปวธานของ Ashton (1982) พบพชกลมยอยใหม (new subsectional record) 1 กลมยอย และพชกลมใหมของไทย (new sectional record) 1 กลม นอกจากนยงมอก 2 ตวอยางทยงไมสามารถระบชนดไดคอ Hopea sp.1 ซงคาดวานาจะเปนพชชนดใหม (new species) และ Vatica sp.1 ซงคาดวานาจะเปนพชชนดยอยใหม ( new subspecies) ของ Vatica umbonata (Hook.f.) Burck บญช
Manop Poopath and Duangchai Sookchaloem
34
รายชอไมวงศยางทพบในการศกษานมรายละเอยดและปรากฏตาม Table 1 และรปวธานจ าแนกสกลไมวงศยางทพบมรายละเอยดดงตอไปน
รปวธานจ าแนกสกลไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา 1. ดอกและผลมกลบเลยงเรยงจรดกนทโคน รงไขอยกงใตวงกลบ 1/4-1/2 สวน เผายาง (Tribe Dipterocarpeae)
2. ชอดอกแบบกระจะ หรอแบบชอแยกแขนงทมชอดอกยอยแบบกระจะ เกลยงหรอมขนสนนมสขาว หรอสน าตาลออน ปกยาวของผลมเสนปกชดเจน 3 เสน 3. กลบดอกสขาวหรอสเหลองอมขาว ยาวไมเกน 1 ซม. อบเรณยาวไมเกน 2.5 มม. ทงผลฝงอยใน
ฐานรองผล กลบเลยงแยกถงโคน เสนปกยอยแบบขนบนได 1. สกลกระบาก (Anisoptera )
3. กลบดอกสขาวมแถบตามยาวสชมพเขมหรอสสมคาดกลาง ยาวเกนกวา 2.5 ซม. อบเรณยาวมากกวา 4 มม. ผลมหลอดกลบเลยงโอบรอบ เฉพาะโคนผลฝงอยในฐานรองผล เสนปกยอยแบบรางแห 2. สกลยาง (Dipterocarpus)
2. ชอดอกแบบชอแยกแขนงทมชอดอกยอยไมแนนอนระหวางชอกระจะ-ชอกระจก มขนสนนมสน าตาลแดง ปกยาวของผลมเสนปกชดเจน 5-7 เสน หรอปกไมพฒนา เปนเพยงตงแขงและสนกวาผล
3. สกลพนจ า (Vatica) 1. ดอกและผลมกลบเลยงเรยงซอนเหลอมกนมากหรอนอยทโคน รงไขอยเหนอวงกลบ เผาสยา (Tribe Shoreae)
4. ดอกหรอผลมกลบเลยงซอนเหลอมกนเลกนอย ผวผลมชองอากาศจ านวนมาก ผลมปกยาวใกลเคยงกน 5 ปก อบเรณมขนสนปกคลม 4. สกลไขเขยว (Parashorea)
4. ดอกหรอผลมกลบเลยงซอนกนมาก ผวผลเรยบ ผลมหรอไมมปก อบเรณเกลยง 5. อบเรณรปขอบขนานแกมรปแถบ ยาวประมาณ 2 มม.ปลายมรยางคสนกวา 0.1 เทาของความ
ยาวอบเรณ ผลรปไข หรอรปทรงกระบอก ไมมปก แตเปนกลบแขงหมทโคน 5. สกลตะเคยนชนตาแมว (Neobalanocarpus)
5. อบเรณรปคอนขางกลม หายากทมรปขอบขนาน ยาว 0.3-0.5 (1) มม.ปลายมรยางคยาวกวา 0.5 เทาของความยาวอบเรณ ผลมปกยาวใกลเคยงกนหรอยาวกวาผล หายากทไมมปก ซงกลบเลยงจะหมผลมด 6. ผลม 2 ปกยาว และ 3 ปกสน ถาไมมปก จะเปนเพยงกลบเลยงแขงหนาหมผลมด
6. สกลตะเคยน (Hopea) 6. ผลม 3 ปกยาว และ 2 ปกสน 7. สกลสยา(Shorea)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 31-39. 2008
35
Table 1. Species of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Provinces
No. Section / Subsection Species New taxa
1 Sect. Anisoptera Anisoptera curtisii Dyer ex King 2
Sect. Glabrae A. laevis Ridl. New record
3 A. scaphula (Roxb.) Kurz New locality record 4 Dipterocarpus acutangulus Vesque New record 5 D. crinitus Dyer New record 6 D. costatus C.F. Gaertn. 7 D. gracilis Blume 8 D. grandiflorus (Blanco) Blanco 9 D. hasseltii Blume 10 D. kerrii King
11 D. retusus Blume New locality record 12 Vatica cuspidata (Ridl.) Symington New record 13 V. maingayi Dyer New record 14 Sect. Vatica V. nitens King New record 15 V. odorata (Griff.) Symington 16 V. lowii King New record 17 V. bella Slooten 18
Sect. Sunaptea V. stapfiana (King) Slooten
19 V. umbonata (Hook.f.) Burck 20 Vatica sp.1 New subspecies ? 21 Sect. Dryobalanoides
Subsect. Dryobalanoides Hopea dryobalanoides Miq. New record 22
H. latifolia Symington
23 H. pedicellata (Brandis) Symington 24 Hopea sp.1 New species ? 25 Subsect. Sphaerocarpae
(new subsection record) H. bracteata Burck New record
26 H. montana Symington New record 27 H. sublaceolata Symington New record 28 Sect. Hopea H. odorata Roxb. 29 H. sangal Korth. 30 Neobalanocarpus heimii (King) P.S.
Ashton
Manop Poopath and Duangchai Sookchaloem
36
Table 1. (Continued)
No. Section / Subsection Species New taxa
31 Parashorea stellata Kurz 32 Sect. Shorea Shorea giuso (Blanco) Blume 33 S. ochrophloia Strugnell ex Symington New record 34 Sect. Richetioides S. faguetiana F. Heim 35 S. longisperma Roxb. New record 36 Sect. Anthoshorea S. assamica Dyer subsp. globifera (Ridl.)
Symington
37 S. bracteolata Dyer New record 38 S. gratissima (Wall. ex Kurz) Dyer New locality record 39 Sect. Brachypterae
(new section record) S. pauciflora King New record
40 Sect. Mutica Subsect. Auriculatae S. macroptera Dyer
41 Subsect. Mutica S. singkawang (Miq.) Miq. 42 S. leprosula Miq. 43
S. curtisii Dyer ex King
44 S. ovata Dyer ex Brandis New record 45 S. parvifolia Dyer 46 S. parvifolia Dyer subsp. velutina P.S. Ashton New subspecies
record
46 taxa 43 species, 1 subspecies and 2 new taxa?
16 new record, 1 new ssp. record, 3 new locality record, 1 new sp.? and 1 new ssp.?
นเวศวทยาการกระจายพนธ จากการส ารวจพนทครอบคลมระดบความสงระหวาง 40-1,490 ม. พบวาไมวงศยางสามารถขนอยไดทระดบความสงต ากวา 1,200 ม. ลงมา โดยแบงสงคมไมวงศยางตามองคประกอบชนดไมวงศยาง และวงศอนๆ ทขนผสม โครงสรางของปา ระดบความสงจากระดบน าทะเล สภาพภมประเทศและภมอากาศ ไดเปน 3 ประเภท คอ ปาไมวงศยางระดบต า ( lowland dipterocarp forest: ต ากวา 300 ม.) พบไมวงศยาง 34 ชนด ปาไมวงศยางระดบสง ( hill dipterocarp forest; 300–800 ม.) พบไมวงศยาง 32 ชนด ( 34 taxa) และปาไมวงศยางเขา (upper dipterocarp forest; 800-1,200 ม.) พบไมวงศยาง 12 ชนด (Figure 1)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 31-39. 2008
37
1.Sh
oreaa
ssami
casub
sp.glo
bifera
2.S.
bracte
olata
3.S.
curti
sii4.
S.fag
uetia
na5.
S.gra
tissim
a6.
S.gu
iso7.
S.lep
rosula
8.S.
longis
perm
a.9.
S.ma
cropte
ra10
.S. o
chrop
hloia
11.S
.ova
ta12
.S.p
arvifo
lia13
.S.p
arvifo
liasub
sp.vel
utina
ta14
.S.p
aucif
lora
15.S
.sing
kawa
ng
16.D
iptero
carpu
sacu
tangu
lus17
.D.c
ostatu
s18
.D. c
rinitu
s19
.D.g
racilis
20.D
.gran
diflor
us21
.D.h
asselt
ii22
.D. k
errii
23.D
.retus
us
24.A
nisop
terac
urtisi
i25
.A.la
evis
26.A
.scap
hula
42.H
.odo
rata
43.H
.ped
icella
ta44
.H.sa
ngal
45.H
.subla
nceo
lata
46.H
.sp.1
27.N
eoba
lanoc
arpus
heim
ii28
.Para
shorea
stella
ta
29.V
atica
bella
30.V
.cusp
idata
31.V
. lowi
i32
.V.m
ainga
yi33
.V.n
itens
38.H
opea
bracte
ata39
.H.d
ryoba
lanoid
es40
.H.la
tifolia
41.H
.mon
tana
L o w
l a
n d D
i p
t e
r
o c a r
p F
o
L o w
l a
n d D
i p
t e
r
o c a r
p F
o
r e
s t
r e
s t
H
i l
l
D
i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
s
H
i l
l
D
i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
s
tt
U
p
p
e
r
D i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
U
p
p
e
r
D i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
s t
s t
Lo
wer
Lo
wer
Mo
nta
ne
Mo
nta
ne
Fo
rest
Fo
rest
1 2
3 4
5 6
78
10 12
14
15
38 3
9 40
42
43 4
4 45
46
24 25
2628
29 3
2 33
35
1 3 4
5 6 7
8 9 1
112
13 14
15
16 17
1920
22 2
324
25 26
27 28
17 18
19
20 2
1 22
29
31 32
34
36
37
39 41
43
44
3 5
7 11
16
17 23
2829
3041
S H O
R E
ADI
PTER
OCAR
PUS
ANIS
OPTE
RAVA
TICA
NEOB
ALAN
OCAR
PUS
PARA
SHOR
EAHO
PEA
40
m
1,2
00 m
80
0 m
30
0 m
1,4
90
m.
MO
IST E
VERG
REEN F
OREST
34.V
.odo
rata
35.V
.stap
fiana
36.V
.umb
onata
37.V
. sp.1
24
1.Sh
oreaa
ssami
casub
sp.glo
bifera
2.S.
bracte
olata
3.S.
curti
sii4.
S.fag
uetia
na5.
S.gra
tissim
a6.
S.gu
iso7.
S.lep
rosula
8.S.
longis
perm
a.9.
S.ma
cropte
ra10
.S. o
chrop
hloia
11.S
.ova
ta12
.S.p
arvifo
lia13
.S.p
arvifo
liasub
sp.vel
utina
ta14
.S.p
aucif
lora
15.S
.sing
kawa
ng
16.D
iptero
carpu
sacu
tangu
lus17
.D.c
ostatu
s18
.D. c
rinitu
s19
.D.g
racilis
20.D
.gran
diflor
us21
.D.h
asselt
ii22
.D. k
errii
23.D
.retus
us
24.A
nisop
terac
urtisi
i25
.A.la
evis
26.A
.scap
hula
42.H
.odo
rata
43.H
.ped
icella
ta44
.H.sa
ngal
45.H
.subla
nceo
lata
46.H
.sp.1
27.N
eoba
lanoc
arpus
heim
ii28
.Para
shorea
stella
ta
29.V
atica
bella
30.V
.cusp
idata
31.V
. lowi
i32
.V.m
ainga
yi33
.V.n
itens
38.H
opea
bracte
ata39
.H.d
ryoba
lanoid
es40
.H.la
tifolia
41.H
.mon
tana
L o w
l a
n d D
i p
t e
r
o c a r
p F
o
L o w
l a
n d D
i p
t e
r
o c a r
p F
o
r e
s t
r e
s t
H
i l
l
D
i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
s
H
i l
l
D
i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
s
tt
U
p
p
e
r
D i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
U
p
p
e
r
D i p
t
e
r o
c
a
r p
F
o
r e
s t
s t
Lo
wer
Lo
wer
Mo
nta
ne
Mo
nta
ne
Fo
rest
Fo
rest
1 2
3 4
5 6
78
10 12
14
15
38 3
9 40
42
43 4
4 45
46
24 25
2628
29 3
2 33
35
1 3 4
5 6 7
8 9 1
112
13 14
15
16 17
1920
22 2
324
25 26
27 28
17 18
19
20 2
1 22
29
31 32
34
36
37
39 41
43
44
3 5
7 11
16
17 23
2829
3041
S H O
R E
ADI
PTER
OCAR
PUS
ANIS
OPTE
RAVA
TICA
NEOB
ALAN
OCAR
PUS
PARA
SHOR
EAHO
PEA
40
m
1,2
00 m
80
0 m
30
0 m
1,4
90
m.
MO
IST E
VERG
REEN F
OREST
34.V
.odo
rata
35.V
.stap
fiana
36.V
.umb
onata
37.V
. sp.1
24
Figur
e 1 E
colog
ical d
istrib
ution
of D
ipter
ocar
pace
ae in
Hala
-Bala
fore
st, Y
ala an
d Na
rathi
wat p
rovin
ces.
Manop Poopath and Duangchai Sookchaloem
38
วจารณ
ไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา ถอวามความหลากชนดมากทสดในประเทศไทยหรอคดเปนรอยละ 56 ของทพบทงหมดในประเทศ (78 ชนด 1 ชนดยอย) มลกษณะสณฐานวทยาทซบซอนใกลเคยงกนมาก การจ าแนกชนดจ าเปนอยางยงตองมตวอยางพรรณไมทสมบรณ ประกอบดวย ใบ ดอก ผล และบางครงรวมไปถงลกษณะของเปลอก โคนตน และชน ลกษณะส าคญทใชประกอบในการวนจฉยชนดไดแก รปรางใบ การเรยงตวของเสนใบและเสนแขนงใบ รปรางผล และบางครงจ าเปนตองใชลกษณะของชอดอก กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ หใบ และสงปกคลมตามสวนตางๆ ประกอบดวย
เมอพจารณากลมไมวงศยางตามเขตพรรณพฤกษชาตทจ าแนกจากการศกษาของ Ashton (1964) และ Smitinand et al. (1980) พบวารอยละ 86 (37 ชนด) ของไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา เปนพรรณพฤกษชาตแบบมาเลเซย ( Malesian floristic regions) สวนทเหลออกรอยละ 14 (6 ชนด) อยในกลมพรรณพฤกษชาตแบบอนโดจน (Indo-Chinese floristic regions) การศกษาครงนเปนไมวงศยางทพบครงแรกของไทย 16 ชนด กบ 1 ชนดยอย และอก 2 ตวอยางทยงไมสามารถระบชนดได ( Hopea sp.1 และ Vatica sp.1) รวมถงไมวงศยางทมสถานะภาพการพบเฉพาะในผนปาแหงนหรอในภาคใตตอนลางรวมทงสนประมาณ 25 ชนด ไมวงศยางเหลานถอวามสถานภาพเปนพรรณไมหายากและเสยงตอการสญพนธไปจากประเทศไทยหากไมมมาตรการอนรกษทมประสทธภาพ เนองจากปญหาการบกรกปาอยางรนแรง กอปรเปนพนทอนตรายจากการกอความไมสงบของผกอการรายและหางไกลจากการดแลของเจาหนาท
สรป
การศกษาไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา ในพนทจงหวดยะลา และนราธวาส พบไมวงศยางทงหมด 7 สกล 43 ชนด 1 ชนดยอย ในจ านวนนพบพชทพบเปนครงแรกของประเทศไทย 16 ชนด 1 ชนดยอย และเปนพชทพบเปนครงแรกของจงหวดยะลา และนราธวาส 3 ชนด นอกจากนม 2 ตวอยางทไมสามารถระบชนดไดคอ Hopea sp.1 และ Vatica sp.1
ส าหรบนเวศวทยาการกระจายพนธของไมวงศยางสามารถขนไดในปาดงดบชนทระดบความสงต ากวา 1,200 ม. ลงมา โดยแบงเปน 3 ระดบ คอ ปาไมวงศยางระดบต า ปาไมวงศยางระดบสง และปาไมวงศยางเขา
เอกสารอางอง
Ashton, P.S. 1964. Ecological stydies in the mixed dipterocarp forests of Brunei State. Oxf. For. Men. 25: 1-75.
. 1982. Dipterocarpaceae. Flora Malesiana Ser. I, 9(2): 237-552. Pooma, R. 2003. Dipterocarpaceae in Thailand: Taxonomic and Biogeographical Analysis.
Doctor of Philosophy (Botany), Kasetsart University.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 31-39. 2008
39
Smitinand, T., T. Santisuk and C. Phengklai. 1980. The Manual of the Dipterocarpaceae of Mainland South East Asia. Thai For. Bull. (Bot.) 12: 1-133.
Steenis, C.G.G.J. van. 1950. The Delimitation of Malaysia and its Main Plant Geographical Division. Flora Malesiana. Series 1, 1: 70-75.
Symington, C.F. 1943. Forester’s Manual of Dipterocarps. Malayan Forest Records No.16, 2nd ed: 1-519.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 40-49. 2008.
การศกษาทางดานวงศวานววฒนาการเพอการจดจ าแนกไผในประเทศไทย Classification of Bamboos (Poaceae; Bambusoideae) in Thailand
inferred from a multi-gene region phylogenetic analysis
สราวธ สงขแกว1 Sarawood Sungkaew Trevor R. Hodkinson 2
ABSTRACT
As the account for the Flora of Thailand on Poaceae (including bamboos) is due to finish within 2009, it is important to have a stable classification of bamboos. However, conflicts among bamboo classifications, based primarily on morphology, have prompted phylogenetic studies to help resolve taxonomic issues. Sixty-four taxa, representing all the bamboo subtribes of the tribe Bambuseae and related non-bambusoid grasses were sampled. A combined analysis of five plastid DNA regions, trnL intron, trnL-F intergenic spacer, atpB-rbcL intergeneric spacer, rps16 intron, and matK, was used to study the phylogenetic relationships among the bamboos in general and the woody bamboos in particular. Bambuseae, the woody bamboos, as currently recognized were not monophyletic. A new classification for Bambusoideae was proposed. Several other novel phylogenetic relationships among bamboos were also reported. Keyword: Bambusoideae, Bambuseae s.s., Arundinarieae Email address: [email protected]
บทคดยอ การจดท าหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศไทย (Flora of Thailand) ส าหรบวงศหญา (Family
Poaceae) ซงรวมไผดวยนน มก าหนดจะแลวเสรจภายในป 2552 จงจ าเปนตองเขาใจระบบการจดจ าแนกไผ อยางไรกตาม ระบบการจดจ าแนกไผซงใชลกษณะทางสณฐานวทยาเปนหลกมความขดแยงกน การศกษาทางดานวงศวานววฒนาการ (phylogenetic studies) อาจเปนเครองมอชวยแกปญหาดงกลาว จากการสมตวอยางไผและหญาจ านวน 64 ชนดมาหาล าดบนวคลโอไทดจาก 5 ยน (trnL intron, trnL-F intergenic spacer, atpB-rbcL intergeneric spacer, rps16 intron, และ matK) ในคลอโรพลาสดเอนเอ เพอศกษาความสมพนธในสายววฒนาการ (phylogenetic relationships) พบวา กลมของไผมเนอไม (Bambuseae) แตเดมทเคยยอมรบกนนน ไมเปนกลมวงศวานเดยว (non-monophyletic group) การศกษาครงนจงไดเสนอแนะและปรบปรงระบบการจดจ าแนกไผในรปแบบใหมขน รวมทงรายงานความสมพนธอนๆ ในสายววฒนาการของพชในกลมไผอกหลายประการ
ค าส าคญ: วงศยอยไผ เผาไผมเนอไมเขตรอน เผาไผมเนอไมเขตหนาว
1 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Forest Biology Department, Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok. 2 Department of Botany, Trinity College Dublin, University of Dublin, Dublin2, Ireland
Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson
41
ค าน า ไผ (Poaceae; Bambusoideae) ในโลกนมประมาณ 80–90 สกล ประมาณ 1,000–1,500 ชนด
(Judziewicz et al., 1999; Ohrnberger, 1999; Soderstrom & Ellis, 1987) แพรกระจายตามธรรมชาตในทกทวปของโลก ยกเวนยโรปและแอนตารกตกา ประมาณ 90% ของไผทงโลกเปนไผมเนอไม (woody bamboos; Bambuseae) ไผในประเทศไทยเปนไผมเนอไมทงหมด มประมาณ 15–20 สกล 80–100 ชนด (Sungkaew et al., 2006) ไผมเนอไมสามารถจ าแนกออกเปนสองกลมอยางงายโดยอาศยสภาพภมศาสตร (Ohrnberger, 1999) คอ ไผมเนอไมเขตรอน ( tropical woody bamboos) และไผมเนอไมเขตหนาว (temperate woody bamboos) แตหากใชการศกษาทางดานชววทยาโมเลกลเขามาชวย (Clark et al., 1995; Ni Chonghaile, 2002) ไผมเนอไมเขตรอนสามารถแบงยอยลงไปไดอกเปน ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกา (palaeotropical woody bamboos) ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม ( neotropical woody bamboos) ระบบการจดจ าแนกของไผทใช กนอย ในปจจบนซงอาศยลกษณะทางสณฐานวทยาเปนหลกมความขดแยงกน (Clayton & Renvoize, 1986; Soderstrom & Ellis, 1987; Dransfield & Widjaja, 1995; Li, 1998; Ohrnberger, 1999) มการศกษาทางดานวงศวานววฒนาการในระดบโมเลกลของไผพอสมควร (Clark et al., 1995; Kelchner & Clark, 1997; Hodkinson et al., 2000; Sun et al., 2005; Clark et al., 2007; Yang et al., 2007) แตการศกษาโดยใชการวเคราะหรวมจากขอมลหลายๆยนและการสมตวอยางใหไดตวแทนครอบคลมไผทงหมดมคอนขางนอย (Ni Chonghaile, 2002; Sungkaew, 2008; Sungkaew et al., submitted)
การศกษาครงนไดสมตวอยางไผทเปนตวแทนครบทกเผายอยตามระบบการจ าแนกทงแบบเกาและใหม (Clayton & Renvoize, 1986; Ohrnberger, 1999) จากนนท าการหาล าดบนวคลโอไทดจาก 5 ยน (trnL intron, trnL-F intergenic spacer, atpB-rbcL intergeneric spacer, rps16 intron, และ matK; trnL intron และ trnL-F intergenic spacer ตอไปนจะเรยกรวมเปน trnL-F เนองจากเปนชวงของยนทอยตอเนองก น) ซงเปนยนทมการศกษามาแลววาเหมาะสมส าหรบการศกษาวงศวานววฒนาการตงแตระดบชนด (species) จนถงระดบวงศ (family) (Ni Chonghaile, 2002; Soltis & Soltis, 1998; Liang & Hilu, 1996; Hilu et al., 1999; Oxelmann et al., 1997; Asmussen et al., 2000; Andersson & Chase, 2001) และการวเคราะหรวมจากขอมลหลายๆ ยนจะชวยปรบปรงรายละเอยดของการศกษาวงศวานววฒนาการไดดยงขน (Reeves et al., 2001)
วตถประสงคของการศกษาครงนคอ 1) เปรยบเทยบระบบการจ าแนกไผแบบเกาและใหม 2) ก าหนดกลมหลก ๆของไผและพจารณาความเปนกลมวงศวานเดยว 3) ศกษาความสมพนธของไผและหญาอนๆ ทใกลเคยง
อปกรณและวธการ
ตวอยางพช มทงหมด 64 ชนด (ดภาคผนวก) โดยเกบตามวธการของ Chase and Hills (1991) เปนไผ 52 ชนด และหญา 12 ชนด โดยใชหญาในวงศยอย (Subfamily) Panicoideae จ านวนสามชนดเปนหญานอกกลมศกษา (outgroup) เนองจากอยนอก BEP clade (Bambusoideae s.s., Ehrhartoideae (=Oryzoideae), และ Pooideae; GPWP, 2001) ซงเปนกลมพชทสนใจศกษา (ingroup) Phuphanochloa เปนไผสกลใหมของโลก (Sungkaew et al., accepted) การสกด DNA โดยใช 2xCTAB (Doyle & Doyle, 1987; Hodkinson et al., 2007) DNA ของพชทกชนดสกดจากการศกษาครงน ยกเวน Oreobambos buchwaldii สกดโดย Ni Chonghaile (2002) การเพมจ านวน DNA โดยเทคนค Polymerase Chain Reaction (PCR) ยน trnL-F atpB-rbcL และ rps16 ใชค primers และเทคนคตามการศกษาของ Taberlet et al. (1991), Samuel et al. (1997) และ Oxelmann et al. (1997) ตามล าดบ สวนสองค primers ของยน matK ใชค primers และเทคนคตามการศกษา ดงน ‘19F’
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 40-49. 2008.
42
(Molvray et al., 2000) และ ‘9R’ (Hilu et al., 1999) ‘390F’ (Cuènoud et al., 2002) และ ‘trnK2R’ (Johnson & Soltis, 1994) จากนนท าการอาน ล าดบนวคลโอไทดโดยใช BigDye terminator kits v.1.1; Applied Biosystems บนเครอง 310 automated DNA sequencer การปรบแก การเขาคสาย ล าดบนวคลโอไทด และการวเคราะหวงศวานววฒนาการ การปรบแก การเขาคสายล าดบนวคลโอไทดท าโดยใช AutoAssembler Software, version 2.1 จากนนท าการน าเขา ล าดบนวคลโอไทดส PAUP 4.0* Beta 2 (Swofford, 1998) เพอท าการจดต าแหนงโดยใชตาเปลาเพอสรางเมตรก ชองวาง (gap) ถกบนทกใหเปน binary characters (present/absent; โดยจะบนทกใหเปนลกษณะใหมบนพนฐานของชองวางทมขนาดเทากนและอยในต าแหนงเดยวกนเทานน ) เมตรกทไดท าการวเคราะหโดยวธมธยสถสงสด (maximum parsimony) โดยใชการคนหาแบบหยาบ (heuristic search)
ผลการศกษาและวจารณ
ผลการศกษาและวจารณในทนจะน าเสนอเฉพาะภาพกวางของระบบการจ าแนกไผ และความ สมพนธในสายววฒนาการของพชในกลมไผเปนหลก รายละเอยดทลกกวานสามารถหาอานไดใน Sungkaew (2008) เมตรกทไดจาก 5 ยน มความยาว 5,322 bp โดย 339 ลกษณะถกตดออกจากการวเคราะห สวนลกษณะท ใชในการวเคราะหจ านวน 4,983 ลกษณะนนจ าแนกเปนลกษณะทคงท 3,326 ลกษณะ เปนลกษณะท ผนแปรแต parsimony-uninformative 738 ลกษณะ และเปนลกษณะท parsimony informative 919 ลกษณะ จากการวเคราะหพบวามแผนภมตนไมทมธยสถทสดพอๆกน (most equally parsimonious trees) จ านวน 3 แผนภม โดยมความยาว 2,688 steps มคาทางสถต Consistency Index (CI) และ Retention Index (RI) เทากบ 0.72 และ 0.79 ตามล าดบ (ภาพท 1) คาเปอรเซนตสนบสนน Bootstrap (%BS) ทน ามาพจารณา มคา ≥50%BS ขนไป โดยแบงเปน สนบสนนระดบต า (50–74%BS) สนบสนนระดบปานกลาง (75–84%BS) และ สนบสนนระดบสง (85–100%BS) สามารถก าหนดหนวยหลกทางอนกรมวธานและกลมหลกๆ รวมถงความสมพนธในสายววฒนาการไดดงตารางท 1
ตารางท 1 หนวยหลกทางอนกรมวธานและกลมหลกๆรวมถงความสมพนธในสายววฒนาการ จากการ วเคราะหขอมลแบบรวม 5 ยน โดยพจารณาจากคาเปอรเซนตสนบสนน Bootstrap (%BS) หนวยหลกทางอนกรมวธานและกลมหลกๆรวมถงความสมพนธในสายววฒนาการ %BS BEP clade 100 วงศยอยไผ (Subfamily Bambusoideae s.s.) 100 วงศยอยขาวเหนยว (Subfamily Ehrhartoideae) 100 วงศยอยขาวบารเลย (Subfamily Pooideae) 100 วงศยอยขาวบารเลยเปนพนองกบวงศยอยไผ (Pooideae sister to Bambusoideae s.s.) 99 เผาไผลมลก (Tribe Olyreae) 100 เผาไผมเนอไม (Tribe Bambuseae) X ไผมเนอไมเขตหนาว (Temperate woody bamboos) 100 ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม (Neotropical woody bamboos) 77 ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลย (Palaeotropical and Austral woody bamboos) 91 เผาไผลมลกเปนพนองกบเผาไผมเนอไม (Olyreae sister to Bambuseae) X เผาไผลมลกเปนพนองกบไผมเนอไมไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลยเทานน [Olyreae sister to only palaeotropical and Austral woody bamboos, not temperate ones (hence, non-monophyly Bambuseae)]
57
เผายอยไผขาวหลามเปนพนองกบสมาชกทเหลอของไผมเนอไมไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลย (Subtribe Melocanninae sister to the rest of palaeotropical and Austral woody bamboos)
91
Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson
43
ภาพท 1 หนงในสามแผนภมตนไมทมธยสถทสดพอๆ กน ตวเลขเหนอกงแสดงจ านวน steps ของแตละกง ตวเลขใต กงแสดงคาเปอรเซนตสนบสนน bootstrap BEP clade และ การจดจ าแนกไผในระดบวงศยอย ระดบเผา
(คอลมนแรกขวาสด) อางตาม GPWG (2001) การแบงกลมไผตามลกษณะภมศาสตร (คอลมนทสองจาก ขวา) อางตาม Clark et al. (1995) และ Ni Chonghaile (2002) การจดจ าแนกไผในระดบเผายอย อางตาม Clayton and Renvoize (1986)--(คอลมน ซายสด) และ Ohrnberger (1999)--(คอลมนทสองจากซาย) ตามล าดบ N=Neotropical woody bamboos; P=Palaeotropical woody bamboos; T=Temperate woody bamboos; ART=Arthrostylidiinae; ARU=Arundinariinae; BAM=Bambusinae; CHU=Chusqueinae; GUA=Guaduinae; HIC=Hickeliinae; MEL=Melocanninae; RAC=Racemobambosinae; SHI=Shibataeinae; THA=Thamnocalaminae.
Dendrocalamus asper
Gigantochloa scortechinii
Dendrocalamus latiflorus
Dendrocalamus minor
Bambusa oliveriana
Dendrocalamus giganteus
Dendrocalamus membranaceus
Dendrocalamus strictus
Dendrocalamopsis valida
Melocalamus compactiflorus
Bambusa bambos
Bambusa tulda
Gigantochloa ligulata
Thyrsostachys siamensis
Vietnamosasa ciliata
Vietnamosasa pusilla
Oreobambos buchwaldii
Oxytenanthera abyssinica
Bambusa beecheyana
Bambusa oldhamii
Bambusa malingensis
Neosinocalamus affinis
Phuphanochloa speciosa
Temochloa liliana
Mullerochloa moreheadiana
Dinochloa malayana
Neololeba atra
Temburongia simplex
Neohouzeaua kerrii
Schizostachyum jaculans
Cephalostachyum pergracile
Schizostachyum zollingeri
Neohouzeaua fimbriata
Schizostachyum grande
Pseudostachyum polymorphum
Arthrostylidium glabrum
Rhipidocladum racemiflorum
Guadua angustifolia
Chusquea patens
Cryptochloa granulifera
Lithachne pauciflora
Piresia sp.
Olyra latifolia
Borinda sp.
Chimonobambusa quadrangularis
Menstruocalamus sichuanensis
Phyllostachys nigra
Phyllostachys edulis
Pseudosasa cantorii
Oligostachyum glabrescens
Chimonocalamus pallens
Chimonocalamus sp.
Arrhenatherum elatius
Alopecurus pratensis
Lolium perenne
Nardus stricta
Lygeum spartum
Oryza rufipogon
Oryza sativa
Leersia hexandra
Ehrharta calycina
Saccharum officinarum
Miscanthus sinensis
Panicum virgatum
10
101
29
61
21
3
6
1
1
3
3
6
1
0
1
2
0
0
8
0
0
0
1
1
1
1
0
1
1
0
0
1
61
1
2
2
12
0
0
0
4
10
5
6
8
6
7
13
6
3
40
0
4
5
7
0
0
4
5
11
18
32
19
23
58
52
28
53119
170
25
66
37
49
8
1
0
3
1
0
0
55
8
570
1
79
63
60130
86
103
86
162
100
159
95
81
0
0
91
200
837
16
100
100
100
100
100
100
100
100
99 100
100
100
99
97
85
97
62
100
57
100
100
100
100
93
77
91
91
100
99
96
99
100
99
61
100
63
94
94
86
80
100
62
61
100
88
65
BAM
?
?
BAM
MEL
BAM
?
?
?
?
BAM
?
MEL
BAM
ARU
ARU
?
?
BAM
BAM
OUTGROUP
BAM
RAC
BAM
?
?
BAM
HIC
MEL
ART
GUA
CHU
THA
SHI
ARU
SHI
ARU
THA
P
?
?
P
P
N
T
Bam
bu
seae
Oly
reae
Bam
bu
seae
Ehrhartoideae
Pooideae
Bambusoideae s.s.
BEP clade
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 40-49. 2008.
44
BEP clade เปนกลมวงศวานเดยว โดยมคาสนบสนนระดบสง (100%BS) ความเปนกลมวงศวานเดยวของแตละวงศยอย (Subfamily) กมคาสนบสนนระดบสงเชนกน (100%BS) วงศยอย Pooideae เปนพนอง (sister) กบวงศยอย Bambusoideae s.s. โดยมคาสนบสนนระดบสง (99%BS) และ วงศยอย Ehrhartoideae เปนพนอง กบกลม Pooideae และ Bambusoideae s.s. (ท 100%BS) (ดภาพท 1 และ ตารางท 1 ประกอบ) ผลการศกษาน สอดคลองกบการศกษาอนๆ เชน Clark et al. (1995) ซงเรยกวา BOP clade และ Zhang (2000) Bambusoideae s.s. ตามการนยามของ GPWG (2001) เปนกลมวงศวานเดยว (100%BS) โดยวงศยอยนประกอบดวยสองเผา (Tribe) ไดแก ไผลมลก (herbaceous bamboos; tribe Olyreae) และ ไผมเนอไม (woody bamboos; tribe Bambuseae) ซงสอดคลองกบการศกษาอนๆ (เชน Hilu et al., 1999; Zhang, 2000; Zhang & Clark, 2000) Olyreae and Bambuseae เผา Olyreae (ซงเปนกลมวงศวานเดยว ท 100%BS) เปนพนองกบ tropical Bambuseae เทานน (แมวามคาสนบสนนระดบต าท 57%BS) ไมใช Bambuseae ทงหมด นนหมายความวา Bambuseae ทยอมรบกนมาแตในอดตนนไมเปนกลมวงศวานเดยว การคนพบนสอดคลองกบขอมลใหมลาสดของ Bouchenak-Khelladi et al. (in press) และ BPG (Bamboo Phylogeny Group, การตดตอสวนตว ) นนหมายความวาการจดจ าแนกไผโดยเฉพาะระดบเผาของวงศยอย Bambusoideae s.s. ควรปรบปรง นนคอโดยหลกๆแลว Bambuseae ของเดมจะตองมขนาดเลกลง เพราะ temperate Bambuseae จะตองมเผาใหมมารองรบ ซงในทนจะใชชอเผา Arundinarieae Nees ex Ascherson & Graebner ซงไดรบการปรบปรงใหถกตองแลวโดย Ascherson and Graebner (1902) ดงนนรปแบบของการจดจ าแนกของไผ ควรเปนดงน วงศยอย Bambusoideae ประกอบดวย 3 เผา (ดภาพท 2 ประกอบ) คอ 1. Arundinarieae Nees ex Ascherson & Graebner, Syn. Mitteleurop. Fl. 2(1): 770. 1902. [TYPE: Arundinaria Michaux] เปนเผาของไผมเนอไมเขตหนาว (temperate woody bamboos) ซงประกอบไปดวย 3 เผายอย ไดแก 1.1) Aruninariinae Bentham [TYPE: Arundinaria Michaux] 1.2) Shibataeinae (Nakai) Soderstrom & Ellis [TYPE: Shibataea Makino ex Nakai] 1.3) Thamnocalaminae P.C. Keng [TYPE: Thamnocalamus Munro] 2. Bambuseae Kunth ex Dumort., Anal. Fam. Pl.: 63. 1829. [TYPE: Bambusa Schreber] เปนเผาของไผมเนอไมเขตรอน (tropical woody bamboos) ทงโลกเกาและโลกใหม และ ออสเตรเลย ซงประกอบไปดวย 7 เผายอย ไดแก 2.1) Bambusinae J.S. Presl [TYPE: Bambusa Schreber] 2.2) Hickeliinae A. Camus [TYPE: Hickelia A. Camus] 2.3) Melocanninae Bentham [TYPE: Melocanna Trinius] 2.4) Racemobambosinae Stapleton [TYPE: Racemobambos Holttum] 2.5) Arthrostylidiinae Bews [TYPE: Arthrostylidium Ruprecht] 2.6) Chusqueinae Bews [TYPE: Chusquea Kunth] 2.7) Guaduinae Soderstrom & Ellis [TYPE: Guadua Kunth] 3. Olyreae Kunth ex Spenner, Fl. Friburg. 1: 172. 1825. [TYPE: Olyra Linnaeus กลมไผมเนอไม สามารถแบงออกเปนกลมโดยอาศย ลกษณะการกระจายทางภมศาสตร (Clark et al., 1995; Ni Chonghaile, 2002) ไดเปน 3 กลม ไดแก ไผมเนอไมเขตหนาว ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกา และไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม โดยทไผมเนอไม เขตหนาว (=Arundinarieae) เปนกลมวงศวานเดยว ท 100%BS และเปนพนองกบกลม ไผลมลกและไผมเนอไมเขตรอน (ซงเปนกลมวงศวานเดยว ท 91%BS) นอกจากนน ไผมเนอไมเขตรอนนนประกอบดวยทงไผมเนอไมเขตรอนโลกเกา และ ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม และ Mullerochloa moreheadiana จาก Australia และ Neololeba atra จาก South Mindanao จนถง Australia (กลมนตอไปนจะเรยก palaeotropical and Austral woody bamboos=Bambuseae s.s.) กลมไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม เปนกลมวงศวานเดยว ท 77%BS ในขณะทกลม palaeotropical and Austral woody bamboos เปนกลมวงศวานเดยว ท 61%BS ในกลมของไผมเนอไม เขตหนาวนน ไมมเผายอย (Subtribe) ใดเลยท เปนกลมวงศวานเดยว ไมวาตามระบบของ Clayton and Renvoize (1986) หรอของ Ohrnberger (1999)
Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson
45
Arthrostylidiinae ซงมตวแทนคอ Arthrostylidium และ Rhipidocladum เปนกลมวงศวานเดยว ท 100%BS Guadua (Guaduinae) เปนพนองกบ Arthrostylidiinae ท 93%BS Chusquea (Chusqueinae) เปนพนองกบกลม Arthrostylidiinae และ Guaduinae ท 77%BS เผายอย Melocanninae (Schizostachydinae) ตามระบบของ Ohrnberger (1999) เปนกลมวงศวานเดยว ท100%BS) และยงเปนพนองกบสมาชกทเหลอของ palaeotropical and Austral Bambuseae ท 91%BS Temburongia ซงเปนตวแทนเผายอย Hickeliinae ตามระบบของ Ohrnberger (1999) เปนพนอง (ท 99%BS) กบ palaeotropical and Austral Bambuseae ทเหลอ ความสมพนธนควรจะมการศกษาเพมเตมเนองจากในครงนมตวแทนจาก Hickeliinae เพยงชนดเดยวเทานน เผายอย Bambusinae ตามระบบของ Ohrnberger (1999) ไมเปนกลมวงศวานเดยว เพราะวา Vietnamosasa (ซงเขาจดไวใหอยในเผายอย Racemobambosinae) ฝงตวอยในเผายอย Bambusinae และเผายอยนตามระบบของ Clayton and Renvoize (1986) กไมเปนกลมวงศวานเดยวเนองจากตวแทนไผในเผายอยนกระจายไปทวทงแผนภมตนไมจากการศกษาครงน (ภาพท 1) ภาพท 2 แคลโดแกรมแสดงความสมพนธภายในวงศยอยไผ (Bambusoideae s.s.) และหญาอนๆทใกลเคยง BEP clade และการจดจ าแนกไผในระดบวงศยอย (คอลมนแรกขวาสด) อางตาม GPWG (2001) การจดจ าแนก
ไผในระดบเผายอยไดจากการศกษาครงน ซง Arundinarieae และ Bambusineae s.s. ไดรบการจดจ าแนกใหม การแบงกลมไผตามลกษณะภมศาสตร อางตาม Clark et al. (1995) และ Ni Chonghaile (2002) M=Melocanninae ตามระบบของ Ohrnberger (1999) เปนพนองกบ rP&A (=the rest of Palaeotropical and Austral woody bamboos ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลยทเหลอ ) การกระจายของ Olyreae ทเปนสจางหมายถงไมแนใจวาเปนเปนพชพนเมอง (native) หรอไม การกระจายของ Arundinarieae ทพบในเขตรอนจะ เปนบรเวณทสงจากระดบน าทะเลปานกลาง ตงแต 1,000 ม ถง 3,630 ม (Ohrnberger, 1999) แผนทการกระจายของไผปรบปรงจาก http://www.eeob.iastate.edu/research/bamboo/maps.html โดยไดรบอนญาตจาก Dr Lynn Clark.
rP&A
ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลย (Palaeotropical and Austral Bambuseae)
M
ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม Neotropical Bambuseae
เผาไผลมลก (Olyreae)
B E
P
เผาไผมเนอไมเขตหนาว (Arundinarieae)
หญานอกกลมศกษา; วงศยอยขาวนก (OUTGROUP; Panicoideae)
วงศยอยขาวบารเลย (Pooideae) วงศยอยขาวเหนยว (Ehrhartoideae)
เผาไผมเนอไมเขตรอน (Bambuseae s.s.)
วงศยอยไผ (Bambusoideae s.s.)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 40-49. 2008.
46
ค าขอบคณ ขอบคณ ผศ. ดร. ดวงใจ ศขเฉลม ทใหความชวยเหลอในหลายๆ ดานตองานวจยชนนตงแตตนจนจบ
ขอบคณ Dr Soejatmi Dransfield, Dr Wang Hong, Dr Surrey Jacobs, Dr Wong Khoon Meng, Dr Ruth Kiew, และ Ms Atchara Teerawatananon ทใหใชและ /หรอชวยในการเกบตวอยางส าหรบการศกษาครงน ขอบคณ Dr Vincent Savolainen, Dr Mark Chase, และ Mr Laszlo Csiba ทใหความชวยเหลอขณะท าการศกษาวจยอยท Jodrell Laboatory, Royal Botanic Gardens, Kew, England งานวจยชนนไดรบงบประมาณสนบสนนจาก the TRF/BIOTEC Special Program for Biodiversity Research and Training grant T_147003; a Trinity College Dublin, Ireland Postgraduate Studentship, and the Trinity College Postgraduate Travel Reimbursement Fund; and Faculty of Forestry Kasetsart University, Bangkok, Thailand
เอกสารอางอง Ascherson, P. and P. Graebner. 1902. Synopsis der mitteleuropäischen Flora. Leipzig 2(1): 770. Andersson, L. and M.W. Chase. 2001. Phylogeny and classification of Marantaceae. Botanical journal of the
Linnean Society 135: 275–287. Asmussen, C.B., M.W. Chase, W.J. Baker, and J. Dransfield. 2000. Phylogeny of the palm family (Arecaceae)
based on rps16 intron and trnL-trnF plastid DNA sequences. In K.L. Wilson and D.A. Morrison [eds.], Monocots: Systematics and Evolution, 525–535. CSIRO, Collingwood.
Bouchenak-Khelladi, Y., N. Salamin, V. Savolainen, F. Forest, M. van der Bank, M.W. Chase, and T.R. Hodkinson. in press. Large multi-gene phylogenetic trees of the grasses (Poaceae): progress towards complete tribal and generic level sampling. Molecular Phylogenetics and Evolution.
Chase, M.W. and H.H. Hills. 1991. Silica gel: An ideal material for field preservation of leaf samples for DNA studies. Taxon 40: 215–220.
Clark L.G., S. Dransfield, J.K. Triplett, and J.G. Sánchez-Ken. 2007. Phylogenetic relationships among the one-flowered, determinate genera of Bambuseae (Poaceae: Bambusoideae). Aliso 23: 315–332
Clark, L.G., W. Zhang, and J.F. Wendel. 1995. A phylogeny of the grass family (Poaceae) based on ndhF sequence data. Systematic Botany 20: 436–460.
Clayton, W.D. and S.A. Renvoize. 1986. Genera Graminum, grasses of the world. Kew Bulletin Additional Series XIII.
Cuènoud, P., V. Savolainen, L.W. Chatrou, M. Powell, R.J. Grayer, and M.W. Chase. 2002. Molecular phylogenetics of Caryophyllales based on nuclear 18S rDNA and plastid rbcL, atpB, and matK DNA sequences. American Journal of Botany 89: 132–144.
Doyle, J.J. and J.L. Doyle. 1987. A rapid DNA isolation procedure for small quantities of fresh leaf tissue. Phytochemical Bulletin for the Botany Society of America 19: 11–15.
Dransfield, S. and E.A. Widjaja. 1995. Plant resources of South-East Asia No. 7: Bamboos, 80–83. Backhuys Publishers, Leiden.
GPWG (Grass Phylogeny Working Group). 2001. Phylogeny and subfamily classification of the grasses (Poaceae). Ann Missouri Bot Gard 88(3): 373–430
Hilu, K.W., L.A. Alice, and H.P. Liang. 1999. Phylogeny of Poaceae inferred from matK sequences. Annals of the Missouri Botanical Garden 86(4): 835–851.
Hodkinson, T.R., S.A. Renvoize, G. Ní Chonghaile, C.M.A. Stapleton, and M.W. Chase. 2000. A comparison of ITS nuclear rDNA sequence data and AFLP markers for phylogenetic studies in Phyllostachys (Bambusoideae, Poaceae). Journal of Plant Research 113: 259–269.
Hodkinson, T.R., S. Waldren, J.A.N. Parnell, C.T. Kelleher, K. Salamin, and N. Salamin. 2007. DNA banking for plant breeding, biotechnology and biodiversity evaluation. Journal of Plant Research 120(1): 17–29.
Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson
47
Johnson, L.A. and D.E. Soltis. 1994. matK DNA sequences and phylogenetic reconstruction in Saxifragaceae sensu stricto. Systematic Botany 19: 143–156.
Judziewicz, E.J., L.G. Clark, X. Londoño, and M.J. Stern. 1999. American bamboos. Smithsonian Institution Press, Washington and London.
Kelchner, S.A. and L.G. Clark. 1997. Molecular evolution and phylogenetic utility of the chloroplast rpl16 intron in Chusquea and the Bambusoideae (Poaceae). Molecular Phylogenetics and Evolution 8(3): 385–397.
Li, D.Z. 1998. Taxonomy and biogeography of the Bambuseae (Gramineae: Bambusoideae). In A.N. Rao and V.R. Rao [eds], Proceedings of training course/workshop 10–17 May 1998, Kunming and Xishuanbanna, Yunnan, China, 14–23.
Liang, H. and K.W. Hilu. 1996. Application of the matK gene sequences to grass systematics. Canadian Journal of Botany 74: 125–134.
Molvray, M., P.J. Kores, and M.W. Chase. 2000. Polyphyly of mycoheterotrophic orchids and functional influences on floral and molecular characters. In K.L. Wilson and D.A Morrison [eds.], Monocots: systematics and evolution, 441–448. CSIRO Publishing, Collingwood, Victoria, Australia.
Ni Chonghaile, G. 2002. Molecular systematics of the woody bamboos (Bambuseae). PhD Thesis, University of Dublin, Trinity College, Dublin, Ireland.
Ohrnberger, D. 1999. The bamboos of the world: annotated nomenclature and literature of the species and the higher and lower taxa. Elsevier Science B.V., Amsterdam, The Netherlands.
Oxelmann, B., M. Liden, and D. Berglund. 1997. Chloroplast rps16 intron phylogeny of the tribe Sileneae (Caryophyllaceae). Plant Systematics and Evolution 206: 257–271.
Reeves, G., M.W. Chase, P. Goldblatt, P. Rudall, M.F. Fay, A.V. Cox, B. Lejeune, and T. Sousa-Chies. 2001. Molecular systematics of Iridaceae: evidence from four plastid DNA regions. American Journal of Botany 88: 2074–2087.
Samuel, R., W. Pinsker, and M. Kiehn. 1997. Phylogeny of some species of Cyrtandra (Gesneriaceae) inferred from the atpB/rbcL cpDNA intergene region. Botanica Acta 110(6): 503–510.
Soderstrom, T.R. and R.P. Ellis. 1987. The position of bamboo genera and allies in a system of grass classification. In T.R. Soderstrom, K.W. Hilu, C.S. Campbell, and M.E. Barkworth [eds.], Grass systematics and evolution, 225–238. Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.
Soltis, D.E. and P.S. Soltis. 1998. Choosing and approach and an appropriate gene for phylogenetic analysis. In D. E. Soltis, P. S. Soltis, and J. J. Doyle [eds.], Molecular systematics of Plants II, DNA sequencing, 1–41. Kluwer Academic Publishers.
Sun, Y., N.H. Xia, and R. Lin. 2005. Phylogenetic analysis of Bambusa (Poaceae: Bambusoideae) based on Internal Transcribed Spacer sequences of nuclear ribosomal DNA. Biochemical Genetics 43: 603–612.
Sungkaew, S. 2008. Taxonomy and Systematics of Dendrocalamus (Bambuseae; Poaceae). PhD Thesis, University of Dublin, Trinity College, Dublin, Ireland.
Sungkaew, S., C.M.A. Stapleton, N. Salamin, and T.R. Hodkinson. submitted. Non-monophyly of the woody bamboos (Bambuseae; Poaceae): a multi-gene region phylogenetic analysis of Bambusoideae s.s. Journal of Plant Research.
Sungkaew, S., A. Teerawatananon, K. Jindawong, and B. Thaiutsa. 2006. Diversity of highland bamboos. (mimeograph)
Sungkaew, S., A. Teerawatananon, J.A.N. Parnell, C.M.A. Stapleton, and T.R. Hodkinson. accepted. Phuphanochloa, a new bamboo genus (Poaceae: Bambusoideae) from Thailand. Kew Bulletin.
Swofford, D.L. 1998. Phylogenetic analysis using Parsimony (PAUP) version 4.0. Sinauer Associates, Sunderland MA.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 40-49. 2008.
48
Taberlet, P., L. Gielly, G. Pautou, and J. Bouvet. 1991. Universal primers for amplification of three non-coding regions of chloroplast DNA. Plant Molecular Biology 17(5): 1105–1109.
Yang, H.Q., S. Peng, and D.Z. Li. 2007. Generic delimitations of Schizostachyum and its allies (Gramineae: Bambusoideae) inferred from GBSSI and trnL-F sequence phylogenies. Taxon 56(1): 45–54.
Zhang, W. 2000. Phylogeny of the grass family (Poaceae) from rpl16 intron sequence data. Molecular Phylogenetics and Evolution 15(1): 135–146.
Zhang, W. and L.G. Clark. 2000. Phylogeny of classification of the Bambusoideae (Poaceae). In S. W. L. Jacobs and J. E. Everett [eds.], Grasses: systematics and evolution, 35–42. CSIRO Publishing, Collingwood, Victoria.
Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson
49
ภาคผนวก
ตวอยางทใชในการศกษา (วงศยอย เผา (;เผายอย) ชนด[ผเกบตวอยาง หมายเลขตวอยาง/หอพรรณพรรณไมทมตวอยางอย]) Bambusoideae Arundinarieae Borinda sp.1[Stapleton 1347/KEW]; Chimonobambusa quadrangularis (Fenzi) Makino[SS&AT 105/THNHM&KUFF]; Chimonocalamus pallens Hsueh &
Yi2[Stapleton 1340/KEW]; Chimonocalamus sp.2[Piya s.n./KUFF]; Menstruocalamus sichuanensis (Yi) Yi3[Stapleton 1319/KEW]; Oligostachyum glabrescens (Wen) P.C. Keng & Z.P.
Wang4[Stapleton 1302/KEW]; Phyllostachys edulis (Carriere) Houzeau De Lehaie[SS&AT 107/THNHM&KUFF]; Phyllostachys nigra (Loddiges ex Lindley) Munro[SS&AT
106/THNHM&KUFF]; Pseudosasa cantorii (Munro) P.C. Ken[Stapleton 1/KEW] Bambuseae; 1) Neotripical Bambuseae Arthrostylidium glabrum R.W. Pohl[Hodkinson 572/TCD];
Chusquea patens L.G. Clark[Hodkinson 571/TCD]; Guadua angustifolia Kunth subsp. chacoensis (N. Rojas Acosta) S.M. Young & W. Judd[Stapleton1308/KEW]; Rhipidocladum
racemiflorum (Steudel) McClure[Hodkinson 576/TCD]; 2) Palaeotripical and Austral Bambuseae (2.1) Melocanninae Cephalostachyum pergracile Munro5[SD 1435/KEW] Neohouzeaua
fimbriata S.Dransf., Pattan. & Sungkaew5[SS&RP 12/KEW&BKF]; Neohouzeaua kerriana S.Dransf., Pattan. & Sungkaew5[SS&RP 13/KEW&BKF]; Pseudostachyum polymorphum
Munro5[SS&AT 176/THNHM&KUFF]; Schizostachyum grande Ridley[SS&AT 100704-6/THNHM&KUFF]; Schizostachyum jaculans Holttum[SS&AT 307/THNHM&KUFF]; Schizostachyum
zollingeri Steudel[SS&AT 090704-1/THNHM&KUFF] (2.2) The rest of palaeotripical and Austral Bambuseae Bambusa bambos (L.) Voss[SS&AT 030704-16/THNHM&KUFF]; Bambusa
beecheyana Munro[Stapleton 1313/KEW]; Bambusa malingensis McClure[Stapleton 1332/KEW]; Bambusa oldhamii Munro[SS&AT 111/THNHM&KUFF=Sinocalamus oldhamii (Munro)
McClure]; Bambusa oliveriana Gamble[Stapleton 1321/KEW]; Bambusa tulda Roxburgh[Stapleton 1328/KEW]; Dendrocalamus asper (J.H. Schultes) Backer ex K. Heyne[BAM6 1];
Dendrocalamus giganteus Munro[BAM6 45]; Dendrocalamus latiflorus Munro[SS&AT 113/THNHM&KUFF=Sinocalamus latiflorus (Munro) McClure]; Dendrocalamus membranaceus
Munro[SS&AT 020704-4/THNHM&KUFF]; Dendrocalamus minor (McClure) Chia & H.L. Fung[Stapleton 1317/KEW]; Dendrocalamus strictus (Roxburgh) Nees[SS&AT
718/THNHM&KUFF]; Dendrocalamopsis valida Q.H. Dai7[SS&AT 625/THNHM&KUFF&TCD]; Dinochloa malayana S. Dransfield[SD 1412/KEW]; Gigantochloa ligulata Gamble[SS&AT
090704-4/THNHM&KUFF]; Gigantochloa scortechinii Gamble[SS&AT 309/THNHM&KUFF]; Melocalamus compactiflorus (Kurz) Bentham[SS&AT 175/THNHM&KUFF]; Mullerochloa
moreheadiana (F.M. Bailey) K.M. Wong8[Hodkinson NSW33/TCD]; Neololeba atra (Lindley) Widjaja9[Hodkinson NSW32/TCD]; Neosinocalamus affinis (Rendle) P.C. Keng10[SS&AT
624/THNHM&KUFF&TCD]; Oreobambos buchwaldii K. Schumann[Kare s.n./Uganda, TCD]; Oxytenanthera abyssinica (A. Richard) Munro[Stapleton 1307/KEW]; Phuphanochloa
speciosa Sungkaew & A. Teerawatananon11[SS&AT 191/THNHM&KUFF&TCD]; Temburongia simplex S. Dransfield & K.M. Wong12[Ahmed et al. 20038/21774]; Temochloa liliana S.
Dransfield13[SS&AT 100704-15/THNHM&KUFF]; Thyrsostachys siamensis Gamble[SS&AT 020704-3/THNHM&KUFF]; Vietnamosasa ciliata (A. Camus) Nguyen14[SS&AT
208/THNHM&KUFF]; Vietnamosasa pusilla (A. Chevalier & A. Camus) Nguyen14[SD 1466/KEW] Olyreae Cryptochloa granulifera Swallen[Hodkinson 554/TCD]; Lithachne pauciflora
(Swartz) Palisot De Beauvois ex Poiret[Mejia s.n./TCD]; Olyra latifolia Linnaeus[Hodkinson 614/TCD]; Piresia sp.[Hodkinson 601/TCD]
Ehrhartoideae Ehrharteae Ehrharta calycina Sm.[Hodkinson G25/TCD] Oryzeae Leersia hexandra Sw.[Hodkinson 636/TCD]; Oryza rufipogon Griff.[AT&SS 164/THNHM]; Oryza sativa
L.[Hodkinson 46/TCD]
Pooideae Lygeeae Lygeum spartum Loefl. ex L.[Hodkinson 18/TCD] Nardeae Nardus stricta L.[Hodkinson & Curran 5/TCD] Poeae Lolium perenne L.[Hodkinson 29/TCD] Aveneae;
Alopecurinae Alopecurus pratensis L.[Hodkinson 30/TCD]; Aveninae Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & C. Presl[Hodkinson 27/TCD]
Panicoideae Paniceae; Setariinae Panicum virgatum L.[Hodkinson 120/TCD] Andropogoneae; Saccharinae Saccharum officinarum L.[Hodkinson & Renvoize 104/KEW]; Miscanthus
sinensis Anderss.[Hodkinson & Renvoize 5/KEW]
หมายเหต; KEW, Kew herbarium, England; KUFF, Herbarium of Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok, Thailand; TCD, Herbarium, School of Botany, Trinity College, Dublin,
Ireland; THNHM, Thailand Natural History Museum, National Science Museum, Techno Polis, Pathum Thani, Thailand; AT, A. Teerawatananon; RP, R. Pattanavibool; SD, S. Dransfield;
SS, S. Sungkaew
1 genus established in 1994, in Thamnocalaminae in Ohrnberger (1999), but Thamnocalamus in Arundinariinae in Clayton and Renvoize (1986); 2 genus under Sinarundinaria,
Arundinariinae in Clayton and Renvoize (1986); 3 genus established in 1992, in Arundinariinae in Ohrnberger (1999); 4 genus under Arundinaria, Arundinariinae in Clayton and Renvoize
(1986); 5 Bambusetum, Rimba Ilmu Botanic Garden, University of Malaya, Kuala Lumpur, Malaysia; specimen collected by K.M. Wong; 6 genus under Bambusa (Clayton and Renvoize
1986); 7 genus under Dendrocalamus in Clayton and Renvoize (1986), but under Bambusa in Ohrnberger (1999); 8 new genus and a new species (Sungkaew et al. in press); 9 genus
established in 1996, in Hikeliinae in Ohrnberger (1999), but Hickelia in Bambusinae in Clayton and Renvoize (1986); 10 genus established in 2000, no subtribe applied; 11 genus
establisted in 1990, not present in Clayton and Renvoize (1986), but in Racemobambosinae in Ohrnberger (1999), but Racemobambos placed in Bambusinae by Clayton and Renvoize
(1986); 12 genus under Schizostachyum in Clayton and Renvoize (1986); 13 genus established in 2005, no subtribe applied; 14 genus established in 1997, no subtribe applied
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 50-62. 2008.
ฟโนโลยของพนธไมทใชเปนอาหารในปาสะแกราช
Phenology of Edible Plants at Sakaerat Forest
บญลอ คะเชนทรชาต1 Boonlue Kachenchart
เตอนใจ โกสกล2 Tuenchai Kosakul
ทกษณ อาชวาคม3 Taksin Artchawakom
ABSTRACT Phenology is the changes of the time of shoot growth, flowering and fruit set in one year cycle,
there were 174 species of edible plants at Sakaerat Forest which consisted of 62 families and found that ZINGIBERACEAE family was the largest family with 9 species (5.3%). Six characters of phenological studies were selected. The first one was life form, tree (phanerophytes) was found with mostly with 86 spiecies (49.4%) and climbers 37 species (21.3%). Flowering period in 3 month was found with 80 species (52.3%), where were 46 species (27.6%) and 29 species (17.4%) of white and yellow color of flower respectively. 65 species (53.1%) of fruit set in 3 months and of 63 species (42.9%) was found. was defined in Dipterocarp forest was the best habitat for edible plants as 129 species (56.1%) found. Season for plant utilization found almost in rainy season with 86 species (53.1%). Part of plant for utilization, shoot was the best part for uses with 84 species (24.5%). Finally, natural propagation by seed germination was the best method with 159 species (67.4%).
Keywords: phenology, edible plants, Sakaerat Environmental Research Station Email address: [email protected]
บทคดยอ ฟโนโลยเปนการเปลยนแปลงลกษณะภายนอกของการแตกยอด ออกดอก และตดผลทเกดขนในรอบปของ
พนธไมทใชเปนอาหารในปาสะแกราชจ านวน 174 ชนด โดยจดแบงตามวงศได 62 วงศ พบ วงศ ZINGIBERACEAE มากทสด จ านวน 9 ชนด ( 5.3%) ฟโนโลยทศกษาม 6 ลกษณะ ลกษณะแรกคอรปชวต (Life form) เปนไมยนตนมากทสด จ านวน 86 ชนด (49.4%) รองลงมา คอ ไมเถาหรอไมเลอย จ านวน 37 ชนด (21.3%) เดอนทออกดอก (flowering month) พบวาออกดอกในชวงเวลา 3 เดอน มากทสด จ านวน 80 ชนด (52.3%) เปนดอก (flower color) สขาวมากทสด จ านวน 46 ชนด (27.6%) รองลงมา คอ สเหลอง จ านวน 29 ชนด (17.4%) เดอนทออกผล (month of fruit set) พบวาออกดอกในชวง 3 เดอน มากทสด จ านวน 65 ชนด (44.2%) รองลงมา คอ 2 เดอน จ านวน 63 ชนด (42.9%) แหลงทพบ หรอ ถนอาศย (habitat) พบในปาเตงรงมากทสด จ านวน 129 ชนด (56.1%) ฤดกาลใช
1 หลกสตรวทยาศาสตรชวภาพ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ 10330 Biological Sciences Program, Faculty of Science, Chulalogkorn University, Bangkok 10330 2 ภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ 10330 Department of Botany, Faculty of Science, Chulalongkorn University, Bangkok 10330 3 สถานวจยสงแวดลอมสะแกราช โคราช. Department of Botany, Chulalongkorn University, Bangkok 10330
Tuenchai Kosakul and et.al.
51
ประโยชน (season for utilization) พบในฤดฝนมากทสด จ านวน 86 ชนด (53.1%) สวนของพชทน ามาใชประโยชน (part of plant for utilization) คอสวนยอดของพชมากทสด จ านวน 84 ชนด (24.5%) และการขยายพนธพบวาใชการเพาะเมลดมากทสด จ านวน 159 ชนด (67.4%) ค าส าคญ: ฟโนโลย พรรณพชทรบประทานได สถานวจยสงแวดลอมสะแกราช
ค าน า
การศกษานเวศวทยาของพชโดยการศกษาโครงสรางของสงคม เชน Richards ไดเสนอวธศกษาสงคมพชของปาเขตรอนโดยใชไซนเซย (synusiae) ค าวา ไซนเซย กคอกลมพชทมรปชวต (life form) คลายคลงกนและมบทบาทคลายคลงกนดวย ไซนเซยกเปรยบไดเหมอนกบชนสงคมของมนษย
การศกษาฟโนโลยของการรวงหลนของใบ การเตบโต และชวมวลของรากในปาทคนสภาพของปาในปากน าอะเมซอนเปนการศกษาฟโนโลยกบปรมาณน าฝนเพอใหสมพนธการเตบโต การรวงหลนของใบ และการเตบโตของพช ( Cattanio et al., 2004) รวมทงการศกษาฟโนโลยโดยเกบขอมลเกยวกบการออกดอก และการตดผล ขอมลของฟโนโลยทศกษานให ความสมพนธกบขอมลทางนเวศวทยาของคาดชนความเดนทางนเวศวทยาในพช 56 ชนดทศกษาบนเกาะคอมบ
การศกษารปแบบการออกดอกซงเปนการศกษาฟโนโลยของตนไมในปาเขตรอนทราบต าทคอสตารกา ซงเปนการจดกลมใหมและมรปแบบทแตกตางเนองจากความแตกตางของลกษณะภมประเทศ และภมอากาศ (Newstrom et al., 1994) พชทใชเปนอาหารมอยมากมายในปา การศกษาทวไปมกจะเกบรวบรวมพนธพชทสามารถจะเกบรวบรวมได จากนนกจะสรปโดยการบรรยายลกษณะทางสณฐานวทยา และอนกรมวธาน แตยงมการวจยทไมคอยไดมการศกษาไดแก การวจยพชทใชเปนอาหารในดานนเวศวทยา โดยการสงเคราะหขอมลทไดเพอใหทราบเรองในแงมมอนทนาสนใจ ไดแกลกษณะภายนอกในการเปลยนทเกดขนในรอบปหรอทเรยกวา ฟโนโลย (phenology) ซงเปนการศกษาเกยวกบรปชวต (Life form) เดอนทออกดอก ( flowering month) สดอก (flower color) เดอนทออกผล (month of fruit set) แหลงทพบ หรอ ถนอาศย ( habitat) ฤดกาลใชประโยชน (season for utilization) สวนของพชทน ามาใชประโยชน ( part of plant for utilization) และการขยายพนธ
วธการทดลอง
ขอมลพนธพชทใชเปนอาหารจากปาสะแกราชททางสถานวจยสงแวดลอมสะแกราช สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (วว.) อ าเภอวงน าเขยว จงหวดนครราชสมา ไดรวบรวมโดยการบนทกขอมลทท าการศกษาทกเดอนเปนเวลา 2 ป (พ.ศ. 2548 – 2549) ทงทพบในปาดบแลง ปาเตงรง และปาคนสภาพจากปาดบแลง จากนนน าขอมลทงหมดมาสงเคราะหเพอหาจ านวนวงศและจ านวนชนดพชทพบซงขอมลทไดบนทกรปชวต (life form) เดอนทออกดอก (flowering month) สดอก (flower color) เดอนทออกผล
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 50-62. 2008.
52
(month of fruit set) แหลงทพบหรอ ถนอาศย ( habitat) ฤดกาลใชประโยชน (season for utilization) สวนของพชทน ามาใชประโยชน ( part of plant for utilization) และการขยายพนธ ( propagation) น าขอมลดงกลาวมาแจกแจงขอโดยการแปรผลในรปกราฟ และเปอรเซนตเพอเปนการสรปผลของการสงเคราะหขอมลดงกลาวซงจะเปนประโยชนในการศกษาทางนเวศวทยาตอไป
ผลการทดลองและวจารณ
จ านวนชนดทงหมดของพชทใชเปนอาหารทไดรวบรวมจากปาสะแกราชของปาทง 3 ประเภทพบทงหมด 174 ชนด ดงตารางท 1 โดยมรายละเอยดดงน การจดกลมวงศ (Family) พบวา Zingeberaceae มากทสด จ านวน 9 ชนด (5.3%) รองลงมาตามล าดบไดแก Euphorbiaceae จ านวน 8 ชนด (4.7%) Leguminosae-Caesalpinioideae, Leguminosae - Mimosoideae, Moraceae อยางละจ านวน 7 ชนด (4.2%) Annonaceae จ านวน 6 ชนด (3.6%) Anacardiaceae, Celastraceae, Guttiferae, Leguminosae -Papilionoidae, Meliaceae, Sapindaceae อยางละจ านวน 5 ชนด ม 3 % Apocynaceae, Bignoniaceae, Capparaceae, Combretaceae, Cucurbitaceae, Ebenaceae, Palmae, Rubiaceae อยางละจ านวน 4 ชนด (2.4%) Araceae, Compositae, Labiatae, Menispermaceae, Myrtaceae, Rutaceae, Vitaceae อยางละจ านวน 3 ชนด (1.8%) Asclepiadaceae, Bombacaceae, Dioscoreaceae, Dipterocapaceae, Lecythidaceae, Melastomaceae, Passifloraceae, Smilacaceae, Tiliaceae, Umbelliferae อยางละจ านวน 2 ชนด (1.2%) และ Ancistrocladaceae, Asparagaceae, Burseraceae, Chrysobalanaceae, Connaraceae, Costaceae, Dilleniaceae, Dracaenaceae, Erythroxylaceae, Fagaceae, Flacourtiaceae, Gramineae, Hydrocharitaceae, Irvingiaceae, Leeaceae, Musaceae, Olacaeae, Opiliaceae, Piperraceae, Poplygonaceae, Rhamnaceae, Schizaeaceae อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบดงภาพท 1
Tuenchai Kosakul and et.al.
53
ตารางท 1 รายชอพชกนไดในปาสะแกราช ล าดบท
ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา ล าดบท
ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
1 กระเจยวขาว Curcuma parviflora Wall. ปาเตงรง 88 บกเขา Pseudodracontium ปาเตงรง kerrii Gagnep. 2 กระเจยวบว Curcuma sparganifolia ปาเตงรง 89 บกคางคก Amorphophallus ปาดบแลง Gagnep. paeoniifolius (Dennst.) Nicolson 3 กระชาย Boesenbergia rotunda (L.) ปาดบแลง 90 ปอแกนเทา Grewia eriocarpa Juss. ปาเตงรง Mansf. 4 กระโดน Careya sphaerica Roxb. ปาเตงรง 91 ปบ Millingtonia ปาเตงรง hortensis L.f. 5 กระถนพมาน Acacia harmandiana ปาเตงรง 92 ปมเปง Phoenix acaulis Roxb. ปาเตงรง (Pierre) Gagnep. 6 กระทงลาย Celastrus paniculata Willd. ปาดบแลง/ 93 เปราะปา Kaempferia roscoeana ปาดบแลง/ ปาเตงรง Wall ปาเตงรง 7 กระทอน Sandoricum koetjape ปาดบแลง 94 ผกคราด Acmella oleracea (L.) ปาดบแลง (Burm.f.) Merr. R.K. Jansen
8 กระทอ Zingiber zerumbet (L.) ปาดบแลง 95 ผกชลอม Oenanthe javanica ปาดบแลง Sm. (Blume) DC.
9 กระบก Irvingia malayana Oliv. ปาดบแลง/ 96 ผกสาบ Adenia viridiflora ปาเตง รง ex A.W.Benn. ปาเตงรง Craib
10 กระสง Peperomia pellucida ปาเตงรง 97 ผกหนาม Lasia spinosa (L.) ปาดบแลง (L.) Humb., Bonpl. & Thwaites Kunth
11 กรงเขมา Cissampelos pareira L. ปาดบแลง/ 98 ผกหวานบาน Sauropus androgynus ปาดบแลง var. hirsuta ( Buch. ex ปาเตงรง ( L.) Merr. DC.) Forman
12 Polyalthia debilis ปาเตงรง 99 ผกเคด Senna sophera (L.) กลวยเตา (Pierre) Finet & Gagnep. Roxb. ปาดบแลง
13 กลวยปา Musa acuminata Colla ปาคน 100 ผกหวานปา Melientha suavis ปาเตงรง สภาพ Pierre
14 กลวยอเหน Uvaria dac Pierre ex ปาดบแลง 101 ผกเออง Persicaria orientalis Finet & Gagnep. (L.) Spach ปาเตงรง
15 กลอย Dioscorea ปาดบ Gigantochloa ปาไผ hispida Dennst.var. แลง hispids 102 ไผไร sibocillists (Munro) Munro
16 กอนก
Lithocarpus polystachyus (A.DC.) Rehder
ปาเตงรง 103 พฤกษ
Albizia lebbeck (L.) Benth.
ปาเตงรง
17 กะเจยน Polyalthia cerasoides (Roxb.) Benth. ex Bedd.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง 104 พลองกนลก
Memecylon ovatum Sm.
ปาดบแลง
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 50-62. 2008.
54
ตารางท 1 (ตอ)
ล าดบท
ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
ล าดบท ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภท ของปา
18 กะทกรก Passiflora foetida L. ปาเตงรง
105 พลบพลา Microcos tomentosa Sm.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
19 กดลน Walsura trichostemon Miq.
ปาดบแลง 106 พะยอม
Shorea roxburghii G. Don
ปาเตง รง
20 กาน า
Glochidion coccineum (Buch.– Ham. ) Müll.Arg.
ปาดบแลง 107 เพกา
Oroxylum indicum (L.) Kurz
ปาคนสภาพ
21 กาสามปก Vitex peduncularis Wall. ex Schauer
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
108 ฟกขาว
Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng.
ปาคนสภาพ
22 กาสามปก 2 Flemingia sootepensis Craib
ปาเตงรง 109 มะกล าตน
Adenanthera pavonina L.
ปาดบแลง
23 ก าจดตน Zanthoxylum limonella (Dennst.) Alston
ปาดบแลง 110 มะกอก
Spondias pinnata (L.f) Kurz
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
24 ก าแพงเจดชน Salacia chinensis L. ปาดบแลง/ ปาเตงรง 111 มะกอกเกลอน
Canarium subulatum Guillaumin
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
25 กก Lannea coromandelica (Houtt.) Merr.
ปาเตงรง 112 มะกาเครอ
Bridelia stipularis (L.) Blume
ปาเตงรง
26 กมน า Crateva magna (Lour.) DC.
ปาเตงรง 113 มะเกลอ Diospyros mollis Griff.
ปาเตงรง
27 กมบก
Crateva adansonii DC. subsp. trifoliata (Roxb.) Jacobs
ปาเตงรง 114 มะขามปอม Phyllanthus emblica L.
ปาเตงรง
28 แกลบหน
Dendrolobium lanceolatum (Dunn) Schindl.
ปาเตงรง 115 มะคาแต
Sindora siamensis Teijsm. & Miq.
ปาเตงรง
29 ไกรทอง Erythroxylum cuneatum (Miq.) Kurz
ปาเตงรง 116 มะคาโมง
Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib
ปาดบแลง/ Ecotone
30 ขจร Telosma minor Craib ปาเตงรง 117 มะดก
Siphonodon celastrineus Griff.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
31 ขมนตน - ปาเตง รง 118 มะเดอปลอง Ficus hispida L.f. ปาเตงรง
32 ขอย Streblus asper Lour. ปาคนสภาพ 119 มะเดออทมพร Ficus racemosa L.
ปาดบแลง
33 ขางครง Dunbaria bella Prain ปาเตงรง
120 มะพอก Parinari anamense Hance
ปาเตงรง
34 ขาวตาก Grewia hirsuta Vahl ปาเตงรง
121 มะไฟ Baccaurea ramiflora Lour.
ปาดบแลง
35 ขงปา Globba nisbetiana Craib.
ปาดบแลง 122 มะมวงปา
Mangifera caloneura Kurz
ปาเตงรง
Tuenchai Kosakul and et.al.
55
ตารางท 1 (ตอ)
ล าดบท
ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
ล าดบท ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
36 ขกาลาย Diplocyclos palmatus (L.) C.Jeffrey
ปาเตงรง 123
มะมวงหวแมงวน
Buchanania lanzan Spreng.
ปาเตงรง
37 ขอาย Terminalia triptera Stapf.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง 124 มะระขนก
Momordica charantia L.
ปาคนสภาพ
38 เขลง Dialium cochinchinense Pierre
ปาดบแลง/ ปาเตงรง 125 มะหวด
Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
39 เของ Leea rubra Burm ex Spreng.
ปาเตงรง 126 มนเทยน
Dioscorea myriantha Kunth
ปาเตงรง
40 คอนหมาขาว Dracaena angustifolia Roxb.
ปาดบแลง 127 เมาไขปลา
Antidesma ghaesembilla Gaertn.
ปาเตงรง
41 คอแลน Nephelium hypoleucum Kurz
ปาคนสภาพ 128 เมาสรอย
Antidesma acidum Retz.
ปาดบแลง
42 คางคาว Aglaia edulis (Roxb.) Wall.
ปาดบแลง 129 โมกเครอ
Aganosma marginata (Roxb.) G.Don
ปาเตงรง
43 คย Willughbeia edulis Roxb.
ปาดบแลง 130 โมกมน
Wrightia arborea (Dennst.) Mabb.
ปาเตงรง
44 เครองเหา Toddalia asiatica (L.) Lam.
ปาดบแลง 131 ยอปา Morinda coreia Ham.
ปาเตงรง
45 แคหวหม Markhamia tipulate Seem. Var. stipulata
ปาคนสภาพ 132 ยางกราด
Dipterocarpus intricatus Dyer
ปาเตงรง
46 แคหางคาง
Fernandoa adenophylla (Wall. Ex G.Don) Steenis
ปาคนสภาพ
133 เรว
Amomum villosum Lour. Var. xanthioides T.L.Wu & S.Chen
ปาดบแลง
47 งว Bombax ceiba L. ปาคนสภาพ 134 ลาน
Corypha lecomtei Becc.
ปาเตงรง
48 งวปา Bombax anceps Pierre var. anceps
ปาคนสภาพ 135 ล าไยปา
Paranephelium xestophyllum Miq.
ปาดบแลง
49 จกนา Barringtonia acutangula (L.) Gaertn.
ปาเตงรง 136 ลนกวาง
Ancistrocladus tectorius (Lour.) Merr.
ปาดบแลง
50 แจง Maerua siamensis (Kurz) Pax
ปาเตงรง 137 ลกคลาย
Ficusb pyriformis Hook. & Arn.
ปาดบแลง
51 ชมพน า
Syzygium siamense (Craib) Chantar. & J. Parn.
ปาดบแลง 138 ลกดง
Parkia sumatrana Miq. Subsp.streptocarpa (Hance) H.C.F. Hopkins
ปาดบแลง
52 ชะมวง Garcinia cowa Roxb. Ex DC.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง 139 เลบเหยยว
Ziziphus oenoplia (L.) Mill. Var. oenoplia
ปาเตงรง
53 ชงช Capparis micracantha DC.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง 140 เลยน Melia azedarach L.
ปาคนสภาพ
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 50-62. 2008.
56
ตารางท 1 (ตอ)
ล าดบท
ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
ล าดบท ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
54 ซ าซาเตย Bridelia harmandii Gagnep.
ปาเตงรง 141 เลยบ Ficus infectoria Roxb.
ปาเตงรง
55 แดง
Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. var. kerrii I.C. Nielsen
ปาเตงรง 142 สกณ
Terminalia calamansanai (Blanco) Rolfe
ปาเตงรง
56 ตดหมตดหมา Paederia linearis Hook.f.
ปาเตงรง 143 สมกบ
Hymenodictyon orixense (Roxb.) Mabb.
ปาเตงรง
57 ตะโกนา Diospyros rhodocalyx Kurz
ปาเตงรง 144 สมกง
Ampelocissus martinii Planch.
ปาเตงรง
58 ตะโกพนม Diospyros castanea Fletcher
ปาเตงรง / Ecotone 145 สมขมอด -
ปาเตง รง
59 ตะโกสวน
Diospyros malabarica ( Desr.) Kostel. var. malabarica
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
146 สมปอย Acacia concinna (Willd.) DC.
ปาเตงรง
60 ตะขบปา Flacourtia indica (Burm.f.) Merr.
ปาเตงรง 147 สมลม
Aganonerion polymorphum Pierre ex Spire
ปาเตง รง
61 ตะครอ Schleichera oleosa (Lour.) Oken
ปาเตงรง 148 สมสนดาน Cissus hastata Miq.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
62 ตากวาง Salacia verrucosa Wight
ปาดบแลง 149 สมอไทย
Terminalia chebula Retz. var. chebula
ปาเตงรง
63 ตานเสยน
Filicium decipiens (Wight & Arn.)Thwaites & Hook.
ปาเตงรง 150 สมอภเพก
Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb.
ปาดบแลง/ Ecoton
64 ตานหมอน Vernonia elliptica DC. ปาเตงรง 151 สลอดน า Ficus heterophylla L.f. ปาดบแลง
65 ต าลงตวผ Solena amplexicaulis (Lam.) Gandhi
ปาเตงรง 152 สองฟา
Clausena harmandiana (Pierre) Pierre ex Guillaumin
ปาเตงรง
66 ตวเกลยง
Cratoxylum cochinchinense (Lour.) Blume
ปาเตงรง
153 สองสลง Lophopetalum duperreanum Pierre
ปาเตงรง
67 ตวขน
Cratoxylum formosurm (Jack) Dyer subsp. pruniflorum Gogel.
ปาเตงรง 154 สะเดา
Azadirachta indica A.Juss. var. siamensis Valeton
ปาเตงรง
68 ตวขาว Cratoxylum formosum (Jack) Dyer
ปาเตงรง 155 สนตะวา
Ottelia alismoides (L.) Pers.
ปาดบแลง
69 เตาราง Caryota bacsonensis Magalon
ปาดบแลง 156 สานใบเลก
Dillenia ovata Wall. ex Hook.f. & Thomson
ปาเตงรง
70 ถอน Albizia procera (Roxb.) Benth.
ปาเตงรง 157 สามสบ
Asparagus racemosus Willd.
ปาเตงรง
Tuenchai Kosakul and et.al.
57
ตารางท 1 (ตอ)
ล าดบท
ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
ล าดบท ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา
71 ถอบแถบเครอ
Connarus semidecandrus Jack
ปาดบแลง 158
สารภดอกใหญ
Mammea harmandii Kosterm.
ปาดบแลง
72 เถาคนแดง Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch.
ปาเตงรง 159 เสมดชน
Syzygium gratum (Wight) S.N. Mitra var. gratum
ปาดบแลง
73 เถาประสงค Streptocaulon juventas (Lour.) Merr.
ปาเตงรง 160 เสยวใหญ
Bauhinia malabarica Roxb.
ปาเตงรง
74 เถายงดง Smilax lanceifolia Roxb.
ปาดบแลง 161 แสมสาร
Senna garrettiana (Craib) lrwin & Barneby
ปาเตงรง
75 เถายานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels
ปาดบแลง 162 หญายายเภา
Lygodium flexuosum (L.) Sw.
ปาดบแลง/ ปาเตงรง
76 เถาวลยเปรยง Derris scandens (Roxb.) Benth.
ปาเตงรง 163 หนามพรม
Pachygone dasycarpa Kurz
ปาเตง รง
77 เถาวลยยง Smilax ovalifolia Roxb. ปาเตงรง
164 หมกหมอ Rothmannia wittii (Craib) Bremek.
ปาเตง รง
78 ทองหลางปา Erythrina subumbrans (Hassk.) Merr.
ปาคนสภาพ 165 หลาว
Alpinia oxymitra K.Schum.
ปาดบแลง
79 เทายายมอม
Clerodendrum petasites (Lour.) S.Moore
ปาคนสภาพ
166 หวา Syzygium cumini (L.) Skeels
ปาเตงรง
80 ธนนไชย Buchanania siamensis Miq.
ปาเตงรง 167 หวายขม
Calamus siamensis Becc.
ปาดบแลง
81 นมควาย Melodorum hahnii (Finet & Gagnep.) Bân
ปาดบแลง 168 หวายเขยว Dracaena reflexa
ปาดบแลง
82 นมนอย Polyalthia evecta (Pierre) Finet & Gagnep.
ปาดบแลง 169 หางปลาชอน
Emilia sonchifolia (L.) DC.
ปาดบแลง
83 นมแมวปา
Ellipeiopsis cherrevensis (Pierre ex Finet & Gagnep.) R.E.Fr.
ปาดบแลง
170 หาด Artocarpus lacucha Roxb.
ปาดบแลง/ปาเตงรง
84 นมสวรรค
Clerodendrum paniculatum L. var. paniculatum
ปาคนสภาพ
171 เหมอดจ Memecylon scutellatum Naudin
ปาเตงรง
85 น าใจใคร Olax psittacorum (Willd.) Vahl
ปาเตงรง 172 อะราง
Peltophorum dasyrachis (Miq.) Kurz
ปาดบแลง / ปาคนสภาพ
86 บอน Alocasia sp. ปาดบแลง 173 อาวแดง Curcuma sessilis Gage ปาเตงรง
87 บวบก Centella asiatica (L.) Urb.
ปาดบแลง 174 เอองหมายนา
Costus speciosus (Koen.) Sm.
ปาดบแลง
หมายเหต: ปาคนสภาพ หมายถง ปาดบแลงทคนสภาพ
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 50-62. 2008.
58
รปชวต (life form) พบวา ไมยนตน มมากทสด จ านวน 86 ชนด ม 49.4 % รองลงมา คอ ไมเถาหรอไมเลอย จ านวน 37 ชนด (21.3%) ไมพม จ านวน 28 ชนด (16.1%) พชอายปเดยว (Therophytes) จ านวน 13 ชนด ม 7.5 % และ ไมพมเตย ตามชวตไดนานใกลผวดน หรอสงจากดนนอยกวา 25 เซนตเมตร (Chamaephytes), หญาตาง ๆ climber เลก ๆ ตามชวตอยไดนานใตผวดนเลกนอย สวนบนจะตาย ชวยปกปองตา (Hemicryptophytes), ไมน า อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบ ดง ภาพท 2 เดอนทออกดอก พบวา 3 เดอนมากทสด จ านวน 80 ชนด (52.3%) รองลงมา คอ 2 เดอน จ านวน 63 ชนด (41.2%) 4 เดอน จ านวน 6 ชนด (3.9%) 5 เดอน จ านวน 3 ชนด (2%) และ 12 เดอน จ านวน 1 ชนด (0.7%) ตามล าดบ ดงภาพท 3
ภาพท 1 การจดกลมวงศ (Family) ของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช
0102030405060708090
100
ไมย
นตน
ไมพ
ม
ไมเ
ถา ห
รอ ไมเ
ลอย
Cham
aeph
ytes
Hem
icry
ptop
hyte
s
Cry
ptop
hyte
s
Thero
phyt
esไม
นา
Life Form
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 2 การจดกลมรปชวตของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช
Tuenchai Kosakul and et.al.
59
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2 เดอน 3 เดอน 4 เดอน 5 เดอน 12 เดอน
เดอนทออกดอก
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 3 การจดกลมเดอนทออกดอกของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช สดอก พบวา สขาว มากทสด จ านวน 46 ชนด (27.6%) รองลงมา คอ สเหลอง จ านวน 29 ชนด (17.4%) สเหลองออน จ านวน 22 ชนด (13.2%) สขาวอมเขยว,สขาวอมเหลอง,สแดง อยางละจ านวน 6 ชนด (3.6%) สเขยวออน จ านวน 5 ชนด (3%) สเขยว, สเขยวแกมเหลอง, สชมพ , สมวงอมแดง อยางละจ านวน 4 ชนด (2.4%) สนวล, สขาวครม อยางละจ านวน 3 ชนด (1.8%) สขาวแกมเหลองออน , สขาวอมชมพ, สเหลองแกมเขยว, สเหลองออนแกมนวล, สน าตาล, สสม, สสมแดง, สมวงอมน าเงน อยางละจ านวน 2 ชนด (1.2%) และสขาวปนเขยวออน , สขาวอมแดง , สเหลองแดง , สแดงมวง , สเขยวออนแกมเหลอง , สเขยวแกมเหลองออน, สชมพออน, สชมพอมเหลอง, สมวง อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบ ดงภาพท 4
05
101520253035404550
นวล
ขาวค
รม
ขาวป
นเขย
วออน
ขาวอ
มเหล
อง
ขาวอ
มแดง
เหลอ
งออน
เหลอ
งแกม
เขยว แด
ง
นาตา
ล
เขยว
ออน
เขยว
แกมเ
หลอง
ชมพ
ชมพอม
เหลอ
ง
สมแด
ง
มวงอ
มแดง
สดอก
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 4 การจดกลมสดอกของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช เดอนทออกผล พบวา ออกดอก 3 เดอนพบมากทสด จ านวน 65 ชนด ม 44.2 % รองลงมา คอ 2 เดอน จ านวน 63 ชนด (42.9%) 4 เดอน จ านวน 10 ชนด (6.8%) 5 เดอน จ านวน 3 ชนด (2%) 8 เดอน จ านวน 2 ชนด (1.4%) และ 6,7,10,12 เดอน อยางละจ านวน 1 ชนด (0.7%) ตามล าดบ ดงภาพท 5
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 50-62. 2008.
60
0
10
20
30
40
50
60
70
2 เดอน 3 เดอน 4 เดอน 5 เดอน 6 เดอน 7 เดอน 8 เดอน 10 เดอน 12 เดอน
เดอนทออกผล
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 5 การจดกลมเดอนทออกผลของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช
แหลงทพบ ปาเตงรงพบมากทสด จ านวน 129 ชนด (56.1%) รองลงมา คอ ปาดบแลง จ านวน 73 ชนด (31.7%) และปาดบแลงทคนสภาพ จ านวน 28 ชนด (12.2%) ตามล าดบ ดงภาพท 6 ฤดกาลใชประโยชน พบวา ฤดฝนมากทสด จ านวน 86 ชนด (53.1%) รองลงมา คอ ตลอดป จ านวน 46 ชนด (28.4%) ฤดหนาว จ านวน 7 ชนด (4.3%) ฤดรอน,ฤดหนาวตอฤดรอน อยางละจ านวน 4 ชนด (2.5%) ฤดรอนตอฤดฝน จ านวน 3 ชนด (1.9%) ฤดฝนตอฤดหนาว,ดอกแหง-ตลอดป อยางละจ านวน 2 ชนด (1.2%) และ ดอก-ฤดหนาว, ผล-ฤดรอน, ผล-ฤดหนาว, ผลออน-ฤดฝน, ผลแก-ฤดหนาว, ยอด-ฤดฝน, หว-ฤดหนาว, ใบ-ฤดฝน อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบ ดงภาพท 7
0
20
40
60
80
100
120
140
ปาดบแลง ปาเตงรง ปาคนสภาพ
แหลงทพบ
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 6 การจดกลมแหลงทพบของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช หมายเหต: ปาคนสภาพ หมายถง ปาดบแลงทคนสภาพ
Tuenchai Kosakul and et.al.
61
0102030405060708090
100
ฤดรอ
น
ฤดหนาว
ฤดฝนตอฤด
หนาว
ดอก
- ฤดหนาว
ผล
- ฤ
ดรอน
ผลออน
- ฤดฝน
ยอด
- ฤดฝน
ใบ
-
ฤดฝน
ฤดกาลใชประโยชน
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 7 การจดกลมฤดกาลใชประโยชน ของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช
สวนทใชเปนประโยชน พบวา สวนยอดใชมากทสด จ านวน 84 ชนด (24.5%) รองลงมา คอ ผล จ านวน 72 ชนด (21.0%) ใบ จ านวน 69 ชนด (20.1%) ดอก จ านวน 40 ชนด (11.7%) เนอของผล จ านวน 25 ชนด (7.3%) เมลด จ านวน 11 ชนด (3.2%) หนอ จ านวน 8 ชนด (2.3%) ล าตน จ านวน 7 ชนด (2.0%) เนอในเมลด จ านวน 6 ชนด (1.8%) กานใบ,ราก,หว,ฝก อยางละจ านวน 3 ชนด (0.9%) เถา,เปลอก,เหงา อยางละจ านวน 2 ชนด (0.6%) และกานดอก,ไหลบอน,หยวก อยางละจ านวน 1 ชนด (0.3%) ตามล าดบ ดงภาพท 8 การขยายพนธ พบวา การเพาะเมลด มากทสด จ านวน 159 ชนด (67.4%) รองลงมา คอ การปกช า จ านวน 34 ชนด (14.1%) การตอนกง จ านวน 15 ชนด (6.4%) การแยกหนอ จ านวน 12 ชนด (5.1%) ใชเหงา จ านวน 10 ชนด (4.2%) ใชหว จ านวน 3 ชนด (1.3%) และการแยกตน,ไหล, สปอร อยางละจ านวน 1 ชนด (0.4%) ตามล าดบดงภาพท 9
0
1020
3040
5060
7080
90
ใบ ดอก ผลลาต
นยอด
เนอ หว
ไหลบอน
หยวกเห
งา
สวนทใชประโยชน
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 8 การจดกลมสวนทใชเปนประโยชนของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช
Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 50-62. 2008.
62
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
เพาะ
เมลด
ปกชา
ตอนกง เหงา
แยกหนอ
แยกตนไห
ลสปอร หว
การขยายพนธ
จ านวน
(ชนด
)
ภาพท 9 การจดกลมการขยายพนธของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช
ผลการสงเคราะหขอมลทงหมดของฟโนโลยสามารถน าไปใชเปนขอมลและสารสนเทศดานพฤกษศาสตรทไปใชประโยชนเพอการวางแผนการจดการใชประโยชน และอนรกษความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนและสอดคลองสมดลกบกจกรรมการใชประโยชนของมนษย เชน การก าหนดมาตรฐานการใชประโยชนจากผลตผลทไมใชเนอไม (Non timber products) เพอจดรอบการเกบผลผลต การวางแผนการทองเทยว สงแวดลอมศกษา หองเรยนธรรมชาต ตลอดจนสนบสนนการจดท าฐานขอมลพฤกษศาสตรในระดบชมชนและทองถน รวมทงเปนการน าความรดานวทยาศ าสตรสชมชนใหมการจดการอยางมนคงในอนาคตได และยงน าไปจดสรางโมเดลเพอพยากรณการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทสมพนธกบขอมลของฟโนโลยทศกษาได เชนเดยวกบการศกษาของ Post and Stenseth (1999)
เอกสารอางอง
Cattanio, J., Anthony Anderson., John S. RomboldI., Daniel C. NepstadII. 2004. Phenology, litterfall, growth, and root biomass in a tidal floodplain forest in the Amazon estuary. Rev. Bras. Bot. 27(4 ): 703-712.
Newstrom, L.E., G.W. Frankie and H.G.Baker.1994. A New Classification for Plant Phenology Based on Flowering Patterns in Lowland Tropical Rain Forest Trees at La Selva, Costa Rica. Biotropica, 26(2):141-159.
Post, Eric and Stenseth, N.C.1999. Climatic Variability, Plant Phenology, and Northern Ungulat. Ecology, 80(4):1322-1339.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 63-74. 2008.
_________________________________
¹ ส านกบรหารกลาง ส านกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม General Adiministration Bureau, Office of the Permanent Secretary Ministry of Natural Resources and Environment ² ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Department of Forest biology, Faculty of Forestry, Kasetsart University
การศกษาอนกรมวธานของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don
และสกล Colocasia Schott (Araceae) ในประเทศไทย
Systematic Studies of Alocasia (Schott) G. Don and Colocasia Schott (Araceae) in Thailand
ธรวฒ แสงนล¹ Teerawoot Sangnin ดวงใจ ศขเฉลม² Duangchai Sookchaloem
ABSTRACT Systematic studies of Genus Alocasia (Schott) G. Don and Colocasia Schott were conducted by
collecting plant specimens in various ecological habitats from natural forests in Thailand. Morphological characters and ecological habitats were recorded. All specimens were analysed for plant identification, key to species and character description. Ten species of Genus Alocasia and four species of Colocasia were found as follows, Alocasia acuminata Schott, A. alba Schott, A. cucullata (Lour.) G. Don, A. hypnosa J.T. Yin, Y.H. Wang & Z.F. Xu, A. longiloba Miq., A. macrorrhizos (L.) G. Don, A. navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché, A. odora (Lindl.) K. Koch, A.perakensis Hemsl. and Alocasia sp., Colocasia esculenta (L.) Schott, C. fallax Schott, C. gigantea (Blume) Hook.f., and C. lihengiae C.L. Long & K.M. Liu
Key words: Alocasia (Schott) G. Don, Colocasia Schott, Araceae, Thailand Email: [email protected], kan_5561@hotmail.
บทคดยอ การศกษาอนกรมวธานของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott ใน
ประเทศไทย ศกษาโดยการส ารวจพรรณไมจากปาธรรมชาตในหลายระบบนเวศ พรอมทงบนทกลกษณะทางสณฐานวทยา ถนอาศย ลกษณะทางนเวศ จากนนน าตวอยางพรรณไมมาวเคราะหจ าแนกชนด จดท ารปวธานและค าบรรยายลกษณะ จากการศกษาพบพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don จ านวน 10 ชนด และสกล Colocasia Schott จ านวน 4 ชนด ดงน บอนขาว ( Alocacia acuminata Schott) กระดาดขาว (A. alba Schott) วานนกคม (A. cucullata (Lour.) G. Don) กระดาด (A. hypnosa J.T.Yin,Y.H. Wang & Z.F. Xu) แกวหนามา (A. longiloba Miq.) กระดาด ( A. macrorrhizos (L.) G. Don) บอนกานเดยว (A. navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché) เมาะ (A. odora (Lindl.) K. Koch) บอนเลอย (A. perakensis Hemsl.) และ
Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem
64
Alocasia sp. พรรณไมสกล Colocasia ไดแก บอน ( Colocasia esculenta (L.) Schott) บอนดอย (C. fallax Schott) คน (C. gigantea (Blume) Hook.f.) และบอนยนนาน (C. lihengiae C.L. Long & K.M. Liu )
ค าน า พรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott จดอยในวงศ บก บอน
(Araceae) พรรณไมในวงศนมการกระจายอยในปาเขตรอนทวโลก พบประมาณ 104 สกล และ 3,300 ชนด (Mayo et al., 1998) พรรณไมในสกล Alocasia (Schott) G. Don พบกระจายทวโลกประมาณ 70 ชนด และสกล Colocasia Schott พบกระจายทวโลกประมาณ 8 ชนด (Mayo et al, 1997) พรรณไมทง 2 สกลนสามารถน ามาใชประโยชนไดหลายอยาง ตวอยางเชน เผอก (C. esculenta (L.) Schott) น าหวใตดนมาใชท าอาหารและมการเพาะปลกเพอการคา ภายในประเทศอกดวย บางชนดน ามา ปลกเปนไมประดบได เชน วานนกคม (A.cucullata (Lour.) G. Don) พรรณไมทง 2 สกลนมลกษณะทางพฤกษศาสตรทใกลเคยงกนมาก อกทงความแปรผนของลกษณะของพรรณไมวงศนคอนขางสง นอกจากนพรรณไมทมชอวทยาศาสตรระบวาเปนชนดเดยวกนแตมชอเรยกทองถนตางกนท าใหเขาใจผดวาเปนคนละชนดกน ลกษณะทางพฤกษศาสตรของพรรณไมทงสองสกลนมลกษณะทใกลเคยงกนมากทงลกษณะของล าตน ใบ ชอดอก โดยความแตกตางกนของพชในสกล Alocasia (Schott) G. Don กบ สกล Colocasia Schott คอในสกล Alocasia (Schott) G. Don มออวล (ovule) จ านวนนอย การจดเรยงตวของออวลเปนแบบพลาเซนตาทฐาน (basal placentation) สวนในสกล Colocasia Schott มออวลจ านวนมาก และมการจดเรยงตวของออวลเปนแบบ พลาเซนตาตามแนวตะเขบ (parietal placentation) (ดวงใจ, 2546; Hay, 1998) ดงนนการศกษาอนกรมวธานของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott วงศ Araceae ท าใหทราบลกษณะของพรรณไมแตละชนด จ านวนชนด ลกษณะนเวศและการกระจาย และสามารถหาขอยตในการเรยกชอทถกตอง ซงผลการศกษาในครงนจะเปนประโยชนโดยน าไปใชเปนขอมลพนฐานเพอน าไปประยกตในการศกษาในสาขาวชาตางๆทเกยวของ ซงสามารถน าไปพฒนาประเทศเกยวกบอตสาหกรรมพชเพอใชประโยชนทางดานเศรษฐกจ รวมถงการอนรกษพนธกรรมของพชกลมนตอไป
วตถประสงค
1. เพอศกษาลกษณะทางสณฐานวทยา (morphology) นเวศวทยา ( ecology) การกระจาย (distribution) และการใชประโยชนของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย
2. เพอจดท ารปวธานจ าแนกชนด (key to species) ของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don
และสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 63-74. 2008.
65
วธการ
1. วางแผนและคนควาขอมลเบองตนของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott จากเอกสารอางอง จากรายงานการส ารวจพรรณไมตาง ๆ และจากตวอยางพรรณไมแหง
2. ส ารวจ และเกบตวอยางพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott
จากแหลงธรรมชาตตาง ๆ ทหลากหลายระบบนเวศทวประเทศ 3. ศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล
Colocasia Schott ในภาคสนาม ลกษณะทางนเวศวทยาตลอดจนการกระจายของพรรณไม ถายรปบนทก น าตวอยางมาอบแหงและเกบตวอยางบางสวนดองในแอกอฮอล 4. จ าแนกชนดพรรณไม บรรยายลกษณะ วาดภาพลายเสนประกอบ พรอมทงจดท ารปวธานจ าแนกชนด
สถานทท าการศกษา
1. ปาธรรมชาตและพนทอนรกษในประเทศไทย 2. หองปฏบตการภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 3. หอพรรณไม สวนพฤกษศาสตรปาไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 4. พพธภณฑพชกรงเทพ กรมวชาการเกษตร
ระยะเวลาท าการศกษา
เรมตงแตเดอน พฤษภาคม 2544 ถงเดอน เมษายน 2546
ผลการศกษา
พรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don ไมลมลกอายหลายป ใบ เปนใบเดยวออกเปนกระจกทปลาย ยอดล าตนเหนอดน หรอออกจากขอ
หาง ๆ แผนใบ รปไข รปไขกวาง รปร รปหวใจ รปสามเหลยม รปเงยงลกศร กานใบตดทแผ นใบดานลางหรอตดทฐานของแผนใบ ดอก เปนชอดอกแบบชอเชงลดมกาบหม กาบหมชอดอกมรอยคอด กาบหมชอดอกใตรอยคอดมวนเปนหลอด กาบหมชอดอกเหนอรอยคอด แผขยายออก ชอดอกมกานหรอไมม ดอกยอยเปนชนดดอกแยกเพศอยรวมชอ ไมมกลบเลยงไมมกลบดอก ปลายชอ ดอกเปนรยางค กลมดอกเพศผ มดอกเพศผจ านวนมากอดกนแนนรอบแกนชอดอกถดมาจากรยางคทปลายชอดอก กลมดอกเพศเมย ตดรอบแกนชอดอกทโคนชอดอก กลมดอกทเปนหมนอยระหวางกลมดอกเพศผและกลมดอกเพศเมย ดอกเพศผ มเกสรเพศผทเชอมกน จ านวน 3-8 อน หรอเชอมกนตามแนวยาว อบ เรณแตกทปลาย ดอกเพศเมย รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน ผล แบบผลสดมเนอนม เมลด จ านวน 1-3 เมลด รปคอนขางกลม
พชสกล Alocasia (Schott) G. Don พบในประเทศไทย 10 ชนด
Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem
66
รปวธานจ าแนกชนดในสกล Alocasia (Schott) G. Don ในประเทศไทย 1. กานใบแขง โคนกานใบไมขยายเปนกาบ ใบมจ านวน 1-2 ใบ (ปกตม 1 ใบ)
7. A. navicularis 1. กานใบนม อวบน า โคนกานใบขยายเปนกาบ ใบมจ านวนมาก (ปกตเกน 2 ใบ) 2. ใบเรยงสลบ ออกตามขอของล าตนเหนอดน 9. A. perakensis 2. ใบเรยงเวยน ออกเปนกระจกทปลายยอดของล าตนเหนอดน 3. กานใบตดทดานลางของแผนใบ 4. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดโคงงอเขาหาชอดอก
5. แผนใบรปสามเหลยมถงรปสามเหลยมแกมรปไข ฐานใบเวารปเงยงลกศร กานใบมลายสด า ตลอดทงกาน ยอดเกสรเพศเมยรปดาวเปนแฉกลก ความกวางเกอบเทาหรอเทากบความกวาง ทฐานของรงไข 5. A. longiloba
5. แผนใบรปไข หรอรปไขแกมเงยงลกศร ฐานใบเวารปหวใจ กานใบไมมลาย ยอดเกสรเพศเมย เปนแฉกตน ความกวางเปนครงหนงของความกวางทฐานของรงไข 1. A. acuminata
4. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดอยในแนวขนานกบชอดอก 6. ดอกเพศเมยเชอมตดกนเปนกลม กลมละ 3 หรอมากกวา ออวล 1-2 อน
รยางคทปลายชอดอก ยาว 0.7-4 ซม. 3. A. cucullata 6. ดอกเพศเมยแยกกนอสระ ออวล 10-12 อน รยางคทปลายชอดอก ยาว 7-13 ซม.
8. A. odora 3. กานใบตดทฐานของแผนใบ 7. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดโคงงอเขาหาชอดอก 8. ดอกเพศเมยรปทรงกลม ความกวางของยอดเกสรเพศเมย : ฐานของรงไข
= 1 : 1 ล าตนไมมไหล กาบหมชอดอกสเขยวหรอสเหลองอมเขยว 2. A. alba 8. ดอกเพศเมยรปขอบขนาน ความกวางของยอดเกสรเพศเมย : ฐานของรงไข = 1 : 2 ล าตนมไหล กาบหมชอดอกสขาวแกมสชมพอมมวง 4. A. hypnosa
7. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดอยในแนวขนานกบชอดอก 9. รยางคทปลายชอดอก ลกษณะเปนรอง ขนาดและรปรางไมสม าเสมอ
ดอกเพศผเชอมกนเปนแถบยาว 10. Alocasia sp. 9. รยางคทปลายชอดอก ลกษณะเปนแทงรปทรงกระบอก อดกนแนนในแนวตงฉากกบแกนชอ ดอก ดอกเพศผแยกกนอสระ 6. A. macrorrhizos
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 63-74. 2008.
67
1. Alocasia acuminata Schott, Bonplandia 7: 28. 1859 ไมลมลกอายหลายปขนาดกลางสง 1 ม. ใบรปไข รปหวใจ เสนแขนงใบ 5-11 ค กานใบตดท
ดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 8-11 ซม. รปรางคลายรปเรอ โคงงอเขาหาชอดอก สขาว ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว ายาว 2.5-5 ซม. สขาว กลมดอกเพศผยาว 1.5-4 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-4 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-8 อน ดอกเพศเมยรปไข รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 4-8 อน กานชยอดเกสรเพศเมยยาว 0.5-2 มม. ยอดเกสรเพศเมย 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมถงสแดง เมลด จ านวน 1-2 เมลด รปคอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมหรอกระจายในปาดบชน ตามรมล าธาร บนเขาหนปน ทมความชมชน ความสง 300-1100 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกมภาพนธถงสงหาคม ตดผลเดอนกรกฎาคมถงกนยายน การกระจาย: พบไดทกภาคของประเทศไทย ยกเวนภาคใต ตางประเทศพบทประเทศพมา 2. Alocasia alba Schott, Oesterr. Bot. Wochenbl. 2: 59. 1852; Miq
ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 2 ม. ใบรปไข รปเงยงลกศรแกมรปไข เสนแขนงใบ 9-11ค กานใบตดทฐานของแผนใบ ชอดอกจ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 11-17 ซม. รปรางคลายรปเรอ โคงเขาหาชอดอก ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว า ยาว 5.5-8 ซม. กลมดอกเพศผยาว 2.5-4 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1.5-2.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-3 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 5-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงคอนขางกลมรงไขม 1ชอง ออวลตดทฐาน 4-6 อน ยอดเกสรเพศเมยรปดาว 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมถงสแดง นเวศวทยา: พบขนเปนกลมหรอกระจายในปาดบชน ใตรมเงาหรอทโลง ตามรมล าธารทมความชมชน ความสง 200-800 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนมถนายนถงกนยายน ตดผลเดอนสงหาคมถงธนวาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ ภาคตะวนตกเฉยงใต และภาคใต ตางประเทศพบในประเทศมาเลเซย อนโดนเซย 3. Alocasia cucullata (Lour.) G. Don in R.Sweet, Hort. Brit., ed. 3: 361. 1839
ไมลมลกอายหลายป ใบรปหวใจหรอรปไขกวาง เสนแขนงใบ 4-8 ค กานใบตดทแผนใบดานลาง ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 5-30 ซม. รปรางคลายรปเรอหรอรปขอบขนาน ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกรวยคว า ยาว 0.7-4 ซม. กลมดอกเพศผยาว 2-3 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-3.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมกน 5-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกระบอกเชอมตดกนเปนกลม 3 อนหรอมากกวา รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 1-2 อน ยอดเกสรเพศเมยคอนขางกลม มแฉก 2-3 แฉก ผล แบบผลสดมเนอนม คอนขางกลม มกไมตดผล นเวศวทยา: พบขนในทโลงมแสงสองถงหรอในทรม ปลกเปนไมประดบ ออกดอกเดอนสงหาคมถงตลาคม ตดผลเดอนตลาคมถงธนวาคม
Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem
68
การกระจาย: ปลกเปนไมประดบพบไดทวประเทศไทย พบทความสงตงแต 0-1,000 เมตรจากระดบน าทะเล
ตางประเทศพบทพมา จน ไตหวน ประโยชน: ปลกเปนไมประดบ 4. Alocasia hypnosa J.T. Yin, Y.H. Wang & Z.F. Xu, Ann. Bot. Fenn. 42: 395. 2005.
ไมลมลกอายหลายปขนาดกลางถงขนาดใหญสงถง 1.5 ม. ล าตนเปนไหลออกมาพรอมหวกลม ใบรปไข รปไขกวาง เสนแขนงใบ 8-10 ค ชอดอก จ านวน 1-3 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาวถง 25 ซม. แผขยายคลายรปเรอกวาง สขาวตอมาเปลยนเปนสชมพอมมวง ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกรวยคว าแคบยาว ยาวถง 16.5 ซม. สขาว กลมดอกเพศผ ยาว 2-3.5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1.5-3 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 3-6 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 5-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงขอบขนาน รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 3-4 อน กานชยอดเกสรเพศเมยยาว 1 มม. ยอดเกสรเพศเมยม 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมหรอสแดง เมลด 1-2 เมลด คอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ปาดบชนผสมไผ ใกลล าธาร บนเขาหนปนทมความชมชน ความสง 200-1000 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกรกฎาคมถงธนวาคม ตดผลเดอนกนยายนถงกมภาพนธ การกระจาย: พบทางภาคเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใต ตางประเทศพบทประเทศจน (ยนนาน) 5. Alocasia longiloba Miq., Fl. Ned. Ind. 3: 207. 1856; Bot. Zeit 14: 561. 1856.
ไมลมลกอายหลายป ใบรปสามเหลยม รปเงยงลกศร เสนแขนงใบ 6-12 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 6-12 ซม. ขยายคลายรปเรอหรอรปหอก โคงเขาหาชอดอก ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 3.5-10 ซม. กลมดอกเพศผยาว 1.5-2.5 ซม.กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 0.7-1.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกลม รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 5-10 อน ยอดเกสรเพศเมยรปดาว 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมถงสแดง เมลด จ านวน 1-3 เมลด คอนขางกลม นเวศวทยา: พบกระจายในปาดบชน รมล าธาร น าตก ปาพร บนภเขาหรอเขาหนปนทมความชมชน ความสง 0-800 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนพฤษภาคมถงพฤศจกายน ตดผลเดอนมถนายนถงธนวาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคตะวนออก ภาคตะวนออกเฉยงใต และภาคใต ตางประเทศพบทแถบอนโดจน มาเลเซย อนโดนเซย ประโยชน: ปลกเปนไมประดบ เขายาแกไขแกโรคตางๆ 6. Alocasia macrorrhizos (L.) G. Don in R. Sweet, Hort. Brit. ed. 3: 631. 1839.
ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 2.5 ม. ใบรปไขกวาง รปเงยงลกศรแกมรปไข เสนแขนงใบ 6-10 ค กานใบตดทฐานของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 20-30 ซม. ขยายออกเปนรปหอกแกมขอบขนาน ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 12-20 ซม.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 63-74. 2008.
69
กลมดอกเพศผยาว 3-7 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-3 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผเชอมตดกน 5-8 อน ดอกเพศเมย รปทรงคอนขางกลม รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 5-7 อน ยอดเกสรเพศเมยรปดาว ม 3-5 แฉก มกไมตดผล นเวศวทยา: พบขนในทโลงแจง ในสวนยางพาราทมแสงร าไร ใตรมเงา ตามแหลงน า ระดบความสง 10-800 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกรกฎาคมถงธนวาคม การกระจาย: พบไดทกภาคของประเทศ ตางประเทศพบทอนเดย ศรลงกา พมา อนโดนเซย มาเลเซย ประโยชน: ปลกเปนไมประดบ 7. Alocasia navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché, index Seminun 2. 1855.
ไมลมลกอายหลายป ใบรปไขหรอรปไขกวาง เสนแขนงใบ 6-10 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 7-10 ซม. ขยายคลายรปเรอ ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว ายาว 3-5 ซม. กลมดอกเพศผยาว 1.5-2 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-2.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-6 อน ดอกเพศเมยรปไข รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 3-6 อน กานชยอดเกสรเพศเมย ยาว 1.5-3 มม. ยอดเกสรเพศเมยม 3-4 แฉก แฉกคอนขางกลม ผลรปไขกลบหรอคอนขางกลม สเขยว นเวศวทยา: พบขนกระจายในปาดบชน ปาดบเขา ตามรมล าธาร ความสง 400-1,700 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนมกราคมถงมนาคม ตดผลเดอนมนาคมถงพฤษภาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใต ตางประเทศพบทพมา 8. Alocasia odora (Lindl.) K. Koch, Index Seminum. 2.1854.
ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 2.5 ม. ใบรปไข รปไขกวาง เสนแขนงใบ 6-10 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 10-20 ซม. ขยายออกคลายรปเรอ ปลายชอเปนรยางครปกรวยคว ายาว 7-13 ซม. กลมดอกเพศผยาว 3-5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 2-4 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-2.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกระบอก รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 10-12 อน ยอดเกสรเพศมแฉกนนยนออกมา 3-4 แฉก ผลรปไข สสมหรอสมปนแดง เมลดคอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ปาดบเขา ตามรมล าธาร ใกลแหลงน า ระดบความสง 500-1,400 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนสงหาคมถงกมภาพนธ ตดผลเดอนพฤศจกายนถงมนาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงใต ตางประเทศพบทประเทศจน ฟลปปนส 9. Alocasia perakensis Hemsl., J. Bot. 25: 205. 1887; A. Hay, Gard. Bull. Sing. 50(2): 316. 1998.
ไมลมลกอายหลายป ใบออกตามขอหาง ๆ จ านวนใบขนอยกบความยาวของล าตน ใบรปร เสนแขนงใบ 4-5 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอกเปนชอเชงลด จ านวน 1-2 มกานยาว 0.4 ซม. กาบ
Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem
70
หมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 3 ซม. ชอดอกเชงลด ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกแคบ ยาว 2.5 ซม. กลมดอกเพศผยาว 1.5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 0.7 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2.5 ซม. ดอกเพศผ มเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-5 อน ดอกเพศเมย ทรงกลม ยอดเกสรเพศเมย 2-3 แฉก ผลสเขยวเมอสกสแดงสด นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ปาดบเขา ตามรมล าธาร ใกลแหลงน า ความสง 500-1,400 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกมภาพนธถงสงหาคม ตดผลเดอนมนาคมถงพฤศจกายน
นเวศวทยา: พบขนในปาดบชนทางภาคใต ระดบความสง 1,000-1,250 เมตรจากระดบน าทะเล การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคใตทจงหวดยะลา (เขตรกษาพนธสตวปาบาลา-ฮาลา) ตางประเทศพบทประเทศมาเลเซย 10. Alocasia sp.
ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 3 ม. ใบรปไข รปไขกวาง เสนแขนงใบ 9-10 ค กานใบตดทฐานของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 25-30 ซม. รปหอกแกมขอบขนาน ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 6-15 ซม. กลมดอกเพศผยาว 12-16 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 3-4 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 7-15 ซม. ดอกเพศผเชอมตดกนเปนแถบยาว ดอกเพศเมยรปทรงขอบขนาน รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 10-12 อน ยอดเกสรเพศเมย 3-5 แฉก ผลรปไข สเขยวเมอสกสสมอมแดง เมลดคอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ใกลแหลงน า ในสวนยางพารา ความสง 50-500 เมตรจากระดบ น าทะเล ออกดอกเกอบตลอดทงป การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคใตทจงหวดสราษฎรธาน, นครศรธรรมราช, ตรง และกระบ
พรรณไมสกล Colocasia Schott ไมลมลกอายหลายป ใบ เปนใบเดยว เรยงเวยนออกเปนกระจกปลายยอด ปลายใบแหลม ฐาน
ใบกนปด เสนกลางใบนนทางดานลาง เสนแขนงใบยอยเรยงจรดกนเปนรางแห กานใบตดทดานลางของแผนใบ ดอก ออกเปนชอแบบชอเชงลดมกาบหม กาบหมชอดอกมรอยคอด กาบหมชอดอกใตรอยคอดมวนเปนหลอด กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดขยายออก ดอกชอเชงลดมกานหรอไมม ดอกแยกเพศอยรวมชอ ไมมกลบเลยงไมมกลบดอก ปลายชอเปนรยางคหรอไมม กลมดอกเพศผ มดอกเพศผจ านวนมากตดกนแนนรอบแกนชอดอกต าลงมาจากรยางค กลมดอกเพศเมย ตดรอบแกนชอดอกทโคนชอดอก กลมดอกทเปนหมนอยระหวางกลมดอกเพศผและกลมดอกเพศเมย ดอกเพศผ มเกสรเพศผทเชอมกน จ านวน 3-8 อน ดอกเพศเมย รปทรงกลมถงทรงกระบอก รงไขม 1 ชอง ออวลจ านวนมาก ตดทตามแนวตะเขบ ผล แบบผลสดมเนอนม รปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ เมลด รปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด
พชสกล Colocasia พบในประเทศไทย 4 ชนด
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 63-74. 2008.
71
รปวธานจ าแนกชนดในสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย 1. ไมมรยางคทปลายชอดอก เนอใบหนา 4. C. lihengiae 1. มรยางคทปลายชอดอก เนอใบบางคลายกระดาษ 2. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดเบนออกตงฉากกบชอดอก 2. C. fallax 2. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดอยในแนวขนานกบชอดอก 3. อบเรณมชองเปดทดานบน กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดสเหลองปกตล าตนมไหล
1. C. esculenta 3. อบเรณมชองเปดทดานขางตอนบน กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดสขาว
ล าตนไมมไหล 3. C. gigantea 1. Colocasia esculenta (L.) Schott in Schott & Endlicher, Melet. Bot. (1832) 18. 1832
ไมลมลกอายหลายป ใบรปไข รปไขกวาง รปหวใจ เสนแขนงใบ 5-10 ค ชอดอก จ านวน 1-5 ชอ มกลนหอมเอยน กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 12-33 ซม. ขยายเปนรปหอกแกมขอบขนาน สเหลอง ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว า ยาว 1-5 ซม. กลมดอกเพศผยาว 3-7 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 2-5 ซม. กลมดอกทเปนหมน ยาว 1-3 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-6 อน ดอกเพศเมยรปทรงกลมหรอรปขอบขนาน รงไขม 1 ชอง ออวลตดตามแนวตะเขบ จ านวน 2-4 แนว ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดจ านวนมาก รปทรงร นเวศวทยา: พบขนในแหลงน า ทชนแฉะ จนถงบนภเขาสง ระดบความสง 0-1,600 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกตดผลเกอบทงป การกระจาย: พบกระจายทวทงประเทศไทย ตางประเทศพบในเขตรอน กงเขตรอนของทวปเอเชย ประโยชน: เผอก หวใตดนน ามารบประทานได 2. Colocasia fallax Schott, Bomplandia 7: 28, 1859.
ไมลมลกอายหลายปขนาดเลก ใบรปไข รปไขกวาง รปหวใจ เสนแขนงใบ 4-5 ค ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 5-9 ซม. ขยายและเบนออกตงฉากกบชอดอก สขาว ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 2-4.5 ซม. กลมดอกเพศผยาว1.5-2 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-1.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-2 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-6 อน ดอกเพศเมยรปทรงคอนขางกลม รงไขม 1 ชอง ออวลตดตามแนวตะเขบ จ านวน 2-3 แนว ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดจ านวน 1-5 เมลด รปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด นเวศวทยา: พบขนในปาดบชน ตามล าธาร เขาหนปน บนภเขาสง ระดบความสง 500-1,400 เมตร ออกดอกเดอนมถนายนถงสงหาคม ตดผลเดอนกรกฎาคมถงกนยายน การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตางประเทศพบทอนเดย เนปาล จน (ยนนาน)
Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem
72
3. Colocasia gigantea (Blume) Hook.f., Fl. Brit. Ind. 6: 524 1893. ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญ สงถง 2 ม. ใบรปหวใจ รปไขกวาง เสนแขนงใบ 8-11 ค ชอดอก
จ านวนถง 7 ชอ ออกคลายรปพด กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 7-20 ซม. ขยายคลายรปเรอ สขาว ปลายชอดอกเปนรยางคเปนตงแหลม ยาว 0.5-1.2 ซม. กลมดอกเพศผยาว 5-12 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 2-2.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2.5-4 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกระบอก รงไขม 1 ชอง ออวลตดตามแนวตะเขบ จ านวน 3-4 แนว ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดรปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด นเวศวทยา: พบขนในปาดบทมแสงแดดสอง ปาถกท าลายทชมชน เขาหนปน ความสง 50-500 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนพฤษภาคมถงพฤศจกายน ตดผลเดอนสงหาคมถงธนวาคม
การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ (ปลก) ภาคกลาง (ปลก) ภาคตะวนตกเฉยงใต และภาคใต ตางประเทศพบทแถวอนโด-จน มาเลเซย อนโดนเซย ทางใตของญปน ประโยชน: ใบ กานใบ น ามารบประทานได 4. Colocasia lihengiae C.L. Long & K.M. Liu, Bot. Bull. Acad. Sin. 42: 313. 2001.
ไมลมลกอายหลายป มไหล ใบรปเงยงลกศรแกมรปไข เสนแขนงใบ 6-8 ค ชอดอก จ านวนถง 5 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 10-15 ซม. ขยายออกเปนแผน สเหลอง ปลายชอดอกไมมรยางค กลมดอกเพศผ ยาว 2-3.5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-2 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-6 อน ดอกเพศเมยรปทรงกลม รงไขม 1 ชอง ตดตามแนวตะเขบ จ านวน 2-4 แนว ยอดเกสรเพศเมยคอนขางกลม 3-5 แฉก ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดรปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ตามล าธาร รมน าตก ทความสง 800-1,200 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนพฤษภาคมถงสงหาคม ตดผลเดอนสงหาคมถงพฤศจกายน การกระจาย: ประทศไทยพบทางภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตางประเทศพบทจน (ยนนาน)
สรป จากการส ารวจและเกบรวบรวมตวอยางพรรณไมในพนทตางๆ ในประเทศไทย วเคราะหตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพช และเอกสารอางอง พบพชในสกล Alocasia (Schott) G. Don 10 ชนด และสกล Colocasia Schott 4 ชนด ดงน สกล Alocasia ไดแก บอนขาว (A.acuminata Schott) กระดาดขาว (A.alba Schott) วานนกคม (A. cucullata (Lour.) G. Don) กระดาด (A. hypnosa J.T.Yin, Y.H. Wang & Z.F. Xu) แกวหนามา (A. longiloba Miq.) กระดาด (A. macrorrhizos (L.) G. Don) บอนกานเดยว (A. navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché) เมาะ (A. odora (Lindl.) K. Koch) บอนเลอย (A. perakensis Hemsl.) และ A. sp. สกล Colocasia ไดแก บอน (C. esculenta (L.) Schott) บอนดอย (C. fallax Schott) คน
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 63-74. 2008.
73
(C. gigantea (Blume) Hook.f.) และบอนยนาน (C. lihengiae C.L. Long & K.M. Liu)
กตตกรรมประกาศ
ผลงานวจยนไดรบทนสนบสนนจากโครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพในประเทศไทย ซงรวมจดตงโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจยและศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต รหสโครงการ BRT T_145009
เอกสารและสงอางอง ดวงใจ ศขเฉลม. 2546. กญแจจ าแนกสกลพชในวงศ Araceae. เอกสารประกอบการบรรยายอบรม
พฤกษศาสตรปาไม. ภาควชาชววทยาปาไม, คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. Hay, A. 1998. The Genus Alocasia (Araceae-Colocasieae) in West Malesia and Sulawesi. Gard.
Bull. Sing. 50(2) : 221-334. Mayo, S.J., J. Bogner and P.C. Boyce. 1997. The Genera of Araceae. Continental Printing.
Belgium. _. 1998. Araceae. pp. 26-74. In K. Kubitzki (ed.). The Family
and Genera of Vascular Plants Vol. 4 Flowering Plants, Monocotyledon, Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Spring Verlag. Berlin.
Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem
74
ภาพถายพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don ในประเทศไทย
A.acuminata A.alba A. cucullata
A. hypnosa A. longiloba A. macrorrhizos
A. navicularis A.odora A. perakensis Alocasia sp. ภาพถายพรรณไมสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย
C. esculenta C. fallax
C. giganta C. lihengiae
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 75-82. 2008.
อนกรมวธานและนเวศวทยาบางประการของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทย Systematics and some ecological aspects of Artabotrys R.Br. (ANNONACEAE) in Thailand
ทว อนสระ1 Thawee Insuraวชาญ เอยดทอง2 Wichan Eiadthong
ABSTRACT The studies of systematics and some ecological aspect of Artabotrys were conducted to explore and specimens to collection in all parts of Thailand for species identification. We found 14 species namely, Artabotrys aereus Ast, A. blumei Benth., A. brevipes Craib, A. burmanicus A.DC., A. grandifolius King, A.harmandii Finet & Gagnep., A. hexapetalus (L.f.) Bhandari, A. multiflorus C.E.C.Fisch., A. oblanceolatus Craib, A. siamensis Miq., A. spinosus Craib, A. suaveolens Blume, A. sumatranus Miq. and A. vanprukii Craib. Of which, three newly recorded species native to Thailand are report Artabotrys aereus Ast, A. blumei Benth. and A. sumatranus Miq..The corolla shape and the stamen apex were primarily used to construct the key to species, in which 2 major groups; platypetala and anguspetala. As for the ecological studies, 6 species are found could be devided in mix deciduous forest, 4 species in evergreen forest, 2 specie in hill evergreen forest,1 specie in dry evergreen forest, and 1 exotic specie which can only be found in cultivation and used as ornamental plant.
Keywords: Systematics, Ecology, Annonaceae, Artabotrys R.Br. Email address: [email protected]
บทคดยอ อนกรมวธานและนเวศวทยาบางประการของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทย ได ด าเนนการส ารวจและเกบตวอยางพรรณไมทวทกภาคของประเทศไทยและจดท ารปวธานจ าแนกชนด ผลการศกษาพบจ านวน 14 ชนด คอ การเวกกระ การเวกแดง การเวกหนง นมชะน นมงว การเวกใบใหญ กระดงงาจน การเวกชอ กระดงงาเขา การเวก นาวน า กาย การเวกสมาตราและสะบนงาเครอ โดยมการคนพบถนกระจายพนธใหมของไทย 3 ชนด คอ การเวกกระ การเวกแดงและการเวกสมาตรา ลกษณะทใชในการจดท ารปวธาน คอ รปรางกลบดอกและปลายยอดเกสรเพศผ รปวธานจ าแนกได 2 กลมหลก คอ กลมกลบดอกกวางและกลมกลบดอกแคบ พรรณไมสกลการเวก กระจาย พบอยในปาเบญจพรรณ 6 ชนด ปาดบชน 4 ชนด ปาดบเขา 2 ชนด ปาดบแลง 1 ชนด และเปนพชตางประเทศ น าเขาปลกประดบทวทกภาค 1 ชนด ค าส าคญ : อนกรมวธาน, นเวศวทยา, วงศกระดงงา, พรรณไมสกลการเวก
1,2 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900 Department of Forest Biology, Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok 10900, Thailand
Thawee Insura and Wichan Eiadthong
76
ค าน า
พรรณไมในสกลการเวก (Artabotrys R.Br.) เปนพรรณไมสกลหนงของวงศกระดงงา (Annonaceae) ทมความหลากชนดสงซงขนกระจายอยในเขตรอนชนและมศกยภาพในการน ามาพฒนาไปใชประโยชนในแงของการปลกประดบ ท าเครองหอม สมนไพรและยารกษาโรค ตามรายงานมการใชประโยชนอยเพยง 2-3 ชนดเทานน พรรณไมสกลการเวกมวสยเปนไมเถาเลอยเนอแขง (Woody climber) หรอไมพมรอเลอย (Scandent shrub) ในประเทศไทยม 1 ชนดทเปนไมพม ถนกระจายพนธของพรรณไมสกลน พบไดทวไปในเขตรอนของเอเชย ภมภาคอนโดมาลายน (Indomalayan) นวกนและแอฟรกา (Kessler, 1993) ทวโลกพบประมาณ 100 ชนด (Burkill, 1966) ส าหรบในประเทศไทยมนกพฤกษศาสตรหลายทาน ทไดท าการศกษาและเกบตวอยางของพรรณไมสกลการเวก ดงเชน Craib (1922) ศกษาและรายงานวาพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทยมจ านวน 1 ชนด คอ สะบนงาเครอ ตอมา Craib (1925) ไดรายงานเพมเตมอก 2 ชนดคอ นาวน าและกระดงงาเขา เตม (2544) ไดศกษาและรายงานความหลากชนดของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทยจ านวน 7 ชนด คอ นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวก นาวน า กายและสะบนงาเครอ และ ปยะ (2544) ไดรายงานเพมอก 1 ชนดคอ การเวกใบใหญ ดวยเหตท พรรณไมในสกลนมลกษณะทางสณฐานทคลายกนมาก ท าใหเกดสบสนในการ จ าแนกชนดและในประเทศไทยยงไมมขอยตในการระบชอพฤกษศาสตรของพรรณไมในสกลน ประกอบกบยงไมมการจดท ารปวธานในหนงสอพรรณพฤกษชาตของไทย จงมความจ าเปนอยางยงทจะท าการศกษาทบทวนพรรณไมในสกลการเวก ดงนนการวจยครงนจงมวตถประสงคเพอศกษาขอมลลกษณะทางพฤกษศาสตร อนไดแก วสย, สณฐานของล าตนใบ ดอก ผลและเรณวทยาทมความผนแปรแตกตางกนและจดท าอนกรมวธาน เพอใชประกอบเปนขอมลเอกสารทบทวนแกพรรณไมวงศนอยหนา ของไทย ตลอดจนใช เปนขอมลพนฐานในการศกษา อนรกษ พฒนาและใชประโยชนอยางยงยนตอไป
อปกรณและวธการ
การศกษาในครง นไดด าเนนการส ารวจและเกบขอมลตงแตเดอน มนาคม พ.ศ. 2548 ถงเดอนมนาคม พ.ศ. 2551 รวมระยะเวลา 3 ป มวธการศกษาวจยโดยสรป ดงน 1. ศกษาขอมลเบองตนของพรรณไมสกลการเวกจากตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพชและเอกสารอางองทางพฤกษศาสตร 2. ส ารวจและเกบตวอยางพรรณไมแหงและตวอยางพรรณไมดองโดยการเกบสวนของกง ใบ ดอก ผล 5-10 ตวอยางในแตละตน น ามาถายรปและบนทกขอมล เกยวกบสณฐานและลกษณะ นเวศ ไดแก ลกษณะวสย ความสง สของเปลอกนอก สของเปลอกใน รายละเอยดของใบ ดอก ผล ตวอยางพรรณไมสวนหนงน ามาอดแหงเพอท าตวอยางพรรณไมแหงและบางสวนดองในแอลกอฮอล 70% โดยบนทกรายละเอยดเกยวกบสของสวนตางๆ กอนดอง
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 75-82. 2008.
77
3. ศกษารายละเอยดตางๆ ของลกษณะทางสณฐานของตวอยางพรรณไมทเกบมาซงไดแก ใบ ดอก ผล บนทกขอมลขนาด ถายภาพและบรรยายลกษณะของพรรณไมโดยละเอยด 4. วเคราะหและจ าแนกชนด ทเกบมาไดโดยการตรวจสอบจากเอกสารอางองและเทยบเคยงตวอยางพรรณไมแหงทระบชนดแลวในพพธภณฑพช พรอมทงจดท ารปวธานจ าแนกชนด (Key to species)
ผลการทดลองและวจารณ
ความหลากชนดของพรรณไมสกลการเวก จากการศกษาในพพธภณฑพชของหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช และ
พพธภณฑพชสรนธร กรมวชาการเกษตร พบตวอยางพรรณไมแหงของพรรณไมสกลการเวก มอยจ านวน 132 ตวอยาง แบง เปนตวอยางพรรณไมแหงจากหอพรรณไมจ านวน 81 ตวอยาง และจากพพธภณฑพชสรนธรจ านวน 51 ตวอยาง จากจ านวนตวอยางทงหมดเปนตวอยางทเกบในพนทประเทศไทยและมการระบชนดแลวจ านวน 82 ตวอยาง จ านวนทสามารถจ าแนกชนดไดม 12 ชนดคอ การเวกหนง นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวกใบใหญ การเวกชอ กระดงงาเขา การเวก นาวน า กาย และสะบนงาเครอ เมอตรวจสอบขอมลการเกบตวอยางพชพบวา สะบนงาเครอ มการเกบตวอยาง เมอ 80 ปทผานมา และปจจบน ไมมการเกบตวอยางเพมเตมอก สวนชนดทมการเกบตวอยางมากทสดและมการเกบอยอยางตอเนองคอการเวก การศกษาของคณะผวจย ได เกบตวอยางพรรณไมสกลการเวกจ านวน 1 72 ตวอยาง รวมจ านวนทงหมด 1,520 ชน สามารถจ าแนกชนดพรรณไมได 1 4 ชนดคอ นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวกใบใหญ การเวกหนง การเวกชอ การเวก นาวน า กาย สะบนงาเครอ การเวกกระ กระดงงาเขา การเวกแดงและการเวกสมาตรา โดยมจ านวนชนดเพมเตมนอกเหนอจากการเกบไวตามพพธภณฑพช 3 ชนดคอ การเวกกระ การเวกแดงและการเวกสมาตรา รายละเอยดความหลากชนดและชอไทยทใชแสดงใน ตารางท 1
Thawee Insura and Wichan Eiadthong
78
ตารางท 1 ความหลากชนด ชอไทย วสย การแบงกลมทางอนกรมวธาน ภมภาคการกระจายพนธและนเวศการกระจายพนธในประเทศไทย
ล าดบท(No.)
ชนด (Species)
ชอไทย1
(Thai name1) วสย
(Habit) กลมอนกรมวธาน
(Taxonomic groups)
ลกษณทางนเวศ (Ecological characteristics)
ภมภาคการกระจายพนธ2
(Regions in Thailand2) ชนดปา3
(Forest type3)
ความสงจากระดบน าทะเล
(Elevation (m)) 1 A. aereus Ast การเวกกระD Woody climber platypetala N, NE HEF 1,000-1,700 2 A. blumei Benth. การเวกแดงD Woody climber anguspetala PEN MEF 100-200 3 A. brevipes Craib การเวกหนงD Woody climber platypetala NE DEF 500-800 4 A. burmanicus A.DC. นมชะนA Woody climber platypetala N, NE, SW MDF 100-600 5 A. harmandii Finet & Gagnep. นมงวA Woody climber platypetala NE, E, C,SE MDF 100-500 6 A. hexapetalus (L.f.) Bhandari กระดงงาจนA Woody climber platypetala N, NE, E, C, SW, PEN Cultivation 50-800 7 A. grandifolius King การเวกใบใหญC Woody climber platypetala PEN MEF 0-600 8 A. multiflorus C.E.C.Fisch. การเวกชอC Woody climber anguspetala SW HEF 1,000-1,500 9 A. oblanceolatus Craib กระดงงาเขาB Woody climber platypetala E MDF 100-200 10 A. siamensis Miq. การเวกA Woody climber platypetala N, NE, E, C, SW MDF 100-500 11 A. spinosus Craib นาวน าA Shrub platypetala NE, E MDF 100-300 12 A. suaveolens Blume กายA Woody climber anguspetala SE, PEN MEF, PSF 0-800 13 A. sumatranus Miq. การเวกสมาตราD Woody climber anguspetala PEN MEF 100-200 14 A. vanprukii Craib สะบนงาเครอA Woody climber platypetala N, E, SW MDF 100-400
หมายเหต (Remarks): 1) Thai name followed from A= เตม (2544), B=Craib (1925), C= ปยะ (2544), D= author 2) N = Northern, NE=Northeastern, E=Eastern, SW=Southwestern, C=Central, SE=Southeastern, PEN=Peninsular (เตม, 2544) 3) DDF = Dry dipterocarp forest, MDF = Mixed deciduous forest, DEF = Dry evergreen forest, MEF = Moist evergreen forest, PSF = Peat swamp forest, HEF = Hill evergreen forest
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 75-82. 2008.
การจ าแนกทางอนกรมวธาน การจด จ าแนกพรรณไมสกลการเวก จ านวน 14 ชนดในประเทศไทย ไดแบงพรรณไมสกลการเวกออกเปน 2 กลมหลก ตามการจ าแนก ของ Sinclair (1955) ทแบงพรรณไมในสกลนออกเปน กลมกลบดอกกวาง (platypetala) ทมลกษณะอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบดอกนอยกวา 3 เทา ม 10 ชนด ไดแก นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวกใบใหญ การเวก นาวน า สะบนงาเครอ การเวกหนง การเวกกระและกระดงงาเขาและกลมกลบดอกแคบ (anguspetala) ทมลกษณะอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบดอกมากกวา 3 เทา ม 4 ชนดไดแก การเวกชอ กาย การเวกแดงและการเวกสมาตรา รายละเอยดแสดงใน ตารางท 1 และรปวธาน กลมท 1 กลมกลบดอกกวางมสมาชก 10 ชนด ในการจดแบงกลมกลบดอกกวาง ไดจดแบงออกเปน 2 กลมยอย ตามลกษณะของปลายยอดเกสรเพศผ คอกลมท 1 ปลายยอดเกสรเพศผ มน และกลมท 2 ปลายยอดเกสรเพศผ เปนตงแหลม โดยกลมทมปลาย ยอดเกสรเพศผ มนม 3 ชนดคอการเวกใบใหญ, การเวกกระและกระดงงาเขา กลมทมปลายยอดเกสรเพสผเปนตงแหลม ม 7 ชนด คอ นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวก นาวน า สะบนงาเครอและการเวกหนง การจ าแนกในระดบชนดแสดงในรปวธาน กลมท 2 กลมกลบดอกแคบ ไดจ าแนกออกเปน 2 กลมตามรปรางของกลบดอก คอกลมทมกลบดอกรปกระบองม 1 ชนดคอ กาย สวนกลมทมกลบดอกรปแถบม 3 ชนดคอ การเวกชอ การเวกแดงและการเวกสมาตรา การจ าแนกในระดบชนดแสดงในรปวธาน การจดท าอนกรมวธานโดยการใชสณฐานของกลบดอกเปนสณฐานหลก โดยยดตามการจ าแนกของ Sinclair (1955) และใชสณฐานของรปรางกลบดอกและปลายอบเรณเปนสณฐานรอง จะสามารถจ าแนกไดงาย เนองจากกลมกลบดอกแคบและกลมกลบดอกกวางมความแตกตางกน หรอกลมทมปลายยอดเกสรเพศผเปนตงแหลมกบกลมทมปลายยอดเกสรเพศผมนสามารถจ าแนกไดงายทงในภาคสนามและในหองปฏบตการ รปวธานของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทย 1. กลบดอกกวาง – กลบดอกทงสองชนกวาง, แบนหรอรปร โดยมอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบ ดอกนอยกวา 3 เทา 2. ปลายยอดเกสรเพศผมน 3. ใบมขนาดกวาง 8 – 11 ซม. และยาว 18 -30 ซม. ผลเกดบนชอดอกทมขนาดใหญ แขงแรงและหนา 1. A .grandifolius (การเวกใบใหญ) 3. ใบมขนาดกวาง 2 – 4.5 ซม. และยาว 7 - 13 15 ซม. ผลเกดบนตะขอหรอชอดอกสน 4. กลบดอกชนนอกรปหอก กลบดอกชนในรปขอบขนาน กงตะขอ 1 ตะขอมดอกยอย 10 – 40 ดอก
กลบดอกชนนอกโคงออกดานนอก กลบดอกชนในโคงเขาดานใน เกสรเพศผยาว 1 มม. กานดอกยาวมากกวา 1.5 ซม. 2. A. aereus (การเวกกระ)
Thawee Insura and Wichan Eiadthong
80
4. กลบดอกชนนอกรปไข กลบดอกชนในรปไขกวาง กงตะขอ 1 ตะขอมดอกยอย 1 - 3 ดอก เกสรเพศผยาว 2 มม. กานดอกยาว 0.5 ซม. 3. A.oblanceolatus (กระดงงาเขา) 2. ปลายยอดเกสรเพศผมตงแหลม 5. ใบมขนสนนมหรอขนยาวนม 6. ใบยาว 13.0 – 17.0 ซม. ผวใบดานลางมขนสนนม 4. A. siamensis (การเวก) 6. ใบยาว 7.0 – 12.0 ซม. ผวใบดานลางมขนขนยาวนม 5. A. burmanicus (นมชะน) 5. ใบเกลยง 7.ใบกวาง 2 – 3 ซม. ยาว 5 -8 ซม. ใบรปไขกลบ ปลายมนหรอเวาบม 6. A. spinosus (นมชะน) 7. ใบกวาง 3 - 7 ซม. ยาว 7 - 18 ซม. ใบรปรหรอรปขอบขนาน ปลายใบเรยวแหลม 8. เมลดมรองเมลดตามยาวบรเวณดานขางของเมลด 2 รองและรองตามขวางบรเวณฐาน เมลด 2 รอง 7. A. harmandii (นมงว) 8. เมลดมรองเมลดตามยาวบรเวณดานขางของเมลด 2 รอง 9. ขอบใบ มวนลง 8. A. brevipes (การเวกหนง) 9. ขอบใบ เรยบ 10. เกสรเพศผมจดแตมสแดงอยบรเวณปลายยอด เกสรเพศเมยยาว 5.5 ซม. 9.A. hexapetalus (กระดงงาจน) 10. เกสรเพศผไมมจดแตมสแดงอยบรเวณปลายยอด เกสรเพศเมยยาว 3.5 ซม. 10. A. vanprukii (สะบนงาเครอ) 1. กลบดอกแคบ– กลบดอกทงสองชนรปแถบหรอรปทรงกระบอกกวาง โดยมอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบดอกมากกวา 3 เทา 11. กลบดอกทงสองชนรปทรงกระบอกหรอคลายกระบองกวาง 0.2 – 0.3 มม. ยาว 1.0 – 1.8 ซม. กลบดอกสขาวอมครม 11. A. suaveolens (กาย) 11. กลบดอกรปแถบ กวาง 0.3 – 1.0 ซม. ยาว 3 – 5 ซม. 12. กลบดอกกวางมากกวา 0.5 ซม. 12. A. multiflorus (การเวกชอ) 12. กลบดอกกวางนอยกวา 0.5 ซม. 13. ใบกวาง 5.0 – 8.5 ซม. และยาว 13.0 – 20.0 ซม. ผลกวาง 1.8 – 2.2 ซม. ยาว 3.0 ซม. เมลดรปไข ปลายมน 13. A. blumei (การเวกแดง) 13. ใบกวาง 3.5 – 5.0 เซนตเมตร ยาว 10.0 – 13.0 ซม. ผลกวาง 1 ซม. ยาว 1.5 ซม. เมลด รปไข กลบ ปลายมน 14. A. sumatranus (การเวกสมาตรา)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 75-82. 2008.
81
ลกษณะนเวศของพรรณไมสกลการเวก พรรณไมในสกลนมถนกระจายพนธทวประเทศ การเวก เปนชนดท มพนทกระจายพนธกวางทสด คอ พบไดเกอบทวประเทศยกเวนในภาคใต สวนการเวกสมาตราม พนทกระจายพนธแคบ พบทภาคใต ในจงหวดนครศรธรรมราช พรรณไมสกลการเวกทม ถนกระจายพนธใน ปาเบญจพรรณม 6 ชนดคอ นมชะน นมงว กระดงงาเขา การเวก นาวน าและสะบนงาเครอ ปาดบชนม 4 ชนดคอ การเวกใบใหญ กาย การเวกแดงและการเวกสมาตรา ปาดบเขาม 2 ชนดคอ การเวกกระ และการเวกชอ ปาดบแลงม 1 ชนดคอ การเวกหนง ในประเทศไทยมการ น าเขามาปลกประดบ 1 ชนดคอกระดงงาจน พรรณไมสกลการเวกพบในระดบความสงตงแตระดบน าทะเลจนถง 1, 700 เมตร โด ยการเวกใบใหญ และกาย พบในระดบทต าทสดคอพบตงแตระดบน าทะเล และการเวกกระ พบในระดบทสงทสดคอ 1,700 เมตรจากระดบน าทะเล พรรณไมในสกลการเวก เมอน ามาจดแบงเขตภมภาคการกระกระจายพนธพช ตามการจดแบงของ เตม (2544) สามารถจดแบงไดดงน ชนดทพบเฉพาะในภาคเดยวม 6 ชนด ดงน การเวกแดง การเวกใบใหญและการเวกสมาตราพบเฉพาะในภาคใต การเวกหนงพบเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การเวกชอพบเฉพาะในภาคตะวนตกเฉยงใตและกระดงงาเขาพบเฉพาะในภาคตะวนออก ชนดทพบกระจายใน 2 ภาคม 3 ชนด ดงน การเวกกระพบในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นาวน าพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนออก และกายพบในภาคตะวนออกเฉยงใตและภาคใต ชนดทพบกระจายครอบคลม 3 ภาค ม 2 ชนด ดงน นมชะนพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใต สะบนงาเครอพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออกและภาคตะวนตกเฉยงใต ชนดทพบกระจายครอบคลม 4 ภาค ม 1 ชนด คอ นมงวพบในภาคตะวนออกเฉยงแหนอ ภาคตะวนออก ภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงใต ชนดทพบกระจายครอบคลม 5 ภาค ม 1 ชนดคอ การเวกพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก ภาคกลางและภาคตะวนตกเฉยงใต ชนดทน าเขาปลกประดบทวทกภาคม 1 ชนด คอกระดงงาจน ลกษณะนเวศดงแสดงในตารางท 1
ค านยม
ผวจยขอขอบพระคณ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทสนบสนนทนวจยระดบบณฑตศกษา และขอขอบคณผชวยเหลอทกทานทท าใหงานวจยส าเรจลลวงไปดวยด
เอกสารอางอง
เตม สมตนนท. 2544. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย (ฉบบแกไขเพมเตม พ.ศ. 2544). สวนพฤกษศาสตร ปาไม ส านกวชาการปาไม กรมปาไม, กรงเทพฯ.
ปยะ เฉลมกลน. 2544. พรรณไมวงศกระดงงา. ส านกพมพบานและสวน, กรงเทพฯ.
Thawee Insura and Wichan Eiadthong
82
Burkill, I.H. 1966. A Dictionary of The Economic Products of The Malay Peninsula. Ministry of Agriculture and co-operative, Kuala Lumpur.
Craib, W.G. 1922. Contribution to The Flora of Siam. Bulletin of Miscellaneous Information. In Royal Botanic Gardens, Kew. Bulletin of Miscellaneous Information. 8(1):7-10. Craib, W.G. 1925. Contribution to The Flora of Siam. Bulletin of Miscellaneous Information. In Royal Botanic Gardens, Kew. Bulletin of Miscellaneous Information. 14(1):7-10. Kessler, P.J.A. 1993. Annonaceae. The Families and Genera of Vascular Plants. 2(1): 93-129. Sinclair, J. 1955. A Revision of the Malayan Annonaceae. Gard.bull. 14(2).
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 93-102. 2008.
การปลกตนจากในพนทนาขาว ทไดรบผลกระทบจากความเคม
Nipa Palm (Nypa fruticans Wurmb.) Cultivation in Salt Affected Paddy Fields นพรตน บ ารงรกษ1 Noparat Bamroongrugsa สภาพร บวชม1 Supaporn Buachum ชอทพย ปรนทวรกล1 Choathip Purintavaragu
ABSTRACT
The experiment on planting of Nipa palm (Nypa fruticans Wurmb.), an economic mangrove plant, in salt affected paddy fields was carried out in Nakorn Si Thammarat Province, Southern Thailand. The results showed that land conditions had stronger effect on growth than seedling types or planting positions. The best growing condition for this experiment was found in wet-flat planting (low land) while slow and comparable growth rates were observed for normal flat and bed plantings. As for seedling types, bagged seedlings and wild seedlings (bare roots) showed less survival rates than growing from germinating fallen fruits. At 18 months after planting, however, maximum seedling height of 112.80 cm. was recorded for wet-flat planting whereas 50.30 cm. for fallen fruits grown in the middle of the bed and 89.86 cm. grown on the slope of furrow filled with water in the bed planting. The results indicated that soil moisture and/or soil compaction had a major role for growth and survival rates. Also, all seedlings showed higher survival rates in bed planting than normal flat planting.
Keywords: Nypa fruticans, Nipa cultivation, Planting Nipa in paddy fields, Nipa palm and salinity
บทคดยอ
การศกษาเรองการปลกตนจากในพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคมในจงหวดนครศรธรรมราช โดยมวตถประสงคเพอหาวธการและเทคนคทเหมาะสมในการปลกตนจากซงจดเปนพชเศรษฐกจบรเวณชายฝง รวมทงการผลตนาตาลและแอลกอฮอล ผลการทดลองพบวา สภาพพนทปลกมความสาคญมากเพราะพบวาสภาพทกลาเจรญเตบโตด และรวดเรวไดนนตองเปนแปลงนาทมนาทวมขงบางหรอชนแฉะ สวนนาขาวทนาแหงในฤดแลง หรอการยกรองใหมนาหลอเลยงในคนน กลาไมเจรญเตบโตชามากและมอตราการเจรญเตบโตไมตางกนกน นอกจากนกลาไมทกระทบแลงในปทกาลงทดลองโดยเฉพาะกลาถอนจากปาธรรมชาตและกลาเพาะในถง จะมอตราการรอดตายนอยกวากลาทปลกจากผลรวง ในทางกลบกนแปลงนาทลมแฉะ กลาไมเจรญเตบโตไดดมากถาใชผลรวงปลก คอมความสง 112.80 ซม. เมออาย 18 เดอน แต กรณนาขาวทนาแหงในฤดแลง เมอใชผลรวงปลกกลางรอง กลาไมสงเพยง 50.30 ซม. เมออาย 18 เดอน และเมอปลกขางรองรมคนา มความสง 89.86 ซม. นนคอ ปจจยของพนทปลกรวมทงปรมาณความชน และความหนาแนนของเนอดน มผลตอการเจรญเตบโตของกลาจาก คอ พนท มความชนมากและดนรวนซยหนาดนลกจะเปนทเหมาะสมกบการเจรญเตบโตและการรอดตายของจาก นอกจากนผลการทดลองยงพบวา พนนาทนาแหงในฤดแลง การใชกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ปลกในนาทยกรองมอตราการรอดตายสงกวา นาทไมไดยกรอง ค าส าคญ: ตนจาก การปลกตนจาก ปลกจากในนาขาว ตนจากกบความเคม
1 ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา 90112 Biology Department, Faculty of Science, Prince of Songkla University, Had Yai, Songkla, Thailand 90112
Noparat Bamroongrugsa and et.al.
94
ค าน า จากมชอวทยาศาสตรวา Nypa fruticans Wurmb มชอสามญวา Nipa Palm หรอ Nypah palm ตนจากมจานวนโครโมโซม 2n = 16 จดอยในวงศ (Family) Palmae หรอ Arecaceae บางคนจดไวในวงศ Nypaceae และวงศยอย (Subfamily) Nypoidae เปน genus ทมเพยง1 species เทานน (Purseglove, 1972) จากมลาตนอวนสน อาจเลอยตามผวดนหากถกนาเซาะหรออยใตผวดนและสามารถแตกเปน 2 งาม (dichotomous branching) เพอการขยายพนธ และมรากแตกออกมาจากลาตนดานลาง ลาตนใตดนหรอเหงานมลกษณะอวบอวน แบนและแขง ตนจากเจรญเตบโตไดดบรเวณชายฝงทมนากรอย แดดจา บรเวณเขตรอนทวไป ปจจบนจากมการกระจายพนธตงแตศรลงกา ปากแมนาคงคา พมา คาบสมทรมาลายา อนโดนเซย ปาปวนวกน หมเกาะโซโลมอน ฟลปปนส และอาจไปทางเหนอถงหมเกาะรวกวในญปน ทมจากขนบางประปราย หรอไปทางใตจนถงรฐควนแลนส สวนเหนอของประเทศออสเตรเลย แต ตนจากจะไมขนในทเคมจดจนเกนไป
พนทลมนาปากพนง จ.นครศรธรรมราชมพนทรวมกนประมาณ 1.9 ลานไรและ พนทสวนใหญกวา 5 แสนไร ใชทานาและประชากรสวนใหญประกอบอาชพการทานาและเคยรงเรองมากในอดต แตในสภาพปจจบนพนท บางสวนนาเสยทเกดมาจากการทานากงไดไหลลงไปตามลานาตางๆ ทาใหพนทบรเวณสองฝงแมนาปากพนงและลานาสาขามสภาพเคม ไมเหมาะทจะทาการเพาะปลกขาวอกตอไป นอกจากนนพชเศรษฐกจบางชนด เชน ตนมะพราวและตนตาลโตนด กไมอาจทนความเคมของนาได นอกจากน การถายเทนาเสยซงเปนนาเคมจากบอกงระบายลงสทางนาธรรมชาต ทาใหนาเคมรกลาพนทนาขาว ทาใหเกดสภาพดนเคมแพรกระจายออกไป กลายเปนความขดแยงรนแรงระหวางราษฎรผทานากงและททานาขาวท ยากจะหาหาขอยตได ตนจากเปนพชเศรษฐกจชนดหนงของราษฎรบรเวณลมนาปากพนง โดยเฉพาะในการผลตนาหวานและนาตาล จงไดมการรณรงคปลกตนจากในบรเวณอาเภอปากพนง เพอใชเปนพชเศรษฐกจในบรเวณพนทดนเคม เพราะตนจากเจรญเตบโตไดดในดนหรอ นาทม ความเคม ไมสงนก จากการทไดศกษาเรองตนจากในพนทลมนาปากพนง (นพรตน, 2540) พบวา ตนจากเปนพชเศรษฐกจทสาคญของประชาชนในลมนาปากพนง เพราะตนจากนอกจากมคณคาทางนเวศวทยา เปนทอยอาศยของสตวนาบรเวณชายฝงแลว ตนจากยงสามารถผลตนาหวาน เพอทาเปนนาสมสายช ทาแอลกอฮอล และทานาตาล โดยท 1 กานทะลายผล สามารถปาดเปนชนเลกๆ ใหนาหวานวนละ 0.7 ลตร หรอคดเปนผลผลตนาตาลปบ 165 กก.ตอไรตอเดอน จนทาใหเกษตรกรทอาศยตนจากมมาตรฐานการครองชพสงกวาอาชพทานาประมาณ 2-3 เทา เชนในพนทตนจากจานวน 3 ไร เมอผลตเปนนาตาลอยางเดยวจะทารายไดมากกวา 10,000 บาทตอเดอน และในตาบลขนาบนาก มประมาณ 380 ครวเรอนทประกอบอาชพน เมอทดลองปลกจากในนากงทงราง โดยการทาลายคนนาบางสวนเพอใหนาขนลงได พบวาหลงปลกกลาได 6 เดอน กลาจะมอตราการรอดตายเกน 75 เปอรเซนต ทงกลาออนทใชอาย 2 เดอน และกลาแกอาย 4 เดอน สาหรบอตราการเจรญเตบโตของกลานน พบวากลาทงสองชนดเมอมอายครบ 6 เดอน จะมอตราความ
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 93-102. 2008.
95
สงและจานวนใบใกลเคยงกนคอสงประมาณ 105 ซม.และมใบ 4 ใบ (นพรตน, 2540) ดงนน การทนาตนจากไปปลกทดแทนในนากงทงราง สามารถกระทาได ถามการจดการทเหมาะสม ทงนนากงดงกลาว ควรเปดทางระบายนาใหนาสามารถไหลเขาออกไดบางเมอนาขนลงหรอฝนชก ดนควรเปนดน -โคลนหรอมหนาดนลกเพยงพอให ลาตนใตดนของจากเจรญเตบโตได นอกจากพนทนากงราง แลว ยงมพนทอกสวนหนงทเปนนาขาว จงควรปรบปรงพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคมทถกทงราง จากผลกระทบจากการเลยงกงดวยการทดลองปลกตนจากดงกลาว การศกษาครงนจง มวตถประสงค เพอ ก.หาวธการและเทคนคทเหมาะสมในการปลกตนจากในพนททเคยเปนนาขาว ทไดรบผลกระทบจากความเคม ข. เพอฟนฟสภาพแวดลอมจากการทาลายของนาเคม ค. เพอขยายพนทของปาตนจากทมจากด และกาลงจะถกทาลายใหเพยงพอกบการใช ประโยชนของชมชนและ ง. เพอจดทาแปลงสาธตการปลกตนจากในพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคม
อปกรณและวธการ
แบงพนทปลกจากออกเปน 3 สวน คอพนทนาขาวสวนททาการปรบสภาพโดยการยกรองสวนทเปนพนทนาขาวซงไมยกรอง และพนทนาขาวทลมชนแฉะ(ภาพท1) ในสวนทยกรองนน ไดยกรองใหสงประมาณ 30 เซนตเมตร กวาง 4 เมตร ใหมลกษณะลาดชนเพอปลกตนจากบนเนนลาดชนนน การยกรอง ไดชวยแกปญหานาทวมขงในฤดฝนไดระดบหนง เพราะตนจากไมชอบสภาพนาทวมขงอยตลอด แบงพนทสวนแรกออกเปน 3 แปลง (block) แตละแปลงม 4 หนวยทดลอง คอ ก. ปลกดวยกลาถอนขางรอง (กลาเปลอยราก อายประมาณ 1 ป) ข.ปลกดวยกลาเพาะ (กลาถง) ขางรอง ค.ปลกดวยผลรวงบนรอง ง. ปลกดวยผลรวงขางรอง
ในแตละหนวยทดลองปลก 75 ตนโดยกลาถอนทใชทดลองจะคดเลอกใหมขนาดสมาเสมอกน คอ ความสงประมาณ 45-55 เซนตเมตร รอบกอ 10-15 เซนตเมตร และจานวนใบ 2-5 ใบ ปลกกลาถอนบรเวณขางรองเพอไมใหตนจากขาดนาในชวงฤดแลง การปลกผลรวง ไดคดเลอกผลจาก ทแทงหนอแลว ความสงประมาณ 8-15 เซนตเมตร จะปลกขางรองและบนรองเนองจากไดมการศกษาทพบวารากตนจากจะงอกเรวมากหากปลกจากผล (นพรตน บารงรกษ และชอทพย ปรนทวรกล, 2543) ทาใหเชอวาหากปลกในชวงทดนมความชมชน รากตนจากจะสามารถดดนาจากทองรอง ไดในฤดแลง สวนกลาเพาะนน ไดคดเลอกทมขนาดสมาเสมอและใกลเคยงกบกลาถอน สาหรบกลาทนามาปลก ไดคดเลอกกลาพนธดสาหรบการทานาตาล ซงเปนพนธในบรเวณ ต.ขนาบนาก อ.ปากพนง จ. นครศรธรรมราช และเรมปลก เมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2546 ในสวนทสองคอพนทนาขาวสวนทไมมการยกรอง แบงพนทสวนนออกเปน 3 แปลง แตละแปลงม 3 หนวยทดลองคอ ปลกดวยกลาถอน ผลรวง และกลาเพาะ แตละหนวยทดลองปลก 75 ตนเชนกน สวนพนททสาม ซงเปนพนทนาขาวทลมซงมความชนสง นาทวมขงเกอบตลอดทงป แลวปลกดวยผลรวง เพอทดสอบความสามารถในการอยรอดของผลรวงทง 3 ลกษณะพนท และพนทปลกทง 3 สวนนจะปลกระยะหาง 4x4 เมตร ทาการบนทกอตราการเจรญเตบโตของตนจาก โดยนบจานวนใบ วดความสงโดยวดจากระดบชดผว
Noparat Bamroongrugsa and et.al.
96
18 12 8 4 2 0
ผลรวง ย
กรอง(ก
ลางรอง
)
ผลรวง ย
กรอง(ข
างรอง)
ผลรวง ไ
มยกรอง
ผลรวง ท
ลมชนแฉ
ะ
กลาถอน
ยกรอง
กลาถอน
ไมยกรอ
ง
กลาเพา
ะ ยกรอ
ง
กลาเพา
ะ ไมยกร
อง
0
20
40
60
80
100
120ความสง (ซม.)
เดอน
ลกษณะกลาจาก
ความสงของกลาจากชดทดลองท 1 ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)
ผลรวง ยกรอง(ขางรอง)
ผลรวง ไมยกรอง
ผลรวง ทลมชนแฉะ
กลาถอน ยกรอง
กลาถอน ไมยกรอง
กลาเพาะ ยกรอง
กลาเพาะ ไมยกรอง
ดนถงปลายยอด และเสนรอบวงโดยวด รอบกอคอบรเวณกานใบทแผกวางชดดน สมวดจานวน 10 ตนใน 1 หนวยทดลองของแตละแปลง และบนทกอตราการรอดตายเปนระยะ ตงแตเรมปลก 2 4 8 12 และ 18 เดอน
ภาพท 1 แสดงการยกรองปลกจาก และการเจรญของจาก ในพนทนาชมนาตลอดป
ผลการทดลองและวจารณ
การเจรญเตบโตดานความสง การเจรญเตบโตดานความสงของตนจาก หนวยทดลองตางๆ พบวา เมอตนจากอาย 18 เดอน ความสงของกลาทปลกดวยผลรวงในพนทนาขาวทลมชนแฉะ มความสงเฉลยสงสด คอ 112.80 เซนตเมตร ในขณะทการปลกดวยผลรวงในพนทนาขาวยกรองปลกบรเวณกลางรอง มการเจรญเตบโตดานความสงเฉลยตาสด คอ 50.30 เซนตเมตร สวนการปลกดวยผลรวง-ไมยกรอง กลาเพาะ-ไมยกรอง ผลรวง-ยกรอง (ปลกขางรอง ) กลาถอน-ไมยกรอง และกลาถอน- ยกรอง มความสงเฉลย 91.06 89.96 89.86 89.33 88.66 และ 87.96 ตามลาดบ(กราฟท1)
กราฟท 1 เปรยบเทยบการเจรญเตบโตดานความสงเฉลยของกลาจากหนวยทดลองตางๆ ตงแต เรมปลกจนถงอาย 18 เดอน (หมายเหต: สญลกษณไดอธบายในภาพกราฟ)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 93-102. 2008.
97
02
48
1218
ผลรวง ท
ลมชนแฉ
ะ
ผลรวง ย
กรอง(ก
ลางรอง
)
ผลรวง ย
กรอง(ขา
งรอง)
ผลรวง ไ
มยกรอง
กลาเพา
ะ ยกรอ
ง
กลาเพา
ะ ไมยกร
อง
กลาถอน
ยกรอง
กลาถอน
ไมยกรอ
ง
0
2
4
6
8
10
12
เดอน
จ านวนใบ
จ านวนใบของกลาจากชดทดลองท 1
ผลรวง ทลมชนแฉะ
ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)
ผลรวง ยกรอง(ขางรอง)
ผลรวง ไมยกรอง
กลาเพาะ ยกรอง
กลาเพาะ ไมยกรอง
กลาถอน ยกรอง
กลาถอน ไมยกรอง
เมอทดสอบความแตกตางทางสถต พบวา การเจรญเตบโตดานความสงเฉลยของผลรวง ทปลกในนาขาวทลมชนแฉะสงกวากลาในหนวยทดลองอนอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) ตงแตกลาอาย 12 จนถง 18 เมอทดสอบความแตกตางทางสถต พบวา การเจรญเตบโตดานความสงเฉลยของผลรวงทปลกในนาขาวทลมชนแฉะสงกวากลาในหนวยทดลองอนอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) ตงแตกลาอาย 12 จนถง 18 เดอน ในขณะทผลรวงในนาขาวยกรองปลกกลางรอง มการเจรญเตบโ ต ดานความสงเฉลยตาสดอยางมนยสาคญ ทางสถต (ตงแตกลามอาย 4 เดอน จนถง 18 เดอน) อยางไรกตามพบวากลาทปลกในแปลงยกรองและไมยกรอง ทงกลาถอน ผลรวง (ปลกขางรอง) และกลาเพาะ มการเจรญเตบโตดานความสงทไมแตกตางกน กลาวคอ การปรบสภาพพนทดวยการยกรอง พบวาไมมผลตอการเจรญเตบโตดานความสงของตนจาก และเมอพจารณา จากปจจยชนดกลา พบวา เมอกลาอายตงแต 12 เดอนจนถง 18 เดอน กลาทกชนดมการเจรญเตบโตดานความสง ทไมแตกตางกน
กราฟท 2 การเจรญเตบโตดานจานวนใบของกลาจากหนวยทดลองตางๆ ตงแตเรมปลกจนถงอาย 18 เดอน (หมายเหต: สญลกษณไดอธบายในภาพกราฟ) การเจรญเตบโตดานจานวนใบของตนจากในหนวยทดลองตางๆ พบวา เมอกลาจากอาย 18 เดอน จานวนใบของกลาทปลกดวยผลรวงในนาขาวทลมชนแฉะ มจานวนใบเฉลยสงสดคอ 10.23 ใบ ในขณะทการปลกดวยผลรวงในนาขาวยกรองปลกกลางรอง มจานวนใบเฉลยตาสด คอ 2.96 ใบ สวนการปลกดวย ผลรวง-ยกรองปลกขางรอง ผลรวง -ไมยกรอง กลาเพาะ -ไมยกรอง กลาเพาะ -ยกรอง กลาถอน-ยกรอง และกลาถอนไมยกรอง มจานวนใบเฉลย 3.80 3.63 3.36 3.30 3.16 และ 3.16 ตามลาดบ (กราฟท 2)เมอทดสอบความแตกตางทางสถตพบวา การเจรญเตบโตดานจานวนใบเฉลยของกลาจากทปลกดวยผลรวงใน
Noparat Bamroongrugsa and et.al.
98
18 12 8 4 2 0
ผลรวง ย
กรอง(ก
ลางรอง
)
ผลรวง ย
กรอง(ข
างรอง)
ผลรวง ไ
มยกรอง
กลาถอน
ยกรอง
กลาถอน
ไมยกรอ
ง
กลาเพา
ะ ยกรอ
ง
กลาเพา
ะ ไมยกร
อง
ผลรวง ท
ลมชนแฉ
ะ
0
20
40
60
80
100เสนรอบวง (ซม.)
เดอน
ลกษณะกลาจาก
เสนรอบวงของกลาจากชดทดลองท 1 ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)
ผลรวง ยกรอง(ขางรอง)
ผลรวง ไมยกรอง
กลาถอน ยกรอง
กลาถอน ไมยกรอง
กลาเพาะ ยกรอง
กลาเพาะ ไมยกรอง
ผลรวง ทลมชนแฉะ
นาขาวทลมมการเจรญเตบโตดานจานวนใบเฉลยสงกวากลาปลกอน อยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) เมอกลามอายตงแต 8 จนถง 18 เดอน และพบวากลาเพาะ กลาถอน และ ผลรวง (ยกรอง-ขางรอง และไมยกรอง ) ทปลกในแปลงยกรองและไมยกรองมจานวนใบเฉลยไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต กลาวคอ การปรบสภาพพนทดวยการยกรองไมมผลตอการเจรญเตบโตดานจานวนใบของตนจาก แตเมอพจารณาลกษณะกลาตางกนทปลกในพนทเดยวกน พบวา จานวนใบเฉลยของกลาเพาะและกลาถอนไมแตกตางกน แตจะแตกตางจากจานวนใบของผลรวง ซงมจานวนใบเฉลยสงกวากลาชนดอนอยางมนยสาคญ ทางสถต นนคอลกษณะกลาทตางกนมผลตอการเจรญเตบโตดานจานวนใบทตางกน การเจรญเตบโตดานเสนรอบวง (รอบกอ) เจรญเตบโตดานเสนรอบวงบรเวณโคนกอของกลาจากหนวยทดลองตางๆ พบวาเมอกลาอาย 18 เดอน กลาจากทปลกดวยผลรวงในนาขาวทลมชนแฉะ มการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงเฉลยสงกวาหนวยทดลองอนๆ คอ 98.70 เซนตเมตร ในขณะทกลาจากทปลกดวยผลรวงพนทยกรองปลกกลางรองมการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงเฉลยตาสดคอ 15.16 เซนตเมตร สวน ผลรวง-ยกรอง (ปลกขางรอง) กลาเพาะ-ยกรอง ผลรวง-ไมยกรอง กลาถอน-ยกรอง กลาเพาะ - ไมยกรอง และกลาถอนไมยกรอง มเสนรอบวงเฉลย 21.53 21.36 21.20 21.10 20.90 และ 20.66 เซนตเมตร ตามลาดบ (กราฟท 3)
เมอทดสอบความแตกตางทางสถตพบวา เมอกลามอายตงแต 4 เดอน จนถง 18 เดอน กลาจากทปลกดวยผลรวงในนาขาวทลมชนแฉะมการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงสงกวาหนวยทดลองอนๆ อยางมนยสาคญ
กราฟท 3 เสนรอบวงของกลา จากหนวยทดลองตางๆ ตงแตเรมปลก ถง 18 เดอน (หมายเหต: สญลกษณไดอธบายในภาพกราฟ)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 93-102. 2008.
99
ทางสถต ในขณะทกลาจากอายตงแต 8 เดอน ถง 18 เดอนทปลกดวยผลรวงในพนทยกรองปลกบรเวณกลางรองนนมการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงนอยกวาหนวยทดลองอน อยางมนยสาคญทางสถต สวนผลรวง -ยกรอง (ปลกขางรอง) ผลรวง-ไมยกรอง กลาเพาะ-ยกรอง กลาเพาะ-ไมยกรอง กลาถอน-ยกรอง และกลาถอนไมยกรอง การเจรญเตบโตดานเสนรอบวงเฉลยไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต เมอกลาอายตงแต 8 เดอนจนถง 18 เดอน
อตราการรอดตาย หลงจากสนสดการทดลอง เมอกลาจากอาย 18 เดอน พบวากลาทปลกดวยผลรวงในพนทยกรองและปลกขางรองมการรอดตายสงสด คอ 95 เปอรเซนต ในขณะทกลาถอนในนาขาวไมยกรองมอตราการรอดตายตาสดคอ 48 เปอรเซนต สวนผลรวง-ยกรอง (ปลกบนรอง) ผลรวง-ไมยกรอง ผลรวง-นาขาวชนแฉะ กลา เพาะ-ยกรอง กลาถอน-ยกรอง และกลาเพาะ-ไมยกรอง มอตราการรอดตาย 92, 90, 84, 80, 66 และ 58 เปอรเซนต ตามลาดบ (ตารางท 1) เมอเปรยบเทยบอตราการรอดตายของกลาชนดเดยวกนในพนทตางกน พบวา ทงกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ทปลกในพนทยกรอง มอตราการรอดตายสงกวา กลาทปลกในพนทนาขาวไมยกรอง และจะพบวาผลรวงมอตราการรอดตายสงสด สวนกลาถอนมอตราการรอดตายตาสด การตายของกลาจาก จะสงในชวง 2 เดอนแรก ยกเวนผลรวง หลงจากนนอตราการตายจะคอยๆ ลดลง จนกลาอาย 8 เดอน อตราการรอดตายจะคอยๆ คงท ตารางท 1 อตราการรอดตายของกลาจากหนวยทดลองตางๆ ชวงอาย ตงแต 2-18 เดอน
อายกลาจาก
(เดอน)
อตราการรอดตายแบบ ยกรอง ( % ) อตราการรอดตายแบบ ไมยกรอง ( % )
กลาถอน
ผลรวง (บนรอง)
กลาเพาะ ผลรวง (ขางรอง)
กลาถอน ผลรวง กลาเพาะ ผลรวง ทลมชนแฉะ
2 4 8
12 18
80 74 68 67 66
98 96 94 93 92
90 88 84 83 80
99 97 96 95 95
74 66 51 50 48
98 95 92 90 90
84 76 63 60 58
95 93 86 84 84
จากการทดลองปลกตนจากในพนทนาขาวทกระทบความเคมครงน พบวาสภาพพนท ทกลาจาก
เจรญเตบโตไดดและรวดเรวนน ตองเปนพนนาทมนาทวมขงบางหรอชนแฉะ หรอพนนาตงอยในทลม มนาขงพอควร สวนนาขาวทไมมนาขงในฤดแลง หรอทาการยกรองนน มการเจรญเตบโตชามาก โดยมระดบของการเจรญเตบโตใกลเคยงกน ทเปนเชนนนาจะมสาเหตมาจาก ความแหงแลงของแปลงนาทยกรอง และแปลงนาในสภาพปกตทขาดแคลนนาทเกดขนในระยะแรกของการปลก คอการทดลองไดเรมในเดอนกนยายน พ .ศ. 2546 แตในเดอน มกราคม -เมษายน 2547 พนทปลกประสบกบภยแหงแลงอยางหนก ปรมาณนาฝนของ
Noparat Bamroongrugsa and et.al.
100
พนทปลกในระยะดงกลาวอยในชวง 30-70 ซม.ตอเดอน จนทาใหนาในค ขาดนาเลยงตนกลาอยางเพยงพอ ตลอดจน ดนบนเนนรองกมความชนนอย จนกลาไมมสเหลองและแคระแกรน กลาไมบางสวนตายโดยเฉพาะกลาถอนจากธรรมชาต และกลาเพาะ ทนาสงเกตคอ กลาทปลกจากผลรวง มอตรารอดตาย มากกวากลาไมชนดอน (ตารางท 1) ซงสอดคลองกบการทดลองชดกอนในพนทนากงทงรางทพบวาการปลกผลรวง กลาไมมความแขงแรงและเจรญเตบโตทนกนกบกลาไมชนดอนในระยะเวลาหลง 1 ป (นพรตน และ ชอทพย , 2543) ในทางกลบกน แปลงนาขาวในทลมแฉะ การปลกผลรวง กลาไมเจรญเตบโตดมากโดยมความสง 112.80 ซม. เมออาย 18 เดอน เมอพจารณาถงความเคมของนาในดน พบวาความเคมในนาทกแปลงมคานอยกวา 4 psu ซงเปนความเคมทเหมาะกบการเจรญเตบโตของตนจาก จงไมนาจะเปนสาเหตททาใหกลาจากชะงกการเจรญเตบโต ในทานองเดยวกน เมอพจารณาถงระดบของนาทวมขง ซงมระยะเวลาสนและไมทวมยอดกลา จงไมนาจะสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตเชนกน สาหรบคณสมบตทางกายภาพและเคมภาพ ของดน พบวานาขาวทยกรอง ดนแขงมากกวาแปลงอน ในขณะทนาขาวในทลม ดนออนกวาพนททกแปลง เชอวารากจากสามารถเจรญเตบโตไดดกวาทกแปลง ดงนนการขาดนาในฤดแลงและความแขงของดน นาจะเปนปจจยจากดการเจรญเตบโตของกลาจาก เพราะแมคา pH ในแปลงปาจากธรรมชาตอยในชวง 6-7 พบวาใกลเคยงกบพนทนาขาวยกรองและไมยกรอง กไมนาสงผลตอการเจรญเตบโต ความแตกตางดานความสงของกลาในพนทตางกน คอ ในทลมและทแหงเมออาย 18 เดอนเปนสงทนาสนใจคอ กลาทปลกในนาขาวทลมแฉะ โดยผลรวงมความสงถง 112.80 ซม. ในขณะทการใชผลรวงปลกกลางรองสงเพยง 50.30 ซม. (กราฟท 1) แสดงถงปจจยของพนทปลก คอ ปรมาณความชนและความหนาแนนของดนทมผลตอการเจรญเตบโตของจาก รวมถง จานวนใบ (10.23 ใบ กบ 2.96 ใบ) และเสนรอบวง (รอบกอ) ทมคา 98.70 ซม. กบ 15.16ซม. (ซงตางกนประมาณ 6 เทา) คาอธบายทอาจเปนไปไดคอ กลาไมทปลกกลางรอง แบบยกรองมความชนนอย รากจะชอนไชลงดนไดยากกวาดนชน เชน ปลกในทลม แฉะ หรอตดคนา ทาใหกลาไมทปลกกลางรองเจรญเตบโตชากวา อยางไรกตาม ไมพบความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต ดานความสงของกลา จานวนใบ และเสนรอบวงของกอ จากการทดลองปลกแบบอน ซงแสดงวาเมอพนทขาดความชน การเจรญเตบโตของจากอยในสภาพใกลเคยงกน นอกจากนอตราการรอดตายของกลาจากในชดทดลองตางๆ (ตารางท 1) พบวา หลงจากปลกไดนาน 18 เดอนนน กลาทปลกดวยผลรวงขางรองมอตรารอดตายมากถง 95% ในขณะทการปลกดวยกลาถอน ในนาขาวไมยกรองมอตรารอดตายนอย คอเพยง 48% แสดงวา การปลกดวยผลรวงมประสทธภาพมากกวา เพราะรากสามารถชอนไชสพนดนไดด และรากแขงแรง กวากลาชนดอน เพราะกลาถอนหรอกลาเพาะจะมปญหาในการเจรญเตบโตของรากทชากวา ยงเมอมความชนในดนนอยดวยแลว กลาดงกลาวจะประสบปญหาในการฟนตวและ การเจรญเตบโต เพราะอาหารทหลอเลยงรากทอยในผล (endosperm) ถกใชหมดไปแลว ในขณะทกลาทปลกจากผลจะมระบบรากทเจรญเตบโตด และแทงดนไดระดบลก สามารถดดความชนไดดกวา ผลรวงจงมประสทธภาพมากกวา ซงสอดคลองกบการทดลองชดแรก (นพรตน และชอทพย , 2543)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 93-102. 2008.
101
ดงนน การใชผลปลกจงนาจะประหยดเวลา เพราะนาไปปลกในพนทไดเลยไมตองรอการเพาะกลา และประหยดคาใชจายในการขนยายกลาและประหยดคาใชจายในการดแลระยะแรก อยางไรกตาม หากปลกในพนททมระดบนาทวมขงสง หรอ มวชพชหนาแนน การปลกดวยกลาทมความสงระดบหนง เชน กลาเพาะ หรอ กลาถอนจากธรรมชาต จงมความจาเปน อนง มขอสงเกตวา ทงการใชกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ปลกในนาขาวทยกรอง มอตรารอดตายสงกวานาขาวทไมยกรอง เหตผลทเปนไปไดในการอธบาย เชน ศตรพช เนองจาก นาขาวทยกรองจะม ปนา กดกนลาตน หรอ หน มารบกวนกลาไมนอยกวานาขาวไมยกรองและนาขาวใน ทลมแฉะ การทวมขงของนาบรเวณทองรองของนาทยกรองจะชวยใหรองมความชนพอเลยงกลาไดดกวานาทแหงขาดความชน นอกจากน ปรมาณออกซเจนในดนทสงกวาของรองทถกยก กเปนปจจยสาคญ เพราะดนมลกษณะรวนซยกวา (247.66 mv) พนนาทไมไดรบกวนดน (158.66 mv) การมออกซเจนในดนสง ทาใหรากพช มการหายใจสะดวกกวา ดนแขง มออกซเจนนอย ทาใหมอตราการรอดตายในดนรวนมากกวา อยางไรกตาม พบวาในระยะ 2 เดอนแรก พบวา กลาไมตายมาก แตอตราการตายจะลดลงและคงท เมอกลามอายมากกวา 8 เดอน ทงนเชอวาในระยะตนกลาออน จะเปนชวงทออนไหว (sensitive) ตอปจจยแวดลอม เหมอนพชอนโดยทวไป แตเมอเลยระยะกลาออนไปแลว ตนพชจะสรางเนอเยอทใหความแขงแรงเพมขนทงในสวนของรากและลาตน ดงนนในระยะการเจรญเตบโตของกลากอนอาย 8 เดอน จะเปนระยะทตองดแล เพมความระมดระวง เอาใจใสตอตนจากเปนพเศษ ทงความชนในดน และปรมาณออกชเจนในดน
สรปและขอเสนอแนะ
จากการวจย เรอง “การปลกตนจากในพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคม ” สามารถสรปสาระสาคญจากการวจย ไดดงน
1. สภาพพนทเหมาะสมสาหรบแปลงนากระทบความเคม เพอใชในการปลกตนจากนน ควรเปนแปลงทมนาทวมขง หรอชนแฉะ หรอพนนาทตงอยในทลม มนาขงพอสมควรในฤดแลง
2. สาหรบนาขาวทไมมนาขงในฤดแลง หรอ ทาการยกรอง โดยทาคเพอขงนานน พบวา กลาจากเจรญเตบโตชา และมอตราการตายสง เมอกระทบแลง และดนแขงกวาแปลงชนแฉะ
3. เมอศกษาการเจรญเตบโตของกลาไมอาย 18 เดอน โดยใชกลาทปลกจากผลรวงในพนทลมและพนทแหงมความแตกตางของทงสองพนทคอนขางสงคอ ความสง 112.80 ซม. กบ 50.30 ซม. จานวนใบ 10.23 ใบกบ 2.96 ใบ เสนรอบวงของกอ 98.70 ซม. กบ 15.16 ซม. ตามลาดบ
4. การใชผลรวงปลกนน กลาไมทมอตรารอดตายมากกวาการใชกลาเพาะ หรอกลาขดจากธรรมชาต และกลาจากผลรวงสามารถเจรญเตบโตไดทนกน เมออายกลามากกวา 1 ป
5. เมอกลาอาย 18เดอน กลาทปลกดวยผลรวงขางรองมอตรารอดตายมากถง 95% ในขณะท การปลกดวยกลาถอนในนาขาวไมยกรอง มอตรารอดตายเพยง 48% แสดงวา การปลกขางรองนาและใชผล
Noparat Bamroongrugsa and et.al.
102
รวงปลกจะทาใหกลาจากรอดตายสง จงเสนอแนะใหใชผลรวง หากพนทขาดแคลนนาในฤดแลง เพราะการใชผลรวงจะประหยดในการขนสง ประหยดเวลา และแรงงานในการปลก
6. การใชกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ปลกในนาขาวทยกรอง มอตรารอดตายสงกวานาขาวทไมยกรอง แตการเจรญเตบโตใกลเคยงกน ทงนอาจเปนเพราะนาขาวทยกรองมศตรพช นอยกวา และมความชนจากนาในคชวยหลอเลยงกลาไดนานกวา ดงนน การยกรอง จงควรพจารณา หากประสงคใหมกลาไมรอดตายสง
7. เนองจากธรรมชาตของตนจากมกประสบปญหาและออนไหวตอการเปลยนแปลง ของสภาพแวดลอม ในระยะตงตวของกลา (establishment) แตเมอพนระยะนไปแลว จากการสงเกตพบวา กลาจากมกม หวใตดน (rhizome) เกดขน มการแตกของรากแขนงอกมากมาย ตนกลา จะเจรญเตบโตอยางรวดเรว เมอมความชนพอเหมาะ แตในการศกษาครงนใชระยะเวลาเพยงประมาณ 2 ป เชอวาในปถดไปจะสามารถสงเกตการเจรญเตบโตของตนจากในสภาพ การปลกตางๆไดชดเจนขน
8. การปลกจากในนาขาวทกระทบความเคมนน พนทตองไดรบนาหลอเลยงเพยงพอ โดยเฉพาะฤดแลง ตองทาใหพนทปลกมนาอยเสมอ เพอการเจรญเตบโตของราก และการคบคลานของลาตนใตดน (rhizome) การขาดแคลนความชนยงทาใหดนแขง กลามลกษณะซดเหลอง และอาจตายได
เอกสารอางอง นพรตน บารงรกษ. 2540. รายงานการวจยเรองการศกษาดานนเวศวทยา ประโยชนใชสอย และ
การขยายพนธตนจากในพนทลมนาปากพนง จ. นครศรธรรมราช. สานกงานคณะ กรรมการวจยแหงชาต. 65หนา
นพรตน บารงรกษ และ ชอทพย ปรนทวรกล. 2543. รายงานการวจยเรองวธการปลก, การเจรญ เตบโตและการเรงนาหวาน เพอการผลตนาตาลของตนจากในพนทนากงทงรางของลมนาปากพนง. สงขลา: มหาวทยาลยสงขลานครนทร. 35 หนา
Purseglove, J.W. 1972. Tropical Crops: Monocotyledon., Vol.1 and 2 combined, Longman Group
Ltd. pp. 427-428
02
48
1218
ผลรวง ทล
มชนแฉะ
ผลรวง ยก
รอง(กลางร
อง)
ผลรวง ยก
รอง(ขางรอ
ง)
ผลรวง ไมย
กรอง
กลาเพาะ
ยกรอง
กลาเพาะ
ไมยกรอง
กลาถอน
ยกรอง
กลาถอน
ไมยกรอง
0
2
4
6
8
10
12
เดอน
จ านวนใบ
จ านวนใบของกลาจากชดทดลองท 1
ผลรวง ทลมชนแฉะ
ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)
ผลรวง ยกรอง(ขางรอง)
ผลรวง ไมยกรอง
กลาเพาะ ยกรอง
กลาเพาะ ไมยกรอง
กลาถอน ยกรอง
กลาถอน ไมยกรอง
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 83-92. 2008.
Hosts ของกลวยไมองอาศยในปาดบเขาบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง
จงหวดอทยธาน Hosts of Epiphytic Orchids in Hill Evergreen Forest in Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary
Uthai Thani Province
ปญญา สขสมกจ1 Panya Sooksomkit
ดวงใจ ศขเฉลม2 Duangchai Sookchaloem
ABSTRACT
Study on hosts of epiphytic orchids in Hill Evergreen Forest in Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary (HKK), Uthai Thani Province was carried out by surveying and collecting data from selected areas of plant homogeneously distribution at mean several sea levels of 1000, 1100, 1200, 1300, and 1400 m.alt. with 2 stands (20x50 m./stand) per level, totaling of 10 stands were sampled to record and collect orchid specimens, the number of orchids, and host plant species. The orchids and host plant species were classified and identified. Thirty-three orchid species, from 18 genera were found, of which 26 species are epiphytic orchids. Forty-nine tree species from 39 genera (22 families) were found to be the hosts of those epiphytic orchids. The dominant hosts were Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans and Vitex glabrata R.Br. Keyword: epiphyte orchids, host, Hill Evergreen Forest, Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary. Email address: [email protected]
บทคดยอ
การศกษา Hosts ของกลวยไมองอาศย ในปาดบเขาบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง จงหวดอทยธาน ดาเนนการโดยการสารวจและเกบขอมลในพนททมการกระจายของพรรณไมอยางสมาเสมอ เกบขอมลทความสงจากระดบนาทะเลเฉลย 5 ระดบ คอ 1,000 เมตร 1,100 เมตร 1,200 เมตร 1,300 เมตร และ 1,400 เมตร ระดบละ 2 หมไม รวม 10 หมไม ในแตละหมไมประกอบดวยแปลงยอยขนาด 10 x 10 เมตร จานวน 10 แปลง บนทกชนดและจานวนกลวยไม ชนดตนไมทกลวยไมขนองอาศย จาแนกและวนจฉยชนดกลวยไมและตนไมทกลวยไมขนองอาศย จากการศกษาพบกลวยไม 33 ชนด 18 สกล เปนกลวยไมทพบขนองอาศย บนตนไม 26 ชนด และตนไมทกลวยไมขนองอาศยพบจานวน 49 ชนด 39 สกล 22 วงศ ไมเดนทกลวยไมขนองอาศย ไดแก หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) และ ไขเนา (Vitex glabrata R.Br.)
คาสาคญ : กลวยไมองอาศย ปาดบเขา เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง
1 กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช, Department of National Park, Wildlife and Plant Conservation. 2 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, Faculty of Forestry, Kasetsart University.
Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem
84
ค าน า
กลวยไมเปนพชทมความสวยงาม ตามหลกอนกรมวธานแลวกลวยไมจดอยในวงศ Orchidaceae กระจายทวโลกประมาณ 25,000 ชนด มการสารวจกลวยไมในประเทศไทยพบจานวน 177 สกล 1,125 ชนด กลวยไมทกชนดในประเทศไทยถกจดใหเปนพชอนรกษ (พชปาในบญชแนบทายอนสญญา CITES) และของปาหวงหาม (ตามบญชทายพระราชกฤษฎกากาหนดของปาหวงหาม พ.ศ. 2530) แสดงใหเหนถงความสาคญของการจะอนรกษพนธกลวยไมใหคงไว การอนรกษกลวยไมใหคงอยกบธรรมชาตจาเปนตองทราบสภาพถนทอยอาศยของกลวยไม และปจจยทจาเปนตอการกระจายของกลวยไมในธรรมชาต ซงเปนขอมลพนฐานทสาคญเพอการวางแผนในการอนรกษกลวยไมทงในถนกาเนด (In-situ) และนอกถน (Ex-situ) ในประเทศไทยมกลวยไมองอาศย (epiphytic orchid) จานวนประมาณ 65 % ของจานวนกลวยไมทงหมด (วระชย, 2543) แตการศกษาชนดตนไมทเปน Host ของกลวยไมองอาศยยงไมเคยมการศกษามากอน ในการศกษาครงนจงมวตถประสงคทจะศกษา Hosts ของกลวยไมองอาศยในปาดบเขา บรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง เพอใหไดขอมล ชนดตนไมทมผลตอกลวยไม องอาศยในสภาพธรรมชาต ซงขอมลเหลานสามารถนามาใชในการวางแผนการอนรกษกลวยไมปามใหสญพนธไปจากธรรมชาตและการพจารณาในการนากลวยไมมาปลกคนสธรรมชาต
อปกรณและวธการ
อปกรณ 1. แผนทระวางมาตราสวน 1: 50,000
2. เครองมอคนหาพกดทางภมศาสตร (Global Position System, GPS) 3. เขมทศ
4. เชอกและเทปวดระยะทาง 5. แผนปายเขยนสญลกษณตดพนธไม (tag) 6. แอลกอฮอล 95 เปอรเซนต
7. กลองสองทางไกล
8. กลองถายรป
วธการ 1. สารวจพนทและวธการสมตวอยาง
สารวจพนทและสมเลอกหมไมตวอยาง (stands) ในปาดบเขาบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง โดยวางแปลงตามระดบความสงในชวงทมการกระจายของปาดบเขา คอทระดบความสงเฉลย 1,000
เมตร, 1,100 เมตร 1,200 เมตร 1,300 เมตร 1,400 เมตรจากระดบนาทะเล ระดบละ 2 หมไม รวมเปน 10
หมไม ในแตละหมไมประกอบดวยแปลงยอยขนาด 10 x 10 เมตร จานวน 10 แปลง (0.1 เฮกแตร/หมไม)
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 83-92. 2008.
85
2. การศกษา Host ของกลวยไมองอาศย
บนทกชนดและจานวน กลวยไม ชนดตนไมทกลวยไมขนองอาศย จาแนกและวนจฉยชนดกลวยไมและตนไมทกลวยไมขนองอาศย
ผลการทดลองและวจารณ
จากการศกษาพบวากลวยไมทพบในพนทศกษาทงหมด 33 ชนด มกลวยไมทพบขนองอาศยอยบนตนไมชนดตางๆ จานวน 26 ชนด ตามตารางท 1 โดยขนองอาศยอยบนตนไมชนดตางๆ จานวน 49 ชนด (39
สกล 22 วงศ) ตามตารางท 2
ชนดไมทพบกลวยไมหลากชนดขนองอาศย เรยงลาดบจากจานวนชนดกลวยไมทมากสดไปนอยทสดดงน หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) พบกลวยไมขนองอาศย 17 ชนด หวาอางกา (Syzygium angkae (Craib) Chantar. & J.Parn.) 13 ชนด ไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) 12
ชนด พะอง (Calophyllum polyanthum Wall. Ex Choisy) 11 ชนด ไครยอย (Elaeocarpus grandiflorus Sm.) 10 ชนด หวาปา (Syzygium tetragonum (Wight) Walp.) 9 ชนด Canarium sp. 8 ชนด Ehretia sp. และ สะทบ (Phoebe paniculata (Nees) Nees) 7 ชนด เมยดตน (Litsea matabanica (Kurz) L.f) 6 ชนด สวนพรรณไมนอกเหนอจากทกลาวขางตนแลว มกลวยไมขนองอาศยอยประมาณ 2-5 ชนด ไดแก Alseodaphne sp., สเสอ (Homalium ceylanicum (Gardner) Benth.) ทงใบชอ (Nothaphoebe umbelliflora Blume), Cryptocarya sp., Myrica sp., มะคาดควาย (Sapindus rarak DC.) อนปา (Diospyros pendula Hasselt ex Hassk.) กอ (Lithocarpus 2) จวงหอม (Neocinnamomum caudatum Kosterm), Sarcosperma 2, Turpinia sp., Beilschmidia sp., มะมอ (Choerospondias axillaris (Roxb.) Bl. Burtt & Hill) นกนอนใบแดง (Cleistanthus (cf.) rufus (Hook.f.) Gehrm.) ตะเกรานา (Eriobotrya bengalensis (Roxb.) Hook.f.) Glycosmis sp., เตาดง (Macaranga indica Wight) คอแลน (Nephelium hypoleucum Kurz) มะคงดง (Ostodes paniculata Blume), กอปลายจกร (Quercus rex (Hemsl.) Schottky) กอ (Quercus sp.), Sterculia sp. และ อแปะ (Vitex quinata (Lour.) F.N. Williums) สวนชนดไมทพบกลวยไมขนองอาศยนอยทสดเพยง 1 ชนด ไดแก ตอไส (Allophylus cobbe (L.) Raeusch.) แกง (Cinnamomum tamala (Hamilton) Nee & Eberm) กลวยฤาษ (Diospyros glandulosa Lace) ลาพปา (Duabanga grandiflora (Roxb. ex DC.) Walp.) กอม (Ehretia laevis Roxb.), กอ (Lithocarpus sp.1), Neolitsea sp., Persia sp., แหลบก (Phoebe lanceolata (Wall.ex Nees) Nees) Prismatomeris sp., ตองเตา (Pterospermum cinnamomeum Kurz) มะเหลยม (Rhus javanica L. var. chinensis (Mill.) T. Yamaz.), Sarcosperma sp. 1, ปอแดง (Sterculia guttata Roxb.) กดลน (Walsura trichostemon Miq) และ Unknown 1 นอกจากนยงพบกลวยไม 11 ชนด องอาศยบนตนไมยนตนตาย
Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem
86
เมอเปรยบเทยบจานวนตนของกลวยไมทขนองอาศยอยบนตนไม ชนดไมทพบกลวยไมขนองอาศยเรยงลาดบจากจานวนตนกลวยไมมากทสดไปนอยทสดดงน คอ ไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) พบกลวยไมขนองอาศย 907 ตน (37.65 %) หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) 303 ตน (12.58 %) หวาอางกา (Syzygium angkae (Craib) Chantar.& J.Parn.) 239 ตน (9.92 %) ไครยอย (Elaeocarpus grandiflorus Sm.) 132 ตน (5.48 %) อแปะ (Vitex quinata (Lour.) F.N. Williums) 109 ตน (4.52 %) หวาปา (Syzygium tetragonum (Wight) Walp.) 99 ตน (4.11%) Ehreria sp. 89 ตน (3.69 %) มะคาดควาย (Sapindus rarak DC.) 81 ตน (3.36 %) Canarium sp. พบกลวยไม 61 ตน (2.53 %) สะทบ (Phoebe paniculata (Nees) Nees) 44 ตน (1.83 %) พะอง (Calophyllum polyanthum Wall. Ex Choisy) 42 ตน (1.74 %) เมยดตน (Litsea matabanica (Kurz) L.f) 24 ตน (1 %) สวนพรรณไมทเหลออก 37 ชนด พบกลวยไมขนองอาศยอยระหวาง 1-22 ตน (0.04-0.91 %) และพบกลวยไมขนองอาศยอยบนตนไมตาย 48
ตน (1.99 %)
จากการศกษาของประหยด (2528) รายงานวาพรรณไมเดน 6 ชนด ของสงคมปาดบเขาในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง ไดแก กอลม (Castanopsis indica A.DC.) พะอง (Calophyllum polyanthum Wall) Sterculia sp. กอหนาม (Castanopsis costata Miq) คอแลน (Nephelium hypoleucum Kurz) หวา (Syzygium spp.) เมอเปรยบเทยบกบการศกษาครงนทศกษาชนดไมทกลวยไมขนองอาศย กลาวไดวาไมเดนในพนทมบางชนดทกลวยไมขนองอาศยอยจานวนมากชนด แตไมไดหมายความวามจานวนตนกลวยไมขนเปนจานวนมากทสดดวย ในทนตนไมทกลวยไมขนองอาศยอยมากชนดทสดในการศกษาครงน คอ หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) ซงคอนขางเปนไมเดนในพนท แตชนดไมทพบจานวนตนกลวยไมขนองอาศยอยมากทสด คอไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) ซงเปนไมทไมใชเปนไมเดนในพนทปาดบเขา แสดงใหเหนวาไมแตละชนดมผลตอการเจรญเตบโต การดารงชพของกลวยไมทจะขนองอาศยอยดวย จงทาใหไมบางชนดซงแมวาจะมความเดนในพนทแตกลบพบวากลวยไมขนองอาศยอยในปรมาณนอย แตไมบางชนดซงแมวาจะมความเดนในพนทนอยกลบพบกลวยไมขนองอาศยมาก ซงนาจะมปจจยบางอยางทเปนตวกาหนด หรอมผลตอการเจรญเตบโตและการดารงชพของกลวยไม ทเหมาะสมกวาพรรณไมอนๆ ซงสอดคลองกบ Goh and Kluge (1989b) และ Dessler (1981) ไดเคยสนนษฐานไววาการทตนไมบางชนดเหมาะสาหรบเปนแหลงองอาศยทดของกลวยไมโดยดจากจานวนของกลวยไมทขนอยมาก ในขณะทตนไมชนดอนในพนทเดยวกนมกลวยไมขนองอาศยอยนอย หรออาจไมมกลวยไมขนองอาศยอยเลยนน นาจะเกดจากสภาพของกงหรอเปลอกของตนไมทมผลตอการงอกของเมลดกลวยไม เปนตวกาหนดวากลวยไมจะเจรญเตบโตอยบนตนไมนนไดหรอไม ซงอนทจรงแลวกลวยไมตองการเพยงซากอนทรยทสะสมอยบนพนผวทกลวยไมขนอย จากตนไมทขนองอาศยเทานน ไมไดขนอยกบชนดของตนไม (Goh and Kluge 1989b)
นอกจากนโครงสรางภายนอกของตนไม ไดแก ลกษณะโครงสราง (structure) ของเปลอกไมมความสาคญตอการงอกของเมลด และการตงตวของตนออนของกลวยไม (seedling) กลาวคอลกษณะของ
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 83-92. 2008.
87
เปลอกทมการซมซบนาไดดคลายฟองนา ผวขรขระ จะมความสามารถในการเกบรกษานาไวไดนานและเกบนาไดปรมาณเพยงพอทจะทาใหเกดการงอกของเมลดและการรอดตายของตนออนของกลวยไม และในทางกลบกนเปลอกทมผวเรยบจะทาใหนาหรอความชนทผวเปลอกแหงเรวซงยอมไมเอออานวยตอการงอกของเมลดกลวยไม นอกจากนนปจจยทางดานคณสมบตทางเคมมความสาคญเชนกน เชนในปาเมฆ (clould forest) ประเทศแมกซโก กอ (Quercus sp.) ชนดทม gallic acid ตา พบวามกลวยไมขนองอาศยอยจานวนมาก ในขณะทตนไมชนดอนทม gallic acid มากในเปลอกไมพบกลวยไมขนองอาศยอยเลย (Goh and Kluge 1989c) ในการศกษาทเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงครงนพบวาเปลอกของตนไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) พบกลวยไมขนองอาศยอยจานวนมากทสด มลกษณะของเปลอกแตกเปนรองตนๆ (fissured bark) ตลอดลาตน สวนหวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) พบวาบางสวนของลาตนเปลอกจะเรยบ จนถงขรขระ ผสมกบการแตกเปนเสกด (scaly bark) และพบวาเปลอกทแตกรอนเปนเสกดคอนขางนมซมซบนาและรกษาความชนไดด และพบวาในทระดบสง 1,300-1,400 เมตรจากระดบนาทะเลมกจะมมอส เฟรนขนอยคอนขางหนาแนนบนตนไมชนดน จากลกษณะของเปลอกดงกลาวนาจะเปนปจจยทเออตอการงอกของเมลดกลวยไม และสามารถเจรญเตบโตจนตงตวไดตามทไดกลาวไว จงทาใหตนไมทง 2 ชนด เหมาะสาหรบเปนแหลงองอาศยทดของกลวยไมในพนทศกษา
เมอเปรยบเทยบชนดกลวยไมทพบขนองอาศยอยบนตนไมชนดตางๆ พบวาเอองลาตอ (Pholidota articulata Lindl.) เปนกลวยไมทขนบนตนไมหลากหลายชนดทสด คอ ขนบนตนไม 24 ชนด และยงพบขนบนตนไมยนตนตายเชนกน สวนชนดกลวยไมระดบรองลงไป พบขนบนตนไมจานวนหลากชนดมากไปหานอย
เรยงลาดบดงน เอองสายนาผง (Dendrobium primulinum Lindl.) พบขนบนตนไม 16 ชนด เอองเทยนหน (Coelogyne schultesii Jain & Das) 13 ชนด และยงพบขนบนตนไมตายเชนเดยวกน สวนตะขาบสองตะพก (Eria bipunctata Lindl.) และสามปอยนก (Vanda brunnea Rchb.f.) 12 ชนด พบขนบนตนไมทตายแลว สงโตกานหลอด (Bulbophyllum capillipes Parish & Rchb.f.) 11 ชนด สวนชนดกลวยไมทเหลอ ตวอยางเชน เอองกลบมวนสนวล (Liparis bistriata Par. & Rchb.f.) เอองเทยนใบร (Coelogyne fimbriata Lindl.) เสอลาย (Gastrochilus calceolaris (Buch.-Ham. ex J.E.Sim.) D.Don) เอองเทยนลาเขยว (Coelogyne lentiginosa Lindl.) เอองมณ (Schoenorchis gemmata (Lindl.) J.J.Sm.) เอองตะขาบขาว
(Eria siamensis Schltr.) สามารถขนองอาศยบนตนไมได 2-10 ชนด สวนกลวยไมทพบขนองอาศยบนตนไม 1 ชนด ไดแก กะเรกะรอนปากแดง (Cymbidium dayanum Rchb.f.) เอองสายสามส (Dendrobium crystallinum Rchb.f.) เอองปากค (Liparis bootanensis Griff.) และเอองฟนปลา (Sunipia scariosa Lindl.)
ความสมพนธระหวางกลวยไมกบชนดตนไมทกลวยไมขนองอาศยอยในประเทศไทยยงไมเคยมการศกษามากอน ในตางประเทศมการศกษาในเรองนคอนขางนอย เคยมรายงานวาในประเทศมาเลเซย กลวยไมขนเฉพาะเจาะจงกบชนดตนไมชนดใดชนดหนงเปนพเศษ เชน กลวยไมสกล Phalaenopsis sps.
Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem
88
ประมาณ 80 % พบขนองอาศยอยบนตน Diplodiscus paniculatus กลวยไมสกลแวนดา (Vanda sanderana ) มากกวา 95 % พบขนองอาศยอยบนตนไมกลมไมวงศยาง (Dipterocarps) และ กลวยไมสกลหวาย (Dendrobium taurinum) ไมพบขนอยบนตนไมชนดอนเลยนอกจากตนไมในสกล Pterocarpus L. (Goh and Kluge 1989b) แตมขอโตแยงวาในการสารวจอาจทากบไมทเปนชนดเดนในพนทศกษา เชน ในปาตา (lowland forest) มไมวงศยาง (Dipterocarps) เปนชนดไมเดนในปาทสารวจ หรออาจเปนเพราะวากลมของตนไมดงกลาวมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตในชวงของปจจยแวดลอมเดยวกนกบกลวยไม จงทาใหเกดความสมพนธระหวางกลวยไมกบตนไมทขนองอาศยอย ภายใตสภาพแวดลอมเดยวกน แตเมออยในสภาพแวดลอมอน อาจสมพนธกบตนไมชนดอนกเปนได (Goh and Kluge 1989a)
จากผลการศกษาการกระจายของกลวยไมในปาดบเขา บรเวณหวยขาแขงในครงนพบวากลวยไมกลมทเปนชนดเดนในพนทศกษา สวนใหญจะขนองอาศยอยบนตนไมมากชนด สวนกลวยไมมประชากรนอยในพนทศกษา พบวาขนองอาศยอยบนตนไมนอยชนด แตไมพบวากลวยไมชนดใดในพนทศกษาเลอกขนเฉพาะเจาะจงตนไมชนดใดชนดหนง
ตารางท 1 ชนดกลวยไมองอาศยทพบ
ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง 1 Bulbophyllum capillipes Parish & Rchb.f. สงโตกานหลอด 2 Bulbophyllum nigrescens Rolfe สงโตรวงขาวดา 3 Coelogyne fimbriata Lindl. เอองเทยนใบร 4 Coelogyne lentiginosa Lindl. เอองเทยนลาเขยว 5 Coelogyne schultesii Jain & Das เอองเทยนหน 6 Cymbidium dayanum Rchb.f. กะเรกะรอนปากแดง 7 Dendrobium crystallinum Rchb.f. เอองสายสามส 8 Dendrobium primulinum Lindl. เอองสายนาผง 9 Dendrobium thyrsiflorum Rchb.f. เอองมอนไขใบมน
10 Dendrobium wardianum Warner เอองมณไตรรงค 11 Eria amica Rchb.f. นมานรด 12 Eria bipunctata Lindl. ตะขาบสองตะพก 13 Eria discolor Lindl. เอองตาลหน 14 Eria pannea Lindl. เอองนวนาง
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 83-92. 2008.
89
ตารางท 1 (ตอ)
ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง 15 Eria siamensis Schltr. เอองตะขาบขาว 16 Gastrochilus calceolaris (Buch.-Ham. Ex J.E.Sim.) D.Don เสอลาย 17 Liparis bistriata Par. & Rchb.f. เอองกลบมวนสนวล 18 Liparis bootanensis Griff. เอองปากค 19 Liparis caespitosa (Thou) Lindl เอองขาวนก 20 Liparis viridiflora (Bl) Lindl. เอองดอกหญา 21 Otochilus fuscus Lindl. สรอยระยา 22 Pholidota xillaries Lindl. เอองเทยนหน 23 Pholidota convallariae (Rchb.f.) Hook.f. เอองลาตอเลก 24 Schoenorchis gemmata (Lindl.) J.J.Sm. เอองมณ 25 Sunipia scariosa Lindl. เอองฟนปลา 26 Vanda brunnea Rchb.f. สามปอยนก
ตารางท 2 ชนดตนไมทพบกลวยไมขนองอาศยอย
ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง ชอวงศ
1 Allophylus cobbe (L.) Raeusch. ตอไส SAPINDACEAE
2 Alseodaphne sp. LAURACEAE
3 Beilschmiedia sp. LAURACEAE
4 Calophyllum polyanthum Wall. Ex Choisy พะอง GUTTIFERAE
5 Canarium sp. BURSERACEAE
6 Choerospondias xillaries (Roxb.) B.L.Burtt & Hill มะมอ ANACARDIACEAE
7 Cinnamomum tamala (Hamilton) Nees & Eberm. แกง LAURACEAE
8 Cleistanthus (cf.) rufus (Hook.f.) Gehrm. นกนอนใบแดง EUPHORBIACEAE
9 Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans หวา MYRTACEAE
10 Cryptocarya sp. LAURACEAE
11 Diospyros pendula Hasselt ex Hassk. อนปา EBENACEAE
12 Diospyros glandulosa Lace กลวยฤาษ EBENACEAE
Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem
90
ตารางท 2 (ตอ)
ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง ชอวงศ
13 Duabanga grandiflora (Roxb. ex DC.) Walp. ลาพปา SONNERATIACEAE
14 Ehretia laevis Roxb. กอม BORAGINACEAE
15 Ehretia sp. BORAGINACEAE
16 Elaeocarpus grandiflorus Sm. ไครยอย ELAEOCARPACEAE
17 Eriobotrya bengalensis (Roxb.) Hook.f. ตะเกรานา ROSACEAE
18 Glycosmis sp. RUTACEAE
19 Homalium ceylanicum (Gardner) Benth. สเสอ FLACOURTIACEAE
20 Lithocarpus sp. 1 กอ FAGACEAE
21 Lithocarpus sp. 2 กอ FAGACEAE
22 Litsea martabarnica (Kurz) L.f. เมยดตน LAURACEAE
23 Macaranga indica Wight เตาดง EUPHORBIACEAE
24 Myrica sp. MYRICACEAE
25 Neocinnamomum caudatum Kosterm. จวงหอม LAURACEAE
26 Neolitsea sp. LAURACEAE
27 Nephelium hypoleucum Kurz คอแลน SAPINDACEAE
28 Nothaphoebe umbelliflora Blume ทงใบชอ LAURACEAE
29 Ostodes paniculata Blume มะคงดง EUPHORBIACEAE 30 Persia sp. LAURACEAE
31 Phoebe lanceolata (Wall. ex Nees) Nees แหลบก LAURACEAE
32 Phoebe paniculata (Nees) Nees สะทบ LAURACEAE
33 Prismatomeris sp. RUBIACEAE
34 Pterospermum cinnamomeum Kurz ตองเตา STERCULIACEAE
35 Quercus rex (Hemsl.) Schottky กอปลายจก FAGACEAE
36 Quercus sp. กอ FAGACEAE
37 Rhus javanica L. var. chinensis (Mill.) T.Yamaz. มะเหลยมหน ANACARDIACEAE
38 Sapindus rarak DC. มะคาดควาย SAPINDACEAE
39 Sarcosperma 1 SAPOTACEAE
40 Sarcosperma 2 SAPOTACEAE
41 Sterculia guttata Roxb. ปอแดง STERCULIACEAE
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 83-92. 2008.
91
ตารางท 2 (ตอ)
ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง ชอวงศ
42 Sterculia sp. STERCULIACEAE
43 Syzygium angkae (Craib) Chantar. & J.Parn. หวาอางกา MYRTACEAE
44 Syzygium tetragonum (Wight) Walp. หวาปา MYRTACEAE
45 Turpinia sp. STAPHYLEACEAE
46 Vitex glabrata R.Br. ไขเนา LABIATAE
47 Vitex quinata (Lour.) F.N.Williams อแปะ LABIATAE
48 Walsura trichostemon Miq. กดลน MELIACEAE
49 Unknown 1
50 ไมตาย
ค านยม
ขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร. สวทย แสงทองพราว และ รองศาสตราจารย จตราพรรณ พลก ทกรณาใหคาปรกษาแนะนาในการทาการวจย เจาหนาทสถานวจยสตวปาเขานางรา กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ทกทานโดยเฉพาะอยางยง คณศกดสทธ ซมเจรญ หวหนาสถานวจยสตวปาเขานางรา ทชวยในการเกบขอมล และขอขอบคณ คณสธดา ศลปสวรรณ คณศรศกด ทนงรบ คณอรณ สนบารง คณสคด เรองเรอ คณธรเดช วเชยรฉนทน และ คณบษบา โคสารคณ ทชวยเหลอในการจาแนกพรรณไม
ผลงานวจยนไดรบทนสนบสนนงานวจยระดบบณฑตศกษา จากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
เอกสารอางอง
ประหยด ฐตะธรรมกล. 2528. การเปลยนแปลงพชพรรณตามระดบความสงในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง. วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.
วระชย ณ นคร. 2543. สวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต (เลมท 6). โอ เอส พรนตง เฮาส, กรงเทพฯ. Goh, C.J. and M. Kluge. 1989a. Gas Exchange and Water Relations in Epiphytic Orchids, pp. 139-166.
In U. Luttge (ed), Vascular Plant as Epiphytes: Evolution and Ecophysiology. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany.
Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem
92
Goh, C.J. and M. Kluge. 1989b. Gas Exchange and Water Relations in Epiphytic Orchids, pp. 139-166. In U. Luttge (ed), Vascular Plant as Epiphytes: Evolution and Ecophysiology. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany. Cited F.W. Went. 1940. Soziologie der epiphyten eines tropischen Urwaldes. Annales du Jardin Botanique de Buitenzorg. 50: 1-98.
Goh, C.J. and M. Kluge. 1989c. Gas Exchange and Water Relations in Epiphytic Orchids, pp. 139-166. In U. Luttge (ed), Vascular Plant as Epiphytes: Evolution and Ecophysiology. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany. Cited J.K. Frei. 1973. Orchid ecology in a cloud forest in the moutains of Oaxaca, Mexico. Am Orchid Soc Bull. 42: 307-314. and J.K. Frei. 1973b. Effect of bark substrate on germination and early growth of Encyclia tempensis seeds. Am Orchid Soc Bull. 42: 701-708.
Dressler, S. H. 1981. The Orchid: Natural History and Classification. Harvard University Press, Massachusetts.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
การส ารวจพรรณพชเบองตนบรเวณเกาะเกรด จงหวดนนทบร Tentatively Survey on Vegetation at Ko Kred, Nonthaburi Province
ดวงใจ ศขเฉลม1 และ มานพ ผพฒน 2
Duangchai Sookchaloem 1 and Manop Poopath 2
ABSTRACT Tentatively survey on vegetation at Ko Kred, Nonthaburi province, were conducted during August 2006 - July 2007, to know plant diversity in Chaopraya basin area. The survey was undertaken in natural area and agriculture area along the Trail in Ko Kred. All plant specimens were analyzed for identification. 139 species were found in each habits as follows; 76, 12 and 36 species of tree, shrub and herb respectively. Plant species were found in two ecological habitats of abandon area and agriculture area . The abandon area or old orchard composed of 3 parts as follows: upper area, riparian area and marsh area. Plant species for instance; Streblus asper Lour., Azedirachta indica A.Juss. var. siamensis Valeton, Albizia lebbeckoides (DC.) Benth., Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don etc. found in upper area. Erythrina fusca Lour., Elaeocarpus hygrophilus Kurz, Salix tetrasperma Roxb., Garcinia schomburgkiana Pierre etc. in riparian area, and Sesbania javanica Miq., Ludwigia hyssopifolia (G.Don) Exell, Acrostichum aureum L., Eichhornia crassipes (C.Mart.) Solms etc. in marsh area. The agriculture area as orchard which was improved as upper area for protecting flooding and storaging water, the popular plants were cultivated such as Cocos nucifera L. var. nucifera, Mangifera indica L., Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn., Litchi chinensis Sonn., Areca catechu L. etc. Most of woody plants. resisted and adapted to flooding condition. Among of these, 20 species resisted to flooding and invaded in the area instead of cultivated plants. 6 species risked for extince as follow: 3 endemic species of Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson var. fruticosa (Craib) Corner, Pterospermum littorale Craib and Schoutenia glomerata King subsp. Peregrina (Craib) Roekm. & Hartono, 1 vulnerable species of Corypha utan Lam., and 2 threatened species of Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don and Hopea odorata Roxb. Key words : Tentatively survey, Ko Kred, Nonthaburi Province D. Sookchaloem : [email protected]
1 คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพ; Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok. 2 กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กรงเทพ; Department of National Park, Wildlife and Plant Conservation, Bangkok.
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
104
บทคดยอ
การส ารวจพรรณพชเบองตนบรเวณเกาะเกรด จ.นนทบร ด าเนนการศกษาตงแตเดอน สงหาคม 2549 ถง กรกฎาคม 2550 เพอทราบความหลากหลายของพรรณพชพนเมองและพรรณพชเกษตร บรเวณเขตทราบลมแมน าเจาพระยา โดยการส ารวจเกบตวอยางพรรณพชตามเสนทางรอบเกาะเกรด และน ามาจ าแนกเพอวเคราะหชนด ผลการศกษาพบพรรณพช 139 ชนด สวนใหญเปนประเภทไมตนมจ านวน 76 ชนด ไมพม 12 ชนด ไมลมลก 36 ชนด และประเภทอนๆ อก 15 ชนด พนทเกาะเกรดแบงออกเปน 2 ถนนเวศ คอ ถนนเวศพนทถกทงราง และถนนเวศเกษตร โดยถนนเวศพนทถกทงราง เปนทงนาทถกทงรางหรอสวนเกา ประกอบดวยพนท 3 สวน ไดแก 1) คนดนเกาหรอทดอน พบพรรณพชไดแก ขอย สะเดา คาง ยางนา ถอน กมบก 2) พนทชายน า พบทองหลางน า มะกอกน า สนน มะดน สะตอ กรวยสวน จกนา 3) พนททงรางหรอบงทมน าขง พบ โสนกนดอก เทยนนา ปรงทะเล ผกตบชวา ผกตบไทย ผกบง ผกไผน า สาหรายหางกระรอก หญาและกกตางๆ เปนตน และถนนเวศเกษตร เปนสวนผลไมผสมทมการปรบสภาพพนทเปนคนดนและคน าเพอปองกนน าทวมและกกเกบน า พชทนยมปลก เชน มะพราว มะมวง มะปราง ลนจ หมาก ชมพ ขนนส าปะลอ กลวย กระทอน จากการศกษาพบวาพชทมเนอไมสวนใหญ สามารถทนตอน าทวมและปรบตวไดเปนอยางด ในทนมจ านวน 20 ชนดทเปนพชพนเมองสามารถทนตอสภาพน าทวมและรกเขาแทนทพชเกษตร ในการศกษาพบพรรณพช 6 ชนดอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ ซงจดเปนประเภทพชประจ าถน 3 ชนด ไดแก กระดงงาสงขลา กะหนาย และสายน าผง พชทมแนวโนมใกลสญพนธ 1 ชนด คอ ลานพร และพชทถกคกคาม 2 ชนด ไดแก ยางนา และตะเคยนทอง
ค าน า
เกาะเกรดตงอยบนทราบลมภาคกลางของประเทศไทย มสภาพภมประเทศเปนเกาะกลางแมน าเจาพระยา ดานทศเหนอ ทศตะวนตก และทศใตมแมน าเจาพระยาลอมรอบ สวนดานตะวนออกมแมน าลดเกรดปดลอม ซงเปนคลองทถกขดขนเพอเปนทางลดแมน าเจาพระยาตงแตสมยอยธยา เพอยนระยะทางทตองเดนเรอออมเกาะเกรด พนททงหมดเปนทราบลมน าทวมถง เกาะเกรดตงอยบนพนททมความสงประมาณ 2 เมตรจากระดบน าทะเลปานกลาง ตามรมฝงแมน าเปนทตงของแหลงชมชนหนาแนนมาแตโบราณ เนองจากเปนพนททเปนคนดนรมแมน าตามธรรมชาต ซงมระดบสงกวาพนทตอนกลางของเกาะ ทวทงเกาะจะมคคลองขนาดเลกจ านวนมากท าหนาทระบายน าจากแมน าเจาพระยาสพนทเกษตรกรรมตอนใน ตามรมแมน าชาวบานนยมสญจรดวยเรอ สวนพนทตอนในไมมถนนส าหรบรถยนต แตจะใชรถจกรยานยนตสญจรตามสะพานคอนกรตแคบๆ ทเชอมตอระหวางหมบาน และอาจใชเรอในชวงฤดน าหลาก ในฤดฝนพนททงหมดบนเกาะจะมสภาพชนแฉะ มน าทวมขงอยทวไป เนองจากสภาพดนเปนดนเหนยว มระดบน าใตดนสงและมการระบายน าทไมด ดวยเปนพนทลมต าอยใกลระดบน าทะเล ท าใหไดรบอทธพลของปรากฏการณน าขน-ลง โดยเฉพาะเมอเขาสเดอนกนยายน – พฤศจกายน ซงน าเหนอทหลากลงมามปรมาณสงมาก ยงเปนการท าใหพนทเกอบทงหมดเจงนองไปดวยน า ในบางปน าอาจทวมทงเกาะ เชนในป 2538 และ 2549 เมอเขาสฤดแลงพนทสวนใหญจะเหอดแหงลงเนองจากน าจะถกระบายจากคคลองทมอยทวเกาะลงสแมน า คงเหลอเฉพาะตามทองรองสวน คคลองและตามบงน าทลก
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
105
ดวยสภาพการขนลงของระดบน าของเกาะเกรดเชนน ท าใหราษฎรทอาศยอย และยงชพดวยอาชพเกษตรกรรมตองมการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมของพนท โดยพนทประมาณรอยละ 90 บนเกาะ เปนพนทเกษตรกรรม สวนมากเปนสวนผลไม พชผก นาขาว (ในอดต) และบอเลยงปลา ตามล าดบ ทท ากนตดตอกนมาหลายรอยป จงท าใหพนทแหงนสงสมพรรณพชทมนษยน ามาใชประโยชนเปนจ านวนมาก บางชนดเปนพชทหายาก แตยงสามารถพบไดทวไปบนเกาะแหงน ดวยปจจบนสภานะภาพทางเศรษฐกจ และสภาพแวดลอมของชมชนไดเปลยนแปลงไปมาก เปนผลใหกจกรรมอนเปนวฒนธรรมดงเดมทสบทอดกนมายาวนานเลอนหายไปจากพนทเกาะเกรด เหนไดจากพนทเกษตรกรรมทถกทงรางเปนจ านวนมาก และพรรณพชมากมายทงพชพนเมอง และ พชตางถนทชมชนน ามาใชประโยชนตางถกปลอยปละละเลย ลดจ านวนลง หากไมด าเนนการศกษาทรพยากรพชเหลาน ซงก าลงถกคกคามดวยปญหาน าทวม สภาพเศรษฐกจสงคมเพอหวงผลก าไร และกระแสสงคมทเปลยนไป อาจท าใหขอมลพรรณพชและภมปญญาทองถนตองสญหายไป และจะท าใหเอกลกษณอนเปนจดเดนของพนทเกาะเกรดเสอมถอยลง โดยผลการศกษานสามารถน าไปเปนขอมลประกอบการตดสนใจเพอวางแผนก าหนดการใชประโยชนพนท การฟนฟอาชพเกษตรกรรมทสอดคลองกบสภาพภมประเทศและสงแวดลอม การวางยทธศาสตรดานการทองเทยว อน จะน าไปสการพฒนาพนทเกาะเกรดไปในทศทางทถกตองอยางยงยนตอไป
วตถประสงค 1. เพอทราบความหลากชนดของพชพนเมองและพชเกษตร ในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร 2. เพอทราบขอมลการเปลยนแปลงของพรรณพชทราบลมน าทวมถงและการใชประโยชนในแตละ
ถนนเวศ ในพนทเกาะเกรด
อปกรณ อปกรณส าหรบส ารวจและเกบตวอยางพรรณพช ไดแก กลองถายรป ไมสอย กรรไกรตดกง อปกรณทใชในการวเคราะหและการเกบรกษา ไดแก แอลกอฮอล ตอบ ถงพลาสตก กระดาษอดตวอยางพรรณไม
วธการ 1. ส ารวจพนทและเกบตวอยางพรรณพชเบองตน ในชวงเดอนสงหาคม 2549 เพอน ามาวาง
แผนการเกบขอมล 2. ส ารวจและเกบตวอยาง ในระหวางชวงเดอนกรกฎาคม 2550 โดยเลอกพนทตวแทนทมความ
สมบรณของพชดงเดม และพนทเกษตรกรรม จากเสนทางรถจกรยานยนตรอบเกาะเกรด ภาพท1 3. น าตวอยางพชมาจ าแนกและวนจฉยเพอหาชอชนด 4. วเคราะห และสรปผลการศกษา
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
106
ภาพท 1 แผนทแสดงเสนทางส ารวจพรรณพชดงเดมในระบบนเวศเกษตรบรเวณเกาะเกรด จ.นนทบร
ผลและวจารณ
ผลการศกษาครงน แบงลกษณะถนนเวศทพบเปน 2 สวนคอ ถนนเวศในพนทถกทงรางหรอทเปนพรรณพชพนเมอง และถนนเวศเกษตร
ถนนเวศของพนททถกทงราง พนททถกทงรางหรอตามขอบแปลงทขาดการดแล มพรรณพชพนเมองเขาปกคลม ขณะทไมผลตายลงเนองจากมความออนแอกวา และถกน าทวมตายในทสด องคประกอบของพรรณพชในถนนเวศของพนททถกทงรางจะพบความแตกตางกนไปตามสภาพพนทได 3 ประเภทดงน
1. คนดนหรอเนนดน เปนทสงทมโอกาสนอยทน าจะทวมถง พบ ขอย สะเดา คาง ถอน ยางนา กมบก ตะโก ตะโกสวน มะเกลอ กรวยปา หวา เฉยงพรานางแอ มะหวด ตะแบกนา ยอบาน ตะเคยนทอง จกนา ไทรขนก กะหนาย ตามภาพท 2
2. ชายน าหรอทงราง เปนทชนแฉะหรอมน าทวมขงในฤดฝน พบทองหลางน า มะกอกน า สนน สลอดน า มะดน สะตอ ตะแบกนา กมน า กรวยสวน จกนา จกสวน กระทมนา สะแกนา มะเดอปลอง มะเดออทมพร ไทรยอยใบแหลม ไทรยอยใบมน กระทม กานเหลอง มะตาด มะฝอ ส าโรง ตนเปดทะเล
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
107
เตาราง ลานพร ผกหนาม ล าเทง กะลา โมกบาน (คาดวามทงปลก และขนตามธรรมชาต) กะตงใบแดง คลา เถากระดอหดใบขน เถาวลยกรด ตามภาพท 3
3. ทงรางทมน าขงหรอบง มกพบวชพชลมลกพวกหญาและกกตางๆ เชน กกธปฤาษ โสนกนดอก เทยนนา (ทง 2 วงศ) (Hydrocera triflora (L.) Wight & Arn. ( Balsaminaceae) และ Ludwigia hyssopifolia (G.Don) Exell (Onagraceae)) บอน ผกกระเฉด ผกตบชวา ผกตบไทย กกสามเหลยม กกรงกา ผกบง ผกแวน เออง ผกไผน า จอก แหนแดง สาหรายหางกระรอก บวสาหราย ตามภาพท 4
ถนนเวศเกษตร ชาวเกาะเกรดประกอบอาชพเกษตรกรรมมายาวนานหลายรอยป เนองจากสภาพอนอดมสมบรณของดนและน า ท าใหผลไมทปลกในพนทแหงนมรสชาตด ประกอบกบการปลกไมยนตนซงเปนพชททนตอน าทวมไดดกวาการปลกพชกลมอนๆ เนองจากเปนพนทราบน าทวมถงเปนประจ าทกป เกษตรกรตองท าคนดนกนน าลอมรอบแปลงทดนของตน ซงบางแหงสงไดถง 2 เมตรตามระดบน าททวมถง ภายในแปลงจะขดรองสวนเปนแถว เพอรองรบน าทระบายจากแปลงปลกและคนดนในชวงฤดฝน และเปนทเกบน าในชวงฤดแลง ปใดทน าทวมสงเกษตรกรจะเสรมคนกนน ารอบแปลงใหสงตามระดบน าทไหลเออมาจากแมน าเจาพระยา หากระดบน าเพมสงอยางรวดเรวและมกระแสน าไหลแรงกอาจท าใหคนดนพงทลาย พชผลทไมทนตอน าทวมจะตายหมด เพราะโดยปกตน าจะทวมเปนระยะเวลายาวนาน บางปอาจทวมนานถง 4 เดอน พรรณพชทชาวเกาะเกรดปลกมหลากหลาย ชนด สวนใหญเปนพชตางถน บางชนดเปนพชพนเมองของประเทศไทยหรอของทราบลมภาคกลาง ทไดรบการปรบปรงสายพนธจนมลกษณะตางไปจากพนธพชปาดงเดม ลกษณะการปลกเปนสวนผลไมผสม โดยมการปลกแทรกกนขององคประกอบชนด และโครงสรางหรอมการปลกพชผกอายสนหมนเวยนตามชองวาง ซงบางแหงมไมผลเปนพชเดน ขณะทเปนสวนนอยอาจมพชลมลกเปนพชเดน พชทนยมปลก แยกตามสภาพพนทมดงน ปลกในแปลงทมการยกรองสวน ไมผล ไดแก ชมพ กลวย ลนจ หมาก สมโอ ฝรง กระทอน ทเรยน ล าไย พชผก ไดแก มะนาว ขาวโพด (ฝกออน) แตงกวา ชะอม ถวฝกยาว กระเจยบมอญ ตามขอบชายน าขอบรองหรอคคลองนยมปลกมะดน มะกอกน า กะลา มะตาด ขณะทตามคนดนรอบขอบแปลงซงเปนทสงกวาสวนอนๆ นยมปลกมะพราว มะมวง มะปราง ขนนส าปะลอ มะขาม ขนน ชมพมะเหมยว (ชมพสาแหรก) มะรม มะไฟ ช ามะเลยง มะตม ตาล ไผสสก ไผล ามะลอ ตามพนทลมต ามากบางแหงมการท านาบว หรอบอเลยงปลา เปนทนาสงเกตวาชาวสวนเกาะเกรดรวมถงชาวบานทวไปในเขตพนทภาคกลางตอนลางจะนยมปลกตนทองหลางน า แทรกกบพชผล เพอใชประโยชนจากใบทรวงหลนปรบปรงดน เนองจากเปนพชวงศถวทเจรญเตบโตเรว ทนตอน าทวม และพบมากในธรรมชาตตามพนทราบลมรมน า พรรณพชทกลาวถงเหลานมบางชนดเปนพชหายาก แตสามารถพบไดงายบนเกาะแหงนเชน ขนนส าปะลอ (ซงเปนพนธปลกพนธหนงของสาเกทผลมเมลด) มะดน กะลา ช ามะเลยง และมะตาด ซง 4 ชนดหลงคาดวานาจะเปนพชพนเมองของพนทราบลมภาคกลาง ทถกน ามาปลกจนเปนทคนเคย นอกจากนบางพนทถกปรบเปลยนไปเปนบอเลยงปลา หรอนาบว โดยมการท าคนดน
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
108
รอบขอบบอเพอปองกนน าทวม ซงเปนพนททเหมาะสมตอการปลกไมผลหรอพชผกบนคนดนนน ตามภาพท 5
จากการส ารวจพรรณพชของเกาะเกรดทง 2 ระบบนเวศ กลาวโดยรวมวามพรรณพชทส ารวจพบ 139 ชนด 115 สกล 63 วงศ แยกตามวสยดงน ไมตน 76 ชนด ไมพม 12 ชนด ไมลมลก 36 ชนด และพชวสยอนๆ 15 ชนด ในจ านวนน เปนพชน า 24 ชนด และพชตางถน 23 ชนด ตามตารางท 1
ความเปลยนแปลงเมอเทยบกบการส ารวจพนทเบองตนเมอป 2549 จากการสอบถามชาวบานทราบวาในปลายป 2549 มเหตการณน าทวมใหญสง 1-2 ม. ยาวนานประมาณ 3 เดอน (ก.ย. – พ.ย.) ท าใหไมลมลกตามทงนาทโตไมพนน าลมตายจ านวนมาก ผลการส ารวจในเดอนกรกฎาคม 2550 ซงเปนชวงหลงน าทวมใหญป 2549 ส ารวจพบพรรณพช 139 ชนด แตจากการส ารวจขอมลเบองตนเมอเดอนสงหาคม 2549 ตามเสนทางส ารวจเดยวกนมบญชรายชอพรรณไมตนและไมพมไมแตกตางกนมากนก แตเนองจากในป 2549 ส ารวจเบองตนไดขอมลเกยวกบไมลมลกไมมากนก จงไมสามารถทราบการรอดตายของไมลมลกหลงจากน าทวม อยางไรกตามจากการส ารวจป 2550 พบไมลมลก 36 ชนด ซงสวนใหญมความสงไมเกน 50 ซม. สวนใหญเปนพชน าประเภทลมลก พชเหลานมความสามารถทนทานตอสภาพน าทวมขงไดเปนอยางดและสามารถแตกกงกานยดยาวใหโผลพนระดบน าทวมได อยางไรกตามชวงทระดบน าสงขนอยางรวดเรวพชลมลกเหลานอาจตายไปบาง แตบางชนดมสวนเหงาหรอหวใตดนทยงมชวตอยหรอไดสรางเมลดพรอมทจะสบพนธในรนตอไป เมอระดบน าลดลงพชสามารถงอกขนมาใหมเมอเขาสฤดการเจรญตอไป ส าหรบการปรบตวตอการอยรอดของไมตนหลงน าทวม มเหตผลจากรายงานการวจยทชวยสนบสนนดงน การทพรรณไมบางชนดมความทนทานตอน าทวมขงไดเปนอยางด จะตองเปนพชทมการขยายพนธไดอยางรวดเรวทงในสวนของเมลด และการแตกกงกาน จงสามารถขยายพนธหลงจากน าลดไดอยางรวดเรว อยางไรกตามสภาพน าทวมขงอาจมผลกระทบตอพรรณพช ทงนอาจเนองมาจากพชทมเนอไมมกมความทนทานตอน าทวมเปนอยางด ดไดจากตวอยางการทดลองตนล าไยพนธอดอ (Dimocarpus longan Lour.subsp.longan var.longan cv. ‘E-Daw’) ในสภาพน าทวมขงนาน 15 วน แตไมปรากฏวามตนตาย (ศรวรรณ, 2542) ซงสอดคลองกบการทดลองในไมพมโดย เกษม (2544) พบวา การทดลองขงน ากบตนฝรงแดง (Psidium guajava L.) เปนเวลา 28 วน พบวาการขงน าท าใหฝรงแดงมความเขยวของใบคงท หรอลดลงเนองจากปรมาณคลอโรฟลลลดลงในระยะขงน า 21 วน และจะเพมขนในระยะขงน า 28 วน รวมทงสงผลใหเปลอกล าตนชนในหนาเพมขน เนองจากเกดการขยายขนาดของเซลลบรเวณโคนตนทแชน า ซงจะเหนไดวาในป 2549 ในพนทเกาะเกรดทมน าทวมประมาณ 3 เดอน ชนดของไมตนและไมพมมจ านวนชนดไมตางจากในป 2550 นอกจากนตนกลาของไมตน สามารถรอดตายเพอเจรญไปเปนไมหนมและไมทโตเตมทไดในทสด เนองจากเคยมการทดลองกบตนมะขาม ในสภาพน าขงราก เปนเวลา 1-7 วน พบวากลามะขามมอาการใบล ใบเหลอง รวง ตามระยะเวลาทถกน าทวม แตไมมนยส าคญทางสถต และภายหลงน า
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
109
ทวมขงตนมะขามทกตนสามารถเจรญเตบโตตอไปไดตามปกต (เชอน, 2532) แสดงใหเหนถงผลกระทบตอการตายมนอย แตกระทบตอการเจรญเตบโตเนองจากคลอโรฟลลลดลง นอกจากน ในการส ารวจพนทเกาะเกรด พบวามตนลนจปรากฏอยทงในป 2549 และยงคงปราก ฏในป 2550 เนองจากมผเคยศกษาลนจพนธคอมภายหลงน าทวมในเดอนตลาคม พ.ศ. 2539 จนกระทงเดอนเมษายน พ.ศ. 2540 พบวาตนลนจยงคงเจรญเตบโตและตดดอกไดตามปกต (ปยะมาศ, 2541) จากการเปรยบเทยบกบการศกษาตนไมในบรเวณทถกน าทวมในเขตกรงเทพมหานคร โดยยงยทธและคณะ (2520) พบวามพชรอดตาย 80% (รอดตาย 207 ชนด และตาย 61 ชนด) ในจ านวนทตาย 61 ชนดดงกลาวไมปรากฏวามในบญชรายชอพรรณไมเกาะเกรดทส ารวจในการศกษาน อาจเปนไปไดวาพรรณไมเหลานมจ านวนนอยมากหรอไดหายไปจากเกาะเกรด เพราะถกน าทวม สวนชนดทรอดตายหลงน าทวมในการศกษาดงกลาว พบชนดทปรากฏเหมอนกบบนเกาะเกรดจ านวน 20 ชนด ตวอยางเชน ตนเปดทะเล มะดน ทองหลางน า โสนกน-ดอก ตะแบกนา ช ามะเลยง เปนตน ภาพท 6 ส าหรบชนดทเหลอแสดงใน ตารางท 2 ซงเปนรายชอพรรณพชททนตอสภาพน าทวมไดด จะเหนไดวารายชอพรรณพชเหลานเปนพชทเจรญเตบโตไดดในสภาพภมประเทศแบบทราบลมน าทวมถง หรอทราบลมใกลชายฝงทะเล ซงจะมน าทวมเปนประจ าเกอบทกปในฤดน าหลาก พรรณพชททนตอสภาวะน าทวมบางชนดสามารถสบตอพนธไดงายกจรง แตอาจถกคกคามไดถาอยในสภาวะเสยง ในการศกษาจงไดตรวจสอบวามชนดทสมควรจะตองหาแนวทางการอนรกษเนองจากอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ พรรณพชทส ารวจทเกาะเกรดมจ านวน 6 ชนด จดเปนพรรณพชทอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ จดเปน 3 ประเภท พชประจ าถน 3 ชนด ไดแก กระดงงาสงขลา กะหนาย และสายน าผง พชทมแนวโนมใกลสญพนธ 1 ชนด คอ ลานพร และพชทถกคกคาม 2 ชนด ไดแก ยางนา และตะเคยนทอง (ธวชชย, 2543; Santisuk et al., 2006 และ Ashton, 1996) ตาม ตารางท 3 และ ภาพท 7
ส าหรบสภาพแวดลอมทางกายภาพ และสภาพทางเศรษฐกจสงคมของเกาะเกรด ทมผลกระทบตอการใชประโยชนทดนและพชพรรณสามารถตงขอสงเกตไดวามแนวโนมท าใหการใชประโยชนทดนเปลยนแปลงไปสงเกตไดจากพนทบรเวณสวนผลไม ทงนา ถกทงรางกวาครงหนง และพนทรกรางถกปกคลมดวยวชพช ขณะท ไมผล พชผก รวมถงพรรณพชพนเมองททนตอน าทวมไดนอย มการลมตาย และมแนวโนมประชากรลดลง ทงนเนองจากสภาพน าทวมทเกดขนบอยครงและยาวนานขน คนดนสวนรางทถกทอดทงมการถลมขวางกนทางระบายน า คคลองเรมตนเขน รวมทงน าเนาเสยจากชมชน ท าใหเกดพนทน าทวมขงจ านวนมากขนและมสภาพแวดลอมทเลวรายกวาเดม ประกอบกบปญหาราคาผลผลตตกต าไมคมทน ชาวบานหลายครอบครวหนมาประกอบอาชพคาขาย และบรการแกนกทองเทยว ทก าลงขยายตวเปนอยางมาก ในปจจบนพนทดานตะวนออก และดานตะวนออกเฉยงเหนอของเกาะทเลยบแมน าไดกลายเปนแหลงทองเทยว ขายสนคาและอาหารพนเมองยอดนยมแหงหนงในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล ขณะทพนทตอนกลางและฝงตะวนตกยงคง
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
110
เปนเขตเกษตรกรรม และพนททถกทงรางจ านวนมาก พนทเหลานจงถกทดแทนดวยพรรณไมน า และไมยนตนททนตอสภาพน าทวมไดเปนอยางด
สรป การส ารวจพรรณพชเบองตนบรเวณเกาะเกรด จ.นนทบร พบพรรณพช 139 ชนด สวนใหญเปนประเภทไมตนมจ านวน 76 ชนด ไมพม 12 ชนด ไมลมลก 36 ชนด และประเภทอนๆ อก 15 ชนด ในจ านวนน เปนพชน า 24 ชนด และพชตางถน 23 ชนด เกาะเกรดมพนทจดเปนถนนเวศ 2 ประเภท ไดแก ถนนเวศพนททถกทงราง เปนพนทสวนเกาหรอทงนาทถกทงราง ประกอบดวยพนท 3 สวน ไดแก คนดนเกาหรอเนนดน พนทชายน า และพนททงรางหรอบงทมน าขง ส าหรบระบบนเวศเกษตร เปนสวนผลไมผสมและพนทบอเลยงปลาอกเลกนอย ทมการปรบสภาพพนทเปนคนดนและคน าเพอปองกนน าทวมและกกเกบน า จากการศกษาพบวาพรรณพชสวนใหญเปนพชททนทานตอสภาพน าทวมและปรบตวไดเปนอยางด โดยเฉพาะไมตนหรอไมพมทเปนพชพนเมองซงจะเขาแทนทไมผลทขาดการดแล เมอน าบญชรายชอพรรณพชทพบทงหมดมาตรวจสอบกบบญชรายชอพชทมสภาวะเสยงตอการสญพนธ พรรณพชทส ารวจทเกาะเกรดมจ านวน 6 ชนด ทจดเปนพชทอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ ดงน พชประจ าถน 3 ชนด ไดแก กระดงงาสงขลา กะหนาย และสายน าผง พชทมแนวโนมใกลสญพนธ 1 ชนด คอ ลานพร และพชทถกคกคาม 2 ชนด ไดแก ยางนา และตะเคยนทอง
เอกสารและสงอางอง เกษม พรกคง. 2544. ผลของสภาพน าทวมขงตอการเจรญเตบโต พลงงานศกยของน าในใบ ปรมาณ
คลอโรฟลล ลกษณะทางกายวภาค และสณฐานวทยาบางประการของฝรงสามพนธ. ปญหาพเศษปรญญาโท. ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.
เชอน อราฤทธ. 2532. การศกษาเบองตนของการทนตอสภาพน าขงในตนมะขาม. ปญหาพเศษปรญญาตร.ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.
ธวชชย สนตสข. 2543. พชถนเดยวและพชหายากของประเทศไทย. บรษท โรงพมพอกษรสมพนธ(1987) จ ากด,กรงเทพฯ.
ธวชชย สนตสข. 2547.พชถนเดยวและพชหายากของประเทศไทย.โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย,กรงเทพฯ.
ปยะมาศ ไชยพรพฒนา. 2541. ผลของชวงระยะการเจรญเตบโตของยอดตนลนจพนธคอมภายหลงน าทวมทมตอการออกดอกและตดผล. ปญหาพเศษปรญญาตร. ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.
ยงยทธ จรรยารกษ,รชน วรพลน,วยดา เทพหตถ และเยาวลกษณ มณรตน. 2520. การส ารวจสภาพตนไมในบรเวณทถกน าทวม ในเขตกรงเทพมหานคร.รายงานการวจย.สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.กรงเทพฯ.
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
111
ศรวรรณ อนทรพรหม. 2542. การศกษาเบองตนของการทนตอสภาพน าทวมขงในตนล าไยพนธอดอ.ปญหาพเศษปรญญาตร. ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.
Ashton, P.S. 1996. In IUCN 2003. IUCN 2003 Red List of Threatened Species. (www.redlist.org). Santisuk, T., Chayamarit, K., Pooma, R. and Suddee, S. 2006. Thailand Red Data: Plants. Office
of Natural Resources and Environmental Policy and Planning (ONEP), Bangkok, Thailand. 256 p.
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
112
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย ถนนเวศ
1 Acanthaceae Thunbergia laurifolia Lindl. รางจด C Up
2 Alismataceae Limnocharis flava (L.) Buchenau บอนจน ExAqH Ma
3 Amaranthaceae Amaranthus viridis L. ผกขม H Up
4 Amaranthaceae Celosia argentea L. หงอนไกไทย H Up
5 Anacardiaceae Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn. มะปราง T Ag
6 Anacardiaceae Mangifera indica L. มะมวง ExT Ag
7 Anacardiaceae Spondias pinnata (L.f.) Kurz มะกอก T Up
8 AnnonaceaeCananga odorata (Lam.) Hook.f.
&Thomson var.fruticosa (Craib) Cornerกระดงงาสงขลา S/ST Ag
9 Apocynaceae Cerbera odollam Geartn. ตนเปดทะเล T Ri
10 Apocynaceae Wrightia religiosa Benth.ex Kurz โมกบาน S Ri
11 Araceae Colocasia gigantea Hook.f. บอน AqH Ri, Ma
12 Araceae Lasia spinosa (L.) Thwaites ผกหนาม AqH Ri
13 Araceae Pistia stratiotes L. จอก AqH Ma
14 Araceae Typhonium trilobatum (L.) Schott อตพด H Up
15 Azollaceae Azolla pinnata R.Br. แหนแดง AqF Ma
16 Balsaminaceae Hydrocera triflora (L.) Wight & Arn. เทยนนา AqH Ri, Ma
17 Bombacaceae Durio zibethinus Merr. ทเรยน ExT Ag
18 Boranginaceae Heliotropium indicum L. หญางวงชาง H Up
19 Capparaceae Cleome chelidonii L. f. ผกเสยนปา H Up
20 Capparaceae Crateva adansonii DC. กมบก T Up, Ri
21 Capparaceae Crateva magna (Lour.) DC. กมนา T Ri
22 Ceratophyllaceae Ceratophyllum demersum L. สาหรายหางมา AqH Ma
23 Combretaceae Combretum quadrangulare Kurz สะแกนา T Ri
24 Combretaceae Combretum tetralophum C.B.Clarke เถาวลยกรด C Ri
25 Combretaceae Terminalia bellerica (Gaertn.) Roxb. สมอพเภก T Up
26 Combretaceae Terminalia catappa L. หกวาง T Up
27 Combretaceae Terminalia chebula Retz.var.chebula สมอไทย T Up
28 Convolvulaceae Ipomoea aquatica Forssk. ผกบง CrH Ma
ตารางท 1 บญชรายชอพรรณพชในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
113
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย ถนนเวศ
29 Cucurbitaceae Cucumis sativus L. แตงกวา ExH Ag
30 CucurbitaceaeMomordica cochinchinensis
(Lour.)Spreng.ฟกขาว C Ag
31 CyperaceaeActinoscirpus grossus (L.f.)Goetgh. &
D.A. Simpsonกกสามเหลยม AqH Ma
32 Cyperaceae Cyperus digitatus Roxb. กกรงกา AqH Ma
33 Dilleniaceae Dillenia indica L. มะตาด T Ri
34 Dipterocarpaceae Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don ยางนา T Up, Ri
35 Dipterocarpaceae Hopea odorata Roxb. ตะเคยนทอง T Ri
36 EbenaceaeDiospyros malabarica (Desr.) Kostel.
var. malabaricaตะโกสวน T Up
37 Ebenaceae Diospyros mollis Griff. มะเกลอ T Up
38 Ebenaceae Diospyros rhodocalyx Kurz ตะโกนา T Up
39 Elaeocarpaceae Elaeocarpus hygrophilus Kurz มะกอกนา T Ri
40 Euphorbiaceae Acalypha lanceolata Willd. ตาแยซฟนแหลม H Up
41 Euphorbiaceae Antidesma ghaesembilla Gaertn. เมาไขปลา T Up, Ri
42 Euphorbiaceae Baccaurea ramiflora Lour. มะไฟ T Ag
43 Euphorbiaceae Baliospermum sp. S Up
44 Euphorbiaceae Breynia vistis-idaea (Burm.f.)C.E.C.Fisch. ผกหวานตวผ S Up, Ri
45 Euphorbiaceae Bridelia curtisii Hook.f. มะกาใบหนา S Up, Ag
46 Euphorbiaceae Bridelia insulana Hance มะกาตน T Up
47 Euphorbiaceae Croton caudatus Geiseler กระดอหดใบขน C Ri
48 Euphorbiaceae Hura crepitans L. ทองหลางฝรง ExT Ag
49 Euphorbiaceae Phyllanthus amarus Schumach.& Thonn. ลกใตใบ H Up
50 Euphorbiaceae Shirakiopsis indica (Willd.)Esser สมอทะเล T Ri
51 Euphorbiaceae Trewia nudiflora L. มะฝอ T Ri
52 Flacourtiaceae Casearia grewiifolia Vent. var. grewiifolia กรวยปา T Up, Ri
53 Flagellariaceae Flagellaria indica L. หวายลง C Ri
54 Gramineae Bambusa longispiculata Gamble ไผลามะลอก B Ag
55 Gramineae Zea mays L. ขาวโพด ExH Ag
ตารางท 1(ตอ) บญชรายชอพรรณพชในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
114
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย ถนนเวศ
56 Guttiferae Garcinia schomburgkiana Pierre มะดน ST Ag, Ri57 Hydrocharitaceae Hydrilla verticillata (L.f.)Royle สาหรายหางกระรอก AqH Ma
58 Lecythidaceae Barringtonia acutangula (L.)Gaertn. จกนา T Ri
59 Lecythidaceae Barringtonia racemosa (L.)Spreng. จกสวน T Ri60 Lecythidaceae Couronpita guianensis Aubl. สาละลงกา ExT Ag
61 Leeaceae Leea rubra Blume ex Spreng. กะตงใบแดง S Ri
62Leguminosae-
CaesalpinioideaeCrudia chrysantha (Pierre)K.Schum. สะตอ T Ri
63Leguminosae-
CaesalpinioideaeCynometra ramiflora L. มะคะ T Ri
64Leguminosae-
CaesalpinioideaeTamarindus indica L. มะขาม ExT Ag
65Leguminosae-
Mimosoideae
Acacia pennata (L.) Willd.
subsp.insuavis (Lace) I.C. Nielsenชะอม C Ag
66Leguminosae-
MimosoideaeAlbizia lebbeckoides (DC.)Benth. คาง T Up, Ri
67Leguminosae-
MimosoideaeAlbizia procera (Roxb.)Benth. ทงถอน T Up, Ri
68Leguminosae-
PapilionoideaeErythrina fusca Lour. ทองหลางนา,ทองโหลง T Ri
69Leguminosae-
PapilionoideaeSesbania javanica Miq. โสนกนดอก S Ma, Ri
70Leguminosae-
Papilionoideae
Vigna unguiculata (L.) Walp. supsp.
unguiculataถวฝกยาว H Ag
71 Lythraceae Lagerstroemia floribunda Jack ตะแบกนา T Ri
72 Lythraceae Lagerstroemia speciosa (L.)Pers. อนทนลนา T Ag, Ri
73 Malvaceae Abelmoschus esculentus (L.) Moench กระเจยบมอญ ExS Ag
74 Malvaceae Hibiscus surattensis L. ชะมด S Ri, Ma
75 Malvaceae Hibiscus tiliaceus L. ปอทะเล T Ri76 Malvaceae Urena lobata L. ขครอก S Up
77 Marantaceae Schumanthus dichotomus (Roxb.)Gagnep. คลา AqH Ma
78 Masileaceae Marsilea crenata C.Presl ผกแวน AqF Ma
79 MeliaceaeAzedirachta indica A.Juss. var.
siamensis Valeton สะเดา T Up
80 Menispermaceae Tiliacora triandra (Colebr.) Diels เถายานาง C Ag, Up
ตารางท 1(ตอ) บญชรายชอพรรณไมในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
115
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย ถนนเวศ
81 Moraceae Artocarpus altilis (Parkinson) Fosberg ขนนสาปะลอ, สาเก ExT Ag
82 Moraceae Artocarpus heterophyllus Lam. ขนน ExT Ag
83 Moraceae Ficus benjamina L. ไทรยอย T Ri
84 Moraceae Ficus heterophylla L.f. สลอดนา S Ri
85 Moraceae Ficus hispida L.f. มะเดอปลอง T Up, Ri
86 Moraceae Ficus racemosa L. มะเดออทมพร T Up, Ri
87 Moraceae Ficus retusa L. var. retusa ไทรยอยใบท T Up, Ri
88 Moraceae Ficus rumphii Blume โพขนก T Up, Ri
89 Moraceae Ficus superba (Miq.) Miq. ไกร T Up, Ri
90 Moraceae Streblus asper Lour. ขอย T Up
91 Moringaceae Moringa oleifera Lam. มะรม ST Ag
92 Musaceae Musa sapientum L. กลวยนาวา ExH Ag93 Myristicaceae Horsfieldia irya (Gaertn.) Warb. กรวย T Ri
94 Myrtaceae Psidium guajava L. ฝรง ExST Ag
95 Myrtaceae Syzygium cumini (L.) Skeels หวา T Up
96 MyrtaceaeSyzygium malaccense (L.) Merr. &
L.M.Perry
ชมพมะเหมยว,
ชมพสาแหรกExST Ag
97 Myrtaceae Syzygium sp. ชมพ ExT Ag
98 Nelumbonaceae Nelumbo nucifera Gaertn. บวหลวง AqH Ma
99 Nymphaeaceae Nymphaea sp. บว ExAqH Ma
100 Onagraceae Ludwigia hyssopifolia (G.Don) Exell เทยนนา AqH Ma
101 Oxalidaceae Oxalis corniculata L. สมกบ CrH Up
102 Palmae Areca catechu L. หมาก ExT Ag
103 Palmae Borassus flabellifer L. ตาล ExT Ag
104 Palmae Caryota mitis Lour. เตารางแดง T Ri, Up
105 Palmae Cocos nucifera L. var. nucifera มะพราว ExT Ag
106 Palmae Corypha utan Lam. ลานพร TAg,
Up107 Parkeriaceae Ceratopteris thalictroides (L.) Brongn. ผกขาเขยด AqF Ma
108 PiperaceaePeperomia pellucida (L.) Humb. Bonpl.
& Kunth ผกกระสง H Up
109 Polygonaceae Polygonum glabrum Willd. เออง AqH Ma
ตารางท1(ตอ) บญชรายชอพรรณพชบรเวณเกาะเกรด จงหวดนนทบร
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
116
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย ถนนเวศ
110 Polygonaceae Polygonun sp. AqH Ma
111 Pontederiaceae Eichhornia crassipes (C.Mart.)Solms ผกตบชวา ExAqH Ma112 Pontederiaceae Monochoria hastata (L.)Solms ฝกตบไทย AqH Ma
113 PontederiaceaeMonochoria vaginalis (Burm.f.) C.Presl
ex Kunthผกเขยด AqH Ma
114 Pteridaceae Acrostichum aureum L. ปรงทะเล AqF Ma, Ri
115 Pteridaceae Stenochlaena palustris (Burm.f.) Bedd. ลาเทง CF Ri
116 Rhizophoraceae Carallia brachiata (Lour.)Merr. เฉยงพรานางแอ T Up, Ri
117 Rubiaceae Aegle marmelos (L.)Corrêa ex Roxb. มะตม T Up
118 RubiaceaeAnthocephalus chinensis (Lam.) A.Rich
ex Walp.กระทม T Up
119 RubiaceaeMitragyna diversifolia (Wall.ex G.Don)
Havil.กระทมนา T Up, Ri
120 Rubiaceae Morinda citrifolia L. ยอบาน STUp,
Ag121 Rutaceae Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle มะนาว ExST Ag
122 Rutaceae Citrus maxima (Burm.f.) Merr. สมโอ ExST Ag
123 Rutaceae Nauclea orientalis (L.) L. กานเหลอง T Ri
124 Salicaceae Salix tetrasperma Roxb. สนน T Ri
125 Sapindaceae Allophylus cobbe (L.)Raeusch. ตอไส S Up
126 Sapindaceae Dimocarpus longan Lour.subsp.longan ลาไย T Ag
127 Sapindaceae Lepisanthes fruticosa (Roxb.)Leenh. ชามะเลยง ST Ag
128 Sapindaceae Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh. มะหวด T Up
129 Sapindaceae Litchi chinensis Sonn. ลนจ T Ag
130 Schizaeaceae Lygodium salicifolium C.Presl ลเภาใหญ CF Up
131 Scrophulariaceae Scoparia dulcis L. กรดนา H Up
132 Sonneratiaceae Sonneratia caseolaris (L.)Engl. ลาพ T Ri
133 Sterculiaceae Pterospermum littorale Craib กะหนาย T Up
134 Sterculiaceae Sterculia foetida L. สาโรง T Ri
ตารางท 1(ตอ) บญชรายชอพรรณพชในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
117
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย ถนนเวศ
135 Thelypteridaceae Thelypteris sp. กดปา F Up, Ri
136 TiliaceaeSchoutenia glomerata King subsp.
peregrina (Craib)Roekm.สายนาผง T Ag
137 UrticaceaeBoehmeria clidemioides Miq.var.diffusa .(Wedd.) Hand.-Mazz.
เของแขงมา H Up
138 Urticaceae Pilea cadierei Gagnep.& Guillaumin นกกระทา ExH Up
139 Zingiberaceae Alpinia nigra (Gaertn.)Burtt กะลา, ขานา AqH Ag, Ri
ตารางท 1(ตอ) บญชรายชอพรรณพชในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร
หมายเหต : อธบายอกษรยอ AqF = Aquatic Fern H = Herb AqH = Aquatic Herb HC = Herbaceous Climber B = Bamboo S = Shrub C = Climber ST = Shrubby Tree CF = Climbing Fern T = Tree CrH = Creeping Herb F = Fern CrUS = Creeping Undershrub G = Grass
ExH = Exotic Herb ExAqH = Exotic Aquatic Herb ExT = Exotic Tree Ag = Agriculture area Ri = Riparian area Up = Upper area
Ma = Marsh area
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
118
ตารางท 2 รายชอพรรณพชเกาะเกรดททนตอสภาพนาทวมตามการศกษาของ ยงยทธและคณะ (2520)
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย
1 AnnonaceaeCananga odorata (Lam.)Hook.f.&Thomson var.
fruticosa (Craib)Cornerกระดงงาสงขลา S/ST
2 Apocynaceae Cerbera odollam Geartn. ตนเปดทะเล T
3 Apocynaceae Wrightia religiosa Benth.ex Kurz โมกบาน S
4 Capparaceae Crateva magna (Lour.)DC. กมนา T
5 Dipterocarpaceae Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don ยางนา T
6 Elaeocarpaceae Elaeocarpus hygrophilus Kurz มะกอกนา T
7 Guttiferae Garcinia schomburgkiana Pierre มะดน ST
8 Lecythidaceae Barringtonia racemosa (L.)Spreng. จกสวน T
9Leguminosae-
PapilionoideaeErythrina fusca Lour. ทองหลางนา T
10Leguminosae-
PapilionoideaeSesbania javanica Miq. โสนกนดอก US
11 Lythraceae Lagerstroemia floribunda Jack ตะแบกนา T
12 Lythraceae Lagerstroemia speciosa (L.)Pers. อนทนลนา T
13 MeliaceaeAzedirachta indica A.Juss.var.siamensis
Valetonสะเดา T
14 Moraceae Ficus benjamina L. ไทรยอย T
15 Moraceae Streblus asper Lour. ขอย T
16 Myrtaceae Syzygium cumini (L.) Skeels หวา T
17 Myrtaceae Syzygium malaccense (L.)Merr.&L.M.Perry ชมพมะเหมยว ST
18 Palmae Caryota mitis Lour. เตารางแดง P
19 Sapindaceae Lepisanthes fruticosa (Roxb.)Leenh. ชามะเลยง ST
20 TiliaceaeSchoutenia glomerata King subsp.peregrina
(Craib)Roekm.สายนาผง T
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
119
ตารางท 3 รายชอพรรณพชเกาะเกรดทเปนพชถนเดยว พชหายาก และพชทถกคกคาม
เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย สถานะ แหลงอางอง
1 AnnonaceaeCananga odorata (Lam.) Hook.f. &
Thomson var. fruticosa (Craib) Cornerกระดงงาสงขลา E,R Santisuk (2000)
2 SterculiaceaePterospermum littorale CraibThomson
var. fruticosa (Craib) Cornerกะหนาย E Santisuk (2000)
3 TiliaceaeSchoutenia glomerata King subsp.
Peregrina (Craib) Roekm. & Hartonoสายนาผง E,R Santisuk et al.( 2006)
4 Palmae Corypha utan Lam. ลานพร VU Santisuk .et al.( 2006)
5 Dipterocarpaceae Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don ยางนา T Ashton (1996)
6 Dipterocarpaceae Hopea odorata Roxb. ตะเคยนทอง T Ashton (1996)
หมายเหต: อธบายอกษรยอ
R= Rare species (พชหายาก)
E=Endemic species (พชถนเดยวหรอเฉพาะถน)
T=Threatened species (พชทถกคกคาม)
VU = Vulnerable (พชทมแนวโนมใกลสญพนธ)
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
120
ภาพท 2 สภาพพนทและพรรณพชในถนนเวศทเปนคนดนหรอเนนดน A: คนดนรมแมน าเจาพระยา เปนทตงบานเรอนและสวนผลไม บางแหงเปนทรกราง B: คนดนรมคน าหรอสวนผลไมทถกทงราง C: ถอน / ทงถอน (Albizia procera (Roxb.)Benth.) D: ยางนา (Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don) E: กรวยปา (Casearia grewiifolia Vent. var. grewiifolia)
C D E
B A
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
121
ภาพท 3 สภาพพนทและพรรณพชในถนนเวศแบบชายน าหรอทงราง A & B: พนทชายน าตามคน าหรอรองสวน และตามรมแมน าล าคลอง C: กะลา (Alpinia nigra (Gaertn.) Burtt) D: มะกอกน า (Elaeocarpus hygrophilus Kurz) E: กระทมนา (Mitragyna diversifolia (Wall.ex G.Don) Havil.) F: จกนา (Barringtonia acutangula (L.) Gaertn.)
C
D E
B A
F
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
122
ภาพท 4 สภาพพนทและพรรณพชในถนนเวศทเปนทงรางมน าขงหรอบง A & B: พนททงรางทมน าขงหรอกลายเปนบง มวชพชปกคลมหนาแนน C: เทยนนา (Hydrocera triflora (L.) Wight & Arn.) D: ผกกระเฉด (Neptunia oleracea Lour.) E: ผกตบไทย (Monochoria hastata (L.)Solms.)
C D E
B A
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
123
ภาพท 5 ถนนเวศเกษตร A: พนทสวนผลไม หรอแปลงผกทเพงเตรยมพนทปลก สงเกตมการน าตนทองหลางน า (Erythrina fusca Lour.) มาปลกตามตลงรองสวนเพอชวยบ ารงดน B: พนทบอเลยงปลาทมการปลกบว (Nymphaea sp.) แทรก C: ตามชายน ารองสวนปลกกะลา (Alpinia nigra (Gaertn.)Burtt) D: ชมพมะเหมยว (Syzygium malaccense (L.) Merr. & L.M.Perry) E: ขนนส าปะลอ (Artocarpus altilis (Parkinson) Fosberg)
C D E
B A
Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath
124
ภาพท 6 ตวอยางรายชอพรรณพชเกาะเกรดททนตอสภาพน าทวม A: ตนเปดทะเล (Cerbera odollam Geartn.) B: มะดน (Garcinia schomburgkiana Pierre) C: ทองหลางน า (Erythrina fusca Lour.) D: โสนกนดอก (Sesbania javanica Miq.) E: ตะแบกนา (Lagerstroemia floribunda Jack) F: ช ามะเลยง (Lepisanthes fruticosa (Roxb.) Leenh.)
C
D E
B A
F
Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125
125
ภาพท 7 ชนดพชของเกาะเกรดทอยในสภาวะเสยง (พชประจ าถน พชหายาก และพชทถกคกคาม) A: กระดงงาสงขลา (Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson var. fruticosa (Craib) Corner) B: กะหนาย (Pterospermum littorale CraibThomson var. fruticosa (Craib) Corner) C: สายน าผง (Schoutenia glomerata King subsp. Peregrina (Craib) Roekm. & Hartono) D: ลานพร (Corypha utan Lam.) E: ยางนา (Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don) F: ตะเคยนทอง (Hopea odorata Roxb.)
C
D E
B A
F
JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH
Reviewers Kasetsart University Assoc. Prof. Dr. Somkid Siripatanadilok Assoc. Prof. Dr. Yingyong Paisooksantivatana Assoc. Prof. Dr. Sumon Masuthon Assoc. Prof. Dr. Srunya Vajrodaya Assist. Prof. Dr. Duangchai Sookchaloem Assist. Prof. Dr. Payattipol Narangajavana Assoc. Prof. Dr. Vipak Jintana Assist. Prof. Dr. Yongyut Trisurat Assist. Prof. Dr. Wichan Eiadthong Dr. Suthee Duangjai Dr. Sarawood Sangkaew Royal Forest Department Dr. Jesada Luangjame Dr. Bundit Ponoy Department of National Park, Wildlife and Plant conservation Dr. Sujitra Jangtrakul Mr. Thawatchai Wongprasert Mr. Wongsakorn Maikhu Dr. Rachun Pooma Dr. Kowit Chaisurisri Mr. Surachai Chondamrongkoon National Institute of Development Administration. Assist. Dr. Jintana Amornsanguansin