Israilin Ve GKRY Izledigi Hidrokarbon Politikasi Ve Turkiyeye Muhtemel Etkileri
description
Transcript of Israilin Ve GKRY Izledigi Hidrokarbon Politikasi Ve Turkiyeye Muhtemel Etkileri
Paper ID Number: enter your paper ID Number
Copyright © 2013 by Firstauthorname Surname, Coauthorname Surname, Othercoauthorname Surname. All rights
reserved. Readers may make verbatim copies of this document for non-commercial purposes by any means, provided
that this copyright notice appears on all such copies.
Hazırlanan Bildiri
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ
HOPA ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GÜNEY KIBRIS RUM YÖNETİMİ’NİN (GKRY)
İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE MUHTEMEL
ETKİLERİ”
Hopa/Artvin, 15-17 Ekim 2014
İSRAİL’İN VE GÜNEY KIBRIS RUM YÖNETİMİ’NİN (GKRY)
İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE MUHTEMEL
ETKİLERİ
TAMÇELİK Soyalp1, KURT Emre2
1 Gazi Üniversitesi, İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi, Doç. Dr., Uluslararası İlişkiler Bölümü
Öğretim Üyesi, Ankara, Türkiye
2 Adnan Menderes Üniversitesi, Nazilli İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler
Bölümü Araştırma Görevlisi, Aydın, Türkiye
İlgili yazar:
Künye: “İsrail’in ve GKRY’nin İzlediği Hidrokarbon Politikası ve Türkiye’ye Muhtemel
Etkileri” (Hydrocarbon Policy of Israel and Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus:
Possible Outcomes for Turkey), Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi
Bildiriler Kitabı, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2015, ss. 673-699.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
673
İSRAİL’İN VE GÜNEY KIBRIS RUM YÖNETİMİ’NİN (GKRY)
İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE MUHTEMEL
ETKİLERİ
TAMÇELİK Soyalp, KURT Emre
Özet
Doğu Akdeniz havzası stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca önemini korumuş ve her
daim bölgesel ve küresel aktörlerin ilgisini çekmiştir. Bu bağlamda araştırmanın konusu, bölge
aktörlerinden İsrail’in ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) hidrokarbon konusunda
izlediği politikanın Türkiye’ye muhtemel etkilerinin ne olabileceğinin incelenmesidir. Ele alınan
konunun amacı ise bölgeye yönelik enerji politikalarının İsrail ve GKRY’yi nasıl etkilediğini
göstermek ve ortaya çıkabilecek sonuçların Türkiye’nin enerji politikası açısından
değerlendirmesini yapmaktır. Buna göre bölgenin önemli aktörlerinden olan İsrail’in 2009 yılında
Tamar’da ve 2010 yılında Leviathan’da gerçekleştirdiği keşifler, Doğu Akdeniz jeopolitiğini
yeniden şekillendirmiştir. İsrail’in Tamar’da üretime geçmesi ve GKRY’nin Kıbrıs çevresinde
Münhasır Ekonomik Bölge ilan etmesi, bu iki aktörü işbirliği yapmaya sevk etmiştir. Bu işbirliği,
zaman içinde bölgedeki dengeleri değiştirebilecek niteliktedir. Özellikle İsrail’in ürettiği,
GKRY’nin ise üretmek istediği hidrokarbon kaynaklarını uluslararası piyasalara arz etme çabası,
Doğu Akdeniz jeopolitiğinde önemli kırılmalara neden olacaktır. Dolayısıyla her iki ülkenin
izlediği politika, Doğu Akdeniz’in önemli bir aktörü olan ve izlediği politikalarla enerji geçiş
terminali veya dağıtım merkezi olmayı hedefleyen Türkiye’nin stratejisi için fırsat
doğurabilecektir. Buna bağlı olarak Türkiye’yi kuzey-güney ve doğu-batı yönünde enerji geçiş
güzergâhı veya Ceyhan’ı enerji dağıtım terminali haline getirebileceği kuvvetle muhtemeldir.
Ancak Türkiye karşıtı izlenebilecek politikalarla, Türkiye’nin enerji politikaları sekteye
uğrayabilecek ve ciddi sıkıntıların yaşanmasına neden olabilecektir. Bu minvalde Türkiye’nin
bölgedeki enerji politikalarını stratejik amaçlar doğrultusunda gözden geçirerek, İsrail’in ve
GKRY’nin hamlelerine cevap verebilecek politikalar geliştirmek ve stratejik eylem planları
hazırlamak zorunda kalacağı açıktır.
Anahtar Kelimeler: Doğu Akdeniz, İsrail, Kıbrıs, Türkiye, Münhasır Ekonomik Bölge,
Hidrokarbon Kaynakları.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
674
HYDROCARBON POLICY of ISRAEL and GREEK CYPRIOT
ADMINISTRATION of SOUTHERN CPRUS: POSSIBLE OUTCOMES for
TURKEY
Abstract
Eastern Mediterranean Basin, because of its strategic location, has been important
throughout history and has always caught the attention of both regional and global actors. On this
context, the subject of this study is to research what would be the possible outcomes of
hydrocarbon policies of Israel and Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus (GSASC),
which are important regional actors, for Turkey, while the aim of this study is to reveal how the
energy policies against the region could affect Israel and GCAS and evaluate the possible
outcomes with regards to Turkey’s energy policies. To illustrate, the explorations in Tamar in
2009 and in Leviathan in 2010 by Israel, one of the key actors in the region, led Eastern
Mediterranean Geopolitics to be reshaped. In addition to this, that Israel started production in
Leviathan and that GSASC declared an exclusive economic zone around Cyprus caused these two
actors to cooperate. This cooperation has the potential to change the balances in the region through
time. Especially, the efforts to supply hydrocarbon resources which Israel already produces and
GSASC struggles to produce, into the international markets could led to grave strategic breaks on
the Eastern Mediterranean Geopolitics. Therefore, the policies of both countries could create
important opportunities for Turkey’s strategy which strives to be an Energy Transit State or
Energy hub with its policies. With regards to this fact, Turkey could highly likely to become
north-south and east-west energy transit location or Ceyhan to become energy hub. Nonetheless,
with anti-Turkey policies, Turkey’s energy policies could be interrupted and grave problems
could occur. On this context, it is clearly obvious that Turkey will have to revise its energy policies
parallel to its strategic aims and develop policies that can manage to counter Israel and GSASC’s
moves and prepare strategic action plans.
Key Words: Eastern Mediterranean, Israel, Cyprus, Turkey, Exclusive Economic Zone,
Hydrocarbon Resources.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
675
1. GİRİŞ
Bu çalışmanın konusu, İsrail’in ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) son
zamanlarda gerçekleştiği keşiflerle elde edilen enerji kaynaklarının Doğu Akdeniz denklemini
nasıl değiştirdiğini, tarafların izlediği enerji politikalarının neler olduğunu ve bu politikaların
Türkiye’ye muhtemel etkilerinin neler olabileceğini göstermektir.
İsrail’in ve GKRY’nin Doğu Akdeniz’de gerçekleştirdiği keşifler sonucunda izlediği enerji
politikası ve bu politikanın ilgili ülkelerin dış siyasetine yansımasının Türkiye’ye olan etkisini
göstermek ve Türkiye’nin bu etkiyi mümkün olduğunca asgarî düzeye indirgemesi için nasıl bir
politika izlemesi gerektiğini göstermek, çalışmanın başlıca amacını oluşturmaktadır.
Tarih boyunca önemli medeniyetlerin beşiği olan Doğu Akdeniz1 gerek bölgesel, gerekse
küresel aktörlerin işbirliği, rekabet ve çatışma alanı olmuştur. Bu durumda bölgenin tarihî ticaret
yollarının kesişim noktasında olması, doğu-batı, kuzey-güney ulaşımında en kısa yollardan biri
olması, farklı etnik ve dinî grupları içerisinde barındıran kültür denizi olması (Tamçelik ve Kurt,
2014: 885), uluslararası ticaret ve ulaşım için oldukça önemli olan Süveyş Kanalı’nı sınırlarında
barındırması, enerji zengini Ortadoğu bölgesi ile komşu olması, yapılan son araştırmalarla Doğu
Akdeniz’in de önemli bir enerji potansiyelinin olduğunun ortaya çıkması ve enerji nakil hatları
ile enerji taşımacılığının önemli bir kısmının Doğu Akdeniz üzerinden gerçekleşiyor olması ve
bölgenin önemini artırmaktadır. Nitekim bölgede küresel güç ABD’nin 6. filosunu
konuşlandırması, Rusya’nın Suriye’de Tartus Üssü’nü kiralaması ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin
tarihinde ilk kez Doğu Akdeniz’e donanma göndermesi,2 bölgenin önemini ortaya koymaktadır.
Bunun yanı sıra Arap Baharı ile tektonik bir bölge olan Ortadoğu’da fay hatlarının harekete
geçmesiyle önemli dönüşümlerin yaşanması ve bölgenin uluslararası barışı tehdit edecek
potansiyele sahip olması, bölgenin önemini daha da artırmaktadır.
Kurulduğu günden itibaren güvenlik odaklı dış politika izleyen ve güvenliğini sağlamak
için uluslararası hukuk kurullarını dahi göz ardı edebilen İsrail,3 Doğu Akdeniz’e ilişkin
hidrokarbon politikalarını 1960’lı yıllarda şekillendirmiş ve çalışmalarını günümüze kadar devam
ettirmiştir. Bu politikası çerçevesinde 2010 yılında GKRY ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB)
Antlaşması imzalayarak Doğu Akdeniz’den daha fazla yararlanmak isteyen İsrail, 2009 yılında
Tamar ve 2010 yılında Leviatan sahalarında ciddi miktarlarda doğalgaz keşfi gerçekleştirmiş ve
böylece enerji ithalatçısı bir ülkeyken, enerji ihraç edebilecek bir konumuna gelmiştir. Bu durum,
Türkiye’yi önemli enerji güzergâhı haline getirecek Mısır gazının Türkiye üzerinden uluslararası
piyasaya arz edilmesi ve Ceyhan’dan İsrail’e yapılması planlanan enerji nakil hattı projelerini de
ikinci plana itmiştir.
Uluslararası ilişkilerin kronik sorunlarından birine taraf olan GKRY de Doğu Akdeniz’den
aktif bir şekilde yararlanmak için çaba gösteren devletlerden birisidir. Bu bağlamda 2000’li
yıllarda çalışmalarını hızlandıran GKRY, bölge devletleri ile ileride değinilecek olan tartışmalı
MEB Antlaşmaları imzalamış, belirlediği alanlarda hidrokarbon kaynaklarının aranması için
1 Doğu Akdeniz’e kıyısı olan devletler Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Mısır, KKTC, GKRY, Yunanistan ve
İngiltere’dir. Kıbrıs’ta kendi egemenliğinde bulundurduğu üsler nedeniyle İngiltere de bölgenin sahildar devleti
olarak dahil edilebilmektedir. Detaylı bilgi için bkz… Soyalp Tamçelik, “Kıbrıs’taki İngiliz Üslerinin Stratejik
Önemi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, VIII (2011) 1, s. 1510-1539. 2 Daha ayrıntılı bilgi için bkz… Soyalp Tamçelik, Küresel ve Bölgesel Güçlerin Kıbrıs Algısı ve Jeostratejik Önemi.
Yaşam ve Stratejik Kaynaklar Açısından Kıbrıs Konferansı, Yayına Hazırlayanlar: Sertaç Sami Başeren, Hüseyin
Gökçekuş, Soyalp Tamçelik ve Yusuf Kanlı, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Ankara, 2014, s. 105-165;
Soyalp Tamçelik, Çin’in Son Gelişmeler Işığında Doğu Akdeniz ve Kıbrıs Algısı.
http://www.ozgunsosyaldusunce.com/index.php?option=com_content&view=article&id=178:cinin-son-gelimeler-
inda-dou-akdeniz-ve-kbrs-algs&catid=75:docdrsoyalp-tamcelik&Itemid=66, (Erişim: 5.6.2012). 3 Daha ayrıntılı bilgi için bkz… Soyalp Tamçelik, Son Gelişmeler Işığında Kıbrıs’ın Stratejik Önemi. Dünya Kıbrıs
Türkleri III. Kongresi. Girne, 2013, s. 1-49; Soyalp Tamçelik, İsrail’in Doğu Akdeniz’deki ‘Kıbrıs’ Valsi,
http://www.ozgunsosyaldusunce.com/index.php?option=com_content&view=article&id=177:sraln-dou-akdenzdek-
kibris-vals&catid=75:docdrsoyalp-tamcelik&Itemid=66, (Erişim: 22.5.2012).
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
676
ruhsatlar çıkartmış ve keşfedilmesi muhtemel enerji kaynaklarının uluslararası piyasalara arzı için
Türkiye’yi by-pass eden projeler geliştirmeye başlamıştır.
Bundan dolayı İsrail yönetiminin çıkaracağı hidrokarbon kaynaklarını uluslararası
piyasalara arz etmesi için atacağı adımlar, Türkiye’nin enerji geçiş güzergâhı olma politikasını
destekleyebileceği gibi sekteye de uğratabilecektir. Bu bağlamda İsrail yönetimi, enerji arzını
daha düşük maliyetlerle ve en güvenilir yol olan Türkiye üzerinden uluslararası piyasalara
aktarabilmeyi hedeflemektedir. Bu durumun gerçekleşebilmesi halinde Ceyhan bölgesi,
hidrokarbon kaynakları açısından uluslararası dağıtım merkezi olma yolunda önemli bir adım
atacaktır. Mamafih İsrail’in tek seçeneği Türkiye de değildir. Son dönemde düzelme emareleri
göstermekle beraber 2007 yılından beri Ankara’yla ilişkileri iyi olmayan Tel-Aviv yönetimi,
maliyetli olmakla beraber çıkaracağı doğalgazı sıvılaştırarak tankerlerle uluslararası piyasaya arz
etme veya GKRY üzerinden Yunanistan’a uzanacak bir boru hattı ile kaynaklarını uluslararası
piyasalara arz etme imkânını araştırmaktadır. Bu projenin hayata geçirilebilmesi halinde Türkiye
by-pass edilecek ve Türkiye’nin enerji koridoru olma arzusu ciddi bir şekilde darbe alacaktır.
İsrail’in, Türkiye’yi dışlayan olası projelerinin Doğu Akdeniz’de doğal kaynak arayışı içerisinde
olan başta GKRY’ye olmak üzere diğer devletlere de emsal teşkil etmesi ve bu devletlerin
Türkiye’yi by-pass ederek enerji kaynaklarını uluslararası piyasalara arz etmesi ihtimali
doğmuştur.
Bundan hareketle araştırma, üç bölümden oluşması planlanmıştır. Birinci bölümde
İsrail’in, GKRY’nin ve Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de izlediği enerji politikaları incelecek, ikinci
bölümde İsrail’in 2009 yılından sonra izlediği hidrokarbon politikası ve GKRY’nin çalışmaları
irdelenecek, üçüncü ve son bölümde ise bu politikaların Türkiye’ye muhtemel etkileri
değerlendirilecektir. Çalışmanın sonuç bölümünde ise Türkiye’nin, İsrail’in ve GKRY’nin
izlemesi muhtemel hidrokarbon politikalarını hangi yöntemlerle fırsata çevirebileceğine ilişkin
önerilerde bulunulacaktır.
2. İSRAİL’İN VE GKRY’NİN DOĞU AKDENİZ’DE HİDROKARBON
POLİTİKALARI VE YAPISAL ÖZELLİKLERİ
XIX. yüzyılın sonlarına doğru Filistin’i yurt edinme gayesiyle hareket eden ve 1948 yılında
bu bölgede bağımsız bir devlet olarak ortaya çıkan İsrail, Doğu Akdeniz’de en az kıyı şeridi
olmasına rağmen karasularını 12 deniz miline çıkartarak (UN, 1990), bölge ülkeleri içerisinde
Akdeniz’in zenginliğinden faydalanmak için ilk harekete geçen devletlerden birisi olarak dikkati
çekmektedir. Mamafih İsrail kurulmadan önce coğrafyasında enerji politikalarıyla yakından
ilgilenmiş ve 1938 yılında Musul’da üretilen 2 milyon ton petrolün Hayfa’ya uzanan boru hattıyla
aktararak, uluslararası piyasalara arz etmeyi başarmıştır (Ediger et. al., 2012: 78). Bu hattın yanı
sıra Trans-Arap Boru Hattı ile Suudî petrolünü, yine Hayfa Limanı’ndan faydalanarak uluslararası
piyasalara arz etmiştir (Bahgat, 2005: 675). Ancak İsrail Devleti’nin kurulması ve hemen
akabinde yaşanan bir dizi savaştan sonra İsrail’i tanımayan Arap devletlerinin bu ülke üzerinden
petrol sevkiyatının gerçekleşmesini istememesinden dolayı söz konusu boru hatları atıl durumda
kalmışlardır.
Ne var ki dünyadaki ispat edilmiş hidrokarbon kaynaklarının önemli bir kısmının Ortadoğu
bölgesinde olmasına rağmen hidrokarbon kaynaklarından yoksun olarak kurulan İsrail devleti,
kısa bir sürede askerî, siyasî ve ekonomik olarak Ortadoğu’nun en önemli ülkelerinden birisi
haline gelmiştir. Aslında İsrail’in büyümesi, beraberinde enerji ihtiyacını da artırmış ve güvenli
enerji tedariki İsrail için önemli bir mesele haline gelmiştir. Dolayısıyla kurulduğu günden
itibaren Arap devletlerince ambargoya maruz kalan Tel-Aviv, Süveyş Krizi’ne (1956) kadar
ihtiyaç duyduğu petrolün önemli bir kısmını SSCB’den tedarik etmiştir (Bahgat, 2005: 674).
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
677
SSCB’nin petrol arzını sona erdirdiği bir dönemde ise İran devreye girmiş ve Tahran, 1950’li
yılların ortasından 1979 yılındaki Devrim’e kadar İsrail’in petrol ihtiyacını karşılamıştır. Bunun
dışında Tel-Aviv’in ihtiyaç duyduğu kaynakların bir kısmını da Mısır sağlamıştır. Bu bağlamda
1967 yılında İsrail’in Sina yarımadasını ele geçirmesiyle birlikte bu bölgede yer alan Alma ve
Abu Rudeis petrol sahaları, İsrail’in kontrolüne girmiş ve 1979 yılı sonuna kadar bu bölgeden
çıkan petrol kaynakları kullanılmıştır. 1978 yılında imzalanan Camp David Antlaşması ve
akabinde imzalanan 1979 Barış Antlaşması’na binaen Tel-Aviv, işgal ettiği bölgelerden çekilmiş,
buna karşın Mısır yönetimine yıllık iki milyon varil petrol vermeyi kabul ettirmiştir (Armaoğlu,
1991: 453). Bunun yanı sıra Angola, Meksika ve Norveç de Tel-Aviv’e petrol ihraç ederek,
İsrail’in ihtiyacını karşılamışlardır (Bahgat, 2005: 672).
Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile birlikte İsrail, 1993 yılında Filistin’le vardığı uzlaşının da
etkisiyle Katar ile doğalgaz tedariki konusunda anlaşmaya varmıştır. Ancak daha sonra çıkan
anlaşmazlıklar nedeniyle Katar’dan petrol akışı sağlanamamıştır. Bunun dışında İsrail, Azeri ve
Rus gazının Türkiye üzerinden ülkesine taşınması için çaba harcamışsa da istenilen sonuca
ulaşmış değildir (Shaffer, 2011: 5380).
Mamafih İran’ın Devrim’le birlikte petrol sevkiyatını durdurması, Mısır’ın enerji arzını her
an askıya alma ihtimalinin olması ve diğer ülkelerle yapılan anlaşmaların uygulanmaması gibi
hususlar, enerji tedarikinde sıkıntılar yaşayan İsrail’in yeni arayışlara itmiştir. Özellikle İsrail için
kıtalararası enerji tedarikinin maliyetinin artması, ekonomiye yönelik enflasyonist baskının
artmasına neden olmuştur. Üstelik bu dönemde Araplarla yapılan savaşlar, Filistin meselesinden
dolayı Arapların uyguladığı ambargolar, Arapların kontrolündeki boğazlar ve kanallardan geçiş
sırasında İsrail tankerlerinin geçişinin engellenmesi gibi hususlar İsrail’in enerji politikalarını
şekillendirmesinde önemli bir unsur olarak ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle İsrail, ister istemez yeni
ve güvenilir hidrokarbon kaynaklarına ihtiyaç duymuştur. Bu bağlamda Tel-Aviv, 1950’li yıllarda
ilk sondajı vurarak enerji arayışına girişmiş ve Heletz olarak adlandırılan bölgede ilk keşfini
gerçekleştirmiştir (The Ministry of National Infrastructures, Energy and Water Resources).
Çalışmalarını daha sonra Doğu Akdeniz’de sürdürme kararı alan Tel-Aviv, 1960’ların sonu,
1970’lerin başında bölgede arama çalışmalarına başlamıştır (Gardosh et. al., 2008: 5). Yapılan
çalışmalarda herhangi bir hidrokarbon kaynağına rastlanmamakla birlikte elde edilen veriler,
bölgenin hidrokarbon kaynaklarına sahip olabileceğini göstermiş ve bu durum, İsrail’in sondaj
çalışmalarını devam ettirmesine neden olmuştur. İsrail’in çalışmalarının sürdüğü dönemde
Mısır’ın Akdeniz kıyısındaki Abu Madi sahasında doğalgaz yataklarını keşfetmesi ve 1975
yılında bu sahayı işletime açmasının (EGAS) da etkisiyle Tel-Aviv yönetimi, çalışmalarını daha
da hızlandırmıştır. Yapılan çalışmalar neticesinde 1970’li yıllarda petrol keşifleri başlamış,
1990’lı yıllarda ise günde 500 ile 800 varil üretim kapasitesine ulaşılmıştır. Ancak bu miktar,
işletim harcamalarını ekonomik kılmadığı için Tel-Aviv yönetimince değerlendirilmemiştir
(Gardosh et al., 2008: 5). 1999 ve 2000 yıllarında ise Aşdod Limanı etrafında ticarî değeri yüksek
olan önemli miktarlarda doğalgaz rezervlerinin keşfi ortaya çıkmıştır (The Ministry of National
Infrastructures, Energy and Water Resources). Bu durum, Tel-Aviv yönetimini memnun etmiş ve
çalışmalara artan bir şekilde hız verilmiştir. Nitekim İsrail, yaklaşık yarım asırlık bir arayış
sonucunda, 2009 yılında Tamar bölgesinde 238 milyar metreküp, 2010 yılında ise dünyanın en
büyük doğalgaz rezervine sahip olduğu düşünülen Leviathan sahasında tahmini 450 milyar
metreküp doğalgaz yatağı keşfetmiştir (Enerji Enstitüsü, 2013). Yine yapılan keşiflerle birlikte
ihtiyaç duyduğu petrolün önemli bir kısmını ithal eden Tel-Aviv, kendisini petrol ihracatçısı
konumuna getirebilecek önemli miktarda petrol kaynağını keşfetmiştir (Vick, 2013).
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
678
Harita 1: İsrail’in Doğu Akdeniz’de Keşif Yaptığı Sahalar
Kaynak: Global Research, 2013.
İsrail’in izlediği bir diğer enerji politikası da Doğu Akdeniz’de ‘MEB’ ilan ederek,
çalışma yapabileceği sahaları genişletme çabası şekilde tezahür etmiştir. Bu minvalde Tel-Aviv,
2010 yılında Rum Yönetimi ile ‘MEB Antlaşması’ imzalamıştır. Fakat MEB olarak ilan edilen
sahanın Lübnan’ın münhasır ekonomik bölgesi ile kesişmesi ve İsrail’in yaptığı keşiflerle
bölgenin daha da değerli hale gelmesi, iki devlet arasında önemli sorunlara yol açabilecek yeni
bir duruma neden olmuştur. Bunun yanı sıra belirlenen bölgenin Filistin’e ait alanlarla da
çakışması, İsrail’in 2000’li yıllarda Gazze açıklarında keşfettiği ve üretime geçtiği sahaların
tartışmalı bölgelere yakın olması ve söz konusu bölgenin önemli miktarda gaz rezervine sahip
olduğunun keşfedilmesi (Ahmed, 2014), İsrail’in mevcut Filistin politikasını açıklamak için
kullanılabileceği bir argüman haline getirmiştir.
Doğu Akdeniz’in kaynaklarından istifade etmek için aktif bir politika izleyen aktörlerden
biri de GKRY’dir. GKRY, bölgenin diğer devletleri gibi karasularını 12 deniz miline çıkarmıştır
(UN, 1964). Bu nedenle bölgenin kaynaklarından aktif bir şekilde yararlanmak isteyen GKRY,
ilk adımını daha 1979 yılında atmıştır. Ancak Türkiye’nin gösterdiği yoğun tepki üzerine
çalışmalarına son vermek zorunda kalmıştır (Yıldız ve Yaşar, 2012: 167).
2000’li yıllarla birlikte Rum Yönetimi yeniden harekete geçmiş ve bu minvalde iki yönlü
stratejik bir plan izlemeye başlamıştır. Bu plandan ilki, Doğu Akdeniz’de ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’
olarak ‘MEB’ tayinin yapılmasıdır. Karasuların ölçülmeye başlandığı esas hattan itibaren 200
deniz milinin ötesine uzanmayan ve kıyı devlete, deniz yatağı üzerindeki sularda, deniz
yataklarında ve bunların toprak altındaki alanlarında birtakım hak ve yetkiler tanıyan deniz alanı
olarak tanımlanan MEB kavramı (Pazarcı, 2008: 282), kimi bölgelerde sınır problemleri
oluşturması nedeniyle uygulanması oldukça zordur. Nitekim problemlerin yaşandığı bölgelerden
biri de Doğu Akdeniz olarak bilinmektedir. Özellikle GKRY’nin birtakım uygulamaları, bölgede
tansiyonun yükselmesini beraberinde getirmektedir. Kıbrıs adasının mutlak ve tek temsilcisi
olduğunu savunan GKRY, 2003 yılında Mısır –Türkiye’nin baskısı ile iptal edilmiştir – 2007
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
679
yılında Lübnan – Lübnan Parlamentosu henüz onaylamamıştır – ve 2010 yılında İsrail ile MEB
antlaşması imzalamıştır. Ardından GKRY, konuyla ilgili olarak Suriye ve Libya yönetimleriyle
görüşmeler gerçekleştirmiştir (Başeren, TÜDAV). Ayrıca Rum Yönetimi’nin Yunanistan’la da
anlaşma yapma ihtimali söz konusudur.
Harita 2: GKRY’nin Doğu Akdeniz’deki Muhtemel Münhasır Ekonomik Bölgesi
Kaynak: Cumhuriyet, 23.12.2013.
Rum Yönetimi’nin, çeşitli ülkelerle imzaladığı MEB anlaşmalarının yanı sıra MEB olarak
ilan ettiği ve Türkiye ile KKTC’nin itirazlarına (Olgun, 2013: 77) rağmen belirlediği kıta
sahanlığıyla ilgili olarak tahmini 7 trilyon dolar değerinde doğalgaz rezervine sahip olduğu
düşünülen bölgelerde 2007 yılından itibaren verdiği ruhsatlarla petrol şirketlerine arama izni
vermesi dikkat çekicidir (Çölgeçen, 2011). Bu bağlamda Afrodit ismiyle bilinen 12. parselde
Amerikan NOBLE Enerji şirketinin çalışmaları sonucunda, bölgede ciddi miktarda doğalgaz
rezervine rastlanmış ve bu keşifle birlikte Rum Yönetimi’nin enerji ihracı yapabilecek bir konuma
geldiği kabul edilmiştir.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
680
Harita 3: GKRY’nin Kıbrıs’ta Arama İzni Verdiği Bölgeler
Kaynak: World Review
3. TÜRKİYE’NİN DOĞU AKDENİZ POLİTİĞİ VE SİYASAL ALGISI
Doğu Akdeniz’de en uzun kıyı şeridine sahip olan (Yıldız ve Yaşar, 2012: 47) ve 12 mil
karasularına sahip olan Türkiye’nin enerji ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Buna karşın petrol
ve doğalgaz kaynaklarının oldukça kıt olması, Türkiye’yi bu ürünlerin tedarikinde dışa bağımlı
hale getirmiştir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun (EPDK) 2013 yılı için hazırladığı petrol
piyasası sektör raporuna göre Türkiye, petrol ihtiyacının yalnızca %11’ini kendi kaynakları ile
karşılayabilmiş, geri kalan ihtiyacının %32’si Irak’tan, %28’i İran’dan, %8’i Rusya’dan geri
kalan açık da Libya, Suudî Arabistan ve Kazakistan’dan tedarik edilmiştir. (EPDK, 2014)
Doğalgaz ise EPDK’nın 2013 doğalgaz piyasası sektör raporuna göre yerli üretim yaklaşık %1.2
civarında kalmış, ihtiyaç duyulan miktarın %58’i Rusya’dan, %20’si İran’dan, %10’u
Azerbaycan’dan ve %12’si Cezayir, Nijerya’dan ve spot piyasadan tedarik edilmiştir. Doğalgaz
ihtiyacının ise %1.6’sını ülke kaynaklarından ve geri kalan açığının tamamı ithalat yapılarak
kapatılmaya çalışmıştır. (EPDK, 2014) Bundan hareketle Türkiye, 2013 yılında ham petrol
ithalatına yaklaşık 30 milyar dolar, doğalgaz ithalatına ise 26 milyar dolar ödeme yapmıştır.
Aslında enerjide dışa bağımlılığın oldukça yüksek olması, özellikle doğalgaz ithalatında
Rusya’ya olan mutlak bağımlılığın rahatsızlığa neden olması ve TÜİK 2013 verilerine göre
yaklaşık 250 milyar dolar olan ithalatın %25’ini enerji ithalatından olması, Türkiye’nin enerji
politikasının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu bağlamda Türkiye, enerji
politikalarında dört temel stratejik plan izlemeye çalışmaktadır. Buna göre birincisi alternatif
kaynakların enerji üretimindeki payını artırmak, ikincisi uluslararası boru hattı projelerini hayata
geçirmek, Ceyhan’ı uluslararası enerji dağıtım terminali haline getirmek ve hidrokarbon
kaynaklarını arama faaliyetlerine hız vermektir.
Ayrıca petrolde ve doğalgazda dışa bağımlılığın getirdiği ağır maliyeti azaltmak isteyen
Türkiye, özellikle elektrik üretiminde yerli kaynakların payını artırmak gibi stratejik bir tavır
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
681
sergilemektedir. Bu bağlamda Türkiye, termik ve hidroelektrik santrallerine ağırlık vermek
zorunda kalmıştır. Bunun yanı sıra rüzgâr ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına
da hız vermiştir. Gösterilen bu ilginin neticesinde 2007 yılında doğalgazın elektrik üretimindeki
payı %49,6’dan 2012 yılında %43,6’ya kadar düşürülmüştür. Aynı periyotta kömürün payı
%27,9’dan %%28,4’e; hidroelektrik santrallerinin payı %18,7’den %24,2’ye ve yenilenebilir
kaynakların payı %0,4’ten %3,1’e yükseltilmiştir. (TÜİK, 2014) 1967 yılında Batman’dan
İskenderun Körfezi’ndeki Dörtyol’a yapılan petrol boru hattıyla ülke sınırları içerisindeki ilk boru
hattını yapan Türkiye (Batman - Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı, 2014) ilk uluslararası boru
hattını ise Irak ile imzaladığı anlaşma neticesinde bilinen adı ile Yumurtalık–Kerkük boru hattını
1976 yılında işletmeye açmıştır. (Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı, 2014) Böylece Irak
petrolleri, Ceyhan yakınlarındaki Yumurtalık üzerinden uluslararası piyasaya arz edilmeye
başlanmıştır. Bununla birlikte 1991 yılında Körfez Savaşı ve akabinde Irak’a uygulanan ambargo
ve ilerleyen dönemde hattın maruz kaldığı saldırılar vb. gelişmeler sonucunda bu boru hattının
tam kapasite ile çalışması engellenmiştir. Türkiye’nin Soğuk Savaş döneminde faaliyete geçirdiği
bir diğer hat ise ‘Batı Hattı’ olarak adlandırılmış SSCB ile imzalanan anlaşmayla 1987 yılında
faaliyete geçerek, Trakya üzerinden Türkiye’ye sınırları içerisine girmiştir. (Karakaya, 2011: 2)
Esasında Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte Türkiye’nin boru hattı projeleri hız
kazanmaya başlamıştır. Bu bağlamda Rusya ile Türkiye arasında Mavi Akım olarak adlandırılan
proje, 2005 yılında faaliyete geçirilmiştir. Azerbaycan petrolünü Ceyhan üzerinden uluslararası
piyasaya arz eden ve ‘Asrın Projesi’ olarak nitelendirilen Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı ise 2006
yılında faaliyete geçirilmiştir. Bu hattın yanı sıra Mısır gazını Türkiye’ye taşıyan Arap Doğalgaz
Boru Hattı, Azerbaycan doğalgazını Türkiye’ye taşıyan Şahdeniz ve İran doğalgazını Türkiye’ye
aktaran İran-Türkiye boru hatları faaliyete geçmiş ve bu hatlar sayesinde Türkiye, ihtiyaç
duyduğu enerjiyi tedarik ederek hem ulusal enerji talebini çeşitlendirmiş, hem de uluslararası
piyasaya enerji arz eden bir konuma gelmiştir. (Türkiye’deki Enerji Nakil Hatları ve Son Durum,
2013)
Türkiye’nin stratejik planındaki ikinci hedefi ise Ceyhan’ı enerji nakil istasyonu haline
getirme çabasıdır. Bu minvalde mevcut hatlardan Yumurtalık-Kerkük Hattı ve Bakü-Tiflis-
Ceyhan Hattı’ndan gelen petrol, Ceyhan üzerinden uluslararası piyasalara arz edilmektedir. Enerji
ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı’nın 2010-2014 strateji belgesinde yer alan projelere göre
Ceyhan’dan sevk edilen petrolün iki katına çıkartılması ve farklı ülkelerin gelen petrolün Ceyhan
üzerinden uluslararası piyasalara arz edilmesi planlanmaktadır. Bunun içinde sıvılaştırılmış
doğalgaz ihraç terminalinin yapılması da vardır.
Türkiye’nin stratejik planındaki üçüncü eylemse, hidrokarbon yönündeki kaynak arayışını
hızlandırmak olmuştur. Bu bağlamda Türkiye, gerek kara sınırları içerisinde, gerekse denizlerdeki
arayışına hız vermiştir. Çalışmalarını son döneme kadar Karadeniz’de yoğunlaştıran Türkiye,
Doğu Akdeniz’deki gelişmelere de kayıtsız kalamamış ve bu yöndeki çalışmalara belli bir
program içerisinde artırmaya başlamıştır.
Aslında Doğu Akdeniz’de 1974 yılından itibaren petrol arama ruhsatı veren Türkiye’nin,
bölgeye olan ilgisi GKRY’nin son dönemde artan ilgisi ile birlikte yoğunlaşmıştır. Bu minvalde
Türkiye, Doğu Akdeniz’in yarı kapalı bir deniz olduğu tezini dile getirmekte ve çok sayıda kıyıdaş
devletin bulunmasından dolayı bölgede münhasır ekonomik bölgelerin iç içe geçtiğini ve bu
nedenle bölgede münhasır ekonomik bölgelerin ‘Hakkaniyet İlkesi’ çerçevesinde belirlenmesi
gerektiğini savunmaktadır. Bunun yanı sıra Kıbrıs’ta nihaî durumun henüz belirlenmemesi ve
adada sorunun devam etmesinden mütevellit GKRY’nin ‘Kıbrıs’ adına yaptığı anlaşmaları
tanımayan Türkiye, baskı yaparak GKRY’nin Mısır ile yaptığı MEB Antlaşması’nı iptal ettirmiş,
buna ilaveten Lübnan Parlamentosu’nda ise onaylanmasını geciktirmiştir (Tamçelik ve Kurt,
2014: 898).
GKRY’nin Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin uyarılarına rağmen hidrokarbon kaynaklarına
arama izni vermesi, bölgedeki tansiyonu artırmış ve Türkiye’nin daha sert hamleler yapmasına
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
682
neden olmuştur. Bu minvalde TSK, GKRY adına arama faaliyetleri gerçekleştiren gemilere
müdahalede bulunmuş ve bu konu, uluslararası bir boyut kazanarak BM gündemine dahi
taşınmıştır (Bilge, 2008). Bunun yanı sıra Ankara, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na
(TPAO) 2007 ve 2012 yılları arasında petrol ve doğalgaz arama izni vermiştir. Türkiye’nin yanı
sıra KKTC de TPAO’ya arama izni vermiştir. Böylece TPAO da harekete geçerek hem karada,
hem de denizde arama yapamaya başlamıştır.
Bunun dışında Ankara’nın diğer bir hamlesiyse KKTC’yle ‘Kıta Sahanlığı Antlaşması’nı
imzalamak olmuştur. Esasında bu anlaşma 2012 yılında yürürlüğe girmiştir (Resmi Gazete,
2012). Böylece Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki varlığını hem fiilî, hem de hukukî olarak artıran
bir eylem gerçekleştirilmiştir.
Türkiye, her ne kadar GKRY’nin politikalarından dolayı önlem alsa da 2009 ve 2010
yılında gerçekleştirdiği keşiflerle bölgedeki dengeleri önemli ölçüde sarsan İsrail’in dış
politikasına karşı ciddi önlemler almış değildir. Bu nedenle Türkiye, Doğu Akdeniz jeopolitiğinde
önemli sorunlarla baş başa kaldığı gibi aynı zamanda fırsatlarla da karşı karşıya kaldığı
söylenebilir.
4. İSRAİL’İN DOĞU AKDENİZ’DEKİ KEŞİFLERİ VE TÜRKİYE’NİN ENERJİ
PROJELERİ AÇISINDAN DIŞ POLİTİKAYA ETKİSİ
2009 yılında Tamar ve 2010 yılında Leviathan’da gerçekleşen keşiflerin ardından İsrail’in
hidrokarbon politikası büyük ölçüde değişmiştir. Örneğin Tel-Aviv, Türkiye’yle ilişkilerinin
gergin olduğu bir dönemde GKRY ve Yunanistan’la yakınlaşmayı tercih etmiştir. Taraflar
arasındaki siyasî yakınlaşma, ekonomik ve askerî alanda da kendini göstermiş ve bu durum,
Türkiye’nin güneyinde yeni bir tehdit sarmalının doğmasına yol açmıştır.
İsrail’in bağımsızlığını tanıyan ilk Müslüman devlet olan Türkiye, 1948 yılından itibaren
genel olarak İsrail ile olumlu seyreden ilişkiler kurmuş ve taraflar arasındaki bu yakın ilişkiler
siyasî, ekonomik, askerî vd. alanlarda da derinleşerek devam etmiştir. Mamafih 2000’li yılların
ortasına gelindiğinde, iki devlet arasındaki ilişkiler gerginleşmeye başlamıştır. 2008 yılında
Türkiye’nin barış görüşmeleri sırasında arabuluculuk yaptığı bir sırada İsrail’in başlattığı ‘Dökme
Kurşun Operasyonu’yla (“İsrail’in ‘Dökme Kurşunu’ Barışı Öldürdü”, 2008), 2009 yılında
Davos’ta cereyan eden ‘One Minute’le, 2010 yılında vuku bulan ‘Alçak Koltuk Krizi’yle ve son
olarak İsrail güvenlik güçlerinin uluslararası sularda yaptığı müdahale sonucunda çok sayıda Türk
vatandaşının öldüğü ‘Mavi Marmara Krizi’yle taraflar arasındaki ilişkinin en alt düzeye indiği
görülmüştür.
Ne var ki 2013 yılının Mart ayında İsrail’in Mavi Marmara Olayı’ndan dolayı özür dilemesi
ve ölenlerin yakınlarına tazminat ödemeyi kabul etmesi (“İsrail Türkiye’den Özür Diledi”, 2013)
ilişkilerin düzelme emaresi göstermesine neden olmuştur. Ancak 2014 Temmuz ayında İsrail’in
Filistin’e yönelik başlattığı operasyon neticesinde taraflar arasındaki ilişkileri yeniden
gerginleştirmiştir.
Türkiye–İsrail ilişkileri arasında gerginliğin yaşandığı dönemde Tel-Aviv’in GKRY ve
Yunanistan ile olan ilişkileri hızla yakınlaşmaya başlamıştır. Bu minvalde taraflar arasında Doğu
Akdeniz’de ortak tatbikatlar başlamış,4 üst düzey ziyaretler gerçekleştirilmiş, ilk defa olarak bir
İsrail Başbakanı 2010 yılında Yunanistan’ı ziyaret yapmış, taraflar aralarındaki ilişki Stratejik
Ortaklık seviyesine çıkarılmış ve önemli silah satış anlaşmaları imzalanmıştır.
4 ABD’nin de dahil olduğu NEMESIS 2014 askerî tatbikatı, sadece Yunanistan ile basına yansıdığı kadarıyla 2009
yılından günümüze kadar en az 4 askerî tatbikat ve 2013’te GKRY ile yapılan tatbikat gündeme gelmiştir (Ertan,
2013).
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
683
Bunun yanı sıra 2012 yılında İsrail Başbakanı Netanyahu, GKRY’ye gerçekleştirdiği
ziyaret sırasında ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’yle enerji kaynaklarını arama anlaşmasının imzalanmasına
önem vermiştir (“Report: Israel will ask to station IAF jets in Cyprus”, 2012). Aynı zamanda
basına yansıdığı kadarıyla Tel-Aviv yönetimi, GKRY’nin Andreas Papandreu Hava Üssü’nü
kullanıma açmasını istediği ve tarafların münhasır ekonomik bölgeleriyle beraber hidrokarbon
kaynaklarının keşfedildiği bölgelerde güvenlik önlemlerinin artırılması için işbirliği yapılması
kararlaştırıldığı dile getirilmiştir (“İsrail Rum tarafına 20 bin komando yerleştirmek istiyor”,
2012).
İsrail’in çok kısa sayılabilecek bir sürede Yunanistan’la, özellikle de GKRY ile ilişkilerini
Stratejik Ortaklık seviyesine yükseltmesi, Mavi Marmara Olayı’nın üzerinden üç yıl geçmesinden
sonra Türkiye’den özür dilemesi ve 2014 Gazze Operasyonu’nun arka plandaki başlıca
sebeplerden birisi, bölgede tatbik etmeye çalıştığı hidrokarbon politikasından kaynaklanmaktadır.
Özellikle Tamar sahasından keşfedilen doğalgazın, 1 Nisan 2013 tarihinde boru hattı ile
Aşkod Limanı’na ulaşması, Tel-Aviv’i ister istemez doğalgaz üreten ülkeler konumuna
getirmiştir. Yalnızca Tamar sahasının devreye girmesi ile birlikte en az 20 yıllık doğalgaz
ihtiyacını karşılayan İsrail, bu saha sayesinde yıllık 35 milyar dolar tasarruf sağlamış, elektrik
üretim maliyetlerini düşürerek sanayinin daha hızla geliştirmesine imkân tanımış, bunun
sonucunda yıllık büyümesini en az %1 artırma yoluna girmiş ve buna bağlı olarak ülkesinin refah
seviyesini yükseltme fırsatını yakalamıştır (Ertan, 2013).
Aslında Tamar sahasının işletime açılmasının en önemli sonucu, İsrail’in Mısır’a olan
bağımlılığını neredeyse sona erdirmiş olmasıdır. Öyle ki, 2012 yılında Mısır’ın devrik lideri
Mursî’nin İsrail’le olan gaz anlaşmasını feshetmesinin üzerinden geçen yaklaşık iki yılda İsrail
ile Mısır arasında Tamar ve Leviathan kaynaklarının Mısır’a satılması konusunda görüşmeler
başlatılmış (Okur, 2013) ve Mısır’ın İsrail’e bağımlı hale gelmesinin yolu açılmıştır. Böylece
İsrail, bölgedeki ilişkiler örgüsünü tersine çevirmeye başlamıştır.
Tamar’da üretime geçerek gereksinim duyduğu enerji ihtiyacını en az yirmi yıl boyunca
garanti altına alan Tel-Aviv yönetimi, Tamar’dan daha büyük olan Leviathan sahasını da
işletmeye almak için çalışmalarını sürdürmektedir. Sahada faaliyetlerini sürdüren NOBLE
Enerji’ye göre 2017 yılında bölgede üretime geçilmesi hedeflenmektedir (NOBLE). Bu sahada
üretime geçilmesi ile birlikte çıkan doğalgaz ve petrolün önemli bir kısmının ihraç edilmesi
planlanmaktadır. Bu çerçevede buradan çıkacak enerji kaynaklarının uluslararası pazarlara
aktarılması şu şeklide olması beklenmektedir.
Harita 4: NOBLE Enerji’nin Hazırladığı Muhtemel Boru Hatlarıyla İlgili Haritalar
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
684
Kaynak: NOBLE
Haritadan da görüleceği gibi üretilecek olan hidrokarbon kaynaklarının arz edileceği
alanlar Asya ve Avrupa pazarları olarak gösterilmiş ve üretilen kaynakların gerek boru hatlarıyla,
gerekse sıvılaştırılarak tankerlerle arz edilebileceği ifade edilmiştir. Buna göre haritaya bakıldığı
zaman İsrail’in boru hattı konusunda farklı alternatiflere sahip olduğu görülecektir. Aslında Tel-
Aviv yönetimi, Ürdün’e, Mısır’a, Güney Kıbrıs’a ve Türkiye’ye yönelik teknik olarak boru hattı
yapabilme imkânına sahiptir. Yine İsrail, GKRY ve Yunanistan arasında yapılacak bir boru hattı
ile Avrupa pazarına da ulaşabilecek alternatife maliktir. Aynı zamanda İsrail, sıvılaştırılmış gazı
Güney Kıbrıs üzerinden veya Tamar’da GAZPROM şirketinin faaliyete geçirdiği yüzer
sıvılaştırma platformu vasıtasıyla Asya ve Avrupa pazarına çıkabilir veya yapılacak boru hattıyla
Mısır’da sıvılaştırma imkânını elde ederek, dünya pazarlarına açılabilir konumdadır.
Bir yönüyle farklı alternatiflere sahip olan İsrail yönetimi, bütün alternatifleri
değerlendirmeye başlamıştır. Bu bağlamda Tamar ve Leviathan sahalarında hissesi bulunan
İsrailli Delek şirketi, Mısır’daki iki sıvılaştırılmış doğalgaz istasyonuna gaz verilmesi konusunda
İsrail ile görüşme halindedir. Anlaşmanın imzalanması halinde Tamar sahasından Mısır’a boru
hattı yapılması söz konusu olacaktır. Anlaşmanın imzalanmasını halinde İsrail, iç talebini
karşılayamayan Mısır’ı kendisine bağımlı hale getirebilecektir. Bu alternatifin ikinci artısı ise
Mısır’daki sıvılaştırma tesislerinden istifade ederek, uluslararası piyasalara gaz arz yapabilecek
güce sahip olmasıdır. Ancak İsrail, Mursî örneğinde olduğu gibi, Arap Baharı’yla birlikte iktidara
gelenlerin İsrail ile olan anlaşmaları iptal etmesi riskiyle karşı karşıyadır.
İsrail’in ikinci alternatifi olan GKRY–Yunanistan boru hattıyla ilgili olarak da çalışma
sürdürülmektedir. Söz konusu proje, 2010 yılında gerçekleşen ziyaret sırasında Netanyahu
tarafından Yunanistan’a, aynı yılın Eylül ayında İsrail Dışişleri Bakanı Lieberman’ın GKRY
ziyareti sırasında GKRY’ye teklif edilmiştir (Shaffer, 2011: 5386). İsrail gazının yanı sıra
muhtemel keşif ile Rum gazının da yapılacak olan boru hattı vasıtasıyla Avrupa’ya taşınması
imkan dahilindedir. Projenin bir başka olumlu yanı, doğalgaz konusunda Rusya’ya bağımlı olan
AB’nin söz konusu projeye destek sağlayabilme ihtimalinin olmasıdır. Ancak Azerbaycan
devletine ait olan SOCAR’ın Yunan doğalgaz şirketi DESFA’yı satın almasıyla (“Socar, Yunan
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
685
doğalgaz şirketi DESFA'yı aldı”, 2013) Azeri gazına rakip olan bu projenin hayata geçme ihtimali
oldukça düşmüştür. Bunun yanı sıra boru hattının yüksek maliyeti de projeyi zora sokan bir diğer
ciddi gelişmedir.
İsrail’in üçüncü alternatifi ise GKRY’de yapılması planlanan doğalgaz sıvılaştırma
istasyonu aracılığıyla ürününü uluslararası piyasalara arz etme ihtimalinin olmasıdır. Bu minvalde
GKRY’de faaliyet gösteren NOBLE Enerji ile İsrail firması Delek, 2013 yılında GKRY hükümeti
ile anlaşma imzalayarak, bu ülkeye doğalgaz sıvılaştırma tesisi kurma kararı almıştır (“Delek,
NOBLE Energy sign Cypriot LNG plant MOU”, 2013). Ne var ki bu projenin olumsuz yanı,
İsrail’in alternatif yollara yönelmesi halinde, GKRY’ye ait kaynakların tek başına kalması ve
yapılacak olan tesisin ihtiyaçlarını karşılayacak kadar büyük olmamasıdır (“İsrail - Türkiye
doğalgaz boru hattı 2015’te döşenebilir”, 2014).
İsrail için bir diğer alternatif ise Ürdün’e yapılması planlanan boru hattıdır. Leviathan
bölgesinden çıkartılacak olan gazı, önümüzdeki 15 yıl boyunca 15 milyar dolar karşılığında İsrail
ve Ürdün yönetimlerinin anlaşarak ortaklaşa çıkartacak olmasıdır (“Jordan to buy $15bn of Israeli
gas”, 2014).
İsrail’in bir diğer alternatifi de hidrokarbon keşifleri gerçekleşmeden önce Samsun-Ceyhan
arasında yapılması planlanan doğalgaz boru hattından kaynak almayı tasarladığı Türkiye’dir. Bu
bağlamda NOBLE Enerji’nin hazırladığı olası güzergâh haritasında, Ceyhan’a uzanacak bir boru
hattının yapılabilir olduğunu göstermektedir. Nitekim 2014 yılının başında bu konuyla ilgili
olarak NOBLE-Delek firmaları ile Türk şirketleri arasında görüşmeler başlamış ve tarafların
anlaşması halinde 2017 yılında İsrail gazının Ceyhan’a taşınması hedeflenmiştir.
Aslında bu projenin içinde Kıbrıs kaynaklı hidrokarbon arzı da bulunmaktadır. Bu yüzden
Kıbrıs’ta taraflar arasındaki görüşmelerin olumlu sonuçlanması, Türkiye’ye yapılması planlanan
hattın Kıbrıs üzerinden de yapılabilmesinin ve bu minvalde maliyetin düşürülmesinin önünü
açacağından, İsrail’in alternatifleri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu projenin İsrail
açısından avantajı, Türkiye gibi enerji ihtiyacı her geçen gün artan bir devlete uzun süreli gaz
satma ve Türkiye üzerinden uluslararası piyasalara gaz arzı gerçekleştirme imkânına kavuşacak
olmasıdır. Aynı zamanda İsrail, ‘Kıbrıs’ gazını da Türkiye’ye ulaştıracağından bölgede stratejik
avantaj elde edebileceğini de düşünmektedir. Ne var ki bu projenin başlıca dezavantajı, taraflar
arasındaki siyasî ilişkilerin gerilimli ve geleceğinin belirsiz olmasıdır.
Bu nedenle İsrail, Tamar ve Leviathan sahalarının değerlendirilmesiyle ilgili olarak farklı
senaryolar üzerinden politika geliştirmeye çalışırken, aynı zamanda önemli bir hamle daha
yapmak için çabalamaktadır. Bu bağlamda Kuzey Irak yönetiminin sattığı petrolü alan ilk ülke
olan İsrail, Musul-Hayfa Petrol Boru Hattı’nın yeniden faaliyete geçirilmesi için ABD ve Irak ile
görüşmelere başlamıştır (Vuillamy, 2003). Bu projenin hayata geçmesi halinde Irak petrolünün
uluslararası piyasalara arzı edilebileceği gibi Basra Körfezi’ne, Süveyş Kanalı’na ve Yumurtalık-
Kerkük Boru hattına alternatif bir güzergâhın da ortaya çıkmasına neden olacaktır.
İsrail’in attığı bir diğer adım ise hidrokarbon kaynaklarının korunmasına yönelik güvenlik
önlemlerini artırmasıdır. Bu minvalde İsrail’in ilk adımı Filistin’deki HAMAS rejimine karşı
atılmıştır. Filistin karasularında yer alan ve mülkiyeti uluslararası hukuka göre Filistin’e ait olan
gaz, Gazze Marine sahasından çıkartılmış ve elde edilen gelirin ABD, AB, Rusya ve BM’den
oluşan Ortadoğu Dörtlüsü’nün önerisiyle, ABD ve İngiltere nezaretinde uluslararası bir bankaya
ve askerî amaçlarda kullanılmamak şartıyla yatırılması gündeme gelmiştir. Buna göre 2007
yılında anlaşmaya varılarak, Filistin’in hissesine düşen doğalgaz geliri yatırılmaya başlanmıştır
(Chossudovsky, 2014). Mamafih 2006 yılında iktidara gelen HAMAS’ın, bu anlaşmayı kabul
etmemesi ve yeni bir anlaşma yapmak istemesi işleri temelinden değişirmiştir. İsrail’in söz
konusu paradan HAMAS’ın da yararlanabileceğini ve kendi güvenliğine tehdit oluşturabileceğini
söylemesi ve akabinde 2008 yılında Dökme Kurşun Operasyonu ile HAMAS’ın Gazze’deki
nüfuzunu azaltmak için askerî harekât düzenlemesi bir rastlantı olmadığını göstermektedir.
Böylece Filistin’in doğalgaz kaynaklarından istifade etmesi belli bir süreliğine gündemden
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
686
düşmüştür. 2012 yılında ise Mahmut Abbas, İsrail ile tekrar doğalgaz görüşmelerine başlamış ve
2014 yılında Putin’le yaptığı görüşmede, doğalgazı Rusya’nın çıkarmasını ve bu devlet tarafından
işletilmesini teklif etmiştir. Öyle ki taraflar, Haziran 2014’te anlaşma noktasına gelmişlerdir
(Dinucci, 2014). Ancak 7 Temmuz’da İsrail’in gerçekleştirdiği operasyon ile anlaşma yapılma
ihtimali yeniden ortadan kalkmış ve İsrail’in hidrokarbon kaynakları üzerindeki nüfuzu daha da
artmıştır.
Bu konuyla ilgili olarak İsrail’in sorun yaşadığı bir diğer devlet de Lübnan’dır. Lübnan
yönetimine göre İsrail’in arama yaptığı ve üretime geçtiği sahaların Lübnan yönetiminin
karasularında olduğu iddiası ile taraflar arasındaki ilişkiler 2010 yılından itibaren gerilmeye
başlamıştır. Nitekim İsrail Başbakan Yardımcısı Moşe Ya’alon’un 2011 Temmuz’unda yaptığı
bir açıklamada, Hizbullah’ın İsrail’in doğalgazından faydalanmak için sınır sorunu oluşturduğunu
ifade etmesi (“İsrail: İran ve Hizbullah doğalgazın peşinde”, 2011) ve Hizbullah’ın da doğalgaz
üretim platformlarını vurmakla tehdit etmesi (David, 2013) ilerleyen dönemde bu gerilmenin
çatışmaya dönüşmesi ihtimalini ortaya koymuştur.
Aslında Filistin ve Lübnan ile yaşanan bu türden sıkıntılar, Tel-Aviv’i bölgede güvenliği
sağlamak için harekete geçirmesine neden olmuştur. Bu bağlamda GKRY ile görüşmeler
gerçekleştiren İsrail yönetimi, bölgedeki savaş gemisi sayısını artırma ve insansız hava araçları
ile denetim yapmaya başlamıştır (“İsrail’den Akdeniz’i ısıtacak karar”, 2012).
İsrail’in dikkat ettiği bir diğer konu da Rusya’dır. Avrupa’nın ve Türkiye’nin ana gaz
tedarikçisi olan Rusya, ifade edilen pazarlara İsrail’in girerek pazar payını küçültmesini,
kendisine alternatif enerji nakil hatlarını oluşturmasını, dolayısıyla da AB ile Türkiye üzerindeki
nüfuzunu azalmasını istememektedir. Mamafih Rus doğalgazı, Rusya’nın dış politika enstrümanı
olarak en önemli unsurudur. Rusya’nın bu unsuru kullanması ve Ukrayna krizi nedeniyle
kendisine yaptırım uygulayan AB’ye ‘karşı yaptırım’ olarak doğalgaz akışını yavaşlatması veya
kesmesi, AB’nin enerji güvenliğini ciddi bir şekilde tehdit edecektir. Pek tabiî ki bu durum,
Rusya’ya alternatif olabilecek İsrail’in AB ve ABD tarafından desteklenmesini beraberinde
getirebilecek ve Tel-Aviv yönetimi daha kolay bir şekilde hayata geçirmek istediği projeleri
yürürlüğe koyabilecektir.
Doğu Akdeniz’de tartışmalı bölgede yaptığı keşifle önemli aktörlerden bir haline gelen
GKRY’nin ise İsrail’e nazaran alternatifleri daha azdır. GKRY’nin ‘Afrodit’ ismini verdiği
parselde, hidrokarbon kaynaklarına ulaşan NOBLE Enerji, GKRY’ye ilişkin hazırladığı haritada
bu devlet için üç farklı alternatif olabileceğini ortaya koymuştur.
Harita 5: NOBLE Enerji’nin GKRY İçin Hazırladığı Alternatif Arz Yolları ve Güzergâhı
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
687
Kaynak: NOBLE
Haritanın incelendiği zaman görülecektir ki, Avrupa ile Asya’yı önemli bir pazar olarak
gören NOBLE, çıkaracağı gazı GKRY’de yapacağı sıvılaştırma tesisinde sıvılaştırıp, tankerlerle
veya yüzer platformlarla işlemi gerçekleştirip, yine tankerlerle Avrupa ve Asya’ya, son olarak da
Mısır’daki sıvılaştırma tesislerine göndermeyi öngörmektedir. Bunun yanı sıra GKRY yönetimi,
İsrail–GKRY–Yunanistan arasında yapılması planlanan boru hattına da sıcak bakmaktadır. Ancak
bu hattın maliyetinin çok yüksek olması, İsrail’i bu projeden vazgeçme ihtimalini
güçlendirmektedir. Kaldı ki GKRY’nin öz kaynakları, bu projeyi gerçekleştirebilecek kadar güçlü
olmaması bir diğer handikaptır. Zira GKRY, tasarlanan boru hattını tek başına yapmayı veya
sıvılaştırma tesisinin maliyetini tek başına karşılamayı yapacak düzeyde değildir. Ayrıca
tartışmalı bu bölgelerde herhangi bir devletin veya şirketin üretime geçmesi halinde Türkiye’nin
vereceği olası tepki, GKRY’nin önünü tıkamakta ve İsrail’in de bölge dengelerini değiştirebilecek
hamleler yapmasını zorlaştırmaktadır.
İsrail ve GKRY’nin bu adımları attığı dönemde Türkiye de önemli hidrokarbon hamleleri
yapmaya başlamıştır. Bu minvalde 2000’li yıllarda faaliyete geçen Mavi Akım ve Bakü-Tiflis-
Ceyhan boru hatlarının akabinde Türkiye, enerji geçiş güzergâhı olmak, doğalgazda Rusya’ya ve
İran’a olan bağımlılığı azaltmak ve Ceyhan’ı enerji dağıtım merkezi haline getirebilmek için çok
sayıda proje planlamış ve bu projelerin çalışmalarına başlamıştır. Bunun yanı sıra Türkiye, üretim
projelerinde de aktif olarak yer almaya başlamış ve Azerbaycan’ın Şah Deniz-2 sahasında
doğalgaz üretimine geçmiştir.
Türkiye’nin çalışmalarına başladığı projelerin başında TANAP gelmektedir.
Azerbaycan’ın Şah Deniz-2 sahasında üretilen doğalgazı, Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşımayı
planlayan hattın yapımına 20 Eylül 2014 tarihinde başlanılması ve 2018 yılında hattan doğalgaz
taşınması amaçlanmaktadır (TANAP).
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
688
Bir diğer doğalgaz boru hattı projesi ise İran-Türkiye-Almanya Doğalgaz Boru Hattı
projesidir. Türkmen ve İran gazını Türkiye üzerinden Almanya’ya ulaştırmayı planlayan bu
projenin mutabakat metinleri, 2008 yılında imzalanmış ve projenin çalışmalarına başlanmıştır
(ITE).
Gündemde olan bir diğer doğalgaz boru hattı projesi ise Trans-Hazar Doğalgaz Boru Hattı
projesidir. Hazar Denizi’ne inşa edilecek boru hattıyla Türkmen gazını Azerbaycan ve Türkiye
üzerinden Avrupa’ya taşımayı hedefleyen projenin görüşmeleri devam etmektedir.
Bunun dışındaki bir diğer proje ise Katar-Türkiye doğalgaz boru hattı projesidir. Katar
gazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırmayı hedefleyen projenin Suudi Arabistan, Ürdün ve
Suriye üzerinden Türkiye’ye ulaşması ve buradan Avrupa’ya sevk edilmesi tasarlanmaktadır
(Açıkel, 2011: 62). Mamafih mevcut uluslararası konjonktür gereği bu projenin hayata
geçirilmesi şu an için mümkün görünmemektedir.
Doğalgazın yanı sıra önemli petrol boru hattı projeleri de Türkiye’nin gündemindedir. Bu
minvalde Türkiye, Rusya’yla birlikte Samsun–Ceyhan Petrol Boru Hattı projesini tasarlamış,
mamafih Rusya’nın Azerbaycan ile Bakü-Tiflis-Ceyhan Hattı üzerinden Rus petrolünü satma
düşüncesini gündeme getirmiştir. Ancak Rus makamlarının Samsun-Ceyhan projesinin maliyetli
olduğunu vurgulamaları üzerine projenin uygulanabilirliğini zora sokmaktadır (Sevim, 2013).
Türkiye’nin üzerinde durduğu en önemli petrol projesi ise Irak’la yapılması planlanan
hatlardır. Bu minvalde Kuzey Irak politikasında köklü bir değişikliğe giderek bölgesel yönetimin
lideri Mesud Barzani ile çok yakın ilişkiler kuran Ankara, Kuzey Irak petrollerini tankerler
vasıtasıyla Ceyhan üzerinden uluslararası piyasalara arz etmeye başlamıştır. Bunun yanı sıra
TPIC (Turkish Petroleum International Company) bölgesel yönetimden petrol sahalarında üretim
yapma izni almıştır. Ayrıca mevcut Yumurtalık–Kerkük hattının iyileştirilmesiyle birlikte
Ceyhan’a petrol akışı, artan miktarlarda yeniden başlamıştır. Bunun yanı sıra Kuzey Irak
petrolünü Ceyhan’a taşıyacak yeni bir petrol ve doğalgaz boru hattı yapılması da gündeme
gelmiştir. Mamafih boru hatlarının yapılması için bölgesel yönetimle yapılan görüşmelere ve
tankerlerle devam eden petrol sevkiyatına tepki gösteren Irak merkezî yönetiminin, Türkiye’nin
bölgesel yönetim ile boru hattına başlaması halinde ciddi yaptırımlarda bulunması ihtimali vardır.
Harita 6: Türkiye’deki Mevcut ve Yapılması Planlanan Petrol ve Doğalgaz Boru Hatları
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
689
Kaynak: BOTAŞ
Türkiye’nin hayata geçirdiği veya geçirmeye çalıştığı bu projeler, Türkiye’yi gerek enerji
nakil güzergâhı olma noktasında, gerekse Ceyhan’ı uluslararası enerji dağıtım merkezi yapma
hususunda önemli noktalara getirebilecek potansiyele sahiptir. Bu bağlamda İsrail’in izleyeceği
enerji politikası, Türkiye’yi daha önemli bir noktaya getirebileceği gibi Türkiye’yi çok daha zor
bir duruma düşürebilecektir.
4.1 GKRY’nin ve İsrail’in Takip Ettiği Hidrokarbon Politikalarının Bölgedeki Türk
Çıkarlarına Olası Etkisi
Doğu Akdeniz’de çalışmalarını sürdüren ve İsrail’e nazaran alternatifi daha az olan
GKRY’nin iki temel projesi, bölgedeki çıkarları açısından Türkiye’yi zor duruma sokabilecek
konumdadır. Bu minvalde GKRY’nin ilk politikası, kendi bölgesinde çıkan gazı İsrail gazıyla
birlikte Yunanistan üzerinden taşıyacak olan boru hattı projesini hayata geçirmektir. Enerjide
Rusya’ya bağlı olan AB’nin desteği ile GKRY, bu projeyi hayata geçirebilme potansiyeline
sahiptir. Mamafih bu projenin, İsrail tarafından maliyetinin çok yüksek olmasından dolayı destek
görmemesi ve planlanan hat için GKRY’nin mevcut kaynaklarının yeterli orandan olmaması
nedeniyle hayata geçmesi oldukça zordur. Keza ikinci alternatife olan doğalgaz sıvılaştırma tesisi
kurma gayesi de İsrail’in atacağı adıma göre kârlı veya maliyetli bir yatırım olarak
değerlendirilmektedir. Nitekim Oslo Barış Enstitüsü’nün yaptığı çalışmaya göre Kıbrıs-
Yunanistan Boru Hattı’nın tahmini maliyetinin 16 milyar Euro, sıvılaştırna tesisinin maliyetinin
10.3 milyar Euro ve Türkiye’ye yapılacak olan hattın maliyetinin ise 4 milyar Euro olacağını ifade
etmiştir (Olgun, 2014: 64). Ayrıca aynı Enstitü, GKRY’nin mevcut kaynaklarını Yunanistan
üzerinden yapılacak boru hattıyla satması halinde 44.7 milyar Euro, sıvılaştırma tesisinden satışı
halinde 41.1 milyar Euro ve Türkiye’ye yapılacak hattan satışı halinde 56.8 milyar Euro net gelir
elde edeceğini hesaplamıştır (Olgun, 2014: 64). Bu durumda gerek Türkiye’yi dışlayan alternatif
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
690
projelerin yüksek maliyetli olması, gerek GKRY’nin ve Yunanistan’ın malî kriz içinde olması,
gerekse 12.1 ile 15.7 milyar Euro arasında değişen gelir kaybı, GKRY’nin seçeneklerini ciddi bir
şekilde azaltmaktadır.
GKRY’nin etkisini azaltan bir diğer unsur da uluslararası toplumun tutumudur. Bu
bağlamda Rusya kaynaklarına alternatif arayan AB, BM, NATO, ABD gibi uluslararası etkisi
fazla olan kurumlar ve aktörler, bulunan kaynakların ‘tüm Kıbrıslılara’ ait olduğunu ifade etmişler
ve bu kaynakların “ayrılığın değil, çözümün bir parçası olarak kullanılması gerektiğini” (Olgun,
2014: 62) ifade etmişlerdir. Dolayısıyla yapılan bu açıklamalar, GKRY yönetimi üzerinde baskıyı
artmış ve izleyeceği politikalarda rahat davranamamasına neden olmuştur.
Aslında gerek maliyet hesaplamaları, gerekse uluslararası baskı grupları GKRY’nin
alternatiflerini sınırlandırsa da bunlar Rum yönetimini çaresiz bırakmış değildir. Zira GKRY, tüm
maliyetleri ve gelir kaybını göze alarak, beraber çalıştığı petrol şirketleriyle birlikte söz konusu
projeleri hayata geçirebilmeye çalışmaktadır. Ancak Türkiye’nin uluslararası petrol şirketlerine
baskı yapması, GKRY’nin Türkiye karşıtı hamle yapma imkânını ciddi bir şekilde
sınırlandırmıştır. Ne var ki GKRY’nin üçüncü ülkelerle kuracağı ortaklık da Türkiye’nin
bölgedeki çıkarlarını olumsuz bir şekilde etkileyebileceği açıktır.
Bu bağlamda Rum yönetimi, İsrail’in yanı sıra Yunanistan ve Mısır ile ortak hareket etme
kararı almıştır. Ayrıca İsrail gibi Rusya’nın da GKRY’den askerî üs talep etmesi ve bu konuda
GKRY’yle uzlaşması halinde, taraflar arasındaki askerî ilişkilerin, ekonomik ilişkilere de
yansıyacağı düşünüldüğünde, Rus Gazprom şirketinin GKRY projelerine aktif bir şekilde destek
verebileceği hesaba katılmalıdır. Özellikle bu durumda Rus doğalgazına bağımlı olan
Türkiye’nin, Rusya’nın Kıbrıs coğrafyasında işleteceği gazdan da faydalanamamasına neden
olabilecektir. Bunun dışında Türkiye’nin, güney coğrafyasından itibaren Rusya’ya daha da
bağımlı bir hale gelmesi pek muhtemeldir. Bu minvalde Türkiye’nin GKRY’nin Rusya’yla olan
yakınlaşmasının önüne geçmesi konusunda ana stratejik hedeflerinde birisi olması gerektiğini
göstermektedir.
GKRY’nin elindeki bir diğer önemli enstrüman da Türkiye’ye karşı AB kartıdır. Bu
minvalde Türkiye’nin bölgedeki askerî varlığını ve sondaj faaliyetlerini artırmasından rahatsızlık
duyan ve bunu uluslararası hukuka aykırı olarak nitelendiren Rum yönetimi, Türkiye’nin AB
üyelik süreci çerçevesinde devam eden müzakereleri bloke etmek için harekete geçeceğini deklare
etmiştir.
Aslında mevcut konjonktürde Türkiye’yi doğrudan etkileme potansiyeline sahip ülkelerin
başında İsrail gelmektedir. Özellikle İsrail’in 2017 yılında Leviathan sahasında üretime geçecek
olmasıyla ve bu sahadaki doğalgazın, yapılacak boru hattıyla birlikte Türkiye’ye sevk edilmesi
gündeme gelecektir. Dolayısıyla doğalgazın, Ceyhan üzerinden uluslararası piyasalara arz
edilmesi, Türkiye’nin gerek enerji koridoru olma, gerekse Ceyhan’ın enerji dağıtım merkezi
yapma tasarılarını hayata geçirmesinde önemli rol oynayabileceği gibi karşılıklı bağımlılığın
olması ve doğalgaz anlaşmalarının iki haneli yıllarla ifade edilen sürelerle imzalanması hasebiyle
iki devlet arasındaki ilişkilerin daha istikrarlı bir hale gelmesini sağlayabilecektir.
İsrail’in bir diğer tasarısı olan Kıbrıs üzerinden Türkiye’ye doğalgaz verilmesi projesinin
hayata geçirilmesi halinde ise Türkiye’nin enerji politikalarına destek olacağı gibi Kıbrıs
meselesinin ve Kıbrıs kaynaklı sorunların çözülmesinde önemli mesafe kat edileceği
düşünülmektedir.
Aslında Türkiye, söz konusu projelerin herhangi birinin dahi hayata geçmesi halinde güney
sınırlarında kendisi için tehdit oluşturabilecek askerî bir ittifakın da önüne geçmiş olacaktır.
Dolayısıyla Türkiye’nin bu tehdidi karşılamak için ayırması gereken kaynaklar, daha çok ülke
refahının artırılması için harcanacağından çıkarları için uygun olabilecektir. Kaldı ki İsrail için de
Türkiye’yle ortak geliştirebileceği bir proje için yüklenmek zorunda kalacağı güvenliği sağlama
maliyetini de önemli ölçüde azaltacaktır. Zira Türkiye gibi bölgenin askerî olarak en güçlü
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
691
devletlerinden biriyle gerçekleştirileceği bir projeyle de güvenliğin sağlanması gündeme gelecek
ve bu durum, İsrail’in güvenlik maliyetini ister istemez düşürecektir.
Bunun dışında iki projeden herhangi birinin hayata geçirilmesi halinde, Eylül 2014’te
temelleri atılacak olan ve 2018’de ilk gaz sevkiyatının yapılması planlanan TANAP’a entegre
hale gelmesi gündeme gelebilecektir. Bu durumun gerçekleşmesi halinde İsrail, Türkiye gibi
büyük bir pazarda pay sahibi olmanın yanı sıra Avrupa pazarına da doğalgaz gönderme imkânına
sahip olacaktır. Mamafih söz konusu projelerin gerçekleşmesindeki en büyük engel, iki ülke
arasındaki siyasî gerilim hattıdır. Her ne kadar İsrail, Tamar sahasında üretime geçmeden çok kısa
bir süre önce Türkiye’den özür dilemiş olsa da veya iki devlet arasında enerji alanında işbirliği
ihtimali doğsa da İsrail’in 2014 Gazze Operasyonu çerçevesinde tarafların ilişkileri yeniden
gerdiği bir gerçektir.
Tablo 1: Türkiye-İsrail Ticarî İlişkileri (2007-2014) Yıllar İthalat ($) İhracat ($)
2007 1.081.743.000 1.658.195.000
2008 1.447.919.000 1.935.235.000
2009 1.074.727.000 1.522.436.000
2010 1.359.639.000 2.080.148.000
2011 2.057.314.000 2.391.148.000
2012 1.710.401.000 2.329.531.000
2013 2.417.955.000 2.649.663.000
2014 (Ocak-Temmuz) 1.667.789.000 1.843.531.000
Kaynak: TÜİK
İki ülke arasındaki siyasî ilişkilerin gerginliği, ilgili projelerin hayata geçirilmesinde en
büyük engel gibi görünüyor olsa da iki devletin ekonomik çıkarlarının ortak paydada buluşması
halinde ilgili projelerin hayata geçirilebileceği, yukarıdaki tablodan da görülebilecektir. Örneğin
2010 yılında Mavi Marmara olayından sonra taraflar arasındaki ilişkilerin ciddi bir şekilde
gerilmesine rağmen iki ülke arasındaki ticaret hacminde gerek 2010, gerekse 2011 yılında
herhangi bir düşüş yaşanmamış, tam aksine artış dahi gözlemlenmiştir. Bu durum siyasî ilişkilerin
kötü seyretmesine rağmen ilgili projelerin hayata geçirilmesini mümkün kılacak boyutta
olduğunu göstermektedir.
Buna karşın İsrail’in enerjiye yönelik diğer politikalarını hayata geçirmesi halinde
Türkiye’nin bölgesel çıkarlarını ciddi sıkıntılara sokabileceği bilinmektedir. Bu konudaki ilk
ciddi risk, yapılması gayet maliyetli olmasına karşın teknik olarak mümkün olan İsrail-GKRY-
Yunanistan projesidir. Bu projenin hayata geçirilmesi halinde ilgili taraflar arasındaki ilişkilerin
daha da gelişmesi ihtimal dahilindedir. Taraflar arasındaki ekonomik ve siyasî yakınlaşmanın
askerî ittifaka dönüşmesi olasılığı göz önüne alındığında Türkiye’nin güneyinde beliren askerî
tehdidin daha da ciddi bir boyuta ulaşması kuvvetle muhtemeldir. Bu durumda Türkiye, ülke
refahını artırmak için yapacağı harcamaları, beliren tehdidi dengeleyebilmek maksadıyla bu yöne
kanalize etmek zorunda kalacaktır.
Ayrıca Rusya’ya enerji konusunda bağımlı olan AB’nin, Türkiye’nin planladığı projelerin
hayata geçirilmesiyle birlikte Rusya’ya olan bağımlılık azalacak, buna karşın Türkiye’ye olan
bağımlılığı artıracaktır, ki bu durum, Rus politikasının istediği bir şey değildir. Bu durumun önüne
geçmek isteyen AB’de de söz konusu projenin hayata geçirilmesi için destek verebilecektir.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
692
Özellikle hidrokarbon rezervlerinde önemli bir konuma sahip Libya’nın da eklenmesi halinde
AB’nin Türkiye’ye olan ihtiyacı giderek azalabilecektir. Söz konusu desteğin olması halinde
Türkiye, AB destekli İsrail-GKRY-Yunanistan askerî ittifakı ile karşı karşıya kalabilecektir, ki
bu durum, Türkiye’yi askerî olarak oldukça zor durumda bırakabilecektir. Bunun yanı sıra kısa
ve orta vadede mümkün görünmemekle birlikte Körfez’deki hidrokarbon yatakları açısından
zengini olan Arap devletlerinin İsrail ile ilişkilerinin düzelmesi halinde, söz konusu boru hattına,
ki teknik olarak yapılması mümkündür, yapılacak eklerle doğal kaynaklarını Avrupa’ya
ulaştırması mümkün olabilecektir.
Harita 7: Muhtemel Arap-İsrail-GKRY-Yunanistan Boru Hattı
Haritanın Kaynağı: Jewis Virtual Library.
Aslında İsrail-GKRY-Yunanistan projesinin hayata geçmesi halinde Kıbrıs meselesinin
çözümünü ve Türkiye’nin MEB politikasını olumsuz etkileyeceği muhakkaktır. Zira Doğu
Akdeniz’de kaynakların paylaşılması konusu, adadaki kuzey ve güney arasında sorunların
derinleşmesine neden olabileceği gibi buna bağlı olarak uzlaşmazlık konularının daha artmasına
yol açabilecektir.
Ayrıca GKRY’nin ‘bütün Kıbrıs’ adına hareket etmesi sonucu ilan ettiği münhasır
ekonomik bölgeler algılayışı, AB’nin projeye aktif bir şekilde destek vermesi halinde GKRY
lehine tanınmasını gündeme getirecektir. Bu durumu örnek olarak kullanabilecek Yunanistan’ın
da GKRY’e benzer bir şekilde MEB ilan etmesi halinde Türkiye’nin, Akdeniz’de oldukça dar bir
su sahasına sahip olacağı kuşkusuzdur. Ancak bu projenin oldukça maliyetli olması ve gerek
GKRY’nin, gerekse Yunanistan’ın söz konusu projelerin maliyetini finanse edebilecek durumda
olmaması nedeniyle gerçekleşmesi pek mümkün gibi görünmemektedir.
Bunun dışında İsrail’in bir diğer alternatifi olan, ancak maliyeti yine yüksek olan
doğalgazın sıvılaştırılarak uluslararası piyasalara arz seçeneğini kullanması halinde Türkiye’nin
enerji politikalarına zarar verebileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda Tel-Aviv yönetiminin
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
693
Mısır’daki mevcut iki tesisi kullanması veya GKRY’de yapılması muhtemel tesisi işletime
sokması halinde buradan uluslararası piyasalara doğalgaz arzı gerçekleştirmesi gündeme
gelebilecektir. Şayet durum böyle olması halinde Ceyhan’a rakip yeni bir merkez ortaya çıkacağı
için Türkiye’nin bölgesel ve enerji çıkarları ciddi bir şekilde zedelenecektir. Bununla birlikte
gazın tesislerde sıvılaştırılıp tankerlerle ilgili ülkelere gönderilmesi ve bu ülkelerde tekrar gaz
haline getirilerek kullanılabilmesi, ciddi maliyetlere neden olduğu için söz konusu projenin ilk
alternatif olarak düşünülmesi ihtimalini azaltmaktadır. Buna rağmen bu projenin hayata geçmesi
teknik olarak imkânsız da değildir.
Ayrıca İsrail’in hedefleri arasında yer alan ve Kerkük-Hayfa hattını tekrar faal hale
getirmesi projesi de vardır. Ancak bu proje, hayata geçmesi halinde Türkiye’nin ulusal çıkarlarına
ciddi darbe vurabileceği kuşkusuzdur. Bu bağlamda söz konusu projenin hayata geçirilmesi
halinde istikrarın sorun olduğu Basra Körfezi ve Süveyş Kanalı’na alternatif bir yol ortaya
çıkabilecek ve Doğu Akdeniz üzerinden Irak petrolleri uluslararası piyasalara arz edilebilecektir.
Bu durumun gerçekleşmesi halinde Hayfa önemli bir petrol dağıtım merkezi haline gelecek ve
Ceyhan hakkında düşünülen tasarıların gerçekleştirilmesi zora girecektir.
Gerçi kısa ve orta vadede bu projenin gerçeklemesi mümkün değildir. Ancak gerek mevcut
konjonktür, gerekse Arap-İsrail uyuşmazlığı sebebiyle projenin hayata geçmesi mümkün
görünmese de ileride bütün şartların değişebileceği göz önüne bulundurulması gereklidir.
Mamafih Türkiye’nin, Kuzey Irak politikasına karşı olan merkezî hükümetin bu projeye destek
vererek Türkiye’ye alternatif bir yol oluşturma arzusunun gelişmesi, projenin hayata
geçirilebilmesi açısından önemli bir enstrüman olabileceği düşünebilir. Bu projeye destek
olmanın yanı sıra Türkiye’nin en çok petrol ithal ettiği ülke olan Irak, söz konusu projenin hayata
geçmesi halinde Ankara’nın mevcut politikalarından dolayı duyduğu rahatsızlığın bir sonucu
olarak Türkiye’ye verdiği petrolü kesme imkânına da kavuşabilecektir.
SONUÇ
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki stratejik çıkarları gereği İsrail’in hidrokarbon politikasını
lehine çevirebilmesi için şu adımları atması gereklidir. Buna göre bu adımlardan ilki Türkiye,
ekonomik çıkarları ve enerji politikalarının güvenliği gereği İsrail’le olan ilişkilerini göreceli
olarak düzeltme yoluna gidebilir. Bu bağlamda Türkiye, İsrail’i Filistin’in enerji kaynaklarına
ortak olmasını engelleme çabalarında etkili olabilecektir. Aynı zamanda İsrail’in en önemli endişe
kaynağı olan HAMAS’ın Filistin’e aktarılacak hidrokarbon kaynaklarından istifade ederek
silahlanması endişesi, Ankara’nın HAMAS üzerindeki ağırlığının kullanılmasıyla da giderebilir.
Bu durumda İsrail’in, Filistin karasularında bulunan doğal kaynakların çıkartılmasına razı
olmasını ve buradan elde edilecek gelirin Filistin’e aktarılmasına rıza göstermesini beraberinde
getirebilecektir. Filistin yönetimi, söz konusu durumun gerçekleşmesi halinde ülke refahını
artırabilmek için önemli bir kaynağa sahip olmuş olacak ve İsrail’in HAMAS’tan algıladığı tehdit,
asgari düzeye inecektir. Taraflar arasındaki bu yumuşama, Türkiye-İsrail ilişkilerdeki önemli bir
sorun kaynağının çözülmesini ve tarafların daha istikrarlı ilişki kurmasını da kolaylaştıracaktır.
Tarafların ekonomik ve stratejik olarak anlaşmasıyla birlikte ileride yapılacak boru hattına
ek olarak Libya’nın enerji kaynaklarının da entegre edilmesi ciddi bir imkân sağlayacağı
kuşkusuzdur. Bu durumun hayata geçmesi halinde Türkiye, Kuzey Afrika’nın en zengin
hidrokarbon kaynaklarına sahip devletlerinden biri olan Libya’dan tedarik edeceği enerji ile
tedarikçilerini çeşitlendirebilecek ve uluslararası piyasalara Libya’nın kaynaklarını arz
edebilecektir.
Harita 8: Muhtemel İsrail-Türkiye veya İsrail-Kıbrıs-Türkiye Boru Hattı
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
694
Haritanın Kaynağı: Jewis Virtual Library.
Türkiye’nin İsrail ile olan ilişkilerini normalleştirmesi ve söz konusu boru hattını hayata
geçirme kararını alması, GKRY üzerinde baskı unsuru olacağı düşünülebilir. Özellikle keşfedilen
kaynakların potansiyeline göre yapımı düşünülen sıvılaştırılmış doğalgaz tesisinin maliyeti ile
Yunanistan üzerinden yapılması planlanan boru hattının fizibilite çalışmasının çok yüksek olması
dikkat çekicidir. Ancak her iki ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durumun söz konusu projeleri
finanse edecek kadar iyi olmaması, GKRY’nin hidrokarbon kaynaklarını satabilmesi için
Türkiye-İsrail boru hattı projesine ilgi göstermesine neden olabilecektir. Kaldı ki bu sırada yapımı
devam eden KKTC Su Temin Projesi’nin hayat bulması, su sıkıntısı çeken GKRY karşısında
Türkiye’ye önemli bir koz da kazandıracaktır.
Bütün bu koşullar iyi değerlendirildiği zaman Türkiye’ye, bölgede önemli bir hal alan
MEB sorununun çözümünde ciddi bir avantaj sağlayacaktır. Bunun yanı sıra Kıbrıs meselesinin
halli için önemli bir baskı unsuru da kazanacak olan Türkiye, bölgede barış ihtimalinin artmasına
da imkân sağlayacaktır.5
Türkiye’nin Ceyhan’da kurmayı tasarladığı sıvılaştırışmış doğalgaz tesisini kısa sürede
hayata geçirmesi, GKRY’de kurulması planlanan santralin önemini azaltacağı gibi enerji dağıtım
merkezi olma yolunda ilerleyen Ceyhan’ın değerini daha da artıracaktır. İsrail’den de boru hattı
ile gelmesi muhtemel kaynak Ceyhan’da işlenerek tankerlerle uluslararası piyasalara arz
edilmesiyle birlikte Ceyhan’ın değeri hem stratejik, hem de lojistik olarak paha biçilmez olacaktır.
Bu bağlamda Türkiye’nin, Irak ile olan ilişkilerini düzeltmesi stratejik olarak bir
zorunluluktur. Eğer Türkiye, Irak’ın toprak bütünlüğünün devam etmesini istem gibi bir stratejik
hedef belirlemişse Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile olan ilişkilerinde bu bölgeyi bağımsız bir
devlet olarak gösterebilecek girişimlerden kaçınması ve bölgeye ilişkin tasavvurlarında merkezî
5 Hidropolitik üzerinde yapılan çalışmalar bkz… Gökçekuş, 2014.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
695
hükümetin desteğini de alması gerekecektir. Mamafih aksi bir durumun devam etmesi halinde
merkezî yönetimin Türkiye’ye tepki göstermesine ve Türkiye’ye sağladığı petrolü kesmesine
neden olabilecektir. Pek tabiî ki bu durum, Ankara için karşılanması oldukça zor olacaktır.
Türkiye Irak’ın toprak bütünlüğünden vazgeçmiş ve Irak’ta üç ayrı devletin ortaya
çıkmasına razı ise politikasını da buna göre belirlemesi gerekecektir. Bu minvalde Türkiye,
bölgeyle ilgili olarak boru hattı projelerini hayata geçirmesi ve Kuzey Irak’ı kendisine bağlaması
gerekecektir ki, bu durum da Türkiye için bölge üzerindeki nüfuzunu artırması için önemli bir
fırsat verecektir. Mamafih bölgenin bağımsızlığını kazanması, aynı zamanda Türkiye’nin de doğu
bölgesine ciddi bir örnek teşkil edebilecektir. Bu nedenle Türkiye’nin üniter yapısı parçalanma
riski ile karşı karşıya kalabilecektir. Bunun yanı sıra muhtemel bir bölünme sonrası yaşanabilecek
iç çatışma, Türkiye’nin gerek askerî, gerekse ekonomik, gerekse enerji güvenliğini tehlikeye
düşürebileceğinden, Ankara’nın her senaryoya karşı yeni bir eylem planı hazırlaması da oldukça
önemlidir.
Türkiye’nin enerji politikası çerçevesinde atması gereken bir diğer adım da Irak üzerinden
Hayfa’ya uzanan petrol boru hattının yeniden faaliyete geçirilmesini engellemektir. Bunun yanı
sıra 2011 yılında imzalanan ve yapımına başlanan İran-Irak-Suriye doğalgaz boru hattı projesi de
Türkiye’nin çıkarlarını tehdit etmektedir. Fakat Suriye’deki iç savaş hasebiyle projenin Irak-
Suriye ayağı henüz hayata geçirilemediği için hattın yapımı yarım kalmıştır. Bu bağlamda
Türkiye, Suriye’de yaşanması muhtemel iktidar değişikliğini veya mevcut rejimin devamını göz
önünde alarak, yeni politikalar belirlemesi ve hattın yapımının önüne geçmesi gerekeceği açıktır.
Aslında Türkiye’nin Irak ile olan ilişkilerini düzeltmesi, Körfez’in hidrokarbon
kaynaklarını, bu ülke üzerinden geçirerek Türkiye’ye taşınmasına imkân tanıyacak boru hattı
projelerinin de hayata geçirilebilmesine ihtimal tanıyacaktır. Bunun yanı sıra kısa ve orta vadede
mümkün görünmemekle birlikte uzun vadede düzelmesi muhtemel İsrail-Arap ilişkilerini de
Türkiye lehine kullanılması gündeme gelecektir.
Bu bağlamda teknik olarak mümkün olması halinde Körfez kaynaklarının İsrail’de
yapılacak boru hattının, akabinde İsrail-Türkiye boru hattına eklenmesi ile birlikte Türkiye,
Körfez kaynaklarından etkin bir şekilde yararlanarak, enerji tedarik ettiği ülke çeşitliliğini
artırmış, bölgenin kaynaklarını uluslararası piyasalara arz etmiş ve ülke olarak alternatif bir
güzergâh olma imkânına kavuşmuş olacaktır. Söz konusu projenin hayata geçmesiyle Türkiye,
doğu-batı ve kuzey-güney arasında enerji dağıtım merkezi haline gelmesi, Ceyhan’ın enerji
dağıtım üssü yapma imkânına kavuşabilmesi ve enerji güvenliğini önemli ölçüde sağlaması
mümkün olacaktır.
Harita 9: Türkiye Üzerinden Geçmesi Muhtemel Boru Hatları
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
696
Haritanın Kaynağı: Jewis Virtual Library
Bunun dışında Türkiye’nin atması gereken diğer bir en önemli adım veya kat etmesi
gereken önemli bir mesafe ise ülkesel çıkarlarının gereği olarak adım atmasıdır. Bu bağlamda
Türkiye’den, duygusal bir dış politika izlemek yerine ulusal çıkarlarını koruyarak ve ulusal
güvenliğini garanti altına alarak bir dış politika izlemesi beklenmektedir.
TEŞEKKÜR
Çalışma sırasında yaptığı katkıdan ve verdiği destekten dolayı Adnan Menderes
Üniversitesi Nazilli İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Araştırma Görevlisi Sayın Hikmet
MENGÜASLAN’a şükranlarımızı sunarız.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
697
KAYNAKÇA
Açıkel A. E. (2011). Katar-Irak-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Mümkün
mü? Ortadoğu Analiz, 28(3), 57-67.
Ahmed N. (2014, July 9) IDF’s Gaza Assault is to Control Palestinian Gas, Avert Israeli
Energy Crisis. The Guardian. Erişim: http://www.theguardian.com/uk.
Armaoğlu F. (1991). Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları. Ankara: Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları.
Bahgat G. (2005). Energy Partnership: Israel and the Persian Gulf. Energy Policy, 33, 671-
677.
Başeren S. H. Doğu Akdeniz’de Gerilim, TÜDAV. Erişim: http://www.tudav.org/.
Bilge, Ö. (2008, Kasım 25). Türk Donanması Rumları Kovaladı. Hürriyet. Erişim:
http://www.hurriyet.com.tr/anasayfa/.
Chossudovsky M. (2014, August 10). War and Natural Gas: The Israeli Invasion and
Gaza’s Offshore Gas Fields. Global Research. Erişim: http://www.globalresearch.ca/.
Çölgeçen, M. (2011, Eylül 20). Akdeniz’de Büyük Oyun. Sabah. Erişim:
www.sabah.com.tr.
David J. (2013, Nisan 2). İsrail ve Türkiye Doğal Gaz Aracılığıyla Yakınlaşıyor. La Croix.
Erişim: http://www.byegm.gov.tr/turkce.
Dinucci M. (2014, Temmuz 21) Gazze Saldırısı: Vizörden Doğalgaz Görünüyor.
Voltairenet. Erişim: http://www.voltairenet.org/en.
Ediger V. Ş., Devlen B., ve Mcdonald D.B. (2012). Levant’ta Büyük Oyun: Doğu
Akdeniz’in Enerji Jeopolitiği. Uluslararası İlişkiler, 33(9), 73-92.
EGAS. (2014). Introduction. Erişim:
http://www.egas.com.eg/Egyptian_Natural_Gas/Introduction.aspx.
Elektrikport. (2013). Türkiye’deki Enerji Nakil Hatları ve Son Durum. Erişim:
http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/turkiyedeki-enerji-nakil-hatlari-ve-son-
durum/7946#ad-image-0
Enerji Enstitüsü. (2013). Doğalgaz Doğu Akdeniz’de Dengeleri Değiştirdi. Erişim:
http://enerjienstitusu.com/.
EPDK. (2014). Doğal Gaz Piyasası 2013 Yılı Sektör Raporu. Erişim:
http://www.epdk.org.tr/documents/dogalgaz/rapor_yayin/Dpd_Rapor_Yayin_Sektor_Raporu_2
013.pdf
EPDK. (2014). Petrol Piyasası 2013 Yılı Sektör Raporu.
Erişim:http://www.epdk.gov.tr/documents/petrol/rapor_yayin/2013_Petrol_Piyasasi_Sektor_Ra
poru.pdf
Ertan F. (2012, Kasım 4). İsrail’in Ortak Tatbikatları. Zaman. Erişim:
http://www.zaman.com.tr/haber.
Ertan F. (2013, Nisan 1). İsrail Doğalgazı Akmaya Başladı. Zaman. Erişim:
http://www.zaman.com.tr/haber.
Gardosh M., Druckman Y., Buchbinder B., and Rybakov M. (2008). The Levant Basin
Offshore Israel: Stratigraphy, Structure, Tectonic Evolution and Implications for Hydrocarbon
Exploration. Jerusalem.
Globes. (2013, June 26). Delek, Noble Energy Sign Cypriot LNG Plant MOU. Erişim:
http://www.globes.co.il/en/.
Gökçekuş H. (2013). Asrın Projesi, KKTC’ye ve Doğu Akdeniz’in Hidropolitiği’ne Etkisi
(İçinde) Başeren H. S., Gökçekuş H., Tamçelik S., Kanlı Y. (ed.), Yaşam ve Stratejik Kaynaklar
Açısından Kıbrıs Konferansı (s. 25-58). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
Gündem Kıbrıs. ( 2012, Mayıs 20). İsrail Rum Tarafına 20 Bin Komando Yerleştirmek
İstiyor. Erişim: www.gundemkibris.com.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
698
Hürriyet. (2012, Temmuz 10). İsrail’den Akdeniz’i Isıtacak Karar. Erişim:
http://www.hurriyet.com.tr/anasayfa/.
Karakaya L. (2011, Aralık). Batı Hattı Gözden Çıkarılabilir Mi?. TEPAV. Erişim:
http://www.tepav.org.tr/tr
Middle East Monitor. (2014, September 4). Jordan to Buy $15bn of Israeli Gas. Erişim:
https://www.middleeastmonitor.com/.
Minin D. (2013). Will Israel’s Gas Hopes Come True? Accused of Stealing Gas from the
Gaza Strip. Erişim: http://www.globalresearch.ca/.
NOBLE. Recent Discoveries. Erişim: http://www.nobleenergyinc.com/Home-4.html.
Okur M. (2013, Eylül 3). İsrail, Mısır’a Gaz Satacak. Sabah. Erişim: www.sabah.com.tr.
Olgun M. E. (2013) Su ve Hidrokarbon – Fırsatlar ve Tehditler. (İçinde) Başeren H. S.,
Gökçekuş H., Tamçelik S., Kanlı Y. (ed.), Yaşam ve Stratejik Kaynaklar Açısından Kıbrıs
Konferansı (s. 59-74). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
Pazarcı H. (2008). Uluslararası Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi.
Resmi Gazete (2012, Ekim 10). Milletlerarası Andlaşma. Erişim:
http://www.resmigazete.gov.tr/.
Şalom. (2011, Temmuz 13). İsrail: İran ve Hizbullah Doğalgazın Peşinde. Erişim:
http://www.salom.com.tr/default.asp.
Saner S. (2013). Doğu Akdeniz Gazının Ölçeği ve Pazarlama Seçenekleri. Dünya Kıbrıs
Türkleri III. Kongresi. Girne, KKTC.
Sevim, T. V. (2013, Eylül 11). Ruslardan Samsun-Ceyhan Projesini Ortadan Kaldıracak
Teklif. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü. Erişim: http://www.21yyte.org/tr/.
Shaffer B. (2011). Israel—New Natural Gas Producer in the Mediterranean. Energy Policy,
39, 5379-5387.
Tamçelik S. ve Kurt E. (2014). Türkiye’nin Münhasır Ekonomik Bölge Algısı ve Yakın
Tehdit Alanı: Kıbrıs. (İçinde) Çomak H., ve Kutlu A. G., (ed.), Uluslararası Güvenlik Kongresi
Bildiriler Kitabı (s. 882-913). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları.
Tamçelik S. (2012). Çin’in Son Gelişmeler Işığında Doğu Akdeniz ve Kıbrıs Algısı.
http://www.ozgunsosyaldusunce.com/index.php?option=com_content&view=article&id=178:ci
nin-son-gelimeler-inda-dou-akdeniz-ve-kbrs-algs&catid=75:docdrsoyalp-tamcelik&Itemid=66,
(Erişim: 5.6.2012).
Tamçelik S. (2012). İsrail’in Doğu Akdeniz’deki ‘Kıbrıs’ Valsi.
http://www.ozgunsosyaldusunce.com/index.php?option=com_content&view=article&id=177:sr
aln-dou-akdenzdek-kibris-vals&catid=75:docdrsoyalp-tamcelik&Itemid=66, (Erişim:
22.5.2012).
Tamçelik S. (2011). Kıbrıs’taki İngiliz Üslerinin Stratejik Önemi. Uluslararası İnsan
Bilimleri Dergisi, VIII/1, s. 1510-1539.
Tamçelik S. (2014). Küresel ve Bölgesel Güçlerin Kıbrıs Algısı ve Jeostratejik Önemi.
(İçinde) Başeren H. S., Gökçekuş H., Tamçelik S., Kanlı Y. (ed.), Yaşam ve Stratejik Kaynaklar
Açısından Kıbrıs Konferansı (s. 105-165). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
Tamçelik S. (2014). Son Gelişmeler Işığında Kıbrıs’ın Stratejik Önemi. Dünya Kıbrıs
Türkleri III. Kongresi. Girne, KKTC, s. 1-49.
The Ministry of National Infrastructures, Energy and Water Resources, Petroleum and
Natural Gas Prospecting. Erişim: http://energy.gov.il/english/Pages/default.aspx.
TUİK. (2014). Enerji Kaynaklarına Göre Elektrik Enerjisi Üretimi ve Payları. Erişim:
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1029
UN. (1964). The Territorial Sea Law, No. 45 of 1964. Erişim: http://www.un.org/.
UN. (1990). Territorial Waters Law, 5717/1956, as Amended by The Territorial Waters
(Amendment) Law. Erişim: http://www.un.org/.
QUO VADIS: SOSYAL BİLİMLER – ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ HOPA ULUSLARARASI
SOSYAL BİLİMLER KONFERANSI
“İSRAİL’İN VE GKRY’NİN İZLEDİĞİ HİDROKARBON POLİTİKASI VE TÜRKİYE’YE
MUHTEMEL ETKİLERİ”
699
Vick K. (2013, Nisan 30) Tapping the Promised Land: Can Israel Be an Energy Giant?
Time. Erişim: http://time.com/.
Vuillamy E. (2003, Nisan 20). Israel Seeks Pipeline for Iraqi Oil. The Guardian. Erişim:
http://www.theguardian.com/uk.
Yıldız D., ve Yaşar D. (2012). Doğu Akdeniz’de Küresel Satranç, İstanbul: Truva
Yayınları.
Ynetnews. (2012, July 2). Report: Israel Will Ask To Station IAF Jets in Cyprus. Erişim:
http://www.ynetnews.com/home/0,7340,L-3083,00.html.