Woordenboek Nederlands –Arabisch

قاموس هولندي - عربي

redactie

Hassan Barzizaoua

Rabha Heinen-Nasr (Univ. van Amsterdam)

Azzouz Ifzaren

Monique IJzendoorn

Achmed Khabbazeh

Choumissa Sadki

met medewerking van

Aïcha Amzika

Tressy Arts

Joost Kremers

Oulfa Rouached

Nadja Schwarz

Chantal Sniekers

met adviezen van

Waleed Abouzeid

Elsaid Badawi

Jeen Dosky

Anita van Duijn

Hayat El Koun

Rob Ermers

Hassan Mizori

Fransje Zweekhorst

begeleidingscommissie

prof. dr. Emilio Platti (Katholieke Universiteit Leuven)

dr. Jan Jaap de Ruiter (Universiteit van Tilburg)

prof. dr. Willy Smedts (Katholieke Universiteit Leuven)

هيئة التحرير حسن برززوة

رابحة هاينن نصر (جامعة أمستردام) عزوز إفزارن

مونيك أيزندورن أحمد عز الدين خبازة

شوميسة الصادقي

بالتعاون مع عائشة أمزيكا تريسي أرتز ألفة رواشد

يوست كريمرس نادية شوارز

شنطال سنيكرز

مع نصائح من وليد أبو زيد السعيد بدوي ژين دوسكي أنيتا فان داون حياة الكون

روبرت إرمرس حسن ميزوري

فرانسيو زويكهورست

اللجنة المشرفة أ. د. إمليو بلاتي

د. يان ياب دو راوتر أ. د. ويلي سميدس

woordenboekNederlands –Arabisch

قاموس هولندي - عربي hoofdredactie رئاسة هيئة التحرير

Jan Hoogland يان هوخلاندuniversiteit nijmegen جامعة نايميخنKees Versteegh كيس فرستيخuniversiteit nijmegen جامعة نايميخنManfred Woidich مانفريد فويديشuniversiteit van amsterdam جامعة أمستردام

coördinatie تنسيقJan Hoogland يان هوخلاندuniversiteit nijmegen جامعة نايميخن

bulaaq amsterdam

Dit woordenboek kwam tot stand in opdracht en onder auspiciën van de Commissie Lexicografische Vertaalvoorzieningen (clvv), Den Haag, onder voorzitterschap van prof. dr. Willy Martin. De redactie werd uitgevoerd door de afdeling Talen en Culturen van het Midden-Oosten (tcmo), Universiteit Nijmegen (ku Nijmegen).

Aan de samenstelling van de tekst is alle zorg besteed. De redactie en de uitgever kunnen echter geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die voortvloeit uit even-tuele fouten die mogelijk in deze uitgave voorkomen.

Informatie over de totstandkoming van dit woordenboek vindt u op: www.let.kun.nl/wbaVia deze website kunt u ook reageren.

Dit boek is opgemaakt in Adobe InDesign me 2. Teus de Jong heeft twee hulpprogramma’s geschreven om de gegevens uit de met ombi gemaakte database te halen en om te zetten naar InDesign. Op enkele uitzonderingen na is voor de positionering van diakritische tekens gebruikgemaakt van de OpenType-mogelijkheden van InDesign me versie 2. De Nederlandse tekst is gezet uit de Minion Pro van Robert Slimbach, de Arabische tekst uit de Lotus Linotype.

Typografie binnenwerk Françoise Berserik, Den Haag en Teus de Jong, Nij BeetsOmslagontwerp Marjo Starink, Amsterdam Database-extractie, dataconversie en zetwerk Teus de Jong, Nij BeetsCoördinatie productie en tekstcorrectie Henk Pel, ZeistDruk en bindwerk Koninklijke Wöhrmann, Zutphen

isbn 90 5460 078 0 (Nederlands-Arabisch)isbn 90 5460 079 9 (Arabisch-Nederlands)isbn 90 5460 080 2 (set Nederlands-Arabisch & Arabisch-Nederlands)

Verspreiding in België Van Halewyck, Leuven

Uitgeverij Bulaaq, Recht Boomssloot 69, 1011 cw Amsterdambulaaq@wxs.nl

© 2003 Commissie Lexicografische Vertaalvoorzieningen (clvv), Den Haag

Inhoud محتوى

Inleiding 7

Gebruiksaanwijzing Nederlands-Arabisch 11

Algemene informatie 11

Grammaticale informatie voor beide talen 13

Transcriptie en vocalisatie van het Arabisch 14

Grammaticale informatie voor het Arabisch 15

Grammaticale informatie voor het Nederlands 18

Inhoud van de lemma’s 20

Lijst van afkortingen 36

Woordenboek (A-Z) 41

مقدمة 22طريقة استعمال الجزء الهولندي - العربي 26معلومات عامة 26المعلومات النحوية للغتين 28نقل الحروف العربية إلى الأحرف اللاتينية وتشكيل اللغة العربية 28المعلومات النحوية الخاصة باللغة العربية 29المعلومات النحوية الخاصة باللغة الهولندية 32مضمون المداخل 34

لائحة الاختصارات 3641 (A-Z) قاموس

Inleiding

Doel van het woordenboek

Dit woordenboek is zowel voor Arabischtalige als voor Nederlandstalige gebruikers

bedoeld, het is dus zowel ‘begrijpwoordenboek’ als ‘productiewoordenboek’. Een ‘begrijp-

woordenboek’ helpt de gebruiker bij het lezen of verstaan van teksten in de voor hem

vreemde taal. Een ‘productiewoordenboek’ helpt de gebruiker bij het schrijven of spreken

in de voor hem vreemde taal. Het feit dat dit woordenboek beide functies in zich verenigt

heeft consequenties gehad voor de selectie en de presentatie van de gegevens. Zo wordt

voor zowel de brontaal als de doeltaal relevante grammaticale informatie gegeven.

Als doelgroepen hebben wij vooral op het oog gehad: studenten Arabisch aan uni-

versiteiten en vertaalopleidingen, docenten Arabisch op alle niveaus, vertalers en tolken,

gevorderde Arabischsprekende leerlingen van het Nederlands, instanties waar men met

Arabischsprekende cliënten te maken heeft.

De Nederlandse woordenschat

Het Nederlandse brontaalbestand in dit woordenboek, het Referentiebestand Nederlands

(rbn), is samengesteld in opdracht van de Commissie Lexicografische Vertaalvoorzie-

ningen (clvv) als uitgangsbestand voor tweetalige woordenboeken. Het rbn bestaat uit

een basisvocabulaire, aangevuld met vocabulaire uit verschillende vakgebieden. Uit deze

woordenschat van ongeveer 45.000 trefwoorden hebben wij een selectie gemaakt van on-

geveer 36.000 trefwoorden. Doorzichtige samenstellingen en infrequente woorden uit het

rbn hebben wij bijvoorbeeld niet opgenomen. Deze 36.000 trefwoorden hebben ongeveer

44.000 betekenissen. Het Nederlandse bestand bevat 50.000 voorbeelden en uitdrukkin-

gen waarin het gebruik of de betekenis van het trefwoord geïllustreerd wordt.

Standaardtaal/omgangstaal

In de Arabische wereld bestaat een taalsituatie die gewoonlijk met diglossie wordt aange-

duid: de standaardtaal (al-fusha) is de taal van de geschreven media, van het onderwijs en

van het formele gesproken woord, terwijl de omgangstaal (‘ammiyya, darija) de moedertaal

is die voor alle informele taaluitingen gebruikt wordt.

De standaardtaal is dus de aangewezen taal voor schriftelijk taalgebruik. Dit wil

8 echter nog niet zeggen dat er nooit woorden uit de omgangstaal op schrift gezet worden.

In verschillende Arabische landen, met name in Egypte, bestaat er een bloeiende dialect-

literatuur, maar ook in romans in de standaardtaal dringen voortdurend woorden uit het

dialect door. Zo vindt men in romans, maar ook in kranten in Egypte woorden als kwayyis

-Om een voorbeeld dichter bij huis te noemen: in geschreven voorlichtingsmate .(كويس)

riaal voor Marokkanen die in Nederland wonen, worden voor de duidelijkheid soms

bewust dialectwoorden gebruikt. Niet al die woorden zijn in dit woordenboek te vinden.

Het kan nodig blijken hiervoor als aanvulling dialectwoordenboeken te raadplegen.

Dit plaatst de samenstellers van een woordenboek voor Modern Standaard Arabisch

voor de vraag of dergelijke woorden opgenomen moeten worden. Wij hebben ervoor

gekozen vrij puristisch te werk te gaan en alleen die dialectwoorden op te nemen die zeer

frequent in geschreven taal gebruikt worden, bijvoorbeeld omdat er geen equivalent in het

Modern Standaard Arabisch voorhanden is.

Een tweede, verwant probleem is dat van de stijlniveaus. In het Nederlandse schriftelijk

taalgebruik verschijnen steeds meer woorden die voorheen als vulgair beschouwd werden

(en misschien nog worden). Een direct equivalent van dergelijke uitdrukkingen in het

Modern Standaard Arabisch bestaat niet en eigenlijk zou men voor een vertaling zijn toe-

vlucht moeten nemen tot de omgangstaal. Wij hebben er vrijwel altijd voor gekozen in het

Arabisch toch een standaardwoord te gebruiken, en er daarbij uitdrukkelijk op te wijzen

dat het Nederlandse woord of uitdrukking een laag stijlniveau betreft.

Gezien het formele karakter van de woordenschat van het Modern Standaard Ara-

bisch hebben wij ervoor gekozen Nederlandse informele woorden niet te laten terugkeren

in het deel Arabisch-Nederlands. Dergelijke woorden kan de Arabische gebruiker uiteraard

wel in het deel Nederlands-Arabisch vinden (gemarkeerd met ‘inform.’). Daarnaast zijn

er woorden die nog een stijlniveau lager liggen en die door niet-moedertaalsprekers dus

vermeden moeten worden. Het betreft hier vulgaire woorden die van het label ‘vulg.’ zijn

voorzien. Hieronder vallen scheldwoorden en seksueel geladen woorden, maar ook woor-

den die beledigend of onaangenaam zijn. Het is niet riskant een informeel of vulgair woord

van een formele vertaling te voorzien in het deel Nederlands-Arabisch, maar andersom

is het wel riskant in het deel Arabisch-Nederlands een formeel woord uit de brontaal te

vertalen met een informeel of vulgair woord in de doeltaal. Door in de doeltaal een te laag

stijlniveau te gebruiken (informeel of vulgair), kan men zijn gehoor of lezerspubliek voor

het hoofd stoten.

Een derde probleem betreft de leenwoorden uit het Engels en het Frans. In de omgangstaal

zijn dergelijke leenwoorden zeer gebruikelijk. Zo hoort men bijvoorbeeld vaker kumbyutar

In dit specifieke geval hebben wij beide vormen opgenomen .(حاسوب) dan hasub (كمبيوتر)9

omdat zij beide in schriftelijk taalgebruik, bijvoorbeeld in advertenties, voorkomen. In an-

dere gevallen hebben wij ons laten leiden door de voorkeur van de Arabische media voor

Arabische equivalenten van gebruikelijke Engelse of Franse termen.

Een vierde probleem is de regionale variatie. Hoewel het Modern Standaard Arabisch in

principe overal identiek is, bestaan er toch duidelijke regionale verschillen. Zo gebruikt

men voor ‘brief ’ in verschillende delen van de Arabische wereld andere termen: risala

en voor ‘privatiseren’ zien we een zelfde onderscheid: khawsasa ,(خطاب) en khitab (رسالة)

in Egypte. Het was uiteraard ondoenlijk (خصخص) in Marokko en khaskhasa (خوصص)

deze regionale variatie helemaal tot haar recht te laten komen. Wij hebben geprobeerd in

ieder geval die varianten te vermelden die in Marokko en Egypte voorkomen.

Keuze van de trefwoorden

De problemen die hierboven zijn genoemd hebben geleid tot het volgende beleid ten

aanzien van de selectie van de woordenschat. Dit woordenboek richt zich op de moderne

standaardtaal zoals die voorkomt in kranten, literatuur, formele radio- en televisie-uit-

zendingen. Bij de keuze van de woordenschat is in de eerste plaats dan ook gekeken naar

teksten uit de media, literaire teksten en de basiswoordenschat op verschillende technische

gebieden.

Bij het opnemen van benamingen voor dieren en planten is volledigheid vrijwel

onmogelijk, als gevolg van de grote variatie binnen de Arabische wereld, van Noord-

Afrika tot Centraal-Azië; bovendien is er het probleem van dialectnamen. Ook hier is een

praktische keuze gemaakt voor veel voorkomende planten en dieren, met name in Egypte

en Marokko of in Nederland. Dit kan ertoe leiden dat soms onverwachte woorden zijn

opgenomen, bijvoorbeeld de naam van een vogel die in Nederland zeldzaam is, maar die

in Egypte veel voorkomt.

Specifieke uitdrukkingen die alleen door christelijke Arabieren worden gebezigd, zijn

gemarkeerd met de aanduiding ‘chr.Ar.’.

Ook geografische namen zijn opgenomen: de namen van de meeste landen, sommige

steden als de spelling in het Arabisch niet direct duidelijk was, alle provinciehoofdsteden

van Nederland en België, alle hoofdsteden van Arabische en islamitische landen, en een

aantal van de belangrijkste steden in de Arabische landen.

De samenstellers hebben veel aandacht besteed aan voorbeelden en collocaties. Dat

betekent dat vaak combinaties van woorden gegeven worden die niet direct bijdragen tot

begrip van de betekenis maar vooral bedoeld zijn om nadere informatie over het gebruik

10 te geven. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om combinaties van een bijvoeglijk naamwoord en

een zelfstandig naamwoord, zoals جريمة خطيرة \ كبيرة, of combinaties van een werkwoord

en een zelfstandig naamwoord, zoals ارتكب \ اقترف جريمة.

Dankbetuiging

De stichting Middle East Transfer nam in 1990 het initiatief tot de samenstelling van een

Arabisch woordenboek door een subsidie aan te vragen bij het ministerie van Onderwijs.

Dit initiatief werd overgenomen door de afdeling Talen en Culturen van het Midden-Oos-

ten (tcmo) van de Universiteit Nijmegen. In 1993 werd de Commissie Lexicografische

Vertaalvoorzieningen (clvv) opgericht en ontving de initiatiefgroep bij tcmo een uitno-

diging om een projectvoorstel bij de clvv in te dienen. Dit voorstel is in 1994 ingediend,

het werd in 1996 gehonoreerd en in 1997 is begonnen met de uitvoering van het project. De

hier gepresenteerde woordenboeken zijn het eindresultaat van dit proces.

Dit woordenboek had niet gemaakt kunnen worden zonder de hulp van een aantal

personen en instanties. Allereerst danken wij de clvv voor de financiële ondersteuning

en het beschikbaar stellen van het Nederlandse referentiebestand (rbn) en het invoer-

programma voor de samenstelling van het woordenboek (ombi, OMkeerbaar BIlinguaal

bestand). Ook de programmeurs van ombi danken wij voor hun ondersteuning bij het

oplossen van de specifieke problemen die met het Arabisch samenhingen. Verder danken

wij prof. dr. Elsaid Badawi van de American University in Caïro, die bij het opzetten van

het project betrokken was, en alle collega’s van tcmo, die op zeer verschillende wijzen

hebben meegeholpen aan de totstandkoming van de woordenboeken. Verder danken wij

de Financiële Administratie van de Faculteit der Letteren en de afdeling Beheer, alsmede de

Computer Ondersteuningsgroep (cog), voor hun voortreffelijke hulp. Wij bedanken Mark

van Mol voor het beschikbaar stellen van de lijst met Arabische trefwoorden uit zijn Leer-

woordenboek Arabisch-Nederlands. We danken Joost van Schendel van uitgeverij Bulaaq, en

Henk Pel en Teus de Jong voor de prettige en efficiënte samenwerking in de productiefase.

Ook zijn wij dank verschuldigd aan de leden van de door de clvv ingestelde begeleidings-

commissie: prof. dr. Willy Smedts (ku Leuven), dr. Jan Jaap de Ruiter (Universiteit van

Tilburg) en prof. dr. Emilio Platti (ku Leuven). Bovenal zijn wij grote dank verschuldigd

aan het team van medewerkers die met grote inzet en inventiviteit hebben gewerkt aan het

verzamelen en bedenken van vertalingen en omschrijvingen voor al die Nederlandstalige

woorden en begrippen die zo lastig te vertalen bleken in het Arabisch.

11Gebruiksaanwijzing Nederlands-Arabisch

Algemene informatie

De presentatierichting van woorden, uitdrukkingen en hun vertalingen is in alle geval-

len van links naar rechts. Als een woord of uitdrukking meer dan één Arabische vertaling

heeft, betekent dit dat de verschillende Arabische vertalingen van links naar rechts in

belangrijkheid afnemen. Als een vertaling in de vorm van een uitdrukking of omschrijving

op een volgende regel verder gaat, gebeurt dit op zo’n positie dat een volgende vertaling of

nieuwe betekenis er rechts naast kan komen. Dit lijkt tegen de natuurlijke leesrichting van

het Arabisch in te gaan, maar een andere oplossing bleek niet goed mogelijk.

suikerziekte zn. | v.; – | ري ر ,مرض \ داء السك داء ,مرض السكري ... ,البول السك

mijlpaal zn. | m.; mijlpalen | نقطة مهمة (في ,(معالم) معلم» ل)» ر أو تحو «حادث مهم (في حياة الإنسان)» ,تطو

Vertalingen van het trefwoord ‘suikerziekte’: 1. مرض السكر .2 ,مرض \ داء السكري,.سكري .4 ,داء البول السكري .3

Vertalingen van het trefwoord ‘mijlpaal’: 1. نقطة مهمة (في تطور أو تحول) .2 ,معلم, .حادث مهم (في حياة الإنسان) .3

Tussen guillemets « » staan de omschrijvingen. Dit zijn vertalingen in de vorm van een

omschrijving of een uitleg, omdat er geen één-op-één vertaalequivalent voor de des-

betreffende term of uitdrukking voorhanden is. Men kan daarbij voor het Nederlands-

Arabisch denken aan zaken als ‘hutspot’, ‘verjaardagskalender’ en voor het Arabisch-Neder-

lands aan bijvoorbeeld begrippen uit het islamitisch recht en gerechten uit de Arabische

keuken. Omschrijvingen zijn geen vertalingen en ze zijn vooral bedoeld als uitleg voor de

gebruiker die het desbetreffende deel als ‘begrijpwoordenboek’ gebruikt. Voor spreken of

schrijven in de doeltaal dient men dan ook omzichtig om te gaan met deze omschrijvin-

gen. Eventueel volgt een nadere uitleg tussen haakjes achter de kernomschrijving.

Als van Arabische woorden een alternatieve spelling bestaat, wordt deze tussen Arabi-

sche guillemets « » vermeld.

Tussen verticale strepen staat grammaticale informatie over het woord in de brontaal

(bijvoorbeeld meervoudsvormen van zelfstandige naamwoorden of vervoegingen van

werkwoorden).

12 Als van een trefwoord twee of meer homoniemen bestaan (woorden met gelijke spelling

maar afwijkende betekenis), zijn de verschillende homoniemen Romeins genummerd.

Albanees I zn. | m.; Albanezen | [inwoner van Albanië] ألباني (ألبان)

Albanees II zn. | o.; – | [taal] (اللغة) الألبانيةAlbanees III bn. [van, uit Albanië] ألباني

De volgorde van de vertalingen geeft een prioriteit aan. De eerste vertaling is ook de meest

voor de hand liggende.

Er zijn vertalingen die slechts in één vertaalrichting zijn opgenomen, meestal om het

aantal vertalingen bij een trefwoord te beperken, soms ook omdat het om een laagfrequent

woord in de doeltaal gaat. Het kan dus voorkomen dat een vertaalrelatie tussen een Neder-

lands en een Arabisch woord in het ene deel wel wordt gegeven, en in het andere deel niet.

Het kan voorkomen dat er twee volledige alternatieve vertalingen verschijnen, ge-

scheiden door een komma. Alle alternatieven zijn bruikbaar voor het woord of de uitdruk-

king in de brontaal.

grondwet zn. | m., v.; –ten | قانون دستوري ,(دساتير) دستور; een

aanpassing van de grondwet تعديل دستوري ,تعديل الدستور; ...

Een schuine streep wordt onder andere gebruikt om alternatieven binnen een uitdrukking

of vertaling van elkaar te scheiden. Die streep duidt erop dat de twee woorden die door die

streep gescheiden worden, alternatieven zijn. De uitdrukking ‘onhoudbaar/ongegrond zijn’

kan dus gelezen worden als ‘onhoudbaar zijn, ongegrond zijn’.

ranzig bn. زنخ; ranzig worden/zijn زنخ (ww.; a; زنخ)

Het is mogelijk dat zowel in een uitdrukking in de brontaal als in de vertaling ervan een

schuine streep wordt gebruikt. De alternatieven in brontaal en doeltaal corresponderen

dan met elkaar.

grondwaterpeil zn. | o.; – | مستوى المياه الجوفية; het grond-

waterpeil daalt/stijgt يرتفع \ ينخفض مستوى المياه الجوفية

Het is echter ook mogelijk dat slechts in één van beide talen meerdere alternatieven staan.

In dat geval geldt dat alle alternatieven in de ene taal mogelijke vertalingen van een moge-

lijkheid in de andere taal zijn.

13grootheid II zn. | v.; – | [het groot zijn] كبر ,جلال ,عظمة;

zedelijke/morele grootheid «عظمة الخلق»; Gods grootheid عظمة االله

De schuine streep kan ook verschillende meervoudsvormen of verleden tijden van een

werkwoord van elkaar scheiden.

waaien I onov.ww. | woei/waaide, h. gewaaid | 1 [blazen van

de wind] هب (u; هبوب ,هب), نفح (a; نفاح ,نفحان ,نفح), هف

(i; هفيف ,هف); ...

Grammaticale informatie voor beide talen

Grammaticale informatie bij de trefwoorden en de vertalingen is in vrijwel alle gevallen

gegeven met korte vermeldingen, veelal door middel van afkortingen. Zie hiervoor de

lijst met afkortingen. Voor meer informatie over de grammaticale eigenschappen van een

woord dient de gebruiker een grammatica te raadplegen.

Doorgaans wordt eerst de informatie gegeven die op het trefwoord zelf betrekking

heeft en, indien van toepassing, vervolgens informatie over vervoegingen of verbuigingen

van het trefwoord (meervoudsvormen, eventuele onregelmatige vrouwelijke vormen,

masdar (verbaal substantief) van het werkwoord, vervoegingen in andere naamvallen en

overige grammaticale informatie).

Als een bijvoeglijk naamwoord in een voorbeeld of vertaling betrekking heeft op meer

dan één zelfstandig naamwoord met verschillende geslachten, staat een ta marbuta tussen

haakjes vermeld om aan te geven dat zowel de mannelijke als de vrouwelijke vorm van het

bijvoeglijk naamwoord gebruikt kunnen worden waar deze van toepassing zijn.

moederlijk bn. أمومي; moederlijke zorg/liefde رعاية \ حب أمومي(ة)

In voorbeelden zijn de zelfstandige naamwoorden in beide talen over het algemeen onbe-

paald. Hiervan kan echter om praktische of grammaticale redenen zijn afgeweken.

De tijden van de werkwoorden in de voorbeeldzinnen: een onbepaalde wijs in het

Nederlands (bijvoorbeeld koffie drinken) wordt in het Arabisch in het perfectum vertaald

Een zin in de verleden tijd in het Nederlands wordt in het Arabisch in het .(شرب القهوة)

perfectum vertaald. Een zin in de tegenwoordige tijd in het Nederlands wordt in het Ara-

bisch in het imperfectum vertaald.

14 Als een voorbeeld in het Nederlands het werkwoord ‘zijn’ bevat, zal de vertaling in het

Arabisch meestal كان bevatten.

Als een voorbeeld in het Nederlands het werkwoord ‘hebben’ in de betekenis ‘bezitten’

bevat, zal de vertaling in het Arabisch meestal نده bevatten. Aangezien dit gepaard كان ع

gaat met een wisseling van onderwerp (het lijdend voorwerp uit de Nederlandse zin wordt

onderwerp in de Arabische zin) zijn deze zinnen in beide talen doorgaans expliciet en

compleet geschreven en vertaald. Dus niet: ‘tijd hebben’ maar ‘hij had tijd’, كان عنده وقت.

Transcriptie en vocalisatie van het Arabisch

Bij de vocalisatie van het Arabisch zijn de volgende regels gehanteerd:

– Een alif zonder hamza dient te worden gelezen als een hamzat al-wasl (قاعة .(الاجتماعات

– In leenwoorden in het Arabisch kan het voorkomen dat drie medeklinkers achter

elkaar staan. Twee van die medeklinkers hebben dan een sukun gekregen. Dit oogt

vreemd, maar op deze manier wordt de feitelijke uitspraak het meest nauwkeurig

weergegeven (مايسترو).

Klinkers en overige tekens die niet geschreven worden:

– Lange klinkers worden alleen aangegeven met de verlengingsletter (alif, waw of ya) en

niet ook nog met een klinkerteken (fatha, kasra of damma) (قال، يقول، قيل).

– Bij vrouwelijke woorden wordt vóór de ta marbuta geen fatha geschreven (مدرسة).

– Vóór de nisba-uitgang wordt geen kasra geschreven (عربي).

– Het lidwoord ‘al’ (alif-lam) wordt niet gevocaliseerd (الـ).

– Combinaties van eenletterwoorden met het lidwoord (وال، بال، لل) worden niet gevo-

caliseerd.

– De kasra onder de alif-hamza aan het begin van een woord wordt niet geschreven

.(إسلام)

– De shadda als verdubbeling van de zonneletters wordt niet geschreven (الرجل).

– De sukun wordt niet geschreven na de derde persoon vrouwelijk enkelvoud van het

perfectum als het lidwoord erna volgt (قرأت الكتاب).

– Er worden geen zogenaamde hulpklinkers geschreven (من المدرسة).

– Veel voorkomende functiewoorden en bijvoorbeeld het werkwoord كان zijn vaak niet

gevocaliseerd.

Naamvalsuitgangen zijn bij losse trefwoorden of vertalingen niet gebruikt. In uitdrukkin-

gen en combinaties van twee woorden zijn de naamvalsuitgangen wel gegeven daar waar

15zij worden bepaald door een woord of regel die binnen de uitdrukking of combinatie een

uitgang regeert. Zo krijgt het tweede lid van een genitiefverbinding een genitief-uitgang.

Maar het eerste lid van zo’n genitiefverbinding heeft geen uitgang omdat deze bepaald

dient te worden door een element erbuiten (مدير شركة).

Grammaticale informatie voor het Arabisch

Als het in voorkomende gevallen nodig was een keuze te maken voor een bepaalde

naamval, is gekozen voor de nominatief. Bijvoorbeeld bij gezonde (externe) meervouden

is gekozen voor de uitgang una. En als een zelfstandig naamwoord wordt gevolgd door een

suffix, is het wenselijk het woord een uitgang te geven. Ook in zo’n geval is er gekozen voor

de nominatief.

aan I voorz. 1 [fysiek verbonden] على; aan het einde \ نهاية ... ;في الختام ,في النهايةzijn bezoek aan haar زيارته لها ,زيارته إياها; ...

Trefwoorden die diptotisch zijn, krijgen een aanduiding ‘dipt.’. Bij meervoudsvormen die

diptotisch zijn, is dit aangegeven middels een nominatiefuitgang (damma), zoals in woor-

denboeken gebruikelijk is (ev. مدرسة, mv. مدارس).

rood I bn. [bloedkleurig] أحمر (dipt.; حمر), ...

Als bij een trefwoord geen meervoudsvorm vermeld staat, betekent dit dat het woord geen

meervoud kent (veelal op grond van de betekenis, bijvoorbeeld bij masdars), of dat de

meervoudsvorm gezond (extern) is.

leraar zn. | m.; leraren, leraars | س ,معلم ... (أساتذة) أستاذ ,مدر

Gebroken (interne) meervoudsvormen van zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke

naamwoorden staan tussen ronde haken vermeld. Er kunnen meerdere meervoudsvormen

zijn. Als een woord zowel gezonde als gebroken meervoudsvormen kan hebben, worden de

gezonde ook gegeven.

project zn. | o.; –en | 1 [plan] (مشاريع ,مشروعات) مشروع; een

project uitvoeren ق مشروعا aan een project meedoen ;حق

(تصاميم ,تصميمات) تصميم [ontwerp] 2 ساهم في مشروع

16 Dualisvormen die anders worden gevormd dan met het achtervoegsel ‘-ani’ worden

aangeduid met ‘tweev.m.’ en ‘tweev.v.’ voor respectievelijk de mannelijke en vrouwelijke

dualisvorm.

welk I vr.vnw. [betrekkelijk, niet zelfstandig gebruikt] الذي تان .tweev.v ;الذان .tweev.m ;التي .v ;الذين) ... ;(ال

Met ‘coll.’ wordt aangeduid dat het trefwoord een collectivum is. Het enkelvoudig naam-

woord hiervan wordt gevormd door een ta marbuta erachter te plaatsen, tenzij een afwij-

kende vorm van het enkelvoudig naamwoord wordt gegeven met de vermelding ‘ev.nmw.’.

schaap zn. | o.; schapen | 1 [herkauwend zoogdier] خروف

ضأن ,(أكباش ,كباش) كبش ,(أغنام ;.coll) غنم ,(خرفان ,خراف)

(coll.; ev.nmw. (ة)ضائن), شاء (coll.; شياه ,شياء ,شواه; ev.nmw.

... ;ربى الغنم schapen houden ;(شاة

De vermelding ‘v.’ geeft aan dat het geslacht van het woord vrouwelijk is.

hemel I zn. | m.; – | [firmament] سماء (v.; سماوات), جلد;

de oostelijke/westelijke hemel السماء الشرقية \ الغربية; een

heldere hemel سماء صافية; een bewolkte hemel سماء غائمة;

De aanduiding ‘m./v.’ bij een bijvoeglijk naamwoord geeft aan dat het trefwoord gebruikt

mag worden bij mannelijke en vrouwelijke zelfstandige naamwoorden.

zwijgzaam bn. صموت (m./v.), سكيت ,سكوتي ,(كتم) كتوم,

رجل سكوتي een zwijgzaam man ;ساكت

De aanduiding ‘m./v.’ bij een zelfstandig naamwoord duidt erop dat het geslacht van dit

woord zowel mannelijk als vrouwelijk kan zijn.

bediende zn. | m./v.; –n, –s | 1 [kantoorbediende] ساع

... (خدمة ,خدام ;.m./v) خادم [huisbediende] 2 (سعاة ,ساعون)

Een beperkt aantal bijvoeglijke naamwoorden kan geen vrouwelijke uitgang krijgen. Er

staat dan een vorm die mannelijk lijkt, maar er is met ‘v.’ bij vermeld dat het een vrouwe-

lijke vorm is.

17zwanger bn. حامل (v.; حوامل), (حبالى) حبلى; ...

De aanduiding ‘v.mv.’ geeft het vrouwelijk meervoud van een zelfstandig of bijvoeglijk

naamwoord aan.

beter II bn. [van niveau] أفضل (dipt.; أفاضل ,أفضلون; v.

(فضليات .v.mv ;فضلى

In enkele gevallen is aangegeven dat een bijvoeglijk naamwoord verschillende meervouds-

vormen kent voor menselijke en dierlijke zelfstandige naamwoorden (menselijk/dierlijk

mv.), of voor zakelijke zelfstandige naamwoorden (niet menselijk/dierlijk mv.).

onsterfelijk I bn. [niet sterfelijk] خالد (menselijk/dierlijk

mv. خالدون; niet menselijk/dierlijk mv. خوالد), ...

Bij werkwoorden van stam I worden de klinker van het imperfectum en de masdar gege-

ven. Beide kunnen meerdere vormen bevatten. Als ook de klinker in het perfectum varieert

wordt dit aangegeven met een alternatieve spelling van het trefwoord.

verheugen II wederk.onov.ww. | h. | 1 [blij verwachten]

«انتظر شيئا zich verheugen op iets ;«انتظر بسرور» ,استبشر ,بهج ;ب ;a) بهج ,ابتهج ,(فرح ;a) فرح [blij zijn] 2 بسرور» ابتهج zich verheugen over iets ;(بشر ,بشر ;u) «بشر» بشر ,(بهجة zich ;أبشر بشيء ,بهج بشيء ,سر بشيء ,فرح بشيء ,بشيء \ لشيء

mogen verheugen in iets استمتع بشيء

Afgeleide stammen zijn met Romeinse cijfers aangegeven als niet duidelijk is welke stam

het betreft, en bij stammen hoger dan stam X.

Bij werkwoorden staat bij ‘v.t.’ aangegeven wat eventuele afwijkende vormen van het

perfectum zijn.

aanblijven onov.ww. | bleef aan, is aangebleven | بقي (a; بقاء),

... (ظللت .v.t ;ظلول ,ظل ;a) ظل

Als van een werkwoord alleen het imperfectum (tegenwoordige tijd) gebruikt wordt, is dit

aangegeven met de vermelding ‘alleen t.t.’.

18 behoren I ov.ww. | h. | [zijn zoals het hoort] وجب (i; وجوب),

كما ينبغي naar behoren ;(.alleen t.t) انبغى

Als een werkwoord een vast voorzetsel heeft, wordt dit voorzetsel apart vermeld, naast

eventuele voorbeelden waarin het gebruik van het voorzetsel nader wordt geïllustreerd.

verwerven ov.ww. | verwierf, h. verworven | حصل ,اكتسب

(u; حصول ;على), حاز (u; حيازة ,حوز), ل ... أحرز ,حص

Voor Arabische werkwoorden met een betekenis als ‘bang worden/zijn’ (خاف) dient men

zich te realiseren dat de vertaling van ‘hij was bang’ moet luiden: كان خائفا.

Bij de afgeleide stammen III en IV van werkwoorden met een hamza als eerste radi-

caal is aangegeven of het een stam III of IV betreft, want aan de perfectumvorm is dit niet

te zien. Voor de duidelijkheid is ook nog de imperfectumvorm gegeven.

voorzien III onov.ww. | voorzag, h. voorzien | [zorgen voor]

... ;(يؤاتي .III; t.t) آتى ,(سد ;u) سد

Grammaticale informatie voor het Nederlands

Woorden of uitdrukkingen uit België zijn met de aanduiding ‘B.N.’ gemarkeerd.

kmi zn. (B.N.) | o.; – | «مصلحة الأرصاد الجوية البلجيكية»

De geslachten van Nederlandse zelfstandige naamwoorden worden aangegeven met de

afkortingen ‘m.’ voor mannelijk, ‘v.’ voor vrouwelijk en ‘o.’ voor onzijdig. De geslachten kun-

nen in combinaties voorkomen.

De aanduiding ‘m./v.’ geeft aan dat een zelfstandig naamwoord mannelijk of vrouwe-

lijk kan zijn, bijvoorbeeld bij benamingen voor beroepen.

beambte zn. | m./v.; –n | موظف

Meervoudsvormen van zelfstandige naamwoorden worden tussen verticale strepen gege-

ven. Als een meervoud gevormd wordt door een achtervoegsel achter het enkelvoud, wordt

alleen dat achtervoegsel gegeven, voorafgegaan door een streepje.

relatie zn. | v.; –s | 1 [tussen dingen en/of mensen] صلة, ...

19Zelfstandige naamwoorden die een beroep of functie aangeven, hebben een aparte vrou-

welijke vorm, aangegeven met ‘v.’, als die onregelmatig gevormd is. Het meervoud van zo’n

vrouwelijke vorm wordt gegeven met de toevoeging ‘v.mv.’.

directeur zn. | m.; mv. –en, –s; v. directrice; v.mv. –s | مدير, ... (رؤساء) رئيس

Als bij een trefwoord de vermelding ‘mv.’ staat, betekent dit dat het trefwoord een meer-

voudsvorm is waarvan geen enkelvoud bestaat.

reiskosten zn. | mv. | تكاليف السفر...

Als bij een zelfstandig naamwoord geen meervoud staat vermeld, is er geen meervouds-

vorm van.

Werkwoorden die met ‘h.’ worden aangeduid, worden in de voltooide tijd vervoegd

met ‘hebben’. Werkwoorden met ‘is’ worden vervoegd met ‘zijn’. Er zijn ook werkwoorden

die met beide hulpwerkwoorden kunnen worden vervoegd. Dit is aangegeven met ‘h./is’.

beklijven onov.ww. | h./is | بقي في الذاكرة ,علق في الذهن; dat

beklijft niet «هذا لا يعلق في الذهن»

Als een werkwoord onregelmatig vervoegd wordt in de verleden en voltooide tijd, worden

de verleden tijd en het voltooid deelwoord gegeven.

lopen I ov.ww. | liep, h. gelopen | [voortduren (van tijd)]

«بدأ الوقت» de tijd loopt ;(مضي ;i) مضى

Voor Nederlandse werkwoorden die beginnen met een voorvoegsel (be-, her-, ont- enzo-

voort) zijn de voltooide deelwoorden vaak regelmatig, alleen komt er geen voorvoegsel

ge- voor het voltooid deelwoord (beangstigd, heroverd, ontdekt). Dit is geen onregelmatig-

heid, vandaar dat deze vormen dus niet apart vermeld zijn. Iets soortgelijks geldt voor de

scheidbare werkwoorden: in het voltooid deelwoord komt het voorvoegsel ‘ge-’ midden in

het woord (overgemaakt, aangezet). Ook dit is niet apart vermeld bij de werkwoordsver-

voegingen.

Als een werkwoord scheidbaar is (bijvoorbeeld afslaan, hij sloeg af), is dit aangegeven

met ‘scheid.’. Bij onregelmatige werkwoorden kan men aan de verleden tijd zien dat ze

scheidbaar zijn.

20 inrichten ov.ww. | h./is; scheid. | 1 [in orde maken] فرش ,أثث (i; فرش), ش أثث غرفة جلوس een woonkamer inrichten ;فر2 [organiseren] نظم ,رتب; zijn leven inrichten نظم حياته

afgeven I ov.ww. | gaf af, h. afgegeven | 1 [overhandigen]

... سلم علبة een pakje afgeven ;سلم ,أعطى

Bij Nederlandse werkwoorden wordt aangegeven of ze overgankelijk of onovergankelijk

zijn met ‘ov.ww.’ of ‘onov.ww’.

innemen I ov.ww. | nam in, h. ingenomen | 1 [slikken] أخذ (u; أخذ), ع ,تناول ... تناول حبة een pil innemen ;تعاطى ,تجر

innemen II onov.ww. | nam in, h. ingenomen | [indruk

maken] ...

Als een werkwoord wederkerig is, is dat aangegeven met ‘wederk.ww.’.

vergissen wederk.onov.ww. | h. | غلط (a; غلط), وهم ,أخطأ

... (هفو ;u) هفا ,(وهم ;يوهم)

Als van een werkwoord alleen de onbepaalde wijs wordt gebruikt, is dit aangegeven met de

vermelding ‘alleen onbep. wijs’.

verspringen II ww. | alleen onbep. wijs | [om het verst sprin-

gen] وثب طويل ,قفز طويل

Onpersoonlijke werkwoorden zijn aangegeven met ‘onpers.ww.’.

regenen onpers.ww. | h. | 1 [van regenval] أمطر; het regent

dat het giet تهطل الأمطار ,يهطل المطر بغزارة ,ينهمل المطر غزيرا, ... تتساقط الأمطار بغزارة

Inhoud van de lemma’s

Als een trefwoord meer dan één betekenis heeft, worden de afzonderlijke betekeniseen-

heden van elkaar onderscheiden door een resumé, dat tussen vierkante haken [ ] staat. Een

resumé kan voorkomen in de vorm van een synoniem, een korte betekenisbeschrijvende

definitie of een afkorting die een bepaald betekenisveld aanduidt (bijvoorbeeld lit. voor

21literair, econ. voor economie). De betekeniseenheden zijn ook genummerd. Voorbeelden

worden per betekeniseenheid gegeven.

groep zn. | m., v.; –en | 1 [bijeenhorende dingen] مجموعة ,فئة -een grote groep van de bevol ;كوكبة ,(مجاميع ,مجموعات)

king 2 ... ;مجموعة كبيرة من السكان [aantal mensen] فصيلة جوق ,(طوائف) طائفة ,(مجاميع ,مجموعات) مجموعة ,(فصائل)

iets in de groep ;جماعة ,(أفواج) فوج ,لفيف ,(أجواق) «جوقة»

gooien «3 ........................................ «افتتح موضوعا [klas

in het basisonderwijs] صف (M-O; صفوف), قسم (Mar.;

الصف الثالث groep drie ;(أقسام

De lijst met Nederlandse trefwoorden bevat een aanzienlijk aantal samenstellingen. Een

samenstelling in het Nederlands wordt veelal vertaald met een combinatie van woorden in

het Arabisch. Wanneer zo’n combinatie in het Arabisch gebruikelijk is, is de vertaling als

voorbeeld opgenomen. Als de combinatie in het Arabisch niet gebruikelijk is, is gekozen

voor vertaling met een omschrijving.

Sommige voorbeelden zijn om praktische of didactische redenen op meer dan één

plaats opgenomen.

Voorbeelden voor het gebruik van een werkwoord in combinatie met een lijdend

voorwerp of een meewerkend voorwerp zijn geconstrueerd met de woorden ‘iemand’ en

‘iets’ (شخص en شيء in het Arabisch).

Terwijl de voorbeelden aan een deelbetekenis zijn gekoppeld, geldt dit niet voor de

idiomatische uitdrukkingen. Deze zijn namelijk niet te koppelen aan een der betekenissen

van het trefwoord. De idiomatische uitdrukkingen worden voorafgegaan door het teken ◊.

verroesten onov.ww. | is | صدئ (a; صداءة); die oude fiets

staat buiten te verroesten ض للصدأ «تلك الدراجة القديمة تتعر فليذهب إلى hij kan verroesten (inform.) ◊ في الخارج»الجحيم