1

Introductie

Bovenstaande uitspraken reflecteren de ervaringen van leerkrachten die

deelnamen aan interventies binnen TalentenKracht. Leerkrachten hebben

meegewerkt aan een professionaliseringstraject om wetenschap- en

techniekonderwijs in de klas vorm te geven. Leerkrachten zijn begeleid door

middel van video feedback coaching. Het doel was leerkrachten te

ondersteunen om leerlingen te laten sprankelen tijdens deze lessen.

Leerlingen laten sprankelen in de klas, hoe doe je dat nu eigenlijk?

In deze uitgave worden kort de resultaten van het onderbouwproject, Taal als

Tool, van Astrid Menninga en het bovenbouwproject, TalentenKracht in de

klas, van Sabine van Vondel beschreven. Deze worden vertaald in praktische

tips en tools voor in de klas. De tips en tools geven handvatten om zelf aan de

slag te gaan! Deze adviezen zijn gebaseerd op onderzoeksresultaten en

ervaringen van zowel onderzoekers als leerkrachten.

“Ik wist niet dat ik zo

vaak ‘die’ en ‘dat’ zei!”

“De leerlingen zijn

enthousiast en

meer betrokken

bij de lessen.”

“De interactie [tussen mij

en de leerlingen] is opener

geworden door het stellen

van vragen. Je moet ook

veel beter luisteren naar de

antwoorden.”

“Ik heb nu het gevoel

dat ik toch wél

wetenschap en

techniek kan geven.”

“Ik heb vooral geleerd los te

laten…”

2

TalentenKracht

Wetenschap- en techniekactiviteiten op de basisschool zijn van belang

om de nieuwsgierigheid van leerlingen te stimuleren, om creatief te zijn,

om kritisch en ondernemend te zijn, om op onderzoek uit te gaan en om

oplossingen te bedenken. Het zijn die vaardigheden die leerlingen nu en

in de toekomst nodig hebben. Jonge leerlingen hebben deze talenten

van nature. Om inzicht te krijgen in talentvol gedrag van leerlingen op

het gebied van wetenschap en techniek is in 2006 TalentenKracht

opgericht.

De vragen die centraal staan binnen TalentenKracht zijn onder andere:

Herkennen we de nieuwsgierigheid van leerlingen?

Kunnen we de juiste vragen stellen om leerlingen verder te boeien en

te zorgen dat talentvol gedrag ten volle tot uiting kan komen?

Krijgen leerlingen genoeg mogelijkheden om hun interesses en

creativiteit verder te ontwikkelen?

Inzicht in talentvol gedrag van leerlingen leidt tot manieren om dit beter te

kunnen herkennen, stimuleren en ontwikkelen in de klas. Dit helpt iedere

leerling, op zijn of haar eigen niveau, om zich zo breed en goed mogelijk te

ontplooien en daarmee zo optimaal mogelijk voorbereid te zijn op onze

complexe wereld.

Voor meer informatie: www.talentenkrachtgroningen.nl

3

Wat is talentvol gedrag?

Talent staat voor het potentieel dat een leerling heeft om zich te

ontwikkelen. Binnen TalentenKracht staat talent dus voor iets dat iedere

leerling (en iedere leerkracht) in meer of mindere mate heeft.

Enthousiasme, nieuwsgierigheid, vindingrijkheid, motivatie en

verwondering zijn allemaal kenmerken van talentvol gedrag. Naast de

emoties en motivatie van een leerling, is het nadenken over wetenschap

en techniek ook een belangrijk aspect van talentvol gedrag.

De omgeving speelt een hele belangrijke rol in het ontwikkelen en ontlokken

van talentvol gedrag. De wisselwerking tussen de leerling en de leerkracht

vormt de basis van talentontwikkeling. Daarnaast zijn het gebruik van geschikt

materiaal, dat enthousiasme en verwondering uitlokt, belangrijke

componenten. De leerkracht kan talentvol gedrag van de leerling stimuleren

door gebruik te maken van een proefje. Vervolgens is het de kunst om

talentvol gedrag te herkennen zodat voldoende uitdaging aangepast op het

niveau van de leerling geboden kan worden. De voortdurende wisselwerking

van leerling, leerkracht en materiaal leiden tot betere prestaties van zowel

leerling als leerkracht.

4

TalentenKracht in de klas

Hoe stimuleer je talentvol gedrag van leerlingen tijdens wetenschap en

techniek in de klas?

Een (uitdagend) proefje is een geschikt startpunt voor de wetenschap- en

techniekles. De nieuwsgierigheid en verwondering die uit een proefje volgen

zorgen ervoor dat leerlingen ontvankelijk worden voor leren. De rol van de

leerkracht is vervolgens essentieel, want juist wat de leerlingen gaan denken

en doen vanuit die nieuwsgierigheid is van belang. Het is dus belangrijk om

aan te sluiten bij de nieuwsgierigheid en deze ook te bevorderen zodat

leerlingen worden aangezet tot nadenken en redeneren.

Een aantal strategieën die de leerkracht kan inzetten zijn:

Het gebruik van de empirische cyclus

Het stellen van open, stimulerende vragen

Het zelf aannemen van een onderzoekende houding

Het introduceren en uitlokken van academische taal

5

Empirische cyclus

De empirische cyclus is een stap-voor-stapmethode die leerkrachten en

leerlingen gestructureerd door een onderzoek kan leiden. De methode

kan de leerkracht houvast bieden om wetenschap- en techniekonderwijs

vorm te geven. Daarnaast sluit deze aanpak goed aan bij de principes

van onderzoekend leren, waarbij leerlingen worden aangemoedigd de

wereld onderzoekend en ontdekkend tegemoet te treden.

De volgende illustratie geeft de empirische cyclus weer.

Tijdens het onderzoek kan de empirische cyclus meerdere keren worden

doorlopen. Ook kunnen stappen worden overgeslagen of stappen terug

gedaan worden.

6

Vragen stellen

Leerlingen zijn vaak vooral gericht op het exploreren en manipuleren van

materiaal, maar om tot wetenschappelijk redeneren te komen hebben ze

de hulp van de leerkracht nodig. Leerkrachten kunnen aan sluiten bij de

nieuwsgierigheid van leerlingen door vragen te stellen die leerlingen

aanzetten tot nadenken en ondersteunen bij het leren redeneren,

bijvoorbeeld aan de hand van de empirische cyclus. Open vragen geven

leerlingen ruimte om zelf hun denkproces te verwoorden. De leerkracht

kan de leerlingen dus helpen bij alle stappen van de cyclus, zoals

hieronder wordt geïllustreerd in een les over statische elektriciteit.

Vraag stellen

“Zouden we deze snippertjes papier kunnen laten bewegen

zonder ze vast te pakken?”

Hypothese formuleren

“Wat denk je dat er gaat gebeuren als we de ballon over onze

trui wrijven en hem dan boven de papiertjes houden?”,

“Waarom denk je dat?”

Onderzoek opzetten

“Hoe moeten we dat aanpakken?”, “Wat hebben we nodig, en

wat moeten we doen?”

Observeren

“Wat zie je?”, “Wat gebeurt er met de papiertjes?”, “Wat is er

net gebeurd?”

Concluderen en verklaren

“Hoe zou dat nou kunnen?”, “Kunnen we daar een verklaring

voor bedenken?”

7

Academisch taalgebruik

Wetenschap- en technieklessen bieden rijke mogelijkheden voor de

taalontwikkeling van leerlingen. In deze lessen wordt namelijk van hen

verlangd dat ze complexe relaties leren beschrijven en abstracte

begrippen leren hanteren. Dit vraagt om een andere manier van taal

gebruiken dan leerlingen thuis gewend zijn. Deze meer complexe vorm

van taalgebruik wordt ook wel academische taal genoemd. Kenmerken

van academische taal zijn een rijke woordenschat met meer abstracte

woorden, complexe zinsconstructies en expliciete beschrijvingen.

Aandacht voor taal is essentieel voor de ontwikkeling van redeneren van

leerlingen. Om goed mee te kunnen doen tijdens deze lessen, moeten

leerlingen leren om deze complexere vormen van taal te begrijpen en te

gebruiken. Leerkrachten zijn zich vaak niet bewust van het belang van

academische taal – en vermijden (onbewust) het gebruik ervan – tijdens

wetenschap en techniek. Leerkrachten kunnen bijdragen aan (taal-)

ontwikkelingskansen van leerlingen door:

Het introduceren van academische taal

o bewust zelf gebruik maken van academische taal

Het uitlokken van academische taal bij leerlingen

o open vragen stellen

o uitingen van leerlingen herformuleren

o leerlingen vragen expliciet te formuleren

8

Video feedback coaching interventie

Het doel van de video feedback coaching interventie was om

leerkrachten te enthousiasmeren voor het geven van wetenschap en

techniek en bij hen het vermogen (verder) te ontwikkelen om talenten

van leerlingen te herkennen en te stimuleren.

De handvatten die leerkrachten aangeboden kregen waren: tips voor het

bieden van onderzoekende leersituaties (proefje), het gebruiken van de

empirische cyclus, het stellen van open vragen, het gebruiken en uitlokken

van academische taal. Dit is beschreven in een module voor leerkrachten (zie

‘materialen’ en ‘bij coaching’ op www.talentenkrachtgroningen.nl).

Introductiebijeenkomst

De theorie achter de strategieën werd uitgelegd tijdens een

introductiebijeenkomst, en geïllustreerd aan de hand van videobeelden.

Leerdoel

Leerkrachten stelden een professioneel leerdoel op dat als leidraad gebruikt

werd voor de coaching.

Coaching

De coaching bestond uit het herhaaldelijk reflectief terugkijken van eigen

beelden van de les onder begeleiding van een coach. De kracht van deze

methode is dat leerkrachten inzicht krijgen in hun eigen gedrag en de reacties

van leerlingen hierop zien.

9

Wat levert het op?

“Een aanrader voor alle leerkrachten. Kijken

naar jezelf maakt je alleen maar sterker.”

10

“Ik heb nu het gevoel dat ik wél wetenschap-

en techniekonderwijs kan geven.”

Gedachten en gevoelens ten aanzien van het geven van wetenschap- en

techniekonderwijs zijn erg belangrijk. Als je wetenschap en techniek

leuk vindt en als je denkt dat je dit goed kunt, dan ben je eerder geneigd

een wetenschap- en techniekles te geven. Verandert de houding van

leerkrachten nadat ze gecoacht zijn?

Uit ons onderzoek blijkt dat veel leerkrachten voorafgaand aan de interventie

een drempel ervaren om wetenschap en techniek te geven. Ze geven aan dat

ze het spannend vinden. Ook geven ze aan dat ze zich onvoldoende

bekwaam voelen en dat ze het gevoel hebben dat ze niet voldoende kennis

hebben.

Na de interventie geloven leerkrachten meer in eigen kunnen, en voelen ze

zich minder afhankelijk van een specifieke methode voor wetenschap en

techniek. Bovendien blijkt dat ze meer plezier ervaren en minder spanning

voelen tijdens het geven van deze lessen.

In de onderbouw vonden we dat leerkrachten die niet gecoacht zijn, maar wel

wetenschap- en technieklessen hebben gegeven, het ook leuker vonden en

minder spannend om deze lessen te geven. In de bovenbouw was dit niet het

geval voor leerkrachten die een aantal lessen gaven zonder coaching.

11

Tips & Tools

Ga zelf aan de slag! Door wetenschap en techniek gewoon te gaan

doen, ontdek je hoe leuk en hoe simpel het kan zijn. Bovendien zul je

zien hoe enthousiast de leerlingen zijn tijdens deze lessen.

Ga op zoek naar je eigen nieuwsgierigheid en stimuleer je eigen

onderzoekende houding.

Gebruik simpel materiaal. Dure methodes en specifiek materiaal zijn

geen vereiste voor een effectieve wetenschap- en techniekles. Juist

eenvoudig materiaal, zoals een ballon, kan de nieuwsgierigheid van

leerlingen prikkelen.

Maak gebruik van bestaande websites om inspiratie op te doen.

Een voorbeeld is www.proefjes.nl. Op deze website vind je verschillende

proefjes over veel onderwerpen, met een korte uitleg over de werking

van het proefje.

Integreer een wetenschap- en techniekactiviteit in andere lessen.

Ontwerp een barometer bij natuurlessen of ontdek de werking van een

weegschaal tijdens rekenlessen. Natuurlijk is de wetenschap- en

techniekles ook erg geschikt om te werken aan de taalontwikkeling (bijv.

woordenschat).

Laat je inspireren door de leerlingen. De reacties van leerlingen zijn

soms onverwacht. Ga samen met de leerlingen op onderzoek uit, en

volg hun redenering (door vragen te stellen) en kijk samen of deze klopt.

12

“De leerlingen zijn enthousiast en meer

betrokken bij de lessen.”

Zowel de cognitieve ontwikkeling als ook het enthousiasme van

leerlingen is belangrijk om goed voorbereid te zijn op de eisen van 21e

eeuw. Betrokken leerlingen laten betere resultaten zien (bijvoorbeeld

meer en op hoger niveau redeneren). Bovendien lokt enthousiasme van

leerlingen vaak enthousiasme bij leerkrachten uit.

Uit ons onderzoek blijkt dat leerlingen voorafgaand aan de interventie

betrokken zijn bij de les: ze gaan actief met het materiaal aan de slag en

experimenteren en manipuleren er op los. Ze doen echter nog weinig uitingen

van wetenschappelijk redeneren (zoals voorspellingen en verklaringen geven).

Na de interventie zien we dat de betrokkenheid van leerlingen en

wetenschappelijk redeneren beide vaker voorkomen en in steeds hogere mate

met elkaar gaan samenhangen.

Leerlingen gaan meer redeneren en het niveau waarop ze dit doen wordt

complexer. Ze formuleren een verwachting (de hypothese), dit lokt vaak

nieuwsgierigheid en enthousiasme uit. Vervolgens vertellen ze wat ze

observeren en proberen een verklaring te formuleren voor wat ze zien. Dit lukt

de leerlingen steeds beter!

“Hé, de papiertjes plakken aan de ballon! Mag ik ook een keer?”

“Hé, de papiertjes plakken aan de ballon door de wrijving. Wat zou er

gebeuren als we de papiertjes groter maken?”

13

Tips & Tools

Laat leerlingen een verwachting uitspreken. De

verwondering en de nieuwsgierigheid zijn vaak groot als de

proef een onverwacht resultaat oplevert.

Laat leerlingen vertellen wat ze zien. Hierdoor heb je een

startpunt voor een gesprek en weet je van waaruit leerlingen

redeneren.

Vraag leerlingen naar een verklaring. Wanneer de leerling hierop

geen antwoord weet te geven kan je een vraag stellen naar de

observatie van de leerling, een stap terug in de empirische cyclus: “Wat

zie je?”, “Wat gebeurt er als je…?” Omdat het gaat om observaties is

het voor de leerling makkelijker een antwoord te geven op

de vragen. Vervolgens kunnen weer vragen gesteld worden

met betrekking tot het formuleren van een verklaring.

Koppel het resultaat aan een dagelijks fenomeen, zodat het proefje

niet op zichzelf staat. Een proefje met olie en water kan bijvoorbeeld

gekoppeld worden aan een nieuwsitem over een olievlek op zee.

Daag de leerlingen uit. Vaak weten leerlingen meer dan je denkt. Door

leerlingen zelf te laten (mee)denken en (mee)doen komen ze zelf tot

nieuwe inzichten. Wanneer een leerling zelf iets ontdekt, onthoudt hij dit

veel beter dan wanneer je hem iets vertelt.

Het is belangrijker dat leerlingen iets leren, dan dat een proefje

helemaal (goed) is uitgevoerd. Wanneer leerlingen leren waarom een

proefje niet werkt, hebben ze in plaats van het proefje perfect uit te

voeren (doen) een nieuw inzicht verworven (denken): daar gaat het om.

14

“Ik wist niet dat ik zo vaak ‘die’ en ‘dat’ zei!”

Het taalgebruik verandert tijdens de coaching: de leerkracht probeert

meer taal uit te lokken bij leerlingen, en gebruikt ook zelf preciezere en

complexere taal. In het blauwe kader staat een fragment van voor de

coaching; de praatwolkjes geven aan wat leerkrachten na de coaching

zouden zeggen.

Leerkracht: We gaan vandaag drijven en zinken doen.

Leerkracht: Pak maar iets Lisa.

Leerkracht: Wat is dat?

Leerling: Een knikker.

Leerkracht: Gaat die drijven of zinken?

Leerling: Weet ik niet.

Leerkracht: Oke, nou doe die daar maar in.

Leerkracht: Hij zinkt!

Leerkracht: Oke, de volgende, probeer jij die maar.

Leerkracht: Wat is dat?

Leerling: Zo’n ding voor de was ophangen.

Leerkracht: Ja heel goed, doe hem er maar in, dan gaan we kijken.

Wat denk je dat

er gaat gebeuren

met de knikker?

Ik denk dat de knikker

gaat zinken.

Wat bedoel

je precies?

Weet je ook

hoe dat

heet?

Wat gebeurt er als je de

knijper in de glazen bak

laat vallen?

Wat is er

gebeurd?

We gaan vandaag weer iets

nieuws ontdekken: we gaan

een experiment doen.

Weet je ook hoe dat

komt? Kun je daar

een verklaring voor

bedenken?

Wat voor voorwerp

heb je gepakt?

Dus jouw hypothese is

dat de knikker naar de

bodem zakt: hij zinkt.

Doe de knikker maar in

de glazen bak.

Dus jij denkt dat de

knijper blijft drijven

omdat hij van hout is.

15

Tips & Tools

Stel open vragen. Hiermee geef je leerlingen de ruimte om zelf een

antwoord te bedenken en te formuleren.

Wees niet bang om ‘moeilijke’ woorden te gebruiken. Nieuwe

woorden leren kan alleen als leerlingen deze woorden ook horen in de

juiste context.

Herhaal (incomplete) uitingen van leerlingen, en vul deze aan

zonder expliciet te zeggen dat de uiting van de leerling ‘fout’ of niet

compleet was.

Laat leerlingen kennismaken met complexe zinsconstructies door

deze zelf te gebruiken. Je kunt bijvoorbeeld de uiting van een leerling

in een volledige zin herhalen: “Dus jij denkt dat de knikker blijft drijven,

omdat hij van hout is”. Op deze manier leren leerlingen (oorzaak-gevolg)

relaties te verwoorden.

Bedenk voorafgaand aan de les een aantal woorden die je tijdens

de les wilt gebruiken. Voorbeelden kunnen zijn: zwaartekracht,

statisch, elektriciteit, verklaring, onderzoeken, metaal, gewicht etc.

Wees precies en expliciet, en vraag dit ook van je leerlingen.

Bedenk dan dat iemand die niet ziet wat er gebeurt precies moet

kunnen begrijpen wat er gebeurt. Bijvoorbeeld: “Doe de knikker in de

glazen bak” in plaats van “Doe die daar in”.

16

“De interactie is opener geworden door het

stellen van vragen. Je moet ook veel beter

luisteren naar de antwoorden.”

Interactie in de klas is het meest belangrijke onderdeel van leren. De

inbreng van leerkrachten én leerlingen bepaalt de sfeer en de leerwinst.

Uit ons onderzoek blijkt dat leerkrachten voorafgaand aan de interventie vaak

informatie en instructie geven om leerlingen te ondersteunen: ze leggen zelf

uit hoe iets zit. De vragen die gesteld worden zijn meestal gericht op het

‘toetsen’ van kennis en het controleren van het begrip van leerlingen.

Leerlingen gaan vaak meteen aan de slag met het materiaal en vertellen niet

wat ze denken of wat ze zien gebeuren. Ze redeneren nog weinig. Daarnaast

blijkt dat de instructie van de leerkracht en niet-betrokken gedrag van de

leerlingen sterk samenhangen en veel voorkomen.

Na de interventie is de interactie in de klas veranderd. Leerkrachten

ondersteunen leerlingen door het stellen van open vragen en het geven van

aanmoedigingen. Leerlingen krijgen op deze manier meer mogelijkheden om

te redeneren. Leerkrachten reageren hierop met nieuwe vragen om het

redeneerproces te verdiepen. De interacties in klas worden langer en zijn

meer gericht op redeneren. De open vragen van de leerkracht en interesse

van leerlingen komen meer voor en hangen sterk samen.

Er ontstaat een positieve spiraal waarin

de interactie tussen leerlingen,

leerkracht en materiaal optimaal talent-

ontlokkend en -stimulerend is.

17

Tips & Tools

Stel vragen die leerlingen aanzetten tot redeneren. Een vraag die

begint met ‘wat denk jij’ biedt leerlingen ruimte om eigen ideeën te

verwoorden en stimuleert tot nadenken. Door dergelijke vragen te

stellen kun je de nieuwsgierigheid van leerlingen prikkelen en geef je

alle leerlingen ruimte. Iedere leerling denkt tenslotte iets!

Luister naar de antwoorden van leerlingen zodat je doorvragen kan

stellen. Je ondersteunt leerlingen om op een hoger niveau van inzicht

te komen, en leerlingen weten dat je luistert waardoor ze actiever mee

zullen doen in de les. Vraag bijvoorbeeld “waarom denk jij dat?”.

Stap af van wat jij wilt weten, volg de redenering van de leerling.

Als leerkracht ben je vaak geneigd op zoek te gaan naar het ‘goede’

antwoord op de door jou gestelde vraag. Wanneer je open vragen stelt

gaat het echter om wat de leerling denkt, waardoor alle gegeven

antwoorden goed zijn. Het is dan de kunst af te stappen van de eigen

denkrichting, in te gaan op het in jouw ogen ‘verkeerde’ antwoord en

daarbij de redenering van de leerling te volgen. Wanneer je na een

‘verkeerd’ antwoord doorvraagt kan vervolgens zelfs naar voren komen

dat de achterliggende redenering van de leerling wel klopt.

Laat je niet afschrikken door leerlingen die meer (lijken te) weten

dan jij. Als leerkracht hoef je niet alles te kunnen en te weten. Door in te

gaan op uitingen van leerlingen stimuleer je tot nadenken. Wanneer je

onwetend bent kan dat juist van pas komen bij het reageren: je weet zelf

het antwoord niet, waardoor je nieuwsgierigheid wordt aangewakkerd en

je automatisch open vragen gaat stellen die aanzetten tot nadenken.

18

“Ik heb vooral geleerd los te laten…”

Een leerkracht gaf aan dat ze vooral had leren loslaten. Door samen met de

leerlingen op onderzoek uit te gaan bereikte zij een prachtig effect. De

leerlingen én leerkracht sprankelden tijdens wetenschap- en technieklessen!

De sleutel ligt niet in de gebruikte methode (bijv. Natuniek), maar in de

manier waarop leerkracht én leerling samen tot nieuwe inzichten komen.

Uitgaan van nieuwsgierigheid, dit talentvolle gedrag stimuleren door vragen te

stellen en zo het wetenschappelijk redeneren van leerlingen te stimuleren is

een gouden combinatie. Aan deze onderzoeken hebben LIO-stagiaires,

onderbouw- en bovenbouwleerkrachten meegewerkt. Voor alle groepen zijn

de resultaten positief: zowel leerkrachten als leerlingen profiteren van de

interventie.

De werkwijze van TalentenKracht is vakoverstijgend. Als je het eenmaal

door hebt, kun je deze manier van werken tijdens alle lessen toepassen.

De open, stimulerende en interactieve benaderingswijze is niet alleen

toepasbaar op wetenschap en techniek. Deze benaderingswijze kan ook

tijdens een kringgesprek of een les over getallen tot prachtige redeneringen

van leerlingen leiden. Als leerlingen met een vraag komen, dan kun je hier als

leerkracht op inspelen en samen met de leerlingen een proefje uitvoeren.

Video feedback coaching is een belangrijk hulpmiddel om te

professionaliseren.

Het terugkijken van fragmenten uit de les resulteert erin dat de leerkracht

kritisch naar het eigen handelen in het ontlokken van wetenschappelijk

redeneren van leerlingen. Dit wordt ervaren als ‘een intensief proces…’, maar

ook als een ‘eyeopener’.

19

Ga samen op onderzoek uit!

Ontdek de kracht van lucht

Vraag stellen

Kun jij iets optillen met lucht?

Hypothese formuleren

Denk jij dat je iets op kan tillen met lucht? Waarom denk je dat?

Heb jij dat al eens eerder gezien? Waar?

Onderzoek opzetten

Probeer je schoen of een boek op te tillen!

Je hebt een plastic zakje, plakband en een rietje. Bedenk een

opstelling, zodat je kunt onderzoeken of je kunt tillen met lucht.

Observeren

Wat zie je? Wat doe je?

Wat gebeurt er met je schoen/het boek?

Concluderen en verklaren

Hoe denk je dat het komt?

Klopte het wat je eerder dacht?

Verder experimenteren

Wat zou je nog meer op kunnen tillen met lucht?

20

Zet leerlingen aan tot nadenken en redeneren

Stel vragen, want vragen stimuleren de nieuwsgierigheid en nodigen uit om

verder te vertellen, dieper na te denken en de verbinding te leggen met

dagelijkse gebeurtenissen.

- Hoe doe je dat?

- Hoe bedoel je dat?

- Wat denk jij?

- Waarom denk je dat?

- Heb je dat al eens eerder gezien?

Aan de slag!

1. Steek het rietje een stukje in de opening van het zakje.

2. Plak het zakje dicht met plakband. Waarom zou dit belangrijk zijn?

3. Hoe kun je testen of het zakje luchtdicht is?

4. Maak nu het zakje plat en leg iets op het zakje.

5. Blaas in het rietje.

Uitleg*

Lucht kan heel sterk zijn. Als je lucht samenperst in een afgesloten ruimte kun

je er zelfs iets mee tillen. Denk maar eens aan een luchtbed of fietsband. De

kracht van lucht wordt ook gebruikt om delen van machines te laten bewegen.

Deze techniek heet pneumatiek.

Pneumatiek is een aandrijftechniek waarmee met gassen (meestal lucht) via

pompen en cilinders machineonderdelen in beweging worden gezet. Zo kan

bijvoorbeeld een vrachtwagen zijn laadbak kantelen om een lading zand te

lossen. Dit kan je zelf ook maken! Bedenk maar eens hoe…

* zie wouters werkzolder op www.nemosciencemuseum.nl