Internal music in Vesal Shirazi’s...

Literary Arts, 9th Year, No. 20, Autumn 2017

_________________________________________________________________ 17

Internal music in Vesal Shirazi’s ghazals

Nazanin Noori

Moosa piri

Abstract

Mohammad Shafie Ebn Mohammad Esmaeil Shirazi known as Mirza Kochek with

pseudonym of Vesal born on 1197 AH and passed away on 1262 AH in Shiraz is

among prominent poets and return movement musician who had a capable hand in

composing ghzal and while imitating great Ghazal composers, he has maintained

main traits of the best traditional poem specimens and his ghazals enjoy a tonic and

appealing tune. The aim of this study is to examine internal music of the poet ghazals

using analytical research method and to show that internal music how much

influences the poem tone verse and that how Vesal has inducted the poems meaning

to the reader using repetition which is the main pillar of internal music. One of the

features of poem language is voluntary utilization of this language from poetical

devices and techniques which bring it out of routine and colloquial state and give it

an artistic aspect. Here, the most tangible factor which gives the language eminence

is the poem music. The poem's music has been divided to four types of external,

internal, lateral and virtual. That in this paper, only the poem internal music has been

examined.

The series of coordination which appear in the words of a poem due to unity or

similarity or contrast of consonants and vowels is the flourish of this type of music.

Techniques which have played role in the domain of this music are figures of speech

like various puns, epanalepsis and so on all of which are subsets of repetition,

therefore, repetition in examining the poem internal music has a considerable role.

Vesal Shirazi has utilized repetition for increasing the word music and developing

and better inspiring the meaning and repetition could be seen in his various poems

level. Techniques which have formed in his poem based on repetition mostly include

repetition of words and letters and what mostly shows off is word repetition.

Repetition is Vesal’s Divan appears in two forms, sometimes these repetitions are

subject to a special order which is displayed as Aenat, equilibration and epanalepsis

and sometime is in free form that its prominent sample could be seen in various types

of pun. So that it could be said that various puns and word repetition scattered across

couplet is among free repetitions of Vesal poems. In Vesal’s poem, pun as a type of

Ph.D. Graduated of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Mashhad Branch,

Mashhad, Iran. [email protected]

Assistant Professor of Persian Language and Literature, Payam Noor University, Zahedan, Iran.

Received:13/07/2015 Accepted: 16/01/2016

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License


18

word arrangement has a special role in creating his poems internal music and various

types of pun are considered the most frequently used types of repetition in his poem.

Especially surplus pun and difference in type of letter that due to undulation of

movements they have, their musical impact is more than homogenous pun and these

two types of pun totally have designated 413 cases of the poet ghazals puns to

themselves.

Repetition of one or some words in a poem constitutes 520 cases of repetitions of

Vesal ghazals sparsely. Sometimes, Vesal emphasizes on his considered notion with

this poetic trick and nurtures a notion and concept in the mind of reader.

Reduplication is also another type of word repetition which is called repetitive and

is considered among natural repetitions. Vesal Shirazi has used this figure of speech

for emphasis, inspiring the concept and making his word more musical since such

repetitions indicate multiplicity, emphasis and intensity.

Another kind of this technique is regular repetitions that in Vesal Ghazals include

Eanat, coupled, epanalepsis, expizeuxis, simile, converse, leonine verse and

equilibration among which epanalepsis with 595 cases is in the first rank. Vesal has

utilized such repetitions for emphasis and embossing his considered concepts.

One of most frequently used types of repetition is phoneme repetition. This

imagery which is called alliteration has a very high aesthetic value. Depending on his

art and taste, Vesal Shirazi has used this imagery very much for illustration and

elegance and enrichment of his poems music and the music arising from consonant

alliteration is more patent is his poems.

Consonants also have a prominent role in good tune of his poems and among

them, decorating the speech with long consonants is more and more salient than short

consonants.

Though with repetition of vowel e , that the ancients considered repetition of this

vowel as obstacle of speech clarity and reach, and also repetition of vowel o, Vesal

increases the couplet music and increases the word influence, and sometimes even by

bringing additional and descriptive compounds successively, gives a special music to

word which influences the reader's mind. So, many verbal and phoneme repetitions

are observed in his poem which causes his word phonemic prominence and this, by

itself, is a style characteristic of his ghazals.

Keywords: Vesal Shirazi, ghazal, internal music, repetition

References

- Abu hamze, Fateme (2001). Poem Music. Goharan Journal, No.12, p. 314-319.

- Amini, Hassan (2011). Art of Music, Link of Music and Poem, A Look At Iran

Music, Hafez Journal, No.87, p 57-62.

- Aghahosseini, Hossein; Ahmadi, Asrasadat (2009). Examining the Music of

Rodaki Poem, Persian Language and Literature Research, No.2, p. 19-34.

- Ashrafzade, Reza (2005). An Aesthetical Quest in Pun, Specialized Journal of

Persian Literature Mashhad Islamic Azad University, 2nd year, No.5, p. 46-59.


_________________________________________________________________ 19

- Etehadi, Hossein (2011). Comparison of Internal and Lateral Music of Ghazals of

Khaghani and Anvari, Specialized Journal of Persian Literature Mashhad

Islamic Azad University, No.32, p. 110-132.

- Fesharaki, Mohammad (2000). Rhetoric Criticism, 1st ed., Tehran: The

Organization of Study and Codifying Humanities Books (Samt).

- Gholijlhani, Hamidreza (2010). Works of Vesal Shirazi with a History after His

Death, Baharestan Journal, 11th year, No.17, P. 265-266.

- Hashem Poursobhani, Tofigh, (2008). Poem and Music in Sama Molavian,

Council Letter, No.30, p. 5-20.

- Homaei, Jalal ed-Din, (2007). Rhetoric Techniques and Literary Imagery, 26th

ed., Tehran: Homa.

- Irani, Akbar (1995). Music in Islam, Art Journal, No.28, p 358-420.

- Jamali, Shahrouz (2004). Repetition Basis of Poem Music, Keihan Farhangi,

No.216, p. 60-66.

- Malah, Hossein Ali (1972). Hafez & Music, 1st ed., Tehran: Art and Culture

Ministry Publication.

- Maragheie, Abd ol-Ghader (1990). Jame’ ol-alhan, by Taghi Binesh, 1st ed.,

Tehran: Cultural Studies and Research Institute.

- Mehrdad Pei, Leila (1999). Music in Iran, the Relation between Music and Poem,

Music Position Journal, No.4, p. 28-37.

- Motahedin, Jaleh (1986). Repetition, Its Sonic and Rhetoric Value, Journal of

Humanities and Literature Faculty of University of Mashhad, No.43, p. 483-

530.

- Najafgholi Mirza, (1983). Doreh Najafi, Hossein Ahi (emend.), 1st ed., Tehran:

Foroughi.

- Navabi, Mahyar (1955). Vesal Family, Faculty of Literature and Humanities

Journal of University of Tabriz, No.33, p. 190-239.

- Pournamdarian, Taghi, (2005). Lost on the Beach (sound and meaning in Hafez

poem). 2nd ed., Tehran: Sokhan.

- Rajaei, Mohammad Khalil (1990). Ma’alem ol-Balagheh, 1st ed., Shiraz:

University of Shiraz.

- Razi, Shamseddin Mohammad Ibn Gheis (2009). Al-Moejem fi Ma’eeir Ash’ar

al-‘ajam, Mohammad Abd ol-Vahab Qazvini (emend.) and Modares Razavi

and Sirous Shamisa (re-emend.), 1st ed., Tehran: Elm.

- Roustaiean, Ahmad (1954). Vesal Shirazi, Helal Journal, No.10, p. 3-8.

- Safaei Malayeri, Ebrahim (1959). Vesal Shirazi, Armaghan Jjournal, No.3, p.

97-107.

- Sajadi, Mahmoud (2002). Poem and music, Keihan Farhangi, No. 194, p. 58-64.

- Shafiei Kadkani, Mohammadreza (1988). Selection of Shams' Sonnets, 1st ed.,

Tehran: Habibi Books Publication.

- ……………….… (1991). Poem Music, 3rd ed., Tehran: Agah.

- …………………. (1998). Vicinity Magic, Bokhara Journal, No.2, p. 16-24.

- Tajlil, Jalil, (1972). Pun in the Span of Persian Literature, 1st ed., Tehran,

Research center of cultural studies.


20

- Va ez Kashefi, Ali ebn Hossein, (1990). Baday ol-Afkar fi Sanaye ol-Ash’ar,

Mirjalal ed-Din Kazazi (emend.), 1st ed., Tehran: Markaz.

- Vahidian, Kamyar, Taqi, (1987). In the Territory of Persian Language and

Literature, 1st ed., Mashhad: Mohaqeq Publication.

- ………………………… (2006). Rhetoric From Aesthetic Point Of View, 2nd

ed., Tehran: The Organization Of Study And Codifying Academic Books (

Samt)

- Vesal Shirazi (1999). Divan. Mohammad Tavousi (emend.), 1st ed., Shiraz:

Navid.

موسیقی درونی در غزلیات وصال شیرازی

موسی پیری ، نازنین نوری

چکیده

ق در 1262ق و متوفاای 1197بن محمد اسماعیل شیرازی، معروف به میرزا کوچک، متخلص به وصال، متولد سال محمد شفیع

تی توانا داشته است و در عین تقلیاد از سرایی دس دان نهضت بازگشت است که در غزل شیراز، از جمله شاعران برجسته و موسیقی

ای دارد. های شعر سنتی را حفظ کرده است و غزلیاتش نوای آهنگاین و پرجبباه سرایی، صفات اصلی بهترین نمونه سرآمدان غزل

بساامدی و نشاان دادن ایان مسا له -هدف از این پژوهش بررسی موسیقی درونی غزلیات شاعر با استفاده از روش تحقیق تحلیلی

است که موسیقی درونی تا چه میزان بر نظم آهنگ شعر او تأثیر گبارده و اینکه وصال چگونه با استفاده از تکرار که رکن اساسای

موسیقی درونی است، معنی شعر را به خواننده القا کرده است. تحقیق بیانگر این مطلب است که وصال، با توجه به اطالع از تاأثیر

های زیباشاناختی موسایقی الفاات، توانساته اسات باا اساتفاده از شاگردهای آدمی و آگاهی از جنبه نوای خوش موسیقی بر روان

هاا بار روخ خوانناده اثار های زیبا و دلنشین، ایجاد تناسب، تکرار و همااهنگی آوایای وا گوناگون موسیقی درونی، انتخاب واژه

بگبارد و معنا را بر دل و جان مخاطب بنشاند.

صال شیرازی، غزلیات، موسیقی درونی، تکرار وها: کلیدواژه

مقدمه

داناان باه آن بااور ویژه ادبا و موسایقی ارتباط تنگاتنگ شعر و موسیقی، موضوعی انکارناپبیر است که عموم اهل فرهنگ و هنر، به

ضمن تلطیف روخ، او را در رسیدن ها را به آدمی بنمایانند و اند تا زیباییدارند. گویی این دو هنر آسمانی، از یک جایگاه برخاسته

به کمال و درک جمال خداوندی یاری کنند.

موسیقی صناعتی است که مشتمل باشد بر الحان در آنچه التیام الحان بادان کامال شاود، باه ت اویت انساانی یاا باه آ ت. پا »

( و 9: 1369ای، )مراغاه « دوار ایقاااعی گوییم موسیقی عبارت است از جمع نغمات مالئمه که بر شعری ترتیاب کناد در دوری از ا می

هاای زباان شاعر، (. یکی از ویژگی15: 1367)شفیعی کدکنی، « کنندخوردگی عاطفه و تخیل در زبانی آهنگیان تعبیر می گره»شعار را

کناد و باه آن یای خاار ما ای است که آن را از حالت روزمره و محاورهگیری ارادی این زبان از تمهیدات و شگردهای شاعرانه بهره

هاا بخشد، موسیقی شعر است. موسیقی شعر، نتیجۀ تاوازن ترین عاملی که زبان را تعالی میبخشد. در این میان، ملموسجنبۀ هنری می

مسؤول مکاتبات( ، مشهد، ایرانتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد مشهددانش آموخته دک( [email protected] استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، زاهدان ایران [email protected]

16/10/1394تاریخ پبیرش: 22/4/1394تاریخ وصول: Copyright © 2015-2016, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution

License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

پژوهشی( -فنون ادبی )علمی

61 -78 ص، 1396پاییز ( 20 )پیاپی 3، شمارهنهمسال

mailto:[email protected]

1396پاییز (20، )پیاپی 3نهم، شماره سال ،یفنون ادب / 62

آورد و نقاش مهمای در هایی است که عناصر آوایی و صوتی یک مجموعه گفتاری در محور همنشینی زباان باه وجاود مای و تناسب

موسیقی شعر را به چهار ناوع موسایقی بیرونای، کند.دارد و تخیل و عاطفۀ نهفته در شعر را به مخاطب منتقل میانسجام درونی شعر

شود. (، که در این نوشتار فقط موسیقی درونی شعر وصال بررسی می392اند )همان: درونی، کناری و معنوی تقسیم کرده

های تنوع و تکرار، در نظام آواهاا، و تکرار استوار است، هر کدام از جلوه از آنجا که مدار موسیقی )به معنی عام کلمه( بر تنوع

مجموعاه »گیارد یعنای که از مقولۀ موسیقی بیرونی)عروضی( و کناری )قافیه( نباشد، در حوزۀ مفهومی این نوع موسیقی قرار مای

های ایان ناوع آید، جلوهت یک شعر پدید میها در کلماها و م وتهایی که از رهگبر وحدت یا تشابه یا تضادّ صامتهماهنگی

شناسای بسایاری از موسایقی اسات و اساتواری و انساجام و مباانی جماال ترین قلمرو موسیقی است. این نوع موسیقی شعر، مهم

آهنگای (. در حقیقت، موسایقی درونای، نظام 92: 1370)شفیعی کدکنی، « شاهکارهای ادبی، در همین نوع از موسیقی نهفته است

ساز )وزن، شود و در کنار دیگر عناصر موسیقیها ایجاد میها و م وتخوانی صامتت که از تناسب و تکرار و همنشینی و هماس

هاایی کنناد، آرایاه آفرینی می هایی که در حوزۀ این موسیقی نقشسازد. شگردقافیه و...(، شعر را به او لبت موسیقایی نزدیک می

... هستند که همگی زیرمجموعۀ تکرارند بنابراین، تکرار، در بررسای موسایقی درونای شاعر، نقاش نظیر انواع جناس، ردال در و

بسزایی دارد.

بیان مسئله

ای دارد و در بررسای سابک شناسی شعر نقش برجساته ترین ارکان موسیقی درونی شعر است، در جمالتکرار، که یکی از اساسی

اند و ادبیات )شعر( نیز در مقام یک هنر از تکرار های قدیم برمبنای تکرار شکل گرفتهتمام هنر شخ ی یک شاعر نیز اهمیت دارد.

در ادب » بهره بسیاری برده است. تکرار از جمله ترفندهایی است که در کتب بالغی و بدیعی دربارۀ آن بحا شاده اسات البتاه

« اناد دانساته شده است و آن را از جمله معایب سخن مای می خ وص به تاثیر از نثر عربی، از تکرار پرهیز فارسی بعد از اسالم، به

گوید، شرط ف احت را تکارار نکاردن ساخن سعدی نیز آنجا که دربارۀ ف احت سحبان وائل سخن می(. »484: 1354)متحدین،

گویاد: به ضرورت و میداند، مگر جایز نمیشمارد. خواجه ن یر نیز تکرار سخن را دانسته آن را از جمله آداب ندیمان پادشاه می

آور نیسات، بلکاه اگار (. اما در بسیاری موارد نه تنها تکرار مالل61: 1383)جمالی، « و سخن مکرر نکنند، مگر بدان حاجت افتد»

شناسی و القای معنی، تأثیر فراوانی دارد البته باید در نظار داشات کاه جا به کار رفته باشد، در برانگیختن ح زیباییدرست و به

جا نشسته باشد، زنگ کاالم نیاز ماؤثرتر آنجا که تکرار از جهت معنوی به»یابد یعنی تکرار در راستای لفظ و فرم شعر اهمیت می

در کااری دشاوار »دهنده است. بالعک ، تکراری که نتیجاۀ آهنگ، در قبول معنای مورد نظر، یاریکند و این نغمه خوشجلوه می

شکند. از این رو، تکارار از می هم های کالم را نیز درانگیز است و اثر دیگر زیباییی آن باشد، ماللو اعنات در معنی لغو« افکندن

(.501: 1354)متحدین، « خواهدمواردی است که آمد و بیرون شد از آن، توانایی و ذوق سرشار می

ز نظر قدما در موضوع ف احت از عیوب کاالم جنبۀ موسیقایی کالم است که ظاهراً ا یعنی تکرار عامل اساسی در ایجاد توازن

ها با هم باشد زیرا زبان عالوه بر های زبانی و درآمیختن این نقشتوجهی آنان به نقش محسوب شده است و شاید دلیل آن هم بی

مرباوط ، بی داردرسانی، یک وظیفه مهم دیگر نیز دارد و آن تبین احساسات و عواطف انسان است و اگر بنا بر نظر متقدمان عیخبر

ها مطارخ رسانی مطرخ نیست، بلکه نشان دادن عواطف با واژهدر زبان عاطفی مس له خبر»زیرا به زبان خبر است، نه زبان عاطفی

است و تکرار یکی از ابزارهای بسیار بااهمیت برای این کار است که زبان عاطفی برای عینیت بخشیدن باه عواطاف شادید از آن

. همچنین، بسیار است که موسیقی، وحدت و حتی شعریت شعر با تکرار رابطه دارد، اعم از تکرار حاروف، کلماه، کند استفاده می

دانند های وزنی میها نیز تکرار را شامل وا )حرف ملفوت( هجا، واژه، عبارت، م رع، بند، یا طرخ گروه، جمله، وزن و...، فرنگی

کنند که ممکن است سبب تقویات، تکمیال یاا حتای جانشاین وزن اشعار ذکر میو آن را وسیله اساسی وحدت بخشیدن در همۀ

63/ موسیقی درونی در غزلیات وصال شیرازی

(.25و 24، 23، 21: 1376)وحیدیان کامیار، « شود

هاای ها، شگردهایی است که برای تدارک همانندیها و جملهها، هماهنگی و تکرار واژهها و م وتنوایی صامتبنابراین، هم

اس موسیقی کالم تکرار است، این تکرار یا به صورت وزن عروضی )موسیقی بیرونی شعر( یا روند و چون اسکار میکلی کالم به

به صورت قافیه و ردیف )موسیقی کناری شعر( یا به صورت موسیقی درونی شاعر، یعنای ماواردی از ساجع و جنااس و طارد و

ها( یا تکرار کلمه یا تکرار عبارت ها و م وتتکند. در درون ابیات نیز تکرارهای آوایی )صامعک و انواع ت دیر و... بروز می

ها نیز گاه منظم و مقید است، یعنی آوا یا واژه یاا عباارت شوند و جایگاه مکانی این تکرارگر می)گروه اسمی یا گروه فعلی( جلوه

هاای ناامنظم و اختیااری در یگاهآید، یا نامنظم و آزاد است یعنی تکرار در جامکرر در اول یا وسط یا پایان دو قرینه )م راع( می

گیرد. وصال شایرازی از جملاه شااعرانی اسات کاه توانساته باا اساتفاده درسات از ایان شاگرد میها قرارطول م راع یا م راع

آفرینی، اشعار موسیقایی به خواننده ارائه و مق ود خود را به او القا کند. زیبایی

پیشینۀ تحقیق

(، 1362الادین وطاواط، )رشاید الساحر حدائقهای متعددی از پیشنیان مانند: شناختی آن کتابزیبا دربارۀ موسیقی و شعر و مسائل

موسایقی ( و از ادبای متاأخر کتااب 1369)واعظ کاشفی، ا فکار بدایع(، 1388)شم قی رازی، العجم المعجم فی معاییر اشعارعناصر گوناگون ایجاد موسیقی در شعر اشاره شده است. همچنین ( تألیف شده است که در این آثار به1370)شفیعی کدکنی، شعر

)امینی، « موسیقیو هنر موسیقی، پیوند شعر »(، 1374)ایرانی، « موسیقی در اسالم»(، 1385)ابوحمزه، « موسیقی شعر»مقا تی چون

شاعر و »(، 1383)جماالی، « قی شاعر تکرار اساس موسای »(، 1378)مهردادپی، « موسیقی در ایران، ارتباط شعر و موسیقی»(، 1390

)ماالخ، « حاافظ و موسایقی »طور مشخص دربارۀ بررسی موسیقی شعر یکی از شاعران، مانند (، و نیز به1381)سجادی، « موسیقی

بررسای موسایقی شاعر »(، 1390)اتحاادی، « های موسیقی شعر خاقانی و غازل اناوری و خاقاانی ترین جلوه بررسی مهم»(، 1351

( نوشاته شاده اسات، اماا در 1387)توفیاق سابحانی، « شعر و موسیقی در سماع مولویان»(، 1388حسینی و احمدی، )آقا« رودکی

ها و مقا تی هام کاه درباارۀ ای به موسیقی شعر وصال شیرازی نشده است و حتی کتابطور مشخص اشارهیک از این آثار به هیچ

(، 1333)روساتاییان، « وصال شایرازی »(، 1344)نوابی، « خاندان وصال»زندگی و سرگبشت و آثار وصال نوشته شده است، مانند

ت احی ( و 1389خاانی، )قلای « آثار وصال شیرازی با تاریخی پ از زمان وفااتش »(، 1338)صفایی مالیری، « وصال شیرازی»

د.انهای خود از موسیقی شعر وصال سخنی به میان نیاورده(، در بررسی1378)طاووسی، دیوان وصال

های تکرار در شعر وصال جلوه

اسات و تکارار را در ساطوخ فراوانای بارده وصال شیرازی، از تکرار، برای افزایش موسیقی کالم و توسعه و القای بهتر معنی بهرۀ

و اسات واژه و شاامل تکارار حاروف ، بیشاتر اند توان دید. ترفندهایی که بر پایه تکرار در شعر او شکل گرفتهمختلف شعر او می

کند، تکرار واژه است. یمآنچه بیش از همه خودنمایی

دهاد. یما شعر در مقام یک هنر کالمی منح ر به خیال و وزن نیست، بلکه بخش غالب آن را ساختارهای خاص زبان تشکیل

ر خالق و بااذوق باا ری در ایجاد زیبایی شعر دارند و شاعهای یک شعر، نقش موثّترینِ این ساختارها واژه است. واژهیکی از مهم

گزینی و همنشاینی صاحی سازد بهت را نمودار میتواند خالقیّت خود را به نمایش بگبارد و آنچه این خالقیّها میاستفاده از واژه

الیوت، شاعر و منتقد انگلیسی معتقد است که کلمه خوب یا بد در شعر وجود ندارد، این جاای کلماات اسات کاه »واژگان است.

دهند وگرناه هماان خوب یا بد باشد یعنی این در ترکیب و نس یا نظام شعر است که کلمات خود را نازیبا نشان میممکن است

: 1370)شافیعی کادکنی، « هاا را خواهناد داشات الفات نازیبا اگر به جای خود نشسته باشند، در نظام شایسته شعر، زیباترین جلوه


دهد بلکه ذوق سالیم و ش هنری، برای حسن ترکیب الفات تعمّد و تامّل به خر نمیهر شاعر توانایی، در سرودن و آفرین .(272

گیری از واژگان، توان و گزیند. وصال شیرازی نیز در بهرهرا برمی آنهاترین ها مناسباختیار از میان واژهقریحه هنرشناس شاعر، بی

تکرار ها به زیبایی و دلنشینی اشعارش افزوده است.کرار واژههنر شاعری خود را به نمایش گباشته است و از رهگبر گزینش و ت

« اعناات، موازناه، ردال ادر و... »نماید گاه این تکرارها تابع نظم خاصی است که به صورت در دیوان وصال، به دو شکل رخ می

توان دید. برجسته آن را در انواع جناس می یابد و گاه به صورت آزاد است که نمونهنمود می

تکرار آزاد

انواع جناس و تکرار واژه به صورت پراکنده در طول بیت، از جمله تکرارهای آزاد اشعار وصال است.

جناس

جن بیاورد که در ظاهر به یکادیگر شابیه و در معنای مختلاف جناس آن است که گوینده یا نویسنده در سخن خود، کلمات هم

ه ایجاد زیبایی شاعر اسات کاه سابب جلاب توجّا های لفظی و از عوامل مهمّن آرایه(. جناس از زیباتری48: 1386باشند )همایی،

انگیاز میاان دو واژه تاداعی معاانی، کشاف ابهاام »های هنری آن را ناشی از سه مقوله: های جناس و جنبهشود. زیبایی یمخواننده

حقیقت این است که ارزش اصلی جناس در هام »ا مّ( ا1385: 24)وحیدیان کامیار، « دانندهای متجان میمتجان و غرابت واژه

کند، به تعبیر دیگر، نظم و شعر کاه موسایقی یمتر و آهنگین تر و نثر را منسجمجنسی حروف دو کلمه است که شعر را موسیقایی

اگار -و جنااس کند چون، موسیقی خود تناسب و تکرار اصوات است یمتر وزن و قافیه را با خود دارند، جناس آن را موسیقایی

کند و زیر و بمی تکرار حاروف، لابّتی باه یمنواز و متلبّذ بخشد و شعر را گوشت میاین موسیقی را شدّ -در جای خود بنشیند

هاای گبارد کاه نات کند که موسیقی، و همان تأثیر را می یمگونه سرمست دهد که او را همان یمگوش و هوش خواننده و شنونده

.(50: 1384زاده، شرف)ا« ملودی و سمفونی

« کااوی زیباشناساانه در ماورد جنااس وکناد »اند نویسندۀ مقاله دانشمندان علوم بالغی، جناس را به انواع مختلفی تقسیم کرده

های دانشمندان قدیم و جدید علوم بالغای، اناواع جنااس را ها پ از بررسی دیدگاهبندیضمن اشاره به انواع مختلف این تقسیم

جنااس نااقص، شاامل جنااس محارّف، -2جناس تام، شامل جناس مرکب و جناس لفظ -1»است: بندی کرده خ ذیل دستهبه شر

-4اثیار( و جنااس اشاتقاق ابان به گفتاۀ -جناس قلب )یا جناس معکوس -3جناس زاید، جناس مضارع و حق، جناس مزدو

ای در نقاش ویاژه « آرایای واژه»شعر وصال، جناس به عنوان نوعی در .(58-59: 1384زاده، )اشرف« آوایی حروف صوتی یا هم هم

رود.ایجاد موسیقی درونی اشعار او دارد و انواع جناس از پرکاربردترین انواع تکرار در شعر وی به شمار می

جناس تام

(. ایان ناوع 49: 1386 )هماایی، «الفات متجان در گفتن و نوشتن، یعنی حروف و حرکات یکی و فقط در معنی مختلف باشاند »

در ابیات زیر: « بار»و « آفرین»مورد از غزلیات وصال به کار رفته است، مانند 65جناس، که بهترین نوع جناس است، در

باااد آفــریـنباار آن صااورت هاازاران

بخشد باربار خودبینی ز خود نه تا که یارت

اسات آفـــرین بر آن صااانع کاه صاورت

دارد بـار نبود انادرین در باراین کان که را

(211و 102: 1378)وصال،

ا کناد امّا یما حا آنهاا در بیت اول، جناس تام دارند که خواننده، در ابتدا، نوعی همگونی را میاان « آفرین -آفرین»های واژه

یش کثارت در عاین وحادت اسات کاه در اناواع جنااس، سازد. همین نمااندکی درنگ، تفاوت معنایی میان دو واژه را آشکار می


زیرا الفات آن از حی صورت، وحدت دارند، در حالی کاه معاانی دارای »خ وص جناس تام، شگفتی خواننده را برمی انگیزد به

لیال، )تج« آورناد یما های شباهت لفظی و اختالف معنایی دوشادوش یکدیگر لبّتی مخ وص پدیاد اند و این مو تنوّع و کثرت

« س»و همچناین تکارار صادای « ن»ای بار صامت غناه 6و « ا»بار م وت بلند 8افزون بر جناس، در بیت اول، تکرار (.9: 1371

شکوه و طنین خاصی به بیت بخشیده است.

به هماراه « ر»تکرار این واژه و ت دیر ایجادشده و نیز تکرار صامت تکریری « بار» ۀدر بیت دوم نیز افزون بر جناس تام در واژ

های بیت افزوده است. بر زیبایی« د»و صامت « ā»م وت بلند

جناس مرکب

یکای کلماه مفارد باشاد و دیگاری از دو کلماه » المعجممتجان مرکب باشند یا به گفته صاحب ۀآن است که یک یا هر دو واژ

دادن مفاردات عر است، وی با کنار هام قارار در این نوع جناس، که نشانۀ تالش ذهنی شا .(354: 1388، شم قی « )مرکب بود

اند. این نوع جناس نسبت به دیگر انواع جناس در غزل سبک عراقی، با توجاه باه گر جناس تامسازد که تداعیهایی میزبان، واژه

کار باردن قی در بهکار رفته است و از آنجایی که وصال نیز از پیروان این سبک است، بالطبع از سبک عراکاربرد دشوار آن کمتر به

هاا یکساان اسات، در القاای مفااهیم این ترفند چندان اشتیاقی نشان نداده است. این نوع جناس که از منظر دیداری و توالی طرخ

کند، مانند: تر میموردنظر شاعر بسیار مؤثر است و لطافت و زیبایی شعر را محسوس

ــان بخااش طلبیاادم زان گاار لعاال شاافا درم

بخرامای بــا چـه در خاارم بـاغـچۀای

مان، درگفتا که بیا چندی چون حلقه بر این

گاویاناده هام سارو روان داری هام غانچۀ

(57و 503: 1378)وصال،

ی هاا و تناسب ایجادشده میاان واژه ، استایجاد کردهنوعی ت دیر « درمان و در، مان»های در بیت اول، جناس مرکب میان واژه

و پیوناد میاان « باغچاه و بااچ چاه »به زیبایی بیت افزوده است. در بیت دوم جنااس مرکاب میاان « درمان و شفا»و « حلقه و در»

موسیقی درونی و معنوی بیت را پرورانده است.« باغچه، باچ، غنچه و سرو»های واژه

جناس لفظ

وت دارند. این نوع جناس بادون توجاه باه خاط در حقیقات در جناس لفظ دو کلمه از نظر لفظ یکسان هستند، ولی در خط تفا»

: 1385)وحیدیان کامیاار، « جناس تام است، اما از نظر خط با هم تفاوت دارند و به عبارت دیگر، از نظر دیداری جناس تام نیستند

( مانند: 29

چااه پرسااتیش آزردنیااا صاانم تساات چااو

باه صنااام زن آذربه تو زد ایان صانم آذر

(510: 1378)وصال،

است اما همچاون جنااس تاام بسایار آواست، اگرچه از منظر دیداری متفاوت شناسی نوعی واژۀ هم این نوع جناس که در زبان

در رسد وصال، به علت تنگی عرصۀ این نوع جناس خود را مقید به استفاده از این شگرد نکرده است و گوشنواز است. به نظر می

شود.مورد از این نوع جناس یافت می 5کل غزلیات وی تنها

جناس محرّف

هرگاه دو رکن جناس، تنها در حرکت با هم اختالف داشته باشند، آن را جناس محرّف گویند. این ناوع جنااس در میاان غزلیاات


کار بردن دو لفظ که به لحات دیداری یکی مورد از غزلیات به کار رفته است. در این نوع جناس، به 11وصال، کم است و تنها در

در لابت ذهنای و روحای و شاود هستند، اما در خوانش و پیوند نحوی با سایر اجزای کالم، تفاوت آنها با حرکات مشخص مای

ده است، برمخاطب مؤثر است که اگرچه در دیوان وصال زیاد به کار نرفته، وی در همان ابیات اندک نیز به بهترین نحو از آن بهره

خ وص که همراه این نوع جناس از شگردهای دیگر تکرار نیز استفاده کرده است. به

در ابیات: « مُلک و مَلک»، «بِکِش و بِکُش» مانند واژه های

بُکُشتیغ و بِکِشخون است ۀغمزه گر تشن

روناق یافات مَلِـک مُلکآنکه از خدمت او

تاارک ایاان کااار بااه کااام دل مااا نتااوان کاارد

ه از دولاات او کااار هناار وا بااود وآنکاا

(515و 237)همان:

شاود و تکارار یمنیز نوعی جناس دیده « کار و کام»های ، میان واژه«بِکِش و بُکُش»در بیت اول، افزون بر جناس محرّف، میان

نیاز « تَارک »گر درد جانکاه عاشق اسات. واژۀ ت، تداعیبار در بیت به کار رفته اس 6که سرکش آن همچون تیغی کشیده « ک»وا

کند که خود نوعی ایهام تبادر است و در پروراندن موسایقی معناوی بیات بسایار یم، تُرک را به ذهن متبادر «تیغ و خون»در کنار

محارّف در ایان بیات سبب ایجاد جناس« مُلک و مَلِک»های تأثیر دارد. در بیت دوم، اختالف حرکت و همانندی حروف در واژه

های دو م راع نیز آرایه موازنه را پدید آورده است.شده است و سجع متوازن میان واژه

جناس زاید

هاای پرکااربرد جنااس در یکی از گونه .(384: 1388)شم قی ، « آن است که کلمه متجان از دیگری به حرفی زیادت باشد»

های مختلف این نوع جناس یعنای افازودن واک در آغااز، پایاان و مندی از گونهرههای وصال، جناس زاید است. وی با بهسروده

میان واژه، مفاهیم زیبایی آفریده است که یافتن همین واکِ افزون و تامّل در آن مخاطب را در درک بهتر پیام یاری می کند.

: واکِ افزوده در آغاز

ــهصااابا گااااهی کااااله از برداشااات اللـ

کاللــــهبااار گهااای گااال را گاااره زد

(538: 1378، وصال)

واکِ افزوده در پایان

تا کهنه نگشته اسات گابارم باه گارو جامه

اات اردی بااهااشااتاام کااه غاالاام هاامّ

گاردد ناو جامـه جـان کز او جامگیرم آن

گرفتااه اساات خـــارادر خـــارهو خـــار

(154و 531)همان:

هاای متعادد و تکارارِ که شاعر، با اساتفاده از جنااس آرایی است چنان نکته مهم در بیت اول کنار هم قرار گرفتن جناس و وا

کاه « گ و ک»هاای هفت بار، موسیقی کالمش را افزون کرده است. از طرفی تکرار صامت« ā»بار و م وت بلند چهار« »صامت

وازی بیت افزوده است. اند بر گوشن المخر قریب

که تلفظ آن قدری با خشاونت هماراه « خ»در بیت دوم نیز افزون بر جناس زاید بین خار با خاره و خارا، تکرار سه بار حرف

های متجاان در کلماات یاار و یااور و تکارار ایان کند. واک افزوده در میان واژه یماست، انجام عملی سخت را به ذهن متبادر

افزونی شده است مانند: در بیت سبب موسیقیها که واژه

ییــاری و صااحبت یــاورهاار کاا طلبااد

یـاور اسات و ناه یارما را بجز از عشق نه

(359)همان:


جناس نقطه )خط(

در « یاار و باار »و « عنبر و عبیار »ست مانند گباری ادر نقطه آنهااند و تنها اختالف ها از نظر خطی یکساندر این نوع جناس، واژه

ابیات زیر:

اساات عــریر عــنرر به چهرش زلاف بار

شد و عشق تو همدسات ماا یاریاد تو به ما

بااه رویااش خااال باار آتااش ساا ند اساات

غااام عشاااق باااه نیااارو نااااکشیدیم بـــار

(482و 74)همان:

موازنۀ ایجادشده در بیت اول موسیقی درونی این بیت را افزون کرده اسات و در بیات « و عبیر عنبر»افزون بر جناس خط میان

های )ما و عشق( در ایجاد موسیقی درونی کالم نقش مؤثری دارد.کارگیری دو نوع جناس و تکرار واژه دوم به

()مضارع، الحق اختالفیجناس

المخار باشاند، د، در این صورت، چنانچه دو حرف مختلف فیها قریاب هرگاه دو لفظ متجان در یکی از حروف مختلف باشن»

ایان ناوع جنااس را جنااس باا (. 401: 1359)رجایی، « المخر نباشند، جناس حق گویند جناس را مضارع نامند و هرگاه قریب

است در آغاز یا میان یا در واک (. در این نوع جناس، واک متفاوت ممکن 27: 1385، کامیار )وحیدیان اند نیز نامیدهاختالف حرف

پایانی کلمه قرار گیرد.

اختالف در واک آغازین

اندیشاد مالمـ نه عاشق اسات کسای کاز

تا گل آمد ما بساط مای باه پاای گال باریم

به هم نیایاد راسات سالم چرا که عشق و

جنـگ نتوان کرد بهرجای تنگجای چون شد

(407و 62: 1378، )وصال

اند. تکرار گل باه شاکلی در بیت اول، عالوه بر جناس میان مالمت و سالمت، دو کلمۀ عاشق و عشق ترفند اشتقاق ایجاد کرده

انگیازی بیات را دوچنادان سااخته ، روانی و خیال«تنگ و جنگ»بخشی به این واژه در بیت دوم و جناس میان گونه و جانت دیر

است.

اختالف در واک میانی

«آویزه و آوازه»و « کاسه و کیسه»انند: م

کن ز زر تا کاسه از می پر کنیخالیرو کیسه

گوش جان را اگار از پاند من آویازه دهاای

ماند باه کا تا کی غم دنیا خوری دنیا نمی

چاشم بر سااده نهی گاوش به آوازه کاناای

(614و 375)همان:

تضااد . اسات در م رع دوم بر موسیقی کالم افازوده «دنیا» ۀدر م رع اول و تکرار واژ« ز و س»صدایی میان هم در بیت اول،

و « گوش و چشم»است. در بیت دوم هم تناسب میان ر افتادهنیز در پروراندن موسیقی معنوی شعر، موثّ« خالی و پر»های میان واژه

کالمی مخیل آفریده است.« گوش و آوازه»

اختالف در واک پایانی)جناس مطرف(

ـــوز غااام کااشِ انااده گوارناادۀ زان تلااخِ سـوربااود سـوکهر تلخ گاوارنده و هار س


ــاراآه اگاار از دل گاابرد نیساات عجااب خ

بود، این عجب اسات خارهتر از دل تو سخت

(68و 361)همان:

رفته در م ارع اول و ایجااد ناوعی کاربهکسره اضافۀ تکرار و ال فات ، تنسیق«سوگ و سور» هایمیان واژه در بیت اول، تضادّ

، به شاکلی ت ادیرگونه، باه «دل و عجب» است. در بیت دوم نیز تکرار واژۀت دیر، موسیقی معنوی و درونی بیت را افزون کرده

زیبایی کالم افزوده است.

جناس قلب

هاای دو واژه همگاون از دیادگاه ناوعی معکوس نامور است، آن اسات کاه حارف و شگونه، مقلوبهای باجناس که به نام این»

صانعت قلاب در .(54: 1371، )تجلیال «حروف و شماره آن برابر باشند. لکن از لحات ترتیب مخالف و برعک یکادیگر بیایناد

شرط اصلی در محاسن و زیبایی آن است که ف ااحت ا امّ»اهمیت زیادی دارد و دلیل قدرت و توانایی شاعر و ادیب است، ، بدیع

این نوع جناس تالش ذهنی با و دایرۀ لغاات .(66: 1386)همایی، « و بالغت را رعایت کرده و معنی را فدای الفات نکرده باشند

ای باه اساتفاده از ایان کنند، وصال نیز گرچه چندان عالقاه طلبد که برخی شاعران خود را مقید به استفاده از آن نمیوسیعی را می

است، در ابیات زیر به نحو مطلوبی از آن استفاده کرده است.ترفند نشان نداده

نشینی اسات و با خاک ذلّ ، عشق لذّتِ

از ب هجوم کرده به چشمم خیال دوسات

و ساریر شاد سـروری آفتش سرورسور و

دوسات جمـال نیست که بینم مجالچندان

(133و 262: 1378، ل)وصا

س و »و تکارار وا « سور و سرور« »سُرور و سَرور»اند و جناس میان جناس قلب ساخته« لبّت و ذلّت»های در بیت اول، واژه

اناد و البعض سااخته های مجال و جمال جناس قلباست. در بیت دوم نیز واژهدر م رع دوم نیز زیبایی بیت را دو چندان کرده« ر

رفته در آنهاست.کارها شده حروف مشترک بهب موسیقایی بودن این واژهآنچه سب

اشتقاق جناس اشتقاق و شره

چندان زیااد اسات کاه آنهااند یا حروف مشابه ریشههای بدیع عبارت است از آوردن الفاظی که هماشتقاق در کتاب اشتقاق و شبه

آهنگ نزدیک لفظ است، در حقیقات ریشگی و اشتراک واجی و ضربهم ریشه هستند. زیبایی این نوع جناس دررود همگمان می

نوازد و به این ترتیب مخاطب را انداز است که آهنگ واژۀ متجانسی دیگر گوش را می هنوز آهنگ واژۀ اول در ذهن مخاطب طنین

ساوختن و »و « ناصا و ن اوخ ن ایحت، »هاای گردد. وصال در ابیات زیر با واژهدارد و باع لبت روحی وی میبه تامّل وامی

آفرینی پرداخته است. به موسیقی« سوز

باه ماا چاه افزایاد نصیحـ ناصـ ماگر

آزاد شاد از شامع سـوختن پروانه باه یاک

نــصو های که در غام تو شاکستیم توباه

و گاداز اسات سوز بیچاره دل ماست که در

(116و 200)همان:

آهنگ زیبایی به بیت داده است. از سویی، قرار « س»تکرار وا و « ن یحت، ناص و ن وخ»های ریشگی واژهاول، هم در بیت

گرفتن دو لفظ متجان در کنار هم و نزدیکی آوایی آنها در جهت افزایش آهنگ کالم مؤثر بوده است. در بیت دوم نیز عاالوه بار

له ناشی از سوزش نادرد و گراعیتد ورسد به گوش می« ز»صدایی آن با و هم« س»وا اشتقاق، شاعر با استفاده از صفیری که از

موسیقی معنوی بیت را پرورانده است. « شمع، پروانه و سوختن»است. از سویی، تناسب میان است، ت ویر زیبایی آفریده


. بسامد انواع جناس در غزلیات وصال شیرازی1جدول

بسامد عنوان ردیف

س زایدجنا 1 232

181 جناس اختالفی 2

186 جناس اشتقاق 3

65 جناس تام 4

33 جناس خط 5

17 جناس مرکب 6

11 جناس محرّف 7

14 جناس قلب 8

5 جناس لفظ 9

تکرار یک یا چند واژه به صورت پراکنده در طول بی

گااه باا ایان ترفنادِ ، دهاد. وصاال یمپراکنده تشکیل مورد از تکرارهای غزلیات وصال را به صورت 520تکرار یک یا چند واژه،

پروراند مانند: یمکند و معنا و مضمون را در ذهن خواننده یمشاعری بر مفهوم موردنظر خویش تأکید

مااهربان یارم و عشقو بارم عشق د من بُ کار

نیست یار آن یارو بار آن باراست و کار آن کار

اند، از زیبایی صوری و معنوی بیت کاسته نشده اسات. شااعر عاالوه بار این بیت چند بار تکرار شده ها دربا وجود اینکه واژه

ها پرورانده است، و در بیت: گنجاندن مفهوم غنایی مورد نظر خود در بیت، موسیقی درونی بیت را به کمک جناس

خرد رفت و نام رفت و دل رفت و هوش رفت

ه حاجاات اسات ناصا کانون نزاع تو با ما چا

کند و در بیت: یمر درونی خود را به خواننده القا تحسّورده است آعطفی که در میان آنها « و» و« رفت»هم، با تکرار واژه

ساوز دردمساز یاا آنکاه ز حرمانگویی که به

حرمـان هم سااخته باا دردمهم سوخته از

صادایی )س و ز( موسایقی بیات را کاررفته در بیت، همچنین هام ، اشتقاق و جناس به«درد و حرمان»های افزون بر تکرار واژه

دوچندان کرده است و در ابیات:

ـمی نهان گشتی که در چشممای که از چشم به چش

ــر ــر رخ و ف ــر فااال، ف ــر دم و ف نااام ف

ییـاد م به در بردی که در یادت ای که از یادبه

ــدهان از خیاال نکورویاا صاافاتی تااو فرخن

(528و 562، 503، 70، 150)همان:

شود تا خواننده، از هر م راع، آهنگ و طنین خاصی احسااس کناد. باا تکارار واژه یمها سبب گزینش و تکرار هنرمندانۀ واژه

ورزد.ال فات، بر فرخندگی یار تأکید می به گونه تنسیق« فرخ»

تکریر

این صنعت چنان است که کلمه را مکرر کنند یا بیشتر از دو باار »تکرار واژه است که آن را مکرر هم گویند. تکریر نوع دیگری از

اگرچه تکریار از »یکی از منتقدان ادبی معاصر اعتقاد دارد: .(132: 1362، میرزا قلی )نجف «برای تأکید یا تعظیم یا انبار و تنبیه و ...

دار شود و آن موردی است که کلمه به یک معنای دو تواند همان وظیفه را عهدهموسیقایی میخانواده جناس نیست، به لحات نقش

ایان .(305: 1370)شافیعی کادکنی، « شود یمبار در شعر بیاید که نوع مبتبل آن کار همه ک است و نوع خالق آن دشوار دیده


وصال شیرازی، در ابیات زیر، از این آرایه در جهت .(18: 1385دانند )وحیدیان کامیار، طبیعی می ارهایتۀ تکراز دس نوع تکرار را

تر کردن کالم خود، استفاده کرده است.تأکید، القای مفهوم و موسیقایی

چو رخسارش از پایاله برآید رنـگ رنگبه

شاد دجله دجلـه ام، گریه جرعه جرعهبادۀ

اگاار تااوانااای از او دور دار دساات زوال

لاه برآیاد با بـا سمن و چمـن چمـن

بی رخ دوست ساقیا، می مده ایان قادر مارا

اسات قاف تا قافچه سود دامن جاهی که

( 120و 31، 334: 1378)وصال،

در نمودار زیر، فراوانی هر کدام از تکرارهای آزاد اشعار وصال دهنده کثرت و تأکید و شدّت هستند. چنین تکرارهایی نشان

است.مشخص شده

تکرارهای منظم در غزلیات وصال

طور موازنه است. هما و ا طراف، عک ، ترصیع تکرارهای منظم در غزلیات وصال شامل اعنات، مزدو ، ردال در، ردالعجز، تشابه

بایی و ناوای خاصای جا استفاده شود، زیآرایی است که اگر هنرمندانه و بهکه قبالً هم گفته شد، تکرار واژه، در حقیقت نوعی واژه

بارای تکرارهاا از این نوع وصال تواند در تأثیرگباری آن نقش داشته باشد.گرفتن واژه نیز میبخشد. نظم و جای قراربه سخن می

برده است.بهره نظر خود سازی مفاهیم موردتأکید و برجسته

اعنات

هاایی کناد کاه زم خود را ملزم به آوردن حرف یاا واژه اعنات، در کاری دشواری افکندن است و در اصطالخ آن است که شاعر

گاردد. ناوع دوم، آهنگی قافیه مای نیست. یک نوع از اعنات رعایت تکرار حرف یا حروفی بیش از نیاز قافیه است که سبب خوش

ماالً دور از قلمارو ع»دانند کاه تکرار یک یا چند واژه در همۀ ابیات یک شعر است، که برخی، این نوع تکرار را جنون محض می

شود یما این نوع تکرار در دیوان برخی از شعرا دیده (، ام306ّ: 1377)شفیعی کدکنی، « هر دو نوع موسیقی صوتی و معنوی است

زیرا میاان گیرند. در حقیقت، این تکرار بازتاب هیجانات شاعر استکار می و شاعران برای القای ح یا مفهومی خاص آن را به

العاده اسات تقریبااً ، تکرار برای کسی که در حال هیجان فوقچبه گفته لی»ای طبیعی وجود دارد. ید و تکرار لفظ رابطهعواطف شد

طور طبیعی در نس کالم بیایند باه به منظور خاصی و( بنابراین، اگر این تکرارها به 1376: 23)وحیدیان کامیار، «غیرارادی است

این صانعت شاعری از »شود. یمموجب محاسن بسیار در شعر ، هدف معنوی تکرار آن را ایجاب کند طوری که اندیشه شاعرانه یا


کند. به این جهت ارزش بالغی لفظ مکرر در ایان صانعت بایش از جنباه صاوتی آن یمهای نامعین صحبت تکرار الفات در محل

اسات. در کرده یوان خود از این نوع تکرار استفادهد 765 -764 -301های (. وصال شیرازی، در غزل512: 1354)متحدین، « است

شاکوه و و در کل غزل احساس اندوه درونی« دل» به عنوان قافیه، با تکرار واژۀ« دلت»دادن گروه اسمی ، افزون بر قرار 301غزل

به خواننده این گونه القا کرده است. مهری یاراز بی راشکایت خود

ـــ مااااا دلهاااایچ نااااسوزد بااااه دلـ

خاااااارا گااااابشت دلاز دلــــــمآه

ماااان هاااارچه کنااای حااااکمی دلباااا

مااان باااه تومشاااغول و تاااو باااا دیگاااران

ــی وه کااه بااه ایاان ساانگ قتاال ماان دل

ماااان هرچااااه کنااای حااااکمی دلبااااا

دلـــ ایااان سااانگ باااود یاااا دلسااانگ

ــ تااار اسااات آه ز خاااارا ساااخت دلـ

ــ ...چااااره نااادارم، چاااه کااانم باااا دلـ

ـــ مااااا تااااا دلفاااارق بااااود از دلـ

ــ ه اساااات تاااامنا هاااایچ نااااکرد دلـ

ـــ عاالااااامی ا دلساااااوخت دلــ

(186: 1378)وصال،

المزدوج، مزدوج ازدواج، تضمین

« آن است که در اثنای جمله نثر یا نظم، کلماتی را پیوسته یا نزدیک باه یکادیگر بیاورناد کاه در حارف روی موافاق باشاند »

وحادت در عاین کثارت را »گاردد و سبب دلنشینی بیشتر کالم می، هایی نزدیک به همنین واژهقرار گرفتن چ. (47: 1386)همایی،

مورد به کار رفته است. 35(. در غزلیات وصال از این نوع صنعت بدیعی 1385: 39)وحیدیان کامیار، « رساند یمتر به ذهن آسان

تاو دایام بنفشاه باویم ولایکن موی بویبه

بخشاند شقصورو حوراگر صادق عاشق

تاو دارد مـوی بـوی ایان بااچ کجا بنفشاۀ

به جز از یاار ن نداشات کاه دیااری هسات

(141و225: 1378، )وصال

ایان ۀاند. عالوه بر آن، تکرار ت ادیرگون المزدو ایجاد کرده در کنار هم تضمین« بوی و موی»دار های سجعدر بیت اول، واژه

در م ارع اول از « باوی » ۀنیز به غنای موسیقی درونی بیت افزوده است. از طرفی نیاز واژ «بنفشه و تو» هایهها و تکرار واژسجع

کاررفته میان بنفشه و باچ موسیقی معنوی بیت را پروراناده اسات. در بیات دوم نوعی ایهام برخوردار است، که به همراه تناسب به

را دوچندان کرده است. المزدو و جناس زیبایی بیت کارگیری تضمین به

تصدیر

شود. در اصاطالخ یمدر اصطالخ عروض، آغاز م راع اول صدر و پایان آن عروض، آغاز م رع دوم ابتدا و پایان آن عجز نامیده

هاای العجز گویند که در برخی از کتااب ی که در اول بیت آمده باشد، در پایان هم آورده شود، آن را ردال در الیا کلمهبدیع، اگر

(. اناواع گونااگون 141: 1362قلای میارزا، نجف46: 1387کنند )فشارکی، یمال در )ت دیر( از آن یاد بدیع، با نام ردالعجز علی

تر شدن کالم خود افزوده شود، وی با استفاده از این آرایه به استحکام، زیبایی و موسیقاییت دیر در اشعار وصال شیرازی دیده می

کاررفته در غزلیات هایی از ردال در بهنشان از ذوق و طبع زیباشناسانۀ او دارد. در ذیل، نمونه، گوناگون ت دیر است. وجود انواع

وصال آورده شده است.

دود آهام تاریاک و تاایره گااردد ز محفل

شهر به هر درد واقاف اسات ولایکن طریب

محفـل خوش آنکه بود ما را روی تو شامع

ـ مریض عشق تو را چاره از نااباشد ـریبط

(253و 409: 1378)وصال،


« زیبایی آن ناشی از تداعی و نظم و غرابات اسات »آوردن آخرین واژه بیت اول در آغاز بیت دوم است که نمونه دیگر تصدیر

( مانند: 1385: 43)وحیدیان کامیار،

به یک نظار دل مان بارد غامگااسار دلاام

دلــم و مان باه روز به روز من اکنون دلم

که مایه عیش است شاد مارا از دسات دلی

ــمکاناااون بااه رهاااگبر او در اناااتظار دل

دلــمکاه آن کاه بااود مارا یااار، گشات یااار

ــمقاارار بااه ماان دهیااد قاارارش کااه باای دل

(457)همان:

: انواع ت دیر در غزلیات وصال ی دیگرها نمونه

می توسااات چاون سابب خرّ من غمناکـی

گردید گریرانچاک ، دل و گل غنچه، خونین

که شوق کعبه داشات از مغیالنش مترسان کان

ناایاسااات غـمماا گار باود باسایاار، مغ

ناادارم غمـنـاکاگاار خاااطاار غـمناکم

رفتمی گریرانگشاده زانکه خندان لاب و ب

درو مـی خویش اگر بر نیش خنجار بی می رود

ادی کااام نااباااشاااد تو را بااید کااه شا

(257و 321، 181، 439)همان:

االطراف تشابه

ی از اواخر م راع دوم در اوایل م اراع ساوم و... ا کلمهآن است که یک یا چند واژه از کلمات اواخر م راع اول در اوایل م راع دوم و

(. 51: 1376گاردد )وحیادیان کامیاار، توان نوعی بازی با کلمات دانست که سبب آرایش کالم مای ا طراف را می بیاید در حقیقت، تشابه

هرچند در همین موارد اندک نیز از آن هنرمندانه استفاده کرده است مانند: .کاربرد این ترفند نیز در شعر وصال زیاد نیست

چـون آ حیـاتی تـو ای جامه سیه کرده،

ـ ، شا مرچ نوا خوان باه هماه پرگهار ا ش

کانادر ظلمااتی تاو چون آ حیـاتی تـو

هاامه پرنااگار بـا ، بـا کبک خرامان باه

(352و 528: 1378)وصال،

عکس

« شاود های اول عوض مای م رع شود، اما گاهی نیمم رع مساوی است که م رع اول در م رع دوم تکرار می بیت دارای دو نیم»

جایی اجزای کالم است مانند بیت: به(. در واقع، جا52: 1376)وحیدیان کامیار،

از نااام چااه اندیشاام، نامساات همااه ناانگم

از ننگ چه پرهیازم نناگ اسات هماه ناامم

(457: 1378)وصال،

ر نایم م ارع دوم م ارع دوم باه های نیم م رع دوم م رع اول را دشاعر هر م راع را به دو نیم م راع تقسیم کرده و واژه

، باه صاورتی ت ادیرگونه « نناگ »ایجاد شده در این بیات و تکارار واژه ۀموازن، صورت عک به کار برده است. افزون بر عک

موسیقی درونی بیت را دو چندان کرده است.

خورد مانند: می شود و گاهی نیز در یک بیت، دو عک به چشم یمدر برخی ابیات، عک تنها در یک م راع دیده

تفاوتی که میان من است و شیخ ایان اسات

دهاان غانچه کاجا، غاانچه دهاناات کااجا

و نام او همه ننگ است که ننگ من همه نام

سخن دهن باشد دهان ساخن، او بی تاو بای

(252و 406)همان:

موازنه

(. ایان 53: 1385)وحیدیان کامیار، « های خود در م رع دوم مساوی استبه ترتیب با معادلهای م رع اول وزن هر یک از واژه»


گردد. در موازنه، واژگان م راع یا قرینۀ اول با واژگان قرینۀ دوم سجع متاوازن نوایی وموسیقایی شدن شعر میترفند، سبب خوش

ویاژه باه ،هنرمند و بااذوق افزاید. شاعران گیزی بر تأکید مطلب میانوزنی عالوه بر خیال وزن هستند و این همدارند و در واقع هم

وصاال شایرازی نیاز بارای .اناد و گیرایی شعر خاویش بسایار ساود بارده شاعران قرن پنجم و ششم، از این صنعت برای زیبایی

هرد از ابیات غزلیاات وصاال با مو 85تر شدن اشعارش از این شگرد شاعری استفاده کرده است. این ترفند هنرمندانه در موسیقایی

کار رفته است.

باااا هاااجااااار تااااو ابااااار در بااهااااارم

با وجودت غیر اگر خاونم بریازد، گاو بریاز

باااای وصاااال تااااو باااااچ در تاامااااوزم

با وصالت چرخ اگر جانم بارآرد، گاو بارآر

( 351و 447: 1378)وصال،

ترصیع

(. در ترصایع، 53: 1385دانند که دو م راع از نظر نحوی یکسان هساتند )وحیادیان کامیاار، نوعی تکرار دستوری میاین آرایه را

قافیه هستند و به تعبیری دیگر، میان کلمات م رع اول با م رع وزن و همهای م راع دوم همهای م راع یا قرینه اول با واژهواژه

سبب، این آرایه از غنای موسیقایی با یی برخوردار است. ترصیع کامل در غزلیات وصال دوم سجع متوازی برقرار است. به همین

بیشاتر -که ناشی از تقابل سجع متوازی و متوازن یا، به عبارتی، موازنه و ترصیع با هم است -اما ترصیع ناقص، بسیار اندک است

به کار رفته است.

نااه بااه دیاادار درآیااد کااه نشااانش جوینااد

تااار بگنجااد کااه مقااالش دارنااد نااه بااه گف

(276: 1378)وصال،

در نمودار زیر بسامد انواع تکرار منظم در اشعار وصال، به نمایش گباشته شده است.

. بسامد انواع تکرار منظم در غزلیات وصال1نمودار

هاها و مصوتتکرار صام

ی هساتند کاه افازون بار ها(، از جمله عوامل مهمّا ها )وا ها و م وت، تکرار وا است. صامتیکی از پرکاربردترین انواع تکرار

رند. به همین دلیل، گاه شاعران از واژگانی استفاده نقش موسیقایی، در انتقال احساس موجود، در فضای شعر به خواننده، بسیار موثّ


ه باه معنای آشاکار داشته باشند و در انتقال و القای معانی، بدون توجّا با فضای شعر هماهنگی آنهاهای موجود در کنند که وا یم

شود، ارزش زیباشناختی با یی دارد. وصال شیرازی، بساته باه یمآرایی نیز نامیده رتر باشند. این صنعت بدیعی، که وا ها، مؤثّواژه

کارده اسات و در بسایار ۀصنعت بدیعی اساتفاد ذوق و هنر خود، برای ت ویرسازی و زیبایی و غنای موسیقی اشعار خود، از این

تر است.ها در اشعار او محسوسآرایی صامت این میان موسیقی برخاسته از وا

ها تکرار صام

وی در غزلیات خود حاداکثر بهاره را از تکارار و موسایقی .دای دارآرایی در شعر وصال نقش برجستهها از نظر وا تکرار صامت

شود البتّه این تکارار درباارۀ هماه یمه است. آهنگ حاصل از این گونه تکرار، در شعر او، در سط با یی دیده برد آنهاحاصل از

اناد ازجملاه حاروف تری در غزلیات وی به کار رفتهوسیع ها در حدّشود، بلکه برخی از صامتها با یک بسامد، دیده نمیصامت

هاای مشاابه هساتند، شناسی تقریباً جزء وا اند. این وا ها، در زبانار او ایجاد کردهآرایی را در اشعبیشترین وا « س، ش، ن، ز»

به علت صفیری بودن از موسیقی خاصای برخوردارناد و بهتارین « س و ز»از سویی . اند در جایگاه و شیوۀ تولید یکسان« س و ز»

هام از طناین خاصای « ن»ای خااص دارد. صاامت غناه نیز نرمی و مالیمتی« ش»روند. ها برای ت ویرآفرینی به شمار میصامت

دان اسات و دهد. از آنجایی که وصال خود موسیقیشکوه خاصی به ابیات می āخ وص همراه م وت بلند برخوردار است که به

هاا را در اشاعار تر یافته اسات. تکارار صاامت ها را با روحیۀ آرام و حساس خود موافق با نواها و تأثیر آنها آشنایی داشته این وا

ای التزام در مقاطع خاصی از واژه به کار رفته است مانند: توان دید. گاه این نوع تکرارها با گونههای متفاوت میوصال به گونه

تو خاویش آفات خویشای عاال خاود چاه کنای

دهی خون به خون چه خاواهی شسات صداع خود چه

کند که بیانگر یمرا به هنگام بریدن گلو به ذهن تداعی « خرخر»ها، صدای از واژه ، در ابتدای برخی«خ»تکرار هفت بار صامت

سختی نف کشیدن و دردی طاقت فرساست.

دو چشم مست نازت هسات و مژگاان درازت هام

چندانکه حسنت هست کبرت هست و ناازت هام ولی

5هاا، در مقاطع پایاانی واژه « ت»بار وا 9اند. تکرار رداختهآفرینی پ ها با ظرافت و زیبایی خاصی به موسیقیدر این بیت، وا

هاای کاررفته در واژه، موسیقی زیبایی به بیت بخشیده است. این تکرارها با پیوندهای هنری به«ز»صدایی آن با و هم« س»بار وا

عنوی و درونی شعر را افزون کارده موسیقی م« ناز، هم و هست»های و تکرار واژه« مست -هست»و جناس میان « چشم و مژگان»

است.

زن گاویست شاخش در دهن این شیخ شوخ شاخ

کفر است پیش او سخن تا نشنود اسارار ماا

گر هیاهو و آشوب است. این تکرارها به هماراه قافیاۀ درونای تداعی« خ»و پن بار « س»چهار بار « ش»تکرار هفت بار حرف

نیز به اساتحکام و « شیخ، شوخ، شاخ»زی را در بیت ایجاد کرده است. جناس میان سه واژه موسیقی دلنوا« زن، دهن و سخن شاخ»

انسجام بیت افزوده است.

شراب و شاهد و شمع و شبی دراز و خوش است

ولاای دریااغ کااه داریاام از ایاان چهااار یکاای

و شاد را در ذهان خوانناده تاداعی در م رع اول عالوه بر ایجاد موسیقی، شیرینی و دل بیری مجلسی خوش « ش»تکرار وا

آیند، های آزاد به حساب میها از مقولۀ تکرارکند. نکتۀ مهم در مورد تکرار صامت در شعر وصال این است که گرچه این تکرار یم

کند.شاعر از آنها به صورتی منظم استفاده می

آیاد و تکراری در وسط یا اول یا آخر واژه می این وا ِ گاه نیز وا تکراری، جایگاه خاصی در واژه ندارد به عبارت دیگر، گاه


در این موارد، شاعر صامت تکراری را به صورت آزاد به کار می برد.

یااار روحااانی ماارا بااا راخ ریحااانی بااود

حور و کوثر را بگاو بار زاهاد ارزانای باود

(316و 594، 40، 798، 116)همان:

، سمفونی دل بیری را در بیات ایجااد کارده اسات کاه دمیادن «خ»و صامت دمشی « ر»کریری ، حرف ت«آ»تکرار م وت بلند

در م رع اول، آهنگ نرم و مالیمی « آ»کند. از سویی، انطباق مقاطع افاعیل عروضی با م وت بلند یمای روحانی را تداعی رایحه

پروراند. یمکند که احساس لطافت راخ ریحانی را بیشتر یمرا ایجاد

ین تن که دارد لطف جان، جان جهان گو تن مخاوان ا

گویی ز گل یک بوستان آکنده در پیاراهنش

(394: 1378)وصال،

موسیقی لطیفی به بیات « آ»که از نرمی و روانی خاصی برخوردار است، در کنار هشت بار م وت بلند « ن»تکرار ده بار صامت

به این لطافت و زیبایی افزوده است. « جهان»و جناس آن با « جان»های ی، تکرار واژهداده است از سوی

ز خانقاااه بااه میخانااه رخاات خااواهم باارد

دگاار گناااه نهااان آشااکار خااواهم کاارد

(233)همان:

5کند از طرفی تکرار حروف طنینای ) یمن تداعی با آهنگ خاص خود، سختی رخت کشیدن را در ذه« خ»تکرار پن بار وا

حروف در کنار هام، و به این ترتیب، شاعر، با چینش هنرمندانۀاست حاصل از این سختی ۀنال افکنِ نیز طنین«( م»بار 3و « ن»بار

موسیقی هماهنگ با مضمون پدید آورده است.

هاتکرار مصوت

نواز و زیبایی را در اشعار وصال ایجاد کرده است، قی گوشها موسیگونه که تکرار متناسب صامتهمان

ی بلناد، بیشاتر و هاا م اوت نوایی اشعار وی دارند. در این میاان، آرایاش ساخن باا ای در خوشها نیز نقش برجستهم وت

ی کوتاه است. ها م وتچشمگیرتر از

تاانم گرچااه ماان از بالکشااان عاشااق آهنااین

نمآب کند باه یاک نفا آتاش عشاق آها

(461)همان:

کند هماهنگی دارد و از طرفای یمهای بلند آتشی که وجود عاشق را ذوب در این بیت با شعله« ا»تکرار هفت بار م وت بلند

ه کناد و البتّا یما داعی و خرو آزادانۀ نف ، هنگام ادای آن، صدای فریاد و کمک خواهی عاشق را نیز به ذهن ت« آ»کشش صدای

بخشد. نیز طنین این فریاد را فزونی می« ن»تکرار هشت بار صامت

خواهنااد یماا عاااعااالمی دفااع بااال را بااه د

چون بال آن قد و با ست، دعاا نتاوان کارد

باا محتاوای های بلندشده به سوی آسمان است کهگر دستدر این بیت افزون بر ایجاد موسیقی، تداعی« ā»تکرار م وت بلند

( منطبق شود، آهنگ حاصل از وزن I,ū,ā« )آ، او، ای»وقتی که مقاطع افاعیل بر م وت بلند »بیت کامالً تناسب و هماهنگی دارد.

شاود، و ایان کیفیات در یمتر تر و مالیمها، نرمعروضی، به سبب باز بودن دهان و خرو آزادانه نف به هنگام ادای این م وت

نسبت به دو م وت دیگر شدیدتر است زیرا مجرای خرو نف ، یعنی دهان، هنگام ادای آن بازتر است و « آ» مورد م وت بلند

گردد که به طور طبیعی کیفیت ریتمیک وزن تقلیل بیشاتری پیادا شود و این حالت سبب می یمدر نتیجه شدت ارتفاع صوت کمتر

.(1382: 101)پورنامداریان، « تر شودت فروافتد و مالیمشدّکند و درنتیجه، ارتفاع صدای ما هنگام خواندن شعر از

من نیز به این تیره گلیمای ناه خوشام لیاک

تااادبیر موافاااق نتاااوان کااارد باااه تقااادیر

(362، 237)همان:

کند. یمالقا که نرم و مالیم است، حالت افسردگی و سکون را به خواننده« ی»تکرار هفت بار م وت بلند


تتابع اضافات

است. قدما تکرار م وت را ماانع « e»خورد، تکرار م وت ، که در غزلیات وصال به چشم میها م وت یکی دیگر از انواع تکرارِ

، موسیقی «اُ»دانستند، در حالی که امروزه در ادبیات بر این باورند که این تکرار، همچنین تکرار م وت روشنی و رسایی سخن می

وصافی در پای یکادیگر آهناگ های اضاافی و افزاید. وصال شیرازی گاه با آوردن ترکیب کند و بر تأثیر کالم می یمبیت را افزون

گبارد.خاصی را به کالم داده که بر ذهن خواننده تأثیر می

مرچ دل را کاو زماانی آشایان باودش قفا

طااارۀ آشااافتۀ طااارارِ دلاااداری رساااید

کند. یم رع دوم، عالوه بر ایجاد موسیقی، دراز بودن موی معشوق را نیز به خواننده القا تکرار کسره اضافه در م

افازای منظاوری روخ سایمایِ ماه با یِ سهی

ماویِ زیباایی ابرویِ نیکوخویِ مشکین هالل

(626، 344)همان:

ای زیباا، باه نماایش نواز، اوصاف و زیبایی معشاوق را باه گوناه د موسیقی گوشافزون بر ایجا، اضافه شاعر با استفاده از کسرۀ

هاا و ابزار آفرینش موسیقی شعر، در غزلیات وصاال، فقاط قریناه ،به طور کلیال فات زیبایی آفریده است. گباشته است و تنسیق

زمانی به طور پراکناده، تکرارهاای لفظای و در جای جای ابیات، گاه به صورت منظم و قافیه نیستند و ردیف و الگوهای وزنی و

خورد که سبب زیبایی و برجستگی آوایی کالم وی شده است.آوایی بسیار به چشم می

گیری نتیجه

گابار تواند بر جنبۀ شناختی یک اثر تأثیرجا میتکرار یکی از ارکان اساسی موسیقی درونی است که در صورت کاربرد مناسب و به

های آزاد و منظم نه تنها بر جنبۀ موسیقایی شاعرش افازوده، کاه عاطفاه و احسااس ی، با استفاده از انواع تکراروصال شیراز باشد.

در میان انواع تکرار، تکرار آزاد بیشترین بسامد را در غزلیات وی دارد که در این نهفته در شعرش را به مخاطب منتقل کرده است.

گر معنی مورد نظر وی به مخاطب است. بررسی بیات افزون کردن موسیقی کالم او، تداعیآفرینی انواع جناس، عالوه بر میان نقش

دهد که شاعر در بین انواع جناس، عالقه وافری به استفاده از جناس زاید و اخاتالف در ناوع حارف به بیت غزلیات وی نشان می

دلیال زیار و بمای حرکااتی کاه دارد، تاأثیر دارد که اگرچه همچون جناس تام ریاتم یکنواخات موسایقی حاروف را نادارد، باه

هاای غزلیاات وی را باه خاود ماورد از جنااس 413شان از جناس تام بیشتر است. این دو نوع جناس، روی هم رفتاه، موسیقایی

نده را ها، عالوه بر ایجاد موسیقی، خوانها به دلیل اختالف وا و اختالف افزونهاخت اص داده است. از آنجایی که این نوع جناس

دارد، وی توانسته است پیام و مفاهیم مورد نظر خود را با قدرت بیشتری به مخاطب انتقال دهد. به تأمّل بیشتر وامی

سازی مفاهیم مورد نظرش بسیار مؤثر بوده و جنبه هنری کالمش را فزونی بخشیده تکرارهای منظم غزلیات وی نیز در برجسته

مورد در رتبه اول قرار دارد، وی با آگاهی از اینکه تکرار در فواصل معاین باه 595ظم، ت دیر با است. در میان انواع تکرارهای من

آفرینی پرداخته و به حسن تاأثیر کالماش افازوده اسات. به موسیقی، کند، با استفاده از این ترفندسازی مضمون کمک میبرجسته

آفرینی و القاکنندۀ معانی خاص مورد نظر او به مخاطب است و ییهای شعر وی نیز ت ویرساز زیباتکرار آواها و صامت و م وت

تار و ها که محساوس آرایی صامتها نیز وا گبارد. در تکرار وا از سویی نیز دست خواننده را در بررسی ذوقی اشعار وی باز می

های بلند کاالم او آرایش سخن با م وتها، ها در شعر او بیشتر نمود یافته و در بین م وتزیباترند، از موسیقی و تکرار م وت

خورد، استفاده همزمان از شگردهای گوناگون تر کرده است. نکته بارز دیگر، که در ابیات وی به چشم میتر و موسیقاییرا دلنشین

و برجساتگی خورد، سبب زیبایی تکرار در ابیات است. به این ترتیب، تکرارهای لفظی و آوایی بسیاری که در شعر او به چشم می

آوایی کالم او شده که این خود یک مشخ ه سبکی در غزلیات اوست.


منابع

، پاژوهش زباان و ادبیاات فارسای (. بررسی موسایقی شاعر رودکای. 1388السادات ) آقاحسینی، حسین و احمدی، اسرا .1

. 34-19، 2شماره

. 319-314، 12، شماره مجله گوهران(. موسیقی شعر. 1380ابوحمزه، فاطمه ) .2

ف النامه تح ای زباان و بیرونی و کناری غزل های خاقانی و انوری. (. بررسی مقایسه موسیقی1390اتحادی، حسین ) .3

. 132-110، 32، شماره ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسالمی مشهد

انشاگاه آزاد اساالمی ف النامه تخ ای ادبیاات فارسای د (. کندوکاوی زیباشناسانه در جناس. 1384زاده، رضا ) اشرف .4

.46-59، سال دوم، شماره پنجم، مشهد

. 62-57، 87، شماره مجله حافظ(. هنر موسیقی، پیوند شعر و موسیقی، نگاهی به موسیقی ایران. 1390امینی، حسن ) .5

. 420 -358، 28، شماره مجله هنر(. موسیقی در اسالم. 1374ایرانی، اکبر ) .6

، تهران: سخن. 2. چگمشده لب دریا )صوت و معنی در شعر حافظ((. 1384پورنامداریان، تقی ) .7

، تهران: مؤسسه مطالعه و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه. 1. چادب فارسی ۀجناس در پهن(. 1371تجلیل، جلیل ) .8

.60- 66، 216، شکیهان فرهنگی(. تکرار اساس موسیقی شعر. 1383جمالی، شهروز ) .9

باه ت احی محمّاد عبادالوهاب قزوینای و العجام. المعجم فی معاییر اشعار(. 1388حمّدبن قی )الدین م رازی، شم .10

، تهران: نشر علم.1ت حی مجدد مدرس رضوی و ت حی مجدد سیروس شمیسا. چ

، شیراز: دانشگاه شیراز.1. چالبالغه معالم(. 1369رجائی، محمّدخلیل ) .11

. 8-3، ص 10، شماره هاللازی. (. وصال شیر1333روستائیان، احمد ) .12

. 64-58، صص 194، شماره کیهان فرهنگی(. شعر و موسیقی. 1381سجادی، محمود ) .13

های جیبی. ، تهران: انتشارات کتاب1. چگزیده غزلیات شم (. 1367شفیعی کدکنی، محمدرضا ) .14

.، تهران: آگاه3. چموسیقی شعر(. 1370) ااااااااااااااااااااااااا .15

. 16-24. 2، شماره بخارا(. جادوی مجاورت. 1377) ااااااااااااااااااااااااا .16

. 107-97، 3، شماره ارمغان(. وصال شیرازی. 1338صفایی مالیری، ابراهیم ) .17

، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی )سمت(. 1(. نقد بدیع. چ1379د )فشارکی، محمّ .18

، ساال یاازدهم، مجلاه ناماه بهارساتان (. آثار وصال شیرازی با تاریخی پ از زمان وفاتش. 1389ی، حمیدرضا )خان قلی .19

. 266-265، 17شماره

– 530، 43، شماره ادبیات و علوم انسانی مشهد ۀدانشکد ۀمجل(. تکرار، ارزش صوتی و بالغی آن. 1354متحدین، ژاله ) .20

483.

، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 1. به کوشش تقی بینش، چا لحان جامع(. 1369ای، عبدالقادر ) مراغه .21

، تهران: انتشارات وزرات فرهنگ و هنر. 1. چحافظ و موسیقی(. 1351مالخ، حسینعلی ) .22

.37-28ص ، 4، شمارهمجله مقام موسیقی(. موسیقی در ایران، ارتباط شعر و موسیقی. 1378مهرداد پی، لیال ) .23

، تهران: فروغی. 1. با ت حی و تعلیقات و حواشی حسین آهی، چه نجفیدرّ(. 1362قلی میرزا ) نجف .24

. 239 -190، 33، شماره مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز(. خاندان وصال. 1334نوابی، ماهیار ) .25

، تهاران: نشار 1الدین کازازی، چ . ت حی میرجاللا شعار ی صنایعا فکار ف بدایع(. 1369الحسین ) بن واعظ کاشفی، علی .26

مرکز.

1396پاییز (20، )پیاپی 3نهم، شماره سال ،فنون ادبی / 78

، مشهد: انتشارات محقق. 1، چدر قلمرو زبان و ادبیات فارسی(. 1376)وحیدیان کامیار، تقی .27

هی ، تهاران: ساازمان مطالعاه و تادوین کتاب دانشاگا 2. چبادیع از دیادگاه زیباشناسای (. 1385) ااااااااااااااااااااا .28

)سمت(.

، انتشارات نوید شیراز. 1. ت حی و تنظیم محمّد طاووسی. چدیوان(. 1378وصال شیرازی ) .29

. 20-5، ص 30، شمارهنامه انجمن(. شعر و موسیقی در سماع مولویان. 1387پور سبحانی، توفیق ) هاشم .30

.ن: هما، تهرا26. چفنون بالغت و صناعات ادبی(. 1386الدین ) همایی، جالل .11

Internal music in Vesal Shirazi’s...

Documents

Transcript of Internal music in Vesal Shirazi’s...