Indice generaleSENECA....................................................................................................................................................2

Epistulae morales ad Lucilium.............................................................................................................2I.  SENECA LUCILIO SUO SALUTEM........................................................................................2XLVII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM ..............................................................................3

De tranquillitate animi..........................................................................................................................7Cap. II...............................................................................................................................................7

De ira.....................................................................................................................................................9Libro III............................................................................................................................................9

Cap. 5..........................................................................................................................................9Cap. 6.........................................................................................................................................11

TACITO...................................................................................................................................................12Germania.............................................................................................................................................12

Cap. 1.........................................................................................................................................12Agricola...............................................................................................................................................12

Cap. 30...........................................................................................................................................12Historiae..............................................................................................................................................13

Libro V...........................................................................................................................................13Cap. 8.........................................................................................................................................13

Annales................................................................................................................................................14Libro I.............................................................................................................................................14

Cap. 1.........................................................................................................................................14Cap. 2.........................................................................................................................................14Cap. 3.........................................................................................................................................15Cap. 4.........................................................................................................................................16Cap. 5.........................................................................................................................................17Cap. 35.......................................................................................................................................17

Libro XIV.......................................................................................................................................18Cap. 52.......................................................................................................................................18

PUBLIO TERENZIO AFRO...................................................................................................................19Heautontimorumenos..........................................................................................................................19Adelphoe.............................................................................................................................................22

1

SENECA

Epistulae morales ad Lucilium

I.  SENECA LUCILIO SUO SALUTEM[1]   Ita   fac,  mi  Lucili:   vindica   te   tibi,   et   tempus  quod  adhuc   aut   auferebatur   aut 

subripiebatur   aut   excidebat   collige  et   serva.  Persuade   tibi  hoc   sic   esse  ut   scribo: 

quaedam   tempora   eripiuntur   nobis,   quaedam   subducuntur,   quaedam   effluunt. 

Turpissima   tamen  est   iactura  quae  per  neglegentiam  fit.  Et   si   volueris   attendere, 

magna pars  vitae elabitur  male agentibus,  maxima nihil  agentibus,   tota  vita  aliud 

agentibus. [2] Quem mihi dabis qui aliquod pretium tempori ponat, qui diem aestimet, 

qui   intellegat   se   cotidie   mori?   In   hoc   enim  fallimur,   quod   mortem   prospicimus: 

magna pars  eius  iam praeterît;  quidquid aetatis  retro est mors  tenet.  Fac ergo,  mi 

Lucili, quod facere te scribis, omnes horas complectere; sic fiet ut minus ex crastino 

pendeas,   si  hodierno manum inieceris.   [3]  Dum differtur  vita   transcurrit.  Omnia, 

Lucili, aliena sunt, tempus tantum nostrum est; in huius rei unius fugacis ac lubricae 

possessionem natura  nos  misit,   ex  qua   expellit   quicumque  vult.  Et   tanta   stultitia 

mortalium est ut quae minima et vilissima sunt, certe reparabilia, imputari sibi cum 

impetravere  patiantur,  nemo se   iudicet  quicquam debere  qui   tempus accepit,   cum 

interim hoc unum est quod ne gratus quidem potest reddere. 

[4] Interrogabis fortasse quid ego faciam qui tibi ista praecipio. Fatebor ingenue: quod 

apud  luxuriosum sed diligentem evenit,   ratio mihi  constat   impensae.  Non possum 

dicere   nihil   perdere,   sed   quid   perdam   et   quare   et   quemadmodum  dicam;   causas 

paupertatis meae reddam. Sed evenit mihi quod plerisque non suo vitio ad inopiam 

2

redactis: omnes ignoscunt, nemo succurrit. [5] Quid ergo est? non puto pauperem cui 

quantulumcumque   superest   sat   est;   tu   tamen   malo   serves   tua,   et   bono   tempore 

incipies. Nam ut visum est maioribus nostris, 'sera parsimonia in fundo est'; non enim 

tantum minimum in imo sed pessimum remanet. Vale. 

XLVII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM [1] Libenter ex iis qui a te veniunt cognovi familiariter te cum servis tuis vivere: hoc 

prudentiam tuam, hoc eruditionem decet.  'Servi sunt.' Immo homines.  'Servi sunt ' 

Immo contubernales. 'Servi sunt.' Immo humiles amici. 'Servi sunt.' Immo conservi, 

si cogitaveris tantundem in utrosque licere fortunae. [2] Itaque rideo istos qui turpe 

existimant cum servo suo cenare: quare, nisi quia superbissima consuetudo cenanti 

domino stantium servorum turbam circumdedit? Est ille plus quam capit, et ingenti 

aviditate onerat distentum ventrem ac desuetum iam ventris officio, ut maiore opera 

omnia egerat quam ingessit. [3] At infelicibus servis movere labra ne in hoc quidem 

ut loquantur, licet; virga murmur omne compescitur, et ne fortuita quidem verberibus 

excepta   sunt,   tussis,   sternumenta,   singultus;   magno   malo   ulla   voce   interpellatum 

silentium  luitur;   nocte   tota   ieiuni  mutique  perstant.   [4]  Sic   fit   ut   isti  de  domino 

loquantur  quibus coram domino  loqui non  licet.  At  illi  quibus non tantum coram 

dominis   sed   cum  ipsis   erat   sermo,  quorum os  non   consuebatur,   parati   erant   pro 

domino porrigere cervicem, periculum imminens in caput suum avertere; in conviviis 

loquebantur, sed in tormentis tacebant. [5] Deinde eiusdem arrogantiae proverbium 

iactatur, totidem hostes esse quot servos: non habemus illos hostes sed facimus. Alia 

interim   crudelia,   inhumana   praetereo,   quod   ne   tamquam   hominibus   quidem   sed 

tamquam  iumentis   abutimur.   [quod]   Cum  ad   cenandum discubuimus,   alius   sputa 

3

deterget,  alius   reliquias  temulentorum <toro> subditus  colligit.   [6]  Alius pretiosas 

aves scindit; per pectus et clunes certis ductibus circumferens eruditam manum frusta 

excutit, infelix, qui huic uni rei vivit, ut altilia decenter secet, nisi quod miserior est 

qui hoc voluptatis causa docet quam qui necessitatis discit. [7] Alius vini minister in 

muliebrem   modum   ornatus   cum   aetate   luctatur:   non   potest   effugere   pueritiam, 

retrahitur,   iamque militari  habitu glaber retritis  pilis  aut penitus evulsis  tota nocte 

pervigilat, quam inter ebrietatem domini ac libidinem dividit et in cubiculo vir, in 

convivio puer est. [8] Alius, cui convivarum censura permissa est, perstat infelix et 

exspectat quos adulatio et intemperantia aut gulae aut linguae revocet in crastinum. 

Adice obsonatores quibus dominici palati notitia subtilis est, qui sciunt cuius illum rei 

sapor excitet, cuius delectet aspectus, cuius novitate nauseabundus erigi possit, quid 

iam  ipsa   satietate   fastidiat,   quid   illo  die   esuriat.  Cum his   cenare  non   sustinet   et 

maiestatis suae deminutionem putat ad eandem mensam cum servo suo accedere. Di 

melius! quot ex istis dominos habet! [9] Stare ante limen Callisti domi num suum vidi 

et   eum   qui   illi   impegerat   titulum,   qui   inter   reicula   manicipia   produxerat,   aliis 

intrantibus excludi. Rettulit illi gratiam servus ille in primam decuriam coniectus, in 

qua vocem praeco experitur: et ipse illum invicem apologavit, et ipse non iudicavit 

domo sua dignum. Dominus Callistum vendidit: sed domino quam multa Callistus! 

[10] Vis tu cogitare istum quem servum tuum vocas ex isdem seminibus ortum eodem 

frui caelo, aeque spirare, aeque vivere, aeque mori! tam tu illum videre ingenuum 

potes quam ille te servum. Variana clade multos splendidissime natos, senatorium per 

militiam   auspicantes   gradum,   fortuna   depressit:   alium   ex   illis   pastorem,   alium 

custodem casae fecit. Contemne nunc eius fortunae hominem in quam transire dum 

contemnis potes. 

4

[11] Nolo in ingentem me locum immittere et de usu servorum disputare, in quos 

superbissimi,   crudelissimi,   contumeliosissimi   sumus.   Haec   tamen   praecepti   mei 

summa est: sic cum inferiore vivas quemadmodum tecum superiorem velis vivere. 

Quotiens in mentem venerit quantum tibi in servum <tuum> liceat, veniat in mentem 

tantundem in te domino tuo licere. [12] 'At ego' inquis 'nullum habeo dominum.' Bona 

aetas est: forsitan habebis. Nescis qua aetate Hecuba servire coeperit, qua Croesus, 

qua Darei mater, qua Platon, qua Diogenes? [13] Vive cum servo clementer, comiter 

quoque, et in sermonem illum admitte et in consilium et in convictum. 

Hoc   loco   acclamabit   mihi   tota   manus   delicatorum   'nihil   hac   re   humilius,   nihil 

turpius'. Hos ego eosdem deprehendam alienorum servorum osculantes manum. [14] 

Ne  illud  quidem videtis,  quam omnem  invidiam maiores  nostri   dominis,  omnem 

contumeliam servis  detraxerint? Dominum patrem familiae appellaverunt,  servos ­ 

quod etiam in mimis adhuc durat ­ familiares; instituerunt diem festum, non quo solo 

cum servis  domini  vescerentur,   sed  quo utique;  honores   illis   in  domo gerere,   ius 

dicere permiserunt et domum pusillam rem publicam esse iudicaverunt. [15]  'Quid 

ergo? omnes servos admovebo mensae meae?' Non magis quam omnes liberos. Erras 

si existimas me quosdam quasi sordidioris operae reiecturum, ut puta illum mulionem 

et   illum bubulcum.  Non ministeriis   illos  aestimabo sed  moribus:  sibi  quisque dat 

mores, ministeria casus assignat. Quidam cenent tecum quia digni sunt, quidam ut 

sint; si quid enim in illis ex sordida conversatione servile est, honestiorum convictus 

excutiet. [16] Non est, mi Lucili, quod amicum tantum in foro et in curia quaeras: si 

diligenter attenderis, et domi invenies. Saepe bona materia cessat sine artifice: tempta 

et experire. Quemadmodum stultus est qui equum empturus non ipsum inspicit sed 

stratum   eius   ac   frenos,   sic   stultissimus   est   qui   hominem   aut   ex   veste   aut   ex 

5

condicione, quae vestis modo nobis circumdata est, aestimat. [17] 'Servus est.'  Sed 

fortasse liber animo. 'Servus est.' Hoc illi nocebit? Ostende quis non sit: alius libidini 

servit, alius avaritiae, alius ambitioni, <omnes spei>, omnes timori. Dabo consularem 

aniculae   servientem,   dabo   ancillulae   divitem,   ostendam   nobilissimos   iuvenes 

mancipia pantomimorum: nulla servitus turpior est quam voluntaria. Quare non est 

quod   fastidiosi   isti   te   deterreant  quominus   servis   tuis   hilarem  te  praestes   et   non 

superbe superiorem: colant potius te quam timeant. 

[18]  Dicet   aliquis  nunc  me  vocare  ad  pilleum servos  et  dominos  de   fastigio   suo 

deicere, quod dixi, 'colant potius dominum quam timeant'. 'Ita' inquit 'prorsus? colant 

tamquam  clientes,   tamquam  salutatores?'   Hoc   qui  dixerit   obliviscetur   id   dominis 

parum non esse quod deo sat est. Qui colitur, et amatur: non potest amor cum timore 

misceri. [19] Rectissime ergo facere te iudico quod timeri a servis tuis non vis, quod 

verborum castigatione uteris: verberibus muta admonentur. Non quidquid nos offendit 

et   laedit;   sed   ad   rabiem cogunt  pervenire  deliciae,   ut   quidquid  non   ex  voluntate 

respondit iram evocet. [20] Regum nobis induimus animos; nam illi quoque obliti et 

suarum virium et imbecillitas alienae sic excandescunt, sic saeviunt, quasi iniuriam 

acceperint, a cuius rei periculo illos fortunae suae magnitudo tutissimos praestat. Nec 

hoc   ignorant,   sed   occasionem   nocendi   captant   querendo;   acceperunt   iniuriam   ut 

facerent. 

[21] Diutius te morari nolo; non est enim tibi exhortatione opus. Hoc habent inter 

cetera boni mores: placent sibi, permanent. Levis est malitia, saepe mutatur, non in 

melius sed in aliud. Vale. 

6

De tranquillitate animi

Cap. II6 Omnes in eadem causa sunt, et hi qui levitate uexantur ac taedio assiduaque 

mutatione propositi, quibus semper magis placet quod reliquerunt, et illi qui marcent 

et oscitantur. Adice eos qui non aliter quam quibus difficilis somnus est uersant se et 

hoc atque illo modo componunt, donec quietem lassitudine inveniant: statum vitae 

suae reformando subinde, in eo nouissime manent, in quo illos non mutandi odium, 

sed senectus ad nouandum pigra deprehendit. Adice et illos, qui non constantiae uitio 

parum lenes sunt, sed inertiae, et uiuunt non quomodo volunt, sed quomodo 

coeperunt. 7 Innumerabiles deinceps proprietates sunt, sed unus effectus uitii, sibi 

displicere. Hoc oritur ab intemperie animi et cupiditatibus timidis aut parum 

prosperis, ubi aut non audent quantum concupiscunt aut non consequuntur, et in spem 

toti prominent. Semper instabiles mobilesque sunt, quod necesse est accidere 

pendentibus. Ad uota sua omni uia tendunt et inhonesta se ac difficilia docent 

coguntque, et, ubi sine praemio labor est, torquet illos irritum dedecus, nec dolent 

praua, sed frustra voluisse. 8 Tunc illos et paenitentia coepti tenet et incipiendi timor, 

subrepitque illa animi iactatio non invenientis exitum, quia nec imperare cupiditatibus 

suis nec obsequi possunt, et cunctatio vitae parum se explicantis et inter destituta uota 

torpentis animi situs. 9 Quae omnia grauiora sunt ubi odjo infelicitatis operosae ad 

otium perfugerunt ac secreta studia, quae pati non potest animus ad ciuilia erectus 

agendique cupidus et natura inquies, parum scilicet in se solaciorum habens. Ideo, 

detractis oblectationibus quas ipsae occupationes discurrentibus praebent, domum, 

solitudinem, parietes non fert; inuitus aspicit se sibi relictum. 

       10 Hinc illud est taedium et displicentia sui et nusquam residentis animi uolutatio 

7

et otii sui tristis atque aegra patientia, utique ubi causas fateri pudet et tormenta 

introrsus egit uerecundia, in angusto inclusae cupiditates sine exitu se ipsae 

strangulant; inde maeror marcorque et mille fluctus mentis incertae, quam spes 

inchoatae suspensam habent, deploratae tristem; inde ille affectus otium suum 

detestantium querentiumque nihil ipsos habere quod agant, et alienis incrementis 

inimicissima inuidia (alit enim livorem infelix inertia et omnes destrui cupiunt, quia 

se non potuere prouehere); 11 ex hac deinde aversatione alienorum processuum et 

suorum desperatione obirascens fortunae animus et de saeculo querens et in angulos 

se retrahens et poenae incubans suae, dum illum taedet sui pigetque. Natura enim 

humanus animus agilis est et pronus ad motus. Grata omnis illi excitandi se 

abstrahendique materia est, gratior pessimis quibusque ingeniis, quae occupationibus 

libenter deteruntur: ut ulcera quaedam nocituras manus appetunt et tactu gaudent et 

foedam corporum scabiem delectat quicquid exasperat, non aliter dixerim his 

mentibus, in quas cupiditates uelut mala ulcera eruperunt, uoluptati esse laborem 

uexationemque. 12 Sunt enim quaedam quae corpus quoque nostrum cum quodam 

dolore delectent, ut uersare se et mutare nondum fessum latus et alio atque alio positu 

uentilari: qualis ille homericus Achilles est, modo pronus, modo supinus, in uarios 

habitus se ipse componens, quod proprium aegri est, nihil diu pati et mutationibus ut 

remediis uti.  13 Inde peregrinationes suscipiuntur uagae et litora pererrantur et modo 

mari se, modo terra experitur semper praesentibus infesta leuitas: "Nunc Campaniam 

petamus." Iam delicata fastidio sunt: "Inculta uideantur, Bruttios et Lucaniae saltus 

persequamur." Aliquid tamen inter deserta amoeni requiritur, in quo luxuriosi oculi 

longo locorun horrentium squalore releuentur: "Tarentum petatur laudatusque portus 

et hiberna caeli mitioris et regio uel antiquae satis opulenta turbae.... Iam flectamus 

8

cursum ad Vrbem: nimis diu a plausu et fragore aures uacauerunt, iuuat iam et 

humano sanguine frui." 14 Aliud ex alio iter suscipitur et spectacula spectaculis 

mutantur. Ut ait Lucretius: 

Hoc se quisque modo semper fugit.

Sed quid prodest,  si  non effugit? Sequitur se  ipse et urget gravissimus comes.  15 

Itaque scire debemus non locorum vitium esse quo laboramus, sed nostrum: infirmi 

sumus ad omne tolerandum, nec laboris patientes nec voluptatis nec nostri nec ullius 

rei diutius. Hoc quosdam egit ad mortem: quod proposita saepe mutando in eadem 

revoluebantur et non reliquerant nouitati locum, fastidio esse illis coepit vita et ipse 

mundus, et subiit illud tabidarum deliciarum: "Quousque eadem?" 

De ira

Libro III

Cap. 5

1. 'Quorsus' inquis 'hoc pertinet?' Vt nemo se iudicet tutum ab illa, cum lenes quoque 

natura   et   placidos   in   saeuitiam   ac   uiolentiam   euocet.   Quemadmodum   adversus 

pestilentiam nihil  prodest firmitas corporis et diligens ualetudinis cura (promiscue 

enim inbecilla robustaque inuadit),   ita  ab  ira  tam inquietis moribus periculum est 

quam compositis et remissis, quibus eo turpior ac periculosior est quo plus in illis 

mutat. 2. Sed cum primum sit non irasci, secundum desinere, tertium alienae quoque 

irae   mederi,   dicam   primum   quemadmodum   in   iram   non   incidamus,   deinde 

quemadmodum   nos   ab   illa   liberemus,   nouissime   quemadmodum   irascentem 

9

retineamus placemusque et ad sanitatem reducamus. 3. Ne irascamur praestabimus, si 

omnia   uitia   irae   nobis   subinde   proposuerimus   et   illam   bene   aestimauerimus. 

Accusanda est apud nos, damnanda; perscrutanda eius mala et in medium protrahenda 

sunt;  ut  qualis   sit  appareat,  comparanda cum pessimis  est.  4.  Avaritia  adquirit  et 

contrahit,   quo   aliquis   melior   utatur:   ira   inpendit,   paucis   gratuita   est.   Iracundus 

dominus quot in fugam seruos egit, quot in mortem! Quanto plus irascendo quam id 

erat   propter   quod   irascebatur   amisit!   Ira   patri   luctum,   marito   diuortium   attulit, 

magistratui odium, candidato repulsam. 5. Peior est quam luxuria, quoniam illa sua 

uoluptate   fruitur,  haec  alieno  dolore.  Vincit  malignitatem et   inuidiam;   illae  enim 

infelicem fieri volunt, haec facere; illae fortuitis malis delectantur, haec non potest 

expectare fortunam: nocere ei quem odit, non noceri uult. 6. Nihil est simultatibus 

grauius: has ira conciliat. Nihil est bello funestius: in hoc potentium ira prorumpit; 

ceterum etiam illa plebeia ira et priuata inerme et sine uiribus bellum est. Praeterea 

ira, ut seponamus quae mox secutura sunt, damna insidias perpetuam ex certaminibus 

mutuis sollicitudinem, dat poenas dum exigit; naturam hominis eiurat: illa in amorem 

hortatur,   haec   in   odium;   illa   prodesse   iubet,   haec   nocere.   7.   Adice   quod,   cum 

indignatio eius a nimio sui suspectu veniat, ut animosa videatur, pusilla est et angusta; 

nemo enim non eo a quo se contemptum iudicat minor est. At ille ingens animus et

uerus aestimator sui non uindicat iniuriam, quia non sentit. 8. Vt tela a duro resiliunt 

et cum dolore caedentis solida feriuntur, ita nulla magnum animum iniuria ad sensum 

sui adducit,  fragilior eo quod petit.  Quanto pulchrius uelut nulli penetrabilem telo 

omnis iniurias contumeliasque respuere! Ultio doloris confessio est; non est magnus 

animus quem incuruat iniuria.  Aut potentior te aut inbecillior laesit:  si   inbecillior, 

parce illi, si potentior, tibi.

10

Cap. 6

1.   Nullum   est   argumentum   magnitudinis   certius   quam   nihil   posse   quo   instigeris 

accidere.  Pars   superior  mundi  et  ordinatior   ac  propinqua  sideribus  nec   in  nubem 

cogitur nec in tempestatem inpellitur nec uersatur in turbinem; omni tumultu caret: 

inferiora fulminantur. Eodem modo sublimis animus, quietus semper et in statione 

tranquilla   conlocatus,  omnia   infra   se  premens  quibus   ira   contrahitur,  modestus  et 

uenerabilis  est et dispositus;  quorum nihil   inuenies in  irato.  2.  Quis enim traditus 

dolori et furens non primam reiecit uerecundiam? Quis impetu turbidus et in aliquem 

ruens non quidquid in se uenerandi habuit abiecit? Cui officiorum numerus aut ordo 

constitit incitato? Quis linguae temperauit? Quis ullam partem corporis tenuit? Quis 

se regere potuit inmissum? 3. Proderit nobis illud Democriti salutare praeceptum, quo 

monstratur   tranquillitas  si  neque priuatim neque publice multa  aut  maiora uiribus 

nostris egerimus. Numquam tam feliciter in multa discurrenti negotia dies transit ut 

non   aut   ex   homine   aut   ex   re   offensa   nascatur   quae   animum   in   iras   paret.   4. 

Quemadmodum per frequentia urbis loca properanti in multos incursitandum est et 

aliubi labi necesse est, aliubi retineri, aliubi respergi, ita in hoc uitae actu dissipato et 

uago multa inpedimenta, multae querellae incidunt: alius spem nostram fefellit, alius 

distulit,  alius intercepit;  non ex destinato proposita fluxerunt.  5.  Nulli  fortuna tam 

dedita est ut multa temptanti ubique respondeat; sequitur ergo ut is cui contra quam 

proposuerat aliqua cesserunt inpatiens hominum rerumque sit,  ex levissimis causis 

irascatur nunc personae, nunc negotio, nunc loco, nunc fortunae, nunc sibi. 6. Itaque 

ut quietus possit esse animus, non est iactandus nec multarum, ut dixi, rerum actu 

11

fatigandus   nec   magnarum   supraque   vires   adpetitarum.   Facile   est   leuia   aptare 

cervicibus et in hanc aut illam partem transferre sine lapsu, at quae alienis in nos 

manibus inposita aegre sustinemus, victi in proximo effundimus; etiam dum stamus 

sub sarcina, inpares oneri vacillamus.

TACITO

Germania

Cap. 1Germania omnis a Gallis  Raetisque et Pannoniis Rheno et Danuvio fluminibus,  a 

Sarmatis Dacisque mutuo metu aut montibus separatur: cetera Oceanus ambit, latos 

sinus et insularum inmensa spatia complectens, nuper cognitis quibusdam gentibus ac 

regibus,  quos bellum aperuit.  Rhenus,  Raeticarum Alpium  inaccesso  ac praecipiti 

vertice  ortus,  modico   flexu   in  occidentem versus   septentrionali  Oceano  miscetur. 

Danuvius molli et clementer edito montis Abnobae iugo effusus pluris populos adit, 

donec   in   Ponticum   mare   sex   meatibus   erumpat:   septimum   os   paludibus  ludibus 

hauritur.

Agricola

Cap. 30"Quotiens   causas  belli   et   necessitatem  nostram  intueor,   magnus  mihi   animus   est 

hodiernum diem consensumque vestrum initium libertatis toti Britanniae fore: nam et 

universi   co[i]stis   et   servitutis   expertes,   et   nullae  ultra   terrae   ac  ne  mare  quidem 

securum  inminente  nobis   classe  Romana.   ita   proelium atque   arma,  quae   fortibus 

12

honesta,   eadem   etiam   ignavis   tutissima   sunt.   priores   pugnae,   quibus   adversus 

Romanos varia fortuna certatum est, spem ac subsidium in nostris manibus habebant, 

quia nobilissimi totius Britanniae eoque in ipsis penetralibus siti nec ulla servientium 

litora aspicientes, oculos quoque a contactu dominationis inviolatos habebamus. nos 

terrarum ac libertatis extremos recessus ipse ac sinus famae in hunc diem defendit: 

nunc terminus Britanniae patet, atque omne ignotum pro magnifico est; sed nulla iam 

ultra gens, nihil nisi fluctus ac saxa, et infestiores Romani, quorum superbiam frustra 

per obsequium ac modestiam effugias. raptores orbis, postquam cuncta vastantibus 

defuere terrae, mare scrutantur: si locuples hostis est, avari, si pauper, ambitiosi, quos 

non Oriens, non Occidens satiaverit: soli omnium opes atque inopiam pari adfectu 

concupiscunt.   auferre   trucidare   rapere   falsis   nominibus   imperium,   atque   ubi 

solitudinem faciunt, pacem appellant. 

Historiae

Libro V

Cap. 8

Magna pars Iudaeae vicis dispergitur, habent et oppida; Hierosolyma genti caput. Illic 

immensae   opulentiae   templum,   et   primis   munimentis   urbs,   dein   regia,   templum 

intimis clausum. Ad fores tantum Iudaeo aditus, limine praeter sacerdotes arcebantur. 

Dum Assyrios penes Medosque et Persas Oriens fuit, despectissima pars servientium: 

postquam Macedones praepolluere, rex Antiochus demere superstitionem et mores 

Graecorum   dare   adnisus,   quo   minus   taeterrimam   gentem   in   melius   mutaret, 

Parthorum bello prohibitus est; nam ea tempestate Arsaces desciverat. Tum Iudaei 

Macedonibus invalidis,  Parthis nondum adultis­­et Romani procul erant­­, sibi ipsi 

13

reges imposuere; qui mobilitate vulgi expulsi, resumpta per arma dominatione fugas 

civium, urbium eversiones, fratrum coniugum parentum neces aliaque solita regibus 

ausi   superstitionem   fovebant,   quia   honor   sacerdotii   firmamentum   potentiae 

adsumebatur.

Annales

Libro I

Cap. 1

Urbem   Romam   a   principio   reges   habuere;   libertatem   et   consulatum   L.   Brutus 

instituit.   dictaturae   ad   tempus   sumebantur;   neque   decemviralis   potestas   ultra 

biennium, neque tribunorum militum consulare ius diu valuit. non Cinnae, non Sullae 

longa   dominatio;   et   Pompei   Crassique   potentia   cito   in   Caesarem,   Lepidi   atque 

Antonii   arma   in   Augustum   cessere,   qui   cuncta   discordiis   civilibus   fessa   nomine 

principis sub imperium accepit. sed veteris populi Romani prospera vel adversa claris 

scriptoribus   memorata   sunt;   temporibusque   Augusti   dicendis   non   defuere   decora 

ingenia,   donec   gliscente   adulatione   deterrerentur.   Tiberii   Gaique   et   Claudii   ac 

Neronis res florentibus ipsis ob metum falsae, postquam occiderant, recentibus odiis 

compositae   sunt.   inde  consilium mihi  pauca  de  Augusto  et  extrema  tradere,  mox 

Tiberii principatum et cetera, sine ira et studio, quorum causas procul habeo. 

Cap. 2

Postquam Bruto et Cassio caesis nulla iam publica arma, Pompeius apud Siciliam 

oppressus   exutoque   Lepido,   interfecto   Antonio   ne   Iulianis   quidem   partibus   nisi 

Caesar   dux   reliquus,   posito   triumviri   nomine   consulem   se   ferens   et   ad   tuendam 

14

plebem   tribunicio   iure   contentum,   ubi   militem   donis,   populum   annona,   cunctos 

dulcedine otii pellexit, insurgere paulatim, munia senatus magistratuum legum in se 

trahere,  nullo  adversante,   cum  ferocissimi  per   acies  aut  proscriptione  cecidissent, 

ceteri nobilium, quanto quis servitio promptior, opibus et honoribus extollerentur ac 

novis   ex   rebus   aucti   tuta   et   praesentia  quam vetera   et   periculosa  mallent.   neque 

provinciae   illum  rerum statum abnuebant,   suspecto   senatus  populique   imperio  ob 

certamina   potentium   et   avaritiam   magistratuum,   invalido   legum   auxilio   quae   vi 

ambitu postremo pecunia turbabantur. 

Cap. 3

Ceterum   Augustus   subsidia   dominationi   Claudium   Marcellum   sororis   filium 

admodum adulescentem pontificatu et curuli aedilitate, M. Agrippam ignobilem loco, 

bonum   militia   et   victoriae   socium,   geminatis   consulatibus   extulit,   mox   defuncto 

Marcello   generum   sumpsit;   Tiberium   Neronem   et   Claudium   Drusum   privignos 

imperatoriis   nominibus   auxit,   integra   etiam  tum domo  sua.  nam genitos  Agrippa 

Gaium ac Lucium in familiam Caesarum induxerat, necdum posita puerili praetexta 

principes   iuventutis   appellari,   destinari   consules   specie   recusantis   flagrantissime 

cupiverat.   ut   Agrippa   vita   concessit,   Lucium   Caesarem   euntem   ad   Hispaniensis 

exercitus,  Gaium remeantem Armenia et  vulnere  invalidum mors  fato propera vel 

novercae Liviae dolus abstulit, Drusoque pridem extincto Nero solus e privignis erat, 

illuc cuncta vergere: filius, collega imperii, consors tribuniciae potestatis adsumitur 

omnisque per exercitus ostentatur, non obscuris, ut antea, matris artibus, sed palam 

hortatu.   nam   senem   Augustum   devinxerat   adeo,   uti   nepotem   unicum   Agrippam 

Postumum, in insulam Planasiam proiecerit, rudem sane bonarum artium et robore 

15

corporis stolide ferocem, nullius tamen flagitii conpertum. at hercule Germanicum 

Druso ortum octo apud Rhenum legionibus  inposuit  adscirique  per  adoptionem a 

Tiberio   iussit,   quamquam   esset   in   domo   Tiberii   filius   iuvenis,   sed   quo   pluribus 

munimentis   insisteret.   bellum   ea   tempestate   nullum   nisi   adversus   Germanos 

supererat, abolendae magis infamiae ob amissum cum Quintilio Varo exercitum quam 

cupidine proferendi imperii aut dignum ob praemium. domi res tranquillae, eadem 

magistratuum vocabula; iuniores post Actiacam victoriam, etiam senes plerique inter 

bella civium nati: quotus quisque reliquus qui rem publicam vidisset? 

Cap. 4

Igitur   verso   civitatis   statu   nihil   usquam   prisci   et   integri   moris:   omnes   exuta 

aequalitate   iussa   principis   aspectare,   nulla   in   praesens   formidine,   dum   Augustus 

aetate validus seque et domum in pacem sustentavit. postquam provecta iam senectus 

aegro et corpore fatigabatur, aderatque finis et spes novae, pauci bona libertatis in 

cassum disserere, plures bellum pavescere, alii cupere. pars multo maxima inminentis 

dominos variis rumoribus differebant: trucem Agrippam et ignominia accensum non 

aetate   neque   rerum   experientia   tantae   moli   parem,   Tiberium   Neronem   maturum 

annis, spectatum bello, set vetere atque insita Claudiae familiae superbia, multaque 

indicia saevitiae, quamquam premantur, erumpere. hunc et prima ab infantia eductum 

in  domo regnatrice;  congestos   iuveni  consulatus,   triumphos;  ne   iis  quidem annis, 

quibus Rhodi specie secessus exul egerit, aliud quam iram et simulationem et secretas 

lubidines   meditatum.   accedere   matrem   muliebri   inpotentia:   serviendum   feminae 

duobusque  insuper  adulescentibus,  qui   rem publicam interim premant,  quandoque 

distrahant. 

16

Cap. 5

Haec atque  talia  agitantibus gravescere valetudo Augusti,  et  quidam scelus uxoris 

suspectabant.   quippe   rumor   incesserat,   paucos   ante   menses   Augustum,   electis 

consciis et comite uno Fabio Maximo, Planasiam vectum ad visendum Agrippam; 

multas   illic   utrimque   lacrimas   et   signa   caritatis   spemque   ex   eo   fore   ut   iuvenis 

penatibus   avi   redderetur:   quod   Maximum   uxori   Marciae   aperuisse,   illam   Liviae. 

gnarum id Caesari; neque multo post extincto Maximo, dubium an quaesita morte, 

auditos  in funere eius Marciae gemitus semet  incusantis,  quod causa exitii  marito 

fuisset.   utcumque   se   ea   res  habuit,   vixdum  ingressus   Illyricum Tiberius  properis 

matris litteris accitur; neque satis conpertum est,  spirantem adhuc Augustum apud 

urbem Nolam an   exanimem  reppererit.   acribus   namque  custodiis   domum  et   vias 

saepserat  Livia,   laetique  interdum nuntii  vulgabantur,  donec provisis  quae  tempus 

monebat simul excessisse Augustum et rerum potiri Neronem fama eadem tulit. 

Cap. 35

Ut seditionem attigit, ubi modestia militaris, ubi veteris disciplinae decus, quonam 

tribunos, quo centuriones exegissent, rogitans, nudant universi corpora, cicatrices ex 

vulneribus, verberum notas exprobrant;  mox indiscretis vocibus pretia vacationum, 

angustias stipendii, duritiam operum ac propriis nominibus incusant vallum, fossas, 

pabuli materiae lignorum adgestus, et si qua alia ex necessitate aut adversus otium 

castrorum  quaeruntur.   atrocissimus   veteranorum  clamor  oriebatur,   qui   tricena   aut 

supra stipendia numerantes, mederetur fessis,  neu mortem in isdem laboribus, sed 

finem tam exercitae militiae neque inopem requiem orabant. fuere etiam qui legatam 

a divo Augusto pecuniam reposcerent, faustis in Germanicum ominibus; et si vellet 

imperium promptos  ostentavere.   tum vero,   quasi   scelere   contaminaretur,  praeceps 

17

tribunali   desiluit.   opposuerunt   abeunti   arma,   minitantes,   ni   regrederetur;   at   ille 

moriturum potius quam fidem exueret clamitans, ferrum a latere diripuit elatumque 

deferebat in pectus, ni proximi prensam dextram vi attinuissent. extrema et conglobata 

inter   se  pars   contionis   ac,  vix  credibile  dictu,   quidam singuli  propius   incedentes 

feriret   hortabantur;   et   miles   nomine   Calusidius   strictum   obtulit   gladium,   addito 

acutiorem esse. saevum id malique moris etiam furentibus visum, ac spatium fuit quo 

Caesar ab amicis in tabernaculum raperetur. 

Libro XIV

Cap. 52

Mors Burri infregit  Senecae potentiam, quia nec bonis artibus idem virium erat altero 

velut duce amoto, et Nero ad deteriores inclinabat. hi variis criminationibus Senecam 

adoriuntur,   tamquam   ingentes   et   privatum   modum   evectas   opes   adhuc   augeret, 

quodque   studia   civium   in   se   verteret,   hortorum   quoque   amoenitate   et   villarum 

magnificentia quasi principem supergrederetur. obiciebant etiam eloquentiae laudem 

uni   sibi   adsciscere   et   carmina   crebrius   factitare,   postquam   Neroni   amor   eorum 

venisset.   nam   oblectamentis   principis   palam   iniquum   detrectare   vim   eius   equos 

regentis, inludere vocem, quotiens caneret. quem ad finem nihil in re publica clarum 

fore,  quod non ab  illo   reperiri  credatur? certe   finitam Neronis  pueritiam et   robur 

iuventae adesse: exueret magistrum, satis amplis doctoribus instructus maioribus suis.

18

PUBLIO TERENZIO AFRO

HeautontimorumenosACTVS I

Una mano tesa (vv.53­118)Chremes Menedemvs 

CH. Quamquam haec inter nos nuper notitia admodumst(inde adeo quod agrum in proxumo hic mercatus es)nec rei fere sane amplius quicquam fuit,            55tamen vel virtus tua me vel vicinitas,quod ego in propinqua parte amicitiae puto,facit ut te audacter moneam et familiariterquod mihi videre praeter aetatem tuamfacere et praeter quam res te adhortatur tua.     60nam pro deum atque hominum fidem quid vis tibi autquid quaeris? annos sexaginta natus esaut plus eo, ut conicio; agrum in his regionibusmeliorem neque preti maiori' nemo habet;servos compluris: proinde quasi nemo siet,     65ita attente tute illorum officia fungere.numquam tam mane egredior neque tam vesperidomum revortor quin te in fundo conspicerfodere aut arare aut aliquid ferre denique.nullum remitti' tempu' neque te respicis.       70haec non voluptati tibi esse sati' certo scio. atenim dices "quantum hic operi' fiat paenitet."quod in opere faciundo operae consumis tuae,si sumas in illis exercendis, plus agas.ME. Chreme, tantumne ab re tuast oti tibi      75aliena ut cures ea quae nil ad te attinent?CH. homo sum: humani nil a me alienum puto.vel me monere hoc vel percontari puta:rectumst ego ut faciam; non est te ut deterream.ME. mihi sic est usu'; tibi ut opu' factost face.         80CH. an quoiquamst usus homini se ut cruciet? ME. mihi.CH. si quid laborist nollem. sed quid istuc malist?

19

quaeso, quid de te tantum meruisti? ME. eheu!CH. ne lacruma atque istuc, quidquid est, fac me ut sciam:ne retice, ne verere, crede inquam mihi:                 85aut consolando aut consilio aut re iuvero.ME. scire hoc vis? CH. hac quidem causa qua dixi tibi.ME. dicetur. CH. at istos rastros interea tamenadpone, ne labora. ME. minime. CH. quam rem agis?ME. sine me vocivom tempu' nequod dem mihi             90labori'. CH. non sinam, inquam. ME. ah non aequom facis.CH. hui tam gravis hos, quaeso? ME. sic meritumst meum.CH. nunc loquere. ME. filium unicum adulescentulumhabeo. ah quid dixi habere me? immo habui, Chreme;nunc habeam necne incertumst. CH. quid ita istuc? ME. scies.     95est e Corintho hic advena anu' paupercula;ei(u)s filiam ille amare coepit perdite,prope iam ut pro uxore haberet: haec clam me omnia.ubi rem rescivi, coepi non humanitusneque ut animum decuit aegrotum adulescentuli     100tractare, sed vi et via pervolgata patrum.cotidie accusabam: "hem tibine haec diutiuslicere speras facere me vivo patre,amicam ut habeas prope iam in uxoris loco?erras, si id credis, et me ignoras, Clinia.      105ego te meum esse dici tantisper volodum quod te dignumst facies; sed si id non facis,ego quod me in te sit facere dignum invenero.nulla adeo ex re istuc fit nisi ex nimio otio.ego istuc aetati' non amori operam dabam,     110sed in Asiam hinc abii propter pauperiem atque ibisimul rem et gloriam armis belli repperi."postremo adeo res rediit: adulescentulussaepe eadem et graviter audiendo victus est;putavit me et aetate et benevolentia                      115plus scire et providere quam se ipsum sibi:in Asiam ad regem militatum abiit, Chreme.CH. quid ais? ME. clam me profectu' mensis tris abest.

Una doccia fredda (vv.874­927)ACTVS V 

Menedemvs Chremes 

20

ME. Ego me non tam astutum neque ita perspicacem esse id scio;sed hic adiutor meus et monitor et praemonstrator Chremes       875hoc mihi praestat: in me quidvis harum rerum convenitquae sunt dicta in stulto, caudex stipes asinu' plumbeus;in illum nil potest: exsuperat ei(u)s stultitia haec omnia.CH. ohe iam desine deos, uxor, gratulando obtunderet<ua>m esse inventam gnatam, nisi illos ex tuo ingenio iudicas    880ut nil credas intellegere nisi idem dictumst centiens.sed interim quid illic iamdudum gnatu' cessat cum Syro?ME. quos ais homines, Chreme, cessare? CH. ehem, Menedeme, advenis?dic mihi, Cliniae quae dixi nuntiastin? ME. omnia.CH. quid ait? ME. gaudere adeo coepit quasi qui cupiunt nuptias.     885CH. hahahae. ME. quid risisti? CH. servi venere in mentem Syricalliditates. ME. itane? CH. voltu' quoque hominum fingit scelus.ME. gnatu' quod se adsimulat laetum, id dicis? CH. id. ME. idem istuc mihivenit in mentem. CH. veterator. ME. mage, si mage noris, putesita rem esse. CH. <ai>n tu? ME. quin tu ausculta. CH. mane; hoc       890     priu' scire expeto,quid perdideris. nam ubi desponsam nuntiasti filio,continuo iniecisse verba tibi Dromonem scilicet,sponsae vestem aurum atque ancillas opus esse: argentum ut dares.ME. non. CH. quid? non? ME. non inquam. CH. neque ipse gnatu'? ME.     nil prorsum, Chreme.magis unum etiam instare ut hodie conficiantur nuptiae.                 895CH. mira narras. quid Syru' meu'? ne is quidem quicquam? ME. nihil.CH. quam ob rem, nescio. ME. equidem miror, qui alia tam plane scias.sed ille t<uo>m quoque Syrus idem mire finxit filium,ut ne paullulum quidem subolat esse amicam hanc Cliniae.CH. quid agit? ME. mitto iam osculari atque amplexari: id nil puto.     900CH. quid est quod ampliu' simuletur? ME. vah. CH. quid est? ME. audi modo.est mihi ultimis conclave in aedibus quoddam retro:huc est intro latu' lectu', vestimentis stratus est.CH. quid postquam hoc est factum? ME. dictum factum huc abiit Clitipho.CH. solu'? ME. solu'. CH. timeo. ME. Bacchi' consecutast ilico.        905CH. sola? ME. sola. CH. perii. ME. ubi abiere intro, operuere ostium. CH. hemClinia haec fieri videbat? ME. quidni? mecum una simul.CH. fili est amica Bacchi': Menedeme, occidi.ME. quam ob rem? CH. decem dierum vix mi est familia.ME. quid istuc times quod ille operam amico dat suo?           910CH. immo quod amicae. ME. si dat. CH. an dubium id tibist?

21

quemquamne animo tam com[mun]i esse aut leni putasqui se vidente amicam patiatur suam . . ? ME. ahquidni? quo verba facilius dentur mihi.CH. derides merito. mihi nunc ego suscenseo:      915quot res dedere ubi possem persentiscere,ni essem lapis! quae vidi! vae misero mihi!at ne illud haud inultum, si vivo, ferent!nam iam . . ME. non tu te cohibes? non te respicis?non tibi ego exempli sati' sum? CH. prae iracundia,       920Menedeme, non sum apud me. ME. tene istuc loqui!nonne id flagitiumst te aliis consilium dare,foris sapere, tibi non posse te auxiliarier?CH. quid faciam? ME. id quod me fecisse aiebas parum.fac te patrem esse sentiat; fac ut audeat                   925tibi credere omnia, abs te petere et poscere,nequam aliam quaerat copiam ac te deserat.

AdelphoeUn padre moderno (vv.26­81)

MICIO SENEX 

Storax! non rediit hac nocte a cena Aeschinusneque seruolorum quisquam, qui aduorsum ierant.profecto hoc vere dicunt: si absis uspiamatque ibi si cesses, euenire ea satius est,quae in te uxor dicit et quae in animo cogitatirata, quam illa quae parentes propitii.uxor, si cesses, aut te amare cogitataut helluari aut potare atque animo obsequiet tibi bene esse, soli sibi quom sit male.ego quia non rediit filius quae cogito!quibus nunc sollicitor rebus! ne aut ille alseritaut uspiam ceciderit ac praefregeritaliquid. uah, quemquamne hominem in animum instituere autparare quod sit carius quam ipse est sibi!atque ex me hic natus non est, sed fratre ex meo.dissimili is studiost iam inde ab adulescentia.ego hanc clementem uitam urbanam atque otium

22

secutus sum et, quod fortunatum isti putant,uxorem numquam habui. ille contra haec omnia:ruri agere uitam, semper parce ac duriterse habere, uxorem duxit, nati filiiduo: inde ego hunc maiorem adoptaui mihi:eduxi a paruolo, habui, amaui pro meo;in eo me oblecto: solum id est carum mihi. 

ille lit item contra me habeat facio sedulo:do, praetermitto, non necesse habeo omniapro meo iure agere: postremo, alii clanculumpatres quae faciunt, quae fert adulescentia,ea ne me celet consuefeci filium.nam qui mentiri aut fallere insuerit patremhau dubie tanto magis audebit ceteros.pudore et liberalitate liberosretinere satius esse credo quam metu.haec fratri mecum non conueniunt neque placentuenit ad me saepe clamans quid agis, Micio?quor perdis adulescentem nobis? quor amat?quor potat? quor tu his rebus sumptum suggerisuestitu nimio indulges? nimium ineptus es.nimium ipsest durus praeter aequomque et bonum,o et errat longe mea quidem sententia,qui imperium credat grauius esse aut stabiliusui quod fit, quam illud quod amicitia adiungitur.mea sic est ratio et sic animum induco meummalo coactus qui suom officium facit,dum id rescitum iri credit, tantisper cauet:si sperat fore clam, rursum ad ingenium redit.ille quem beneficio adiungas ex animo facit,studet par referre, praesens absensque idem erit.hoc patriumst, potius consuefacere filiumsua sponte recte facere quam alieno metu:hoc pater ac dominus interest. hoc qui nequit,fateatur nescire imperare liberis.sed estne hic ipsus, de quo agebam? et certe isnescio quid tristem uideo: credo iam, ut soletiurgabit. saluom te aduenire, Demea,gaudemus. 

Due progetti educativi a confronto (vv.81­154)

23

DEMEA MICIO SENES DUO 

DE. Ehem opportune: te ipsum quaerito.MI. Quid tristis es? DE. Rogas me, ubi nobis Aeschinussic est, quid tristis ego sim? MI. Dixin hoc fore?quid is fecit? DE. Quid ille fecerit? quem neque pudetquicquam nec metuit quemquam neque legem putattenere se ullam. nam illa quae antehac facta suntomitto: modo quid dissignauit! MI. Quidnam id est?DE. Fores ecfregit atque in aedis inruitalienas: ipsum dominum atque omnem familiammulcauit usque ad mortem: eripuit mulieremquam amabat. clamant omnes indignissumefactum esse. hoc aduenienti quot mihi, Micio,dixere! in orest omni populo. denique,si conferendum exemplumst, non fratrem re;uidet operam dare, ruri esse parcum ac sobrium?nullum huius simile factum. haec quom illi, Micio,dico, tibi dico: tu illum corrumpi sinis.MI. Homine inperito numquam quicquam iniustiust,qui nisi quod ipse fecit nil rectum putat.DE. Quorsum istuc? MI. Quia tu, Demea, haec male iudicas.non est flagitium, mihi crede, adulescentulumscortari, neque potare: non est: neque foresecfringere. haec si ne,que ego neque tu fecimus,non siit egestas facere nos: tu nunc tibiid laudi ducis, quod tunc fecisti inopia.iniuriumst: nam si esset unde id fieret,faceremus. et tu illum tuom, si esses homosineres nunc facere, dum per aetatem licet, 

potius quam, ubi te exspectatum eiecisset foras,alieniore aetate post faceret tamen.DE. Pro Iuppiter! tu, homo, adigis me ad insaniam.non est flagitium facere haec adulescentulum? MI. Ah,ausculta, ne me optundas de hac re saepius.tuom filium dedisti adoptandum mihi:is meus est factus: siquid peccat, Demea,mihi peccat: ego illi maxumam partem fero.scortatur, potat, olet unguenta? de meo;fores ecfregit? restituentur; discidituestem? resarcietur. est dis gratia,et est unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt.

24

postremo aut desine aut cedo quemuis arbitrum:te plura. in hac re peccare ostendam. DE. Ei mihi!pater esse disce ab illis qui uere sciunt.MI. Natura tu illi pater es, consiliis ego.DE. Tun consiliis? quicquam.. MI. Ah, si pergis, abiero.DE. Sicine agis? MI. An ego totiens de eadem re audiam?DE. Curaest mihi. MI. Et mihi curaest. uerum, Demea,so curemus aequam uterque partem: tu alterum,ego item alterum. nam curare ambos propemodumreposcere illum est quem dedisti. DE. Ah, Micio!MI. Mihi sic uidetur. DE. Quid istic? tibi si istuc placet,profundat perdat pereat! nihil ad me attinet.iam si uerbum unum posthac . . MI. Rursum, Demea,irascere? DE. An non credis? repeton quem dedi?aegrest; alienus non sum; si obsto .. em desino.unum uis curem? curo. et est dis gratia,quom ita lit uolo esse est; tuos iste ipse sentiet 

posterius . . nolo in illum grauius dicere. ­­­MI. Nec nil neque omnia haec sunt quae dicit; tamennon nil molesta haec sunt mihi; sed ostendereme aegre pati illi nolui. nam itast homo:quom placo, aduorsor sedulo et deterreo,tamen uix humane patitur; uerum si augeamaut etiam adiutor sim eius iracundiae,insaniam profecto cum illo. etsi Aeschinusnon nullam in hac re nobis facit iniuriam.quam hic non amauit meretricem? aut quoi non deditaliquid? postremo nuper (credo iam omniumtaedebat) dixit uelle uxorem ducere.sperabam iam deferuisse adulescentiam:gaudebam. ecce autem de integro! nisi quidquid estuolo scire atque hominem conuenire, si apud forumst. 

25