iiOnorgame nila ra'chali

New Testament in Tarahumara, Western (MX:tac:Tarahumara, Western)copyright 2008 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Tarahumara, WesternTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Tarahumara Baja [tac], MexicoCopyright Information

Wycliffe Bible Translators, Inc. 2008This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-No Derivative Works.(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include the above copyrightinformation:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Tarahumara, Western

Wycliffe Bible Translators, Inc. 2008This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. For other uses,please contact the respective copyright owners.2014-04-30UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 3 Jul 2018 from source files dated 14 Jun 20185abd0d10-18f8-5f78-aab1-438647421555

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/tachttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/https://eBible.org/find/details.php?id=tacNThttps://eBible.org

Contents

SAN MATEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1SAN MARCOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58SAN LUCAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94SAN JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156HECHOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202ROMANOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2671 CORINTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2912 CORINTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312GLATAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328EFESIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338FILIPENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345COLOSENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3511 TESALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3562 TESALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3611 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3642 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376FILEMN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379HEBREOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381SANTIAGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4011 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4072 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4141 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4182 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4243 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425JUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426APOCALIPSIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429

iii

SAN MATEO 1:1 1 SAN MATEO 1:21

Reg Anime Osale MateoRuig Chu'sligo Esukristo JenaWijchimoba Asag

Jena ruwimela chieri nligo alu Esukristo rijimala 'we 'ya mochgame ta'ch o'chrachi Esukristo1 Jena aplichi uch suwbaga ralmuli rewal, alu napu Esukristo rijimala* nlige, alu napu

'ya mochgame nlige Esukristo ta'ch ochrachi. Alu Rab 'lige Abrami abiena rijimala nile aluEsukristo, alu ralmulika 'we 'ya ejpergame nlechig ta'ch ochrichi Esukristo.

2 Alu Abramika Isaki o'nola nile. 'Lige Iskika Akobo o'nola nile. 'Lige Akboka Jur o'nola nile'lige alu Jur chega rijimala o'nola nile. 3 'Lige Juraka Presi o'nola nile, 'lige abiena Srachig.Alu Presi 'lige Sara eylaka Tamari anilime nile. 'Lige Presika Esromi o'nola nile. 'Lige EsrmikaArami o'nola nile. 4 'Lige Armika Aminarabi o'nola nile. 'Lige Aminarbika Naasoni o'nola nile. 'LigeNaasnika Salmoni o'nola nile. 5 'Lige Salmnika Bosi o'nola nile. 'Lige Bosi eylaka Rajabi anilimenile. 'Lige Bsika Oberi o'nola nile. 'Lige Oberi eylaka Ruti anilime nile. 'Lige Obrika Isa o'nolanile. 6 'Lige Isaka alu wa'lula Rab o'nola nile. 'Lige Rabika Salomoni o'nola nile. 'Lige Salomonieylaka Urasi anilime ri 'yula nile.

7 'Lige Salomnika Roboami o'nola nile. 'Lige Robomika Abasi o'nola nile. 'Lige Abasika Asao'nola nile. 8 'Lige saka Josapati o'nola nile. 'Lige Josaptika Jorami o'nola nile. 'Lige JormikaUsasi o'nola nile. 9 'Lige Usasika Jotami o'nola nile. 'Lige Jotmika Akasio o'nola nile. 'Lige AksiokaEsekasi o'nola nile. 10 'Lige Esekasika Manasesi o'nola nile. 'Lige Manassika Amoni o'nola nile.'Lige Amnika Josasi o'nola nile. 11 'Lige Josasika Jekonasi o'nola nile 'lige alu chega rijimlachig.A'lige bam o'tole alu sontalo Babilonia mochgame alu ralmuli israelita, preso o'tole.

12A'kinana napu'lige ku sebasa alu ralmuli ku al Israeli anilichi, Jekonasika Salatieli o'nola nile.'Lige Salatilika Sorobabeli o'nola nile. 13 'Lige SorobablikaAbiuri o'nola nile. 'LigeAbirika Eliakimio'nola nile. 'Lige Eliakmika Asori o'nola nile. 14 'Lige Asrika Saroki o'nola nile. 'Lige Sarkika Akimio'nola nile. 'Lige Akmika Eliuri o'nola nile. 15 'Lige Elirika Eleasari o'nola nile. 'Lige EleasrikaMatani o'nola nile. 'Lige Matnika Akobo o'nola nile. 16 Akboka Jos o'nola nile alu napu Mara'yula nlige. 'Lige alu Maraka Esusi eyela nile, alu napu Kristo anilime ju. (Krstoka aniame juOnorgamete julrigame. Jpeko Esukristo anilime jkuru.)

17 Maku namana chojkgame nile alu Abrami rijimala Rab ta'ch ochrachi, 'lige Rabochrale. 'Lige alu Rab rijimala abechig maku namana chojkgame nile. 'Liko alu ralmuliisraelita 'ma o'tleru al Babilonia anilichi. 'Lige a'kinana alu simrasa uchchigo maku namanachojkgame o'chrale. 'Liko bij ta'ch ochrale alu Kristo, alu napu Onorgame jlale.

Jena ruwimela churig ochriligo Esukristo18 Jipe 'la ruim ne churig ochriligo Esukristo: Maraka trigame nlekuru Jos 'yuga newmili

nile, 'lige tabil 'cho 'yuga gojchichi Jos alu Mara 'yuga, alu Mara 'ma wa'l rojparale u'ttiriajchgame nile rojpach, Onorgame Alawala 'sile napurig rojparmala alu Mara. 19 'Lige Jostabil che ikis nlele chu'simia. Alu Joseka uch bil ri 'yuga gojchligo mayele alu Mara.Tabilchigo che anleko, 'we a'l ralmuli nile alu Jos, alu Joseka tabil chojkila neraga che'wnililealu Mara. Alu Joseka tabil najkile napurig chijunmala alu Mara uch jar ralmuli 'yuga.Alekeri tabil che aninlile, 'lige tabil newima olale alu muk 'yuga. 20 'Lige 'we 'ntale alarig'simia, 'lige bil ruk remule bil santo njeli. 'Lige alu santo njeli anele alu Jos:

Mu Jos, mueka Rab rijimala jkuru, alu 'we 'ya bejtgame. Tase majawa newa alu Mara'yuga. Alu napu ranlimili ju Mara, alueka pecha bil ri ranala nmalag, pe Onorgame Alawala'sile napurig ochramala alu u'ttiri. 21 Alu Maraka bil u'ttiri ranlimili jkuru, 'lige muekaEsusi anilime rew ujchmili jkuru. Esusi anik alueka aniame jkuru alu napu ralmulibuinmili ju al restirichi. Asriga 'la alarig nmala.* 1:1 E'nesi glosario ancestor.

SAN MATEO 1:22 2 SAN MATEO 2:1122Suwbaga alarig ikile napurig anlige Onorgame. Alu ri napu ruyamenile napuOnorgame

anele reg anile:23 Bil muk tabil 'wesi ri 'yuga asig pe bi'neli asigrojparmala u'ttiri ajchgame nmala.'Lige ochramala alu u'ttiri,'lige Emanueli anilime nmala.Emanulika pe aniame ju Onorgame 'la ramu 'yuga ajt.

24 Napu'lige Jos bujsasa, alarig 'sile napurig nullige alu santo njeli alu napu Onorgamejlale. 'Liko alu Jos 'ma o'tole Mara bo'n bejtlachi napurig bo'n 'yula neraga. 25 Tabilchigo'yuga gojchile ko ta'ch ochrachi alu u'ttiri, 'lige 'ma ochrasa alu u'ttiri, Joseka Esusi anilimerew ajchele alu u'ttiri.

2Jena ruwimela jar ri 'we machime 'sligo alu u't Esusi e'nemia

1 Essika Beleni anilichi ochrale, al ejiro Jurea anilichi. Essika ochrale napu'lige Erore wa'lulanulame kachi al alu we' bo'gichi. 'Lige al we'k rigichi Rusaleni anilichi sbale jar ri so'pil'we machime. Mago anilime nile alu ri yol ra'chaga. 'Lige 'nkatu napu raynali ma'chnameju al Rusaleni asiruga, aleka neraga jsile alu ri. 2 'Lige alu ralmuli mago al we'k rigichiRusaleni sbaga rukele alu wa'lula Erore:

Koche ajt alu wa'lula ralmuli juro nuleme alu napu kul ochrale? Al 'nkatu napuraynali ma'chname ju jena Rusaleni asiruga aleka engame etraturu bil so'pil, 'lige alu so'pilikape ruyame ju 'ma ochriligo alu napu Wa'lula nmili ju. Alekeri jsirp ramu 'we a'l nirniliga.

3 'Lige alu wa'lula Erore akis alu ra'chali, asriga we'k 'ntale. 'Lige amin uch jarralmulitiri al Rusalenimochgame asrigawe'k 'ntalechig alu ra'chali akis. 4 'Lige aluwa'lulaErore suwbaga bal e'wlala bayele, 'lige aminami alu e'wlala Moisesi nila nulal benrame abienabayleru. 'Lige rukele koche ochrimili nliga alu Kristo, alu napuOnorgame julmili nlige. 5 'Ligeanile alu ralmuli:

Al Beleni anilichi ochramili ke, al napu Jurea anilime ejiro ju. Alarig osale alu napu ruyamenlige napu Onorgame anlige, napu 'ya bejtgame nile. 'Lige reg anime osale:6Al we'k rigichi Beleni anilichinapu ju Jurea anilichi ejiro,pe u'kabi rigame ju al Beleni,'wchigo najtkame krko me'tag suwbaga we'k rigachi,alchigo ochrimili kame Wa'lula,alu napu ne'ch oyrame ralmuli israelita anilimerepmili ju ab i'libeko.*

7 'Liko alu wa'lula Erore alu ralmuli mago bayele. Alu Erreka tabil najkile napurig uchjar ralmuli machimela alu ri 'yuga ra'ichlichi. 'Liko rukele chiniko kachi ma'chniliga aluso'pil. 8 'Liko al we'k rigichi Beleni jlale, 'lige anele:

'Mi al Belnichi simwag alu u'ttiri e'nemia pala ajtig. 'Lige 'la rewisk alu u'ttiri,'liko yati julwak bil ri ne'ch ruyniliga, nchig simmp alemi e'nemia, 'lige 'we a'l niramiaaminami. (Erreka pe me'linliga anile alu u'ttiri.)

9 'Lige gepusa alu ra'chali napurig anlige alu wa'lula Erore, 'liko yati simbale alu mago.'Lige uchchigo sin etele so'pil. 'Lige alu so'pil re'pami rewigchimi neraga enale, bajchabemienale napu e'ynale alu ralmuli mago, 'mi alemi enale napu asale alu u'ttiri. 'Lige asbale aluso'pil al ambami neraga napu asale alu u'ttiri. 10Alu baki ri etesa alu so'pil, asriga ra'slle.11 'Lige galrale sbaga etele alu u'ttiri a'b bo'ig eyela ajtgichi Mara anilime. 'Liko chojkbisigajbale 'we a'l niramekrig alu u'ttiri. 'Lige gajoni i'pule, alu gajnika pe e'kargamemochgamenile knilime asriga najteme. 'Oro kgile, 'lige aminami o'kutiri, 'lige aminami bil tbiri 'we a'l 1:22 E'nesi glosario profeta. 1:23 E'nesi Isaas 7:14. * 2:6 E'nesi Miqueas 5:2.

SAN MATEO 2:12 3 SAN MATEO 3:2suw jkame mira anilime. 12 'Lige okoka bi'tig alu mago, Onorgame remule, 'lige remugichianele tabil simnilile ku napu aslige alu Erore. Alekeri ku ejperlachi simbale, se'w boichsimrale.

Jena ruwimela Jos Ejipto o'tligo Esusi jmisiga simbaga13 A'kinana napu'lige alu ralmuli mago ku ejperlachi simasa, Jos bil santo njeli etele

remuka. 'Lige alu njeli anele alu Jos:'Maassawa, yati simig 'mamutuka aluu'ttiri 'lige 'ma 'yriwamuupila, wam Ejipto anilime

we' bo'gichi simawa. Al mochiwa napu'lige ne an a'lige si. Erreka alu u'ttiri 'yaga einmalame'linliga. Alekeri jmasawa jena mochiga.

14 'Lige Jos 'ma assale 'lige u'ttiri mutule 'lige simile eylatiri 'yuga, 'lige ruk jmasale, Ejiptosimiba. 15 Wam 'mi al Ejipto mochile napus Erore mukus. Onorgame 'ya anile alarig ikimeo.Alekeri lakile napurig osale bil ri napu ruyame nile napu anlige Onorgame. Reg anile: Nekabaykuru ne inol al Ejipto ajtgachi.

Jena ruwimela Erore nulligo me'lniliga suwbaga u'kuchtiri16 Napu'lige alu Erore machis alu ralmuli mago ku simbaligo tabil ruig, asriga ayoga

rejpile. 'Liko nulale me'lniliga suwbaga u'kuchtiri ok bamgame go'ngana, al we'k rigichiBeleni o'chrigame, 'lige aminami al a'bemi we'k rigichi o'chrigimetiri. Alu ralmuli magobajch etligame so'pil anila 'ma ok bam nlekuru, alekeri me'linlile u'kuchtiri alu Erore okbamgame 'lige ta'ch ok bamime. 17 'Lige alarig sbali ikile napurig osale alu ri napu ruyamenile napu Onorgame anlige napu Jeremasi anilime nile, reg anime osil:18 Suwbaga alu ralmuli al we'k rigichi Ram mochgameasriga akturu 'we sewkame nalachi bil mukalu muk Rakeli anilime asriga nal ajtigturu'kchila na'temaka.'Lige alu Rakeli tabil najkturu napurig gu'riwa,alu u'kuchtiri 'mchigo suwligime.

19Napu'lige Erore mukus a'kinana, Jos etele remuka bil santo njeli. Onorgame nuleme nilealu santo njeli. 'Lige alu Jos Ejipto asale. 'Lige anele alu santo njeli alu Jos:

20 'Ma assawa, 'ma ku 'yriwa ye u'ttiri 'lige eylatiri, 'ma ku 'mi simawa Israeli anilichi.'Mchigo suwligame alu napu ye u'ttiri me'linlime nlige. Alekeri jpeko 'la jkuru ku 'mi alsimalia.

21 'Lige assale alu Jos 'lige u'ttiri o'tole 'lige eylatiri ku 'mi al Israeli anilichi. 22 'Lige napu'ligeJosmachis alu Erore inol Arkelao anilimewa'lula karao al Jurea anilichi ejiro, asrigamajale aluJos, tabil siminlile 'mi al. 'Lige Jos remule Onorgame. 'Lige Onorgame 'we a'l anele alu Josnapurig Galilea anilichi ejiro 'lina simela, alekeri simile alu Jos al Galilea anilichi ejiro. 23 'Ligeal sebasa Nasareta anilichi we'k rigichi simbale ejperlimia. Alu 'ya mochgame ralmuli napuruyame nlige, napu anele Onorgame anile al Nasartachi bejtlimio alu Esusi. Anile nasarenoanlime nmar Esusi.

3Jena ruwimela Juani, alu napu ralmuli rewarame nlige, rejcholi ruwligo bilena napu tabil 'wesi gal

jgame nile1A'kinana we'k bam alu Juani napu ralmuli rewarame nlige, nawale al Jurea anilime ejrochi

napu ta'wesi gal jgichi nlige. 'Lige al pee u'kume nile, 'lige ba'w ename nile al. 'Lige rejcholiruwile al sebasa. 2Anile:

'Ma a'rewa alu chtiri 'ntili. 'Ma ku 'la na'tawa, 'mchigo pe 'we nawmili kame Onorgamesuwbaga ralmuli nulemia. 2:18 Raklika Abrami upila nile. Alueka mukule 'we 'ya al a'b Beleni anilichi. Alarig anik nalligo Rakeli, alueka aniame jualu we'k u'kuchtiri eyela al Beleni mochgame nalligo. 2:18 E'nesi Jeremas 31:15. 2:23 E'nesi glosario nasareno.

SAN MATEO 3:3 4 SAN MATEO 4:13Alu ri napu ruyame nlige napu anlige Onorgame, 'we 'ya bejtgame nlige, alu napu Isaasi

anilime nile, alu 'sile os alarig nochamio alu Juani. Reg anime osale:Bil ne'ome akerguru al napu pee u'kume nile.Reg e'wele ra'ichchane:Newiwa bil bow Wa'lula Onorgame.Newiwa bil bow 'la wajchgame.*

4 'Lige alu Juani o'pchalaka kameyo anilime ajgame gupala newrigime nile. 'Lige wi'chwasbaligame nile. 'Lige ojch go'yame nile alu Juani, 'lige aminami ijampre ba'wila melalo go'yamenile, alu napu jami nergame 'nili. 5 'Lige wam 'naka we'k rigachika Rusaleni anilchika jsileralmuli alu rejcholi akimea, 'lige we'kan rigichika jsile al Jurea anilichi ejiro mochgame. 'Ligeabiena jsile uch bilena we'kan rigame na'lebo 'nlige wa'l bak bo'gichi ejpergame, Joranianilime bak. 6 Napu'lige ralmuli ruis 'we res nokig jrome kori, najkig nokale napurigOnorgame 'la e'kmala, 'liko Juani rewarale alu ralmuli al Jorani anilichi bakochi.

7 'Lige jar ri juro sbale okan chojkgame. Ye okan chojkgame bariseo nile jar, 'lige saruseonile jar. 'We benrame nile napurig 'we a'l gatewa bil nchali, a'boi 'lina tabilchigo sbali olamenlek. Alueka pe jsile najkig napurig rewarawa ba'wich bokobuga Junite. 'Lige Juani anele e'welera'chaga:

'mika pe napurig sinow 'kchila alarig jkuru, asriga 'ygame jkuru 'emi! Chierianbech jmasiwa napurig tabil gastigriwa? 8 'Ma a'rwaguru alu tabil 'la nchali nochanapurig suwbaga ralmuli 'la etmala 'emi 'ma ku 'we a'l 'ntili 'ntame ko. 9 'mika Abramirijimala korime jkuru, alu 'we 'ya ajtgame, alekeri may 'emi Onorgame 'la e'kamio. Tase alarigna'tawa, tabil chr rek rijimala nrige Abrami. Onorgameka pe napuypiri ralmuli e'kameju, pe 'la Onorgame 'yuga 'ntame nsak alu ralmuli. Onorgame alarig na'tsak rejttiri 'maAbrami rijimala gainmalek. 10Rejpilaka 'ma listo bo' napurig rojme'tpua. Suwbaga roj napuek tabil rakeme ju 'ma me'tkime jkuru 'lige e'ksilime ju. 11Neka pe ilig ba'wite rewarguru,napurig ralmuli etmala 'emi 'ma a'rligo alu chtiri 'ntili. Ab i'libeko uch bil sebmalaabchigo najtkame me'tig ne'ch. Alueka Onorgame Alawala 'ymala ralmuli. Neka tabil ikirnapurig ne alu ri akal o'toa napurig pioni neraga. 12 Alueka 'ma wejpamoa chujkkuru ri'ligsonol e'ksimia. 'Lige raklaka 'ma gatmala bilena rekachi, 'lige sonolaka 'ma e'ksamala na'ite.'Lige tajsin cho'mela alu na'. Yeka pe ttali ju.

Jena ruwimela 'ma rewarlirigo Esusi13 'Lige sbale Esusi al bakochi Jorani anilichi, al Galilea anilchika simile alu Esusi. 'Lige al ilile

Juani, 'lige Esusi najkile napurig rewarawa alu Junite. 14Napu'lige sebasa alu Esusi, 'lige Junikatabil rewarnilile alu Esusi, 'lige anele Juani alu Esusi:

Ne 'nalina rewarrigame nmili jkuru muete. Chonig najk mu napurig ne mu rewar-mala?

15 'Lige Esusi anile:Abiena 'la julke mu ne'ch rewar. Onorgameka larig najkiame, 'la 'we a'l sbali oliame

jkuru napurig najk Onorgame.'Liko Juani rewarale alu Esusi. 16Napu'lige Esusi rewarsiga ba'ich bokobuga 'lige ku ma'chnasa

amin suwemi, 'pa rewagachi 'ma i'priga ilbale 'lige Esusi etele Onorgame Alawala 'pkanaengichi napuyeri bil baloma neraga. 17 'Lige bil ra'chame anile 'pa rewigchika. Reg anile:

Ye jkuru ne Inol napu 'we gal ne. Asriga 'la ganliga ajt ne alu 'yuga.4

Jena ruwimela alu Satanasi 'we najkligo napurig Esusi e'wmala alu Satanasi1 'Liko Onorgame Alawlate o'tleru Esusi 'mi bilena tabil rigachi. Remnisika 'we 'ygali

olnilile Esusi napurig Esusi tabil 'la nochmala.* 3:3 E'nesi Isaas 40:3. 3:10 Yeka pe ruyame ju, 'emi tabil 'la nochsak Onorgameka 'ma 'lgana injirnochi 'lumio.

SAN MATEO 4:2 5 SAN MATEO 4:172Essika ok li raw 'lige rukomi tabil go'ale. A'kinana kul e'lule. 3 'Lige Remnisika a'b nawile

'yginiliga Esusi, 'lige anele Remnisi alu Esusi:'La bijchi Onorgame Inol nrik, ban gainriwag alu we'k rejt.4 'Lige Esusi nejele:Onorgame nila ra'chali an: Tase pe go'mecho go'g ejperlamala ralmuli, abiena semtiri

ra'chali Onorgame nila rejcholi 'ntaga ejperlamala ralmuli.*5 'Liko alu Remnisi Rusaleni o'tole Esusi 'lige asriga re'p ilgamewa'l re'obachi amoba 'mrale,

6 'lige anele:'La bijchi Onorgame Inol nrik 'lgana o'pachpuag jena ilig. Reg an Onorgame nila

ra'chali:We'k santo njeli julmala ne napurig mu repmala.Alu santo njeli nokimela mu cha'pi sekatenapurig ta iwgame chibmala mu 'lgana wijch.

7 'Lige Esusi anile:Abiena reg an Onorgame nila ra'chali: Tabil o'pochpua napurig Onorgame mu

gu'rimala, mueka pe tonto neraga re'eme kame.Onorgameka tabil najk napurig bil tontoneraga o'pachpua.

8 'Lige alu Remnisi uchchigo sin o'tole Esusi bilena rab re'p ilgame, 9 'lige anele al o'tos:'Nee, aka e'nb bochgimi gawich napuma'ch 'lige suwbaga ralmuli etru' napu ek moch

jena wijchimoba, aka e'nb asriga 'la suwtiri kmp. 'Lige suwbaga ye 'ymala ne mu 'lachojkbisiga ilig nirsak mu ne'ch.

10 'Lige Essika anele:'Mi simig mu Satanasi, cha 'ygame ke. Reg an Onorgame ra'ichlila: Pe alu Wa'lula

Onorgamecho 'la niraga etewa, pe alekecho 'la e'wiwa.11 'Liko alu Remnisi 'ma wan simile al Esusi ajtgichi. 'Liko yati neraga jsile santo njeli go'ame

'yamia Esusi, 'lige aminami gu'rimia.Jena ruwimela Esusi pe kul sin o'wnaligo nocha al Galilea anilime ejrochi

12 Esusi akele Juani galrale bajchriga ajtig. 'Lige simile Esusi uchchigo ku Nasareta anilichiGalilea ejrochi. 13 Tabilchigo bejterlek al Nasareta anilichi, pe chebilena we'k rigichi similebejteramia Kapernaumi anilichi. Al a'b nile wa'l ba'w ilgichi. 'Yako al sbale alu ralmuliisraelita napu Sabuloni chojkgamenile, 'lige napuNeptal chojkgamenile napu'lige bajch sbaligealu ralmuli israelita al Kanani. Maku ok chojkgame nile alu ralmuli israelita. 14 Aluekaal simlekuru, alarigchigo osligime 'ya bejtgame ri Isaasi anilime, napu ruyame nlige napuOnorgame anlige alarig ikimeo. Reg anime osale:15Alu we' Sabuloni anilime 'lige Neptal anilime,napu wa'l ba'w il,al simrame bow bo',al ju, al napu Jorani anilime bak bo',alemi napu bokume ju raynali Jorani anilichi asiruga,napu jipe ju ejiro Galilea anilime,napu ejpergame nile ralmuli tabil juro.16Alu ralmulika tabil machime ju Onorgame.Jpeko 'mchigo sbako Onorgame Inolnapurig bil ra'sali neraga.'Lige alu ralmuli asriga restiri nchali nocha mochile.Jpeko 'ma sbaguru 'we a'l semtiri ra'sali.Jpeko 'ma nmamalek alu ralmuli.*

17 'Lige al sebasa Esusi, a'lige kul o'wnale rejcholi beniria. Reg anile:* 4:4 E'nesi Deuteronomio 8:3. 4:6 E'nesi Salmos 91:11-12. 4:7 E'nesi Deuteronomio 6:16. 4:10 E'nesi Deutoronomio6:13. * 4:16 E'nesi Isaas 9:1-2.

SAN MATEO 4:18 6 SAN MATEO 5:9'Ma a'rewa alu restiri nchali. 'Ma amul seba raweli napurig Onorgame suwbaga ralmuli

nulmala. Alekeri 'ma ku 'la 'ntame gainawa.Jena ruwimela Esusi bayligo na ri ro'ch i'mume

18 Esusi enale suweke wa'l ba'w ilgichi Galilea anilichi. 'Lige alu Esusi ok ri etele bi'lepio'ngame. Bil Simoni anilime nile. Ok rewgame nile alu Simoni, Pegro anilime nlechig. 'Ligeuch bileka Antresi anilime nile. 'Lige alu ri ba'ichkana pa uchule alu morali ro'ch cha'pinligaalu morlite. 19 'Lige anele Esusi alu ok ri:

Jeka simasi ne'ch 'yuga. Jpeko 'emi nokimela ralmuli gu'iria buyana chtiri bowechie'yname.

20 'Lige alu ok ri a'rele alu morali 'lige simbale alu Esusi 'yuga.21 'Lige ab a'mibemi e'yniga Esusi uchchigo jar ri etele. Santiago anilime nile bil, 'lige uch

bil Juani anilime nile. Sebereo 'kchila nile alu ok ri. Bil brkochi mochile alu ok ri o'nola'yuga morali napisua. 'Lige Essika bayele alu ri. 22 'Lige 'ma a'rele alu barko o'nola 'yriga, 'ligesimbale Esusi 'yuga.

Jena ruwimela Esusi we'k ralmuli benraligo23 Esusi bochgimi eynale al Galilea anilichi ejiro. Napu ekin we'k rigichi Esusi ruwile

Onorgame ra'ichlila ra'chali 'lige napu ekin u'kuch juro re'oblachi al sinagoga anilichi. 'Wea'l semriga ruwile alu ra'chali churig nulamio Onorgame. 'Lige suwbaga ralmuli sa'walenapu ek naykame nile. 24 'Liko suwbaga ralmuli napu ichrimi ejpergame nlige Siria anilichi'ma akele alarig nocha ajtig Esusi. 'Lige a'pale suwbaga ralmuli napu ek naykame nlige, jarasriga a'wgame o'kome, 'lige jar u'kuchpala remnisi mochgame, 'lige jar rekpame, 'lige jarsujrigame. 'Lige Essika 'ma suwbaga sa'wale. 25 'Lige asriga we'k ralmuli najtale alu Esusi.Al Galilea anilime ejiro mochgame, 'lige ejiro Rekpolisi mochgame ralmuli abiena najtale Esusi,'lige Rusalenimochgame ralmuli abiena najtale Esusi. 'Lige Jurea ejiromochgame ralmuli abienanajtele Esusi. 'Lige al bakochi Jorani na'lebo 'nlige 'omi niraga napuma'chnami ju raynali we'krigachi mochgame ralmuli abiena najtale Esusi.

5Jena ruwimela Esusi rejcholi benriligo bilena rabomi asig

1Napu'lige Esusi suwbaga ralmuli etesa, bilena rabomi simile 'lige asbale al rabomi. 'Lige aluoyrame ralmulika a'b mochbale. 2 'Lige Esusi o'wnale ra'icha ralmuli beniria.

3Reg anile Esusi:Onorgameka 'we ganliga eteme ju (yol ra'chagak dichoso anime chujk) alu ralmuli 'la

machime rokrik Onorgame a'walila. Onorgame 'we a'l nulmala alu ralmuli.4 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmuli napu jipe 'we seweka moch, alu ralmuli 'we

a'l semati raweli 'yawa Onorgamete.5 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmuli napu tabil rilame ju. Alu ralmulika 'la

narmala alu napu Onorgame nejmili ju.6 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmuli napu 'we a'l bijchi e'wnilime ju napu

Onorgame nulame ju. Onorgameka 'we a'l nab gu'rimala alu ralmuli napurig 'la bi'lepina'tmala senib Onorgame 'yuga.

7 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmuli napu 'we na'temame ju uch jar ralmuli.Onorgamechig a'chigriga na'temmala alu ralmuli napu na'temame ju alu uch jar ralmuli.

8 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmuli napu Onorgame 'yuga 'ntame ju. Bil rawetmala Onorgame alu ralmuli.

9 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmuli napu gu'rime ju uch jar ralmuli, napurigalu uch jar ralmuli 'la bi'lepi 'ntame nmala. Alu ralmulika reg anwali Onorgamete:'mika ne 'kchila ju. 4:19 Esusi anile: Ralmuli i'mume nmala 'emi.

SAN MATEO 5:10 7 SAN MATEO 5:26

10 Onorgame 'we ganliga eteme ju alu ralmuli napu 'we res oliame ju ralmulite napu 'la sbaliolame ju napurig najk Onorgame. Onorgameka asriga 'la semriga nulmala alu ralmuli.

11 Onorgame 'we ganliga eteme ju 'emi napu'lige res anile ralmulite ne'ch oyrame krik,'lige aminami 'we 'ygiga ra'ichasa alu ralmuli 'emi 'yuga napurig sairgame neraga. 12 'Wera'slig mochwak napu'lige alarig nokachi ralmuli, 'mika 'wchigo 'la semtiri raweli narmilikame 'pa rewagachi. Alu chtiri ralmuli abiena cha olale alu 'ya ejpergame ralmuli napu ruyamenlige napu anele Onorgame.

Jena ruwimela Esusi ruwligo bil ttali on 'lige ra'sali13 Jnaka bil ttali ruyame ju. 'mika pe napurig on ju. Napurig 'we a'l ajkgame newame

ju go'ame, 'lige aminami napurig tabil bikamela sa'p on ajchsiga, 'mika gu'rame ju ralmulinapurig tabil aminabi res noksimala. On 'ma najsawsak tabil ra'game gainasa pecha sirbenmalaw. Pecha uchchigo ku 'la gainmalag. 'Liko pe plime nmala alu on, 'lige ralmulikaamoba e'ynamala re'keka. 'We a'l na'tawa choniame ka ye ttali.

14 Jena uchchigo bil ttali ruwime ju. 'mika napurig ra'sali ju jena wijchimoba. Bilena we'krigachi wa'l gawich amoba, pecha gainmili jk napurig chbamala, abirig ma'ch ilimlekesenib. 15 Abiena tabil rajeme ju ralmuli lmpara, 'lige pachrale elamia napu bo' bil gajoni,ilig uch bilena elame ju napu ab 'la ma'chgime rajisr, napurig suwbaga ralmuli galralemochgame 'la ma'chgichi mochmala. 16 Ye ttalika aniame ju 'we a'l sbali olawa napu nulOnorgame, 'lige napu'lige etea ralmuli, 'we a'l niraga etmala O'n Onorgame 'pa rewagachiajtgame.

Jena ruwimela Esusi benriligo Moisesi nulalila17 'mika bijchigi ne alu Moisesi nulalila suwbimia nawig, 'lige abiena bijchigi 'emi ne nawig

suwbimia alu 'ya nergame rejcholi, napu ruyame nile alu ralmuli napu Onorgame anlige.Neka pecha se'w pamia nawako alu nulal nibil alu ra'chali rejcholi. Neka nawkuru ralmuligu'rimia napurig 'la nmamala ralmuli alu nulal. 18Neka 'la bijchi anguru, bij 'la bo'gichi yegaw 'lige rewagtiri, tabil 'wesi osil bujwili ju alu ra'chali Onorgame nila, napus 'ma sbili iknapu sbili ikimeli ju jena wijchimoba. 19 Alekeri napu'lige bil ri tabil e'wasa napurig an alunulal, 'lige uch jar ralmuli sulisa napurig alu ralmuli tabil e'wmala alu nulal, 'liko alu rita'm najtkame nmala napu'lige Onorgame nulechi alu ralmuli. Bil ri 'we a'l e'wame nsaknapurig an alu nulal, 'lige benrame nisa uch jar ralmuli napurig a'chigriga nochmala,'liko alu ri asriga najtkame nmala napu'lige Onorgame nulechi alu ralmuli. 20Neka anguru'emi: Alu bariseo 'lige alu Moisesi nila nulalila benrame, 'we ra'chame ju Onorgame nulalilatabilchigo sbali olame jk rek lanime ke. 'Emi tabil e'wsak napu nul Onorgame me'tagalu bariseo 'lige alu Moisesi nila nulal benrame, Onorgame tabil nulmala 'emi.

Jena ruwimela Esusi benriligo napurig tabil ayome niwa21 'Emi 'we a'l mach reg anlirigo alu 'ya mochgame: Tase me'lig ilrowa ralmuli. Apipiri

ri uch bil rime'lis, alueka wa'l gastigo rewimeli ju. 22Neka regchigo ang: Apipiri ri napuayniga et uch jar ralmuli, abiena wa'l gastigo 'ywili ju Onorgamete rek ta me'ae. 'Ligebil ralmuli tabil 'la ra'ichasa uch jar ralmuli olag, alueka gastigriwili ju alu e'wlalate napunuleme ju ralmuli juro. 'Lige bil ri anesa chebil ri: Mueka pecha najtkame jk, mueka petonto ju, alu alanmek gastigriwili ju Onorgamete na'ich e'ksiga 'lgana injirnochi.

23 Alekeri, go'ame o'k simis mu al msachi napu Onorgame go'ame i'lime ju, 'lige al sebasanelasa mu, mu bo'n se'win olligo uch bil ri, 24 'liko abal a'rlime jkuru alu go'ame 'nao'weka neraga napu il alu mesa. 'Lige al a'resa, ku 'mi simibk gatewa alu ri 'yuga. Napu'lige'ma 'la sbali gatesa, a'lige kuka simibk, a'lige kul jawwak alu go'ame al msachi.

25 Mu se'win 'sisa bil ri 'yuga, 'lige alu ri wa'llachi nejmala mu, 'liko ta'ch seba 'we a'lgatlime jkuru. Alu riote nejsiga mu al wa'llachi, 'liko galrale bajchwili ju mu. 26Ne 'la anmu tabil ma'chnimio. Napu'lige 'ma suwbaga najttasa mu napu ek goblala alu wa'lula, a'ligekul ma'chnamala mu.

SAN MATEO 5:27 8 SAN MATEO 5:46Jena ruwimela Esusi benriligo napurig tabil e'newa bil muk 'yuga gojchinliga

27 'mika 'we a'lmach reg anlirigo alu 'yamochgame: Tase 'yuga gochiboa uch jar umugalu napu tabil 'emi 'yula ju. 28 Neka regchigo ang: Bil ri rek tabil gochi uch bil muk'yuga, 'lige pe 'we 'yuga gochinliga etesa 'liko alu rioka 'ma restiri alawgame nmili jkuru rekta 'yuga gochi.

29 Chtiri na'tasa mu alieti etega, 'liko ma'ch ppua alu bus 'lige ppuak. Ab 'la nmala pebuslachowe'kawamu, tabil 'la ju suwbagamu sa'pala 'lgana injirnochi pasa. 30 'Lige alumusekala wajton ilgame 'ssak napurig nochawa alu restiri nchali, 'ma rejpniga ppua. Ab 'lakrko sek we'kawa mu, tabil 'la ju suwbaga mu sa'pala 'lgana injirnochi pasa.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil 'la ko bo'n 'yula muk a'rila31 Abiena anime nile 'yamochgame: Bil rimuk a'resa bo'n 'yula, 'liko bil apeli i'lime jkuru

anig 'ma a'rguru mu muk. 32Neka uch bil rejcholi ruwimela. Bil ri bo'n upila a'resa, 'ligealu muk uch bil ri rewis, 'liko alu muk wa'l restiri alawgame nmala. Alu bajch ajtgameri chojkila nmala chonig a'reme ju muk. Alu nujub ajtgame rioka abiena tabil 'la nchamekrlamala. Alu muk tabil alu ri nila ju. 'Lige alu muk se'n ri 'yuga gochime nisa ta'cha'rela alu bajchab riote, 'liko alu rioka tabil restiri alawgame gainmala rek alu muk a'rig.

Jena ruwimela Esusi ruwligo alu nulal33 Abiena 'we a'l mach 'emi reg anlirigo alu 'ya mochgame: Onorgame e'neg ajt 'la

sbali olamio ne, alekeri 'la sbali olmala ne. 34 Tase aniboa: Onorgame 'la e'neg ajt alekeri 'lasbali olmala ne. Pe 'la sbali olawa. 'Lige tase aniboa: 'La sbali olmala ne, 'la e'neg ajtigamerewag. Tase reg aniboa: Al rewagachi nul ajtigame Onorgame. 35 Tase aniboa: Gaw 'lamach 'la sbali olamio ne. Tase aniboa alieti, gawika kame napu teka ajt Onorgame. 'Lige tasealarig aniboa: Rusalnika 'we a'l mach 'la sbali olmala ne. Tase alarig aniboa alu RusalnikaOnorgame nila kame. 36Tase aniboa: Ne bo'nmo'ola 'lamachiame 'we a'l sbali olamio ne. Tasealarig aniboamueka pecha gainmalag new roskame o chkamemu bo'n gupala, nibil bi'lepigup. 37 Napu'lige 'la sbali olmoris mu, 'la sbali olawa. Tabil gainsak sbali ol, pe aniboa:Tabil ikromala ne. Tabil sin 'ygili rupoa. 'Ygilik pe Remnisi ra'ichlila ju.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil cha nokiame ko alu ralmuli 'yuga rek alu ralmuli 'we cha nokachi'emi 'yuga

38 Abiena 'we a'l mach 'emi reg anligo alu 'ya mochgame: Bil ralmuli busila ma'ch pasauch bil ri, 'liko a'chigriga oliame jkuru alu ralmuli. Bil ralmuli ram o'linasa uch bilri, 'liko a'chigriga o'linlime jkuru alu ri ramal. 39 Neka reg an: Tase ayniwa bil ri'we nejkome. Bil ri nejchsak bilena banich, uchchigo bilena gu'lwak napurig uch bilenabanach o'chmala. 40 Bil ri bujnasak mu o'pchala, yati 'ywak, 'lige abiena 'ywachig aluwe'l o'pacha* o'pchiga inlime. 41 Sontalo rejsak napurig o'toboa bil tbiri bil mili metromejk, mueka abchigo noli ok mili metro o'tobk. 42Apipiri ralmuli tachi tbiri, yati 'ywak.Bil ralmuli tanega tsak bil tbiri, yati tanwak.

Jena ruwimela Esusi ruwligo napurig 'la galeg etewa sairgame43 Abiena 'we a'l mach 'emi reg anlirigo alu 'ya mochgame: 'La galewa mu amgola, 'lige

tase galewa mu sala. 44 Neka reg an: 'La 'we a'l galewa mu sala. 'La 'we a'l gu'riwa aluralmuli, alu napu tabil ganlime ju 'emi 'yuga. 'La tniwa Onorgame napurig Onorgame 'lagu'rimala alu chtiri ra'chame ralmuli, abiena alu napu cha nokame ralmuli ju 'emi 'yuga.45 Alarig nokik 'emi, 'la alu O'n Onorgame 'kchila nmala 'emi, alu Onorgame napu 'parewagachi ajt, alu nuleme ju raynali napurig 'we a'l ma'chgime rainmala alu chtiri ralmulimochgichi, 'lige 'we a'l ralmuli mochgichi. Nuleme ju u'k napurig u'kumela al napu mochralmuli napu 'la e'wime ju Onorgame, 'lige abiena al napu moch ralmuli napu tabil e'wimeju Onorgame. 46 Mu pe alu 'we a'l nirame ralmuli 'we a'l nirsak, 'liko mueka tabil 'lanarmala Onorgame nila tbiri alarig 'skarik. Alu napu gobllome ju enom alarig nokame* 5:40 Alu we'l o'pacha nile napurig chaketa.

SAN MATEO 5:47 9 SAN MATEO 6:13jchig. 47 'Emi pe a'boi amgola 'la reprisa, tachiri najtkame nmalaw. Alu ralmuli tabilOnorgame oyrame, alueka abiena alarig nokame ju. 'mika 'we a'l semriga nokimeli jkuru,tase napurig alu ralmuli. 48 'We a'l sbali 'ntame ralmuli niwa napurig O'n Onorgame 'parewagachi ajtgame.

6Jena ruwimela Esusi benraligo churig gu'rilime ko uch jar

1 Tase che nokig nokiboa napurig ralmuli etmala 'emi napu'lige Onorgame nul. Tase anige'ynawa: Ramueka 'we a'l Onorgame oyrame niru. Pe alieti 'ntaga nokisk 'emi, 'liko 'emiO'nola 'pa rewagachi ajtgame tabil 'ymala 'emi semati raweli. 2 Napu'lige gu'rilia alu tabilngame ralmuli 'we resrik ejpergame, tase we'k ralmuli etriga gu'riwa. Alarig nokameju ralmuli 'we rilame napu'lige bil tbiri 'ya alu ralmuli tabil ngame al u'kuch re'obachisinagoga anilime mochgichi. Alu alarig nokame ralmulika pe najkig nokame ju napurig 'wea'l nerawa ralmulite. Peka 'la sbali olame ke a'bopi. 3 Napu'lige ralmuli tabil ngame gu'riamu, napu'lige tabil 'wesi rigachi a'lige gu'riwak. 'Lige aminami tabil 'wesi ruywak, nibilmuamgola rek 'we a'l amigo ke. (Ralmuli israelita reg anime nile: Tase a'rewa napurigmu sekalao'in ilgame etmala napu 'si 'smi mu sekala wajton ilgame.) 4 'Liko mu asriga 'la narmalaO'n Onorgame nila semati raweli, alueka suwbaga eteme kame napu ek tbiri nchachi ramu.

Jena ruwimela Esusi benriligo churig ra'ichlime ko Onorgame 'yuga5 Napu'lige Onorgame 'yuga ra'icha 'emi, tase o'weti jaga tniwa iwrali Onorgame al pach

u'kuch re'obachi sinagoga anilime pe napurig etewa suwbaga ralmulite. Alarig nokame jurilame ralmuli, peka 'la sbali olame ke a'bopi. 'Lige aminami al bilena napuwe'k ralmulimoch,alemi jaga tnime ju iwrali Onorgame, pe napurig etewa suwbaga ralmulite. 'We ganlime jualieti nchaga. pe u'kabi raw 'we ganliga mochmala, Onorgameka tabil 'ymili ju semati rawelialu ralmuli. 6 Napu'lige mu Onorgame 'yuga ra'ichnalasa, bi'neli simibk pachami galrale'lige 'yrawak yochi, 'lige kul ra'ichwaka mu O'nola Onorgame 'yuga. Pecha etrame jkOnorgame kaka, alueka abinachigo 'la etig iwrali tnachi mu, 'liko Onorgameka asriga 'lasemati raweli nejmala.

7 Napu'lige iwrali tania 'emiOnorgame, tabilwe's simrawa bil ra'chali, 'lige aminami tabilra'ichawa alu tabil nmatame ra'chali. Ralmuli tabil machime Onorgame pe alarig nokameju. Alueka ab 'la we'k ra'ichlika 'we a'l gepumia mayeme ju Onorgame. 8 Tase alarig nokiboanapurig nokame ju alu ralmuli. Alu 'emi O'nola Onorgameka 'la mach alek najki bajchta'ch tachi 'emi. 9Alekeri napu'lige ra'ichalia Onorgame 'yuga, reg anewa:Mu O'n 'pa rewagachi ajtgame, ramueka najkike'napurig nerawa mu ralmulite,10najkike' napurig sebmala rawelinapurig suwbaga ralmuli nulmala mu.Abiena najkike' napurig nulmala mu jena wijchimobanapurig nulame ju mu 'pa rewagachi.'Lige abiena najkike'napurig 'la sbali ikimela napu mu najk.11 Pe rek 'ywag ramu go'ame napu senib raw nejime ju mu.12Ramueka 'ma e'karu ralmulialu napu cha noklige ramu 'yuga,alekeri ramueka tnili e'kali mu cha nokog nokigrik.13 Pe rek anchaga 'ywag a'wal ramunapurig 'la umrowa Remnisinapu'lige alu Remnisi se'w 'lnilichi ramu.

SAN MATEO 6:14 10 SAN MATEO 6:30Tase a'rewa ramu napurig na'tawa alu chtiri 'ntili.*

'Lige Esusi anile:14'Emi 'la e'ksak uch jar ralmuli napu'lige alu ralmuli e'kali tasa cha nokis 'emi 'yuga,

'liko 'emi O'nola Onorgame napu rewagachi ajt 'la e'kmalachig 'emi. 15 'Emi tabil e'ksak 'ligetabil niraga etesa alu cha nokame ralmuli, 'liko 'emi O'nola Onorgame tabil e'kmala napu'lige'emi cha nokis.

Jena ruwimela Esusi benriligo churig ayunlime ko16 Napu'lige ayunalia 'emi, tabil sewkame neraga e'ynawa. Alu 'we rilame ralmuli alarig

nokame ju peka 'la sbali olame ke, pecha sewkame krko, pe najkime ju napurig niraga etewaralmulite. Pe tabil 'ntame ju Onorgame 'yuga. Tabil narmili ju napu Onorgame nejmili ju.17Napu'lige ayunalia 'emi bajch bisigwaguru 'lige 'we a'l techpuaka, 18napurig tabilmachimelaralmuli mu aynachi, pe mu O'nola Onorgame 'la machimela, 'liko 'la 'we 'la semati rawelinejmala Onorgame.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tase we'k e'kargame tbiri niga mochiwa19 Tase nigamochiwa e'kargame tbiri 'wenajteme jenawijchimobamochiga, jenawijchimbaka

'we o'chrame ju now 'lige 'ma pe i'nime ju suwbaga tbiri gatrigamochgame. Suwbaga suwimeju. 'Lige chigrigame abiena mo'ime ju chigomia alu gatriga mochgame. 20Tase we'k na'tawa yetbiri, ilig ab a'l ju Onorgame 'yuga na'talia. Alarigk 'we a'l semriga narmala 'emi sematiraweli napu'lige seba 'pa rewagachi. Tase nerume ju 'pa rewagachi now, 'lige tabil i'nime ju tbirigatrigime, 'lige tabil e'yname ju chigrigame. 21 Bil ri we'k tbiri ngame nisa 'we najteme,'lige pe alekecho na'tasa, tabil na'tmala Onorgame 'yuga.

22 Mu 'la gu'risak uch jar ralmuli napu 'yliru mu Onorgamete 'yale mu, 'la Onorgame'yuga 'ntaga gu'risak mu uch jar, 'liko 'we a'l 'ntame ju mu, 'liko 'we a'l bi'wgamealawgame nmala mu. 23Mu tabil gu'risak ralmuli napu 'yliru mu Onorgame 'yale mu,tabil 'la bi'wgame alawgame nmala mu. Chkame nmala mu alawala.

24 Ok e'wlala 'yuga nchame nsak alu pioni, pe tabil ganliga eteme ju bil alu wa'lula,'lige uch bil wa'llaka 'la ganliga eteme ju. 'Lige alu pioni bil wa'lula 'la niraga etmala, 'ligebil tabil niraga etmala. Yeka anime ju: Bil ri tabil gainmala Onorgame 'yuga 'nata, pe we'kenom mkame na'tsak. 'Lige alarigk tabil gainmala Onorgame oyeria.

25 Neka alekeri anguru: Tase reg na'tawa: Jipe raw tachiri go'pach?, 'lige tachiribajwach?, peka i'tkuru ba'w. 'Lige tachiri o'pachtuwach? Peka i'tkuru napurig raliboanuebo o'pacha. Tacha ab najteme jk alaw me'tig go'ame? 'Lige tacha ab najteme jk mualawala me'tig alu o'pacha? 26 Onorgameka abiena 'la nejmili jkuru go'ame 'lige o'pchatiri.'We a'l na'twabala aka alu chulug i'niga oyame: tabil echame ke, tajsin 'wime ka'e, 'lige tajsingateme ke go'ame rekachi. Onorgameka alu napu 'pa rewagachi ajtgame ju 'la 'yame k' go'ame.Tacha ab najtkame ju 'emi me'tig alu chulug? 27 Chieri 'la ochramalaw uch pe't o'wtirirek 'we ochrinilie? Rek uch rajp ochrinilie 'emi, tase uch rajp ab re'p jgame gainmala'emi. Onorgame 'sime ju new re'p jgame 'lige re'l jgame.

28 Tachiri sirbe nmalaw pe o'pchacho na'talia? 'We a'l na'twabala churig o'chrame kasew jami nergame. Aka alu sewakapekanchame jkuru, nibil o'pchati newame jkuru. 29Nekaanguru abchigo 'la semtiri ko me'tig alu wa'lula 'ya bejtgame. Alu napu 'we ngame nlige,alu suwbaga me'tig 'we ngame ka Salomoni anilime nile. Asriga we'k e'kargame ngamenile napurig chin 'lige o'pchatiri asriga jino, abirigchigo ta'm semati nlek abe tase napurigalu sew jami nergame. 30 Onorgameka nab asriga 'la semtiri sewame gajsal echame jujami, 'lige pe 'ma wakime ju alu gajsal 'lige ralmulika 'ma e'ksime jkuru. 'mika ab rajp* 6:13 Jar osil abiena reg an: Mu kame napu nulame ju, mueka wa'l a'wal ngame kame, 'lige nab 'la sbali olame kame mu.

6:23 Yol ra'chaga an (22-23): Los ojos son como una lmpara para el cuerpo, as que, si tus ojos son buenos todo su cuerpotendr luz. Pero si tus ojos son malos todo su cuerpo estar en la oscuridad y si la luz que hay en ti resulta ser oscuridad, que negraser la misma oscuridad! Mu busila 'la a'k nsak pe aniame kr mu 'we a'l gu'risak uch jar ralmuli. 6:27 E'nesiSan Lucas 12:25.

SAN MATEO 6:31 11 SAN MATEO 7:14najtkame jkuru me'tig alu gajsal. 'mika tabil bijchigi Onorgame nejkrimio o'pacha neja.31 'Liko tabil we'k 'nata mochiwa: Tachiri go'pbech jipe? Tachiri bajwach jipe? Tachirio'pachtawach jipe? 32Alarig nokame ju ralmuli tabil bijchgime Onorgame nila ra'chali. Aluralmuli asriga 'ntame ju ye tbiri. Alu 'emi O'nola Onorgame alu 'pa rewagachi bejtgame,asriga 'la mach tachiri tbiri resl 'emi. 33 Ilig bajch Onorgame 'yuga na'tlime jkuru najkignapurig Onorgame nulmala. 'La newalime jkuru napu Onorgame najk. Alarig olsak 'emiOnorgame 'la nejmala nejkrali napurig niga mochmala go'ame 'lige o'pchatiri. 34Alekeri tabilna'tmili ju: Chukimeli ju ne be'l. Ilig napu 'nata ajt mu jipe alu 'lina na'twaguru. Asrigawe'k nerkuru napurig gatewa jipe yati. Be'lika uch bil raw ju.

7Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil chojkila neraga che'wlime ko uch jar ralmuli

1 Tase chojkila che'wawa uch jar ralmuli. Mu chojkila neraga che'wsak, 'liko Onorgamechojkila neraga che'wmala mu. 2 Onorgameka a'chigriga animela 'emi olag napurig anemeju 'emi uch jar ralmuli. 'Emi tabil niraga etsak, 'liko Onorgamechig tabil niraga etmala'emi. 'We a'l ttaga nejsak 'emi, 'la boch ajchig, 'liko 'we a'l sbali ttiga narmala 'michig,'la boch ajchig. 3 'Lige ta machis mu bo'n wa'l wejkol ajchgame ko mu bo'n buslachi,'liko chonig reg aneme ju mu uch jar ralmuli: Murigo, aka ne ma'ch ptirigo alu u'twejkol mu buslachi ajtgame. 'Lama'ch ppuamu bo'n bajch alu wa'l wejkol mu buslachiajtgame, a'liko 'la ma'ch pmala mu alu u't wejkol alu ri buslachi ajtgame. (Yeka aniame ju'emi chojkila neraga che'wsak uch jar pe u't tbiriti kachi, tabil 'ntaga mu bo'n abchigochojkila ke, tabil 'la ju.) 4Mu 'we restiri nocha asis, chonmala mu bil amigo? Reg anmalamu?: Ne 'la nejkrimala ma'ch paa alu restiri napu mu nocha ajt. 5 Ilig bajch a'rwagurualu chtiri 'ntili napumu 'nata ajt, 'liko 'la sbali 'ntame nmalamu Onorgame 'yuga napuriggu'rimala mu amgola. Mueka pecha gainmili jk pe u't wejkol ma'ch paa uch bil ralmulibuslachi chujkgame, mu bil gutumoli elgame nsak bo'n buslachi.

6 Tase 'ywak go'ame o'koch alu go'ame Onorgame kgirime nsak. 'Lige aminami tase'lpuak alemi napu uch gow alu 'we najteme rejt. Mu alarig olsak, 'liko gowika pe re'kekae'ynamala, 'lige sin kachi ku gu'liga 'emi i'kmala alu gow. (Ye ttali jkuru aniame: 'We a'lna'twar napu'lige Onorgame nila ra'chali ruy alu tabil Onorgame oyrame ralmuli 'yuga.Jar ralmuli tabil galeme ju alu ra'chali.)

7 Abichilubi tniwa Onorgame, 'liko Onorgame nejmala 'ntili. Abichilubi 'yawa 'emi 'lige'la rewimela 'emi. Baywak Onorgame 'lige Onorgame e'wame jkuru.* 8 Apipiri ralmuli 'latmek 'la i'lime jkuru. 'Lige alu 'la 'yamek 'la rewame jkuru. Alu baymeka 'la nejlimejkuru.

9 'Emi 'kchila ban tasa, 'mika tabil rejt 'ymili jkuru. 10 'Lige ro'ch tasa 'emi 'kchila, tabilsinow 'ymili jkuru 'emi aluu'kuchtiri. 11 'Emi napu chtiri 'ntameke abinachigo 'la jebnigamejk 'emi 'we a'l go'ame kgiga 'emi a'boi 'kchila. 'Liko abchigo 'la a'k nejmala mu O'nolaOnorgame 'pa rewagachi ajtgame alu napu tnime ju.

12 'Emi najkisk napurig 'we a'l nejkrimala apipiri ralmuli, 'liko 'emi bajch 'we a'l niragagu'rimili jkuru apipiri ralmuli. Alarig ju napurig nulame ju alu ra'chali nulal napu Moisesiosale 'we 'ya 'lige napu osale alu ralmuli napu ruyame nlige napu Onorgame anlige.

Jena ruwimela Esusi ruwligo u'kabi ralmuli sebmili ko 'pa rewagachi13 'We e'wrali olawa napurig mo'iboa al u't ygame galichi. Wa'l ygame ju al napu

simrame ju ralmuli injirnochi simamia 'lige we'l bo'gime ju bow napu sbame al injirnochi,'lige we'k ralmuli alu bow simbame ju, chchigo 'la we'l bo'gime kame alu bow. 14 'Lige peu'kabi ralmuli simbame ju al bowechi tabil we'l bo'gime mo'imea al u't yochi al ejperlimiasenib Onorgame 'yuga.* 7:7 Yol ra'chaga an Matoka: Llame a la puerta y se le abrir.

SAN MATEO 7:15 12 SAN MATEO 8:715 'We majawa alu 'ygame ralmuli napu ruwime kor napu an Onorgame napu 'we a'l

Onorgame oyrame korime ju, peka Onorgame oyrame ke. 'We a'l a'k ralmuli krig jsimeju, asriga chtiri 'ntame krko sulachika. 16 'We a'l nrkuru 'we a'l 'ntame ko 'we a'l nchalinochasa. Tabil 'la ralmuli nsak, 'liko tabil 'la nchali newmala. Tabil rakmala i'wil ('uba) algolalachi, 'lige aminami tabil rakmala alu chun al bilena bityachi. 17Abiena alu 'we a'l rojaka'we a'k rakeme ju, 'lige alu ta'm 'la rojaka ta'm 'la rakeme ju. 18 'Lacha chtiri rakmalaw alu'la a'k roj tabil nayume, 'lige 'lacha a'k rakmalaw bil roj nayume. 19 Suwbaga roj tabil 'laa'k rakmeka 'ma pe me'teka 'lpili ju al na'ich napurig 'ma rajimela. 20 'Liko 'we a'l machimela'emi alu ralmuli pala 'la bijchi 'la bijchgili rejcholi nejime ka. Pe e'nniga napu nokame ju 'lamachiboa.

21 Tabil suwbaga ralmuli moinmala 'pa rewagachi napu Onorgame nulame ju rek Wa'lulaaneme ke ne'ch. Pe alu ralmuli napu ek 'la sbali olame ju napurig najk ne O'nola Onorgame'pa rewagachi ajtgame, pe alueka 'la sebmala. 22 Napu'lige seba raweli napu Onorgame gustisiaolmala (napu Onorgame animela chieri 'la sbali olligo 'lige chieri tabile 'la sbali olligo), we'kralmuli anmala ne'ch: MuWa'lula nulame, mu a'walila gite ramueka 'we a'l rejcholi 'yrutururalmuli, 'lige abiena buinruturu u'kuchpala remnisi napu ralmuli mochiga mochlige, 'ligeabiena sa'wruturu naykame. 23 Alarig animela. 'Lige neka 'we a'l ma'chgime ruymala reg:Neka pecha sin machime ktego 'emi. 'mika tabil a'l nchali nchame jkuru. 'Mi simbaga.

24 'Lige a'plipi ri neraga 'la gepsak ye ra'chali, 'lige 'la e'wasa ye ra'chali, 'liko alu rinapurig 'we machime ri neraga nmala, napurig alu ri gal newgame 'we re'l joka elalegal. 25 'Lige wa'l u'kus 'lige 'ma bochile al gomichi 'lige galrale sbale, 'lige aminami asrigaekale, 'lige tabil na'mnale alu gal, cha 'la newrigime nligame alu gal 'we re'l joka. 26 A'piliralmuli neraga 'we a'l gepsak ye ra'chali ne ra'ichlila, 'lige tabil e'wasa alu ra'chali, 'likope napurig bil ri tabil 'ntame, pe alarig nmala, pe napurig bil gal sateb galirrigime pealarig nmala. 27 'Lige wa'l u'kus 'lige aminami asriga ekes, 'lige 'ma bochile ba'w al gomichi,'lige 'ma omargame na'mnale alu gal.

28 Napu'lige Esusi 'ma suwnasa ye ra'chali beniria, ralmulika 'we ra'slle napurig benrale29napugiti Essika 'we a'l benig benrale, bo'n 'we a'l sbali machime nile, tabil benile uch jarbenrame 'yuga, tase napurig alu Moisesi nila nulal benrame.

8Jena ruwimela Esusi naykame 'yligo

1 'Liko napu'lige Esusi 'pa rabkana re'knasa asrigawe'k ralmuli najtale. 2 'Liko bil ri nayumesa'pach amoba* chojkbisiga ilbale 'na o'weka neraga napu enale alu Esusi. 'Lige anile:

Murigo Wa'lula, mu 'la 'ynalisik ne'ch, ne'ch 'ywak napurig ne 'la lisensia ngamenmala napurig bajkimela ne al re'obachi pach.

3 'Lige Esusi nochale bo'n seklate alu ri, 'lige anile:'La nmala, 'ma 'la sa'wgame nmala mu.'Lige yati neraga sa'wile alu ri. 4 'Lige anele Esusi alu ri:Tabil 'wesi ruywak nemu sa'wligo. Ilig simibk bal ajtgichi napurig etmala mu 'ma

sa'wgame ko. 'Lige go'ame kgiwak Onorgame napurig nullige Moisesi. 'La suwbaga alarigolsak mu, 'liko uchchigo sin 'we a'l sbali niraga etewa mu ralmulite.

Jena ruwimela Esusi 'yligo bil sontalo pinila5 Napu'lige Esusi Kapernaumi anilichi sbachi, bil gapitani sontalo romano sbale Esusi ilgichi

bil nejkrali tniniliga. 'Lige anile alu sontalo gapitani Esusi olag:6Mu Wa'lula, ne pinila sujrigame ju, tabil gayena nok 'lige 'we res nilia ajt.7 'Liko anele Esusi alu gapitani:Sim ne 'yomia.

* 8:2 E'nesi glosario lepra. 8:4 Kul sin raw ok baloma kgime nile 'lige bil tarali kachi kgime nile ok bo' ranala.

SAN MATEO 8:8 13 SAN MATEO 8:24

8 'Lige anile alu gapitani:Neka tabil najtkame ri ju napurig mu bajkimela ne bejtlachi, neka pe apipiri ri ju.

Pe ilig aniboa: Sa'wis 'la nmala alu pioni, 'lige alu pinika 'ma sa'wimela, mueka cha wa'lngame kame a'wal napurig alarig nulmala. 9Neka 'la mach alarig nullime ko wa'lula nriga.Alu uch jar wa'lula ne'ch nuleme ju, 'lige neka u'kuchpala sontalo nuleme ju. Simawa, anemeju ne jar alu sontalo, 'lige yati simbame ju. 'Lige Jeka sim, aneme ju ne bil, 'lige yati jeka simimeju. 'Lige bil tbiri newnilime ju ne pinila, 'lige alu pinika yati e'wame ju.

10 'Lige napu'lige Esusi akis, pe i'kil ilbale e'neg. 'Lige Esusi anele alu ralmuli Esusi najtame:'La bijchi ye rioka 'la sbali bijchgame ju 'we a'l sa'wame ko ne Onorgame Alawala gite.

Jena napu ejper ralmuli israelita pecha 'wesi ralmuli i'tk uch ab bijchgame napurig ye ri.11Neka anguru napu'lige Onorgame piesta newachi 'pa rewagachi Abrami 'yuga 'lige Isaki 'yuga'lige Akobo 'yuga, asriga we'k ralmuli napumio bochgimi gawich mochgame. 12We'k ralmuliisraelita tabil sebmala al pistachi rek Onorgameka 'we gu'rilige alu ralmuli, jar pechaOnorgame 'yuga 'ntame nligo tase napurig ye ri. Alu ralmulika pema'chigemochmala tabilmochmala al pach piesta nergichi. Pe ma'chige 'lpili ju asriga chonrale. 'Lige nal mochmalaalu ralmuli aminami chi'n mochmala ramel.

13 'Lige Esusi anele alu sontalo gapitani:Ku simig galrale. A'chigriga ikimela napurig mu bijchgale.'Liko pe aba'lige yati sa'wile alu pioni.Jena ruwimela Esusi 'yligo Pegro wasila

14Napu'lige Esusi sebasa Pegro gallachi, Esusi etele alu Pegro wasila 'we nayua bo'ig. Asriga inbo'ile alu Pegro wasila. 15 'Lige Esusi nochale Pegro wasila sekala, 'lige yati ajchbale inu alu Pegrowasila. 'Liko assale alu Pegro wasila, 'lige yati go'ame newale napurig Esusi go'mela 'lige uch jarralmuli.

Jena ruwimela Esusi we'k naykame 'yligo16Napu'lige raynali bokusa, a'pliruwe'k ralmuli u'kuchpala remnisimochgame pachgana.

'Lige Esusi 'ma buynale alu u'kuchpala remnisi pe nulig. Abiena Esusi 'yole uch jar naykameralmuli. 17Alarig 'sile napurig 'la sbali ikimela napurig anlige 'ya bejtgame ri Isaasi anilimenapu ruyame nlige napu Onorgame anele. Reg anile: Alu bo'n o'tole nawil napu ramunayume nrige.

Jena ruwimela jar ralmuli Esusi oyriligo18 'Lige uch bil raw asriga we'k ralmuli napule. Napu'lige Esusi etesa, nulale napurig listo

ujchag mochmala bil barko simea na'lebo 'nlige. 19Ta'ch simbachi, bil alu Moisesi nila nulalbenrame a'b nawile Esusi, 'lige anile:

Neka mu 'yuga innili panpuri simichi mu.20 'Liko Esusi anile:Geychika 'la ngame jkuru res, 'lige chulugika 'la ra'sgame jkuru. Ne napu naw 'pa

rewagchika napurig ri neraga, neka tabil as galgame ju napurig gojchimela.21 'Liko uchchigo bil ri alu Esusi oyrame, anele:Mu Wa'lula, neka mu si simela, pe ilig elwag ne napurig ne o'nola tmala, a'lige sim ne

mu 'yuga.22 'Liko Esusi anile:Alu ralmuli tabil Onorgame oyrame, alu nokimela alu mukgame toa. Mueka ne'ch

'yuga simiboa.Jena ruwimela Esusi ek gelchaligo 'lige ba'w

23 'Liko Esusi brkochi 'mole alu maku ok oyrame 'yuga. 24Napu'lige 'ma brkochi e'ynigichi,asriga a'wgame eknale, 'lige ba'w asriga re'p ilrale 'lige brkochi bajkile ba'w. 'Lige Essika 8:17 E'nesi Isaas 53:4.

SAN MATEO 8:25 14 SAN MATEO 9:8

gojchig bo'ile. 25 'Liko alu ralmuli Esusi oyrame 'ma ajchale Esusi gojchig bo'gichi. 'Lige aneleajchig:

Murigo Wa'lula, as nejkuri, 'ma bokuchi ye barko!26 'Lige Essika anile:Chonig alienamajlich 'emi? 'mika tabil bijchgilia Onorgame 'la nejkrimio napurig 'la

tabil bokumala ye barko.'Lige assale Esusi, 'lige en anele Esusi alu ek 'lige ba'wtiri. 'Lige 'ma gelale alu ek 'lige

ba'wtiri. 27 'Lige alu oyrameka pe i'kil jbele Esusi e'neg. 'Lige reg anile:Tachiri a'wal ngame jpech alu ri 'si? 'La e'wenti jkuru ek 'lige ba'w.Jena ruwimela Esusi ok ri sa'wligo u'kuchpala remnisi mochgame

28Napu'lige Esusi na'lebo 'nlige Garara anilichi sebasa, ok ri buyale gaposntichika. 'Lige a'bnawleru Esusi alu ok riote. 'Lige alu okraga ri u'kuchpala remnisi mochgame nile, 'lige aluri asriga jobtigame nile, tabil a'reme nile napurig ralmuli simramala alemi. 29 'Lige e'welera'chale:

Mu Onorgame Inol, chonig naw mu jeka ramu mochgichi? Ramu gastigrimia nawmu? Ta'ch sbachi raweli gastigo narkime.

30 'Lige pe ab mejkab we'k gow e'ynale go'g. 31 'Lige alu u'kuchpala remnisi 'we tneleEsusi, reg anile:

Mu buinsak ramu jena ye riochi mochgichi, 'liko 'mi we'k gowichi julwag ramu.32 'Liko Essika anele:Yati simsig!'Lige buysiga yati simbale, 'liko pachgana gowichi mo'ile, 'liko suwbaga gow iwgame juma

mo'bele 'lgana rejchkana. 'Ma rujsule wa'l ba'w ilgichi, alsko 'ma suwile.33 'Liko alu gow neseme, 'ma jmasale majaga, asriga iwgame jmasaga sbale we'k rigichi.

'Lige ruwile alakligo alu ri u'kuchpala remnisi mochgame. 34 'Liko suwbaga ralmuli napu ekejpergame nlige al we'k rigichi simbale Esusi e'nemia. Napu'lige etesa, asriga iwgame anelenapurig simela.

9Jena ruwimela Esusi bil ri 'yligo sujrigame

1 'Lige Esusi brkochi 'mole, 'lige na'lebo 'nlige simile. 'Lige bo'n bejtlachi sbale Kapernaumianilichi we'k rigichi. 2 'Lige al sebasa, bil ri o'tleru sujrigame tabil gayname eyena. Petabachi rekag o'tleru. Napu'lige Esusi etesa alu ralmuli 'la bijchgio Esusi 'la umabamio alusujrigame sa'w, 'liko Esusi anele alu nayume:

'We iwera tow, alu chtiri mu na'tlila 'lige napu 'sile mu 'ma e'krigime ju.3 'Liko jar alu Moisesi nila nulal benrame ralmuli mochile al, 'lige akele alanichi Esusi, 'lige

anile a'bopi 'ntaga: Pe Onorgamecho ju napu e'kame ju chtiri 'ntili. Ye rioka bo'nepi mayOnorgame ko. 'La enrigarig julke 'liko. 4 'Lige Esusi 'we a'l machile alieri 'nata mochigo alubenrame. 'Lige anele Esusi:

Chonig aliena chtiri 'ntili 'nata mochpech 'emi? 5 Churig anila 'nalina ab a'l ntko?Pa'l reg anila: Mu ri 'ma buj ne mu alu chtiri 'ntili napurig 'la moinmala murewagachi, regchala ani: O'weti ilsiga yati einawa? 6 Jipe ne napu 'pa rewagchika nawgameju napurig ri neraga,* 'la machrimala ne 'emi ralmuli wa'l a'wal ngame ko ne Onorgame nilanapurig bujmala ne chtiri 'ntili jena wijchimoba nergame.

'Lige Esusi anele alu ri sujrigame:Yati ilsiwa. 'Lige yati ku galrale simiboa, 'ma pabega gem.7 'Lige 'ma sa'wgame ilsale alu ri, 'lige 'ma ku galrale simile. 8 'Lige ralmuli napu ek al

mochlige e'neg asriga ra'slle. 'Lige anile alu ralmuli:Asriga 'la ju Onorgame, 'yale a'wal ye ri napurig ralmuli sa'wmala.

* 9:6 E'nesi glosario Hijo del Hombre.

SAN MATEO 9:9 15 SAN MATEO 9:22Jena ruwimela Esusi owligo Mateo

9 'Lige Esusi 'we enale chebilnami simi, 'lige alu Esusi bil ri etele i'kil ajtgame bilena u'tgalichi enom goblalia, gobierno 'yuga nchame. Mateo anilime nile alu ri enom gobllome. 'LikoEsusi anele alu ri:

Nab ne 'yuga.'Lige alu rioka o'weti ilsiga yati simile Esusi 'yuga.10 'Lige ab al, Esusi 'lige alu oyrame ralmuli 'yuga i'kil mochile bilena galrale go'ame go'y.

'Lige we'k mochile al Esusi si napuka go'ame go'y alu enom gobllome 'lige uch jar ralmulinapu tabil oyrame nlige alu Moisesi nulalila. 11 'Lige al sbale jar bariseo, 'lige anele alu Esusioyrame olag:

Alu 'emi benrame enom gobllome 'yuga ajtkuru go'y, 'lige uch jar cha nokame ralmuli-tiri 'yuga. Chonig alu 'yuga go'ach?

12Napu'lige Esusi akis alu ra'chali, bil ttali ruwile:Ralmuli 'we a'l a'k tabil nayume, pecha najkime jk bil 'yome. Alu 'we nayume

ralmulika, 'la najkime ju bil 'yome.'Lige uch rajp ruwile:13 Yati simawa beniboa alu napu ne ruimeli ju: Neka najk napurig ralmuli na'temaka

jromala a'bopi. Yeka abchigo najtkame jk me'tig go'ame kgilia Onorgame. Nekanawkuru ralmuli bayemia napu 'la machime ju cha nokame ko. Neka tabil naw ralmuli bayemianapu tabil bijchgame ju cha nokame ko.

14 'Lige pe't i'libkorikchi sbale Juani oyrame ralmuli, alu Juani napu ralmuli rewaramenlige. 'Lige anile alu ralmuli Esusi olag:

Ramu 'lige bariseo 'we ayname niru. Aka mu oyrameka, chonig tabil aynabech?'Lige Essika reg anele:15Napu'lige bil ri newmichi, alu gompanirola napu nejkrimili ju napu'lige newichi, asriga

ra'slig mochmala. Alekeri tabil ayunmala. 'Lige bil raw sebmala napu'lige alu newmiliri o'toboa. A'lige kul ayunmala alu ri newmili gompanirola, chchigo seweka mochmimekame. (Yeka ruwime ju bil raw smeo jar ri Esusi o'tomea. A'lige kul 'we seweka mochimio Esusioyrame.)

16 'Lige aminami anele:Uchbil ttali ruymala ne 'emi. Napu'lige o'pchala 'la nisa krlasa napurig pachkawa, tase

nuebo chinite pachkawa, pe abchigo we'l chi'wmala' ichsiga cho'yoga. 17 'Lige aminami tabilro'wak ajkgame i'wil ba'wila o'chrame chiliwlachi wi'chite newrigime. Napu'lige alu i'wilba'wila ronas 'ma chi'wmala alu chiliwila. 'Lige 'ma go'lmala alu i'wil ba'wila. 'Lige aminami'ma tabil sirbe nmala alu chiliwila. Bij pe kul 'la ronoa ilgichi alu i'wil ba'wila se'w ro'ilimejkuru ab nuebo chiliwlachi, 'liko alarig 'la tabil 'wesi najsawmala. Yeka ruwime ju napurigtabil na'lowawa Esusi nila rejcholi 'lige uch bil rejcholi 'yriga.

18 Napu'lige Esusi bij ra'icha ilgichi, bil ri sbale alemi u't re'obachi nulame sinagogaanilime, 'lige chojkbisiga ilbale al a'b napu ilile alu Esusi, 'lige alu ri anele alu Esusi:

Nemalala pe i'pebimuk, pe rek anchaga, simibak sekate nochamia napurig ku ajnamala.19 'Liko Esusi simile alu ri 'yuga, 'lige alu Esusi oyrame abiena simbale. 20 'Ma boichimi

'ynigichi, bil muk a'b nawiga chbale Esusi o'pchala. Alu muk nayume nile asriga we'lisi,rojpach nayume nile, tabil sin ajchbame nile elenia, 'ma maku ok bam nile alu muk nayua.21 'Lige alu muk 'ntale: Pe chbamala ne alu Esusi o'pchala napurig 'la sa'wimela ne. 22 'LigeEsusi gu'liga e'nnale alu muk, 'lige anele:

'We iwera mumuk. Mueka 'la bijchgalekur ne 'la umabamiomu sa'w, alekeri 'la sa'wkurmu jipe.

Pe yati neraga sa'wile alu muk. 9:13 E'nesi Oseas 6:6. 9:17 E'nesi glosario vino.

SAN MATEO 9:23 16 SAN MATEO 10:223 'Lige napu'lige Esusi bajkis alu wa'lula gallachi, sinagoga anilichi nulame, etele flauta

bujchig rabisime jgichi, 'lige aminami asriga we'k ralmuli e'wele nalame. 24 'Lige anele Esusialu ralmuli:

Buysiga 'emi. Ye iweka pecha mukig bo'iko, pe gojchig bo'kur.'Liko alu ralmuli achile alu Esusi lanichi, pe tabil bijchgale, 'mchigo mukug bo'ligame.

25 Napu'lige ralmuli ma'chige buyasa Esusi pach galrale bajkile napu bo'ile alu iw mukgame.'Lige sekach cha'pile Esusi alu iw, 'lige yati assale alu iw. 26 'Liko suwbaga ralmuli ra'chigae'ynale alu alieti bochgimi rigachi napu echul nlige al ejiro.

Jena ruwimela Esusi sa'wligo ok siego 'lige bil ri tabil gayname ra'icha27 Napu'lige Esusi 'ma boichimi engichi, ok ri tabil ma'chlime guwnaka e'ynale e'wele

ra'ichasia Esusi olag:'La na'tempua ramu, mu Rab rijimala!28Napu'lige Esusi bilena galrale pachami bajkis, alu ok ri abiena al sbale. 'Lige rukele Esusi

alu ok ri:'mika 'la bijchgilia ne 'la umabamio 'emi sa'w?Ramueka 'we a'l bijchgilia anile alu ok ri.29 'Liko alu Esusi nochale al alu ok ri buslachi. 'Lige anele nochag:'Emi 'la bijchgasak ne 'la umabamio 'yoa, 'liko ku 'la gainmala e'nena 'emi.30 'Liko yati ku 'la ma'chlale. 'Lige Esusi 'we anele alu ok ri:Tabil 'wesi ralmuli ruywak ye alieti.31 'Lige alu ok rioka arigchigo 'we ruwile a'kinana, asriga we'k ralmuli ruyele al ichrimi

rigichi.32Napu'lige pe kul simbachi alu ok napu tabil ma'chlime nlige, jar ri bil ri a'pale tabil

gayname ra'icha, pe u'kuchpala remnisi mochgame nile. 33 Napu'lige Esusi 'ma buinasa aluu'kuchpala remnisi, 'liko 'ma gaynale ra'icha alu ri. 'Lige suwbaga ralmuli pe i'kil jale e'neg,'we ra'slme krle rek pe i'kil jage, 'lige anile:

Tajsin alarig 'nilituru jena Israeli.34 'Lige alu bariseo tabil ganliga mochile alarig ikis. 'Lige anile alu bariseo:Pe alu wa'lula remnisi napu Satanasi anilime ju 'smi a'wal 'yaa napurig ye ri 'la buinmala

u'kuchpala remnisi.Jena ruwimela Esusi 'we na'temaka etligo ralmuli

35 'Liko Esusi bochgimi we'k rigachi simrale benrisia, 'lige u'kuch re'obachi al sinagogaanilime simrale benrisia Onorgame nila ra'chali napurig Onorgame 'ma 'la semriga nulamiosuwbaga ralmuli alawlachi, 'lige abiena we'k e'kargame nawal sa'wasia. 36 Napu'lige we'kralmuli sebasa Esusi e'nemia, alu Esusi asriga na'temaka etele alu ralmuli, tabil a'wal ngameniraga etele alu ralmuli, pe napurig bo' tabil bo'lime, alarig etele. 37 'Lige Esusi anele alubo'n gompanirola:

Asriga we'l ju ri'lig echergime, 'lige alu 'wmeka asriga u'kabi ju. 38 Alekeri Onorgametniwaguru napurig uch rajp julmala 'wime napurig gu'rimala alu uch jar 'wime.

10Jena ruwimela Esusi nchali 'yligo alu maku ok ri bo'n 'yuga jrome

1 'Lige Esusi bayele alu maku ok ri bo'n 'yuga jrome* napurig a'b jmala al Esusi ilgichi.'Lige a'wal 'yale Esusi alu maku ok ri napurig u'kuchpala remnisi buinmala, 'lige aminaminapurig we'k e'kargame nawal sa'wmala.

2 Jena uch alu maku ok ri rewal Esusi 'yuga jrome: alu Simoni napu ok rewgame nlige,Pegro anilime nligechig alu Simoni, 'lige bil Antresi anilime nlige napu Simoni bonila nlige,'lige bil Santiago anilime nlige alu napu Sebereo inol nlige, 'lige bil Juani anilime nlige napu 9:38 Essika pe anime krle we'k ralmuli 'ma listo mochigo napurig gu'riwa, ilig pe u'kabi ralmuli e'yena Onorgame nilara'chali benriga. * 10:1 E'nesi glosario apstol.

SAN MATEO 10:3 17 SAN MATEO 10:23Santiago bonila nlige, 3 'lige Belipe, 'lige Bartolom, 'lige Romasi, 'lige Mateo alu napu enomgobllome nlige, 'lige Santiago anilime nile bil, alu napu Alipeo inol nlige, 'lige Tareo anilimerewgame nile uch bil, 4 'lige Simoni, alu napu geriyero nlige, 'lige Jurasi Iskariote napu Esusisala gu'rile Esusi cha'piachi.

5Ye maku ok ri nulele Esusi reg anig:Tase simwak al tabil juro ralmuli ejperlachi. Aminami tabil simawa al we'k rigichi

Samaritano ralmuli ejperlachi. 6 Ilig si'n simwak alu ralmuli israelita ejperlachi. Aluralmulika napurig bo' e'weggame, alarig e'yname ju. 7 Napu'lige simalia, rejcholi nejwakalu napu reg anime ju: Amul seba raweli napurig Onorgame nulmala ralmuli alawlachi.8 'Lige asriga 'yowak naykame ralmuli, 'lige aminami ku ajnawa alu ralmuli suwgamenapurig ku ajagmochmala. 'Lige abiena sa'wawa alu nayume amoba sa'pach napurig 'la lisensiangame nmala re'obachi simiba. 'Lige ralmuli u'kuchpala remnisi mochgame 'ma buinwakalu u'kuchpala remnisi. Tabil najtegachi narele 'emi alu a'wal napurig ralmuli 'ymala, tasegobllowa 'emi alu ralmuli.

9 Tabil o'k simawa enom napu ju alu 'oro, plata, 'lige kobre. 10Nibil morali napurig tbiritiajchawa, nibil rasgame o'pchiga simawa. Aminami nibil rasgame akega simawa, nibil bil resolao'k e'nawa, napugiti nchaga e'yname ka, ralmulika 'la gu'rimala 'lige kgimala go'ame.

11 Panpuri we'k rigichi sebsiga, bil ri galila 'ywak 'we a'l ri bejtlachi 'lige alche'lebwak napus simalia uchchigo bilnami. 12 Bilena galrale sebsiga, 'la repriwa ralmuli.13 Alu ralmuli al galrale mochgame 'we a'l nsak, 'liko Onorgame 'we a'l gu'rimala aluralmuli. 14 'Emi tabil lisensia 'ysiga napurig al che'lebmala, 'lige tabil akinlisa 'emi ra'ichlila,'liko 'ma yati simwak al galrale mochiga. 'Lige al we'k rigichi 'ma simawa. 'Ma sawwakwe' bemolila ronoch chujkgame. (Alueka pe ruyame neraga nmala ye alu ralmuli al we'krigichi mochgame gastigo naremio.) 15 Neka 'la bijchi anguru, napu'lige seba raweli napurigOnorgame gustisia olmala ralmuli 'yuga, alu gastgok napu narmala alu we'k rigichimochgame, abchigo entiri nmala alu gastigo napu narmili ju alu cha nokame ralmuli napuSoroma ejpergame nile 'lige Gomora ejpergame.

Jena ruwimela jar ralmuli tabil galligo Esusi16 Neka cha nokame ralmuli ejperlachi jula 'emi, alu ralmuli napurig ol bo' go'nlime! 'We

a'l 'ntiga mochiwa napu'lige alu ralmuli 'yuga mochriga napurig tabil che ikiboa. 17 'We a'l'ntaga mochiwa, alu cha nokame ralmuli o'tomela 'emi al we'k rigichi napu e'wlala moch.'Lige wejpismala gujsite al u'kuch re'obachi jwoga sinagoga anilime. 18 'Lige aminami o'toboliju 'emi al napu moch alu e'wlala selgame nulame, 'lige napu ajt alu wa'lula rey napurigalu nokimela gustisia ol 'emi 'yuga, 'la ne'ch oyrame krik, alekeri lolmala. 'Lige alarig 'lara'ichmala 'emi ne nila ra'chali alu ralmuli e'wlala napu tabil juro ju. 19 Napu'lige 'emi alnapumoch e'wlala o'tosuga, tase we'k na'twak: Tachiri chonim ne? Churig ruymala ne?Napu'lige seba, Onorgame 'we nejkrimala napurig 'la semriga ra'ichawa, 20 napugiti tabil 'eminmala napu na'tmala alu ra'chali napu ra'chame ju 'emi, O'n Onorgame Alawala 'smala nejaalu 'ntili.

21 Jar pe rijimala ke ba'chila o bonila sala gainmala. 'Lige al e'wlala mochgichi nejmalanapurig alu e'wlala nokimela me'. 'Lige bil o'n abiena 'ma nejmala bo'n inol. Tabilna'temmala rek bo'n inol kachi. 'Lige inolaka 'ma alu bo'n o'nola 'lige eylatiri sala gainmala,'lige nejmala al e'wlala mochgichi napurig alu e'wlala nokimela me'. 22 Ne'ch oyramekrik, suwbaga ralmulite cha anewa 'emi. 'Emi tabil guwana rujssak, abirig jasa napus suwne'ch oyriga, 'liko 'pa rewagachi o'tom ne 'emi. 23 Napu'lige cha nokis bilena we'k rigichimochgame ralmuli, najtaga e'ynasa 'emi me'linliga 'liko yati chebilena jmasawaguru. Neka'la bijchi anguru, bajchab nawamio alu napu nawale 'pa rewagchika napurig ri neraga 'emita'ch suwbichi ne nila ra'chali beniria bochgimi we'k rigachi jena Israeli anilichi. 10:4 Iskariote anik pe Kiriote bejtgame aniame ju.

SAN MATEO 10:24-25 18 SAN MATEO 11:124-25 Tase majawa napu'lige cha anichi ralmuli. Ne abinachig cha anilime jchig, 'lige ne'ch

alarig ansiga, alu ralmuli abiena cha animela 'emi olag. Alarig ju bil benime 'yuga, napurigalu benrame. Bil nchame ju napurig wa'lula. 'Lige Belseb ansiga ne'ch, napu aniame juWa'lula Suwbaga 'Ygili, alu ralmuli abiena alarig anmala 'emi olag.

Jena ruwimela Esusi ruwligo chieri 'nalina majtko26 Tase majawa alu ralmuli. Rek cha nokachi ruk tabil ma'chgichi, Onorgameka abiena 'la

etea ajt suwbaga 'lige ab a'kinana 'ma machiboli ju suwbaga napu alu ralmuli nokog e'yena.27 'Liko tasemajwaguru. Napu'lige ne ruwichi bil ra'chali ruk, 'mika raw ruipguru. Ne ruiski'kil ra'chaga 'emi najklichi a'b chujk napurig tabil akmala uch jar, tase majwaguru e'welera'chaga ruig raw galimopa jaga napurig we'k ralmuli akimela. 28 Tase majawa alu ralmulinapu uch jar ralmuli me'ag e'yname ju, alu ralmulika rek me'ame ke pecha umubmalag'emi alawala me'. Majwaguru Onorgame 'nalina napu 'la alawala 'nalina me'ame ju napu 'ma'lgana injirnochi pame ju 'ma me'lis.

29 'mika ralineme ju alu ok chulug pe bil psochi? Tabil 'me najteme ju alu chulug, O'nOnorgame 'we a'l machime ju napu'lige suwichi alu chulug. 'Lige alu chulug suwime ju napulisensia 'yame ju Onorgame. 30Onorgame asriga 'la ttiga ajt a'plipi gujp 'emimo'lachi jgame,'lige asriga repume ju aminami. 31 'Lige alarig tabil majawa, Onorgameka asriga 'la repmilijkuru 'emi me'tig alu chulug, 'mika abchigo 'la najtkame kame me'tig alu we'k chulug.

32 Alu ri tase chijnaga ruis alu uch jar ralmuli ne'ch oyrame ko, 'lige nchig abiena'we a'l ruymala Onorgame 'pa rewagachi ajtgame alu ri ne'ch oyrame ko. 33 Jar 'emi tabilne'ch oyrame korig ruysak uch jar ralmuli, 'liko neka tabil machime korimela 'emi O'nOnorgame 'pa rewagachi ajtgame ruyea.

Jena ruwimela Esusi ruwligo ralmuli nakomio34 'Lacha may 'emi ralmuli ne nawligo ra'mamia 'emi ralmuli jena wijchimoba nakoga

ejpergame? Neka ruw tase ra'mamia nawag. Neka ilig nawkuru sairrimia. 35 'Lige bil ralmulibo'n o'nola sairmala. 'Lige bil muk bo'n eyela sairmala. 'Lige mo'lila bo'n wasila sairmala.36Alu napu bi'lnapi galrale ejpergame ju a'bpika sairmala. Alarig ikimela napu'lige ralmulio'wina ne'ch oyeria.

37 Bil ralmuli 'we galeme nisa bo'n o'nola 'lige bo'n eyela me'tig ne'ch, 'liko alu ralmulikatabil ne'ch oyrame nmala. Bil ralmuli 'we galeme nisa bo'n inol 'lige bo'n malala me'tigne'ch, 'liko alu ralmuli tabil ne'ch oyrame nmala. 38 Bil ralmuli tabil e'wame napu nulOnorgame 'lige tabil res ikinlime, alueka tabil ne'ch oyramenmala rek ne'ch 'yuga eynameke. 39 Alu ralmuli majame ka ne'ch oyriga, alueka tase rewimela semati raweli. Bil ralmulitabil majme ka mukig ne'ch oyriga, alueka 'we semriga na'tmala Onorgame 'yuga. Tabilchr rek mukug, alu ralmuli abiena 'la Onorgame 'yuga asimela.

40 Jar ralmuli 'la nirsak 'emi, pe a'chigriga ju napurig ne'ch niralia. Jar ralmuli 'lanirsak ne'ch, pe a'chigriga ju napurig Onorgame niralia, alu napu 'sile ne'ch jula. 41 Bilri 'la nirasa apipiri alu napu ruyame ju napu Onorgame anele, 'liko alu ri asriga 'la sematiraweli narmala, a'chigriga napurig nareme ju alu ri napu ruyame ju napu Onorgame anele.Bil ri 'la nirsak uch bil 'we a'l ri napu 'we a'l sbali olame ju napu Onorgame najk, 'likoalu ri asriga 'la semati raweli narmala napurig nareme ju alu ri napu 'we a'l sbali olame junapu najk Onorgame. 42 Apipiri ralmuli 'la 'ysak pe bil baso ba'w ne 'yuga jrome napurigbajmala, 'we a'l semati raweli narmala. Alueka 'we a'l bijchi ju.

11Jena ruwimela Juani jlaligo jar ri Esusi rukniliga

1Napu'lige alu Esusi 'we a'l ruyesa alu maku ok ri Esusi 'yuga jrome, alsko alu Esusi 'masimile we'kanami pueblo ralmuli benrisia rejcholi Onorgame nila. 10:36 E'nesi Miqueas 7:6.

SAN MATEO 11:2 19 SAN MATEO 11:192 'Lige Juani galrale bajchriga asig akele Esusi 'we a'l benirio ralmuli Onorgame ra'ichlila

'lige 'we a'l sa'wao naykame, alu Juani reg 'ntele: Pe ye Esusi krko Onorgamete julrigamenapurig gu'rimala ramu, sin kachi pe alu krko Kristo anilime. Alarig 'ntele alu Juani. 'Likojlale jar ri alu Juani napu aba alu Juani gompanirola nile 3napurig reg rukmala:

Mu ju napu nawmili nlige ramu gu'rimia, o chebilchala ju?4 'Lige Esusi nejele:Simasi Juani ruyewa churig ka ra'chali napu 'emi akele jena jipe, 'lige abiena ruywak napu

'emi etew jipe. 5 Ruywak alu tabil ma'chlime 'ma ku ma'chilio, 'lige sujrigame ralmuli 'maku 'la gayenio e'yenia, 'lige alu ralmuli amoba sa'pach nayume 'ma ku sa'wligo 'lige 'ma lisensiangame ko napurig simmala re'obachi, 'lige alu najkacholo ralmuli 'ma ku akeo, 'lige suwgame'ma ku ajanio, 'lige tabil ngame 'ma akeamochigo alu 'we a'lala ra'chali Onorgame nila ra'chali.6 'We ganliga et Onorgame alu ralmuli napu tabil guwana rujs.

7 Napu'lige alu ri Juani gompanirola simasa, Esusi chojkile ruyea ralmuli alarigriga nligoJuani. Reg anile:

Napu'lige 'emi 'mi al simbalige al napu tabil 'me u'kume ju, al napu Juani aslige nawsaliruyea ralmuli 'yuga, tachiri e'nemia simrupech? Pe bil ri napuypiri rejcholi oyrame?*8 Tachiri e'nemia simruk 'liko? Simruchal e'nemia bil ri 'we a'l semtiri o'pchigime? 'Emi'la machilke alu 'we a'l a'k o'pchigime ralmulika alu e'wlala gallachi mochime ko. 9 'Likotachiri e'nemia simrupech? Bil ri napu ruyame ju napu anele Onorgame, alu e'nemia simaru?Ju, alu e'nemia simbale 'emi. Aminami alueka 'wenajtkamenchali ngame jp,me'tig aluuchjar ralmuli napu ruyame nlige napu anlige Onorgame. 10 Pe alu Juani olag an alu osil 'we'ya nergame napu reg an:Neka julmala bil ri napurig ralmuli ruymala mu sebmili ko jena wijchimoba.'Lige alu 'smala gatea bow napurig mu sebmala al.Alu Onorgamete julrigame ka pe Juani ju. 11 Neka 'la bijcha anguru: Alu Juani napu ralmulirewaramenlige, alu ju suwbaga ralmulime'tig najtkamenapu ekmoch jenawijchimoba. Nekaabiena ruw bil ri tase najtkame ko, napu'lige a'resa napurig Onorgame nulmala, 'liko 'we a'lnajtkame nimio Onorgame nriga me'tig Juani nochlila.

12 Napus Juani we'k ralmuli benrasa, we'k ralmuli cha nokame sairuga moch napu nulOnorgame. 'Lige 'ma na'minnili alu nulal (Alu ralmuli ju napurig bo' go'lechi uchkame.Napu'lige nawame ju bo'elo i'pumia, jmaka buyame ju.) 13 Suwbaga ralmuli 'we 'ya mochgamenapu ruyamenile napu anile Onorgame, 'lige abiena aluMoisesi nila ra'chali, ruwile churig nmilinliga alu Juani ralmuli rewarame ba'wich jwaga. 14 Alu ralmuli anime ke uch bil napurigElasi nawamio. Neka anguru alu Juani ko alu Elasi ju napu nawmili nligo. 15 'La najkgamenrik napurig akiboa, asriga 'la geplime jkuru.

16 'La chieti alu ralmuli jipe mochgame? Pe alu okan chojkgame kuch 'kuchi krkurunapu mochime ju al we'k rigachi naspami re'ea, napu re'nilime ju uch jar 'yuga, napu reganeme ju alu uch bilena chojkgame kuchtiri napu re'eme ju: 17 Bucheru alu bak napurig'emi yawimela, tabilchigo yawk 'emi. 'Lige 'we sewkame wik wikarruturu, 'lige 'emi tabilnalkuru. 18 'Lige nawkuru Juani alu napu tabil we'k tbiri go'yame nlige, tase napuriguch jar ralmuli, 'lige aminami tabil bajime nlige alu i'wil ba'wila rektame 'lige reg anemejkuru alu ralmuli jipe mochgame: Alueka pe u'kuchpala remnisi ajchgame ju. 19 'Ligenawkuru alu Onorgamete julrigame 'pa rewagchika, 'lige suwbaga go'ame go'yame jkurunapu ek go'yame ju ralmuli jena wijchimoba mochgame, 'lige abiena bajime jkuru alu i'wilba'wila rektame. 'Lige reg anguru ralmuli: Alueka 'ma rasriga go'yame jkuru, 'lige aminamiasriga bajime jkuru, 'lige aminami 'we a'l amigo ju ralmuli 'yuga enom gobllome 'lige chejar* 11:7 Matoka an: Pe napurig bil gajsal ko pe ekate nok ilgame? 11:10 E'nesi San Lucas 1:76. 11:12 Sin kachi yeberskulo reg anime kr: Napus Juani we'k ralmuli benrasa, we'k ralmuli 'we najk napurig Onorgamete nulewa. 11:14Alu Elasika napu 'we 'ya bejtgame nile ruyame nile napu anele Onorgame ta'ch ochrachi Juani.

SAN MATEO 11:20 20 SAN MATEO 12:2

ralmulitiri alu 'we restiri sulgame. 'Wchigo 'la ma'chgime nrko 'we a'l bengame koOnorgame, 'we a'l ma'chgime nrkuru 'ma 'la we'k ralmuli sa'wligo. Suwbaga a'l sbaliolame nile.

Jena ruwimela Esusi en anligo alu chtiri ralmuli20 'Liko Esusi chojkile en anea alu cha nokame ralmuli al we'k rigachi al napu 'ylige we'k

naykame alu Esusi. En anele pecha a'rligame alu chtiri nchali. Reg anele:21 Resa 'emi ralmuli Korasini anilichi ejpergame! Resa 'emi ralmuli Betsira anilichi

ejpergame! Neka 'we a'l sa'wigturu al ejpergame ralmuli Onorgame a'wallate napu tabil'wesi ralmuli gayname ju alarig sa'w, 'lige 'emi abirig tabil a'rturu alu restiri nchali.Ralmuli 'ya ejpergame al Tiro anilichi ejpergame 'lige Sironi anilichi ejpergame abiena asriga'we cha nokame ralmuli kturu. Ne 'we a'l sa'wasa alu ralmuli al, 'lige o'pachtimiturualu o'pacha 'we chajtigame, 'lige mochbimituru bilena najpisochi napurig machimela ralmuli'ma a'rligo alu chtiri 'ntili. 22 Napu'lige seba raweli gastigo narmichi 'emi ralmuli Korasiniejpergame 'lige Betsira ejpergame, a'lige raw 'emi ralmuli uch rajp a'wgame gastigonarmala me'tig alu ralmuli cha nokame al Tiro ejpergame 'lige Sironi ejpergame. 23 'Emiralmuli Kapernaumi anilichi we'k rigichi ejpergame, 'mika 'la bijchi bijchigi 'pa rewagachimoinamio 'emi? Onorgameka tabil alarig 'nata. 'mika wam 'lgana injirnochi simmili jkuru.Neka al we'k rigichi 'emi ejperlachi asriga 'la sa'wigturu ne naykame, 'mika tabilchigoa'rlek alu chtiri 'ntili. Alu chtiri ralmuli 'ya ejpergame Soroma anilichi we'k rigichi,etsak aliena 'la umbigo ne sa'w ralmuli, 'ma a'rmitib alu chtiri 'ntili, 'lige bij 'la we'krilimiturub al we'k rigichi Soroma anilichi. 24Neka anguru 'emi ralmuli Kapernaumi anilichiwe'k rigichi ejpergame, napu'lige raweli sebasa napurig Onorgame wanpamia chtiri 'ntameralmuli (gustisia olmala), uch rajp a'wgame gastigo narmala me'tig alu ralmuli napuSoroma anilichi ejpergame nlige.

Jena ruwimela Esusi anligo nejkrimio napurig 'la resbamala ralmuli25 'Liko reg anile Esusi:Mu O'n Onorgame, mueka asriga wa'l jkuru 'lige mueka rewagachi nulame jkuru, 'lige

aminami jena wijchimoba. Neka 'we a'l ra'chame ju mu olag, mueka tabil lisensia 'yale aluralmuli rilame napurig nmamala alarig ko mu, alu ralmuli napu 'ntame ju a'bopi 'we a'lejpnigime ko. Mueka 'wchigo a'l gu'rame jk alu ralmuli tabil rilame napurig nmamalachurig komu. Ralmuli alu tabil rilame ka, alueka 'we listo ju, alueka 'la 'we a'l nmaka akemeju. 26Mu O'n Onorgame, alarig ju. Alarig newig ganlame ju mu.

27 'Lige Esusi anile:Ne O'nola suwbaga 'yturu ne'ch nchali, 'ntili 'lige a'wal. Tase 'wesi mach churig ko

Onorgame Inol, pe O'n Onorgame 'la mach. 'Lige tabil 'wesi mach churig ko Onorgame,pe alu Onorgame Inol 'la machime ju churig ko O'n Onorgame. Ne, Onorgame Inol, 'wegu'rame ju ne uch jar ralmuli napu ne najk napurig alu uch jar ralmuli 'la nmamalachurig ko Onorgame. 28 Suwbaga 'emi napu ek 'we resibaka moch we'k 'ntaga, jeka simasi, ne'la nejkramala napurig 'emi 'la resbamala. 29 'La eliwa nenapurig ne 'smala benira, 'liko napurigok ois bulurgame nmala ramu araro banasuka e'ynigime, sin kachi 'la benimela nchali nebenrichi. Neka 'we i'kil ju. 'Lige aminami tabil rilame ju ne. Ne'ch 'yuga benik 'la tabil we'k'ntame niwa, neka al asimmp 'emi gu'ria. 'Lige aminami asriga 'la resbapua. 30Ralmuli ne'ch'yuga nchameka asriga 'la ganliga mochmala. Tabil bejtgame ju ne'ch 'yuga nochalia.

12Jena ruwimela Esusi 'yuga jrome rijpniligo ri'lig bil raw resbulichi

1 A'kinana bil raw resbalichi ri'lig echgachimi eynale Esusi alu bo'n 'yuga jrome 'yuga.'Lige alu bo'n 'yuga jrome e'lule 'lige rejpnele ri'lig mulal 'lige go'ale rakala mojsika.2Napu'lige bariseo etesa alieti, anele Esusi:

SAN MATEO 12:3 21 SAN MATEO 12:20'We a'l e'n alu mu 'yuga jrome. Jipe raw resbilichi jkuru tabil nochlichi ju, pecha

rijpunlime jk ri'lig.3 'Lige Esusi anele alu bariseo:Tacha lerame ju 'emi osilichi napu ruyame ju churig 'sligo alu 'ya bejtgame ri Rab

anilime napu'lige Rab e'lusa 'lige aminami alu ralmuli Rab 'yuga e'yname nlige? 4 Alueka alOnorgame gallachi bajkile 'lige ban o'tole Onorgame kgilime al pach Onorgame gallachimochgame. Alu Rabika 'lige alu ralmuli Rab 'yuga e'yname go'ale alu ban, tabil lisensiangame nile napurig go'mela alu ban, pe baleka 'la lisensia ngame nile. 5 Tabil sin lerame ju'emi alu apeli napu chujkMoisesi osilila, bal tabil resbamekobil raw resbilichi? Abirig pecharestiri jk rek alu bal noche bil raw resbilichi. 6Neka anguru, napu ne nul ab najtkameju me'tig alu Moisesi nila nulal. 7 'mika pecha 'la nmaka lerame jk alu Onorgame nilara'chali. Reg an Onorgame nila ra'chali: Neka najk napurig 'emi 'we na'temaka etmala uchjar ralmuli, tase pe ajgameme'liame najk ne ne'ch kgilime. 'Emi 'we a'l nmasak 'liko pechachojkila neraga che'wmiko alu ralmuli tabil res nokgame, 8 napugiti ne kame Onorgametejulrigame 'pa rewagchika napurig ri neraga wa'lula kame ne resbalichi raw.

Jena ruwimela Esusi sa'wligo bil ri gajpligame sekgame resbulichi raw9 'Lige Esusi uchchigo bilena simile, simile bil u't re'ob ilgichi sinagoga anilime. 10 'Lige

al asale bil ri bilena sekala sujrigame sekgame, 'lige alemi jale jar bariseo 'lige rukele pemachinliga choni anir alu Esusi, nejiwa olale se'winriga anisk. Reg rukele:

'La ju napurig bil raw resbilichi 'yowa naykame?11 'Lige Essika nejele:Bil raw bil bo' wijchis 'emi bujkula bilena rejkolchimi bil raw resbilichi, 'Lacha ta

ma'ch pmala 'we 'emi na'temaka? 12 Tacha ab najtkame jk bil ralmuli me'tig bil bo'?Bil ralmulika uch rajp najtkame jkuru me'tig bil bo'. 'Liko abiena 'la ikirleke napurig'yowa ralmuli nayume bil raw resbilichi.

13 'Liko Esusi anele alu nayume:'Ma ku wajchinb sek.Napu'lige wajchinasa 'ma ku sa'wile. 14 'Liko bariseo ma'chige simbale 'lige chojkile ra'icha a'boi

churig 'la ntik me'li Esusi.Jena ruwimela Onorgame ra'ichlila 'we a'l ruwligo 'ya churig 'simio Esusi

15 Napu'lige Esusi machis me'liblik barisote, 'liko Esusi yati simile. 'Lige simis asrigawe'k ralmuli najtele guwana. 'Lige Esusi 'we 'yole ralmuli nayume napu alemi e'ynale alemiguwnami, 16 'lige 'we anile ralmuli napurig ralmuli tabil ruwimela chieri ko bo'n, 17napurig 'lasbali ikimela napurig ruylege Onorgame alu ab 'ya bejtgame ri Isaasi anilime napu ruyamenile napu Onorgame anlige ta'ch ochrachi Esusi. Anile:18 'We a'l e'nsib.Ye jkuru ne 'yuga nchame.Yeka ne cha'pturu ne bo'n.Neka 'we gal ye ri,asriga ganliga ajt ne ye ri 'yuga.Neka ne alawala 'yama olguru.'Lige alu 'smala suwbaga chojkgame ralmuli ruyeaalu napu ne najk.19Alueka tabil res animela,nibil e'wele ra'ichmala,nibil sinmalaalemi napu we'k rigachi ju.20Alueka 'we a'l niraga etmalaalu ralmuli tabil ngamenapu tabil gayname ju bo'nepi nema.

SAN MATEO 12:21 22 SAN MATEO 12:38

Alueka abisibi 'we nulmalanapus 'ma a'l sbali ol ralmuli napu nul Onorgame.21 Suwbaga chojkgame ralmuli jena wijchimoba mochgame'we a'l bijchgimala 'we a'l gu'rimia alu.*

Jena ruwimela bariseo ruwligo Esusi Remnisi a'walila ngame ko22 'Liko Esusi bil ri tabil machlime o'tleru, 'lige aminami tabil gayname nile alu ri ra'icha,

u'kuchpala remnisi ajchgame ri nile. 'Lige Esusi 'ma 'yole, 'liko 'mama'chlile, 'lige aminami 'magaynale ra'icha. 23 'Lige alu ralmuli napu najtale Esusi rukele a'bopi napurig majganti neraga:

Ye jule Esusi Rab rijimala, alu napu ramu gu'rimili ju? Tabil machirb.24 'Lige alu bariseo akis alanichi alu ralmuli, 'lige anile:Napu'lige buyana u'kuchpala remnisi ye ri, pe alu u'kuchpala remnisi o'nola nejlala

a'walite buyname ju, alu u'kuchpala remnisi o'nola napu Belseb anilime ju 'lige aminamiSatanasi anilime ju.

25 Esusi 'we a'l machile alieti 'nata mochigo alu bariseo, alekeri anele:Bilena ejiro pe a'bopi na'wasa ralmuli, 'liko tabil sirbe nmala alu ejiro. Abiena a'chigriga

ju ralmuli we'k rigichi mochgame, abiena alarig 'nili ralmuli bilena galrale rijim we'kakanapuka rigame nisa 'lige pe na'wame nisa a'boi, tabil gayname ju bil tbiri nchali new.26 'Lige alu Satanasi ma'ch pasa alu u'tabela remnisi, 'lacha a'wlimalaw alu Satanasi alarig'ssak? Tabil gainmala bo'n nila nchali new. 27 'Lige ne ma'ch pame nsak alu u'kuchpalaremnisi Belseb a'wallate, chieri 'yame jk a'wal alu 'emi gompanirola napu'lige buyname jualu u'kuchpala remnisi? Remnisi nejime jl. 'mika tabil remnisi 'sime krguru. 'Liko tabilmachig an 'emi ne'ch chojkila neraga che'wa. 28Neka Onorgame Alawala a'wallate buynamejkuru u'kuchpala remnisi. Yeka pe aniame ju Onorgame 'ma nul ajtig jena.

29 Bil ri tabil gainmala chigoa bil ri a'wgame gallachi, alu ri a'wgame tabil bulurugaasisk. Napu'lige alu ri buluruga ajtgichi, a'liko 'la gainmala tbiri chigoa.

30 Tabil ne'ch oyrame ka pe ne sala ju. Tabil nejkura mochime ka alu oyrame ralmulibailichi, alueka mejk jula mochime ju al napu ne ajt, napurig ol bo' majrime ju. Alarig ju aluralmuli.

31 Abiena ruim ne bil ra'chali: Onorgameka 'la e'kame jkuru suwbaga alu chtiri ra'chalinapu ra'chame ju ralmuli, nobi tabilchigo e'kame jk alu ralmuli napu 'we res aneg ra'chameju Onorgame Alawala olag. 32 Jar ralmuli 'we gawliga ra'ichasa Onorgamete julrigame 'parewagchika olag, Onorgameka abiena 'la e'kmala alu ralmuli. Onorgame Alawala gawligara'ichsak, 'liko Onorgameka tabil sin e'kmala. Tabil sin e'kmala jipe jena wijchimoba nibilab i'libeko napu'lige mukusuga.

Jena ruwimela Esusi ruwligo bil roj 'we a'llak a'k rakeme ko33 'We a'l reppua bil roj 'liko 'la a'k rakmala. Bil roj tabil a'l reptigame, alueka tabil

a'k rakmala. Rakala e'nniga machiame jturu pala 'la ka alu roj o tabil 'la ko ma. 34 'mikape napurig sinow 'kchila jkuru! 'mika asriga cha nokame ralmuli jkuru, 'lige 'lacha a'kra'chali ra'ichmiliw 'emi, pe cha nokame ralmuli ke? 35 Bil ri 'we a'l 'ntame ka 'we a'lra'chame jkuru, alu rioka 'wchigo a'l 'ntame nmime. Bil ri tabil a'l 'ntame ka, alurioka tabil a'l tbiri ra'chame jkuru, alueka pecha a'l 'ntili 'ntame nmime. 36Neka anguru,napu'lige raweli sbasa napurig Onorgame gustisia olmala, a'plipi ri neraga ruimeli ju cha anigeynilig. 37Mu ra'ichlila 'we a'l nejkrisa napurig tabil narmala gastigo 'we a'l a'k nsakalu ra'chali. Tabil a'k nsak alu ra'chali, 'liko mu wa'l gastigo narmala.

Jena ruwimela alu cha nokame ralmuli Esusi owligo napurig Esusi 'we a'l semtiri tbiri newmala38 'Liko jar bariseo 'lige jar Moisesi nila nulal benrame anele Esusi:

* 12:21 E'nesi Isaas 42:1-4. 12:29 Onorgame Alawala 'ma bulug ajchale Remnisi, alekeri 'la gayena ne u'kuchpala remnisibuyana. 12:32 Essika ne'ocha alu ralmuli anligame Remnisi alawala ajchgame ko alu.

SAN MATEO 12:39 23 SAN MATEO 13:3Mu ri Onorgamenila ra'chali benrame, ramueka 'we etnili alu 'we semtiri tbiri newachi

mu, alu napu ta'wesi ri gayname ju new.39 'Lige Essika anele:Ye 'we i'nlime ralmuli, tabil sbali olame napu najk Onorgame 'la sbali olmiris, rejoa

anguru napurig ne newmala 'we semtiri tbiri napu tabil gayname ju ralmuli. Nekatabilchigo newmalag napurig 'emi 'la machimela. Pe bi'lepi tbiri newmala ne ab i'libeko, pealu napu ne newmili ju pe aba alieri nmala napu iklige alu 'ya bejtgame ri napu ruyame nilenapu Onorgame anele, Jonasi anilime. 40 Alueka ro'ch rojplichi aslekur baki raw 'lige bakiruk, alu wa'l ro'ch napu wa'l ba'wich oyame ju. Alarig ikimela alu Onorgamete julrigame'pa rewagchika, pach jena gawich bo'imela baki raw 'lige baki ruk. 41Al we'k rigichi napuJonasi rejcholi nejile, aleka Nnibe anilichi nile. Napu'lige alu ralmuli akis al alu rejcholi, 'laa'rlekuru alu chtiri 'ntali 'nata. Napu'lige 'emi ruyechi ne ye rejcholi, 'mika tabil a'reme jkurualu chtiri 'ntali 'nata. Neka abchigo wa'l najtkame jkuru me'tig alu Jonasi. Napu'lige sebaraweli napu Onorgame gustisia olmala alu ralmuli chtiri 'ntame, 'liko alu ralmuli Nnibemochgame chojkila neraga che'wmala 'emi tabil ku guwana 'ntame korik. 42 Napu'lige sebasaraweli gastigo (juicio) narmichi ralmuli jipe ejpergame, alu wa'lula muk napu nulame nile alSaba anilichi napu 'we 'ya bejtgame nile ku ajnamala a'lige raw, 'lige ra'ichmala sairgameneraga alu ralmuli jipe ejpergame olag. Alu mukika napu'lige bij ajag asig 'we mejkakanawlekuru gepumia alu Salomoni nila rejcholi 'we beneg ra'chame, 'lige jipe jena ajtkuru nenapu ab beneg ra'chame ju me'tig alu Salomoni, 'lige 'mika tabil gepnili ne nila rejcholi.

Jena ruwimela Esusi ruwligo tabil 'la ko alu chtiri nchali a'rila tabil Onorgame 'yuga 'ntame nrik43 Napu'lige alu u'tabela remnisi ma'chnasa bil ralmulichi jami wakgichimi simime jkuru

'ysiga bilena 'we a'l surikchi resbamia, nobi tabilchigo rewame jk. 44 'Liko reg anime ju: Kusim ne napu ajt alu ri napu ne galila nlige, 'lige ku pachgana bajkim ne, al pachganaka negallachi kame. 'Lige ku al sbaga 'we a'l bi'wig ilgame eteme ju ab 'la gatrigime pechtigame,(pe tabil che'sime neraga etwili ju alu ri. Abirigchigo tabil ajchgame krko OnorgameAlawala pachgana sulach.) 45 'Liko alu u'tabela remnisi chchigo gichao u'kuchpala remnisi,abchigo entiri napabume ju, 'lige suwbaga alu lak remnisi al pachgana alu riochi mo'imeju. 'Lige alu rioka abchigo cha nokame nmala me'tig bajchab raw. Alarig ikimela ye ralmulitabil a'k. Pe i'snimi a'reme jkuru 'emi alu chtiri nchali, 'lige 'emi tabil ajchgame nsakOnorgame Alawala a'kinana raw, abchigo cha nokame gainmala 'emi.

Jena ruwimela Esusi ruwligo chieri ko eyela 'lige bonila 'lige wala46Napu'lige Esusi bij ra'icha ilgichi ralmuli 'yuga, sbale Esusi eyela 'lige suwbaga alu naspasi

bonila 'lige naspasi wala al ma'chige. 'Lige ma'chige jale Esusi 'yuga ra'ichnilia. 47 'Lige bil rianele Esusi:

Mu eyela 'lige mu bonila 'lige mu wala ma'chige jaw, mu si ra'ichnilir.48 'Lige Esusi anele alu napu simile ruimea:Chieri jk ne eyela, chieri jk ne bonila 'lige ne wala?49 'Liko e'nnele alu oyrame, 'lige majoga reg anile:Ye ne 'yuga jrome ralmuli jkuru ne eylaka 'lige ne bonila 'lige ne wala. 50 Apipiri napu

ek 'la e'wame ju napurig nul ne O'nola Onorgame, alu napu 'pa rewagachi ajt, suwbaga alujkuru ne bonila 'lige ne wala 'lige ne eyela.

13Jena ruwimela Esusi ruwligo bil ttali rejcholi bil ri ri'lig weroka echame

1A'lige raw Esusi 'ma simile al galrale asig 'lige 'mi wa'l ba' ilgichi suwkimi asbale. 2 'Ligeasriga we'k ralmuli napule al napu asale Esusi. 'Lige alekeri al brkochi 'mole Esusi, 'ligesuwbaga ralmuli al ba'wich suweke jale. 3 'Liko Esusi chojkile ralmuli beniria we'k ttalirejcholi. Reg anele: 12:38 E'nesi 16:1.

SAN MATEO 13:4 24 SAN MATEO 13:23Bil ri ri'lig echimea simile weroka. 4 Jar pe u'kabi tal boichimi rujsule. 'Lige chulug jsile,

'lige 'ma go'ale alu ri'lig. 5 'Lige jar tal pe 'we rejtrale rujsule, tabil 'me wa'l ajtgichi we','lige yati ya'wile. 6 'Lige raynilite 'ma wakbale alu ri'lig ya'wis, pecha re'l nawgame nligame.7 'Lige jar asriga ro'rgachi rujsule wejch jgichi. 'Lige 'ma 'yale alu wejch sawala, 'liko tabilgaynale alu ri'lig e'wele o'chera. 8 'Lige jar tal 'we a'l we'gachi rujsule, 'lige alueka 'we a'lya'wile 'lige asriga 'la 'wliru. Jar ri'lig mulal bil siento ri'lig rakele. 'Lige jar usnisa makurakele. 'Lige jar baismaku rakele. 9 'Emi 'la najkgame nrik napurig akiboa, asriga 'la geplimejkuru ye ra'chali.

Jena ruwimela Esusi ruwligo chonig ttilite benrame ko ralmuli10 'Liko alu Esusi 'yuga jrome a'b mochbale napu asale alu Esusi, 'lige reg anele alu Esusi:Chonig alarig anchmu alu ralmuli alu ttelite peka 'la nmamekachi alarig ra'chachi

mu?11 'Lige Essika anele:'mika 'we a'l ma'chgime ruymala ne napu tabil nmale 'emi