/zvDISSER TA TIO

DE

USU ANTHROPOLOGIEIN

PHILOSOPHIA MORALI.«B; «. ir SUSm »

QUAM

CONSENT. AMPL. ORD. PHIL. UPS.

P R iE S I D E

Mao DAN. BOETHIO,eth. et folit. prof. reg. et ord.

PRO GRADU

exhibet

ERIC USMTRBERG,GOTHOBURGENSIS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XXXI MAJ. MDCCXCVII.

h. s.

U P S A L I JE,Litteris Joh, Fred. Edman, Reg. Acad, Typogr,

DE

USU ANTHROPOLOGIEIN

PHILOSOPHIA MORALL

Anthropologie nomine eam comple&imur Scientixin rerum, quatenus experientia cognofci posfunt,indoie rimanda occupatae, partem, quac hominis natu-ram, vires, phyiicasque,(ecundumquas agunc,legesproobjecto habet. Haecfive circa corporis humani indolem,live circa amrni nobis inditi genium, vires, commotio-nesverfecur , maxima fe commendat utilitate, nec (inefelicitatis humane detrimenco inculta vei falfis obfcu«rata opinionibus jacuit. Sed ingenio humano pecu-liare efl, & attetmonem & defideria fua ad res ex¬tra proprium flnuito collocäxas prius convertere, quamreflexa mentis acie fe ipfum cognofcere 8c feeumhabitare (ludet. Hinc ad rnagnum evefla fuit natu¬ra extra nos poEtae Scientia faftigium, antequam de*bito ordine & ferio de cognitione fui ipfius cogita-tum fuerit: hinc quoque libentius felicitatis admini-xula mortales extra fe quam-a fe ipfis querere amant.Et quamvis celebre illud: yva$j <rsocvrcv ab antiquisft-rnis retro temporibus a Sapientioribus inculcatumfuerit, poft rioris tandem aevi Philofophis debemus,quod in unum Sciemiae corpus colligi & ordine qua-licumque difponi eeeperint (parfx de humana natura

Å 2 ob-

4 De u/u Anthropologie

obfervationes, & quod (Indium easdem augendi, in-ter fc conferendi Sc ad regulas generales reducendicrevcrit.

De laudabili hac cura teftantur frequentes inPfychologiam empiricam Hifloriamque hominis recen-tiori hoc aevo Eruditorum lucubrationes.

Inter fines, quorum causfa hoc proecipue ma¬gni habuerunt (Indium, ille (ine dubio liaud exiguifemper erit momenti, ut nocitia hominis & causfarum,qu« ad illius vires excicandas, dirigendas & perficien¬das contulerunt, augeretur tum publica, tum priva¬ta prüden tia. Sed ad alium quoque eumque adhucnobiliorem unicam hoc ftudio aperuisfe fibi blandie-bantur viam, a fcopo enim communi, quem ten-dentia naturalis virium & faculcatum homini con-

cesfarum, examinatis omnibus, quac ad namram ho¬minis pertinent, fpe&are deprehendebatur, finem ul¬timum conflituendum esfe crediderunt, cujus idealeges liberis aftionibus praefcribere, moresque homi-num dirigere deberet. Apertisfime omnium Wolfius& qui eum in principio moralitatis quserendo fecutifunc, htinc commendare videntur anthropologias ufum.Quamvis enim ab idea racionis, confenfum plurium inuno requirente, fundamenta moralitatis petenda esfepraecipiant, unum tarnen illud, in quo confentire de-bent Überse a&iones, a cognitione causfarum (inaliumquibus determinantur atliones naturales, colligendumesfe flatuerunt, Et (i Recentiorum, huic quamvisScholas minus addi&i fucrint, disquifitiones examina-

ve-

in Philofophia Moralt* i

verimus, quibus naturam rnoralem explicare völue-runt, facile in veniemus, illas tocas quantas in eruen-dis causfis finalibus aäionum naturalium occupari,five de voluntate humana, hve de morali hominisindole comrnentationes iuas voeare, five alio quodamnomine easdem infignire illis placuit.

A communi hoc de Anthropologie ufu perfva-fione omnino aliena videtur recentisfimorum Philofo-phorum fententia, qui moralitatem Sc qua principiumcognofccndi & qua vim liberas adliones determinan-di a natura humana finaliumque, quibus detcrminan-tur a&iones naturales, causfarum cognitionc indepen-dentem esfe docent. Hane noftra qualicumque ope¬ra illuftratam fiftere voluimus fentenriam, qui verusnobis videatur Anthropologie in Morali Philofophiaufus, indicaturi.

Philofophia moralis aöiones voluntate Iibera et-ficiendas pratferibere Sc a lege indubia & fibimetconftante derivatas fiftere debet, in co,a fine, quemlibi reliqua Philofophia proponit, diverfa, quod haecquid res necesfitate phyfica (int vel evadere posfint,quasrat, illa vero, quid libera agendi facultate, «nacum ufura rationis illis concesfa, esfe vel fieri de-beant, monftret. Pofitis ccrtis natura viribus fint-que qualicumque, quem per illas obtinere cupi-mus, quserere quoque posfumus quid agerc debea-mus, ut voti compotes fiamus; fed haec quseftio,quamvis ad praxin fpe&at, ad prudentiam tantumpeninet, Sc inäicui pofteft, licet fineni, quem propo-

A i fitura

6 De u/u Anthropologiefitum nobis häbemus, vel illicitum judicemns, veinecesfitate phyfica nobis injun&um esfe fentiamus. Inmorali contra Philofophia de fine nunquam non ad*probando, 8z cui reliqua omnia, quorum capacesesfe posumus, propofira fubjici debenc, quseritur,ad quem tarnen non nattirali necesfitate perdueimur*fed quem vi libertatis, ipfi nobis praeferibimus. Uctoto ccelo a fe invicem diftantes mente concipimusnatura 8z libertatis ideas, nee fas esfe putamus; hancillamque confundere, feu officii 8z obligacionis ideasprudenti« regulis phyficaeque necesfitati ultimo fub-jicere.

Non vero video, quomodo ab hoc omnino cau-tum esfe posfit errore, fi fines, propter quos, Iegcsvoluntati humanae praeferiberentur, in hominum in-dole da« esfent, per anthropologiam .eruendi, & a-gendi necesutas ab hisce legem antecedentibus re¬bus derivaretur. Praetcrquam enim quod fic incer-ta 8z plerisqoe mortaiium prsclüfa fieret via ad fa-ciendorum, quam tarnen omnibus ineumbere fate-mur, Cognitionen! perveniendi, atque (i huie quoqueobje&ioni occurreretur, fenfum immediatum boni &iinis, de quibus heic quscricur, fingendo, hac tarnenadmisla fententia non poteft non fieri, ut omnis deofficio & obiigatione quaeftio ultimo ejusdem fit fi-gnific-Jtionis, ac fi quid pmdentis fit, vel quid ho-minibus placeat, quasreremus.

Omnis de necesfitate t phyfica ultimo diverfa& de libemte cui illa prxfcribitur evanefeeret notio,

ü

in Pbiloföpbia Moralt". 7

ü~ obje&um quoddam illis refpondens, inter res ex-periundo cognofcendas, quaerere necesfarium esfet«Nulla enim unquam experientisE pätere poteft res,nid prius eandem phyfica necesfitate fubje&am esfepraefurnamus, & quae urpote libera cogitamus ob-je&a, ea quoqac extra fpharram experientiae in re-gione idearum collocata esfe agnofcimus. Lex mo¬ralis, liberis irnperäns a&ionibus, protypa facienda»rum ita procrear, ut nullo unquam modo ab iis quasfunt atque fiunt, vel qux temporis fpatfque condi-tionibus fubjeffa fünt, fcmet coarftari 8c deformaripatiatur. Propria vi omnem, quam ad fui forrnamftngit, materian! praegreditur, res fibi, non fe rebusfubmittit. Nec quoad fenlum quem condnet nequequoad vim qua imperat a conquifita antea feiendxcopia pendet , fed unieuique ona cum rationis confcien-tia adeft. Et (i vel nullum fincerae virtutis intermortales adferri posfet excmplum, illam tarnen ututexemplar viribus noftris referendum proponeretjuberet,

Hac e luce confiderata prseeeptorum, quae mo¬ralis philofophia extra dubium ponere, explicare &inculcare debet, fundamenta, Anthropologia (ive co-gnitfone causfarum finalium, quihus determinantura&iones hominum naturales, inniti non posfunt, caus-ias enim finales indicant, non ab hominis natura,fed a communi omnium ratione prseditorum indoledeterminandas. Rationis, non hominis naturam re-fpiciunt» Å priori rationi adfunt> ncc unquam a po-

8 De tifti Anthropologieflcriori colligi posfunt. Ut vero magis appareat, an,& quinam fit fcientise experiundo de homine conqui-fitse in Morali Philofophia ufus, ad fingulas, qnasgenerali hujus philofophise nomine complc&imurfeientias, fpeciatim attendere juvabit.

Ad juftam & feientiae nomine condecorandamPhilofophiam moralem, requirimus 1:0 fundamentum,quo totum do&rinae moralis fyftema innitatur. 2;oIpfum do&rinse corpus, ab omni fibi aliena re pur«gatum 3:0 Adplicationern do£trinx ad ingenium &vires hominis dirigendas, ut, quaecumque adfuerincilli agendi occafiones & materia, eis moralem impri-mere formam feiat. Finis certe, cujus causfa de mo-ribus philofophari juvat, ille eft ut (ine erroris metufeiant homines, quse facere ipfi debeant, unde facilepatet adplicationern ad naturarn humanam necesfa«riam esfe philofophix moralis partem, qux tarnencum cognitione praeeeptorum, quatenus moralia funt,non confundi debet. More inter Recentiores reeepto,horuna feientiam, per fe fpe&atam, praeeipue Philo¬fophiam Moralem vel Philofophiam Moralem puramvocare convenit; continet vero prineipia absque fpe-ciali refpe&u ad indolem homini propriam enata,Ted quae fpeciali ad humanam naturarn adplicatione,Philofophiam morum adplicatam pariunt.

His prxmittendx funt de fundamento:, cuifuperftruuntur moralia judicia necesfitasque omnis,quae moralis vocatur, disquifitiones, quibus cavetur,ne inter ideas fi&as vel vacuas relegari posfint mo¬

res

In Philofopbia MovaU. 9

res prxcepturae regulae. Criticam rationis pra£fcic«recentiores vocant. Imcipic hsec ex occafione judi-ciorum communium de officio, jure, merito & quxfunt reliqua moralem indicantia indolem; quaerit, quae(int conditiones, (ine quibus haec judicia inter vanaingenii humani commenta ultimo referri merentur,harum conditionum originem in facultatis non fi£beproprium concipiendi modum eruit, earundem advoluntatem reiatarum reaiitatem commonftrat, atqueordinem rerum a libertate pendentium, qualis hicconcipiendi modus eundem poftulat, a theoreticis li-berat dubiis. In hac morum do&rinam fundantefcientia, humana natura occafionem quidem disquifi-tioni praebet fa£to in judiciis hominum obvio, (cdquod ut veritate deftitutum rejiceretur, ni(i princi-pio univerfali & omni ratione praedito enti comrnuni& neeesfario fundaretur. Heic enim non de fa&oante Judicium dato & fenfibus obvio, ejusque adtheoreticam rerum cognitionem augendam fpe£fonteexplicatione, Ted de fa£fco per Judicium conftitutoquaeritur, cujus veritas a principio, quo innititur ju-dicium, pendet. In conditionibus porro eruendis,(ine quibus morale jodicium cogitari nequit, progre-ditur fcientia de qua loquimur abstrahendo ab omnibusphyfice in natura humana datis, omnique per experien-tiam concesfa materia, neque fubfiftit usque dum adeas pervenerit, (ine quibus rationalis natura, (ive ea-dem in nobis, (ive in alio quodam a nobis in caete-ris omnibus diverfas indoiis ente, eollocata (it cogitarinequit. Non naturam humanam, (ed naturarp ra-

B - tio-

to De uju Anthropologietionis perscrutatur, illique proprium concipiendijnod-um ab omni alienarum rerum commixtione Ii-beratum proponit. Logologiam, ii novo hoc vocabu*lo uti Üceat, non Anthropologiam condit. Et fi re»gulas, quas horno natura? & fenfoum impulfu for¬mat, adferrc folet, easdcm tantum illuftrationis causfaadhibet, ut luculentius apparcat oppofitorum oppo-fita ratio. In his itaque a calcata hucusque, in phi-lofophia practica univerfali condenda, via, qua devoluntate humana in genere, non de voluntate perfe rationali perquiritur, omnino recedit. De cseterometaphyhea non anthropologica funt ea, quse ordinirerum a rationis concipiendi modo pendenti realita-tem adferunt, & a dubiis quibus theoretica Philofo-phia eandem vexare potefl? liberant.

Pofito & flabilito fic in rationali natura, hoc eft,rationis proprio concipiendi modo prineipio, quodnnllo fe prius dato fa£to innititur, a priori omninoineipit & progredicur ipfa, quam puram voeavimus ,morum feientia , nec officii gcneralem, nec necesfita-ds a lege derivandas nec moralis dignitatis ideas abamhrcpologia vel ullius alius experiundo innotefeen-lis rei cognitione mutuans. Hase do&rina five ju-flum re&umque eo fenfu, quo externa fan£ionemuniri queat, pneeipiat, five internas virtutis ideasadornet, per fe Sc independens ab experientia fub-fiftit. Et quamvis e natura hominis, per experien*tiam folummodo cognofccnda, obje£lum Sc maceriamfumerc haud raro cogitur, ut in illa utpote in exem-

in Pbilofopbia Movoli. XI

plo monftret principioruni rnoralium univerfaliomconfecu:iones, camen neque fini, quem pnefcribunt,nee vi, qua imperant 5 anthropölogia fundaraenti lo-co illam fubfterni.

Sed quem nec in eruendis moraiitafcis fundamentis,nec in pura morum philofophia prseftat anthropologiaufum, eumque tanto uberiorem in adplicatione hujusphilofophiae jure exfpedtamus. Quemadmodum enim,quse inteiledtui a priori adfunt cogitandi conditiones,extra experientiae campum evagantes, realem parerenequeunt Cognitionen"), fic quoque experiundo colligereoportet materiam agendiqne occaliones, quibus ratio ge¬neralen) legis fibi inditae formam irnprimere debet. Ex-perientia nnica eft, qua fines particulares, quos ultimoflbique proprio fini ratio fyftematice fubjungere debet,illiusque tam iinpedimenta quam adjumenta cogtiofciposfunt, via, quam fi deferuerimus, fanatismus, & quifunt reliqui mentis male fanae errores, latisfimam fibiapertam habebunt portam. Hic in quo vivimus, & quifenfibus noßris patet rerum ordo, Rhodns ille eft, inquo, faltare jubemur, fcena, in qua virtus producaturnoftra. Quo accuratius igifcur hominis facultates, agendi in-citamenta, anitni eommotiones earumque naturales causfas,vires, rerumque ad easdem impediendas, augendas & per-ficiendas efficaeiam noveris, quo ftudioßns in nafcuramtibi propriam inquifiveris, quo uberjori expe ientia judi-caridi facültatem acueris, eo etiam feliciori iuecesiu fpe-ciales regulas moribus hominum prsefcribere valebis,tuamque & aliorum vitam morali moderari difciplina.Fruftra quidem fi e. g. qnaereretur, cur autoche.'ria, de-fperatis omnibus rebus, & cesfante vitae amore officiorepugnet, ab iis, quse experiundo cognofcere potes, va-lidum pofceres refponfum; fi vero qu<eris, quasnam funt

B 3 ad-

12 De ufu Anthropologie in Philafrphia Morali.

adjumenta, quibus hujus officii idese obtemperans prse-cavere posfis, ne in eum delabaris ftatum, qui tasdiumvit3e parit, violentasque Ubi inferre manus fvadere pot-eft, ea omnia ab experientia petenda funt; & fic etiamin réliquis, quae fpecialia raorum prascepta continent,quse, crefcente experientia & rerum ufu, & magis com-pleta & fini, quem ultimo fpe&are debent, aptiora eva-dunt. Philofophi, qui primus philofophiae moralis pu-rge & necesfitatem & indolem docuit, de anthropologisead moralem doftrinam habitu, coronidis loco adponereliceat verba: Das gegenftück einer methaphyfik derfitten , als das andere glied der Eintheilung der praéti-fchen Fhiiofophie überhaupt, würde die moraliche An¬thropologie feyn, welche, aber nur die fubjeétive, hin¬dernde fowohl, als begünfligende, Bedingungen der Aus¬führung der Gefetze der erfteren in menschlichen Na¬tur, die Erzeugung, Ausbreitung und ftårkung morali-fcher Grundfäzefin der Erziehung der fchui-und Volks¬belehrung) und dergleichen andere fich auf Erfahrunggrundende Lehren und Vorfchriften enthalten würde unddie nicht entbert werden kau, aber durchaus nicht von

jener vorauschikt oder mit ihr vermischt werden mufs,weil man als denn gefahr läuft, falsche oder wenigftensnachtfichliche moralifche Gefetze herausbringen, welchedas für unreichbar vorfpiegeln, was eben nur darumnicht erreicht wird, weil das Gefez in feiner Reinig-keit, als worin auch feine Stärke befteht, nicht einge-fehen und vorgetragen worden, oder gar unachte oderunlautere Triebfedern, zu dem, was an fich pflichtmäs-fig und gut ift gebraucht v/erden, welche keine fichereMoralische Grundfäze übrig lasfen; weder zum leichtfa¬den der Beurtheilung, noch zur difciplin des Gemüthsin der Befolgung der Pflicht, deren Vorfchrift fchlech-

terdings durch reine Vernunft a priori gege¬ben werden mufs,

Kant. Metbapbyßfcbe anfangsgründe der Rechts Lehre.