1

HIV/AIDS ve çalõşma yaşamõyla ilgiliILO uygulama ve davranõş kurallarõ

Uluslararasõ Çalõşma ÖrgütüCenevre

2

Önsöz

Bugün küresel bir kriz boyutu kazanan HIV/AIDS salgõnõ, kalkõnma vetoplumsal ilerlemenin önündeki en büyük engellerden biridir. Bu salgõn, en fazladarbe vurduğu ülkelerde on yõllar boyunca elde edilen kazanõmlarõ yok etmekte,ekonomileri yõkõma sürüklemekte, güvenliği tehdit etmekte ve toplumlarõistikrarsõzlaştõrmaktadõr. Salgõnõn yõkõma uğrattõğõ Sahra Güneyi Afrikada yaşanankriz sonuçta ortaya olağanüstü bir durum çõkarmõştõr.

Salgõn, kişilere ve ailelere çektirdiklerinin ötesinde toplumlarõn sosyal veekonomik dokularõnõ da derinden etkilemektedir. HIV/AIDS aynõ zamanda çalõşmayaşamõ açõsõndan da önemli bir tehdit oluşturmaktadõr: Salgõn işgücünün en üretkenkesimini etkilemekte, kazançlarõ azaltmakta; verimlilikteki azalma, artan işgücümaliyetleri, beceri ve deneyimin yitirilmesi yüzünden bütün sektörlerdeki işletmelerdeağõr maliyetlere yol açmaktadõr. Bunlara ek olarak HIV/AIDS, özellikle AIDSli olan vebundan etkilenen insanlarõn ayrõmcõlõğa uğramasõna ve damgalanmasõna yol açarakçalõşma yaşamõndaki temel haklarõ etkilemektedir. Salgõn, başta kadõnlar ve çocuklarolmak üzere toplumun görece güçsüz durumda olan kesimlerine en ağõr darbeleriindirmekte, böylece bir yandan mevcut toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini artõrõrkendiğer yandan da çocuk işçiliği sorununu daha da ağõrlaştõrmaktadõr.

Bütün bunlar, ILOnun çalõşma yaşamõnda HIV/AIDSe ilişkin kurallarõbelirleyerek güçlü bir çõkõş yapmasõnõn ve bu konudaki kararlõlõğõnõn gerekçesinioluşturmaktadõr. Elinizdeki kurallar, salgõnõn daha da yayõlmasõnõn önlenmesinekatkõda bulunacak, işçiler ve aileleri üzerindeki olumsuz etkilerini hafifletecek veinsanlarõn hastalõkla baş etmelerine yardõmcõ olacak sosyal güvenliği sağlayacaktõr.Kitapçõk, HIV/AIDSin işyerlerini ilgilendiren bir sorun olarak belirlenmesi, istihdamdaayrõm gözetmeme, toplumsal cinsiyet eşitliği, muayene ve gizlilik, toplumsal diyalog,önleyici tedbirlerle birlikte sakõm ve destek gibi temel ilkelerden hareketle salgõnakarşõ işyeri bazõndaki mücadelenin zeminini oluşturmaktadõr.

Belirlenen kurallar, ILOnun üç tarafõ ve uluslararasõ ortaklarõyla yaptõğõişbirliğinin ürünüdür. Bu kurallar, politikalarõ belirleyenler, işçi ve işveren kuruluşlarõve diğer sosyal ortaklara, uygun işyeri politikalarõ geliştirip uygulamalarõ, önleyici vebakõm sağlayõcõ programlar hazõrlamalarõ ve enformel sektörde çalõşanlara yönelikstratejilere ulaşmalarõ için yol gösterecek değerli pratik bilgileri içermektedir.Dolayõsõyla, hazõrlanan belge, HIV/AIDSle mücadeleyi öngören küresel çabayayapõlan önemli bir katkõdõr.

Kurallar, kalkõnma çabalarõnõ engelleyen ve insani bir kriz karşõsõnda insanayakõşõr çalõşma koşullarõnõn oluşturulmasõna yardõmcõ olacaktõr. Krizle baş etmeçabalarõnda bugüne dek değerli dersler edinilmiştir. Az sayõda da olsa kimi ülkeler,enfeksiyonu yayõlma hõzõnõ azaltma ve hastalõğõn kişiler ve aileler üzerindeki etkilerinihafifletme çabalarõnda belirli bir başarõ sağlamõşlardõr. Bu alandaki örnek uygulamalararasõnda önderliklerin kararlõlõğõ, çok-sektörlü yaklaşõmlar, HIV/AIDSli olanlar dahilsivil toplumla ortaklõk ve eğitim yer almaktadõr. Bu öğeler, kurallarõn dayandõğõ temelilkelere ve sosyal taraflarõn etkili bir uygulama için seferber edilmesine yansõtõlmõşdurumdadõr.

3

Elinizdeki, bugünkü sorunlarõ ele alõp salgõnõn ve çalõşma dünyasõnda yarattõğõetkilerin gelecekteki sonuçlarõnõ öngören, bu anlamda ileriye bakan ve yol açõcõ birbelgedir. ILO bu kurallarla, gerek çalõşanlarõn, gerekse HIV/AIDSli bütün insanlarõnsaygõnlõğõnõ ve haklarõnõ korumaya yönelik uluslararasõ ve ulusal taahhütleresağladõğõ desteği daha da artõrmõş olacaktõr.

Cenevre, Haziran 2001 Juan SomaviaGenel Direktör

4

İçindekiler

Önsöz1. Amaç2. Kullanõm3. Kapsam ve kullanõlan terimler

3.1. Kapsam3.2. Kullanõlan terimler

4. Belli başlõ ilkeler4.1. HIV/AIDSin işyeriyle ilgili bir sorun olarak kabulü4.2. Ayrõm gözetmeme4.3. Toplumsal cinsiyet eşitliği4.4. Sağlõklõ çalõşma ortamõ4.5. Toplumsal diyalog4.6. Çalõşmadan ve çalõşma süreçlerinden dõşlamaya yönelik

muayeneler4.7. Gizlilik4.8. İstihdam ilişkilerinin devamõ4.9. Önleme4.10. Bakõm ve destek

5. Genel haklar ve sorumluluklar5.1. Hükümetler ve yetkili mercileri5.2. İşverenler ve kuruluşlarõ5.3. İşçiler ve kuruluşlarõ

6. Bilgilendirme ve eğitim yoluyla önleme6.1. Bilgilendirme ve bilinç-duyarlõlõk geliştirme kampanyalarõ6.2. Eğitim programlarõ6.3. Toplumsal cinsiyet özelinde programlar6.4. Sağlõk programlarõyla bağlantõ6.5. Davranõşsal değişiklikleri destekleyecek pratik önlemler6.6. Topluluk hizmet programlarõ

7. Eğitim7.1. Yöneticiler, denetçiler ve personel dairelerinde çalõşanlarõn eğitimi7.2. Eş eğiticilerin eğitimi7.3. İşçi temsilcilerinin eğitimi7.4. Sağlõk ve güvenlik görevlilerinin eğitimi7.5. işyeri/iş müfettişlerinin eğitimi7.6. Görevleri gereği insan kanõ ve diğer salgõlarla temasta olan kişilerin

eğitimi8. Testler

8.1. İşe alma ve çalõştõrma yasaklarõ8.2. Sigorta amaçlarõna yönelik yasaklama8.3. Epidemiolojik tarama8.4. Gönüllülük temelinde test8.5. Mesleki faaliyet sonrasõ test ve tedavi

9. Bakõm ve destek9.1. Diğer ciddi hastalõklarla eşdeğerlilik9.2. Danõşmanlõk

5

9.3. Mesleki ve diğer sağlõk hizmetleri9.4. Kişilerin kendi çabalarõyla ve topluluk temelli gruplarla bağlantõ9.5. Sosyal yardõmlar9.6. Sosyal sigorta kapsamõ9.7. Özellik ve gizlilik9.8. Çalõşan ve aile yardõmõ programlarõ

Ekler

I. Salgõn ve sonuçlarõna ilişkin temel gerçeklerII. İşyerinde enfeksiyonla mücadeleIII. HIV/AIDS konusunda bir işyeri politikasõ geliştirilmesine yönelik

planlama ve uygulama kõlavuzuIV. ILO belgeleriV. HIV/AIDSle ilgili uluslararasõ ve ulusal kõlavuzlarVI. Sektörel kurallar, kõlavuzlar ve bilgilerVII. Seçilmiş eğitim materyalleri ve diğer bilgiler

6

1. Amaç

Buradaki kurallarõn amacõ, çalõşma yaşamõndaki HIV/AIDS sorununa karşõönlemlerin, insana yakõşõr iş ilkesi çerçevesinde alõnmasõnõ sağlayacak kurallarõnbelirlenmesidir. Kurallar, aşağõda belirtilmen temel eylem alanlarõnõ kapsamaktadõr:

(a) HIV/AIDSin önlenmesi;(b) HIV/AIDS tedavisi ve çalõşma yaşamõndaki etkilerinin hafifletilmesi;(c) HIV/AIDSin etkilediği çalõşanlarõn bakõmõ ve desteklenmesi;(d) İnsanlarõn gerçekten HIVlõ olmalarõ ya da böyle sanõlmalarõ yüzünden

damgalanmalarõnõn ve ayrõmcõlõğa maruz bõrakõlmalarõnõn önlenmesi.

2. Kullanõm

Kurallar, aşağõdaki amaçlar için kullanõlacaktõr:

(a) İşletme, topluluk, bölge, sektör, ülke ve uluslararasõ düzeylerde somut yanõtlargeliştirilmesi;

(b) Hükümetler, işverenler, çalõşanlar, bunlarõn temsilcileri, mesleki sağlõkpersoneli, HIV/AIDS konusunda uzman olanlar ve ilgili bütün taraflar (kibunlarõn arasõnda topluluk temelli ve hükümet dõşõ kuruluşlar HDK- da yeralabilir) arasõndaki diyalog, karşõlõklõ görüş alõşverişi, uzlaşma ve her türişbirliği süreçlerinin teşviki;

(c) Sosyal taraflarla görüş alõşverişi içinde, bu kurallarõn içeriğinin aşağõdakialanlara yansõtõlmasõ:

- ülke ölçeğindeki yasalar, politikalar ve eylem programlarõ;- işyeri/işletme düzeyindeki anlaşmalar;- işyeri düzeyindeki politikalar ve eylem planlarõ.

3. Kapsam ve kullanõlan terimler

3.1. Kapsam

Bu kurallar, aşağõda belirtilen kesimler ve konular için geçerlidir:

(a) Özel sektörle kamu sektöründeki bütün işverenler ve çalõşanlar (çalõşmaküzere başvuruda bulunanlar dahil);

(b) Formel ya da enformel, çalõşma yaşamõnõn bütün yönleri.

3.2. Kullanõlan terimler

HIV: İnsanlarda Bağõşõklõk Yetmezliği virüsü; vücudun bağõşõklõk sisteminizayõflatarak sonuçta AIDSe yol açan virüs.

Etkilenenler: Salgõnõn daha kapsamlõ etkileri yüzünden yaşamlarõ HIV/AIDSdolayõsõyla herhangi bir biçimde değişikliğe uğrayan kişiler.

7

AIDS: Edinilmiş Bağõşõklõk Yetmezliği Sendromu; genellikle fõrsatçõenfeksiyonlar ve kanser türleri olarak atõf yapõlan, bugüne dek tedavisi bulunamamõştõbbi durumlarõn oluşturduğu bir küme.

Buradaki kurallar bağlamõnda ayrõmcõlõk terimi, 1958 tarih ve 111 sayõlõAyrõmcõlõk (İstihdam ve Mesleklerde) Sözleşmesinde yer alan tanõma uygun olarakHIV durumunu da kapsar biçimde kullanõlmaktadõr. Bu kapsamõyla terim, HIVlõolduğu sanõlan bir işçinin bu durumundan hareketle yapõlan ve kişinin cinselyönelimlerini veri alan ayrõmcõlõğõ da kapsamaktadõr.

Özürlü insanlar terimi, buradaki kurallarda, 1983 tarih ve 159 sayõlõ MeslekiRehabilitasyon ve İstihdam (Özürlüler) Sözleşmesine uygun biçimdekullanõlmaktadõr. Kastedilen, uygun çalõşma imkanlarõ bulmalarõ, bulduklarõ işlerisürdürmeleri ve bu işlerde ilerlemeleri, açõkça belirlenmiş bir fiziksel ya da zihinselsorun yüzünden engellenen insanlardõr.

İşveren: ülkedeki yasalar ve uygulamalar ayõranca her iki tarafõn da haklarõnõve sorumluluklarõnõ yazõlõ ya da sözlü bir iş akdi çerçevesinde işçi çalõştõran bir kişiya da kuruluş. Hükümetler, kamusal yetkililer, özel işletmeler ve kişiler işverenstatüsünde olabilirler.

Mesleki sağlõk hizmetleri (MSH) terimi bu kurallarda1985 tarih ve 161 sayõlõMesleki Sağlõk Hizmetleri Sözleşmesinde yapõlan tanõm çerçevesindekullanõlmaktadõr. Kastedilen, temelde önleyici işlevleri olan; güvenli ve sağlõklõ birçalõşma ortamõ oluşturulmasõ, yapõlan işle ilgili optimal fiziksel ve zihinsel sağlõğõgüvence altõna alan çalõşma yöntemleri kullanõlmasõ için gerek işverenlere, gerekseişçilere ve bunlarõn temsilcilerine tavsiyelerde bulunan sağlõk hizmetleridir. MSH aynõzamanda yapõlan işin, fiziksel ve zihinsel sağlõk koşullarõna göre çalõşanlarõnyapabilirlik düzeylerine uyarlanmasõ konusunda da tavsiyelerde bulunur.

Makul yardõm ve düzenlemeler: HIVlõ ya da AIDSli bir kişinin iş bulabilmesi,işe katõlabilmesi ya da işinde ilerleyebilmesi için, yapõlan işte ya da işyerindegerçekleştirilebilecek mümkün değişiklikler ya da uyarlamalar.

Tarama: doğrudan (HIV testi) ve dolaylõ risk taşõyan davranõşlarõndeğerlendirilmesi) önlemler ya da yapõlan testler veya uygulanan tedavi konusundayöneltilen sorular.

Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet: kadõnlarla erkekler arasõnda hem biyolojik hemde toplumsal farklõlõklar vardõr. Cinsiyet terimi, biyolojik olarak belirlenmişfarklõlõklara işaret eder. Buna karşõlõk toplumsal cinsiyet terimi kadõnlarla erkeklerintoplumsal rol ve ilişkilerindeki farklõlõklara işaret eder. Toplumsal cinsiyet rollerisosyalleşmeyle benimsenir ve bu roller kültürlerin kendi içinde olsun, kültürlerarasõnda olsun büyük farklõlõklar gösterir. Toplumsal cinsiyet rollerini etkileyenfaktörler arasõnda yaş, sõnõf , etnisite ve dinin yanõsõra coğrafi, ekonomik ve siyasalortam yer alõr.

8

CİYGE: cinsel ilişki yoluyla geçen enfeksiyon; bu tür enfeksiyonlar arasõndadiğerlerinin yanõsõra frengi, kankroid klamidya (frengi ile ilgili olmayan, ancak cinselilişki yoluyla edinilen yaralar-çeviren) ve bel soğukluğu yer alõr. Aynõ hastalõklar,cinsel ilişki yoluyla geçen hastalõklar başlõğõ altõnda da ele alõnõr.

İşe son verme: bu terim, 1982 tarih ve 158 sayõlõ ilgili Sözleşme çerçevesindetanõmlanmõş olup bir kişinin işine işverenin girişimiyle son verilmesi anlamõna gelir.

Evrensel Önlemler: bunlar, kandaki patojen oluşumu riskini en aza indirmeküzere başvurulan enfeksiyon kontrol uygulamalarõyla ilgili basit standartlardõr (tamaçõklama için Ek IIye bakõnõz)

Enformel işlerde (aynõ zamanda enformel sektör olarak da bilinir) çalõşanlar:bu tarõm Ek !de tanõmlanmaktadõr.

İşçi temsilcileri: bu terim 1971 tarih ve 135 sayõlõ İşçi Temsilcileri Sözleşmesiçerçevesinde kullanõlmakta olup, ulusal yasa ve uygulamalara göre aşağõda belirtilenkişileri kapsamaktadõr:

(a) Sendika temsilcileri; bunlar, sendikalar ya da sendikalara üye işçiler tarafõndanatanan ya da seçilen kişilerdir;

(b) Seçilmiş temsilciler; bunlar, herhangi bir işyerinde çalõşanlar tarafõndan, ulusalyasa ve yönetmeliklere göre veya toplu sözleşmeler uyarõnca serbestçeseçilen kişiler olup, işlevleri ilgili ülkede yalnõzca sendikalara tanõnan haklarõkapsamaz.

Dezavantajõ durumda olma: bundan kastedilen, çalõşanlarõ enfeksiyon riskinedaha açõk duruma getiren sosyo-ekonomik yoksulluk ve kültürel koşullarlaçalõşma ortamlarõdõr. Ayrõca, çocuklarõn çalõşma yaşamõna girmeleri riskini dahada artõran durumlar da bu kapsamda değerlendirilir (daha fazla ayrõntõ için Ek Iebakõnõz).

4. Belli başlõ ilkeler

4.1. HIV/AIDSin işyeriyle ilgili bir sorun olarak kabulü

HIV/AIDS işyeriyle ilgili bir sorundur ve bu nedenle bu soruna da işyeriyle ilgilibaşka herhangi bir ciddi hastalõkta/durumda nasõl yaklaşõlõyorsa öyle yaklaşõlmalõdõr.Böyle bir yaklaşõm, sorun yalnõzca işgücünü etkilediği için değil, aynõ zamanda yereltopluluğun bir parçasõnõ oluşturan işyeri açõsõndan da önemli olduğu için de gereklidir.Esasen, topluluğun, salgõnõn yayõlmasõnõ önleme ve etkilerini azaltma açõsõndanoynayacak önemli rolü vardõr.

4.2. Ayrõm gözetmeme

İnsana yakõşõr iş, HIV/AIDSli insanlarõn insan haklarõna ve saygõnlõklarõnagerekli özeni gösterme ilkeleri açõsõndan, çalõşanlara, gerçek ya da yakõştõrõlan HIV

9

enfeksiyonu nedeniyle herhangi bir ayrõmcõlõk yöneltilmemelidir. HIV/AIDSli insanlarayönelik ayrõmcõlõk ve bu insanlarõn damgalanmalarõ, HIV/AIDSin önleme çabalarõnazarar vermektedir.

4.3. Toplumsal cinsiyet eşitliği

HIV/AIDSin toplumsal cinsiyetle ilgili boyutlarõ kabul edilmelidir. Kadõnlarõnenfeksiyon kapma riskleri daha yüksektir; ayrõca, biyolojik, sosyo-kültürel veekonomik nedenler yüzünden HIV/AIDS salgõnõ erkeklere göre kadõnlarõ daha ağõrbiçimde etkilemektedir. Bir toplumda toplumsal cinsiyet ayrõmcõlõğõ ne kadar derin,kadõnõn konumu ne kadar aşağõdaysa, HIVõn olumsuz etkileri de o kadarağõrlaşmaktadõr. Dolayõsõyla, toplumsal cinsiyet ilişkilerinin daha eşit olmasõ vekadõnlarõn güçlendirilmeleri, HIV/AIDSin daha da yaygõnlaşmasõnõ önleme vekadõnlarõ bu hastalõkla baş edebilecek hale getirme çabalarõ açõsõndan yaşamsalönem taşõmaktadõr.

4.4. Sağlõklõ çalõşma ortamõ

HIVõn bulaşmasõnõ 1981 tarih ve 155 sayõlõ Mesleki Güvenlik ve SağlõkSözleşmesi hükümleri uyarõnca önleme açõsõndan, çalõşma ortamõnõn bütün taraflariçin mümkün olduğunca sağlõklõ ve güvenli hale getirilmesi gerekir.

Sağlõklõ bir çalõşma ortamõ, yapõlan işle ilgili en uygun fiziksel ve zihinsel sağlõkkoşullarõnõn oluşturulmasõnõ ve yapõlan işin fiziksel ve zihinsel sağlõk durumlarõnagöre çalõşanlarõn yapabilirliklerine göre uyarlanmasõnõ kolaylaştõrõr.

4.5. Toplumsal diyalog

HIV/AIDS politika ve programõnõn başarõmlõ biçimde uygulanmasõ, işverenler,çal5õşanlar, bunlarõn temsilcileri ve hükümetler arasõnda işbirliği ve karşõlõklõ güvenortamõnõ gerektirir. Ayrõca, gerekli ve uygun olduğu durumlarda enfeksiyonlu veHIV/AIDSden etkilenen işçilerin de çalõşmalara aktif katõlõmõ sağlanmalõdõr.

4.6. Çalõşmadan ve çalõşma süreçlerinden dõşlamaya yönelik muayeneler

HIV/AIDS muayenesi, iş için başvuran ya da halen çalõşan insanlardan talepedilmemelidir.

4.7. Gizlilik

İş için başvuranlardan ya da çalõşanlardan HIVla ilgili kişisel bilgi vermeleriniistemenin herhangi bir gerekçesi olamaz. Ayrõca, çalõşanlarõn da bu tür bilgileri işarkadaşlarõna verme gibi bir yükümlülükleri olamaz. Bir işçinin HIVla ilgili konulardakişisel verilerine erişim gizlilik kurallarõyla sõnõrlanmalõ, ILOnun 1997 tarihliçalõşanlara ilişkin özel bilgilerin gizli tutulmasõyla ilgili kurallarõna uygunluktaşõmalõdõr.

4.8. İstihdam ilişkilerinin devamõ

10

HIV enfeksiyonu, işten çõkarma için bir gerekçe olamaz. Başka durumlardakiinsanlarda olduğu gibi HIVla ilgili sorunu olan işçiler de, tõbben buna yeterli olduklarõsürece var olan uygun işlerde çalõşabilmelidirler.

4.9. Önleme

HIV enfeksiyonu önlenebilir. Virüsün bütün bulaşma yollarõnõn önlenmesi, sözkonusu ülkenin koşullarõna uygun ve kültürel açõdan duyarlõ çeşitli stratejiler izlenereksağlanabilir.

Önleyici girişimler, davranõşlarda değişiklik yaratarak, bilgi düzeyini ve tedaviyigeliştirerek ve ayrõm gözetmeyen ortamlar oluşturularak daha da güçlendirilebilir.

Sosyal taraflarõn önleme çabalarõnda özel bir yeri vardõr. Sosyal taraflar,özellikle, enformasyon ve eğitim sağlayarak, bu arada sosyo-ekonomik etmenleri degözeterek tutum ve davranõşlarõn olumlu yönde değiştirilmesine yardõmcõ olabilirler.

4.10. Bakõm ve destek

Çalõşma yaşamõnda HIV/AIDSle mücadelenin yol göstericiliğini yapacak ilkeve davranõşlar dayanõşma, bakõm ve destektir. HIVlõ olanlar dahil bütün işçiler kendiimkanlarõ içinde ilgili sağlõk hizmetlerine ulaşabilmelidir. Bu konumdakilere karşõherhangi bir ayrõmcõlõk gözetilmemeli; onlara bağõmlõ durumda olan kişiler de sosyalgüvenlik kapsamõndaki hizmetlerle mesleki programlardan yararlanabilmelidirler.

5. Genel haklar ve sorumluluklar

5.1. Hükümetler ve yetkili merciler

(a) Tutarlõlõk. Hükümetler, ülke ölçeğindeki HIV/AIDS mücadele stratejisi ile ilgiliprogramlar arasõnda tutarlõlõk sağlamalõ, bu arada çalõşma yaşamõnõn daulusal planlarda yer almasõnõn taşõdõğõ önemi görmelidirler. Bu bağlamda,örneğin, ulusal AIDS konseylerinde işverenlerin, işçilerin, HIV/AIDSlilerin vebu arada çalõşma ve sosyal güvenlik konularõ ile ilgili bakanlõklarõntemsilcilerinin de yer almalarõ sağlanabilir.

(b) Çok-sektörlü katõlõm. Yetkililer, koruma ve önleme çalõşmalarõnda genişkapsamlõ ortaklõklar oluşturulmasõnõ sağlayabilirler. Bu tür ortaklõklarda yeralmalarõ sağlanacaklar arasõnda kamu kuruluşlarõ, özel sektör, işçi ve işverenkuruluşlarõ ve ilgili diğer kesimler bulunmaktadõr. Böylece, çalõşma dünyasõmümkün olan en geniş biçimde temsil edilecektir.

(c) Eşgüdüm. Hükümetler, ülke ölçeğinde gerçekleşip çalõşma dünyasõnõnmüdahaleleri açõsõndan uygun ortam yaratacak, sosyal taraflarla ilgili diğerkesimlerin varlõğõndan azami yararõ sağlayacak girişimleri kolaylaştõrmalõ vebunlar arasõnda gerekli eşgüdümü sağlamalõdõrlar. Eşgüdüm, halihazõrdakiönlemleri ve destek hizmetlerini temel almalõdõr.

11

(d) Önleme ve sağlõğõn geliştirilmesi. Yetkililer, başta işyerlerinde olmak üzerebilinç-duyarlõlõk geliştirme ve korunma programlarõnõ yaygõnlaştõrmak üzeresosyal taraflarõ harekete geçirmeli ve onlarla birlikte çalõşmalõdõr.

(e) Klinik rehberler. Çalõşanlara doğrudan sağlõk hizmetleri sağlanmasõnõn enbaşta işverenlere ait bir sorumluluk olduğu ülkelerde hükümetler, HIV/AIDSbakõmõ ve klinik yönetiminde işverenlere yardõmcõ olacak rehberlerhazõrlamalõdõr. Bu rehberler, halen mevcut hizmetleri de dikkate almalõdõr.

(f) Sosyal güvenlik. Hükümetler, ulusal yasa ve yönetmelikler çerçevesindesağlanan yardõm ve hizmetlerin en az diğer ciddi hastalõklardan zarar görenlerkadar HIV/AIDSlileri de kapsamasõnõ sağlamalõdõrlar. Hükümetler, sosyalgüvenlik programlarõnõ geliştirip uygularlarken, hastalõğõn kesintili biçimdeilerleyen özelliğini de dikkate alõp, programlarõ buna göre hazõrlamalõdõrlar.Örneğin, hizmetleri ve yararlarõ bunlara gereksinim doğduğunda sağlamak vetalepleri hemen karşõlamak bunlar arasõndadõr.

(g) Araştõrma. Yetkililer, ulusal AIDS planlarõyla tutarlõlõk sağlama, sosyal taraflarõharekete geçirme, salgõnõn işyerleri, sosyal güvenlik sistemi ve ekonomininbütününe getirdiği maliyeti değerlendirme ve hastalõğõn sosyo-ekonomiketkilerini hafifletmeye yönelik planlamalarõ gerçekleştirme açõsõndan nüfuslailgili projeksiyonlarõ, vaka ve prevalans araştõrmalarõnõ, örnek uygulamalarlailgili çalõşmalarõ desteklemeli, özendirmeli ve bunlardan elde edilen bulgularõyayõnlamalõdõrlar. Hükümetler de buna yönelik kurumsal ve düzenleyiciçerçeveyi sağlamalõdõrlar. Araştõrmalar, işverenler ve işverenlerinkuruluşlarõyla işçi kuruluşlarõ tarafõndan gerçekleştirilen araştõrmalarda yeralan verilerden yararlanarak toplumsal cinsiyete göre ayrõştõrõlmõş analizleriçermelidir. Veriler, mümkün olduğu ölçüde sektör bazõnda, bu arada cinsiyet,õrk, cinsel tercih, istihdam ve meslek durumu gibi değişkenleri dikkate alacakbiçimde derlenmeli, veri toplama sõrasõnda kültürel duyarlõlõklara özengösterilmelidir. Mümkün olduğu yerlerde sürekli etki değerlendirmemekanizmalarõ hazõr olmalõdõr.

(h) Kaynak bulunmasõ. Hükümetler, mümkün olduğu durumlarda, sosyal taraflarve diğer ilgililere de danõşarak, HIV/AIDSin mali uzantõlarõna ilişkin tahminlerde yapmalõ, gerekli olduğu yerlerde sosyal güvenlik sistemleri de dahil olmaküzere ülke ölçeğindeki stratejik AİDS planlarõna yerel ve uluslararasõfinansman sağlanmasõ için çaba göstermelidirler.

(i) Yasal düzenlemeler. Hükümetler, sosyal taraflara ve HIV/AIDS konusundakiuzmanlara da danõşarak, işyerindeki ayrõmcõlõğõ ortadan kaldõrmak,işyerlerinde gerekli önlem ve korunmalarõ sağlamak üzere ilgili yasaldüzenlemeleri geliştirmeli, gerektiğinde çalõşma yasalarõyla diğer mevzuattadeğişikliklere gitmelidirler.

(j) Hükümet desteğinin koşullarõ. Hükümetler ulusal ve uluslararasõ girişimler içinbaşlangõç fonlarõ ve özendiriciler sağladõklarõnda, bunlardan yararlanacakolanlara ulusal yasalara uyma koşulu getirmeli, söz konusu kesimleri buradakikurallara ve uygulamalara ya da burada yer alan kurallarõ yaşama geçirecekdiğer belgelere uymaya özendirmelidir.

(k) Yürürlük. Yetkililer, HIV/AIDS ve çalõşma yaşamõ ile ilgili yasal düzenleme veyönetmeliklerin en etkili biçimde nasõl yaşama geçirilebileceği konusundaişverenlere ve çalõşanlara teknik bilgi ve danõşmanlõk sağlamalõdõrlar.Yetkililer, işyeri/iş müfettişlikleri ve iş mahkemeleri gibi kurum ve süreçlereilişkin uygulamalarõ güçlendirmelidirler.

12

(l) Enformel sektörde çalõşanlar: Hükümetler, HIV/AIDS önleme programlarõnõ,gelir yaratma ve sosyal güvenlik boyutu da olmak üzere bu konumdakiçalõşanlarõ da kapsayacak biçimde genişletmeli ve gerekli düzenlemeleriyapmalõdõrlar. Hükümetler, ayrõca, uygun olduğu durumlarda yerel topluluklarõda kullanarak yeni yaklaşõmlar geliştirmelidirler.

(m) Etkilerin hafifletilmesi. Hükümetler, halk sağlõğõ programlarõ, sosyal güvenliksistemleri veya da diğer girişimler aracõlõğõyla bakõm ve hizmetsağlamalõdõrlar. Ayrõca, tedavi imkanlarõndan herkesin yararlanabilmesinisağlamalõ, bu amaçla gerektiğinde işverenler ve işçi kuruluşlarõyla birlikteçaba göstermelidirler.

(n) Çocuklar ve gençler. Hükümetler, çocuk işçiliğini ortadan kaldõrmaya yönelikprogramlarda, salgõnõn, anasõ, babasõ ya da her ikisi birden HIV/AIDSli olanya da büyüklerini bu yüzden yitiren çocuk ve gençler üzerindeki etkilerinegerekli önemin verilmesini sağlamalõdõrlar.

(o) Bölgesel ve uluslararasõ işbirliği. Hükümetler, bölgesel ve uluslararasõdüzeylerdeki işbirliklerini hükümetler-arasõ kuruluşlar ve ilgili bütün taraflarlabirlikte geliştirip desteklemeli, böylece HIV/AIDSe ve çalõşma yaşamõnõngereksinimlerine uluslararasõ planda önem verilmesini sağlamalõdõrlar.

(p) Uluslararasõ yardõm. Hükümetler, gerektiğinde ulusal programlarõ desteklemeküzere uluslararasõ yardõm almalõdõrlar. Yapõlmasõ gereken işlerden biri deantiretroviral ilaçlarõn maliyetinin düşürülmesine ve bu ilaçlara herkesinulaşmasõnõ sağlamaya yönelik girişimlerin desteklenmesidir.

(q) Güç durumda olanlar. Hükümetler, enfeksiyona görece daha açõk olan işçikesimlerini belirlemek üzere girişimlerde bulunmalõ ve bu kesimleri virüsedaha açõk duruma getiren etmenleri ortadan kaldõracak önlemlergeliştirmelidirler. Hükümetler, ayrõca, bu işçileri kapsayacak koruyucuprogramlarõ devreye sokmalõdõrlar.

5.2. İşverenler ve kuruluşlarõ

(a) İşyeri politikasõ. İşverenler, enfeksiyonun yaygõnlaşmasõnõ ve işçilerinHIV/AIDS nedeniyle ayrõmcõlõğa maruz kalmalarõnõ önleyici uygun politikalarõngeliştirilip uygulanmasõnda çalõşanlar ve onlarõn temsilcileriyle danõşma içindeolmalõdõrlar. İşyeri uygulamalarõnõn planlanmasõ ve gerçekleştirilmesineyönelik bir denetim listesi Ek IIIte yer almaktadõr.

(b) Ulusal, sektörel ve işyeri/işletme bazõndaki toplu sözleşmeler. İşverenler,HIV/AIDS bağlantõlõ çalõşma koşullarõnõn karşõlõklõ görüşülmesi sõrasõnda ilgiliulusal yasa ve uygulamalara uygun davranmalõ, ulusal, sektörel veişyeri/işletme bazõndaki toplu sözleşmelerde HIV/AIDSle mücadele vekorunma hükümlerine de yer vermelidirler.

(c) Eğitim. İşverenler ve kuruluşlarõ, çalõşanlar ve onlarõn temsilcileriyle istişaredebulunarak, kendi işyerlerindeki işçilerin HIV/AIDS önleme, bakõm ve destekhizmetleriyle işletmenin bu konudaki politikalarõ hakkõnda bilgilendirilmelerinisağlamalõ; bu kapsamda HIV/AIDS enfeksiyonu olan ya da hastalõktanetkilenen kişilere ayrõmcõlõk yapõlmasõnõ önleme, özel ikramiye ve hak tanõmagibi yöntemlere de başvurmalõdõrlar.

(d) Ekonomik etkiler. İşverenler, işçiler ve kuruluşlarõ, HIV/AIDSin özel olarakkendi işyerlerinde ve sektörlerinde yol açtõğõ ekonomik sonuçlarõ

13

değerlendirmek ve bunlara karşõ yanõtlar geliştirmek üzere bir araya gelerekuygun stratejiler belirlemelidirler.

(e) Personel politikalarõ. İşverenler, HIV/AIDS enfeksiyonu olan ya da buhastalõktan etkilenen işçilere karşõ ayrõmcõlõk içeren personel politikalarõna veuygulamalarõna yönelmemeli, bu tür politika ve uygulamalara izinvermemelidirler. Bu arada işverenler aşağõdaki hususlara özellikle dikkatetmelidirler:

- bu kurallarõn 8. bölümünde belirtilen durumlar dõşõnda HIV/AIDStaramasõ ya da muayenesi öngörülmemelidir;

- işyerlerindeki görevlerin, yakõştõrma ya da gerçek HIV durumuna dayalõayrõmcõlõk ve damgalamayla karşõlaşmadan özgürce yerinegetirilmesinin sağlanmasõ;

- HIV enfeksiyonu olan ve AIDSle ilgili hastalõğõ olan kişilerin, yaptõklarõiş için fiziksel olarak uygun durumda kaldõklarõ sürece çalõşmayaözendirilmeleri;

- AIDSle ilgili bir durumu olan kişinin çalõşamayacak kadar hasta olmasõ,bu arada uzatõlmõş hastalõk izni gibi alternatiflerin de tüketildiğidurumlarda, iş ilişkilerinin ayrõmcõlõk gözetmemeyi öngören ve çalõşmayaşamõnõ düzenleyen yasalar çerçevesinde sona erdirilmesi ve busõrada genel usullerle diğer sosyal haklarõn tam olarak gözetilmesi.

(f) Anlaşmazlõklar ve disiplin kurallarõ. İşverenler, çalõşma yaşamõyla ilgilianlaşmazlõklarda işçiler ve temsilcileri tarafõndan başvurulabilecek usullergeliştirmelidirler. Bu usuller, yakõştõrma ya da gerçek HIV durumundanhareketle başkalarõna ayrõmcõ davranan ya da işyerinin HIV/AIDS politikalarõnõihlal eden herhangi bir çalõşan hakkõnda hangi koşullarda disiplin işlemlerinebaşvurulabileceğini belirlemelidir.

(g) Gizlilik. Çalõşanlarõn HIV/AIDS durumlarõyla ilgili bilgiler kesinlikle gizli tutulmalõve bu bilgiler tõbbi dosyalarda muhafaza edilmelidir. Bu dosyalara kimlerinulaşabileceği konusunda 1985 tarih ve 171 sayõlõ Mesleki Sağlõk Hizmetlerineilişkin Tavsiyelerle ulusal yasa ve uygulamalar uyarõnca davranõlmalõdõr. Bu türbilgilere erişim yalnõzca tõp personeli ile sõnõrlõ tutulmalõ, bilgiler ancak yasalolarak zorunlu sayõldõğõ hallerde ve ilgili kişinin onayõ üzerineaçõklanabilmelidir.

(h) Risk azaltma ve risk yönetimi. İşverenler, çalõşanlar için güvenli ve sağlõklõçalõşma ortamlarõ sağlamadõrlar. Hazõrlanmõş olan Evrensel Önlemlerinuygulanmasõ, çalõşanlara koruyucu donanõm verilmesi ve ilk yardõmõn süreklihazõr bulundurulmasõ gibi önlemler bu kapsamdadõr. İşverenler, kişilerdekidavranõş değişikliklerini desteklemek amacõyla ve uygun olduğu hallerde erkekve kadõnlar için kondom, danõşmanlõk, bakõm, destek ve sevk hizmetlerisağlamalõdõrlar. İşyerinin büyüklüğü ve maliyet öğeleri bu hizmetlerigüçleştiriyorsa, işverenler ve/ya da kuruluşlarõ devletten ve diğer ilgilikurumlardan destek istemelidirler.

(i) Çalõşanlarõn görevleri gereği insan kanõ ve vücut salgõlarõ ile temasta olduklarõişyerleri. İşverenlerin, bu tür işyerleri söz konusu olduğunda, bütünçalõşanlarõn Evrensel Önlemler konusunda eğitim görmeleri için ek önlemleralmalarõ, mesleki kazalarda izlenmesi gereken usullerin herkesçe bilinmesinive Evrensel Kurallarõn her zaman gözetilmesini sağlamalarõ gerekmektedir.Bu önlemler için gerekli tesis ve imkanlar da hazõr olmalõdõr.

14

(j) Gerekli yardõmlar. İşverenler, AIDSle ilgili hastalõğõ olan çalõşanlara gereklikolaylõklarõ sağlayacak önlemleri işçi(ler) ve temsilcileri ile istişare halindealmalõdõrlar. Bu tür önlemler arasõnda çalõşma saatlerinin yenidendüzenlenmesi, özel donanõm, dinlenme aralarõ, doktor-hastane randevularõiçin izin, esnek uygulanan hastalõk izinleri, yarõm zamanlõ çalõşma ve işeyeniden dönme vb. yer alabilir.

(k) Tanõtõm-savunu. İşverenler ve kuruluşlarõ, iyi ve yardõmlaşmacõ vatandaşlõkruhu içinde ve uygun olduğu durumlarda, işyerlerinde HIV/AIDSin önlenmesive yönetimi çalõşmalarõna katkõda bulunmak üzere diğer işverenleriözendirmeli, hükümet nezdinde girişimlerde bulunarak HIV/AIDSinyaygõnlaşmasõnõ durduracak ve sonuçlarõnõ hafifletecek gerekli bütün eylemlerigündeme getirmelidirler.

(l) Gönüllülük temelinde ve gizli tutulmak üzere HIV danõşmanlõk ve testişlemlerinin desteklenmesi. İşverenler, işçiler ve temsilcileri, nitelikli sağlõkhizmeti görevlileri tarafõndan sağlanan gönüllülük temelindeki ve gizli tutulandanõşmanlõk ve test işlemlerine imkan sağlamalõ ve bu hizmetlerdenyararlanmayõ özendirmelidirler.

(m) Enformel sektörde çalõşanlar. Enformel sektörde çalõşanlarõn işverenleri,çalõşanlara yönelik önlem ve bakõm programlarõnõn neler olabileceğiniaraştõrmalõ ve gerektiğinde bu tür hizmetleri geliştirmelidirler.

(n) Uluslararasõ ortaklõklar. İşverenler ve kuruluşlarõ, gerektiği durumlardaHIV/AIDSe karşõ mücadeleyi öngören uluslararasõ ortaklõklara katkõdabulunmalõdõrlar.

5.3. İşçiler ve kuruluşlarõ

(a) İşyeri politikasõ. İşçiler ve temsilcileri, enfeksiyonun yayõlmasõnõ veHIV/AIDSle ilgili olarak çalõşanlara ayrõmcõlõk yapõlmasõnõ önlemek üzereişyerinde ne tür politikalarõn uygulanabileceği konusunu işverenleriylegörüşmelidirler. İşyeri bazõndaki planlama ve uygulamalarla ilgili bir kõlavuz EkIIIte verilmektedir.

(b) Ulusal, sektörel ve işyeri/işletme düzeyindeki anlaşmalar. İşçiler ve kuruluşlarõçalõşma koşullarõ bağlamõnda HIV/AIDSle ilgili konularõ görüşürken ulusalyasa ve uygulamalarõ gözetmeli, ulusal, sektörel ve işyeri/işletme bazõndakitoplu sözleşmelerde HIV/AIDSden korunma ve hastalõğõ önleme konularõnõ dagündeme getirmelidirler.

(c) Enformasyon ve eğitim. İşçiler ve kuruluşlarõ, mevcut sendika yapõlanmalarõyladiğer yapõlanma ve imkanlarõ işyerinde HIV/AIDSe ilişkin bilgi vermekamacõyla kullanmalõ, çalõşanlarõn haklarõyla ilgili olup sürekli güncelleştirilenbilgiler dahil olmak üzere işçiler ve aileleri için yararlõ eğitici materyaller veetkinlikler geliştirmelidirler.

(d) Ekonomik etkiler. İşçiler ve kuruluşlarõ, işverenlerle birlikte hareket ederek,HIV/AIDSin özel olarak kendi işyerlerinde ve sektörlerinde yol açtõğõ ekonomiksonuçlar karşõsõnda gerekli önlem ve uygulamalarõ geliştirmelidirler.

(e) Tanõtõm-savunu. İşçiler ve kuruluşlarõ, işverenler ve onlarõn kuruluşlarõ vehükümetle birlikte hareket ederek, HIV/AIDS önleme ve tedavi konularõndakibilinç ve duyarlõlõk düzeyini yükseltmelidirler.

15

(f) Personel politikalarõ. İşçiler ve temsilcileri işverenlere destek vererek,HIV/AIDSli işçilere karşõ ayrõmcõlõk gözetmeyen personel politikalarõ veuygulamalarõ geliştirilmesine katkõda bulunmalõdõrlar.

(g) Uygun tutumlarõn izlenmesi. İşçi temsilcileri, işyerlerindeki anlaşmazlõk vedisiplin uygulamalarõ ile ilgili konularõ gündeme getirme hakkõna sahiptirler vebu bağlamda HIV/AIDS gerekçeli her tür ayrõmcõ uygulamayõ yasal mercilereiletmelidirler.

(h) Eğitim. İşçi kuruluşlarõ, temsilcilerini salgõnõn işyeri bazõnda getirdiği konular,uygun tepkiler ve HIV/AIDSli kişilerle bunlarõn bakõcõlarõnõn genelgereksinimleri konusunda eğitecek programlar geliştirmeli ve bu programlarõuygulamalõdõrlar.

(i) Riskin azaltõlmasõ ve risk yönetimi. İşçiler ve kuruluşlarõ, işverenleregörüşlerini anlatarak ve onlarla işbirliği yaparak çalõşma ortamlarõnõn güvenlive sağlõklõ olmasõnõ sağlamalõdõrlar. Bu yönde gerçekleştirilebilecek işlerarasõnda koruyucu donanõmla ilk yardõm hizmetlerinin sürekli kullanõlabilir vehazõr bulundurulmasõ da yer almaktadõr. İşçiler ve kuruluşlarõ,çalõşmaortamlarõnõn risklere ne ölçüde açõk olduğu konusunda değerlendirmeleryapmalõ ve işçileri bu risklerden koruyacak uygun önlemleri geliştirmelidirler.

(j) Gizlilik. İşçilerin kendi kişisel sicil ve tõbbi dosyalarõna erişim haklarõ vardõr.Ancak, işçi kuruluşlarõ bir işçinin HIV/AIDS durumuna ilişkin kişisel verileregirememelidir. Her durumda, sendika sorumluluklarõ ve işlevleri yerinegetirilirken, 1985 tarih ve 171 sayõlõ Mesleki Sağlõk Hizmetleriyle ilgiliTavsiyelerde belirtilen gizlilik kurallarõ ile ilgili şahsõn rõzasõnõn alõnmasõ ilkelerigözetilmelidir.

(k) Enformel sektörde çalõşanlar. Kendi kuruluşlarõna üye olan işçiler, ilgili diğerbütün taraflarla işbirliği halinde, kendi etkinliklerini bu sektörde çalõşanlarõ dakapsayacak biçimde yaygõnlaştõrmalõ, gerek HIV/AIDSin yaygõnlaşmasõnõönleyecek, gerekse etkilerini hafifletecek yeni girişimleri desteklemelidirler.

(l) Riske açõklõk. İşçiler ve kuruluşlarõ, belirli işçi gruplarõ için enfeksiyon riskiniartõran etmenleri işverenlerle istişare halinde ele almalõdõrlar

(m) Gönüllülük temelinde ve gizli tutulan HIV danõşmanlõk ve test işlemlerinindesteklenmesi. İşçiler ve kuruluşlarõ, işverenlerle işbirliği halinde gönüllülüktemelindeki ve gizli tutulan danõşmanlõk ve test işlemlerine erişimiözendirmelidirler.

(n) Uluslararasõ ortaklõklar. İşçi kuruluşlarõ, HIV/AIDS ve çalõşma yaşamõ ile ilgilikonulara õşõk tutacak sektörel, bölgesel ve uluslararasõ gruplar oluşturulmasõyoluyla dayanõşmayõ ülke sõnõrlarõ ötesinde gerçekleştirmeli ve işçi haklarõkampanyalarõna bu konuyu da dahil etmelidirler.

6. Bilgilendirme ve eğitim yoluyla önleme

İşyeri bazõndaki bilgilendirme ve eğitim programlarõ, salgõnõn daha dayaygõnlaşmasõnõn önlenmesi ve HIV/AIDSli çalõşanlara daha hoşgörülüdavranõlmasõnõn sağlanmasõ açõsõndan büyük önem taşõmaktadõr. Etkili bir eğitim,çalõşanlarõn kendilerini HIV enfeksiyonundan koruma kapasitelerinin artmasõnayardõmcõ olabilir. Böyle bir eğitim, HIVla ilgili endişeleri ve damgalanma korkusunuazaltabilir, işyerindeki çatõşmalarõ asgari düzeyde tutabilir, tutum ve davranõşlardaolumlu değişikliklere yol açabilir. Söz konusu programlar, hükümetler, işverenler,

16

işçiler ve kuruluşlarõ arasõnda karşõlõklõ görüşmelerle geliştirilerek böylece en üstdüzeyde destek sağlanmalõ, ilgili bütün taraflarõn tam katõlõmlarõ sağlanmalõdõr.Enformasyon ve eğitim çalõşmalarõ çeşitli biçimler alabilir; burada yalnõzca yazõlõmateryallere bağõmlõ kalmak zorunlu olmadõğõ gibi, gerektiğinde uzaktan öğrenim gibiyöntemler de devreye girebilir. Programlar, yaş, cinsiyet, cinsel tercih, sektörelözellikler, işyerindeki davranõşsal risk etmenleri ve bunlarõn kültürel bağlamõ gibideğişkenler gözetilerek geliştirilmelidir. Uygulamacõlar, saygõ duyulan, güvenilir kişilerolmalõdõr. Bu çerçevede, yaşõt-arkadaş eğitiminin hayli etkili olduğu belirlenmiştir.Ayrõca, programlarõn geliştirilmesine ve uygulanmasõna HIV/AIDSli insanlarõn dakatõlmalarõ daha fazla yarar sağlamaktadõr.

6.1. Bilgilendirme ve bilinç-duyarlõlõk geliştirme kampanyalarõ

(a) Enformasyon programlarõ, mümkün olduğu durumlarda, yerel topluluk, sektör,bölge ya da ülke bazõnda yürütülen daha kapsamlõ HIV/AIDS kampanyalarõylailişkilendirilmelidir. Programlar HIVõn nasõl bulaştõğõna ve bulaşmadõğõnailişkin doğru ve güncelleştirilmiş bilgilere dayanmalõ, bu konudaki mitlere karşõçõkmalõ; HIVõn nasõl önlenebileceğine, hastalõğõn tõbbi yönlerine, kişilerüzerindeki etkilerine, bu arada bakõm, destek ve tedaviye ilişkin bilgileriçermelidir.

(b) Enformasyon programlarõ, kurslarõ ve kampanyalarõ, mümkün olduğu ölçüde,halen mevcut eğitim ve insan kaynaklarõ politika ve programlarõna, meslekisağlõk ve güvenlikle ayrõmcõlõğa karşõ stratejilere içselleştirilmelidir.

6.2. Eğitim programlarõ

(a) Eğitim stratejileri işverenler ve işçilerle bu kesimlerin temsilcileri arasõndakikarşõlõklõ görüşmelere dayandõrõlmalõ, mümkün olduğu durumlarda HIV/AIDSeğitimi, danõşmanlõğõ ve bakõmõ alanlarõnda uzman hükümet kuruluşlarõ ilediğer taraflar da işin içine katõlmalõdõr. Kullanõlan yöntemler mümkün olduğuölçüde etkileşimli ve katõlõmcõ olmalõdõr.

(b) Ücretli çalõşma saatleri içerisinde uygulanacak programlarla işçilerin işyerleridõşõnda kullanacaklarõ eğitim materyallerin geliştirilmesine önem verilmelidir.Kurslarõn verildiği yerlerde, bu kurslara katõlõm normal iş yükümlülüklerinin birparçasõ sayõlmalõdõr.

(c) Mümkün ve uygulanabilir olduğu durumlarda programlar;

- insanlarõ, kendilerini kişisel olarak (gerek birey olarak gerekse belirligruplarõn üyesi olarak) bekleyen riskler ve bu riskleri karar verme,uzlaşma, iletişim becerileri yoluyla ve eğitim, önleme ve danõşmanlõkprogramlarõ aracõlõğõyla azaltma konusunda bilgilendirmeli;

- aşõrõ riskli davranõşlara ve bu arada çalõşanlarõ HIV enfeksiyonuna dahahazõr hale getiren iş değiştirme gibi diğer risk faktörlerine özel önemvermeli;

- HIVõn enjeksiyon yoluyla bulaşmasõ ve bu tür tehlikelerin nasõlönlenebileceğine ilişkin bilgiler vermeli;

17

- komşu ülkelerin hükümetleri ile işçi ve işveren kuruluşlarõ arasõndakidiyalogu bölgesel düzeyde sağlamalõ;

- hükümetler ve işletmeler tarafõndan yürütülen mesleki eğitimprogramlarõnda HIV/AIDSe ilişkin bilinç ve duyarlõlõk geliştirilmesini işçikuruluşlarõyla işbirliği yaparak sağlamalõ;

- genç işçilerle kadõnlara yönelik kampanyalarõ desteklemeli;- kadõnlarõn HIVa özellikle açõk olmalarõ gerçeğine ve bu anlamdaki

risklerin nasõl önlenebileceğine özel önem vermeli (bu konuda bkz.kesim 6.5);

- HIVõn olağan ilişkilerle bulaşmayacağõnõ, HIVlõ insanlardan kaçõnmanõnve bu insanlarõ damgalamanõn yanlõş olduğunu, tersine bu durumdakikişilere işyerlerinde destek verilmesi gerektiğini vurgulamalõ;

- Virüsün insanõ güçten takatten düşürücü özelliğini, çalõşanlarõnHIV/AIDSli kişilere ayrõmcõ biçimde değil anlayõşla yaklaşmalarõgerektiğini açõklamalõ;

- çalõşanlara HIV/AIDSin yol açtõğõ tepki ve duygularõ dõşa vurup bunlarõbaşkalarõyla paylaşma imkanlarõ tanõmalõ;

- çalõşanlarõ (özellikle sağlõk görevlilerini) Evrensel Önlemler ve riskdurumunda başvurulmasõ gereken yöntemler konusunda bilgilendirmeli;

- yalnõzca HIV enfeksiyonu için zemin oluşturduklarõndan değil, aynõzamanda bunlarõn tedavi edilebilir olduklarõnõ vurgulama açõsõndan STİve veremin önlenmesi ve tedavisi konusunda eğitim sağlamalõ veböylece çalõşanlarõn genel sağlõk ve bağõşõklõk durumlarõnõ iyileştirmeli;

- hijyen ve yeterli-sağlõklõ beslenme uygulamalarõnõ teşvik etmeli;- kadõn ve erkekler için kondom kullanõmõ dahil olmak üzere daha güvenli

cinsel ilişkiyi teşvik etmeli;- eş-dost eğitimi ve yaygõn eğitim etkinliklerini desteklemeli;- düzenli olarak izlenmeli, değerlendirilmeli, gözden geçirilmeli ve

gerektiğinde değiştirilmelidir.

6.3. Toplumsal cinsiyet özelinde programlar

(a) Uygulanacak bütün programlar toplumsal cinsiyete, bu arada õrksal ve cinselyönelimlere duyarlõ olmalõdõr. Programlar bu bağlamda gerek erkek gereksekadõnlarõ açõk biçimde kapsamalõ ya da erkeklerle kadõnlara ayrõ programlarlayönelmeli, kadõn ve erkek çalõşanlarõn farklõ derecede ve nitelikte risklerlekarşõ karşõya olduklarõnõ gözetmelidir;

(b) Kadõnlara yönelik enformasyon, kendilerinin riske daha yakõn olduklarõkonusunda onlarõ uyarmalõ, bu arada genç kadõnlar için özel uyarõlariçermelidir;

(c) Verilecek eğitim, gerek kadõnlara gerekse erkeklere çalõşma yaşamõnda veözel yaşamda eşitsiz güç ilişkileri içinde olduklarõnõ anlatmalõ, taciz ve şiddetgibi olaylara özel yer vermelidir;

(d) Programlar, kadõnlarõn gerek işyerindeki gerekse dõşõndaki haklarõnõkavramalarõna yardõmcõ olmalõ, onlarõ kendilerini koruyabilecek biçimdegüçlendirmelidir;

18

(e) Erkeklere yönelik eğitim, bilinç ve duyarlõlõk geliştirme, risk değerlendirme veHIV/AIDSe karşõ mücadelede erkeklerin sorumluluklarõnõ daha da artõrma gibiboyutlarõ da içermelidir;

(f) Bu özellikteki çalõşanlar ve temsilcileri ile istişare halinde, aktif eşcinselçalõşanlara yönelik uygun içerikte önleyici programlar geliştirilmelidir.

6.4. Sağlõk programlarõyla bağlantõ

Eğitim programlarõ, mümkün olduğu durumlarda, işyeri bazõnda uyuşturucukullanõmõ, stres ve üreme sağlõğõ gibi konularla ilgilenen sağlõk programlarõylailişkilendirilmelidir. Halen mevcut işyeri konseyleri ya da sağlõk-güvenlik komiteleri,HIV/AIDS konusunda bilinç ve duyarlõlõk geliştirme kampanyalarõ ve eğitimprogramlarõ için bir giriş noktasõ oluşturabilir. Aradaki bu bağlantõ sayesinde, örneğindamara ilaç verilmesini gerektiren tõbbi müdahalelerde kullanõlmõş iğnelerin yenidenkullanõmõnõn enfeksiyon riskini daha da artõracağõ vurgulanabilir. Gene aynõçerçevede, aşõrõ alkol ve uyuşturucu kullanõmõnõn, HIV enfeksiyonu riskini artõracakdavranõşlara yol açabileceği belirtilerek gerekli uyarõlar yapõlabilir.

6.5. Davranõşsal değişiklikleri destekleyecek pratik önlemler

(a) İşçilere risk azaltma stratejileri ile ilgili duyarlõ, doğru ve güncelleştirilmişiçerikli eğitim verilmeli, gerektiğinde erkek ve kadõnlar için kondomsağlanmalõdõr.

(b) Gerektiğinde, STI ve veremin erken ve etkili teşhisi, tedavisi ve bakõmõna,ayrõca steril iğne ve şõrõnga mübadelesine yönelik programlar geliştirilmeli yada bu tür imkanlara nereden ulaşõlabileceğine ilişkin bilgiler sağlanmalõdõr.

(c) Maddi ihtiyaç içindeki kadõn çalõşanlara yönelik eğitim, örneğin gelir getiricietkinlikler, vergi kolaylõklarõ ve ücret desteği gibi gelir artõrõcõ stratejileri deiçermelidir.

6.6. Topluluk hizmet programlarõ

İşverenler, işçiler ve temsilcileri, başta okullar olmak üzere yereltopluluklarõnda HIV/AIDSin önlenmesi ve bakõmõ konusundaki bilgilendirme ve eğitimçalõşmalarõnõ özendirmeli ve yaygõnlaştõrmalõdõr. İnsanlara görüşlerini dile getirmeleriiçin fõrsatlar sağlama ve yalõtõk-dõşlanmõş durumlarõnõ hafifleterek HIV/AIDSliçalõşanlarõn durumlarõnõ iyileştirme açõsõndan bu tür programlara katõlõmözendirilmelidir. Söz konusu programlar, ilgili ulusal ya da yerel organlarla işbirliğihalinde uygulanmalõdõr.

7. Eğitim

Eğitim, farklõ gruplarõn özel durumlarõna göre hazõrlanõp uyarlanmalõdõr. Buçerçevede, örneğin yöneticiler, denetçiler ve personel görevlileri; işçiler ve

19

temsilcileri; eğiticileri eğitenler (gerek kadõn gerekse erkek); eş-dost eğiticiler; meslekigüvenlik ve sağlõk görevlileri; işyeri/iş müfettişleri gibi gruplar söz konusudur. Buçalõşmalarda masraflarõn karşõlanmasõ için yenilikçi yaklaşõmlara başvurulmalõdõr.Örneğin işletmeler, eğitici talep ederek ya da kendi personelinin eğitimini yaptõrarakulusal AIDS programlarõndan ya da ilgili diğer taraflardan destek sağlayabilirler.Eğitim materyalleri ise eldeki kaynaklara bağlõ olarak büyük bir çeşitlilik gösterebilir.Bu materyaller yerel adetlere ya da kadõnlarla erkeklerin özel durumlarõna göreuyarlanabilirler. Bu konuda eğitim verecek kişilerin, başta etnik köken ve cinsel terciholmak üzere azõnlõk gruplara karşõ önyargõlarõn nasõl kõrõlacağõ konusunda eğitilmelerigerekir. Eğitim programlarõ durum araştõrmalarõndan ve örnek davranõşlara ilişkinbelgelerden yararlanmalõdõr. En iyi eğiticiler genellikle aynõ işyerinde çalõşanlardõr vebu nedenle eş-dost eğitimi her düzeyde tavsiye edilmektedir. HIV/AIDS eğitimiişyerinin genel yõllõk eğitiminin bir parçasõ olmalõ, bu programlar işçi temsilcileriylegörüşülerek geliştirilmelidir.

7.1. Yöneticiler, denetçiler ve personel dairelerinde çalõşanlarõn eğitimi

Yönetici ve denetleyici konumunda olan kişiler, bütün çalõşanlara yönelikenformasyon ve eğitim programlarõna katõlmanõn yanõsõra ayrõca aşağõdaki konulardada eğitim almalõdõrlar:

- işyerinin HIV/AIDS politikalarõnõ açõklayabilmelerini ve bu konudaki sorularõyanõtlayabilmelerini sağlayacak eğitim;

- HIV/AIDS konusunda yeterince bilgilenmelerini, böylece HIVõn işyerinde nasõlbulaşabileceğine ilişkin yanlõş düşünceleri gidermelerini sağlayacak eğitim;

- HIV/AIDSli işçilere makul bakõm-destek seçeneklerini açõklayõp mümkün olduğusürece çalõşmaya devam etmelerini sağlayacak eğitim;

- işyerinde, HIV/AIDSli işçilere ayrõmcõlõk yapõlmasõ ve bu kişilerin dõşlanmasõanlamõna gelecek davranõşlarõ, kurallarõ ve uygulamalarõ belirlemelerini sağlayacakeğitim;

- mevcut sağlõk hizmetleri ve diğer sosyal yardõmlar konusunda insanlarõbilgilendirmelerini sağlayacak eğitim.

7.2. Eş eğiticilerin eğitimi

Eş eğiticiler, aşağõdaki hususlarda yetkinleşmelerini sağlayacak özel eğitimalmalõdõrlar:

- HIV/AIDS önleme uğraşõnõn içeriği ve yöntemleri hakkõnda yeterince bilgi sahibiolmak ve böylece çalõşanlara yönelik enformasyon ve eğitim programlarõnõ kõsmen yada bütünüyle verebilecek duruma gelmek;

20

- eğitimi hazõrlayõp sunarken õrk, cinsel tercih, toplumsal cinsiyet ve kültür gibibaşlõklara duyarlõ olmak;

- işyerinde cinsel taciz ve özürlülerle ilişkiler gibi başlõklar dahil olmak üzere mevcutdiğer işyeri politikalarõyla gerekli bağlantõlarõ kurmak;

- mesai arkadaşlarõnõ, kendi yaşamlarõnda yer alõp enfeksiyon riskini artõrabileceketmenleri düşünmeye yöneltmek;

- HIV/AIDSli olan işçilere, durumlarõ ve bunun yol açtõğõ sonuçlarla nasõl başedebilecekleri konusunda tavsiyelerde bulunmak.

7.3. İşçi temsilcilerinin eğitimi

İşçi temsilcileri, ücretli çalõşma saatleri içinde aşağõdaki konularda yetkinleşmelerinisağlayacak eğitimi almalõdõrlar:

- işyerinde uygulanan HIV/AİDS politikalarõna ilişkin sorulara açõklõk getirip bu sorularõyanõtlamak;

- eğitici eğitimi programlarõ çerçevesinde diğer çalõşanlarõ eğitmek;

- bu tür davranõşlara karşõ etkili biçimde mücadele vermek üzere işyerindeHIV/AIDSli işçilere yönelik ayrõmcõ ve dõşlayõcõ tutum ve davranõşlarõ belirlemek;

- AIDS bağlantõlõ hastalõklarõ olan işçilere gerekli yardõmlarõn sağlanmasõna yardõmcõolmak ve bu konumdaki kişileri temsil etmek;

- kişisel yaşamlarõndaki risk faktörlerini belirtip azaltmalarõ için diğer işçilere gereklidanõşmanlõğõ yapmak;

- işçileri HIV/AIDSin yayõlmasõ konusunda bilgilendirmek üzere bu konuda yeterlibilgileri edinmek;

- temsil görevlerini yaparken HIV/AIDSli işçiler konusunda edildikleri bilgileri gizlitutmak.

7.4. Sağlõk ve güvenlik görevlilerinin eğitimi

Sağlõk ve güvenlik işlerinde görev yapanlar, bütün işçilere yönelik enformasyon veeğitim programlarõna aşina olmanõn yanõsõra, aşağõdaki amaçlara yönelik olarak özeleğitim de almalõdõrlar:

- HIV/AIDS önleme uğraşõnõn içeriği ve yöntemleri hakkõnda yeterince bilgi sahibiolmak ve böylece çalõşanlara yönelik enformasyon ve eğitim programlarõnõuygulayabilecek duruma gelmek;

21

- işçilerin HIV/AIDSe yakalanmaya yatkõnlõklarõnõ azaltmak amacõyla, çalõşmaortamlarõnõ, çalõşma yöntem ve koşullarõnõ değerlendirmek ve bunlarda gereklideğişikliklerin yapõlmasõnõ sağlamak;

- işverenin çalõşanlara güvenli ve sağlõklõ bir çalõşma ortamõ sağlayõp sağlamadõğõnõ,ilk yardõm müdahaleleri dahil işçiler için gerekli önlemleri hazõr bulundurupbulundurmadõğõnõ kontrol etmek;

- HIV/AIDSle ilgili bilgilerin, işçilerle ilgili diğer özel tõbbi bilgilerle birlikte gizlitutulmasõnõ, bu tür bilgilerin ancak işçilere ilişkin özel bilgilerin saklanmasõyla ilgili ILOkurallarõna uygun olarak açõklanabilmesini sağlamak;

- kişisel yaşamlarõndaki risk faktörlerini belirtip azaltmalarõ için diğer işçilere gereklidanõşmanlõğõ yapmak;

- işçilere, evlerinde ya da işyeri dõşõndaki başka mekanlarda gerçekleştirilipgereksinimlerine karşõlõk düşecek hizmetler konusunda gerekli bilgileri vermek.

7.5. İşyeri/iş müfettişlerinin eğitimi

Yetkili merciler, işyeri ve iş müfettişlerinin, özellikle işletmelerde HIV/AIDSönlemlerine ilişkin denetim, uygulama ve danõşmanlõk işlevlerini yerinegetirebilmelerini sağlayacak imkanlarla donanmõş olmalarõnõ sağlamalõdõr. Müfettişler,bu amaçla, işyerlerinde HIV/AIDS önleme ve korunma stratejileri konusunda özeleğitim almalõdõrlar. Bu eğitim aşağõdaki başlõklarõ içermelidir:

- başta ILOnun 1958 tarih ve 111 sayõlõ Ayrõmcõlõk (İstihdamda ve Mesleklerde)Sözleşmesi olmak üzere uluslararasõ çalõşma standartlarõ ile ulusal yasa veyönetmelikler konusunda gerekli bilgiler;

- HIV/AIDS konusundaki bilinç ve duyarlõlõğõn işçilerde ve yönetimde nasõlgeliştirilebileceği;

- HIV/AIDSle ilgili konularõn mesleki güvenlik ve sağlõk konusundaki rutin brifing veişyeri eğitim çalõşmalarõna nasõl içselleştirileceği;

- ilgili sosyal yardõmlara nasõl ulaşõlacağõ (yardõm başvuru formlarõnõn doldurulmasõdahil) ve diğer yasal haklarõn nasõl kullanõlacağõ konusunda işçilere yardõmcõ olmanõnyollarõ;

- HIVla ilgili konularda işçilerin haklarõna yönelik ihlallerin ve da uygulamaeksikliklerinin nasõl belirleneceği;

- buradaki kurallar çerçevesinde yürütülecek epidemiolojik ya da sosyal etkiaraştõrmalarõ için gerekli işyeri verilerinin toplanmasõna ve analizine yarayacakbeceriler.

22

7.6. Görevleri gereği insan kanõ ve diğer salgõlarla temasta olan kişilerineğitimi

Bütün çalõşanlar, işyeri kazalarõ ve ilk yardõm bağlamõndaki enfeksiyon kontroluygulamalarõ konusunda eğitim almalõdõr. Bu tür programlar aşağõdaki alanlardaeğitim sağlamalõdõr:

- ilk yardõm uygulamalarõ;

- insanlarõn insan kanõ ya da diğer vücut salgõlarõna maruz kalma riskini azaltacakEvrensel Önlemler (bkz. Ek II);

- koruyucu donanõmõn kullanõmõ;

- insan kanõ ya da diğer vücut salgõlarõ ile temas halinde izlenmesi gereken kural veyöntemler;

- mesleki kaza durumunda tazminat alma hakkõ.

Vurgulanmasõ gereken nokta, bu alanlarda önlem alõnmasõnõn, mutlaka insanlarõngerçek ya da varsayõlan HIV durumuyla ilgili olmasõ gerekmediğidir.

8. Testler

Bu kurallarda belirtilen durumlar dõşõnda, HIV testleri işyerlerinde yapõlmamalõdõr.Böyle bir uygulama gereksizdir ve yapõldõğõnda işçilerin insan haklarõnõ vesaygõnlõklarõnõ zedeleyecektir. Çünkü, test sonuçlarõ açõklanabilir ya da istismaredilebilir; işçilerden bu konuda alõnacak onay her zaman kendi özgür iradelerininsonucu olmayabilir ya da testle ilgili gerçekleri ve sonuçlarõ eksiksiz biçimde dikkatealmayabilir. İşyerlerinin dõşõnda bile, HIVla ilgili olup özel tutulmasõ gereken testlerişçilerin kendi bilinçli onaylarõ sonucu gerçekleştirilmeli ve tam gizlilik koşullarõndayalnõzca vasõflõ personel tarafõndan yapõlmalõdõr.

8.1. İşe alma ve çalõştõrma yasaklarõ

HIV testi, ilk işe alõnmada ya da iş akdinin sürmesinde bir ön koşul olarakkullanõlmamalõdõr. Çalõşanlar için İşe başlanmasõndan önce ya da düzenli aralõklarlayapõlan rutin uygunluk testlerinde ise zorunlu HIV testine yer verilmemelidir.

8.2. Sigorta amaçlarõna yönelik yasaklama

(a) HIV testi, ulusal sosyal güvenlik, genel sigorta politikalarõ, mesleki güvenliksistemleri ve sağlõk sigortasõ sistemlerine dahil olma açõsõndan bir ön koşulolarak ileri sürülmemelidir.

23

(b) Sigorta şirketleri, belirli bir işyerini kapsamlarõna alõrken HIV testi koşulu önesürmemelidirler. Sigorta şirketleri bunun yerine maliyet ve gelir tahminleri ilefiili hesaplamalarõnõ genel nüfusa ilişkin mevcut epidemiolojik verileredayandõrabilirler.

(c) İşverenler sigorta ile ilgili herhangi bir teste ön ayak olmamalõ, ellerindebulundurduklarõ bütün bilgileri gizli tutmalõdõrlar.

8.3. Epidemiolojik tarama

Bilimsel araştõrmalara özgü etik ilkelere, meslek etiğine, kişisel haklara vegizlilik kurallarõna gerekli özenin gösterilmesi koşuluyla, işyerlerinde anonim nitelikte,ayrõca bağlantõsõz HIV taramasõ ya da epidemiolojik testleri yapõlabilir. Bur çerçevedebir araştõrmanõn yapõlmasõ durumunda işçilere ve işverenlere danõşõlmalõ vekendilerine böyle bir araştõrma yapõldõğõ konusunda bilgi verilmelidir. Bu türaraştõrmalardan sağlanan bilgiler kişilere ve gruplara karşõ ayrõmcõlõk amaçlarõylakullanõlamaz. Herhangi bir kişinin HIV durumunun genel sonuçlardan çõkartõlabilmesimümkünse, böyle bir araştõrmanõn anonim nitelik taşõdõğõ söylenemez.

8.4. Gönüllülük temelinde test

Kimi durumlarda, çalõşanlarõn kendileri, gönüllü test programlarõ çerçevesindekendi istekleriyle test almak isteyebilirler.Gönüllülük temelindeki testler normal olarakyörenin sağlõk ekipleri tarafõndan ve işyeri dõşõnda yapõlmalõdõr. Sağlõk hizmetlerininyeterli olduğu yerlerde gönüllülük temelindeki test, gerekliyse danõşmanõnõn görüşünüalan herhangi bir çalõşanõn kendi isteği ve yazõlõ onayõna dayanarakgerçekleştirilebilir. Bu tür testler gizlilik kurallarõna kesin olarak uymakla yükümlünitelikli sağlõk personeli tarafõndan yapõlmalõdõr. Test öncesinde ve sonrasõndaverilecek toplumsal cinsiyete duyarlõ danõşmanlõk hizmetleri aracõlõğõyla HIVtestlerinin niteliği ve amaçlarõ kavratõlabilir, avantajlarõ ve dezavantajlarõ açõklanabilir,sonuçlarõn işçi üzerindeki etkileri değerlendirilebilir. Bütün bunlarõn, herhangi bir testinvazgeçilmez bileşenleri olmasõ gerekir.

8.5. Mesleki faaliyet sonrasõ test ve tedavi

(a) İnsan kanõ, vücut salgõlarõ ya da dokularõ ile herhangi bir temas riski varsa,işyerinde bu tür temas ve mesleki kaza risklerine karşõ gerekli önlemleralõnmalõdõr.

(b) İşyerinde enfeksiyon potansiyeli taşõyan bu tür maddelerle (insan kanõ, vücutsõvõlarõ, dokular) temas riski içeren durumlarõn hemen ardõndan işçiye olaylave tõbbi sonuçlarõyla ilgili gerekli bilgiler verilmeli; HIV testinin yararlõolabileceği, temas sonrasõ profilaksi imkanõ anlatõlmalõ ve söz konusu kişiuygun sağlõk kuruluşuna sevk edilmelidir. Yapõlacak risk değerlendirmesindeulaşõlan sonucun ardõndan işçiye yasal haklarõ ve tazminat için başvuru yollarõhakkõnda gerekli bilgiler verilmelidir.

24

9. Bakõm ve destek

Dayanõşma, bakõm ve destek, HIV/AIDSe karşõ mücadelede bir işyeriniyönlendirmesi gereken can alõcõ unsurlardõr.Dolayõsõyla, HIVlõ olduklarõnõ belirtenişçilere karşõ açõklõğõ, kabulü ve desteği sağlayacak mekanizmalar oluşturulmalõ, bukişilere karşõ ayrõmcõlõk ve dõşlayõcõlõk içeren tutum ve davranõşlar gösterilmemelidir.HIV/AIDS salgõnõnõn işyeri üzerindeki etkilerini hafifletmek için, işyerlerinde, buhastalõğa yakalanan ya da hastalõktan etkilenen işçilere yönelik danõşmanlõk ve diğersosyal yardõm hizmetleri sağlanmalõdõr. İşyerlerinin kendi sağlõk hizmetlerinin olduğudurumlarda bu kişilere gerekli tedavi verilmelidir. Böyle bir imkanõn olmadõğõdurumlarda ise işçilere işyeri dõşõnda nerelerde gerekli tedavi ve bakõmõgörebilecekleri anlatõlmalõdõr. Bu tür hizmetlerin, çalõşanlarõn ötesinde ailelerini,özellikle çocuklarõnõ da kapsayabilme gibi bir avantajõ vardõr. Hükümetler, işverenler,çalõşanlar, bunlarõn kuruluşlarõ ve diğer taraflar arasõndaki işbirliği hem hizmetsunumunda etkinlik, hem de maliyetten tasarruf sağlayacaktõr.

9.1. Diğer ciddi hastalõklarla eşdeğerlilik

(a) İşyerlerinde görülen HIV enfeksiyonu ve klinik AIDS vakalarõna karşõ, diğerciddi hastalõklarda ya da durumlarda sağlanan yardõm ölçüsünde yardõm vedestek sağlanmalõdõr.

(b) Sosyal yardõm, tazminat ve bakõm açõsõndan, diğer ciddi hastalõklarayakalanan işçilere sağlanan imkan ve kolaylõklar neyse bunlar HIV/AIDSliolanlara da sağlanmalõdõr.

(c) İşçiler tõbbi açõdan çalõşabilecek durumda olduklarõ sürece normal işgüvencesiyle diğer hak ve terfi imkanlarõndan yararlanabilmelidirler.

9.2. Danõşmanlõk

(a) İşverenler, HIV/AIDSli işçilerini, işletme dõşõ uzmanlõk, yardõm ve danõşmanlõkhizmetlerinden yararlanmaya özendirmeli, eğer varsa ve uzmanlaşma-gizlilikgibi ölçütler açõsõndan yeterliyse kendi mesleki sağlõk ve güvenlik imkanlarõ ilediğer sağlõk programlarõnõ bu kişilerin hizmetine sunmalõdõr.

(b) İşverenler, yukarõda belirtilenlerin sağlanmasõ açõsõndan aşağõdaki girişimleridüşünebilirler:

- yerel olarak ya da bölgede faaliyet gösterip HIV/AIDS danõşmanlõğõ vetedavisi gibi alanlarda uzmanlaşan meslekten kişilerin, bu amaçlaoluşturulan gruplarõn ve hizmetlerin belirlenmesi;

- Tõbbi nitelikte olsun olmasõn, HIV/AIDSli işçilere yararõ olabilecektopluluk temelli kuruluşlarõn belirlenmesi;

- Halen tedavi görmeyen bir işçi varsa bu işçiye ilk değerlendirme vetedavi için doktoruna ya da bakõmla görevli bir başka kişiyebaşvurmasõnõn tavsiye edilmesi ya da bu kişi için vasõflõ bir sağlõkgörevlisi bulunmasõ.

© İşverenler, HIV/AIDSli çalõşanlarõna, ülkede yürürlükte bulunan asgaristandartlar çerçevesinde, danõşmanlõk ve tedavi hizmetlerinden yararlanabilmeleriiçin gerekli izin süresini tanõmalõdõrlar.

25

(d) Danõşmanlõk desteği söz konusu olduğunda işçilerden herhangi bir ücretalõnmamalõ ve bu hizmetler erkeklerin ve kadõnlarõn farklõ gereksinimlerine vekoşullarõna özen göstermelidir. Bu tür destek için gerekli sistemin kurulmasõve hizmetin sağlanmasõnda hükümetle, işçiler ve kuruluşlarõyla ve ilgili diğertaraflarla ilişkiye geçilebilir.

(e) İşçi temsilcileri, kendilerinden talep edildiğinde, HIV/AIDSli işçilere yardõmederek tõbbi bilgi ve danõşmanlõk almalarõnõ sağlamalõdõrlar.

(f) Verilen danõşmanlõk hizmetlerinde, bütün işçiler, sosyal güvenlik programlarõve mesleki programlar kapsamõndaki haklarõ ile HIV/AIDS konusundakendilerine yardõmcõ olabilecek diğer programlar konusundabilgilendirilmelidir.

(g) Yapõlan iş gereği HIV ile temasõn ortaya çõktõğõ durumlarda işverenlerişçilerine ilgili danõşmanlõk hizmetlerini alabilmeleri için gerekli izin süresinitanõmalõdõrlar.

9.3. Mesleki ve diğer sağlõk hizmetleri

(a) Kişi işverenler, antiretroviral ilaçlara ulaşmalarõnda işçilerine yardõmedebilecek konumda olabilirler. İşyerinde sağlõk hizmeti verildiği durumlardabu hizmetler, HIV/AIDSin önlenmesi, ortaya çõkan vakalarõn tedavisi veişçilere bu hastalõkla yaşamanõn yollarõnõn öğretilmesi anlamõnda mümkünolan en geniş kapsamda olmalõdõr.

(b) Bu hizmetler kapsamõnda antiretroviral ilaçlar temin edilebilir, HIVla ilgilisemptomlarda gerekli müdahaleler yapõlabilir, belenme konusundadanõşmanlõk ve besin takviyeleri sağlanabilir, bu arada STİ ve verem gibi dahayaygõn enfeksiyonlar söz konusu olduğunda hafifletici ve stres azaltõcõtedavilere başvurulabilir.

9.4. Kişilerin kendi çabalarõyla ve topluluk temelli gruplarla bağlantõ

Uygun olduğu durumlarda işverenler, işçi kuruluşlarõ ve mesleki sağlõkpersoneli işletme içinde özel gruplar oluşturulmasõnõ, HIV/AIDSli işçilerin oluşmuş butür gruplara yönlendirilmesini teşvik edebilir ve yerel topluluklarda bu amaçlaoluşturulmuş gruplarõ destekleyebilir.

9.5. Sosyal Yardõmlar

(a) Hükümetler, sosyal taraflarla istişare sonucunda, ulusal yasa ve yönetmeliklerçerçevesinde sağlanan sosyal yardõmlarõn, HIV/AIDSli işçiler söz konusuolduğunda diğer ciddi hastalõk ve durumlarla aynõ düzeyde olmasõnõsağlamalõdõrlar. Ayrõca hükümetler, bu hastalõğõn kesikli ama sürekli ilerleyenniteliğini gözeterek özel olarak HIV/AIDSe yönelik özel yardõmlarõ dadüşünmelidirler.

(b) İşverenlerle işveren ve işçi kuruluşlarõ, hükümetlerle birlikte, mevcut sosyalyardõm mekanizmalarõnõn HIV/AIDSli işçilerin gereksinimlerine daha fazlayanõt verecek biçimde uyarlanmasõna ve bu arada ücret tazminatõ sistemlerigeliştirilmesine çalõşmalõdõrlar.

26

9.6. Sosyal sigorta kapsamõ

(a) Hükümetler, işverenler ve işçi kuruluşlarõ, HIV/AIDSli işçilerin ve ailelerinin,sosyal güvenlik ve mesleki programlarõn sağladõğõ koruma ve yardõmlardaneksiksiz biçimde yararlanabilmelerini sağlamak için gerekli bütün adõmlarõatmalõdõrlar. Bu söylenen, HIV/AIDS riski taşõdõğõ bilinen mesleki ve sosyalgruplardan olan işçiler ve onlarõn aileleri için de geçerlidir.

(b) Sözü edilen programlar ve sistemler, diğer ciddi hastalõklara yakalanan işçileresağlanan yardõm ve kolaylõklarõn benzerini HIV/AIDSli çalõşanlara dasağlamalõdõr.

9.7. Özellik ve gizlilik

(a) Hükümetler, özel sigorta şirketleri ve işverenler, danõşmanlõk, bakõm, tedavi vesosyal yardõmlardan yararlanma ile ilgili bilgilerin, işçilerin sağlõk dosyalarõ ilebirlikte gizli tutulmasõna, bu bilgilerin yalnõzca 1985 tarih ve 171 sayõlõ MeslekiSağlõk Hizmetleri ile ilgili Tavsiyelerde yer alan kurallara uygun biçimdeaçõklanmasõna özen göstermelidirler.

(b) Heyet üyeleri ile sosyal güvenlik ve mesleki programlarõn yöneticileri gibiüçüncü taraflar, gerek HIV/AIDSle ilgili bilgileri, gerekse işçileri ilgilendirendiğer sağlõk bilgilerini, ILOnun işçilerle ilgili özel bilgilerin gizli tutulmasõkonusundaki kurallarõ çerçevesinde gizli tutmalõdõrlar.

9.8. Çalõşan ve aile yardõmõ programlarõ

(a) Salgõnõn niteliği dikkate alõndõğõnda, çalõşanlara yardõm programlarõ, işçileriailelerinin üyeleri olarak ele alan ve diğer aile üyelerini de destekleyen bir dizihizmeti kapsayacak biçimde oluşturulup genişletilebilir. Bu tür çalõşmalarişçiler ve temsilcileri ile karşõlõklõ danõşma yoluyla gerçekleştirilmelidir. Buarada, aynõ çalõşmalar sõrasõnda, kaynaklar ve gereksinimler gözetilerekhükümetlerle ve ilgili diğer taraflarla da işbirliğine gidilebilir.

(b) Bu tür programlar, AIDSle ilgili hastalõklarda insanlara bakõm veren kişilerinnormal koşullarda en başta kadõnlar olduğu gerçeğini dikkate almalõdõr. Buarada, hamile kadõnlarõn özel gereksinimleri de dikkate alõnmalõdõr. Geliştirilenprogramlar, ana babasõndan birini ya da her ikisini birden AIDS yüzündenyitiren, bu yüzden okuldan ayrõlmak, çalõşma yaşamõna atõlmak zorunda kalanve cinsel sömürüye giderek daha açõk konuma gelen çocuklarõn özelgereksinimlerine de yanõt vermelidir. Programlar evlerde uygulanabileceğigibi, işletmeler söz konusu programlarõ toplu olarak da destekleyebilirler ya daaynõ hizmetleri bağõmsõz bir kuruluşa ihale edebilirler.

(c) Aile yardõmõ programõ aşağõdaki yardõm ve kolaylõklarõ içerebilir:

- aile bağlarõnõ güçlendirmeye yönelik izinler;- bilgilendirme ve eğitim toplantõlarõna çağrõ;- özel olarak bu amaçla oluşturulmuş gruplar dahil destek gruplarõna

yönlendirme;

27

- işçi ailelerinin diğer üyelerine, çocuklarõn okulunu aksatmamakkoşuluyla başka işler bulmalarõnda yardõmcõ olunmasõ;

- ana babasõndan birini ya da her ikisini birden AIDS yüzünden yitirmişçocuklarõn ve gençlerin gereksinimlerini karşõlamak üzere bu kişilereörgün eğitim, mesleki eğitim ve çõraklõk eğitimi gibi alanlarda desteksağlanmasõ gibi özel önlemler;

- işçilerin çocuklarõnõn devam ettikleri okullar dahil olmak üzere ilgilitaraflar ve yerel kuruluşlarla eşgüdüm sağlanmasõ;

- doğrudan ya da dolaylõ maddi yardõm;- hastalõkla ve hastaya bağõmlõ kişilerin gereksinimleriyle ilgili mali

sorunlarõn hafifletilmesi;- hukuki konularda bilgilendirme, danõşmanlõk ve yardõm,- hastalõğõn ve ölüm gibi olaylarõn, örneğin masraflar, vasiyetname

hazõrlõğõ ve miras paylaşõmõ gibi hukuki yönlerinin kavranmasõ için ilgilikişilere yardõmcõ olunmasõ;

- ailelere, sosyal güvenlik ve mesleki programlarla ilgili yardõmlardabulunulmasõ;

- işçilere avans verilmesi;- ailelerin ilgili hukuki ve tõbbi yetkililere yönlendirilmesi ya da bu konuda

tavsiye edilen kişi ve kuruluşlarõn listesinin verilmesi.

28

Ek 1

Salgõn ve sonuçlarõyla ilgili temel gerçekler

HIV ve AIDSle ilgili gerçekler

AİDSe yol açan İnsanlarda Bağõşõklõk Yetmezliği Virüsü (HIV), başta san, meni,vajinal salgõlar ve anne sütü olmak üzere vücut akõşkanlarõ yoluyla insandan insanageçmektedir. Bugüne kadarki çalõşmalar sonucu, bulaşmanõn dört ana yoldan gerçekleştiğibelirlenmiştir: Enfeksiyonlu bir kişiyle korunmadan cinsel ilişki gerçekleştirilmesi (en yaygõnyol); enfeksiyonlu kan, organ, doku nakli ya da kirli enjeksiyon araçlarõnõn ve vücudu delenbaşka araçlarõn kullanõlmasõ başta olmak üzere kan yoluyla; enfeksiyonlu annenin virüsürahimde ya da doğum sõrasõnda çocuğa geçirmesi ve emzirme. Buna karşõn HIV sõradanfiziksel temaslarla bulaşmamaktadõr. Örneğin öksürme. Aksõrma, öpüşme, tuvalet veçamaşõrhanelerin ortak kullanõmõ; HIV taşõyan bir kişinin dokunduğu mutfak malzemelerininkullanõlmasõ, içerecek ve yiyeceklerin tüketilmesi, sivrisinek ya da başka bir böceğin õsõrmasõgibi durumlar enfeksiyon bulaşmasõna yol açmamaktadõr.

HIV vücudun bağõşõklõk sistemini zayõflatarak enfeksiyonla mücadelesinigüçleştirmektedir. Herhangi bir kişi, hastalõğõn belirtileri görülmeksizin 10 yõl ya da daha uzunbir süre enfeksiyonlu olarak yaşamõnõ sürdürebilir. Ancak bu konumdaki kişiler bile virüsübaşkalarõna bulaştõrabilirler. AİDSin ilk belirtileri arasõnda kronik yorgunluk, ishal, ateş, bellekyitimi gibi zihinsel gelişmeler, kilo kaybõ, sürekli öksürme, art arda gelen ciddi deriproblemleri, uçuklar ve ağõz enfeksiyonlarõ ve lenf düğümlerinin şişmesi yer almaktadõr.Kanserler, menenjit, zatürree ve verem gibi fõrsatçõ hastalõklar da, vücudun bağõşõklõksisteminin zayõflamasõndan yararlanarak baş gösterebilirler. Hastalõk belirtileri arasõna geçicidüzelme dönemleri giriyor olsa bile, AİDS hemen hemen kesin olarak ölümcüldür. Aşõlarkonusunda araştõrmalar halen sürmektedir, ancak bugüne dek tam etkili ve yaygõnkullanõlabilir bir aşõ bulunabilmiş değildir. Buna karşõlõk, hastalõğõn ilerlemesini yavaşlatan veölümü geciktiren antiretroviral ilaçlar mevcuttur. Bu ilaçlar henüz çok pahalõdõr ve dolayõsõylahastalõğa yakalanmõş pek çok insan bunlarõ kullanamamaktadõr. Ancak gene de durum hõzladeğişmektedir. HIV, ancak sõnõrlõ koşullarda yaşayabilen, kõrõlgan bir virüstür. Virüs vücudaancak doğal olarak nemli yerlerden girebilmekte, ciltte herhangi bir yara olmadõğõ sürecenüfus edememektedir. Dolayõsõyla, virüse karşõ alõnacak önlemler en başta virüse karşõ engeloluşturulmasõ yer alõr. Örneğin, kondom, (uygun olduğu durumlarda) maske ve eldiven gibikoruyucu donanõm, cildi delen araçlarõn kontamine olmadõğõnõn güvence altõna alõnmasõ gibiönlemler alõnmalõdõr. Virüs, çamaşõr suyu, güçlü deterjanlar ve kaynar su ileöldürülebilmektedir.

Nüfus ve İşgücüyle ilgili etkiler

2000 yõlõ sonu itibarõyla dünyada 36 milyonu aşkõn insan HIV/AİDSli olarak yaşamõnõsürdürmekteydi. Bu insanlardan üçte ikisi Sahra Güneyi Afrika ülkelerindedir. Bugüne dekyaklaşõk 22 milyon kişi AİDS yüzünden ölmüştür. 2000 yõlõ içinde tüm dünyada bu nedenleölenlerin sayõsõ 3 milyonu bulmaktadõr.

Dünyanõn bütün bölgeleri etki altõndadõr: HIV/AİDSli çocuklar ve yetişkinlerin sayõsõSahra Güneyi Afrika ülkelerinde 25 milyon, Asyada 6 milyon, Latin Amerika ve Karayiplerdehemen hemen 2 milyon, Kuzey Amerikada 1 milyonun biraz altõnda, dörtte üçü Doğu Avrupave Orta Asyada olmak üzere Batõ Avrupada 500 bin ve orta Doğu-Kuzey Afrikada hemenhemen 500 bindir. Virüs bulaşmasõna yol açan ana yol farklõlõk gösterse bile, bütünbölgelerde enfeksiyon giderek artmaktadõr.

29

AIDSin Afrikada toplam nüfus açõsõndan yol açtõğõ sonuçlar açõktõr:Burada prevalansõn yüzde 2nin üzerinde olduğu 29 ülke, 2010 yõlõna gelindiğinde, AIDS gibibir hastalõğõn olmamasõ durumunda sahip olacaklarõ toplam nüfustan 50 milyon daha eksiktoplam nüfusa sahip olacaklardõr. Hastalõğõn cinsiyet ve yaş özelinde sonuçlarõ da vardõr;çünkü birçok ülkede kadõnlar erkeklerden daha genç yaşlarda enfeksiyon kapmaktadõr.Örneğin Afrikada görülen yeni enfeksiyon vakalarõnõn yarõsõndan çoğu kadõnlardadõr.Dünyanõn neresinde olursa olsun en fazla etkilenen yaş grubu 15-49dur. Dolayõsõyla, bu yaşgrubundaki insanlarõn ailelerine, toplumlarõna ve ülke ekonomilerine yapabilecekleri katkõlarda elden kaçõrõlmaktadõr. ILOnun tahminlerine göre tüm dünyada 20 milyondan fazlaHIV/AIDSli işçi vardõr. Sonuçta, 2020 yõlõna gelindiğinde hastalõğõn yaygõn olduğu ülkelerdekiişgücü, AIDSin olmamasõ durumunda olabileceğinden yüzde 10 ile yüzde 30 arasõnda dahaküçük olacaktõr. 14 milyon çocuk anasõnõ, babasõnõ ya da her ikisini birden AİDS yüzündenyitirmiştir. Sonuçta bu çocuklardan pek çoğu okullarõnõ bõrakõp işgücü piyasasõna girmekzorunda kalacak, bu da çocuk işçiliği sorununu daha da ağõrlaştõracaktõr.

HIV/AIDSin enfeksiyonlu kişiler ve aileleri, bu arada genel olarak toplum üzerindeyarattõğõ olumsuz etkiler hayli ağõrdõr. Hastalõğõn, enfeksiyonlu kişilere bağõmlõ durumdakiküçük ve yaşlõ aile üyeleri üzerinde ciddi sonuçlarõ vardõr. Kişi ve hane düzeyindeki olumsuzsonuçlar işyeri-işletme düzeyine de yansõmakta, buradan da ekonominin bütünü üzerindegiderek daha ağõrlaşan etkiler yaratmaktadõr. Salgõn, çalõşma yaşamõ söz konusu olduğundakendini çeşitli biçimlerde ortaya koymaktadõr: üretimde aksama, istihdamda ayrõmcõlõk,toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin daha da derinleşmesi ve çocuk işçiliğinin yaygõnlaşmasõbunlar arasõndadõr. Diğer sonuçlar arasõnda ise beşeri sermayenin eksilmesi, sağlõk vesosyal güvenlik sistemleri üzerindeki basõncõn artmasõ ve iş güvenliği ve sağlõğõnõn tehlikeyedüşmesi yer almaktadõr.

İnsanlarõ virüse daha açõk hale getiren koşullar

Genel etmenler

AIDS, ekonomik, sosyal ve kültürel haklarõn ihlal edildiği, bu arada medeni ve siyasalhaklarõn da ihmale uğradõğõ yerlerde daha kolay yayõlmaktadõr. Konuya ekonomi açõsõndanbakõldõğõnda, yoksulluğun önemli bir etmen olarak gündeme alõnmasõ gerekir. Yoksulkesimlerin eğitimsizlikleri ve giderek marjinalleşmeleri onlarõ enfeksiyona daha açõk halegetirmekte, yoksulluk ise kadõnlarõ ailelerini ayakta tutabilmek için sağlõklõ olmayan cinselilişkilere zorlamaktadõr. Yetersiz beslenme, yetersiz konut ve hijyen koşullarõ, HIVenfeksiyonu olan kişileri AIDSle ilgili hastalõklara karşõ daha da dayanõksõz halegetirmektedir. Sosyal ve kültürel açõlardan bakõldõğõnda ise, kişisel ilişkilerle çalõşmayaşamõndaki ilişkiler çerçevesindeki eşitsizlikler, riskli koşullarda, istenmeden başvurulancinsel ilişkileri beraberinde getirmektedir. Riski artõran etmenler arasõnda tutum vedavranõşlardan da söz etmek gerekir. HIV, kontamine araçlarla damara çeşitli maddelerinzerk edilmesi yoluyla da bulaşabilir. Ayrõca, uyuşturucu ve alkolün, insanlarõ güvenli seks veilaç kullanma uygulamalarõndan alõkoyduğu da bilinmektedir. HIV/AIDSli insanlarõnçevrelerince damgalanmalarõ sonucunda insanlar enfeksiyon konusunda doğal bir tercihlesessiz kalmakta, böylelikle enfeksiyonun daha da yayõlmasõna neden olmaktadõrlar. Kültürelbaskõlar ve inkar sonucunda enfeksiyonun yerel ve ülke ölçeğindeki yaygõnlõğõ açõkça ortayakonamamakta, böylece gerek kişilerin gerekse topluluklarõn soruna karşõ planlama yapmalarõve etkili bir mücadele sürdürmeleri güçleşmektedir.

Konunun medeni ve siyasal haklarla ilgili yanõnda görülen ise şudur: İhtilaflõ durumlar,kanun ve düzenin çözülmesi, yasama ve yürütme mekanizmalarõnõn zayõflõğõ, örgütlenme vetoplu sözleşme haklarõnõn tanõnmamasõyla da eşleşerek genel olarak gelişmeyi

30

engellemekte, özel olarak da sağlõkla ilgili önlemleri aksatmaktadõr. Birçok ülkede, ağõr dõşborçlar ve yapõsal uyum politikalarõ yüzünden daha da zayõflayan ve kaynak sõkõntõsõ çekensağlõk sistemleri, gerekli önlem ve bakõm hizmetlerini veremeyecek duruma düşmektedir.

Özetle, ayrõmcõlõğõn ve insan haklarõna saygõ yoksunluğunun damga vurduğu birortamda çalõşanlar enfeksiyona karşõ daha açõk ve savunmasõz, AIDSle baş edemez halegelmektedirler. Çünkü çalõşanlar, bu tür ortamlarda gönüllülük temelindeki testlerden,danõşmanlõk ve tedavi hizmetleri için başvurmaktan çekinmekte, tanõtõm ve önlemekampanyalarõna katõlmaya isteksiz davranmaktadõrlar.

Belirli işçi gruplarõ için enfeksiyon riskini artõran etmenler

Asõl konu yapõlan işin kendisi değil davranõş olsa bile, çalõşma yaşamõndaki belirlidurumlar enfeksiyon riskini daha da artõrmaktadõr. Aşağõda bu tür durumlarla ilgili örnekleryer almaktadõr:

- özellikle düzenli olarak seyahati, eşlerden ayrõ kalõnmasõnõ gerektiren işlerolmak üzere, sürekli hareketlilik gerektiren işler;

- sosyal etkileşim ve sağlõk imkanlarõnõn sõnõrlõ olduğu coğrafi olarak yalõtõlmõşortamlarda yapõlan işler;

- erkekler arasõndaki tek cinsiyet çalõşma ve yaşama düzenlemeleri;- işçinin enfeksiyona karşõ korunmayõ kendi adõna denetleyemediği durumlar;- erkeklerin ağõrlõkta, kadõnlarõn ise küçük bir azõnlõk durumunda kaldõklarõ işler;- Evrensel Önlemlerin alõnmadõğõ ve/ya da donanõmõn yetersiz olduğu

durumlarda,. insan kanõ, kan ürünleri ve diğer vücut akõşkanlarõ ile temasõiçeren; iğne-çubuk yaralanmasõ ve enfeksiyonlu kana açõklõk gibi riskler.taşõyan işler.

Yukarõdaki örneklere çalõşmama durumu da eklenebilir. İşsizlerin, küçük de olsa birgelir getirecek iş bulma umuduyla kent merkezlerine yõğõldõklarõ durumlarda HIV enfeksiyonuriskleri de artmaktadõr. Aynõ risk, yerlerinden yurtlarõndan edilenler, mülteci kamplarõndakalanlar için de geçerlidir. Bu arada, kocasõndan şu ya da bu biçimde ayrõ kadõnlar gibi,kimsesi olmayanlar ve kendilerini terk edilmiş hissedenler de böyle durumlarda sekssektörüne yönelebilirler ya da zorlanabilirler.

Enformel sektörün1 özel gereksinimleri

1 ILO Genel Direktörünün 1991 yõlõndaki Uluslararasõ Çalõşma Konferansõna sunduğu raporda enformel sektörşöyle tanõmlanmaktadõr: gelişmekte olan ülkelerin kentsel yerleşimlerinde mal ve hizmet üretim dağõtan,çoğunlukla bağõmsõz ve kendi hesabõna çalõşan üreticilerin sahip olduklarõ çok küçük ölçekli birimler. Bubirimler az sayõda olmak üzere aile üyesi kişileri ve/ya da ücretli işçileri ve çõraklarõ istihdam etmekte, ellerindepek az sermaye bulunmakta ya da hiç bulunmamakta, düşük nitelikte teknoloji ve vasõflardan yararlanmakta,dolayõsõyla düşük verimlilik düzeylerinde iş yapmakta, sonuçta buralarda çalõşanlara hayli düzensiz gelir veistihdam imkanlarõ sağlamaktadõr. Bu birimlere enformel denmesinin nedeni, büyük çoğunlukla kayõt dõşõçalõşmalarõ ve resmi istatistiklerde görünmemeleridir. Bu birimlerin organize piyasalara, kredi kuruluşlarõna,örgün eğitim ve yetiştirme kurumlarõna ya da kamu hizmetlerinin ve yardõmlarõnõn birçoğuna erişim imkanlarõ yada çok azdõr ya da hiç yoktur. Söz konusu birimler devlet tarafõndan tanõnmamakta, desteklenmemekte vedüzenlenmemektedir ve çoğunlukla koşullar onlarõ mevcut yasal düzenlemelerin dõşõnda iş yapmayazorlamaktadõr. Kayõt yaptõrdõklarõna ve mevzuatõn kimi yönlerine uyduklarõnda bile sosyal güvenlik, iş hukukuve işyerindeki koruyucu önlemler gibi düzenlemelerin dõşõnda kalmaktadõrlar. Enformel sektördeki üreticiler veçalõşanlar genellikle örgütsüzdürler (belirli etkinliklerde yer alanlarõn enformel yerel dernekleri olsa bile) vegerek işveren kuruluşlarõnõn gerekse işçi sendikalarõnõn kapsamõ dõşõnda kalmaktadõrlar (bkz. THA dilemma ofTHA informal sector; 78. Oturum (1991), Rapor I (1), s. 4 (İngilizce metinden).

31

Enformel sektörde çalõşanlar, AIDSin sonuçlarõndan zarar görme açõsõndan özellikleön planda gelen bir kesimi oluşturmaktadõrlar. Bunun çeşitli gerekçeleri vardõr. Bir kere,genellikle görülen, bu kesimde çalõşanlarõn formel istihdamda olanlarõn tersine sağlõkhizmetlerine ve sosyal güvenlik yardõmlarõna ulaşamamalarõdõr. İkincisi, bu kesindeçalõşanlarõn etkinlikleri nadiren mali güvenceye dayanmakta ya da böyle bir güvenceylesonuçlanmaktadõr. Üçüncüsü, çalõştõklarõ işin geçici ve dõşarõdan kolay etkilenir niteliğiyüzünden, herhangi bir iş başõnda olamama durumu işin yitirilmesiyle sonuçlanabilmektedir.Enformel işlerde, birkaç işçinin yitirilmesi, işletmenin çökmesi gibi çok önemli sonuçlarverebilmektedir. İşyeri sahibinin HIVa yakalanmasõ, hastalanmasõ ve ölmesi durumundaişletmenin sermayesinin tedavi, bakõm ve cenaze işleri için harcanmasõ, geleceğe dönükyatõrõmlarõ engelleyebilmekte, iflasa yol açabilmekte, o kişiye bağõmlõ işçileri ve aile üyeleriniçaresiz bõrakabilmektedir. Kõrsal enformel sektörde ise, hastaya bakma zorunluluklarõyüzünden diğer işler yapõlamamakta, AIDS yüzünden ortaya çõkan işgücü kayõplarõ ise gõdaüretiminin düşmesine, uzun dönemdeki gõda güvenliğinin azalmasõna neden olmaktadõr.Genel olarak alõndõğõnda, aşağõ doğru çeken ekonomik sarmal enformel işler üzerindeki enağõr etkisini, tüketicilerin ölmeleri ya da tedavi-bakõm masraflarõ yüzünden harcamalarõnõasgari düzeyde tutmalarõ sonucu piyasanõn gerilediği durumlarda göstermektedir.

Toplumsal cinsiyet boyutu

Gerek hastalõğa açõklõk, gerekse yol açtõğõ sonuçlar açõsõndan HIV/AIDS erkekleri vekadõnlarõ farklõ biçimlerde etkilemektedir. Bir kere, kimi biyolojik etmenler, erkeklere görekadõnlarõ enfeksiyona daha açõk kõlmaktadõr. Ayrõca, kadõnõn ve erkeğin statüsündeki yapõsaleşitsizlikler sonucunda kadõnlarõn enfeksiyonu önleyici girişimlerde bulunmalarõgüçleştirmekte, AIDSin sonuçlarõnõ daha da ağõrlaştõrmaktadõr.

- Birçok kadõn evlilik ve diğer ilişkilerinde diğer tarafõn cinsel ve ekonomikaçõlardan astõ durumundadõr. Dolayõsõyla, kadõnlarõn güvenli olmayan cinselilişkiye girmemeleri ve bu tür ilişkileri reddetmeleri güçleşmektedir.

- İşyerindeki güç dengesizlikleri kadõnlarõ cinsel tacize karşõ savunmasõzbõrakmaktadõr.

- Yoksulluk, insanlarõn AİDSe daha açõk olmalarõna belirgin biçimde katkõdabulunan bir etmendir ve kadõnlar da dünyadaki yoksullar arasõnda çoğunluğuoluşturmaktadõr. Yoksulluğu derinleştiren krizlerde, okuldan alõnan, çalõşmayave fuhşa zorlanan çocuğun kõz çocuk olmasõ olasõlõğõ daha yüksektir.

- Okumaz yazmazlõk kadõnlarõn önlem öneren mesajlara ulaşmalarõnõengellemekte, bu da tüm dünyada erkeklere göre daha çok sayõda kadõnõn-kimi ülkelerde iki katõ kadar- olumsuzluklardan etkilenmesine yol açmaktadõr.

- Belirli bir ülke içinde bir yerden bir başka yere göç edenler arasõnda kadõnlarönemli bir yer tutmaktadõr ve mülteciler söz konusu olduğunda çocuklarlabirlikte kadõnlar bu kesimin dörtte üçünü oluşturmaktadõr. Bu tür durumlar HIVenfeksiyon riskini daha da artõrmakta, ortalamanõn üzerine çõkarmaktadõr.Çatõşma durumlarõnda ise, savaşan taraflarõn õrza geçmeyi sistematik biçimdeuyguladõklarõ örneklere daha fazla rastlanmaktadõr.

- HIV enfeksiyonlu bir aileye ve topluluk üyelerine bakma görevi çoğunluklakadõnlarõn ve kõz çocuklarõn üzerine düşmekte, bu da bir yandan kadõnlarõn vekõz çocuklarõn iş yüklerini ağõrlaştõrõrken, gelir getirici işler yapma ve okuladevam imkanlarõnõ azaltmaktadõr.

- Cinsiyetçi nitelikteki mülkiyet, miras, bakõm ve destek hukuku vedüzenlemeleri, yaşamlarõnõ HIV/AİDSli olarak sürdüren, eşlerini yitirmiş ya daHIV taşõdõklarõ için terk edilmiş kadõnlarõn mali güvenlik ve ekonomikfõrsatlardan yoksun kalmalarõ anlamõna gelmektedir. Böyle bir durumda kalankadõnlar yaşamlarõnõ sürdürebilmek için seks sektörüne

32

sürüklenebilmektedirler. Bu açõdan bakõldõğõnda, kõz çocuklar ticari amaçlõcinsel sömürüye daha açõk bir kesim oluşturmaktadõrlar.

- Yapõlan araştõrmalar, AİDS temelindeki damgalanma ve dõşlanmanõn ,özellikle kõrsal alanlarda, erkeklere göre kadõnlara daha fazla yöneldiğinigöstermektedir. Bu yüzden marjinal bir konuma itilen kadõnlar, yaşamlarõnõfuhuş yoluyla sürdürmek zorunda kalmaktadõrlar.

- Kadõnlarõn yaptõklarõ işler ücretli ya da ücretsiz- AİDSin bozucu etkilerinedaha açõktõr. Örneğin, sosyal güvenlik ve mesleki sağlõk yardõmlarõ kapsamõdõşõnda kalan enformel sektör işlerinde kadõnlarõn çoğunluğu oluşturduğudurumlar görülmektedir.

- Sosyal güvenlik ve mesleki sağlõk yardõmlarõ kapsamõna giden kadõn sayõsõerkeklere göre daha azdõr.

- Erkekler genellikle cinsiyetçi kalõp ve normlarõn kurbanlarõdõr; bu da onlarõgüvenli ya da karşõ tarafõn rõzasõ olmayan cinsel ilişkilere daha fazlayöneltmektedir.

- Daha riskli kimi işlerde erkeklerin sayõsõ kadõnlara göre çok daha fazladõr; butür durumlarda erkek erkeğe cinsel ilişki olasõlõklarõ da artmaktadõr.

- Erkekler ve kadõnlar arasõdaki bugünkü güç ilişkileri veri alõndõğõnda,HIV/AİDSin önlenmesini ve hastalõkla baş edilmesini sağlayacakmekanizmalarõ ve davranõşlarõ özendirme ve benimseme açõsõndan erkeklereçok önemli görevler düşmektedir.

33

Ek II

İşyerinde enfeksiyon kontrolü

A. Kan ve vücut akõşkanlarõyla ilgili genel geçer önlemler

Kan ve vücut akõşkanlarõ ile ilgili genel geçer önlemler (Evrensel önlemler ya daStandart Önlemler olarak da bilinmektedir) ilk olarak ABD Hastalõk Kontrol ve ÖnlemeMerkezleri (CDC) tarafõndan 1095 yõlõnda geliştirilmiştir. Bu yönelimin kaynağõnda, büyükölçüde, HIV/AİDS salgõnõ ve hastanelerde çalõşan personeli kanla geçen enfeksiyonlardankoruyacak yeni stratejiler geliştirme gereksinimi yer almaktaydõ. Geliştirilen yeni yaklaşõmda,ilk kez olmak üzere vurgu, kanla ve vücut akõşkanlarõ ile ilgili önlemlerin varsayõlanenfeksiyon durumu ne olursa olsun herkesi kapsayacak bir evrensellikle uygulanmasõnayapõlõyordu.

Evrensel Önlemler, enfeksiyon kontrol uygulamalarõ ile ilgili basit standartlardanoluşmaktadõr. Amaçlanan, bütün hastalarõn, her durumda, kanda bulunan patojenlerdenenfeksiyon kapma riskini asgariye indirmektir. Evrensel Önlemler şunlardan oluşmaktadõr:

- sivri uçlu nesnelerin (iğne ve benzeri nesneler) titizlikle kullanõlmasõ veatõlmasõ;

- herhangi bir işlemden önce ve sonra ellerin yõkanmasõ,- kanla ve diğer vücut akõşkanlarõyla doğrudan temas durumlarõnda koruyucu

eldiven, üstlük ve maske gibi- kullanõlmasõ;- vücut akõşkanlarõ ve kan bulaşmõş atõklarõn güvenli biçimde atõlmasõ;- aletlerin ve diğer kontamine donanõmõn gerektiği biçimde dezenfekte edilmesi;

ve- kirlenmiş, çamaşõr, çarşaf, yatak örtüsü vb. maddelere ilişkin işlemlerin titizlikle

yapõlmasõ.

B. Enfeksiyon kontrolü ile ilgili seçilmiş kõlavuzlar ve Evrensel Önlemler

- Bednarsh, H.S.; Eklund, K.J.: Infection control: Universal Precautions reconsidered, inAmerican Dental Hygienists’ Association: Access (Chicago, 1995) Vol. 11, No. 1.Centers for Disease Control and Prevention (CDC)/National C