Then God said, “I now give you every seed-bearing plant on the face of the entire earth and every tree that has fruit with seed in it. They will be yours for food. And to all the animals of the earth, and to every bird of the air, and to all the creatures that move on the ground—everything that has the breath of life in it—I give every green plant for food. It was so. God saw all that he had made—and it was very good! Voorwoord Dit is ‘n versameling artikels uit my pen oor min of meer die afgelope jaar. Dit loop hoofsaaklik van die jongste tot die oudste. Kopenhagen – Nie net opofferings maar ook geleenthede Die oë van die wêreld was op Kopenhagen gerig waar wêreldleiers koppe bymekaar gesit het oor hoe om die aarde se klimaat so veel as wat menslik moontlik is, te stabiliseer. Dié keer kom die VSA, die wêreld se hoof-atmosferiese besoedelaar, volgens aanduidings met konkrete voorstelle. Soos in die verlede kry ‘n welmenende president teenkanting van kongreslede en nyweraars wat bekommerd is oor die impak wat die voorgestelde skedule vir die vermindering van koolstof-vrystellings op die ekonomie en die Amerikaanse huishoudings gaan hê. Selfs die opkomende reus, China, maak geluide dat dié land sy kant gaan bring. China skaar hom egter saam met Brasilië en Suid-Afrika by die ontwikkelende lande wat aanvoer dat die ontwikkelende wêreld se eiesoortige omstandighede om hul honger massas te voed in gedagte gehou moet word. Omgewingsbewustes gebruik allerlei maniere om die algemene publiek se simpatie te win, soos plakkate van ysbere wat op stukke ys dryf en waarvan die getalle ernstig bedreig word, of natuurlewe-rolprente wat wys hoe sub-Antarktiese eilande se ekosisteme bedreig word. Dit is egter op die kommersiële vlak waar dit werklik saak maak. Slegs geringe gemiddelde temparatuurstygings kan soveel poolys laat smelt dat die seevlak betreklik beduidend kan styg, en die woon- en werkplekke van ongeveer 90 % van die wêreld se verstedelikte bevolking onder water laat. Sekere saaigebiede kan woestyne word. Die Vrystaat het onlangs ‘n bestuursplan gekry wat juis op die veranderende klimaat afgestem is, iets wat broodnoodsaaklik is omdat dit aantoon waar nuwe bevolkingsuitbreidings kan kom, en waar nie, omdat dit baie duur is om water oor lang afstande te neem as die reënvalstreke verskuif. Daar is ook lande wat voordeel trek uit klimaatsverandering. Nadat die Vikings bykans ‘n duisend jaar gelede hul kolonies in Groenland moes ontruim, en die Noord-Amerikaanse nedersettings dus buite bereik geword het omdat die klimaat te koud geword het, het dit nou so verwarm dat die Groenlanders groter outonomie kon kry, en kan kyk na olie-ontginning in gebiede wat onlangs nog weens dik en bewegende yslae nie moontlik was nie. Selfs die plant van aartappels word nou in die vooruitsig gestel.

Aardverwarmingsgasse wat deur menslike aktiwiteite vrygestel word, is egter nie al wat ‘n kweekhuiseffek tot gevolg het nie. Metaangas doen dit ook, en die sondaars wat dit betref is enigiets van Australië se rysmiere tot Europa se beeskuddes. Waaraan die mens absoluut niks kan doen nie, is die sonaktiwiteite wat tot die ontstaan van ‘n nuwe vakrigting, kosmoklimatologie, gelei het, wat met paleoklimatoloë saamspan om ooreenkomste tussen tye van hoër of minder sonaktiwiteite in die verlede en warm tydperke, en selfs ystydperke, te vind. Ook die huidige stygende temperatuur hou met die fase van sonaktiwiteit verband, maar die kosmoklimatoloë beklemtoon dat dit net ‘n bydraende faktor is. Die belangrike is dat die klimaatskrisis ook geleenthede bied wat andersins waarskynlik nie gou aan die bod sou kom nie. Kort na die huidige wêreldekonomiese krisis sy ding begin doen het, het verskeie state hul herstelkprogramme minstens ten dele gekoppel aan die ontwikkeling en uitbouing van skoon energie, soos windkragterbunes, elektriese en hibriede motors, die opwekking van krag uit golfwerking met die sogenaamde Anaconda-tegnologie, en die gebruik van moderne tru-osmosestelsels om drinkwater uit soutwater te herwin. In Nederland word kragstasies opgerig wat die metaangas van beesmis verbrand, en dan metaanvrye bemesting as neweproduk oplewer. In hierdie stadium is die ontwikkeling van die alternatiewe, selfs met die beste tegnologie, bykans deurgaans net daardie tikkie duurder as steenkool- en aardgas-kragopwekking, wat lande wat sy industrie op hierdie effens goedkoper krag bou, net daardie klein treetjie voor gee met internasionale mededinging. Dit gaan nie veel dwarstrekkers kos om die goue planne wat vir Kopenhagen beraam word, soos domino’s te laat kantel nie.

Groen energie teen 2090? Die mens sal teen 2090 die laaste rokie van fossielbrandstof kan sien opstyg, aldus ‘n verslag van Greenpeace en die Europese Hernubare Energieraad. Dis nou as as nie verbrande steenkool of olie is nie, maar as rye windmeulens op windplase, geotermiese opwekkinsgsaanlegte, sonkragsentrales en biobrandstowwe ‘n werklikheid word. In hul verslag, Energy (R)evolution Report, dui hulle aan hoe hierdie aanlegte in staat sal wees teen die einde van die eeu aan die mensdom se energiebehoeftes te kan voldoen. Die sak sal geskud word en die planne sal teen 2330 reeds $14,7 triljoen gekos het, maar die opstellers troos dat sou hierdie koers nie ingeslaan word nie, sou die energiebedryf in elk geval $11,3 triljoen vir steenkool-, olie- en kernaanlegte moes opdok. Die dertig persent meer wat die oprigting sal kos is kleingeld vergeleke met die besparings wat goedkoper energie teweeg sal bring met $18 triljoen per jaar minder tier in die tenk. Dan is die prys van aardverwarming nog nie eens ingereken nie, asook nie die baie werksgeleenthede wat die industrie gaan skep nie.

Moeiliker weervoorspellings Aardverwarming veroorsaak dat dit moeiliker is om statistiese gegewens van die verlede te gebruik om weervoorspellings te doen, aldus die hoof van die VN se Wêreld Meteorologiese Organisasie , Michel Jarraud. Jarraud het aan die vooraand van sy organisasie se konferensie oor die invloed van klimaatsverandering op weervoorspelling gesê aardverwarming veroorsaak dat dele van die wêreld minder reën kry. Selfs al word meer hittegolwe soos dié van 2003 in Europa verwag, is dit baie moeiliker om so iets aan die hand van statistieke uit die verlede te voorspel omdat die bestaande gegewens nie meer bruikbaar is wanneer aardverwarming plaasvind nie.

Omgewingsbewustes het 'n eie taal Natuurliefhebbers en ekoloë praat verskillende tale, luidens ‘n groen artikel in Trouw. Waar natuurliefhebbers na die skoonheid van die omgewing hunker, is hul gedagtes oor hoe om dit so te hou, dikwels idealisties. Ekoloë se woordeskat soos “die behoud van die kwesbare ekosisteem,” “habitat” en “rooilysspesies” is vir die natuurskoonliefhebbers dikwels gewoon te abstrak. Die natuurskoon is genoeg, dankie. Ekoloë se siening dat die natuur onder druk soos uitkappery, en dat plante en diere onder druk moet verkeer, val vir die natuurskoonliefhebbers vreemd op, en lei dikwels daartoe dat natuurskoonliefhebbers en ekoloë met mekaar haaks raak. Uit navorsing van Arjen Buijs van die Universiteit Wageningen, blyk dit dat ekoloë dikwels aan die korste ent trek. Natuurskoonliefhebbers se aksiegroepe is dikwels beter georganiseer en is by effektiewer netwerke ingeskakel as ekoloë wat bloot hul werk wil doen. Die aksiegroepe is ook dikwels invloedryk by politici, wat beteken dat die beste besluite in die belang van die omgewing nie noodwendig geneem word nie. Wolwe weer in die visier en sommiges roep “wolf, wolf!” Die eerste jagseisoen in baie jare waartydens wolwe weer in Amerikaanse state soos Montana deur jagters onder skoot kan kom, het skaars sy eerste skoot opgelewer of ‘n storm woed. In Idaho het die wolfjagseisoen op 1 September geopen, en in Montana op 15 September. In Wyoming, die ander staat met ‘n groot wolwebevoliking, bly jag taboe ingevolge ‘n federale wet oor bedreigde spesies. Na raming het dié drie state nou saam 1 600 wolwe, hoewel ‘n deel hiervan in die Yellowstone Nasionale Park voorkom. Aan die een kant is daar die veeboere, soos die boer by Dillon, bykans 300 kilometer Noordwes van Yellowstone, wat in een nag 122 volwasse stoetskape verloor het. Dit was na berig word die ergste slagting in menseheugenis, en ‘n aanduiding dat wolwe soms bloot vir die plesier kan doodmaak. Die owerhede het gemagtig dat die hele trop wolwe vakant gemaak kan word.

Tussen 1987 en 2004 is bevestig dat wolwe in die drie state 429 beeste en 1 047 skape doodgebyt het, afgesien van sporadiese honde, lamas en ander diere wat ook in die slag gebly het. Koerante soos die Montana Standard berig al ‘n geruime tyd oor wolwe wat vee vang. Aan die ander kant is daar bewaringskundiges wat meen die beheerde jag van wolwe moet eers toegelaat word as die getalle die 2 000 merk bereik het. Trouens, bewaringskundiges het nog nie ‘n behoorlike beleid in plek oor wat die ideale getal wolwe is nie, en sal nog navorsing moet doen. ‘n Regter in Wyoming het juis die verbod op wolwejag daar beskryf as meer aan politiek as aan empiriese gegewens te wyte. Die elk-jagters is egter nie gediend met groter getalle wolwe nie, aangesien wolwe die troppe waarop die jagters aanlê uitdun. Wolf-liefhebbers beskuldig weer die elk-jagters daarvan dat hulle met hul jagbuit se ingewande mors, en dat dit weer die wolwe uit die nasionale parke lok. Dit is juis groot wild soos die elk wat die owerhede genoop het om weer wolwe in die Noordweste van die VSA te hervestig. Maar die klem was voorheen duidelik dat die enigste goeie wolf een is wat as muurbehangsel dien. In 1924 het die federale regering geld bewillig om die wolwe en ander probleemdiere te jag om die elk-bevolking in die Yellowstone Nasionale Park te beskerm. Teen 1926 was wolwe in die Yellowstone Park bykans uitgeroei, maar die jag is eers in 1935 gestaak. Buite Yellowstone en ander parke het die wolwejag egter reeds vroeër begin. In 1884 is ‘n losprys op die kop van wolwe in Montana geplaas, en reeds in die eerste jaar moes die staat vir 5 450 ingehandigde wolwehuide opdok. Die 1930 was die wolwebevolking in Montana nie meer lewensvatbaar nie. Na die wolwe in Yellowstone uitgeroei is, het die coyote die vernaamste roofdier in die park geword, maar omdat die coyote nie groot wild kon jag nie, het ‘n probleem ontstaan met groot siek diere, soos juis die elk en die bison. Teen 1995 is besluit om weer wolwe, spesifiek die grys wolf, uit Kanada in te voer. Teen 2005 was daar weer 118 wolwe in Yellowstone, en 326 in die hele ekosisteem. Die hartseer is egter dat die bewaringsingsteldheid moontlik te laat gekom het vir ‘n paar subspesies. Teen 1967 is die Oostelike Tomber-wolf (Canis lupus lycaon) as bedreig beskou, en teen 1973 is die Rocky Mountain-subspesie (Canis lupus irremotus) bygevoeg, en in 1978 is die grys wolf, asook al die subspesies van Canus Luptus suid van die Kanadese grens as bedreig verklaar. Noudat die getalle weer flink vermeerder, is dit die veeboere wat lei, en die elk-jagters wat minder prooi het om op aan te lê. Die probleem is dat wolwe hulle nie maklik laat inperk nie. Wolwe in Montana word groot, en staan dikwels byna ‘n meter op hul pote, en word bykans twee meter lank, en weeg tot bykans 50 Kg. Die spoor se lengte is net minder as dié van ‘n volwasse man. Die groot pote en lang bene stel wolwe in staat om lang afstande af te lê, en afstande van tot 32 kilometer per dag word maklik afgelê. Die wolwejag open nou weer nuwe geleenthede aan entrepreneurs wat as leerlooiers en taksidermiste spesialiseer. Die wolwehuide word veral verwelkom,

ironies, omdat die afgelope elk-seisoen maar ‘n skrale oes huide gelewer het. ‘n Eenvoudige wolwevel kan die nuwe eienaar ‘n netjiese $1 000 dollar uit die sak jaag, en ‘n opgestopte, gemonteerde wolf $3 000. Maar, kla die kenners, die jagters is groentjies en hulle skiet die diere nog voor hulle ‘n behoorlike winterspels ontwikkel het. Dan is die velle veel minder werd. Montana se wolwe se kleur kan baie verskil – van ‘n skaars wit tot grys en swart. Die swart en wit wolwe kan – behalwe vir die grootte, maklik vir ‘n hond aangesien word, en hondkruisings kom soms as probleemdiere voor omdat hulle, anders as ‘n gewone, gesonde wolf, nie menssku is nie. Op die internet-foto’s hieronder word ‘n ‘n grys en ‘n swart wolf uitgebeeld.

Kanadese waarheidskommissie kyk na kompensasie vir die Inuit oor beter verlede met honde Ou Petrus was anders. Ja, seningtaai en windverweer soos die meeste ou mense wat ‘n leeftyd van plaas- en plotarbeid agter die rug het, maar nog nie afgetree het nie en Saterdae by die uwe in die tuin kom werk. Petrus was ‘n genade. Mens hoef hom niks te wys nie – net die tuin ingevaar en kort na middagete is hy klaar, die tuin weer presentabel vir die volgende week. Dis net die mikrobesproeiingspypies wat hy nie kon verdra nie. Die spesmaas is die mikrobesproeiing het sy maklike werk weggevat, want dié pypies het op sig in die slag ebly, en waar hy op die pype onder die grond afgekom het, het dié dit ontgeld. Tot eendag, toe hy hom misgis het. Toe die uwe en vroulief tuis kom na ‘n vinnige winkeleksursie, hardloop daai Petrus soos ‘n bloedjong resiesperd deur die erf, met ‘n straal water wat verdiepings hoog spuit. En al het Petrus ook g’n ding met ‘n bietjie skop skeef aangekyk nie, was hy anders. Die rede sou aanstons blyk. Eendag vertel hy van sy pa wat self grondeienaar was, ‘n gerekende, gesiene man. Maar sy grond was waar dit nie moes wees nie, en is “opgeruim.” Met die geldjie wat hy vir die grond gekry het, het sy pa ‘n wa en transportbeeste gekoop. En toe Petrus nog sommer klein was, toe is sy pa met die wa en trekbeeste deur ‘n vol rivier. Net sy pa het anderkant uitgekom. Niks grond, niks wa, niks trekbeeste nie, en Petrus se kanse om uit te styg nek omgedraai.

Wat my hieraan laat dink is ‘n soortgelyke verhaal wat hom nou in Kanada ontvou. ‘n Geslag terug het die Inuit, soos die Eskimo’s verkies om genoem te word, nog derduisende sleehonde gehad. Hond en Inuit was ewe afhanklik van mekaar, en welvaart is sommer maklik in terme van voorslag-honde gemeet. En toe skielik is die honde erg uitgedun. En daar word kopgekrap wat van hulle geword het, en diue Inuit van ‘n nasie wat sterk op hul eie bene gestaan, en die toedras deurkruis het, skielik ‘n afhanklike groepie in nedersettings gemaak het. “Dis die Mounties se skuld,” sê die ringkoppe aan die Qikiqtani Truth Commission wat in die lewe geroep is om die Inuit se verlede uit te pluis. Die berede eenheid het volgens hulle die honde afgemaai om die Inuit te dwing om in gemeenskappe te gaan nesskop.

Die Royal Canadian Mounted Police erken hulle het honde van die sneeu af gemaak, maar dit was rondloperhonde en siekes wat net ‘n bedreiging ingehou het. Die werklike rede, meen sommiges, is dat alkohol en die selfaangedrewe sneeuslee (foto) die oorsaak is dat die Inuit hulle in permanente nedersettings gaan vestig het.

Terwyl dit nog onduidelik is wat van die honde geword het. Die waarheidskommissie is ingestel om vas te stel of die verlede so verloop het dat die Inuit op kompensasie geregtig is. Gedagtig aan milde kompensasie wat sommige Rooihuidstamme vroeër te beurt geval het, is dit nogal ‘n aantreklike opsie om te kan bewys dat ook hulle vir kompensasie in aanmerking moet kom. Bron: Christian Science Monitor Waar kry Zuma Beach in Kalifornië sy naam vandaan? Suid-Afrika is nie al land wat ‘n bekende Zuma het nie. ‘n Deel van die bekende Malibu-kus van Kalifornië heet Zuma Beach, waar die reeks Bay Watch ook verfilm is. Zuma Beach is beslis nie na pres. Jacob Zuma vernoem nie, maar om vas te stel waar die naam vandaan kom het selfs met die hulp van Google nie te maklik gekom nie. Allerlei vreemde name en verduidelikings het opgeduik, waaronder ‘n mistieke heldefiguur met die naam Montezuma, wat in Suidwes-Kalifornië sou gewoon het. Dit is ook dieselfde naam as wat verskeie Asteekse keisers gedra het. Hierdie naam hou onder andere verband met iets wat beteken soos: “Die heerser kyk kwaad toe.” Mog dit maar wees hoe pres. Zuma na korrupsie kyk! Hiermee is toe ook nie te ver van die waarheid af gekom nie – die naam het inderdaad sy herkoms in die voor-Europese Indiaanse kultuur.

Dis eers toe opgemerk word dat daar ‘n naasliggende canyon met die naam Zuma Canyon is, dat die soektog koers gekry het. Dié canyon is bekend vir sy wye verskeidenheid plant- en dierelewe. Die Indiaanse stam wat reeds sowat 10 000 jaar in die omgewing gewoon het, wat die Amerikaanse naam Chumash dra, se woord vir “oorvloed” het die woord “zuma” opgelewer. Die Chumash, blyk dit, is op hul beurt weer ‘n interessante groep om te bestudeer. Hul getalle was vermoedelik in die orde van 11 000 tot 15 000 toe hulle met die eerste Spaanse ontdekkingsreisigers te make gekry het, maar blootstelling aan siektes veral na die Spaanjaarde nedersettings begin bou het, het hul getalle naderhand tot ongeveer 200 uitgedun. Hoewel daar nie meer ‘n enkele Chumash is wat die oorspronklike taal praat nie, is heelwat rekords hiervan opgeteken. Die Chumas, as deel van die sogenaamde mandjievervaardigingskultuur, was ook vir hul mandjies bekend, maar so ook vir pottebakkerswerk, en meer interessant, vir die maak van bote van plank. Hiermee was hulle een van min Indiaanse stamme wat seevarend was, en van hul stamgenote het op verskeie eilande in die see gewoon. So vernuftig was hulle met hul seevaart en bootbouwerk, dat sommige argeoloë steeds volhou dat hulle vroeë kontak met die Polinesiërs gehad het, en ‘n verwantskap in woorde word gesoek, en soms selfs vermoed. Die gedagte word egter nie wyd aangehang nie aangesien die herkoms van die Chumash se bote tot minstens ‘n duisend jaar voor die vermeende kontak met die Polinesiërs teruggevoer kan word. Foto 1, Zuma Beach – Foto: Internet Foto 2, Zuma Canyon is ook bekend vir die groot verskeidenheid orgideë. Foto: Zuma Canyon Orchids

Renosterstories Neef Ferdie is ‘n wildboer, en renosters is sy ding. Ferdie is nie sy regte naam nie, maar die leser sal teen die einde besef hoekom ‘n nom de arnoster aangewese is. Boonop verkies neef Ferdie swart renosters. Dit het glo niks met kleur te make nie, maar eerder met die humeur. Die swart renoster, so verstaan dié stadsjapie, is effens kleiner as die wit renoster, maar die swart humeur van die swart renoster het ‘n paar opspraakwekkende historiese aantekeninge tot gevolg gehad. Soos die ene wat kort na die Engelse ‘n spoorlyn Kenia se binneland ingebou het, besluit het hy soek net niks sulke raserige indringers nie en die lokomotief bestorm het. Die slag was so hard dat die lokomotief onklaar bly stoom afblaas het, terwyl renoster se kind sy kop ‘n slag of wat geskud,m en weggestrompel het. Neef Ferdie se gunsteling renoster het ook sy naam gekry. Ferdie die renoster was naderhand half mak vir neef Ferdie, maar versigtigheid is nooit oorboord gegooi nie. Soos dié slag wat neef Ferdie skielik gesê het: “Laat waai!” Ons laat waai. Veilig in die trok verduidelik neef Ferdie: “As daai renoster sy ore begin wikkel en sy stert swiep...” Kort hierna is Ferdie saam met ‘n paar ander renosters verkoop. Die laaiery is nie al te maklik nie, veral nie as dit swart renosters is nie. Hulle moet verdoof word en dan is dit ‘n liederlike stuk bedremmelde gewig om te laai. Neef Ferdie kyk die storie so. Ferdie die renoster wei nog heel rustig te midde van die rumoer en neef Ferdie wonder of soveel drama regtig nodig is. Ferdie die renoster was legendaries bekend hoeveel hy van lemoene hou. Meer as een keer het die wildsheining dit ontgeld as ‘n lorrie met ‘n vrag lemoene verbyry mark toe, want Ferdie kan iets vreesliks ruik. Veral lemoene. Neef Ferdie gaan haal ‘n paar lemoene, en a la Hansie en Grietjie word lemoene tot agter in die trok ente uit mekaar gesit. Ferdie vat die buit, en stap al loemsop-spuitend heel rustig tot agter op die bak. Toe word gespring, en die trok toegemaak. “Toe leer ek hoekom renosters, in elk geval swart renosters, nie so getrok word nie.” Die trok was net toe, toe strip daai swart renoster sy moer iets allerverskrikliks. Sommer gou is dit duidelik as daar iets van die trok moet oorbly, moet Ferdie daar afkom. Die bak word oopgemaak en almal laat spaander, want nie eens ‘n ton lemoene sou nou Ferdie se bui gou laat sak nie. Ou Pula het ‘n mank been, en Ferdie pik op hom. Net, net betyds haal Pula ‘n stewige karee, en soos neef Ferdie sê, met die afkomslag gryp Pula een van die boonste takke vas. Maar Ferdie die renoster se briekse en belyning is nie heeltemal skerp genoeg om betyds op Pula se “disappearing act” te reageer nie, en hy dryf daai lang neushoring tot by die neusgate in die karee in. Neef Ferdie sê almal wil nog verlig raak, want ‘n karee laat so ‘n neushoring soos ‘n bajonet vassuig. Maar watwou, Ferdie die renoster is gans te die hoenders in

om hom so te laat vang. Hy begin ruk, met die gevolg daai boom werk soos ‘n kleilat en hy slinger vir Pula in ‘n blinkblaar in. Almal wou nog wonder of Pula dit oorleef het, toe trek hy al vyftig meter verder, met die helfte van sy oorpak wat in die blinkblaar agtergebly het. Nou moet ek darem ter versagting bysê as ek nou dalk half wyd met die waarheid omgaan, neef Ferdie las partykeer dinge by sy stories om dit interessanter te maak – nie lieg nie, maar ‘n stadsjapie kan dalk nie agterkom dis spekskiet nie en dit vir die waarheid opdis. Vertel neef Ferdie, daai karee staan toe op klipperige grond, en met die gespook lig Ferdie die renoster die boom met wortels en tak uit daai losserige bodem. Hy skud sy kop ‘n slag of wat woes, en daar trek die boom. Nou moet ek eers weer ‘n draai gaan maak om die storie te kan vertel soos dit is. Ma het in haar dae voor sy met pa getroud geraak het, vir ‘n Engelse klas Afrikaans gegee. By geleentheid moes die klompie opstel skryf oor ‘n jagervaring. Bygesê, destyds is renosters nog gejag, en nie net gestroop nie. Die een knaap se storie handel oor sy pa wat gaan renosterjag het. Maar toe “wond” hy die renoster. En toe gaan soek daai renoster die man wat hom gewond het. “Die renoster is so kwaad, hy kyk agter hierdie boom, en hy kyk agter daardie boom.” Die probleem is, sê ma, die Engelse kinders raak soms vreeslik deurmekaar met die Afrikaanse “y”, en die “a” wat in Engels mos ook as “y” uitgespreek word. Dit was dus nie soseer ge-“kyk” wat die renoster so agter die bome gedoen het nie. Dié storie het al lankal by neef Ferdie uitgekom, synde hy ook so met renosters deurmekaar is. “Daai Ferdie was so kwaad, hy het nie eens gebodder om agter die bome te gaan kyk nie. Dis net die ene bolle.” Nie lank na Ferdie die renoster se vertrek nie, kry neef Ferdie ‘n beter aanbod en verhuis na ‘n ander provinsie. Ook hier word op die wildsplaas met renosters gespesialiseer. “Ons koop toe ‘n plaas by om uit te brei, en natuurbewaring kom doen inspeksie. Terwyl hulle die kamp inspekteer wei daar ‘n klompie springbokke in die kamp wat maar daar was toe ons die plaas gekoop het. “Een van die Natuurbewaringsmense bekyk die springbokke skepties, en vra toe vir neef Ferdie: ‘Dink jy daar is genoeg springbokke vir die renosters om te eet?’ “Nou kan ‘n man ook nie eens lag nie, want of hulle nou iets weet of nie, hulle het wye magte en kan ‘n man se aansoek afkeur.” “Ja’” lag ek saam. “Soos almal weet vreet renosters eintlik rooibokke.” “Ja, nie springbokke nie.” Gelukkig nie want daar het juis pas ‘n klompie uitgediende springbokke uit Europa aangekom.

Obama te wit, te swart, te groen In ‘n studie deur die Universiteit van Chicago is bevind dat pres. Barack Obama se ondersteuners hom op getinte foto’s van die president witter skat as wat hy werklik is, en dat sy teenstanders hom weer swarter skat as wat hy werklik is. Sy grootste onmiddellike probleem is egter dat teenstanders in die Kongres hom as te groen beskou, nadat die president aangekondig het dat hy die VSA aanstaande maand in Kopenhagen gaan verbind tot ‘n 17 % afname in koolstofgasse oor die volgende dekade, en ‘n 83 % vermindering teen die middel van die eeu. Obama se groen planne sal hoër koste vir die sakesektor en Yankeepubliek inhou. Tóg meen die meeste waarnemers sy planne word nie as té donkergroen ervaar nie. Om die voorgenome beloftes by die Kopenhagen-klimmaatberaad gestand te doen, sal die deurvoer van ‘n komplekse stel wetgewing en maatreëls deur die kongres behels. Hieronder tel verskeie maatreëls om ‘n liggroen randjie om die donkergroen wolk te plaas om die impak vir verbruikers te versag. Met die versagtende maatreëls word beraam dat dit die gemiddelde huishouding sowat $173 per jaar meer sal kos, en daarsonder $890. Ander raam die bykomende koste sal tussen $900 en $3 000 per jaar wees. Die beperking van koolstofdioksied kan egter ook miljoene lewens spaar van mense wat andersins aan hart- en longtoestande sou gesterf het. Groen bande onderweg Europeërs kan van November 2012 af kies hoeveel brandstofverbruik en geraasbesoedeling hul motorbande moet hê. Bande word van dan af toegerus met etikette wat die groen eienskappe van bande verklap. Bande se bydrae tot motors se brandstofverbruik is sowat 20 – 30 %. Die “groenste” bande kry ‘n A-gradering, en die “rooiste” ‘n G-simbool. Hierdeur, meen die Europese Unie, kan motoriste ‘n bewuste bydrae tot ‘n beter klimaat lewer. Dit maak deel uit van ‘n pakket om teen 2020 tot ‘n 20 % besparing van energieverbruik in Europa te lei. Was China se aarbewingramp mensgemaak? Het die Chinese self die aardbewing veroorsaak wat 8 op die Richterskaal geregistreer, en 68 000 mense se dood veroorsaak het? Destyds is ook berig van bykans 20 000 mense wat vermis is, en amper 400 000 wat beseer is. Die aardbewing het in Mei 2008 se Sichuanprovinsie voorgekom, pas na die reuse Zipingpudam voltooi is. Dit hou 320 miljoen ton se watergewig, en is tussen twee aardkorsfoute gelë. Die een aardkorsfout grens in wese teenaan die dam, en die ander is sowat 7 kilometer daarvandaan. Die aardbewing se episentrum was sowat 20 kilometer van die dam. Navorsing in die VSA toon dat die skielike gewigstoename op die aardkors wel tot die aardbewing, of minstens die versnelde voorkoms daarvan, kon bygedra het. Dit lyk ook of die water na die foutlyne kon deurdring, en as ‘n tipe smeermiddel kon dien, wat sou verklaar waarom die episentrum so na –aan die dam voorgekom het.

Die gevolg is dat die spanningsvlakke wat tot die aardbewing gelei het met tussen tientalle en duisende jare versnel is. Groot lewensverlies en $75 biljoen se skade was die gevolg. Bron: Christian Science Monitor Water op die maan ontdek Die oprigting van 'n permanente basis op die maan kan na verwagting aansienlik vergemaklik word nadat Nasa aangedui het dat 'n aansienlike hoeveelheid brvrore water op die maan ontdek is. Die ontdekking is aangekondig nadat data ontleed is van die stofwolk wat 'n ruimtetuig veroorsaak het toe Nasa die tuig teen 9 000 kilimoter per uur in die Cabeus-krater laat neerstort het. Dié krater se bodem kom nooit met sonlig in aanraking nie. Bron: Trouw Opel's Hybrid Corsa impressive With global heating under scrutiny, the heat is on on motor manufacturers to also contribute to the lessening of the carbon foot print. Electric cars, hybrid cars and eco cars are rolling from the factory floor, and Opel is no exception. Opel, however has another battle to fight, with the German government favouring a Canadian parts manufacturer to bail out this German product., But the Belgians, concerned on the German move on its own Opel Antwerp plant, are not so sure that this move is in the best interest, and have approached the European Commission to try and sway Germany in a more Eurocentric direction. Opel, in the mean time, seems to be looking past the problems, and is planning to present a new hybrid concept car at this year's Frankfurt Motor Show: the Opel Corsa Hybrid. The Opel Corsa Hybrid will be powered by a 1.3 CDTI ecoFLEX engine with 119 g CO2 per kilometer.

The current product portfolio highlights just how committed Opel is to the reduction of emissions and consumption. Numerous Opel models positioned around the ecoFLEX area at the IAA produce less than 140 g CO2 per kilometer. The Opel Corsa Hybrid concept car, which makes its world debut this month at the IAA in Frankfurt, is

a result of General Motors’ expanded efforts to reduce fuel consumption and emissions. Powered by the next-generation GM Hybrid system and diesel engine technology, the Corsa Hybrid concept car requires just 3,75 liters of diesel per 100 km and emits only 99 grams of CO2 per kilometer. Based on the 55 kW/75 hp Corsa 1.3 CDTI, fuel savings are largely achieved by GM’s next-generation belt-alternator starter technology debuting in this concept. The Corsa Hybrid uses a lithium-ion battery. The Corsa Hybrid concept car’s hybrid technology combines the functions of a

starter motor and electric generator. Its highly efficient diesel engine is also switched off by the hybrid system when the car is stopped, and restarted when the brake pedal is released. When extra power is required, such as when accelerating or overtaking, the motor provides significantly higher torque. This combination of 1.3-liter diesel engine and electric generator reduces fuel consumption and CO2 emissions. The lithium-ion battery provides the necessary electrical power for the belt-alternator starter, and the battery itself is recharged by the concept car’s regenerative braking function: when decelerating, the fuel is shut off and the vehicle’s kinetic energy is transformed into electrical energy. The Corsa Hybrid concept car represents GM’s global commitment to a comprehensive and cost-effective advanced technology strategy focused on producing commercially viable and sustainable cars and trucks. These include alternative fuel vehicles, ongoing improvements to conventional internal combustion engines and transmissions, hybrid-electric and electric vehicles, as well as hydrogen fuel cell vehicles. Groen: Nederland wil boere vir groter natuurlewe inspan Ingevolge Nederland se Ekologiese Bestuursplan (EHS) moet 42 000 hektaar onder die beheer van die EHS wees, en nog 100 000 hektaar in landelike natuurbeheer wees. As boere meedoen, beteken dit dat minder landbougron onteien hoef te word om hierdie doelwit te bereik, aldus Minister Gerda Verburg wat aan die stuur van sake staan. As boere ekologies vriendelik boer, sal dit ook meer ontspanningsgebiede by stede beskikbaar te maak. Die volldige manifes kan gelees word by: manifest. Bevolkingsgroei en klimaat bedreig voedselsekuriteit 'n Snel groeiende wêreldbevolking en klimaatonbestendigheid stel saam groot uitdagings om hongersnood teen die middel van die eeu die hoof te bied. Oor die volgende 40 jaar moet die wêreld se kosproduksie met 70 % toeneem, maar klimaatsverandering soos hoër temperatuur en meer gereëlde weersuiterstes gaan sake aansienlik bemoeilik, aldus Jaques Diouf, direkteur van die VN se Voedsel- en Landbou-organisasie. In hierdie tydperk gaan die wêreldbevolking van 6,7 miljard tot 9,1 miljard toeneem, en druk op verhoogde kosproduksie gaan veral in ontwikkelende lande gevoel word. Afgesien van die minder water wat 'n warmer klimaat tot gevolg het, lei dit ook tot 'n toename in plant- en diereplae. 'n Jaarlikse bedrag van 56 miljard Euro, 50% meer as die huidige spandering. Sal nodig wees om die probleem die hoof te bied. Hy waarsku dat tot 370 miljoen mense teen die middel van die eeu honger sal ly as meer landbougrond nie beskikbaar gestel word nie.

Bothaville se etanolprojek: Hoop of leë (skop)dop? Is sorghum en wetgewing die redding? 'n Projek wat met groot fanfare aangekondig is en wat as 'n groot ekonomiese inspuiting vir die Vrystaat sou kon dien, staan nou verlate en toegroei. Ethanol Africa se beoogde aanleg is in 2005 aangekondig en dié aanleg sou toe slegs een van agt in die wêreld wees. Destyds is berig dat beleggers, waaronder buitelandse beleggers, toustaan om in die projek te belê. Dit sou teen Maart 2006 teen 'n koste van R640 miljoen opgerig word en 14 000 regstreekse en onregstreekse werksgeleenthede skep. Altesaam 473 000 liter sou daagliks uit 1 200 ton mielies vervaardig word. Die groot gees vir die projek, was Johan Hoffman. 'n Afvaardiging bestaan uit hoë vlak Vrystaatse politici het selfs vroeër 'n besoek aan Duitsland gebring om beleggers te werf. Na 'n aanvanklike stroom positiewe berigte het die gevaarligte begin flikker. Die destydse Vrystaatse Premier, Beatrice Marshoff het ontken dat die provinsie self 'n groot bydrae uit die begroting sou maak, en sou dit bloot help fasiliteer. Die ontwikkeling van Agri-nywerhede bly egter 'n belangrike komponent van die Vrystaatse Ontwikkelingsplan. Volgens vroeëre berigte het woedende boere vrae begin vra oor wat van die sowat R24 miljoen geword het wat hulle in die projek belê het. SakeBulletin het met. mnr. Toenie Niieuwoudt, 'n prokureur van Bothaville gesels, wat die administrasie van Grain Alcohol Investment behartig, 'n maatskappy wat gevorm is om boere se aandeelhouding te behartig. (Kyk na meegaande berig oor die aandeelhouding). Nieuwoudt sê hy verstaan dat die moedermaatskappy om 'n lisensie aansoek gedoen het om nou die etanol uit sorghum in plaas van mielies te produseer. Dit is glo goedgekeur, en nou word op hete kole gewag vir wetgewing om 'n persentasie alkoholmengsel in brandstof te plaas. Daarsonder kan die model nie sommer werk nie. Nieuwoudt wys voorts daarop dat nuwe tegnologie die proses en dus die koste van die beplande aanleg aansienlik verminder. Na die aanvanklike vrae en gerugte oor die toekoms van die voorgestelde aanleg op Bothaville kop uitgesteek het, het Ethanol Africa driftig volgehou dat niks verkeerd is nie, en vertragings aan allerlei faktore toegeskryf. Die aanlegkoste het toe tot R700 miljoen gestyg ('n bedrag van 'n miljard and is later genoem), maar Ethanol Africa het volgehou dat hy nou 'n verdere sewe sulke aanlegte elders ook beplan. 'n Vroeë vlieg in die salf was dat beleggers – veral buitelandse beleggers – traag was om hul geld neer te sit voordat die regering nie wetgewing oor etanol op die wetboek geplaas was nie. Die beleggers se kommer het geblyk grondig te wees, aangesien daar teen die middel van 2007 nog dadels van so 'n wet op die wetboek sprake was. Intussen het die impak van etanol-vervaardiging op mieliepryse die regering hard geruk. Die hoeveelheid mielies wat vir die produksie van Amerikaanse etanol gebruik word is kommerwekkend vir die bedryf. Dit het sedert 2000 van 5% gestyg tot 30% in 2008. Dit sal na raming oor die volgende ses jaar tot 38%

toeneem. Die VSA subsidieer hierdie aanlegte wat soos paddastoele opskiet, en jaag mieliepryse die hoogte in. Een ton mielies kan 420 liter etanol lewer. 'n Inname van 1 150 ton mielies per dag sal 483 000 liter etanol, 20 000 liter biodiesel en 300 ton DDGS ('n hoëproteïen-dierevoeding) kan lewer. Reeds vroeg is gewaarsku dat Suid-Afrika se jaarlikse mileie- en sojaproduksie sou moes verdubbel om in die etanol-aanvraag te voorsien. Dit het niemand verbaas toe die regering uiteindelik mielies as toelaatbare bron vir etanolvervaardiging uitgesluit het nie. (Kyk meegaande berig). Intussen is Ethanol Africa se webwerf van die kuberruim af, en die maatskappy, wat in die verlede vinnig negatiewe beriggewing weerspreek het, reageer nie meer op medianavrae nie. Ook inwoners is traag om nou iets te sê, en dit lyk asof baie meen dis finaal dat van die ekonomiese droom dadels gekom het. Verskeie reputasies, veral dié van Hoffman, het 'n gevoelige knou weg, en plek-plek loop die gemoedere en wantroue steeds diep. Die optimiste beskou juis hierdie negatiewe sienings as die grootste gevaar, naas die regering se voeteslepery, vir die voorgestelde onderneming se uiteindelike lewensvatbaarheid Amerikaanse navorsers het onlangs voorgestel dat 'n gewas wat ironies uit Suid-Afrika afkomstig is, waatlemoene, as etanolbron oorweeg word. 'n Groot persentasie Amerikaans-verboude waatlemoene word weggegooi omdat die vlekke op die skil of die waatlemoenvorm dit onbemarkbaar maak. Suid-Afrika het veral 'n groot potensiaal om makatane, wat onder meer marginale toestande as waatlemoene verbou kan word, te lewer – maketaan-oktaan as't ware.. Koring, sorghum en bittersorghum tel onder ander moontlike etanolbronne. Ethanol in South Africa As early as the 80's a team of researchers at the Free State University were working on experiments to genetically alter yeasts to be able to alter more types of sugar into alc0ohol. The more effective these yeasts would be, the more cost effective ethanol production would be. On 12 September 2007 Mark J. Sorbara wrote as follows on South Africa's prospects of ethanol production: South Africa has great potential for energy crop production such as maize because of the large tracks of arable land and suitable climate, but it is not all good news. According to Mathabo Le Roux writing in Business Day; in South Africa only 10% of the land is irrigated yet it takes up 65% of total water use, so any increase in large scale maize production would affect South Africa's water supply. Moreover, the head of South Africa's Central Bank Tito Mboweni, questioned the wisdom of using maize as the main feedstock for ethanol production in South Africa "That's a doubt in our case because we suddenly have a shortage of maize … also pushing the food prices because or production of ethanol from maize." There is an overall fear that the increased use of maize based ethanol feedstock will cause a price increase; putting maize beyond the reach of Sub-Saharan Africa's poor, but as Slater suggests "the world maize price does not correlate well with local prices especially in SSA". For example, according to the United Nations

Integrated regional Information Network "South African maize prices have stayed near R600 ($85) per tonne, but in March 2007 increased to R2,000 ($285), still less then the world price of R2,500 ($352)." Although there is a difference between international and South African maize prices, this does not discount the food price inflation. The Regional Hunger and Vulnerability Program suggested that "In the 12 months between January 2006 and January 2007, the food costs of very poor rural dwellers rose by 9.6% and the very poor urban dwellers by 8.3%. Groen: Vleisie op die kole in die as? Die Boeretradisie van ‘n gereelde vleisie op die kole kan ter wille van aardverwarming in die as beland as ‘n Amerikaanse Nobelpryswenner sy sin kry. Dr. Rajendra Pacahauri is nog besig om vir die groot klimaatskonferensie in Kopenhagen voor te berei maar wys daarop dat sou die burgers van die 15 belangrikste Europese Unie-state slegs een keer per week ‘n uitsluitlike vegetariese dieet volg, sou dit dieselfde impak hê as om 12 miljoen motors van Europa se paaie te verwyder. Hy blameer Europese subsidies wat dit moontlik maak om groot hoeveelhede vleis en melk op die wêreldmark te stort vir die probleem. Voorbeeld van die Vader van die Groen revolusie Die navolgenswaardige voorbeeld van Norman Borlaug Dit is ‘n ironie dat een persoon na ‘n kort leeftyd lank deur baie onthou sal word,dikwels vir al die verkeerde redes. Hieronder tel moordenaars en vermaalikheidsterre wat ‘n lewe van dwelmmisbruik agtergelaat het. Hierteenoor weet min mense dikwels van die lewe van ‘n persoon wat werklik ‘n verskil gemaak het, en nog minder onthou hom na sy afsterwe, al het hy ook ‘n lang en vrgbare bydrae gelewer. So iemand is Norman Borlaug van Texas wat pas op die ouderdom van 95 gesterf het. Borlaug was reeds in die 90 toe hy werklik afgetree het, hoewel hy met sy dood steeds ‘n besoekende professor by ‘n universiteit was. Borlaug staan bekend as die Vader van die Groen rewolusie. In vandag se tye, waar so ‘n ophef oor die mens se koolstofvoetspoor en die aardverwarming gemaak word, sou ‘n mens verwag dat so iemand se naam baie bekend sou wees. Voorts staan Borlaug bekend as die man wat die honger massas gevoed het. Hy het verskeie kosgewasse soos mielies, koring, rys en sorgum onder hande geneem en variëteite geteel wat opbrengste tot vier keer hoër as tevore was geteel, en boonop meer siektebestand was. Sodoende, word beraam, het hy in sy leeftyd die lewens van ‘n miljard mense van ‘n gewisse hongerdood gered. Hy het in 1970 die Nobelprys gekry, en het ook die hoogste eerbewys ontvang wat vir Amerikaanse burgers beskore is, toe die Kongresmedalje aan hom toegeken is. Tog was s naam nie op almal se lippe, soos byvoorbeeld ‘n Michael Jackson nie.

Trouens, ‘n goeie vriend het onlangs opgemerk dat min mense wat so baie soos Borlaug vir die mensdom gedoen het, aan so min mense bekend was. Mense wat so in die nuus boer soos Chuene, Komphela, Malema, Van Rooyen en ander moet beskaamd staan as hulle hul eie bydraes tot die mensdom vergelyk met dié van Borlaug, maar tog baai in die ophef van nuusdekking oor losbekkighede wat hulle nuuswaardig maak. Die bevrydingsteoloog, Nico Smith, het jare gelede die nuus gehaal toe hy met sy gesin in Mamelodi gaan woon het. Dit het vergete geraak. Nou sorg hy opnuut dat hy in nuusdekking baai deur omstrdenhede uit sy pen te laat vloei, dikwels oor sake waarvan hy min of niks weet nie. In die proses beduiwel hy tussengroepverhoudinge erg, soos deur aan blankes te probeer toeskryf om nie die ANC en swart mense te kritiseer as verbrou word nie, omdat dit tot ‘n bloedbad kan lei. Hierdeur verbeur hy die titel van bevrydingsteoloog, want dit is geen bevryding as een groep toegelaat word om ‘n ander te onderdruk en te intimideer nie. Trouens, dit trek ‘n streep deur die begrip demokrasie. Die voetafdrukke van negrofilistiese sendelinge soos Read, Van der Kemp en dr. John Philips strek bykans ononderbroke deur die Suid-Afrikaanse geskiedenis – met verskeie Basotho-oorloë wat ook hieraan toe te skryf is. Telkemale het hierdie negrofiliste se optredes op bloedbaddens uitgeloop, en word hulle allermins deur die geskiedenis onthou of gehuldig vir die sendingwerk wat hulle gedoen het. Die spreekwoord lui: “Skoenmaker, hou jou by jou lees.” As ‘n mens graag wil hê dat jou nagedagtenis onthou moet word, sorg immers so ver moontlik dat dit om die regte redes sal wees. Om andersins, kom en gaan waardig soos ‘n man wat op meer as een terrein ‘n verskil gemaak het, Norman Borlaug, al beteken dit dat min mense werklik van die persoon se bydraes sal weet. Borlaug was ‘n navolgenswaardige voorbeeld. Dink groen vir behoud Die Bybelse opdrag dat die mens oor die aarde moet heers, plaas ook ‘n groot verantwoordelikhede op die mensdom. Pas het die hoof van die VN se Wêreldmeterologiese organisasie gesê dit raak al hoe moeiliker om statistiese gegewens van die verlede te gebruik om weervoorspellings te doen, omdat aardverwarming die bruikbaarheid van die data beïnvloed. Dit is egter nie net die owerhede van die wêreld se verantwoordelikheid om sy bydrae tot die oplossing van die probleem te lewer nie. Elke mens kan bydraes lewer om die impak van sy koolstof-voetafruk te verminder. Dat daar nog ‘n lang pad is om te loop, is duidelik uit die omvang van rommelstrooi in Suid-Afrika en die owerhede se voetesleepery om mense hieroor op te voed en te vervolg. Die Mangaung Waste Management plan, wat ‘n bydrae hiertoe moet lewer lê nou al etlike jare en stof vergaar. ‘n Omvattende strategie is deur konsultante vir die Vrystaatse provinsiale regering in samewerking met kundiges van die provinsie se Omgewingsake opgestel, en is vroeër vanjaar amptelik oorhandig. Intussen

het ‘n verkiesing gekom, maar sedertdien, so lyk dit, vergaar die plan ook net stof. ‘n Klompie privaat persone, wat die organisasie Groen Kern, gestig het, beplan nou ‘n bewusmakingsveldtog tot Erfenisdag, wanneer ‘n organiese mark gehou gaan word. Organiese boerdery is besig om in die mees ontwikkelde lande ‘n stewige houvas te kry. Te midde van die resessie wat die verbruik van kos effektief laat stagneer het, het organiese boerderyprodukte se verkope in hierdie lande met amper 20 persent toegeneem. Restourante wat slegs organiese boerderyprodukte op die spyskaart plaas word in Europa al hoe gewilder. Die katastrofale uitwerking van aardverwarming is reeds bekend. Een van die kenmerke is dat natuurrampe soos hittegolwe, tifone en droogtes meer dikwels voorkom, en dat die neerslag meer dikwels in die vorm van verwoestende storms kom eerder as deurdringende reën. Dit verbaas niemand dus nie dat klimapaleontoloë meen die Vrystaat se panne was gedurende die warmer tydperke in die verlede voller as gedurende die koeler periodes. Voorspelbare gegewens is belangrik, omdat geen landbou-ekonomiese model sal werk as die reënval onvoorselbaar verander nie. Stede kan so uitbrei dat die beste landbougrond met huise toegebou word, terwyl damme gebou word in strome wat nie meer ‘n afloop het nie. Nuwe navorsing wys daarop dat daar ‘n verband is tussen die gemiddelde aardtemperatuur en sonaktiwiteit. Hoe minder sonaktiwiteit daar gedurende siklusse voorkom, hoe minder wolkvorming vind plaas, en hoe warmer raak die aarde in daardie periodes. Die kosmoklimatoloë beklemtoon egter dat hul teorie net aanvullend tot dié kom wat meen die mense se koolstof-voetspoor is besig om die aarde minder bewoonbaar te maak. Aan sonaktiwiteit kan die mens niks doen nie, behalwe om hoogstens siklusse te voorspel. Die mens kan egter wel deeglik toesien dat sy eie aktiwiteite nie sy planeet bevuil en onbewoonbaar maak nie. Vrystaatse groen inisiatief het groot planne ‘n Vrystaatse inisiatief, Groen Kern, beplan om in die aanloop tot Erfenisdag, 24 September, ‘n bewusmakingsveldtog van stapel te stuur om almal in die provinsie bewus te maak van die belangrikheid van ons groen erfenis en wat elkeen kan doen om hierdie erfenis vir die nageslag te bewaar. Sakeondernemings en ander belangegroepe word ook genooi om aan die projek mee te doen. Die projek se hoogtepunt is die Groen gebeurtenis wanneer ‘n organiese mark op Erfenisdag, op Smart Stone se perseel in Langenhovenpark gedoen word. Groen Kern stel ook ‘n lys sprekers beskikbaar wat belangegroepe, skole en instansies oor die belangrikheid van die omgewing en ons groen erfenis kan toespreek, en radiopraatjies asook koerantonderhoude kan voer. Moontlike onderwerpe sluit in: alternatiewe vir waspoeiers en die hergebruik van huishoudelike water, hersirkulering, erdwurms, organiese groenteverbouing,

sonkragverhitting, “groen geboue,” wat maak dat kos organies is en hoekom is dit beter vir die liggaam? en die besparing van water en elektrisiteit. Dit is ‘n volgehoue inisiatief wat onder meer ook beplan om van volgende jaar af Jeugdag by die doelwitte in te sluit. Navrae: Ansophie Welgemoed, schafer@telkomsa.net 0847111100 of Sharon Walker by bloemfontein@smartstone.co.za 0827966615 http://www.centralsa.co.za/ Kliek op GroenKERN se Appel Kosmoklimatologie: ‘n Nuwe perspektief op klimaatsverandering Dié onderwerp is onlangs na aanleiding van die titel van ‘n boek, The chilling stars, by die Boyden-sterrewag bespreek. Groot belangstelling heers in die onderwerp, en selfs na stoele ingedra is, kon nie vir almal in die ouditorium plek gemaak word nie. Volgens die teorie van kosmoklimatologie blyk dit so ver ‘n mens kan terugwerk uit verskillende soorte bronne ‘n regstreekse korrelasie tussen tydperke van baie of min sonaktiwiteit, en wolkvorming. Sonder bv gereelde sonvlekke is daar min kosmiese bestraling, en vind minder wolkvorming plaas, en word dit dus warmer. Die omgekeerde gebeur dan ook. Dit lyk of daar vir die eerste keer ‘n behoorlike fisika-verklaring vir wolkvorming kan wees. Kosmoloë wys bv daarop dat daar tog wolkvorming lank voor die Industriële revolusie was – dus kan hierdie soort partikels nie op hul eie wolkvorming en neerslag veroorsaak nie. Iets soortgelyks gebeur met kosmiese bestraling uit die buitenste ruimte, soos wat deur kwasars en nebula veroorsaak. Weens die sensitiwiteit oor aardverwarming verwys die kosmoklimatoloë na ‘n aanvullende, en nie plaasvervangende teorie nie. Prof. Matie Hoffman van die UV se Departement Fisika en Boyden sê die kosmoklimatoloë loop nog erg onder kritiek deur. Die kritici het byvoorbeeld daarop gewys dat die aarde steeds warm en droë tye beleef het toe die aarde se elektromagnetiese veld swak was (ek daar dan meer kosmiese bestraling die aarde moes bereik het). Die kosmoklimateloë verweer weer deur daarop te wys dat die partikels wat met die wolkvorming geassosieer word, nie deur die aarde se elektromagnetiese velde beïnvloed word nie. Oor skarminkels en spinnekoppe Hoe gemaak as ‘n stoere Dopper die kleinspan oor die bose en ander dinge wat met die kategese verband hou, touwys moet probeer maak? In die uwe se gedagtes kan ek die ouerige teoloog sien sit en kopkrap. Streng enkelgereformeerd. Hy moet vir die kleinspan ‘n kategeseboek opstel, en die komplekse dinge verstaanbaar weergee. Dan kry hy die briljante gedagte! Hy teken ‘n spinnekopweb, met die liederlike spinnekop in die middel. Die spinnekop het die web gespan om die onskuldige te vang en te verorber. Dis die teorie. Ons jongste gee daai spinnekopweb net een vinnige kyk, en roep opgewonde uit: “Spiderman!” Geen kinderheld, Superman inkluis, kom vir kleinman naby Spiderman nie, met die gevolg dat die kategese-omie nie heeltemal in sy doel slaag nie.

Maar dis nie net ons hier te lande wat moeilikheid met spinnekoppe het nie. Die Nederlanders het nou te make met ‘n nuwe, onbekende “hooiwagen” (Daddy long legs) wat vinnige versprei, en wat baie groter as die gebruiklike soort is wat reeds nie alte lekker oor ‘n dame se voet wikkel nie. Maar dis nie net spinnekoppe wat groter en beter word nie. Danksy warmer weer het sowat vyf sprinkaansoorte wat voorheen nie in Nederland voorgekom het nie, die afgelope dekade hul intrek in dié land geneem. Roy Kleukers van die Leidse Museum het dié bevinding na intensiewe navorsing gedoen, berig Trouw. Duisende kilometers daarvandaan skryf die taalghoeroe, Anton Prinsloo in sy rubriek, Taalkruie in Volksblad, toevallig op dieselfde dag dat die Nederlandse woord scharminkel verskeie betekenisse het of gehad het, soos aap, duiwel en ... roofsprinkaan. Terwyl die Nederlanders nou moet huishou met vyf nuwer soorte “sprinkhanen” en “krekels” is dit ook nie al nuwe skarminkels waarmee die taalfamilie nou opgesaal moet sit nie.

Biologiese boerderyprodukte in aanvraag Terwyl die resessie sy kloue ingeslaan hou, is daar een ekonomiese vertakking wat steeds groei – die aanvraag na suiwer biologiese produkte. Brood en vleis wat suiwer biologies geproduseer is, se verkope in Nederlandse supermarkte het in die eerste semester vanjaar met 40 persent gegroei teenoor die eerste semester verlede jaar. Suiwer biologiese produkte se verkope in supermarkte het met 10 persent gestyg, teenoor die gemiddelde toename van kosverkope van 3 %. Algeheel het hierdie produkte ‘n markaandeel van net 2 %.

Kernaanval-herdenking en die huidige gevaar Niemand sal verbaas wees dat Japan meen geen ander land sal die trauma van ‘n kernaanval so verstaan soos dié land nie. Japan het immers onder twee kernbomme deurgeloop, wat die einde van die Tweede Wêreldoorlog beteken het. Met die val van die Berlynse muur en die Ystergordyn het ‘n euforie posgevat dat die Koue Oorlog iets van die verlede is. Boonop het betrekkinge tussen die Weste en China, die vernaamste oorblywende Kommunistiese moondheid, so genormaliseer dat daar min sprake van is dat ‘n Koue Oorlog die potensiaal vir ‘n behoorlike polarisasie dra. Kom dit egter by kernwapens, is grootte nie werklik ter sake nie. ‘n Klein landjie soos Israel sou met kernwapens tot sy beskikking feitlik van sy toekoms verseker wees, omdat hy daarmee oor die potensiaal beskik om sy buurlande effektief uit te wis. Bykans die hele Egiptiese bevolking sou uitgewis wees, sou Israel ‘n kernbom op die Aswandam loslaat. Vir Sirië en Irak geld soortgelyke realiteite met groot damme hoog op in die Tigris en Eufraat. ‘n Tweede aspek van belang, is die vermoë om die wapens te neem na waar hulle moet ontplof, wat gewoonlik ‘n goeie vuurpylvermoë behels. Dit is daarom te verstane dat Japan met kommer na verwikkelinge in Noord-Korea kyk. Noord-Korea sukkel nog effe met behoorlike vuurpylvermoëns, maar het tog al daarin geslaag om vuurpyle bo-oor Japan tot in die Stille Oseaan af te vuur. Baie kenners meen Noord-Korea het al twee kernbomme ondergronds getoets, en dat dié land se aansprake hieroor juis is. ‘n Belangrike leerstelling van ‘n kernvermoë is hoe om kernwapens nié te gebruik nie. Dié blote besit van die wapens is dikwels veel meer werd as die fisiese aanwending daarvan. Baie kenners van Noord-Koreaanse sake meen ook dat die besit van kernwapens en die oorlogspraatjies van die leiers meer met die bymekaar hou van die Noord-Koreaanse psige te make het as werklike oorlogsplanne. Noord-Korea beleef gereeld erge hongersnood, en waar dié deel van die skiereiland na die Japannese kolonisasie die industriële hartland bevat het, het die meer agrariese suide die noorde loshande verbygesteek en hom onder die top- ekonomieë van die wêreld gevestig. Dit beteken dat dit al hoe moeiliker vir die noorde word om sy inwoners te oortuig die swaarkry is in hul eie belang.

Niemand sal egter die Japanners verkwalik as hulle nie bereid is om te dobbel oor die kanse dat Noord-Korea net geluide maak, en nie werklik ‘n bedreiging inhou nie. Japan spreek steeds sy vasbeslotenheid uit dat hy nie self kernwapens sal duld nie. Die Japanners het egter al ‘n ander selfopgelegde taboe afgeskud deur wel elders in die wêreld op beperkte skaal ‘n militêre vermoë te ontwikkel. Of Japan egter met ‘n blitskrieg die Noord-Koreanse bedreiging bloedneus sal gee, is ‘n ander vraag. Vir Japan is daar in werklikheid net twee keuses: of hulle moet waarborge hê dat die Noord-Koreaanse bedreiging self in duie stort voor ‘n ramp Japan tref, of Japan moet die ramp op ‘n wyse voorspring. Nog drie windparke ter see in Nederland goedgekeur Die Nederlandse regering het die oprigting van nog drie windparke ter see goedgekeur, wat die totale aantal windparke wat in die huidige regering se termyn goedgekeur is, op nege te staan bring. Hul gesamentlike kapasiteit word op 2 800 Megawatt aan groen krag beraam. Drie van die windparke is op die grens met Duitsland en is deur ‘n Duitse firma aangevra. Verskeie faktore, soos ekologie, skeepsvaart en “horsisonbevuiling” is in ag geneem. Die parke is so ver van die kus dat dit nie met die blote oog gesien kan word nie. Die jongste vergunnings is vir:

1. BARD Offshore NL 1, Bard Engineering, 60 turbines van 5 MW = 300 MW 2. EP Offshore NL 1, Eolic Power, 55 turbines van 5 MW = 275 MW 3. GWS Offshore NL 1, Global Wind Support, 60 turbines van 5 MW = 300

MW Nederland het die doelwit gestel om teen 2020 altesaam 6 000 Mw op die Noordsee op te wek. Skarminkels val Nederland binne weens warmer weer Danksy warmer weer het sowat vyf sprinkaansoorte wat voorheen nie in Nederland voorgekom het nie, die afgelope dekade hul intrek in dié land geneem. Roy Kleukers van die Leidse Museum het dié bevinding na intensiewe navorsing gedoen, berig Trouw. Duisende kilometers daarvandaan skryf die taalghoeroe, Anton Prinsloo in sy rubriek, Taalkruie in Volksblad, toevallig op dieselfde dag dat die Nederlandse woord scharminkel verskeie betekenisse het of gehad het, soos aap, duiwel en ... roofsprinkaan. Terwyl die Nederlanders nou moet huishou met vyf nuwer soorte “sprinkhanen” en “krekels” is dit ook nie al nuwe skarminkels waarmee die taalfamilie nou opgesaal moet sit nie. Die afgelope aantal jare word ‘n yslike nuwe “hooiwa” ook aangetref – ‘n knaap wat ons hier te lande gelukkig nog as ‘n kleiner weergawe, die daddy long leg, ken. Terwyl die hooiwagens en scharminkels weens die warmer weer in Nederland opruk, bibber ons nog....

Mylpaal met waterstofvliegtuig ‘n Gebeurtenis wat vir die lugvaartkunde so belangrik geag word soos die gebroeders Wright se eerste poging met die Kitty Hawk, het vandag in Hamburg,

Duitsland, plaasgevind toe die eerste vlug met ‘n waterstof-aangedrewe vliegtoestel onderneem is. Die tuig is sewe meter lank, en het ‘n vlerkspan van 20 meter. Dit kan sowat 750 kilometer ver vlieg met sy huidige brandstoftenks. Die waterstof word deur brandstofselle in energie omgesit, en dit dryf die elektriese motor aan. En hoewel hierdie bykans geluidlose,

trillingvrye vliegtuig wat boonop geen nadelige gasse vrylaat nie, as iets van die toekoms beskou word, meen die ontwerpers die kommersiële gebruik daarvan lê nog ver in die toekoms. Foto: Trouw Toyota sets tone with hybrids Toyota has sold 40 000 hybrid cars, the Prius in Western Europe in 2008. Since, sale has even further escalated, with the number on roads in the Netherlands doubling over the past year. A softer tax of 14 %, rather than the 25 % for fossil fuel powered cars applies. The Dutch Statistical authority also revealed that the hybrids are especially favoured by people older than 50. Solar-green for Free State The Free State is looking to installing at least 40 000 solar geysers using local labour to perform both installation and maintenance, said Premier Ace Magashule in his Sate of the Province address.. It is expected that a substantive number of jobs will be created through this initiative. This project will see an electricity reduction of between 30 to 50 % per household which will translate into a general electricity consumption saving for municipalities, province and the country. The implementation of the solar geyser project in Free State for the Informal settlements (i.e., low income households) will be initiated in partnership with the National Department of Energy in this financial year. The project is part of the government’s Demand Side Management program where energy efficiency programme is being implemented in all government buildings, clinics, hospitals and schools.

Vlieg in die salf van groener omgewing Die VSA word gereeld as die skurkeland in die wêreld voorgehou wat betref die aanhelp van die aarde se kweekhuis-effek. Die jongste syfers van die Nederlandse Beplannings- en Omgewingsburo skets egter ‘n ietwat ander prentjie. Die afgelope jaar het die VSA 3 % minder CO2 in die atmosfeer vrygestel terwyl die geraamde toename daarvan in China sowat 6 % was. Ook Wes-Europa het vinger getrek met ‘n afname van 1,5 %.

Die VSA en Europa se afnames het bygedra daartoe dat die gemiddelde toename van die wêreld die helfte minder was as die vorige jaar, terwyl die vorige jaar reeds ‘n klein afname op die jare daarvoor opgelewer het. Die buro meen alternatiewe elektrisiteitsopwekking deur onder meer windkrag, lewer ‘n bydrae, terwyl die gebruik van biobrandstowwe in voertuie ook reeds ‘n impak het. Die hoë oliepryse en die wêreld-ekonomiese krisis het ook bygedra daartoe dat minder olie, steenkool en gas vir energie-opwekking gebruik is. Ontwikkelde land, wat China insluit, het die afgelope jaar vir die eerste keer meer CO2 vrygestel as die ontwikkelde wêreld en internasionale vervoer saam. China is ‘n ontwakende ekonomiese reus. Die wêreld moet egter kennis neem dat die hele wêreld help dra aan die prysetiket hiervoor – nie net in die vorm van eie werksverliese deur die invloei van goedkoop goedere wat uit massaproduksie vloei nie, maar ook die vrystelling van kweekhuisgasse. Dit woeker met groen en blou krag Verskeie faktore het daartoe aanleiding gegee dat daar wêreldwyd na planne gekyk word om skoner, hernubare energie te benut. Die mees voor die hand liggende krisis is dat fossielbrandstowwe tot die kweekhuis-gasse bydra, en onder meer aardverwarming aanhelp. Met die aarde se elektromagnetiese veld wat besig is om te verswak vir ‘n verwagte omswaai van die pole, kan ‘n verswakte osoonlaag kwalik bekostig word. Beide die osoonlaag en elektromagnetiese veld speel sleutelrolle om lewe op aarde teen gevaarlike kosmiese bestraling te beskerm. Om maar een voorbeeld te noem, kanker sal volgens navorsers volgende jaar die aarde se grootste doodsoorsaak wees, ten spyte van vordering met die geneeskunde. In België skuif die lyn ten suide waarvan mense velkanker ontwikkel elke jaar verder noordwaarts. ‘n Genetiese toestand wat voorheen baie skaars was, outisme, raak nou reeds in lande soos die VSA een uit elke 150 geboortes, en in Engeland, een uit elke sestig. Dit plaas enorme druk op die bgrotings van ouers en die staat. Voeg hierby dat die kweekhuiseffek volgens aanduidings sal bydra om voedselproduksie in verskeie wêrelddele onder druk te plaas, en dat ook Afrika dit nie sal vryspring nie. Verskeie wêreldstede en ‘n groot deel van die wêreldbevolking leef onder die verwagte seevlak sou nog ‘n beduidende deel van die pole se ys smelt. Die wêreld se oliekartel het ook ‘n ongesonde houvas op die wêreldekonomie. Op die oomblik beleef Suid-Afrika die impak van verhoogde steenkoolpryse op Eskom se versoek vir reuse tariefverhogings. In verskeie lande, soos die VSA, word gekyk na hoeveel van die sogenaamde openbare werke-program se befondsing om die stram wêreldekonomie weer aan die gang te kry, benut kan word om projekte soos hernubare kragopwekking aan die gang te kry. Dit word aangevul met die befondsing, of beoogde befondsing van programme om meer elektriese en hibride-motors op die pad te kry. Navorsing om struikelblokke uit die weg te ruim kry nuwe aansporings.

Hernubare kragopwekkingsplanne is gewoon verstommend. Onder die tegnologie wat beoog word, of reeds deels in werking is, is windkrag waarskynlik die aspek wat die verste ontwikkel het. In Nederland, wat nog ver agter die Dene is wat windkrag betref, word selfs oor sogenaamde horison-bevuiling gekla. In Frankryk, waar kernkrag nog koning is, is horsisonbeveiliging een van die grootste besware teen windkrag-torings. Gister berig die nuwe Bloemfonteinse koerant, die Krant, dat ‘n groot windplaas op ‘n plato by De Aar opgerig gaan word. In Nederland word geboue deur termiese hitte wat uit ‘n uitgediende gruisgroef herlei word, verhit. In Europa word ook gekyk na die moontlikheid om talle sonkrag-sentrales in die Sahara op te rig, en die krag na Europa te herlei. Die Benelux-lande sit met tonne mis van beeste opgeskeep, wat metaangas – ook ‘n kweekhuisgas - afgee, en minstens een sentrale is al in bedryf waar dié metaangas in elektrisiteit omgesit word. Navorsers het ook vasgestel dat plante, en spesifiek sekere spesies, elektrisiteit opwek wat met spesiale komberse geoes kan word wat veral afgeleë gemeenskappe van krag sal kan voorsien en koste op lang kraglyne kan bespaar. Die Chinese het reuse vordering in die lonende vervaardiging van hierdie komberse gemaak. Afgesien van al die planne vir groen krag, ontwikkel die tegnologie vir blou krag ook vinnig. Blou krag is waar elektrisiteit wat op verskillende maniere in water opgesluit is, benut kan word. In Nederland is ‘n maatskappy op soek na beleggers wat kan help om ‘n reuse skema op die been te bring waar die enorme kragpotensiaal wat opgesluit lê waar vars en soutwater in aanraking met mekaar is, te benut. Die benutting van getywerking in baaie met smal ingange is ook iets wat ondersoek word. ‘n Aspek wat nog grootliks wetenskaplikes ontglip het, is sinvolle tegnologie om die energie van golwe en branders in elektrisiteit om te sit. Ook wat dit betref, is ‘n metode nou ontwikkel, naamlik rubberslange van tussen 150 en 200 meter lank, wat net onder die oppervlak dryf, en met kabels aan die seebodem geanker is. Elke slang, of Anaconda soos dié slange heet, kan duisende huishoudings van krag voorsien. Uit die VSA kom die nuus dat ook uitskotwaatlemoene, eerder as mielies, vir etanol-vervaardiging gebruik kan word. In Suid-Afrika bied dit die potensiaal dat die meer geharde makataan benut kan word om makataan-oktaan as tier in die tenk in te span. By Bethlehem nader twee privaat hidro-kragstasies in die Asrivier voltooiing. In die Vrystaatse Premier, Ace Magshule, se provinsiale rede, is aangekondig dat beplan word om in die huidige finansiële jaar sowat 40 000 huise van sonkrag-geysers te voorsien. In dié stadium is die slegte nuus dat elk van die nuwe tegnologieë, of dit nou groen windkrag of blou waterkrag is, se syfers op ‘n potensiaal van tussen 5 en 20 % van die behoefte aandui. Tensy ‘n land dus die hele spektrum aanpak, sal fossielbrandstowwe en kernkrag nog lank met die mensdom wees. Al die druppels kan egter saam ook al ‘n bydrae tot die vul van die emmer lewer.

Groen: Rubberslange vir golfkragopwekking Navorsers is lank reeds bewus van die potensiële opwekbare elektrisiteit wat in golwe opgesluit lê, maar die tegnologie om dit te ontgin, het nog altyd problematies geblyk te wees. Die Anaconda, ‘n rubberslang van 150 tot 200 meter lank kan moontlik gou in tot 5 persent van die omgewing se kragbehoeftes voorsien, en later waarskynlik tot 20 persent, aldus maritieme navorsers wat die konsep toets. Dié rubberslange word met kabels aan die seebodem geanker, en dryf dan net onder die oppervlak, waar golfbewegings die slange laat wriemel, wat dan water deur hulle forseer, en ingeboude turbines aandryf. Die navorsers berig die Nederlandse dagblad Trouw, behoort kompeterend met windkrag te wees, maar toetse is nog nodig om die Anaconda’s oor twee jaar te begin inspan. Daar is egter ‘n paar kinkels in die Anaconda se lyf. Die meeste energie is aan die oppervlak, maar vroeëre toetse met die Anaconda se ystervoorganger het aangetoon dat die golwe die slange kan beskadig. Heelwat potensiële energie gaan dus reeds verlore deur die slange net onder die oppervlak te laat dryf, maar elkeen sal dan elk steeds genoeg elektrisiteit vir duisende huishoudings kan oplewer. ‘n Tweede vereiste is dat die see daar taamlik diep moet wees, omdat die golwe die slange in ‘n japtrap sal verrinneweer as dit tot op die seebodem geruk sal word. Bron en grafika: Trouw

Makataan-oktaan Herrie lees onlangs Amerikaanse navorsers meen die Tier in die Tenk is dalk in waatlemoene opgesluit. In plaas van mielies vir etanol gebruik, kan bitter baie woema uit waatlemoene gehaal word. Natuurlik het die Suid-Afrikaanse joernaliste, soos al baie ander mense wat Amerikaanse wyshede in Afrikaans wou weergee, “corn” met “koring” loop vertaal. In ‘n ensiklopedie lees Herrie byvoorbeeld van die “Cliff dwellers” wat so verwoed “koring” geplant het voor Columbus nog voet aan wal gesit het. Soos ons weet is “sweet corn” groenmielies. Ewenwel, die Amerikaners meen daar gaan elke jaar in hul land miljoene waatlemoene verlore omdat hulle misvorm is, of vlekke het, en dus nie op die mark die paal haal nie. Onnosel Amerikaners, mens eet mos die binnekant!

Nietemin, waatlemoene kom oorspronklik uit Suider-Afrika, en mielies wat so in Afrika ‘n stapelvoedsel is, kom uit Amerika. Die Russe se tradisionele drank, Vodka, word glo uit aartappels gestook, en kom ook uit Amerika. Ook die “kartoffelen” van die Duitsers se Schweine Fleisch und Kartoffelen-faam is nie oorspronklik Duits nie, maar tel onder die horde alledaagse eetgoed wat die Indiane baie eeue gelede geteel het. Maar die plan van die tier in die tenk met waatlemoene sit Herrie en Oupa Nic aan’t gesels. Hier in ons land is nie noodwendig ‘n surplus waatlemoene nie, maar ons eet nie die skille nie. Ook eet ons nie die waatlemoen se familie, die karkoere, tsammas en al die basters tussenin nie, en as mens iets wil plant vir ‘n tier in die tenk is makatane dalk net die ding – dis is groter, en groei onder veel meer marginale toestande, en word ook nie so erg gesteel nie. Om karkoere te gaan bymekaar maak kan dalk ‘n hele span werksgeleenthede skep. Nou is Herrie darem heel bewus daarvan dat dit proe of karkoere en makatane minder suiker in het as waatlemoene. Maar Herrie onthou sy skoolwerk. Op skool wou Herrie g’n niks glo aalwyne is propvol suiker nie. Het Herrie gedink, daai ou wat beweer aalwyne is vol suiker, het vir seker nog nie aan ‘n stuk aalwyn gaan proe nie. Maar Herrie het die argument verloor, al had Herrie ‘n oupagrootjie wat ‘n diabeet was, en elke dag ‘n glas aalwynsap gedrink, en dan die heel dag geëet het net wat hy wou. En daai oupagrooitjie het al sy gesonde tydgenote oorleef en ‘n flink ent in die 90 geword. Dus sal Herrie nou nie stry dat die makataan-oktaan, of karkoer-mo*r nie so lekker soos waatlemoena-woema sal proe nie, maar die gewone mens wil daarmee ry, nie drink nie. Natuurlik sal daar ‘n drinke-aanvraag vir makataan-oktaan wees. Jare gelede kom oom Rons by ‘n kuipery. Eenkant loop die moes met die doppe en pitte in ‘n geut weg, so sterk gegis mens hoor dit amper sis. Toe kom een van die kuipers, en vat ‘n groot skep met sy blikbeker, en slaan dit weg. Toe die stoom klaar uit die man se neusgate en ore gefluit het sê oom Rons vir hom: “Jis, maar jy drink sterk goed!” Die man gloei van trots. “Dza, ek soekkit stêk. Ma ek drink ook petrol. Ma dan moerrit BP wees.” Free State: Shocking blue drop scores The Free State’s average water position may be much worse than is reflected from the first media reports on the Department of Water Affairs Blue Drop Water status report just released. From the report it became clear that only 11 of the province’s 17 water authorities submitted data to be assessed for quality, with six outstanding. From the context of the report, it is clear that the outstanding authorities are those who have capacity problems, and the results, when actually available, may yield an unpleasant surprise. The Department will conduct audits over the next six months to determine the risk level. While Bloemwater scored around 90 % on the blue drop score sheet, Arlington and Reitz scored around 15 %, and Boshoff 14 %.

Enorme uitgestorwe roofvoël vlieg eersdaagse weer ‘n Roofvoël wat sowat ses miljoen jaar gelede in Argentinië geleef en ‘n vlerkspan van digby agt meter gehad het, vlieg binnekort weer – of liewer ‘n rekonstruksie daarvan. Die “lanseerdatum” is 19 Mei. So dra De Telegraaf die berig:

Rioolregruk peperduur Dit gaan meer as R150 miljoen kos om die rioolaanlegte van die Mafube-munisipaliteit in die Noordoos-Vrystaat weer op dreef te kry. Dit blyk uit ‘n kosteberaming wat die belastingbetalersvereniging van die gebied laat doen het. Mafube, wat in Suid-Sotho “sonsopkoms,” maar in ‘n vreugdevolle sin soos by die geboorte van ‘n eersgeborene beteken, sluit Vrede en verskeie omliggende dorpe in. Dit is egter nie net Mafube se rioolaanlegte wat haper nie. Die nasionale belastingbetalersvereniging beskryf Vrystaatse rioolaanlegte as skokkend en dat rou riool op verskeie plekke in riviere loop. Verskeie hofbevele is al bekom om munisipaliteite te dwing om hul wetlike verpligtinge na te kom. Mammoet van die Maas Siebie hoef nie bekommerd te wees nie – die kanse dat sy oubaas of ounooi vir hom so ‘n been sal aanbied, is skraps. Vir Pumba en ander groot brakke is dit dalk ‘n teleurstelling. Hierdie been is na raming sowat 40 000 jaar oud, en het aan ‘n mammoet

behoort wat op die destydse koue droë steppevlakte van die Maas in die huidige Nederland behoort, berig De Telegraaf. ‘n Nuwe baggermetode om sand vir ‘n nuwe bou-aanleg te herwin waar die verskillende sandtipes geskei is, en terselfdertyd datering van die lae moontlik maak, bring nou vondste aan die lig wat met ouer metodes verbrysel sou wees.

Die diere wat 40 000 jaar gelede die vlakte bewoon het, sluit ook wilde perde en renosters (eenhoorns vir die Nederlanders) in. Uit ander tydperke kom oorblyfsels van poolvosse en vele ander, en onder meer ook die nalatenskap van mense wat duisende jare gelede takbokke gejag het. Foto: ANP

Terwyl by die vreemde. Op aarde is ‘n groeiende groep wat foto’s wat Nasa beskikbara stel wat op Mars se oppervlak geneem is, met valkoë bestudeer, omdat, so glo hulle, daar eens mens-tipe lewe was. Uit die duisende rotse en rotsfragmente het talle “bewyse” gekom, soos “klipwerktuie.”

Hierdie foto het sedert Nasa dit bekend gestel het, ‘n bietjie deur fotomanupulasie deurgeloop om “duidelik” ‘n “skedel” te toon. Intelligente lewe op aarde is nog nie eens bewys nie, en nou soek hulle dit al elders.

Groen energie: Windmeuele doen weer hul ding in Nederland Eeue lank het Nederland se windmeule die lae lande in sy stryd teen die see gesteun. Nou neem die rol van windmeule weer toe, maar die rol is ietwat anders maar nie minder belangrik nie.

Verlede jaar het die windmeuele, wat op land en ter see opgerig word, in sowat een persent van Nederland se energiebehoeftes voorsien. Dit was ‘n kwart meer as die vorige jaar. Ander hernubare energiebronne wat sorg dat die totale aandeel hiervan van 2,9 persent na 3,4 verlede jaar toegeneem

het, is die gebruik van biomassa, sonenergie en waterenergie. Terwyl die min sonenergie te wagte is, is die lae gebruik van waterenergie nog baie min as in gedagte gehou word dat enorme hoeveelhede elektrisiteit volgens navorsers opgesluit lê is verskynsels soos waar sout- en varswater langs mekaar voorkom. Trouens, vennote vir so ‘n aanleg word gesoek. Anders as die ander hernubare energiebronne, wat “groen” genoem word, word na die waterpotensiaal as “blou energie” verwys. Die gebruik van biobrandstof het van 2,8 na 3 persent toegeneem. Die geringe toename is toegeskryf daaraan dat die vervaardigers tevore die wetlike mikpunte oortref het en nou kon bekostig het om bietjie ...water te trap. Bron: Trouw

Click to view large Download full size (28 KB) Nuuskomemntaar: Moenie dat klimaatplan vir Vrystaat stof vergaar nie Soms moet in die verlede gedelf word om beplanning vir die toekoms te doen. Navorsers het al lank gelede besef dat hulle deur in die yslaag aan die Noordpool te boor, jaarverskynsels soos die jaarringe van ‘n boom honderde duisende jare terug kan volg, totdat die gewig van die ys die jaarverskille te erg vervloei. Pas het Amerikaanse navorsers in ‘n meer in Ghana die klimaatsveranderings in die Sahel suid van die Sahara op hierdie manier nagevors, en vasgestel dat megadroogtes wat honderde jare kan duur, die gebied getref het. Die slegte nuus is dat wêreldwye klimaatsveranderings dié verskynsel kan verdiep. Klima-Paleontoloë in Suid-Afrika probeer ook om modelle te bou, om vas te probeer stel hoe die verskynsel die land se klimaat gaan beïnvloed. Dit raak kosproduksie, en waar dit in sommige gebiede ‘n gemiddeld hoër reënval tot gevolg kan hê, kan ander gebiede feitlik heeltemal uitdroog. Die gebiede met die hoër reënval se reënvalpatrone kan dalk ook op groter vloede met lang droogtes tussenin dui. Met iets soos grondhervorming is dit nodig dat dié verskynsels verstaan word. ‘n Meesterbestuurplan wat hiervoor voorsiening maak, is reeds ‘n geruime tyd gelede aan die bestuur van die Vrystaatse Departement van Omgewingsake en Toerisme oorhandig. Dit raak egter feitlik alle ander rolspelers, en moet in die Vrystaatse Groei- en Ontwikkelingsplan geïnkorporeer word. Daar kan byvoorbeeld nie nuwe nedersettings beplan word waar daar nie water gaan wees nie. Daar is egter op die meer basiese soos rommelstrooi ‘n onmiddellike behoefte en dit is ondenkbaar dat gewag moet word om iets goed te keur om doodgewoon bestaande wette toe te pas. Elke bietjie help.

Dit is te verstane as makeer die pas word met sekere sake terwyl die land binnekort ‘n algemene verkiesing beleef. Sommige sake kan egter nie onderbreek word nie – want ‘n watertrappery kos lewens, of maak omkeerstrategieë onbekostigbaar duur. Green plans face red light The US Obama administration, coming into power with great expectations from green activists after elaborate election promises had been made, is already facing European warnings that the US is to go further than it presently intends to do. The US has only undertaken to cut green house emissions to the 1990 levels, far short of European commitments and expectations. Also Russia faces some European pressure. The UN expects rich nations to slash emissions between 25 and 40 % by 2020. Groen: "Mindset" doen wat dit sê - die elektriese motor wat anders is Te dikwels kom prottipes elektriese motors na vore, net om dan heeltemal van die toneel te verdwyn. Dié tipe motors is gewoonlik oninspirerend, swak afgewerk en ...wel, lelik. Die mooier modelle, soos die Chevrolet Volt, is veronderstel om in 2010 op die mark te kom, maar dan moet General Motors nog bestaan. Die Tesla Roadster is ook in ‘n ander klas, maar sy prys van ongeveer R1,2 miljoen word deur die Nederlanders as “slordig” bestempel. Dis ‘n sportmotor met ‘n geweldige reikwydte. Die Toyata Prius is ook vir 2010 vir die mark bestem, ‘n hebride motor wat primêr op petrol loop, en deur sy elektriese kapasiteit aangevul word. En nou is daar die Switserse Mindset. Die karretjie is mooi, en is primêr elektries met ‘n petrol-aanvuller. Die ontwerper, Murat Günak het al diep spore getrap by onder meer die Peugeot 206 en het die Volkswagen Scirocco ontwerp, en was tot onlangs die topontwerper by Volkswagen. Sy geraamde koste sal sowat 35 000 Euro’s wees, ‘n veel meer bekostigbare kopie as die Tesla Roadster. Herrie se kerrie: Leeus in en om die stad Klein Herrie het kunsklasse op ‘n wildplaas buite Bloemfontein. Hy teken daar in die geselskap van cheetahs, allerlei bokke en ‘n hans lama, asook die eend Gena met die af vlerk. Nou, lees Herrie, kry die plaas ook leeus. Eintlik het Herrie die leeuwelpies al verlede jaar gesien toe hulle saam met die kinder gespeel is, en selfs afgeknou is. Maar die interessantheid is as hierdie leeus uitgegroei is, sal hul gebrul dalk tot by Herrie se huis gehoor kan word. Soos die kraai vlieg, so vyf kilometer ver. Tot dusver moes Herrie vir landelikheid maar tevrede wees met hier en daar ‘n haantjie se gekraai, terwyl die hadidas wat op buurman se radiotoring kom sit en raas en...wegvlieg, grensgevalle is.

Jare gelede het Herrie se boet by ‘n tante in Fordsburg aan die Rand geloseer. Boet was nooit lief vir soggens wakker word nie, en het skooltyd lag-lag deur drie wekkers geslaap wat gestel was om hom betyds by die skool te laat kom. Maar dié oggend was hy deeglik, dadelik wakker en het amper op die vloer beland. ‘n Vuilbaard het reg onder sy venster ‘n brul van leeuplesier-epidermiese proporsies laat loop. Boet het nooit vermoed ‘n leeu brul so oorverdowend nie, maar vir eers was hy half gestres oor ‘n leeu voor sy verblyf se venster. Toe hy uitloer word die sakie darem belig. Dis ‘n sirkusleeu op ‘n trein wat so vir die stadsjapies kom môre sê het. ‘n Trein het volgens oorlewering ook veroorsaak dat die grootste ses ter wêreld in Suid-Afrika geslaan is. Die bal is naamlik op Nuweland by ‘n treinvenster ingeslaan, en eers in Johannesburg teruggekry. Maar terug na die leeu. Jare gelede hou ds. Danie Hoffman kerkraadsvergadering by sy sendingstasie in Zambië. Een van die ouderlinge kom asvaal geskrik by die vergadering aan. Hy het met sy fiets teen ‘n lekker afdraande laat wiel, en onder, toe hy om die draai gaan waar ‘n lappie bome was, bevind hy hom skielik tussen ‘n trop leeus. “En wat het jou toe gemaak?” “Ek het maar die klokkie gelui.” Dis egter nie net leeus wie se geluide bedrieglik kan wees nie. Bobbejaan en hiëna besluit laau kort ‘n pak slae, en sluit ‘n ooreenkoms. Skaars is die kleoue deurgekap, of leeu kom op die spulletjie af. Hiëna skraap vir leeu, maar bobbejaan is vuilstreep die boom uit. Onder karnuffel leeu vir hiëna iets vreesliks, en los hom later gehawend.

“Watse soort bondgenoot is jy?” brom hiëna. “Maar jy het so lekker gelag ek dog al die tyd jy wen,” is bobbejaan se verweer. Sneeu in Antarktika

Herrie se kerrie - aardverwarming wyl Europa vries Herrie lees Europa het sy koudste winter in twaalf jaar beleef. Ook die skoolhoof van Herrie se alma mater van die Mott Road School, Fayetteville, Syracuse, NY, US of A skryf hoe vreeslik onbehoorlik dit daar gesneeu het. Bykans ongekende diktes. In Nederland is van die outydse skaatswedstryde op veryste riviere tussen

sekere dorpe weer gehou. Dan dink Herrie, sjoe, dink net hoe koud sou dit geword het as die aarde se temperatuur nie al ‘n entjie gestyg het nie.

En ja, daar is soos Mbeki en nou blykbaar Lekota, nog,vigsafvalliges is, is daar ook aardverwarmings-afvalliges. Wil niks weet van ‘n klimaatsverandering, en dus die mens se rol daarin nie. Trouens, die aarde is eintlik in die middel van ‘n ystydperk, en beweeg nou juis uit ‘n warmer interval in die tydperk. Maar blykbaar hang dit af wat ‘n mens as tydsraamwerke gebruik – honderde jare, duisende jare, tienduisende jare of miljoene jare. Binne elkeen van hierdie raamwerke is daar variasies. As ‘n mens van ons leeftyd praat, verwarm die aarde werklik, ten spyte van sulke koue winters tussenin. Trouens, ‘n paar jaar gelede was die Vrystaat se mielie-oes heelwat kleiner omdat die gemiddelde temperatuur daardie somer ‘n graad of wat koeler was. Tekens dat dit warmer word, is dat trekvoëls na Nederland nou al ‘n paar weke vroeër begin broei omdat daar al vroeër wurmpies en ander smulhappies beskikbaar is. In naburige België skuif die gordel ten suide waarvan mense velkanker kry elke jaar verder noord, en beïnvloed gesondheidsbegrotings. Pas het Groenland vir ‘n groter mate van outonomie gestem omdat die eiland warmer word, en nou al soveel warmer geword het dat hulle beplan om vanjaar aartappels te begin plant. Onder die terugsmeltede ys kom “berge van goud” te voorskyn, te wete diamandtmyne, en langs die kuste wat meer ysvry word, kry hulle olievelde. In nabygeleë Kanada is ‘n waarheidskommissie besig om te besin in hoe ‘n mate die regering die Iniut (die regte naam vir Eskimo’s) uit grond en hul honderykdom beduiwel het. Want die grond, wat dikwels ook olie bevat, begin weer leefbaar warmer word. ‘n Bietjie meer as ‘n duisend jaar gelede het Erik die Rooie Groenland sy naam gegee, en die geskiedenisboeke het dit opgeteken as reklamefoefie om immigrante te lok. Sy seun, Leif Erikson, het die Amerikaanse kus “Vinland” genoem, wat Wynland beteken (blykbaar ‘n reklamefoefie, want hoewel dit toe warmer was as nou, sê wetenskaplikes die reisbeskrywings van wilde wingerde wat plate aanmekaar gegroei het is onwaar). Herrie meen daai reklamefoefie werk nou eers, want navorsing toon dat Suid-Afrikaners nogal staf die elmboog kan lig, en Suid-Afrikaners sit op strepe af Kanada toe waar hulle sake misverstaan. Drink Canada Dry, is nie ‘n opdrag nie. Ook toon nuwe navorsing dat Antarktika baie vinniger sy yskombers afskud as wat eers gemeen is, en dit hou implikasies vir seevlakke in. Terwyl tot nog onlangs aanvaar is aardverwarming beïnvloed nie Wes-Antarktika nie, het intensiewe navorsing nou uitgewys dis nie waar nie. Die grootste gletser in Wes-Antartika beweeg 40 persent vinniger as in die jare 70, en nog ‘n Wes-Antarktiese bielie 83 persent vinniger. Die gebied verloor elke jaar meer as ‘n 100 miljard ton ys – net soveel as wat die hele Groenland jaarliks verloor. Herrie, wat al wees sy baie groen artikels as “Groenherrie” bekend begin staan sê al jare lank die mense moet hul Bybel beter lees. ‘n Vorige leraar van Herrie het ‘n string kinders gehad, want hy het gesê die Bybel gee opdrag oor die vul van die aarde. Wat die Bybel NIE sê nie, is dat die aarde aangehou gevul raak na dit oorbevolk geword het nie.

Net so, die opdrag om oor die natuur te heers, het baie beslis nie ‘n Mugabe-agtige heerser in gedagte gehad nie. ‘n Goeie heerser bou sy land – hy verniel dit nie. Blykbaar is die ou mensdom heel bekwaam om die natuur teen sy natuurlike gang in om te klits. So ‘n aardverwarming kan naderhand soveel ys laat smelt dat die wêreld se kusstede soos Atlantis onder die golwe kan verdwyn, en bykans tagtig persent van die wêreldbevolking leef en werk in dit wat ‘n sinkende gevoel kan kry. Die Nederlanders en die Belge is natuurlik aan nog groter probleme uitgewer as die seevlak byvoorbeeld taamlik skielik met sewe meter sou styg. Dit beteken nou wel nie dat Tafelberg se boonste kabelkarretjie die nuwe hawehoof gaan wees nie, maar Kaapstad gaan Robbeneiland as eiland vervang. En nee, Bloemfontein gaan nié ‘n strand kry sodat mense aan hul “kuseiendomme” in die binneland moet bly klou nie.

Elektriese motors noodwendig almal se voorland? Elektrisiteitsaangedrewe voertuie blyk teen wil en dank die wêreld se voorland te wees. Dit blyk uit navorsing wat die Nederlandse Planbureau voor de Leefbaarheid (PBL) gister bekend gemaak het. In Nederland laat fossielbrandstofaangedrewe voertuie jaarliks 25 megaton CO2 in die atmosfeer vry, sowat 12 persent van dit wat die klein landjie in geheel oplewer. Teen 2025 moet die totaal broeikasgasse met sestig persent verminder word, wat “lastig” is sonder om die vervoerwese grootliks elektrisiteitsaangedrewe te maak, aldus die PLB. Na verwagting sal die voertuie 80 persent minder broeikasgasse oplewer as nege uit die tien kilometer met elektries-aangedrewe voertuie afgelê word. Die verskil kom daarby in dat baie elektrisiteit nog met fossielbrandstowwe opgewek word. Teen die tweede helfte van die eeu behoort die meeste elektrisiteit in Nederland egter met wind- en sonkrag opgewek te wees. Nog ‘n groot verskil is dat elektrisiteitsmotors ongeveer vyftig persent van hul energieverbruik in beweging omsit, terwyl dit by petrol-aangedrewe voertuie maar sowat 20 persent bedra. Talle probleme moet ook nog oorkom word, soos om de reikafstand van die motors te vergroot. Swaarder batterye beteken swaarder voertuie, en dus minder doeltreffende energieverbruik. Die vinnige laai van batterye langs die reisroete, verkort die battery se leeftyd, terwyl die omruil van batterye te arbeidsintensief blyk te wees. Owerheidsbeleid kan ook aan die aanwending van biobrandstof ‘n voorsprong besorg. - Trouw

Dis in die drinkwater Altesaam 31 Vrystaatse gemeenskappe se drinkwater is nie geskik vir menslike gebruike nie, volgens ‘n verslag van die Departement van Waterwese en Bosbou. Altesame 168 gemeenskappe se drinkwater blyk egter in die haak te wees, hoewel sommige dorpe volgens die DA gereeld onder watertekorte gebuk gaan.

Onder die dorpe waarvan die water as nie geskik vir menslike gebruik nie tel, is Reitz waar ‘n hele aantal babasterftes tot ‘n jaar gelede weens diarree voorgekom het. E-coli is destyds in een van Reitz se drinkwatermonsters aangetref, asook in ‘n toets op ‘n naburige dorp. Tifoïde, wat vir die sterftes by Delmas verantwooordelik was, en cholera word in soortgelyke groeimediums as E-Coli aangetref, terwyl E.Coli gewoonlik net lewensgevaarlik is as die slagoffer deur MIV erg verswak is. E.Colibesmetting is gewoonlik die gevolg van rioolbesmetting, maar kan ook deur waterafloop uit weivelde waar diere gemis het veroorsaak word. Talle Vrystaatse dorpe haal gereeld die nuus oor rioolwerke wat swak onderhou of buite werking is en waar onbehandelde of onvolledig behandelde riool in waterbronne beland. E-colibesmetting kan relatief maklik deur die toediening van chloor beheer word, terwyl ander rioolverwante siektes ook vereis dat die water onder meer ‘n ruk gekook moet word.

Meer groen energie vir Los Angeles ‘n Belangrike mylpaal is pas in Los Angeles behaal toe dié stad se persentasie hernubare en skoon elektrisiteit meer as tien persent van die stad se elektrisiteitsverbruik geword het. Dié prestasie is behaal danksy die aankoop van geotermiese elektrisiteit wat in Mexiko opgewek word. Tot dusver is die stad se hernubare krag deur wind, die son en ander bronne opgewek. Los Angeles mik daarna dat 20 persent van sy elektrisiteitsverbruik teen die einde van 2010 van skoon, hernubare bronne afkomstig moet wees. Die stadsvaders is oortuig daarvan dat dié teiken teen die einde van 2010 behaal sal kan word. Die Cerro Prieto hibride geotermiese aanleg waarvandaan die krag bekom word, kan reeds meer as 650 Megawatt elektrisiteit per dag opwek. Dit maak dit een van die grootste aanlegte van sy soort ter wêreld. Dit word as hibride stelsel beskryf aangesien die warm stoom wat uit die aarde opstyg en opgevang word, nog verder deur spieëls met sonkrag verhit word. In Januarie het Los Angeles reeds die 50 megawatt-kerf verbygesteek met die aankoop van hierdie krag. Die ooreenkoms maak die aankoop van 100 Megawatt moontlik. Bronne: Los Angeles Times, Power Engineers, Science Direct Die ou mense wil dit drink Koop nou, betaal later. In die aanloop tot die komende verkiesing is dit te wagte dat regeringswoordvoerders al hoe indrukwekkender syfers sal verskaf oor vordering wat met dienslewering gemaak is, en onder meer hoeveel huise gebou is. Die Engelse spreekwoord lui immers: “Beauty is but skin deep,” en dit geld ook die voorsiening van dienste. Dit wat op die oppervlakte te siene is, en wat die stemme trek, is maar die oortjies van die seekoei. Onder die oppervlakte loop uiters komplekse infrastruktuur, soos rioolnetwerke en watervoorsiening. Probleme hiermee kos lewens. Pas is berig dat die drinkwater van 31 Vrystaatse gemeenskappe nie geskik vir menslike gebruik is nie. Dit volg na weeklikse berigte van nimmereindigende

rioolprobleme oor die hele provinsie. Uiteindelik beland baie van die riool in drinkwaterbronne. By baie gemeenskappe bestaan die kundigheid en kapasiteit nie meer om drinkwater behoorlik veilig te maak nie. Die oorsake vir die rioolprobleme is veelvoudig. Die opheffing van woongebied-apartheid het gevolg kort nadat die deeltittelwet, en dus meenthuise wettig geword het. Terselfdertyd het die sentrale sakekerne van baie gemeenskappe grootliks ontvolk, en terwyl die infrastruktuur dar nou onderbenut word, is die druk in woongebiede groter. Oorbevolkte studentehuise en die talle gastehuise vererger die druk. In die tradisioneel swart woongebiede is die uitlegte dikwels lukraak gedoen, en die rioolpype wat later gelê is moet ongewone kronkelings en hellings maak. Boonop, omdat in die verlede gestel is swart mense is net tydelik in wit Suid-Afrika, is swart woongebiede dikwels op swellende kleigronde gebou wat ‘n eie nagmerrie vir rioolinstandhouding skep. Sudies in Egipte wys hoeveel invloed ‘n veranderde kul;tuur op rioolwerke het. Plattelanders wat verstedelik is dikwels meer sosiaal met groot hoeveelhede plattelandse families wat lang tye kuier, en in daardie tyd hul klere was, bad en eet. Hul kos is dikwels ryker en vetter as dié van die tradisionele stedeling, en die vetbelaaide skottelgoedwater skep sy eie tipe probleme. Dr. Anthony Turton, voorheen van die WNNR, se gewraakte lesing is vooraf in onder meer in Bloemfontein gelewer sonder dat dit mediadekking geniet het. Toe die lesing egter verbied word, het dit die aandag getrek, en wat dit aan die lig gebring het is rede tot kommer. Hy verwys telkemale na geboorte-afwykings wat besoedelde water tot gevolg het. Genetici meen, hoewel dit nie bo alle twyfel bewys kan word nie, is daar sterk aanduidings hiertoe, en het hy uitstekende bronne gebruik. Wetenskaplikes soek juis antwoorde oor hoekom siektes soos kanker toeneem en binnekort die wêreld se hoof-doodsoorsaak gaan wees, en die aantal outistiese geboortes , voorheen baie skaars, nou reeds op tussen een uit 150 en een uit 90 beloop, en meer is as die geval Downs, diabetes, spastiese en kankervoorkomste tesame onder kinders. Indien besoedelde water ‘n rol speel, is die prys wat betaal word astronomies. Die staat Montana bereken die koste van vroeë intervensie om so veel as moontlik outistiese kinders so onafhanklik as moontlik te maak op ongeveer ‘n halfmiljoen rand. Met die intervensie is die verdere koste vir die staat oor die kind se leeftyd R10 miljoen, daarsonder sowat R30 miljoen. En dis maar een afwyking wat moontlik na watergehalte herlei kan word. Watergehalte is juis nou skerp onder die soeklig nadat cholera na Suid-Afrika oorgespoel het. Daar was egter sowat ‘n jaar gelede reeds skaars-gerapporteerde cholerasterftes in Soweto waar mense water van Soweto gedrink het. Voor dit het tifoïde lewens by Delmas ge-eis. Die gewone e-coli wat dikwels bloot as klikbek gebruik word om die teenwoordigheid van riool in drinkwater te bepaal, kan egter ook sterftes veroorsaak, soos waar mense erg deur Vigs afgetakel is, of babas weens wanvoeding min weerstand het.babasterfets by Reitz tot ‘n jaar gelede het min media-aandag getref,. selfs nadat minstens een

drinkwatermonster positief vir e-coli getoets het. Die groter sterftevoorkoms in die Oos-Kaap het ook meer mediaaandag getrek. Wanpersepsies oor boere moet kleiner - ook in Nederland Nederlandse boere het die hand aan die ploeg geslaan om hul beeld by stedelinge te verbeter. Anders as in Suid-Afrika word boere nie deur regeringsleiers van die swak behandeling van werkers en die effektiewe dwarsboming van die grondhervormingsplanne beskuldig nie, maar deur diereliefhebbers en omgewingsbewustes met die houtoog betrag. Die boere skop vas oor hierdie beeld. Nederlandse boere kom onder die top drie lande wat die menslike hantering van hul diere betref, terwyl boere nie ter wille van wins alles uit die grond haal nie. Stadjapies word nou genooi om op die plase te kom kyk hoe die boere hul diere hanteer, en sommer ook kyk hoe windmeulens skoon krag lewer. Die boere wek ook elektrisiteit op deur gistingsprosesse en hulle vervaardig biogas. Een van die gevolge van die onkunde oor die landbou is dat boere nie die reg verwerf om elektrisiteit aan die nasionale netwerk te voorsien nie, terwyl hulle dit 35 persent goedkoper kan lewer as bestaande sentrales. Bron - Trouw

Geen eise vir minimum-loon nie, geen eis vir verblyfreg of enige restitusie-eis (nog) nie, en was boonop nog nooit gekletter aan diens nie.

Dis nou nie dat mnr. Wimmie van der Merwe wat tussen Bethlehem en Kestell boer se nuwe skaapwagter nie soms vol aapstreke is nie. Hy, dié selfaangestelde skaapwagter, is immers ‘n bobbejaan. Adoons het onlangs uit die bloute opgedaag, en op eie inisiatief saans die skape begin kraal toe jaag. ‘n Bobbejaan mag vlytig met die werk wees, maar Adoons is tog effe onhandig, en in sy ywer word die skape soms in drade vasgejaag. So ver doen Adoons meer goed as kwaad, maar met bobbejaanstreke weet mens nooit. Sprinkaan se verwoestende geheim ontrafel

Terwyl boere vir mekaar vinger wys oor wie se skuld dit is dat swerms sprinkane gesaaides in die Noord-Kaap en Suid-Vrystaat verorber het, het Britse en Australiese wetenskaplikes nou in Science berig oor hoekom hulle meen sprinkane van sku alleenlopende woestynsprinkane skielik sosiale allesvreters word. Of soos Trouw dit stel: “In zwermen van miljarden gaan ze daarna op vreetmissie.” Dit word veroorsaak, meen hulle, deur die vrystelling van ‘n breinstof, bekend as serotonine, ‘n neurotransmitter. Hiervolgens word geredeneer dat die beskeie alleenlopers – wanneer die gras wat hulle vreet begin uitdor, af en toe aan die hare op die agterpote van ‘n ander sprinkaan (sprinkhaan in Nederland) raak. Hierdie prikkel veroorsaak dat die sprinkane binne ‘n paar uur ‘n metamorfose ondergaan. Hulle verkleur, die spiere word sterker en hulle vorm swerms. Die gevolg is ‘n rampspoedige besoek aan ‘n boer.

Die oplossing, so blyk dit, is om ‘n middel te kry wat die vrystelling van die breinstof onderdruk. Maar hiervan is nog geen teken nie. Byskrif: Gelukkig nie nog slegte nuus vir boere nie. Hierdie reuse sprinkaan is met die hulp van rekenaartegnologie geskep. Die sprinkane wat in die artikel beskryf word is dit waaraan die boere gewoond is.

Antarktika word warmer - of nie? Antarktika word wél warmer, is die jongste bevinding van navorsers soos pas in Nature gepubliseer. Tot dusver was die algemene beskouing dat dié yskontinent ietwat van ‘n uitsondering was as dit by aardverwarming kom. Dié foutiewe aanname was blykbaar gebaseer daarop dat bykans al die sowat 65 weerstasies aan die kus is. Volgens die algemene opvatting wat nou op sy kop omgekeer word, is wel aanvaar dat die westelike deel van die kontinent warmer word, maar dat die warmer weer meer as geneutraliseer word deur die oostelike deel wat veel hoër is, en kouer word. Daar is voorts aanvaar dat die gat in die osoonlaag die polêre blokkasie versterk, wat gemeen is die Antarktiese klimaat grootliks van veranderings elders vrywaar. Nou het ‘n groep Amerikaanse wetenskaplikes 25 jaar se data teen statistiese modelle ontleed, en tot die slotsom gekom die kontinent volg doodgewoon die res van die wêreld na. En al bots die modelle met bestaande data, word aanvaar die Amerikaners slaan die spyker op die kop – al is dit ook net-net. Bron: Trouw

Resessie en die groen revolusie Terwyl die wêreld tegelyk ‘n resessie en ‘n krisis weens klimaatsverwarming in die gesig staar, kyk al hoe meer regerings na die moontlikheid om die resessie in te span om die wêreldekonomie van ‘n fossielbrandstofbasis na ‘n grondslag van hernubare groen energie te laat omskakel. Een van die voorstanders hiervan is die nuwe Amerikaanse president, Barak Obama, wat ‘n omvattende verduideliking op sy Change-webwerf bied. Die prinsiep is oppervlakkig beskou eenvoudig: Om werkloosheid en armoede teen te werk en terselfdertyd fondse in die ekonomie vry te stel wat vir ekonomiese stimulering gebruik word, word omvattende openbare werke-programme aangebied. Ouer Suid-Afrikaners sal die opkoms van ‘n generasie letterkunde rondom die armblanke-vraagstuk en die padbouprogram in herinnering kan roep. In die proses gebeur die onverwagse soms. Die sinkende stad Venesië het lank in beter ekonomiese tye gesukkel om die nodige fondse te bekom vir die projek wat aangepak is om die stad letterlik kop bo water te hou. Nou, met die internasionale kredietkrisis, is die geld wat bewillig word skielik genoeg. Die groen-gedagte is basies om hierdie fondse te gebruik om in groen en selfs blou energie te belê. Groen energie-opwekking is oor die algemeen meer arbeidsintensief, veral in die oprigtingsfases, as die fossielbrandtofprojekte. ‘n Horde projekte ontstaan oor die wêreld, soos windkragturbines, sonkragopwekking, ethanol-aanlegte en vele meer. Terselfdertyd word daaraan gewerk om voertuie wat tradisioneel op fossielbrandtof loop, na doeltreffende battery-aangedrewe, of hibride-aandrywing om te skakel. Verskeie state stel subsidies aan maatskappye beskikbaar om doeltreffender batterye en aandrywingstelsels te ontwikkel. Geboue word ook beter ontwerp om energiedoeltreffender te wees.

Hoewel die huidige opwekkingsprojekte nog ‘n kleinerige aandeel in die energievoorsiening het, is die snelontwikkelende potensiaal hiervan in alle waarskynlikheid ‘n belangrike faktor hoekom die internasionale oliekartel so sukkel om die oliepryse opgejaag te kry. Die inkorting van produksie wat tradisioneel pryse opgejaag het, word nou dikwels met verdere prysverlagings gevolg. Dit is veral insiggewend, aangesien voorsieningsdruk gewoonlik tydens die noordelike halfrond se winter ontstaan. Hierdie winter beleef die noordelike halfrond ‘n besonder koue tydperk. Selfs die gasvoorsieningsprobleme tussen Rusland en Europa het nie veel gedoen om die oliepryse te laat herstel nie, en ook Israel se Gaza-offensief, in die verlede ‘n waarborg dat oliepryse sou styg, het min invloed uitgeoefen. Wat sake nog komplekser maak, is dat die internasionale olieprys nou veel laer is as wat lande soos Venezuela en Iran as hul produksiekoste beskou. Om lonend te wees vir die ontginning van Maleisië se nuwe diepseebronne moet die olieprys in die orde van $100 per vat of hoër wees, en enkele maande gelede het dié land se oliekenners dit as geen probleem beskou nie. Kenners waarsku egter dat die gedagte om die resessie vir die omskakeling na groen energie te benut, vol gate is. Groen energie, veral windenergie, word ook nie oral ewe entoesiasties ontvang nie. In verskeie lande soos die VSA, Frankryk en Nederland gaan stemme op oor die – soos dit gestel word – horsisonbevuiling deur die allemintige eietydse windmeulens. Green energy - Obama “To finally spark the creation of a clean energy economy, we will double the production of alternative energy in the next three years. We will modernize more than 75 percent of federal buildings and improve the energy efficiency of 2 million American homes, saving consumers and taxpayers billions on our energy bills. In the process, we will put Americans to work in new jobs that pay well and can’t be outsourced – jobs building solar panels and wind turbines; constructing fuel-efficient cars and buildings; and developing the new energy technologies that will lead to even more jobs, more savings, and a cleaner, safer planet in the bargain.” This is a key quote from a recent speech of president elect Barak Obama on the question: “Can Obama’s clean energy plan save the climate?” Not all agree that Obama’s ideas will solve the various aspects of the crisis, but the basic components remain present: Renewable energy generation generates more jobs than the fossil fuel version, and the green energy is not a luxury the world can go without. According to the Obama plan $150 billion will be spent on clean energy funding over the next ten years, and requires that 25 percent of America’s electricity come from renewable sources by 2025.

Afrikaanse humor: Kategese en spinnekoppe Hoe gemaak as ‘n stoere Dopper die kleinspan oor die bose en ander dinge wat met die kategese verband hou, touwys moet probeer maak? In Herrie se gedagtes kan hy die ouerige teoloog sien sit en kopkrap. Streng enkelgereformeerd. Hy moet vir die kleinspan ‘n kategeseboek opstel, en die komplekse dinge verstaanbaar weergee. Dan kry hy die briljante gedagte! Hy teken ‘n spinnekopweb, met die liederlike spinnekop in die middel. Die spinnekop het die web gespan om die onskuldige te vang en te verorber. Dis die teorie. Kleinherrie gee daai spinnekopweb net een vinnige kyk, en roep opgewonde uit: “Spiderman!” Geen kinderheld, Superman inkluis, kom vir Kleinherrie naby Spiderman nie, met die gevolg dat die kategese-omie nie heeltemal in sy doel slaag nie. Mev. Herrie weet ook nou nie hoe om hierdie moeilikheid te oorkom nie. Sy het self, na ‘n groot geneul van Kleinherrie, vir die klein mannetjie ‘n Spiderman-pak gekoop. Dié is lankal te klein, maar waar die nate nie wou hou nie, het “Spiderman” met die kramdrukker ingespring. Oral teen die mure in die huis is Spiderman-prentjies, en op Kleinherrie se deur staan ‘n kennisgewing dat dit Spiderman se woonplek is. ‘n Spinnekop se web is egter nie naastenby so deurmekaar soos Kleinherrie se blyplek dikwels is nie.

Groen energie: Kan skoon lig uit donker Afrika kom? In die vyfde van ‘n reeks artikels in Trouw word die vraag gevra of Afrika die model vir ‘n skoner omgewing kan word? Die reeks artikels handel oor die impak van die wêreldwye ekonomiese krisis. Die uitgangspunt van die artikel is dat ‘n groot deel van die inwoners van Afrika wat nooit toegang tot vastelyn-telefone gehad het nie, oornag selfone aangeskaf het. Die inwoners het as’t ware tegnologies oor ‘n agterstand gespring. Die vraag is of Afrika dieselfde met kragopwekking kan doen. Kan Afrika dus regstreeks na kragopwekking deur hidro-opwekking, sonkrag, windkrag en metaangasopwekking uit mis beweeg sonder om eers op fossielbrandstof-kragopwekking aangewese te wees? Die behoefte aan krag is daar, omdat bereken word dat 550 miljoen mense suid van die Sahara nie toegang tot elektrisiteit het nie. As voorbeeld word ‘n projek van Foundation Rural Energy Services wat ‘n sonkrag-stelsel in Mali in bedryf gestel het. Die probleem is – Afrikane sal moet betaal vir die krag, en in Afrika kos alles duurder as byvoorbeeld in Asië. Afrika het dus ‘n ingeboude vyand – Afrika self. Ditsem het gaan kyk na die projekte van die Afrika-Onwtwikkelingsbank om ‘n idee te vorm van hoe ‘n groot premie dié Afrika-vlagskik op skoon-kragopwekking plaas.

Uit die projekte is dit duidelik dat kragopwekking meer een van die ontwikkelingsvertakkings is wat aandag geniet. Die bou van paaie en ander infrastruktuur, landbou-ontwikkeling soos deur die ontsaglike bespreoiingspotensiaal te ontsluit, geniet prominente aandag. Die enigste krasgopwekkingsprojek wat pertinent genoem word, is ‘n lening aan Egipte om ‘n termiese kragsentrale op te rig. Wat Egipte, wat tot dusver bykans uitsluitlik van hidro-elektriese kragopwekking uit die Aswandam staatgemaak het, is die beweging uit ‘n skoon omgewing-oogpunt, dus terugwaarts. Trouens, uit ander bronne blyk dit dat die ontdekking van olie in die Al Katara-laagte wat onder seespieël lê, planne gefnuik het om dié laagte vir hidro-elektriese kragopwekking deur seewater uit die Middellandse See te laat loop, voorlopig van die baan is. Boonop is daar nou onderhandelings tussen Europa en Algerië om die gastekort wat weens die Oekraïne se geskil met Rusland ontstaan het, uit dié Afrikaland aan te vul. Algerië is begerig om sy gasuitvoer met 30 persent te verhoog. Dit spreek egter vanself dat die ontsluiting van die kontinent se ontsaglike besproeiingspotensiaal baie geleenthede tot hidro-kragopwekking bied, en sulke projekte word wel terloops in verslae van die Afrika-Ontwikkelingsbank genoem. Die relatiewe nabyheid van die Saharawoestyn aan Europa het ook reeds tot besprekings gelei oor die moontlikheid om ontsaglike groot sonkragsentrale in hierdie woestyn op te rig, en die krag na Europa uit te voer. In Suid-Afrika het tegnokrate dadelik die gaping gesien toe besluit is om die bou van nog ‘n kernkragsentrale weens die koste op die ys te plaas. Sommetjies is dadelik gemaak om te bepaal hoeveel windkragturbines met die fondse wat so gespaar word, gebou kan word.

Die sonkragsentrale van FRES in Mali. © FOTO SANDER NIEUWENHUYS, FRES Koes Andromeda, ons is op jou Die melkweg, die galaksie waarvan ons son en planete deel is, is heelwat groter as wat voorheen gemeen is, en draai ook heelwat vinniger in die ronde as wat tot dusver gemeen is. Boonop word nou bereken dat die melkweg en die “nabygeleë” Andromeda nou heelwat gouer by mekaar gaan uitkom, ‘n hele biljoen jaar, as wat tot dusver gemeen is, en dat dit ‘n behoorlike botsing van die Titane gaan afgee. Die wentelspoed van ons melkweg is sowat ‘n 160 000 kilometer per uur as wat voorheen bereken is, wat weer beteken die galaksie het 50 persent meer massa

as wat voorheen beraam is, en dat die botsing van ons melkweg en Andromeda nou oor “net” 2 tot 3 biljoen jaar van nou af sal plaasvind. Die “opmeting” van ons eie galaksie is baie moeiliker as om een daarbuite te meet. Om ons galaksie se omvang te bepaal, word vergelyk met die proses om binne ‘n oerwoud te staan en so te probeer bepaal hoe graat die woud is. Hieronder is die volledige artikel soos dit in die Christian Science monitor verskyn het. Green energy in time? Will the world economic recession slow down the green revolution? Economists are not quite sure, but expect the demand for fossil fuels to escalate once the world economy starts picking up. This is on the assumption that a revived economy will come sooner than sufficient, cost effective green energy. But rather than simply scratching at the tip of the (melting) iceberg, what is the real position and what is being done to try and ride the tide? Environmentalists argue that green energy development is precisely what the world needs to shrug of the recession. Lester Brown of the Washington based Earth Policy Institute points out that wind and solar energy technologies are much more labour intensive than coal to the tune of a factor 2 and three. Others argue that the transformation program to switch to green energy will in itself produce many “green collar” jobs. But …with credit tight, investment in the green technology has slumped. This is a gambling game, as it is not expected that oil prices will be down for ever, unless sufficient switching over to green energy has taken place before oil becomes a scarce and expensive source. (Many oil producing countries have budgeted their income at a rate of $60 a barrel, and for many a price under $40 means no profit at all. Outsmarting a surge for oil demand, will mean a radical transformation of the energy model, and that requires money and time. The race is on to find sufficient renewable, affordable energy sources, not only because simple economics demand this, but also as more and more environmentalists argue that harmful emissions may have already done irreparable damage, causing climate changes that may cost enormous amounts such as protecting coastal cities from rising sea levels. "It's a one-time opportunity. The financial crisis couldn't have come at a better time because it's forcing us to act," says Brown. What technologies will make this happen? Concentrated solar-energy plants, electric cars, wave power, second-generation biofuels – the list of new technologies that could start to make a difference in 2009 is as long as it is exotic. Yet most promise incremental change. For a transformative shift, experts are eyeing more-familiar turf. Brown is looking to wind power, particularly offshore. He reckons that the world could generate 40 percent of its electricity from wind by 2030. This would require 1.5 million turbines producing 2 megawatts each. Sound formidable? Yes, he says, but given that we already have 100,000 in operation and deployment is increasing exponentially, it may not be so far-fetched.

. "Under a business-as-usual scenario," argues Antony Froggatt, a climate-change expert at London's Chatham House think tank, "there will be a 50 percent increase in energy demand by 2030 and 85 percent will be fossil-fuel based, and that will mean a 6 degree increase in temperatures." Main source: Christian Science Monitor

Groen, gerookte bromponies? Die soektog na voertuie wat nie net op skoon energie loop nie, maar self van “groen grondstowwe” gemaak is, word nou met alle erns aangepak. Nederland het pas 3,6 miljoen Euro’s, waarvan tussen 40 000 en 100 000 Euro’s aan 20 middelslagondernemings, beskikbaar gestel om hulle te help met navorsing om hierdie groen produkte te verwesenlik. Een hiervan is die vervaardiger van die elektriese bromponie, Qwic, wat gaan ondersoek instel na die moontlikheid om die rygoed van vlas of hennepvesel te maak. Vermoedelik verwys die “hennep” nie na die Engels wat dagga beteken nie. Om te dink – as ‘n man die dag sy bromponie gedaan gery het, raak hy daarvan ontslae deur dit “Qwik” te rook.

Gaan oliekartel met ru-olie opgeskeep sit? Die vraag is nie of die wêreld die een of ander tyd oorwegend voertuie wat nié uitsluitlik met fossielbrandstof aangedryf gaan word, op sy paaie gaan sien nie, maar wanneer. Die skerp daling in die prys van ru-olie die afgelope aantal maande het in beperkte kringe die vraag laat ontstaan: Is die wêreld nie op die rand van ‘n deurbraak met alternatiewe energie nie, wat gaan veroorsaak dat die oliesjeiks met groot hoeveelhede onontginde oliebronne opgeskeep gaan sit? Dat selfs ingrypende inperkings nie die olieprys die hoogte injaag en so lande wat van olieverkope afhanklik geword het, soos Venezuela, uit hul kapitaalkrisis kan kry nie. Blykbaar nie, in elk geval nie as die euforie oor elektriese motors tot die harde werklikheid ontleed word nie. Bernd Bohr, grootbaas van die Duitse Bosch-konglomeraat het een die tydskrif Motor und Aunto gesê elektriese binnebrandenjins sal die motorbedryf nog vir minstens 20 jaar oorheers. Tegnologie sal darem daartoe bydra dat motors sowat 18 persent suiniger op brandstof sal loop. Bosch, wat aan die hoof staan van Bosch se voertuigafdeling, meen elektriese en hibride-voertuie sal teen 2015 nie meer as vyf persent van die wêreld se voertuigvloot uitmaak nie. Nogtans woel dit op die terrein van alternatiewe aandrywing. General Motors benut die huidige krisis om op sy Chevrolet Volt te fokus, en die Japannese mededingers die stryd aan te sê. Die motorvervaardiger, Daimler, het pas bekend gemaak dat dit vanjaar 14 miljard Euro’s gaan belê in die ontwikkeling van “skoner” modelle. Dit sluit die ontwikkeling van ‘n nuwe hibride voertuig in.

Bohr wys daarop dat hoewel die verwikkelings positief vir die ontwikkeling van die motorindustrie is, sal daar teen 2010 nog nie ‘n werklike lewensvatbare elektriese motor wees nie. “Ons sal dan nog nie volledig op elektrisiteit aangewese wees nie.” In ‘n Nederlandse dorp is selfs ‘n eksperimentele waterstof-pomp aangebring waar eksperimentele waterstof-aangedrewe voertuie die tier in die tenk kan sit. Soortgelyke tegnologie word onder meer in Noorweë en Ysland op die proef gestel, dikwels ook in hibride vorm. Om voldoende, bekostigbare waterstof te bekom is egter ‘n tegnologiese uitdaging op sy eie, en was die ontwikkeling van tegnologie om waterstof deur bakteriese werking te ontwikkel, taamlike groot nuus. Die talle ontwikkelings op die gebied van etanol het tot dusver ook twee sake onderstreep- dit kan voedselsekuriteit aantas, en as die ru-oliepryse nie baie hoog is nie, sal dit gesubsidieer moet wees om mededingend te wees. In die stilligheid is dekades lank, ook by Kovsies, navorsing gedoen om giste wat suiker na alkohol omsit, so te muteer dat dit tegelykertyd meer suikervorme omskakel, en dus meer bekostigbaar is. Ook by Kovsies word ook heelwat werk gedoen om veral geskikte alge te identifiseer en metodes te ontwikkel om etanol hieruit te onttrek. Ru-olie word egter ook naas ander fossielbrandstowwe soos steenkool en aardgas gebruik om kragsentrales aan te dryf, en ook op hierdie gebied word intensiewe navorsing gedoen om plaasvervangerenergiebronne soos wind en sonkrag te ontwikkel. Die intensiewe pogings is nie net daarop gerig om olie-arm lande strategies minder afhanklik, of selfs onafhanklik van olie-invoere te maak nie, maar ook om die groeiende krisis van aardverwarming teen te werk. Tog moet die gekombineerde pogings tot die vind van skoon, doeltreffende plaasvervangers vir ru-olie, terwyl daar al hoe meer ontginbare bronne van ru-olie elders soos by Groenland en in Sentraal-Afrika gevind word, die oliekartel ongemaklik laat voel. Wonderwerkgrot Die ontdekking van artefakte van 2 miljoen jaar oud lui ‘n nuwe era in van waar paleontologie en argeologie ineen vloei. Volgens beskikbare literatuur is die ouderdom van die grottekeninge wat tot dusver bestudeer is, minstens 10 000 jaar oud. Die ontdekking van artefakte skuif nie net die datering van menslike bewoning in die grot baie ver terug nie, dit neem die datering van artefakte terug na ongeveer die oudste menslike vorm wat nog beskryf is. Dit is lank reeds bekend dat dit nie net die moderne mens en sy regstreekse voorouers is wat werktuie gebruik het nie. Verskillende vorme wat self uitgesterf, of waarvan die latere vorme uitgesterf het, het ook werktuie gebruik. Dit is dikwels onregstreeks afgelei soos die nabyheid van die vondse van hierdie oer-menslike oorblyfsels en artefakte – natuurlik nie p sig selfs baie bevredigend nie omdat daar verskillende verklarings kan wees oor hoe goed bymekaar gekom het wat nie bymekaar hoort nie – soos dat die een groep van die ander groep

kon opgevreet het, en die slagoffers se oorblyfsels naby hul vreetlustige tydgenote se werktuie gevind kon word. Argeoloë het dikwels ook te make met artefakte wat in lae voorkom wat veel ouer is as die tydperke van hul eintlike herkoms. Latere bewoners wat ouer bewoners se items begrawe, is maar een verklaring hiervoor, maar ook grotte wat instort en plundertogte dien as verklarings. Daar moet dus wyer gekyk word, soos om die grootte van artefakte met die grootte van handpalms te vergelyk. In die reël word werktuie groter hoe verder terug dit dateer. In hierdie opsig is die Wonderwerkgrot se vondse ‘n uitsondering – dit is weer veel kleiner as die eerste steentydperk se artefakte. Hier sal ‘n mens natuurlik vir meer inligting moet wag, aangesien dit nog nie werklik bekend is watter soort artefakte gevind is nie. Tog, dit wat op die TV-beeldmateriaal gesien is, lyk soos ‘n kleiner weergawe van die handgrawer wat so kenmerkend van die eerste en middel-steentydperke is. ‘n Vinnige blik vanoggend op die internet dui daarop dat die ontdekkings (nog) nie die internasionale media-aandag getrek het wat dit verdien nie. Trouens, Trouw berig vanoggend oor die horingpit van ‘n oeros se horing wat iemand in Nederland sowat ‘n jaar gelede gevind het. Dit is sowat 800 jaar oud. Dit is natuurlik nie nuut dat paleontoloë en argeoloë elders ter wêreld traag is om Suidelike Afrika as die wieg van die mensdom te erken nie. Dit geld beide die oervoorouer van die mens, en die eerste moderne mense veel later. Daar is selfs by geleentheid vernuftig bedrog gepleeg deur stukke sjimpansee-skedel en ander menslike stukke aan mekaar te las en in ‘n Britse gruisgroef te “ontdek.” Wat wel soos ‘n paal bo water staan, is dat die bestaande kennis van menslike vaardighede, deur die ontdekkings erg beïnvloed gaan word. Die ontdekking dra ook ‘n tikkie ironie deurdat groepe jong aarde kreasioniste reeds bekend gemaak het dat hulle aanstaande jaar ‘n verskerpte aanslag gaan voer om te bewys die aarde is net 6 000 jaar oud. Dit is weer ‘n teenreaksie op die viering van Darwin se 200ste geboorteherdenking.

Minerale in die Kongo stimuleer vlugtelingsituasie in Suid-Afrika Is die Kongo se stryd, hoofsaaklik in die Groot Meregebied etnies, of is dit weens die strewe na beheer oor die minerale rykdom? Die minerale rykdom, saam met hout, se waarde word op sowat $300 miljard beraam. Dit sluit kobalt, diamante, goud, tin, tungsten en coltan (Columbiet-tantaliet) in. Coltan word in selfone en skootrekenaars gebruik en daar is ‘n groot aanvraag daarna. Ongeveer elke rebellegroep beheer myngebiede. Soos een waarnemer opmerk – daar is nie rebellebedrywighede waar daar nie minerale is nie. Die weermag bly ook nie agter nie, en minerale word weer aan die publiek verkoop, wat dit aan die wêreldmarkte verkwansel. Sanksies of boikotte help ook nie. Veral coltan word op groot skaal van buurlande gekoop wat self nie oor hierdie mineraal beskik nie. Suid-Afrika byt ook die spit af, met na raming sowat ‘n kwart miljoen Kongolese vlugtelinge wat weens die voortslepende geweld hul weg na Suid-Afrika gevind het. Na net die jongste reeks gevegte in Oos-Kongo, het nog sowat 10 000

Kongolese na Uganda gevlug, en hulle by die bestaande vlugtelinge daar aangesluit. Bronne: Media 24 en Christian Science Monitor

Vlugtelinge word na hul tuistes in Kibali, noord van Goma in Oos-Kongo gerepatrieer. Foto: Karel Prinsloo, AP

‘n Kongolese mynwerker bring ‘n sak met ‘n mineraal soortgelyk aan tin na die oppervlak. Foto: Scott Baldauf, Christian Science Monitor Free State’s prospects for green and blue energy Will the Free State and Northern Cape benefit from the R1,5 billion foreign funding to be invested in South Africa through clean power generation, as was announced by Bio Therm Energy, a private electricity generating firm? The Business Bulletin wrote to BioTherm to enquire about prospected investments in Central SA. While waiting for a response, Business Bulletin took a bird’s eye view on potential energy sources, especially green energy. Green energy became such an important aspect of daily life internationally in the wake of fossil fuel costs and vulnerability, as well as the impact of fossil fuel generation on global heating and the detrimental effects associated with this, such as an apparent increase in climatic disasters. The impact of ethanol energy generation in the USA heavily subsidized by government became controversial when the price of maize soared and caused food shortages. Also, the plants manufacturing the bio fuel also mostly used coal as energy source, so not actually contributing the reduction of climate unfriendly emissions released in the atmosphere. The South African government was soon to rule the usage of maize out as energy source, which probably sank the proposed Bothaville project. Research on viable alternatives, such as grass, sugar cane and especially algae are promising, but not there yet.

Free State University Professor Johann Grobbelaar feels very strong that algae are the way to the future. BioTherm at this state specializes in assisting large energy users to transform normal emissions into electricity or other viable energy sources, such as a large pig farm where the manure is used to generate methane gas. This, in principle, can be done anywhere, also in the FS. European countries have worked a long way to find alternatives. The Netherlands, well known for the historic wind mills, are now increasingly scattered with wind power generators, to the extent that the manufacturers have a long waiting list, and more and more people are complaining about the “horizon pollution.” Some of the other options under investigation, are replacing traditional fuel in motor vehicles with hydrogen, and a pilot project in Arnhem is under way. Plants also generate electricity, and improved “blankets” to tap this renewable source of electricity have also made large strides. The advantages of this source are that the plants are not destroyed in the process, and no long distance infrastructure is needed to take electricity to isolated communities. In the FS, where the theft of cables and the limited potential for hydro electricity generation are stumbling blocks, the possibility of generating power from plants are exciting. A similar technology, called “blue energy” to distinguish it from green energy, can be used to subtract vast amounts of electricity where salt and fresh water meet. As the Netherlands have sufficient sources of this nature, this is probably the way the Netherlands will go. A company is in the process of collecting private investors to supplement the authorities’ investments. The Free State’s version of “blue energy” is the thousands of windmills subtracting water from bore holes. Although the FS generates significant hydro electricity, and another Drakensberg project is under construction, theses are mainly designed to release electricity in the national grid during peak times. Only the plants at the Gariep Dam end Van der Kloof Dam are net producers, with the others using surplus capacity in off peak times to pump water to the storage. Two small private plants in the Ash River will be able to produce approximately half of Bethlehem’s needs. Prior plans to erect a number of similar plants along the Orange River’s banks had apparently been scrapped because of Eskom’s insistence on a monopoly at that stage. No information on these projects could be found despite being presented as very lucrative at that stage. Although the Eastern FS has an oil field, the problem is mainly that the rock density inhibits extraction. The Northern Cape’s prospects look better. Proposals were already made to construct a large solar plant near Upington. Vast gas reserves had been found off shore of Port Nolloth, which could easily be utilised with gas from Namibia’s Kudu fields. BioTherm already operates a plant at Mosgas. An impressive power grip, mainly erected for irrigation farming exists to the coast. Tests in Spain where heat and wind are combined to generate electricity indicate that the Northern Cape can also generate vast amounts of electricity this way.

The concept entails long wind tunnels being heated by the sun, running slightly uphill to a wind tower in which the heated air ascends at an enormous speed. Climatic conditions in especially the Western Free State do not differ much from the Northern Cape climate. Ironically, Keimoes was the first South African town to utilise hydro electricity. The cost to go to alternative sources is daunting, indeed. According to Dr. Louis van Pletzen of Denham Capital said the R1,5 billion would probably suffice to generate electricity for half a million households. If the average Free State household consist of six people, this would meet more or less the province’s household needs. Industry and business will ensure that at least double the amount, thus R3 billion, will be needed. This is approximately one tenth of the value of the controversial arms deal.

Zoo saved – but are Bloemfontein’s green lungs safe? The Free State leader of the ANC, Ace Magashule, gave the undertaking that the closure of the Bloemfontein Zoo will not again be placed on any agenda. One of the arguments of the FF+ negotiating for the Zoo’s future, was the impact of the zoo as “green lung” and that the area decreases the temperature of atmosphere in the area by up to three degrees on a hot day. With various parks in Bloemfontein already developed either as malls or high density residential developments and several others still in the sight of developers, the question arises on whether Bloemfontein is under threat of ending up with too little “green lungs” for the health of the residents. Free State Business Bulletin investigated, and found that this matter has no clear answer. The percentage area required depends on a variety of factors, such as population density, climate with many variables and for e.g. the general mode of transport. Before the abolishment of apartheid and the development of town house complexes, the typical population density of a white suburb was very similar to the residential density of the USA. Not only does this influence the green areas required, but also the calculation of for e.g. the required capacity of the sewerage system. The density in Sandton, however, was approximately 50 times as high as that of nearby Alexandra. Since the scrapping of apartheid, larger families moved into former white areas, and scores of town house complexes were erected, later followed by numerous guest houses, and decentralized malls. Old formulas simply could no longer be applied. As far as climate is concerned, the percentage green lungs also depend on whether simply the health of the population is taken into consideration, or whether an active contribution is made to counter the global green house effect. A city in the proximity of the see, ever green vegetation or a forest, would not require as much green lung as ‘n city in an area where the surroundings is covered by snow, or where the veld is dried out either by drought or frost for extended periods.

Industrial atmospheric emissions and harmful gasses released by vehicles, general wind direction and the resident’s preference of transport also plays a role. Where many people make use of petrol and diesel powered vehicles as opposed to “underground” transport, the long distances created by many green lungs naturally increase the amount of harmful emissions released in the atmosphere. This especially applies in areas where residents tend to drive to work alone, as often applies to Bloemfontein’s Northern and Western suburbs. Ideal percentages green lung thus differ from around 30 percent in interior Canada, according to one source, to around 6 percent in South Korea. If city planners can “place” the green belts at the correct venues, most industries are situated downwind and the population can be educated to make use of public transport, a city can do with a relatively small area green lung. The placement of green areas is however not all that simple. Normally planners would establish which soil in a proposed development is not suited for building purposes, and reserve that as green belt. This is often land with swelling clays, often associated with ponds, or former ponds, and often ideal to develop as green belt such as a bird sanctuary. In Bloemfontein the natural hills – many grade two conservancy areas – offer natural green lungs as development is in any case ruled out by law. Langenhoven Park is an urban conservancy in entirety. It is this not clear whether the high residential developments and proposed developments in parks threaten the required green lungs required for health purposes, it is better to be safe than sorry. This also decreases the possibility that existing infrastructure such as sewerage and streets will be over burdened. These are factors to be carefully calculated when development proposals in open areas are proposed, and simply motivated as being “in line with council’s densification policy.” Open areas need to be cared for, as refuse dumping may increase methane emissions, as harmful to the ozone layer as CFC’s. In fact, in the Netherlands the methane emissions of cow dung takes on such proportions that loads or manure are “smuggled” into Belgium by night, to be dumped. Power plants using this methane are being planned, with one already in operation. SA oor water in die sop Verskeie faktore plaas uitdagings op Suid-Afrika se waterposisie, lui die “verbode verslag” van dr. Anthony Turton van die WNNR. Turton is intussen geskors. ‘n Eerste faktor wat uitdagings bied, is dat slegs baie klein deeltjies van Suid-Afrika ‘n reënval gelykstaande of hoër as die wêreldgemiddeld kry. Die tweede probleem is dat die grootste bevolkingskonsentrasies op waterskeidingsgebiede lê, en nie by groot riviere of ander varswaterbronne soos elders in die wêreld nie. Dit bied uitdagings vir watervoorsiening aan gebiede soos die Pretoria / Witwatersrandgebied. Derdens het die land se geskiedenis van konflik die vestiging van ‘n nasionale kohesie teengewerk, en was daar in sommige gevalle ‘n oorvoorsiening van waterbronne, en in ‘n ander ‘n stroping daarvan. Hy beskryf Suid-Afrika as kenmerkend van ‘n waterskaars politieke ekonomie.

Om die probleme te oorkom, moet so ‘n land die nodige genialiteit ontwikkel, en om dit te doen, moet die institusionele raamwerk vir so ‘n ontwikkeling geskep word. Juis hierdie tegniese genialiteit neig om homself in die praktyk te wreek. Die bou van damme om water op te vang, vang ook chemiese afvalstowwe op, wat onder meer tot gennetiese defekte by babas lei. Weens die waterposisie en die nodigheid om dit na elders af te voer, het die natuurlike water hul natuurlike verdunningseffek verloor. Dit geld ook ondergrondse water deurdat steeds meer en dieper gemyn word. Waterstelsels wat watersuiwerend moet optree, soos vleilande, kom nie meer die mas op nie. Die nuwe uitdagings wat ontwikkeling op onder meer waterbronne plaas, vergelyk Turton met die lewe self – dis ‘n reis, nie ‘n bestemming nie. Daar sal dus altyd nuwe uitdagings wees. Nuwe eise laat Turton tot die gevolgtrekking kom dat nie soos in die verlede voortgegaan kan word nie, en dat verskeie wetenskapsrade, waaronder die WNNR self, in die moeilikheid is as dit by lewensvatbaarheid kom. Moderne vereistes heg ‘n groter premie op instellings wat wyer spektrum inkomstebronne kan genereer as die hoogs gespesialiseerde tegnologie van die WNNR. Die eng ontwikkelingsondersteuning het probleme soos gifstowwe geskep waarvoor daar nie kundigheid in Suid-Afrika bestaan nie, en ook nie ingevoer kan word nie omdat ander lande nie sulke gespesialiseerde probleme geskep het nie, en dus nie teenvoeters daarvoor ontwikkel nie. Suid-Afrika sal dus self oplossings moet vind vir die probleem van rioolstorting. So ook sal oplossings gevind moet word vir die talle babas wat met defekte gebore word wat na onsuiwerhede in waterbronne herlei kan word. Hy meen die baba-defekte en verlies aan manlike vrugbaarheid kan na die chemikalieë teruggevoer word wat vir die bekamping van malaria gebruik word. Die werklike krisis, sê Turton, is dat terwyl die behoefte aan tegniese genialiteit groei, neem die beskikbaarheid daarvan af. Die gaping word vinnig groter. Turton is nietemin positief dat die “nasie” die uitdaging sal oorkom, mits die verskillende wetenskapsrade die nodigheid daarvan beklemtoon, en namate verskillende owerheidsinstansies besef dat hulle die diensleweringskwessie nie meer kan ontduik nie. Die probleem kan nie, soos die Eskomkrisis, wag om te gebeur nie. Water kan nie maar, soos elektrisiteit, afgeskakel word nie. Herhaalde blootstelling van water aan mikro-organismes kan gesondheidsgevare skep. Om die probleme aan te spreek het die WNNR ‘n model ontwikkel waarby die regering, die gemeenskap en die wetenskap betrokke moet wees. Dis ‘n komplekse proses wat onder meer befondsing nodig het, maar waar die rolspelers mekaar ook moet vertrou. Onder die uitdagings is om by klimaatsveranderings te kan aanpas. Free State in deep or dirty water? The suspension of CSIR water researcher, Dr. Anthony Turton, and the banning of his written address to a conference, inspired FS Business Bulletin to establish the position of drinking water in the Free State.

Although the Free State provincial government and several municipalities insist that the drinking water in the FS is safe, and a regular flow of e-Coli counts are hard to come by, facts do not in general measure the optimism. Most reported claims are of untreated sewerage ending in water sources, and court orders have been obtained against Northern FS municipalities. This sewerage polluted water often serves as source for drinking water for other communities. When Bloemwater’s purified water from Caledon suddenly contained e-coli bacteria, the question arose as to the source. Opposition parties blame the insufficient capacity of the sewerage works at Ladybrand, and even Dewetsdorp had fingers pointed. Dewetsdorp also hit the news when the drinking water supply became so depleted that a crisis arose at the school hostel. The width of the supply pipeline tapping water from the Bloemwater Caledon to Bloemfontein pipe line was blamed, as the water drawn toilet projects in the town at lower altitudes overran the pipe’s capacity. Several other Free State Towns such as Smithfield, face frequent water shortages as a result of pumps breaking down for not being maintained, bore holes drying up, and the usual water sources being over polluted. This is the crux of Turton’s argument namely that the water usage of the waterscarce South Africa has become so overutlised that normal dilution functions of water can no longer take place. The DA in the FS announced a private investigation to get more clarity on the discrepancies between what is experienced, and what is publicly announced. The result of this investigation had not been announced. After the baby deaths at Reitz earlier this year, it was revealed that at least one reading each in the drinking water at Petrus Steyn and Reitz tested positive for e-coli. The provincial government announced that this fell within the “acceptable level” of 97 percent. The ACDP responded in disbelief as the acceptable level of e-coli in drinking water is zero. E-Coli, as it uses similar growth mediums as other dangerous micro organisms such as cholera which caused deaths in Soweto earlier this year, is mostly used to identify the potential danger of the water. American studies in Tanzania had indicated that e-coli combined with Aids causes more frequent deaths. The town of Parys caused an embarrassment when a Unesco inspection team visited the Vredefort Dome World heritage site and found that the town was dumping untreated sewerage in the Vaal River. This had apparently been going on for quite a while after maintenance at the sewerage plant collapsed. The more sewerage polluted the drinking water is, the more difficult it becomes to purify this water for drinking purposes. Ridding drinking water from Typhoid, which caused the Delmas deaths, is not easy as became clear through the directions to inhabitants on making their water safe. Turton, however, argues a lack of political will to address the water situation, including drinking water, in all aspects.

Waterbeperkings dalk weens watergehalte Kundiges by Randwater sê die gehalte van Suid-Afrika se water is onder druk. 'n Woordvoerder vir Randwater, Karl Lubout, sê dit is die hoeveelheid water wat die probleem is nie maar wel die gehalte. Lubout sê hulle begin reeds probleme in sekere plekke in die watersiklus opmerk. Hy het egter benadruk dat die kraanwater in die meeste metropolitaanse gebiede steeds veilig is om te drink. Dit volg na verskeie berigte oor 'n dreigende krisis in die land wat hoeveelheid sowel as gehalte betref. Dit gaan daartoe lei dat waterbeperkings gelykstaande aan beurtkrag ingestel kan word wat tydens die kragkrisis toegepas is. RSG Sinkende ekonomie laat Venesië dryf Stoele op die Paizza San Marco in Venesië waarvan net dele van die rugleunings bokant die water uitsteek, vertel net een verhaal: Venesië sink. Maar anders as vir bykans die res van die wêreld is die wêreld se ekonomiese krisis goeie nuus. ‘n Omvangryke vloedbeheerplan, genaamd MOSES, kon nooit behoorlik kop bo water hou nie, omdat die vereiste $5,3 miljard wat nodig is, nie gereeld genoeg beskikbaar was nie. Met die ekonomiese krisisse is lande egter meer bereid om fondse in openbare werke te stort in pogings om te keer dat hul ekonomieë se ratte vasdraai. En nou kry MOSES die nodige fondse om – wél – kop bo die Adriatiese See te hou. Bron: Time Waterprobleme Terwyl berig word dat Suid-Afrika binnekort ‘n waterkrisis soortgelyk aan die Eskom-kragkrisis in die gesig staar en dat ‘n nuwe dam in Lesotho beoog word, berig Volksblad vanoggend dat die koerant oorval word van klagtes oor watertekorte of water wat vermors word. Onder die ergste gevalle wat genoem word is ‘n waterpyp wat Sondagnag in Waterberglaan in Spitskop gebars het, en nog nie herstel is nie terwyl duisende liter drinkwater verlore gegaan het. ‘n Soortgelyke probleem is in Brandwag ondervind. ‘n Eetplek in die stad het nie water nie, en die dorp Zastron in die Suid-Vrystaat het die afgelope drie dae nie water nie.

Aap uit mou met Groenland Vir Groenland wat al warmer word, is die aap nou uit die mou. In dié week se referendum het 75 persent van die ysige eiland se kiesers hul stem vir “aap,” die Groenlandse woord vir “ja,” uitgebring wat groter outonomie van Denemarke beteken. Die ironie is dat dit juis die warmer klimaat is wat die res van die wêreld so op hol jaag wat die Groenlanders in staat stel om groter outonomie te verwerf. Die krimpende yskombers bring spreekwoordelike “berge van goud” aan die lig in die vorm van potensiële diamantmyne, sinkmyne en olievelde ter see. Selfs die smeltende ys – een gletser smelt teen sowat twee meter per uur – bied die potensiaal vir kragopwekking. Selfs aartappellande word in die vooruitsig gestel.

Ysland se klimaat wat meer as ‘n duisend jaar laas so warm, toe Erik die Rooie dit Groenland genoem het om koloniste te lok. Selfs die geharde Vikings moes die eiland en hul Noord-Amerikaanse kolonies ontruim toe sake daarna te veel afgekoel het. Met die warmer klimaat in die vergetelheid het later geslagte Erik die Rooie daarvan beskuldig dat hy die vader van die oupa van alle reklamefoefies was om dié eiland Groenland te noem. Groenlanders gaan vandag stembus toe in ‘n referendum oor groter outonomie van Denemarke, wat hierdie yslandskap reeds sedert die Middeleeue regeer. Aardverwarming veroorsaak dat ysvelde terugtrek, wat dit vir Groenlanders moontlik maak om ‘n lewensvarbare ekonomie op die been te bring met onder meer die ontginning van diamante, sink en olie. Daar word beoog om binnekort met die verbouing van aartappels te begin. Die referendum word as eerste stap tot volle onafhanklikheid beskou. Groenland warmer - en die inwoners verwelkom dit Terwyl ‘n bekommerde wêreld die oog op Groenland se smeltende yskap werp, kyk die meeste Groenlanders anders daarna. Môre (Dinsdag) gaan die Groenlanders stembus toe om oor groter outonomie van Denemarke te stem, as eerste stap tot moontlike volle onafhanklikheid. Dit is moontlik gemaak deur die warmer klimaat wat allerlei rykdomme onder die ys te laat voorskyn kom: Berge van goud, noem die politici dit, met diamantmyne en sinkmyne wat onder meer in die vooruitsig gestel word. Onder die see is daar weer kleinerige olievelde, maar saam is hul potensiaal heel indrukwekkend. Die sneeu wat nou vir korter tye van die jaar hard, en dus in staat is om slees te dra, beïnvloed die jagtery negatief. Maar die smeltende ys, wat ‘n gletser insluit wat teen ‘n verstommende meter tot twee meter per uur wegsmelt, bied weer moontlikhede vir kragopwekking. En Groenland word weer groen, in so ‘n mate dat beplan word om aartappels te plant. En die politici is in hul skik hiermee. Volgens hulle het die Inuit (Eskimo’s) al lankal geweet sake is besig om warm te raak voor die wêreld ‘n wenkbrou begin lig het. Veertig jaar gelede het wild ander migrasiepatrone begin volg, en vis het van hul tradisionele blyplekke na ander begin verskuif. Erik die Rooie, wat Groenland sy naam gegee het, het glo die moeder van reklametruuks uitgeoefen om voornemende koloniste lekker warm robvelle oor die oë te trek deur dié yslandskap Groenland te noem. Maar destyds was Groenland en omgewing wel heelwat warmer as nou. Trouens, die Groenlandse Vikings het kolonies op die hedendaagse Kanadese kus gestig, en dié troostelose Labradorkus “Vinland” genoem, wat wynland beteken. Volgens die sagas het wilde druiwe plate aaneen gegroei. Historici byt met skeptisisme hieraan – dalk nog ‘n reklamefoefie? Die eerste ernstige poging ‘n ‘n Christenkolonie in Vinland te stig is verlede jaar presies ‘n duisend jaar gelede van stapel gestuur. Die oorblyfsels hiervan is taamlik onlangs eers ontdek.

Intussen het die klimaat koud geword, so koud dat selfs die geharde Vikings hul Groenlandse kolonies moes ontruim. Groenland is eers weer in die Middeleeue deur Denemarke gekoloniseer. Nederland hou oorstromingsoefeninge Nederlanders hou hierdie week ‘n oefening “op papier” om te kyk hoe slaggereed dié land is sou dyke meegee. So gek is die gedagte aan ‘n dyk wat in moderne tye breek nie. Vyf jaar gelede het ‘n minder belangrike dyk by Wilnis ingegee, en beperkte oorstromings tot gevolg gehad. Was dit egter die Hondbossche Zeewering van Noord-Holland, sou bykans die hele bevolking van Noord-Holland verskuif moes gewees het. Onder die aspekte wat nou onder die loep kom, is kommunikasie, verl as die oorstromings elektrisiteitstoevoer afsny. Rampe kom bykans altyd snags of oor naweke voor, kla van die betrokkenes, maar voer dit juis as rede aan waarom so ‘n oefening nou noodsaaklik is. Verskeie onlangse artikels het juis die kwessie van dykbestandheid te midde van stygende seevlakke as gevolg van aardverwarming onder die loep geneem. Rampspoed komt altijd bij nacht Overstromingsgevaar

Addressing food shortages - GM or organic? With the World Wildlife Fund warning that the earth’s human population would need another earth in 22 years time unless man’s impact on the planet is reduced, the urgency of addressing amongst others food security is underlined. Recently Trouw reported on a Dutch farmer, Niek Vos’s success in creating a “bionic” potato through selected cultivation. This potato is suitable for organic production (thus does not need pesticides) and is resistant to Phytophthora, the potato disease that caused famine and mass deaths in Ireland. In Peru, the genetic material of more than 3 000 wild potato varieties not yet used by mankind is cultivated under controlled conditions to be used for future organic breeding purposes. Yet, this method takes time, and it took Niek 12 years to achieve his goal – only to find that his bionic potato is white in colour, and the Dutch demand is for yellow potatoes. The British, on the other hand, prefer white potato flesh. Genetic modification is a much faster process.

The seed company, Monsanto, claims that the harvest potential of maize, soy and cotton can be doubled by 2030. The need for a second earth may thus be delayed somewhat, at least as far as food security is concerned. Especially promising is the development of a drought resistant maize variety which had been tested successfully at Hopetown. Not only does it grow in drier conditions, but it has the potential of increasing production by between 8 and 10 percent. Eiland verdwyn Ysland se erfeniswonder weggevreet deur die see ‘n Mosie van wantroue in die mensdom, maar ‘n verdiende een daarby. In November 1963 het natuurkragte vir ‘n nuwe eiland gesorg – Surtsey, sowat 32 kilometer suid van Ysland. Die Yslanders, wat dadelik besef het hier is ‘n unieke geleentheid, het die eiland buite perke vir die mensdom behalwe wetenskaplikes gestel. Hier sou die wetenskaplikes op ‘n kleiner skaal kon volg hoe ‘n nuwe stuk land begin leef. Die eiland is hierdie jaar tot Unesco se wêrelderfenisgebiede toegevoeg, maar wetenskaplikes sal moet gou speel – twee kleiner eilande wat saam met Surstey ontstaan het is reeds deur see-erosie verswelg, en van Surtsey se oorspronklike oppervlak is die helfte ook reeds deur die see teruggeëis. Reeds die eerste jaar na die eiland gevorm is, het ‘n wetenskaplike ‘n aantal sade gekry wat aan land gespoel het, en ‘n vlieg gevang. Die eerste plante is in 1965 gevind, en twintig jaar later was daar reeds meer as twintig plantspesies aangeteken. Die totaal staan nou op sowat 70. Verskeie voëlsoorte het ook reeds kom nesskop. Alle voorsorg ten spyt, het nie net die natuur vir nuwe spesies gesorg nie. Die wetenskaplikes was by geleentheid verras toe ‘n nuwe plant geil langs hul hut, die enigste bewoonde struktuur, begin groei het. Dit het geblyk aartappels te wees, wat skelm deur inwoners van die nabygeleë Westmaneilande geplant is. ‘n Besoeker se roekelose broeklosmakery het ook al ‘n tamatieplant opgelewer. Hierdie indringers word met wortel n tak uitgegraaf. Die mens is hier nie deel van die natuur nie, maar ‘n indringer. Wetenskaplikes beraam dat die see sedert die ontstaan van die eiland sowat 2,5 akker per jaar verswelg het, en minder as die helfte van die oorspronklike oppervlak van sowat 2,5 vierkante kilometer is nou oor. Die eiland is na Surtur, die mitologiese Nordiese god van vuur, vernoem. Bronne: Encarta en Christian Science Monitor Foto: Christian Science Monitor

Click to view large Download full size (65 KB) Mynbou in Vredefort-bewaringsgebied? Terwyl SA onder skoot kom oor die beweerde verwaarlosing van sy verpligtinge oor die Vredefortkoepel-wêrelderfenisterrein, stamp bewaringskundiges en ‘n mynhuis koppe. Die Vaalweekblad berig groot kommer bestaan oor die Australiese maatskappy, White Rivers Exploration se vasbeslotenheid om in en om die erfenisgebied te prospekteer. Dié maatskappy sê hy het meer as R79 miljoen van die Australiese mynmaatskappy ontvang het om op die oewers van die Vaalrivier te prospekteer. Volgens die Vredefortkoepel Geologiese Bestuursplan wat op die internet te lese is, word juis na maniere gekyk om bestaande letsels van goud-, koper- en granietmyne in die area te rehabiliteer. Hiervolgens word beplan om minder sensitiewe rotse te identifiseer wat vir navorsingsdoeleindes gebruik kan word. UNESCO verbied enige mynaktiwiteite in en om die bewaringsgebied. Die Geologiese Bestuursplan meld dat minder as ‘n kwart van die oorspronklike impakkratergebied wat sowat 2 miljard jaar oud is, tot bewaringsgebied verklaar is. Die bewaring van die verklaarde gebied is dus baie belangrik. Aardverwarming Net meer as ‘n duisend jaar gelede het Vikings die kus van ‘n land wat hulle pas ontdek het Vinland (Wynland) genoem. Die naam is aan die kus wat vandag New Foundland en Labrador heet gegee na aanleiding van beskrywings dat wilde druiwe in groot aaneenlopende plate voorgekom het. Vandag is dit ondenkbaar dat hierdie kusgebied ooit plantegroei van hierdie aard kon dra, en geleerdes is so skepties hieroor dat daar lank bedenkinge was oor of die Vikings ooit Amerika ontdek het en kolonies gestig het. Dit het taamlik onlangs eers verander toe oorblyfsels van die Vikings se nedersettings ontdek is. Tog was dit ‘n klimaat wat al kouer geword het wat die Vikings eers hul Vinlandse en daarna Groenlandse kolonies laat ontruim het. Nou heers groot kommer oor aardverwarming.

Dit is nie net ysplate op die pole wat swig onder die aanslag van klimaatsverandering nie, ook die gletsers van die Alpe is besig om teen ‘n vinnige tempo te smelt, terwyl lande om die Middellandse See nou sowat 20 persent minder reënval as ‘n eeu gelede ontvang. Die Europese Omgewingsagentskap, EEA wat in Kopenhagen gesetel is, sê boonop dat Europa se temperatuur die afgelope tyd vinniger as elders ter wêreld styg, en dat dit ook in die toekoms die geval sal wees. Volgens die agentskap het Europese gletsers sedert 1850 sowat twee derdes van hul omvang weens smelting verloor, maar veral sedert 1980 het die tempo waarteen gletsers wegsmelt vinnig toegeneem. So ver vanjaar het die Arktiese see-ys boonop tot die tweede kleinste oppervlak in menseheugenis teruggekrimp. Die Gletsermonteringsdiens meen die tempo waarteen Arktiese ys smelt het sedert 2000 verdubbel. Die vergrote oppervlak water gaan na verwagting weer ‘n groot impak op aardverwarming hê. Een van die probleme wat voorsien word deur die groot ysplate wat nou in die see begin ronddryf is die gevaar wat dit vir aflandige oliesoektogte inhou. Die platforms is eenvoudig nie gebou om in die pad van ysplate so groot soos stede en ongeveer 40 meter dik te staan nie. Rondom Ellesmere-eiland het die gemiddelde temperatuur oor die afgelope vyftig jaar met sowat twee grade gestyg, en die gemiddelde wintertemperatuur met sowat 5 grade.