GLASNIK - ini.ukim.mk 2014.pdf8 ГЛАСНИК 58 1-2 2014 Цветан Грозданов are still...

ISSN 0583-4961UDK 93/99

ИНСТИТУТ ЗА НАЦИОНАЛНА ИСТОРИЈА

GLASNIK

ГЛАСНИК год. 58 бр. 1-2 стр. 1-178 Скопје 2014196

СОДРЖИНА – TABLE OF CONTENTS

СТАТИИ – ARTICLES

Цветан Грозданов: Нови прилози за историјата и живописот на црквата Богородица Перивлепта (Св. Климент) во Охрид ......................... 7

Cvetan Grozdanov: New Contributions to the History and the Wall-Paintings of the Holy Mother of God Peribleptos (St. Clement) in Ohrid ......... 7

Рајко Братож: Инцидентот во Емона и првиот воен судир меѓу Константин и Лициниј ................................................................................... 17

Rajko Bratož: An Incident in Emona and the first civil war between Constantinus and Licinius ............................................................................... 17

Катерина Младеновска-Ристовска: Македонското Кралство во времето на Аминта III ................................................................................. 39

Katerina Mladenovska-Ristovska: The Macedonian Kingdom in the Age of Amyntas III ..................................................................................... 39

Наталија Поповска: Античкото наследство во исламот ................................... 55 Natalija Popovska: The Heritage of Antiquity in Islam ......................................... 55

Alexandar Atanasovski: The Byzantine Stereotypes in Balkan Countries’ Contemporary Politics towards Macedonia .................................................... 63

Александар Атанасовски: Византиски стереотипи во современата политика на балканските држави спрема Македонија ............................... 63

Стојко Стојков: Крунисувањето на цар Самуил и митот за царот евнух ...... 73Stojko Stojkov: The Crowning of Tsar Samuel and the Myth of the Eunuch Tsar ..... 73

Македонка Митрова: Осврт кон политичко-публицистичката продукција на Владимир Кариќ за Балканот ............................................... 93

Makedonka Mitrova: A Review of Vladimir Karić’s Political Essayistic Production on the Balkans .............................................................................. 93

Димитар Љоровски Вамваковски: Создавање на грчката нација-држава: градење на националниот мит .................................................................... 105

Dimitar Ljorovski Vamvakovski: Creating the Greek Nation State: Building the National Myth ............................................................................ 105

3

Силвана Сидоровска-Чуповска: Прилог за случувањата во Битолскиот вилает во периодот 1903 – 1908 година ...................................................... 121

Silvana Sidorovska-Čupovska: A Contribution on the Events in the Bitola Vilayet in the Period between 1903 and 1908 ................................................ 121

Александар Симоновски: Учеството и дејноста на Миливој Трбиќ-Војче во Равногорското движење во Македонија (1942 – 1944) ......................... 131

Aleksandar Simonovski: The Involvement of Milivoj Trbić-Vojče in the Ravna Gora Movement in Macedonia (1942 – 1944) ............................... 131

Марјан Иваноски: Меѓународните активности на Движење за ослобо-дување и обединување на Македонија (1973 – 1977) ............................... 143

Marjan Ivanoski: The International Activities of the Movement for the Liberation and Unification of Macedonia (1973 – 1977) .............................. 143

МАТЕРИЈАЛИ – PAPERS

Марјан Иваноски, Јетон Доко: Документ од Управата на државна безбедност за ситуацијата меѓу македонската емиграција во Северна и Јужна Америка, Австралија и во Западна Европа (1957 година) ................................................................................................. 155

Marjan Ivanoski, Jeton Doko: A Document from the State Security Administration on the Situation of the Macedonian Immigration in North and South America, Australia and Western Europe (1957) .................. 155

РЕЦЕНЗИИ-ПРИКАЗИ – REVIES-SURVEYS

Борче Илиевски, Македонско-српските црковни односи 1944 – 1970. Скопје: Филозофски факултет, Институт за историја, 2010, 236. (Драган Зајковски) ........................................................................................ 169

Borče Ilievski: The Church Relations between Macedonia and Serbia 1944 – 1970. Skopje: Faculty of Philosophy, Department of History, 2010, 236. (Dragan Zajkovski) ...................................................................... 169

Д-р Владимир Полежиновски – живот и дело (Кичево, 6 декември 1912 – Скопје, 19 јуни 1980). Скопје: Институт за национална историja – Совет на Општина Кичево, 2013, 139. (Александар Симоновски) ........................................................................... 172

Vladimir Poležinovski, PhD – Life and Work (Kičevo, 6th December 1912 – Skopje, 19th June 1980). Skopje: Institute of National History – Council of the Municipality Kičevo, 2013, 139. (Aleksandar Simonovski) ............................................................................... 172

4

Зеќир Рамчиловиќ: Бошњаците во Македонија во текот на XX век со посебен акцент на културата и просветата. Скопје: Бошњачка културна заедница во Република Македонија, 2014, 402. (Лидија Ѓурковска) .............................................................................. 173

Zećir Ramčilović: The Bosniaks in Macedonia in the 20th Century with a Special Emphasis on Culture and Education. Skopje: Bosniak Cultural Association in the Republic of Macedonia, 2014, 402. (Lidija Ǵurkovska) ......................................................................................... 173

ПОЛЕМИКИ – POLEMICS

Post festum промотивно слово на книгата на Чавдар Маринов Македонското прашање од 1944 до денес, комунизмот и национализмот на Балканот (Марија Пандевска) .................................... 177

А Post Festum Promotional Review on Čavdar Marinov’s Book The Macedonian Issue from 1944 to This Day. Communism and Nationalism in the Balkans (Marija Pandevska) .................................... 177

СООПШТЕНИЈА – ANNOUNCEMENTS

Меѓународна конференција „Балканот: луѓе, војни и мир“. По повод 100-годишнината од Балканските војни и 65 години Институт за национална историја (4–5 ноември 2013, Скопје) (Билјана Ристовска-Јосифовска) ................................................................ 187

The Balkans: People, Wars and Peace. International Conference on the Centennial of the Balkan Wars and the 6th Anniversary of the Institute of National History (4th–5th November 2013, Skopje) (Biljana Ristovska-Josifovska) ....................................................................... 187

The Great War: Regional Approaches and Global Contexts. Interna-tional Conference on the Occasion of the First Centennial оfof the Beginning of World War One (Sarajevo, 18th–21st June 2014) (Silvana Sidorovska-Čupovska) ........................................................... 192

Големата војна: Регионални пристапи и глобалниот контекст.Меѓународна конференција по повод сто години од почетокот нa Првата светска војна, Сараево (18–21 јуни 2014) (Силвана Сидоровска-Чуповска) ................................................................................. 192

FP7 – International Workshop: Women’s Memory of the Rusoo-Ottoman War of 1877/1878. (National Academy of Sciences of Armenia, Yerevan, 2014) (Dominik Gutmeyr ) .............................................................. 195

5

ФП7 – Меѓународна работилница: Женското сеќавање за Руско-турската војна 1877/1878. (Национална академија на науките на Ерменија, Ереван, 2014) (Доминик Гутмејр) .............................................................. 195

6

7

ГЛАСНИК 58 1-2 2014 7-16 ISSN 0583-4961 СТАТИИ

УДК 94:726.54(497.771)"12/15" 75.052.033(497.771)"12/15"

НОВИ ПРИЛОЗИ ЗА ИСТОРИЈАТА И ЖИВОПИСОТ НА ЦРКВАТА

БОГОРОДИЦА ПЕРИВЛЕПТА (СВ. КЛИМЕНТ) ВО ОХРИД

Цветан Грозданов Член на Македонската академија на науките и уметностите – Скопје

Abstract

1. Identification and Chronology of the Wall Paintings at the Northern Entrance

Considering that the frescoes at the Ohrid church Peribleptos (St. Clement) have not been studied sufficiently, the author of these contributions presents his views on the errors of the dating and identification of the individuals in the northern, western and southern parts of the church entrance. He indicates that the painting in the northern wing of the facade of the Chapel of St. Gregory the Theologian was not that of the Sebastokrator Volkašin; then, that there was never an archbishop in Deabolis and that Gregory of Deabolis should never be referred to as “Archbishop of Ohrid”. He highlights the fact that the inscription above the northern entrance actually refers to the Prooimion of the "Chosen Duchess”, pictorially transposed into the composition of the Siege of Constantinople, as was the case of St. Peter in Prespa, painted around the same time as the frescoes at Peribleptos.

2. The Heavenly Court on the Western Wall of Peribleptos In the western part of the entrance there is a large 16th-century depiction of the Last

Judgment, but underneath there is still a layer of a 14th-century wall painting. Earlier researchers believed that the painting in this older layer is a depiction of the Last Judgment as well. However, on a large fragment at the southern end of the west entrance there is a figure from the older layer, which in our view depicts the Holy Warrior St. Theodore Stratelates. This very fragment, that is, the whole figure directed towards the center of the older layer, indicates that it portrayed the great scene of the Heavenly Court, depicted in the same place at the Zaum church as well. I pointed to this fact to Prof. Voja Đurić too. As soon as adequate conservation conditions are provided, we believe that the first layer underneath the current Last Judgment dating from the 16th century will be revealed.

3. Notes on the Wall Painting in the South Wing of the Church of the Holy Mother of God Peribleptos

The frescoes in the southern wing of Peribleptos have been damaged most severely by whitewashing, as well as by the weather conditions typical for this side of the church. There

8

ГЛАСНИК 58 1-2 2014 Цветан Грозданов

are still no reliable data to whom the southern chapel next to the altar was dedicated since the space for the donor’s inscription is empty. Inside the chapel there are no remains from the figure of St. Nicholas, to whom it is believed that the chapel was dedicated. The author of this contribution assumes that one of the figures dressed in a nobleman’s vestments on the east end of the south wall facing in prayer towards the Holy Mother of God might have been Lord Nicholas, the eldest son of Sebastokrator Branko, i.e. the eldest brother of Grgur and Vuk. He is known to have been married to the sister of Volkašin and Uglješa, and to have become a monk (Radohna, Roman) after his wife’s death, spending the rest of his life on Mount Athos as the Megaloschemos Gerasimos.

Keywords: St. Virgin Peribleptos, Nicholas, Grgur, Vuk, Last Judgment, Call of the righteous, Akathist

Откривањето на фреските од 1295 во Перивлепта, дела на зографите Михаил и Евтихиј по 1951 година, предизвика голем интерес кај проучува-чите на средновековната култура во светот, особено кај историчарите на уметноста. Ликовната постапка и стилската анализа покажаа дека фреските на овој храм ја претставуваат еволуцијата помеѓу пластичниот стил на XIII век (Сопоќани) и класицистичкиот стил на Палеолозите од првите децении на XIV век. Таа појава, и покрај новооткриените ансамбли на живопис, сè уште претставува загатка поради особеноста на стилскиот приод на мајсторите којшто, ни пред ни по Перивлепта, така силно не е манифестиран. Независно од тоа што некои историчари на уметноста за фреските во Перивлепта збору-ваат како за архаични, а за духот на сцените како патријархален, никој не ја оспорува величината на споменикот со речиси 10 авторски потписи на зогра-фите Михаил и Евтихиј кога тоа се споредува со Старо Нагоричино и со Ни-кита, како и со Богородица Левишка или со Кралева црква во Студеница. Истата релација се проучува и со Протатон во Света Гора, Св. Апостоли во Солун, вклучувајќи го храмот Хора во Цариград. Овој живопис во олтарот, наосот и нартексот и денес го одбележуваат ликовниот придонес на Перив-лепта во светските токови на ликовната уметност.

Следната етапа во откривањето на живописот во Перивлепта се однесува на фреските во тремот, неговото северно, западно и јужно крило од XIV век со кои се покиени фасадните ѕидови. Овој трем е затворен дури во 19 век, така што денес се пројавува како затворена припрата.

Фреските од XIV век во тремовите на храмот се откриени дури по 1960‒1961 при дефинитивната презентација на овој угледен охридски храм за гостите на Дванаесеттиот византолошки конгрес во Охрид. По тој повод тие се проучувани, а тогаш се објавени и првите извештаи за тематиката и стилот на ова ѕидно сликарство.1

1 Библиографија на постарите пишувани трудови за живописот објавува Ц.

Грозданов, Студии за охридскиот живопис, Скопје 1990, 84-99. Во овој прилог се соопштени и коментари за објавените прилози; В. Ѓуриќ, Византиске фреске у Југо-

9

Нови прилози за историјата и живописот на црквата Богородица Перивлепта...

Во првите објавени прилози, особено во 1961, направени се низа про-пусти кои и денес имаат влијание врз презентацијата во науката.

1. ИДЕНТИФИКАЦИЈА И ХРОНОЛОГИЈА ВО СЛИКАРСТВОТО

ОД СЕВЕРНИОТ ДЕЛ НА ТРЕМОТ Во северниот дел на Перивлепта, на фасадата од параклисот Св. Глиго-

рие Богослов, како и на дел од фасадата на северниот трем, насликана е гале-рија на историски личности на кои ќе се осврнеме во следните редови. Тука се насликани од север кон југ следните историски личности: Вук, син на севастократорот Бранко, Гргур, син на севастократорот Бранко, цар Урош, над надвратникот од вратата на параклисот Св. Григориј Богослов, архие-пископ Григориј II, веројатно епископ Григориј Деволски и на соседниот ѕид Јован, архимадрит на манастирот Св. Климент.2 Во првиот извештај за нив-ното откривање се истакнува дека до царот Урош е насликан „севастократор Волкашин“. Од сигнатурата произлегува дека тука не е насликан Волкашин,3 туку Бранковиот син Гргур. Потоа, епископот деволски Григориј се презен-тира како архиепскоп Григориј Деволски каков што, всушност, не постои. Датирањето на овие фрески произлегува од ктиторскиот натпис во паракли-сот на св. Григориј Богослов каде што е прецизно посочен датумот на него-вото завршување во 1364‒1365.4 Сликањето на синовите на севастократорот Бранко е времето кога тие се сè уште во Охрид, каде што нивниот татко, севастократорот Бранко Младеновиќ, управувал со градот и тоа е фаза на нивното иселување на Косово. Во науката е добро е познато дека Волкашин во тоа време не владеел со св. Климентовиот град. Одамна е укажано дека првиот податок за Волкашин се наоѓа во пештерната црква Св. Богородица од 1369 година во Преспа на островот Мали Град, а подигната од кесарот

славији, Београд 1975, заб. 16, 186-187. Во поново време се објавени нови студии за стилот на Перивлепта и тоа претежно за живописот на Михајло и Евтихиј.

2 Ц. Грозданов, „Прилози познавању средновековне уметности Охрида“, Зборник за ликовне уметности 2, Нови Сад 1966, 215-222. З. Расолкоска Николовска конста-тира дека по титулата архимандрит, забележана е титулата игумен („Архимадрит Јо-ван, игумен на Климентовиот манастир во Охрид“, Културно наследство XXVIII-XXIX, 2002/3, 97). М. М. Машниќ, „Прилози за три малку познати споменици во ки-чевско-бродскиот крај од поствизантискиот период“, Културно наследство 16, Скоп-је 1989, печатено 1993, 95-102.

3 Првиот пропуст што се однесува на присуството на портрет на Волкашин го следиме од 1961 год., сп. Д. Ќорнаков, „По конзерваторските работи во црквата Св. Богородица Перивлептос (Св. Климент) во Охрид“, Културно наследство 2, Скопје 1961, 91. В. Ѓуриќ, Иконе из Југославије, Београд 1961, 28, сл. бр. VIII.

4 Й. Иванов, Бьлгарски старини из Македония, София 1970, 39 (репринт). Зна-чајна исправка во индиктот на овој натпис сторил Г. Острогорски, Серска област после Душанове смрти, Београд 1965, 85, заб. 16.

10


Новак.5 Во ктиторскиот натпис се споменуваат владеењето на кралот Вол-кашин и јурисдикцијата на Охрид и на охридскиот архиепископ, т.е. архи-епископот на Прва Јустинијана.

Очигледно е дека предизвикувал интерес и грчкиот натпис над вратата од тремот во нартексот на храмот којшто бил порано непознат поради дрвениот покрив. Тој натпис е инкорпориран во илустрацијата на Акатистот на Богоро-дица и е познат под називот „На избраната Војвотка“. Врз основа на овој текст, познат како проимион, подоцна е вообличена сцената Опсадата на Цариград што е насликана на островот Голем Град во Преспа во рамките на илустрираниот Акатист и речиси во исто време како и примерот со натписот во Охрид.6 Охридските мајстори немале простор на ѕидот да ја вклопат оваа тема, па ги испишале уводните редови од стиховите на Акатистот. Познато е дека близок на охридскиот примерок е илустрираниот Акатист од Хиландар, изведен од Ѓорѓе Митрофановиќ. Во други примери Богородица се слика како оранта заедно со стиховите „На избраната Војвотка“, додека во роман-ските земји, во времето на Петру Рареш, повеќекратно се илустрира компо-зицијата. Веќе е искажано мислењето дека молитвата за спас на Цариград од непријателите во Охрид е актуелна во времето кога спроти Маричката битка се пројавуваат молитвите до Богородица да го спаси градот. Впрочем, и самиот постанок на проимионот се смета како молитва за спас на Цариград за што авторот на овие редови веќе пишувал.7

2. НЕБЕСКИОТ ДВОР НА ЗАПАДНИОТ ЅИД ОД ПЕРИВЛЕПТА

На западниот ѕид од Перивлепта насликани се два слоја фрески, еден по

друг. На целата површина од овој ѕид сè уште добро е зачувана претставата на Страшниот суд од 1595.8 Тоа е и последна етапа во украсувањето на хра-мот, веќе во време кога тој служел како охридска катедрала (по трансфор-мацијата на црквата Св. Климент во џамија).9 Во завршните работи на кон-зервацијата во Перивлепта стана јасно дека под Страшниот суд се протега првиот слој од фрескоживописот којшто припаѓа на времето од 1365 година.

5 Й. Иванов, Бьлгарски старини..., 59. 6 Ц. Грозданов, Охридско ѕидно сликарство во XIV век, Белград – Охрид 1980,

131; Истиот. „Илустрација химни Богородичиног Акатиста у цркви Богородице Пе-ривлепте у Охриду“, Зборник Светозара Радојчиќа, Београд 1969, 39-54.

Акатистот во Преспа детаљно го обработува Б. Кнежевиќ, „Црква Св. Петра у Преспи“, Зборник за ликовне уметности 2, Нови Сад 1966, 248-262.

7 Прашањето на авторството на Акатистот и поводот на неговиот постанок го образложува Ц. Грозданов, „Илустрација химни...“, 48-52.

8 Ц. Грозданов, „Страшниот суд во црквата Св. Климент (Богородица Перив-лептос) во Охрид во светлината на тематските инвоации на XIV век“, Културно нас-ледство XXII-XXIII, 1995/6, 47-68.

9 И. Снегаров, Историја на Охридската архиепископија, Том. II, София 1995 (ре-принт), 423-6.

11


Во северниот крај на ѕидот, по испаѓањето на фрагменти од вториот слој, от-криена е фигура на свет воин во велмошка облека. Во исто време, неколку сонди изведени на површината од Страшниот суд покажаа дека на целиот простор се протега композицијата на Небескиот двор, која ја нареков „Повик до избраните“. Фигурата на светиот воин којшто се упатува кон средиштето на овој простор, ги има сите типолошки и физиономски особености на св. Теодор Стратилат. Тој носи велмошка капа и држи жезол со топчест врв. Пред него бил најверојатно св. Теодор Тирон или некој од светите воини (св. Ѓорѓија, св. Димитрија), но секако симетричен пандан од другата страна претставуваат некои од светите воини, исто во велмошка облека со жезла во рацете. Средишниот дел бил покриен со фигурите на Христос цар и Богоро-дица царица, како и на св. Јован Претеча, а блиску до нив бил и старозавет-ниот цар Давид. Иконографијата на сцената ја споредуваме со сродна сцена од западната фасадна страна на Св. Богородица Заумска, како и со други сродни композиции во живописот на Македонија, Србија, Света Гора и на Русија. Во прво време претставите на Богородица царица се именуваа како што е случај со Минхенскиот псалтир, илустриран според псалмот 44,10 но подоцна се констатира дека почесто се јавува покрај неа исишан текст од псалмот 93, 1: „Господ се зацари; се облече во величенственост. Господ се препаша со сила. Тој вселената ја зацврсти и нема да се разниша“ (Свето писмо, Скопје 2007, ед. МПЦ). Оваа појава првпат ја забележав во протезисот на црквата Св. Никола во селото Вранешница кај Кичево,11 а потоа и во други споменици во регионот на Охрид и во диецезата на Охридската архиеписко-пија. Сите досегашни проучувања укажуваат дека оваа тематска пројава е сврзана за Охридската диецеза од Костур до централна Србија и до Света Гора. Спецификата на сродната тема во Заум е во тоа што на целиот западен ѕид под Христос цар се сликаат разни светителски редови – апостоли, маче-ници, монаси – прашање што го проучуваше Г. Мије во студијата Ватиканска Далматика.12 Може само да се претпоставува дека со симнувањето на Страш-ниот суд, кога за тоа ќе постојат конзерваторски можности, ќе бидат открие-ни нови историски и ликовни податоци за зографирањето на Перивлепта во 14 век. Помислата дека старата композиција на Страшниот суд во јужното крило на Перивлепта, подоцна покриено со вар, е во тематска врска со не-бескиот двор, нема научна основа. Постоењето на други примери со Христос цар и Богородица царица во руската уметност во средината на 14 век В. Н. Лазарев го поврзуваше со јужнословенски влијанија и врски и тоа прашање засега останува отворено. Познато е дека на чело на Охридската архиепи-

10 Ц. Грозданов, „Христос цар, Богородица царица, небесните сили и светите во-

ини во живописот од XIV и XV век во Трескавец“, Студии за охридскиот живопис, Скопје 1990, 132-146, детаљно го разгледува прашањето на текстуалната основа во формирањето на оваа композиција.

11 Ц. Грозданов, Охридско ѕидно..., 103-109. 12 G. Millet, La Dalmatique du Vaican, Paris 1945, 87-88.

12


скопија во средината на 14 век бил архиереј Григориј II,13 личност со широка култура и со постојани контакти со екуменскиот патријарх во Цариград. Впрочем, се знае и дека тој правел напори за поврзување на црквата во Цари-град и во Србија во времето кога сè уште бил во сила спорот за Душановата узурпација на царската титула. Тој бил канет и на собирите во Цариград, во патријаршијата, и претпоставувам дека имал битно влијание врз тематската концепција на уметноста во Македонија. Надвор од нашиов прилог, само ќе го споменеме прашањето за улогата на охридскиот архиепискот во Серската област и врз правните односи со Света Гора.

3. БЕЛЕШКИ ЗА ЖИВОПИСОТ ВО ЈУЖНОТО КРИЛО НА ТРЕМОТ

НА БОГОРОДИЦА ПЕРИВЛЕПТА

Големите оштетувања на фреските во јужниот дел на тремот на Перив-лепта поставија прашања кои и по чистењето на живописот останаа отворени. Во голем дел уништените фрески беа покриени со вар, чие отстранување покажа само дека деловите од живописот биле уништени во поранешниот период. Тоа треба да се разбере со оглед на фактот што некогаш отворената јужна страна на тремот била изложена на дождови од езерската страна на об-јектот. Во нашата сегашна ревизија на фреските во јужниот параклис, како и порано, при проучувањето на храмот, не забележав траги од делумно или целосно зачувани остатоци од св. Никола14 кому се смета дека му бил посве-тен овој дел од црквата. Порано веќе укажав над западната врата од парак-лисот е оставен празен простор за испишување на ктиторски натпис, но прос-торот и денес е празен, што индицира дека постоело колебање околу посве-тата или околу ктиторот на параклисот. За една друга претпоставка, дека овој јужен параклис е посветен на св. Климент, не добив никаква потврда. Сепак, факт е дека над влезот во параклисот е насликана големата композиција Ус-пението на св. Никола со добро зачувана сигнатура на грчки јазик. Во дол-ниот дел од Успението и во завршниот дел на јужниот ѕид, насликана е една лаичка личност со доста оштетена облека, која ѝ се обраќа на Богородица за застапништво пред Христос. На овој тесен простор покрај влезната врата во параклисот, насликани се двајца архиереи со молитва кон Христа.15

Останува едно отворено прашање: Зошто во досега откриениот живопис не е никаде насликан постариот брат на Гргур и Вук, Никола? Во оваа етапа

13 И. Снегаров, Историја на Охридската архиепископија, Том I, София 1995 (ре-принт), 283-4.

14 Ц. Грозданов, Охридско ѕидно..., 143; Во текстот на Р. и М. Љубинковиќ, „Средновековно сликарство во Охрид“, Зборник на трудови, Охрид 1961, се провле-куваат повеќе пропусти како, на пр., дека тие помислуваат оти во Перивлепта е насликан Бранко Младеновиќ, потоа дека Страшниот суд од јужното крило на Перив-лепта се продолжува на западниот фасаден ѕид (136). Тие помислуваат и дека јужни-от параклис му бил посветен на св. Климент за што нема никакви показатели (140).

15 Ц. Грозданов, Охридско ѕидно..., 137, сл. бр. 35.

13


на истражувањата може само да се претпостави дека е можна идентификација со најстариот син на севастократорот Бранко, Никола, којшто 1364/65 не бил веќе во Охрид. Примарните извори потврдуваат дека Никола (Радохна, во монаштво Роман, Герасим) бил оженет за сестра на Волкашин и Јован Угле-ша, дека тие во бракот имале две ќерки, но дека сите тие починале и биле погребани во манастирот Св. Јован Претеча на Меникејска Гора близу Сер.16 Тоа се случило набргу пред зографирањето на овој дел од Перивлепта, а потоа тој му се посветил на монашкиот живот и крајот од својата активност го доживеал во Света Гора каде што, како великоскимних, го откупил манас-тирот Св. Павле. Овие податоци укажуваат и зошто немало судири меѓу си-новите на севастократорот Бранко и на Волкашин и Углеша. Ако оваа прет-поставка е точна, тоа би значело дека живописот во северниот дел од тремот бил постар од оној во параклисот и дека е изведен пред заминувањето на си-новите на севастократорот Бранко во нивната баштина во Дреница на Косово за кое се мисли дека се случило на самиот крај на 1364 или во првите месеци на 1365.

Претходното излагање за фреските во тремот на Перивлепта непосредно пред инвазијата на Османлиското Царство укажуваат на фактот дека ком-плетното заокружување на пишување на монографски труд за Перивлепта ќе очекува уште нови проникнувања во проучувањето на живописот од XIV век, особено и заради фактот што храмот на Перивлепта, по Светиклиментовиот манастир на Плаошник, имал челно место во животот и историјата на Ох-ридската архиепископија и на градот Охрид.

16 Најмногу напори во изучувањето на личноста на најстариот син на севасто-

краторот Бранко донесуваат акад. Г. Суботиќ и Д. Кисас, „Надгробни натпис сестре деспота Јована Угљеше на Меникејској Гори“, Зборник радова византолошког инс-титута XVI, Београд 1975, 161-180. Авторите ја цитираат целокупната литература објавена во XIX и XX век за предметот што го проучуваат, која осветлува низа слу-чувања и пројави во втората половина на XIV век меѓу Македонија и Света Гора.

14


Сл. 1. Ктиторска композиција на црковни високодостојници и на цивилната власт во Охрид, северно крило на тремот 1364/5.

Сл. 2. Калк од натписот на проимионот „На избраната војвотка“ во склоп на циклусот Акатист на Богородица“, северно крило на тремот.







15


С. 3. Св. Теодор Стратилат, откриен фрагмент под Страшниот суд 1364/5.

16


С. 4а и 4б. Претпоставен портрет на Никола, најстар син на севастократор Бранко, јужно крило од тремот.


С. 4а и 4б. Претпоставен портрет на Никола, најстар син на севастократор Бранко, јужно крило од тремот.

17

ГЛАСНИК 58 1-2 2014 17-38 ISSN 0583-4961

УДК 94(398)"316/330" 904(497.4)"316/330"

ИНЦИДЕНТОТ ВО ЕМОНА И ПРВИОТ ВОЕН СУДИР МЕЃУ КОНСТАНТИН И ЛИЦИНИЈ

Рајко Братож

PhD in Ancient History, full Professor, University of Ljubljana, Faculty of Philosophy, Slovenia, Ljubljana

Abstract

The background of the incident in Emona in 316—the demolition of the statues of

Constantine—was a failed conspiracy attempt against him, orchestrated by his brother-in-law Bassianus, and particularly Bassian's brother Senicio, with Constantinus's co-ruler and brother-in-law Licinius in the background. The incident triggered a swift war in the autumn of 316 in which Constantine defeated Licinius in the Battle of Cibalae in Pannonia and occupied Western and the Eastern Illyricum, or approximately three-quarters of the Balkan-Danubian provinces. Some hitherto seldom-considered medieval sources, such as the Vita Constantini (Codex Angelicus 22) and Leo Grammaticus, for instance, also highlight these events, with objects with propaganda writings (rings, silver vessels, helmets) in favor of one or the other emperor as evidence of the preparations for them. Constantine was unsuc-cessful later in the war in Thrace (Campus Ardiensis), so the territorial division remained the same as after the Battle of Cibalae. This division of the Balkans stayed the same in the administration of the state until the late 4th Century. The traces in the church settlement, however, appear as late as the Early Middle Ages.

Keywords: Constantine, conspiracy, Bellum Cibalense, division of the Balkans

Ширењето на Константин на териториите од Италија кон Илирик било во

склоп на кризата и распаѓањето на тетрархиското уредување. На состанокот на законските владетели во Карнунт – 308 год., каде што како врховен авто-ритет учествувал сега од власт повлечениот Диоклецијан, а во духот на пред-лозите на Галериј, владетелите ја прифатиле таканаречената четврта тет-рархија. Во неа водечкото место повторно му припаднало на Галериј, вла-детелот на балканско-подунавските провинции и на малоазиското подрачје, а освен тоа, од претходната тетрархија, како владетели од понизок ранг (cae-sares, од почетокот на 309-тата (filii augustorum), биле вклучени Максимин

18

ГЛАСНИК 58 1-2 2014 Рајко Братож

Даја, како владетел на Истокот и Константин, како владетел на Западот. Веќе во втората половина од годината испразнетото место на августот за западни-от дел од државата, што до повлекувањето, пролетта 307 година, го имал Се-вер, го добил Лициниј – врсникот и приврзаник на Галериј.1

Неговото изненадувачко брзо издигање било оптоварено со два големи недостатокa: (1) Лициниј уште при првото именување добил титула augustus. Станува збор за преседан во системот и идеологијата на тетрархијата, со кој цезарите не се согласувале и (2) при преземањето на цезарското овластување, Лициниј бил речиси „владетел без земја“; како наследник на Север, пак, свои-те територии (Италија и Африка) требало допрва да ги преземе со војна од Максцениј. Лициниј, при именувањето за август на Западот, од Галериј ја добил на управување панонската диецеза. Како што се гледа од натписот од Дијаклецијанопол во Тракија, тој повремено посегнувал надвор од границите од панонската диецеза.2 (Сл. 1).

Поради премалите воени сили и заради искуството од двата претходни обида за освојување на Италија и Африка од Максенциј (инвазијата на Север во почетокот на 307-мата, како и инвазијата на Галериј од Илирик во летото истата година), Лициниј не подготвил нова инвазија на Италија која, вклучи-телно со Африка, му припаѓала според договорот од состанокот во Карнунт. Епиграфските извори и нумизматичките наоди од североисточна Италија укажуваат на територијално ограничени воени акции со кои Лициниј сакал да создаде стратегиска база за евентуален воен поход од поголеми размери. Два натписа од Истра, посветени на Лициниј, испишани на статуи на цезарот, еден од 310-тата најден во Parentium (Пореч) и другиот од Pola (Пула), (без

* На проф. д-р Наде Проева ѝ се заблагодарувам на поканата за предавање на

Филозофскиот факултет при Универзитетот во Скопје (12.3.2014), за преводот на предавањето од словенечки на македонски јазик, како и за помошта во прилагоду-вањето на предавањето за објавување во ова списание. Исто така му се заблагодару-вам и на д-р Трајче Нацев за предлогот предавањето да го одржам и на Универзите-тот во Штип (13.3.2014).

1 Од најновата литература за времето на четвртата тетрархија да се види: W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie. Das römische Reich zwischen Krisen-bewältigung und Neuaufbau (284–313 n. Chr.), Frankurt am Main 2001, 826-840. S. Cor-coran, Grappling with the Hydra: Co-ordination and Conflict in the Management of Tet-rarchic Succession, v: Costantino prima e dopo Costantino – Constantine before and after Constantine (ed. G. Bonamente, N. Lenski, R. Lizzi Testa), Bari 2012, 12-14. K naslovu filii augustorum A. Stefan, Un rang impérial nouveau à l'époque de la quatrième tétrarchie: Filius Augustorum. Prèmiere partie. Inscriptions révisées: Problèmes de titulature impériale et de chronologie, Antiquité Tardive 12, 2004, 273-291; A. Stefan, Un rang impérial nou-veau à l'époque de la quatrième tétrarchie: Filius Augustorum. Deuxième partie: Considéra-tions historiques, Antiquité Tardive 13, 2005, 169-204.

2 W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie, 858-859, op. 1634. За нат-писот од Diokletianopolis (Лициниј како augustus, Konstantin како filius augustorum) cf. A. Stefan, Filius Augustorum (I), 280-282.

19

Инцидентот во Емона и првиот воен судир меѓу Константин и Лициниј датум, но со оглед на околностите, веројатно поставен помеѓу 310 и 316 год.), претставуваат непобитен доказ дека Лициниј до тоа време воспоставил власт најмалку врз јужна и врз средна Истра.3 Збирниот наод од 25 000 монети најден во Чентур кај Копар укажува на обидот на Лициниј за навлегување во Италија преку северна Истра во текот на летото 310 година.4 Притоа, сепак останува нејасно до каде стигнале силите на Лициниј. Исто така, не може да се даде ниту точен одговор на прашањето за евентуалниот повратен удар на Максцениј за повторно освојување на Истра.5

Во тоа време Лициниј се надевал дека ќе склучи сојуз со Константин. За скромните успеси на Лициниј во североисточна Италија во 301 година има повеќе причини. Цезарот бил презафатен со војната во провинцијата Норик во почетокот на пролетта истата година, а освен тоа обемот на неговите обвр-ски бил зголемен и поради болеста на Галериј. Тој учествувал и во создава-њето на едиктот за толеранција на христијаните, донесен од Галериј, на 30 април 311 год.6

За разлика од Лициниј, кому во годините по неговото именување за augustus не му успеало да го отстрани „државниот непријател“ Максенциј, Константин, по зацврстувањето на власт во западниот дел (успешната гра-нична војна покрај Рајна, отстранувањето на Максимијан, обиколката на Бри-танија во 310-тата, празнувањето на петгодишнината од владеењето) во 312-тата навлегол во Италија и со победата над Максенциј ја презел власта во

3 Inscriptiones Italiae X, 2, 7 (Parentium); X, 1, 45 (Pola); G. Alföldy, Römische Sta-

tuen in Venetia et Histria. Epigraphische Quellen, Heidelberg 1984, 79, št. 8; 81, št. 19. C. Witschel, Der epigraphic habit in der Spätantike: Das Beispiel der Provinz Venetia et His-tria, v: Die Stadt in der Spätantike – Niedergang oder Wandel? (ed. J.-U. Krause, C. Wit-schel), Stuttgart, 2006, 383, št. 5 in 6.

4 A. Jeločnik, Čenturska zakladna najdba – The Čentur Hoard, Ljubljana 1973; A. Je-ločnik – P. Kos, Zakladna najdba Čentur – C – The Čentur – C Hoard, Ljubljana 1983. Состав на наодот: Čentur A (ca. 12 000 монети); Čentur B (ca. 6 000 монети); Čentur C (првично ca. 5 000 монети, зачувани 2 276 монети); Čentur D (3 378 монети); Čentur E (монетите се изгубени, зачувана е само фибула со пропаганден натпис: Maxenti vincas Rumule vivas).

5 Мислењето дека Максенциј повторно ја зазел Истра го застапуваат: Jeločnik, Čenturska zakladna najdba, 84; 166-167; J.-P. Callu, Naissance de la dynastie constantini-enne: le tournant de 314–316, in: Humana sapit. Études d'antiquité tardive offertes à Lellia Cracco Ruggini (ed. J.-M. Carrié, R. Lizzi Testa), Turnhout 2002, 114, op. 23; T. Barnes, Constantine. Dynasty, Religion and Power in the Later Roman Empire, Oxford 2011, 71, а дека тоа не е веројатно мислат: W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie, 859, op. 1634 in C. Witschel, Meilensteine als historische Quelle? Das Beispiel Aquileia, Chiron 32, 2002, 349, op. 152. Прашањево не може да се реши со изворите со кои рас-полагаме.

6 R. Bratož, Odnos rimskega cesarstva do krščanstva v obdobju od Galienovega edikta (260) do Galerijevega edikta (311), in: Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Razred za zgodovinske in družbene vede, Razprave 28: Varia (ed. P. Štih), Ljubljana 2014, 160-167.









20


Италија и во Африка и така станал владетел на целата западна половина на Римското Царство. По неговите воени успеси следувале и значајни политич-ки успеси со кои неспорно станал прв меѓу тројцата августи.7 Главната задача што го чекала владетелот на западната половина од државата била средување на односите со Лициниј. Со таква цел била средбата на двата цезари во фев-руари 313-тата во Милано. Како победник во војната, Константин го имал главниот збор во подготовката на средбата и во формулирањето на заклучо-ците. Се разбира дека Константин, кој дал поттик за состанокот во Милано, ги обмислил содржината и тонот на политиката наклонета кон христијан-ството (таканаречениот Милански едикт). Најважен настан бил бракот на Ли-циниј со полусестрата на Константин.8

По миланскиот состанок Лициниј заминал за Илирик и го започнал похо-дот против Максимин Даја, кој по веста за склучување сојуз меѓу Константин и Лициниј навлегол во Тракија. Лициниј, со победата над Максимин Даја, својата власт од Балканот и Подунавјето ја проширил над целиот Исток, вклучително и во Египет. Бидејќи во 312-тата Константин го претекнал во освојувањето на Италија, која според договорот меѓу тетрарсите во Карнунт требало да биде под неговата власт, Лициниј почнал да врши притисок врз Константин, барајќи да му ја препушти Италија. Со тоа се создало ново кризно жариште на границата меѓу североисточна Италија и западниот Или-рик. Инцидентот што го предизвикал непријателството се случил во Emona (Љубљана), најисточното место на меѓата на Италија со Илирик.

За да може превентивно да го неутрализира притисокот од Лициниј и истовремено да ја зачува територијата во видоизмент облик, Константин предложил ново уредување на државата: наместо diarchia – двовластието што се создало по смртта на Максимин Даја, да се воспостави нова целина на подрчјето помеѓу двата августа и на тој начин територијално би ја разграни-чувала. На таа територија сигурно требало да ѝ се придодаде Италија (од каде Константин требало да се повлече), а можеби и Африка и панонската диецеза

7 T. Grünewald, Constantinus Maximus Augustus. Herrschaftspropaganda in der zeit-

genössischen Überlieferung, Stuttgart 1990, 63-92; W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie, 882–913; T. Barnes, Constantine. Dynasty, Religion and Power, Oxford 2011, 80-89.

8 За т.н. Милански едикт: Eusebius, Historia ecclesiastica 9, 9, 12; 9, 9a, 12 (SC 55, 64; 67); gl. T. Christensen, The so-called Edict of Milan, Classica et Mediaevalia 35, (Copenhagen) 1983, 129-175 (детаљна анализа на текстот); K. M. Girardet, Die Konstan-tinische Wende, Darmstadt 2006, 99-105 (историски околности за беседата). За динас-тички врски преку брак види: Origo Constantini 13: Sed opresso Maxentio cum recepi-sset Italiam Constantinus, hoc Licinium foedere sibi fecit adiungi, ut Licinius Constantiam sororem Constantini apud Mediolanum duxisset uxorem. Nuptiis celebratis Gallias repetit Constantinus, Licinio ad Illyricum reverso. I. König, Origo Constantini. Anonymus Valesi-anus, Teil 1. Text und Kommentar, Trier 1987, 40; 110-113. W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie, 924-927.

21

Инцидентот во Емона и првиот воен судир меѓу Константин и Лициниј на Лициниј. Со таа територија требало да владее владетел од понизок ранг, caesar, кој би бил династички поврзан со двата августа. Предлогот на Кон-стантин ќе значел премин од тогашната диархија во триархија. Ова, во мошне стегнат облик, е прикажано само во делото Origo Constantini од доцниот IV век при што заради лапидарноста на записот остануваат повеќе отворени пра-шања.9

Како свој пратеник кај Лициниј, Константин го пратил Констанциј со предлог ‒ владетел на меѓуграничната територија да стане, само во овој извор спомнатиот Bаssianus, кој бил оженет со втората (полу)сестра на Константин ‒ Анастазија. Според тој предлог, по углед на „примерот на Диоклецијан и Максимијан“, Басиjан, сватот на Константин, требало да стане владетел на меѓуграничната територија што, според овој извор, ја опфаќала (само) Итали-ја. Се наметнува аналогија со положбата на Галериј, како цезар во првата тет-рархија (од 293-тата натаму), кој бил зет на Диоклецијан и како владетел на балканско-подунавската област ги разграничувал Диоклецијан и Максимијан. Значи, бидејќи и Лициниј и Басиjан биле оженети со (полу)сестри на Конс-тантин, тројцата владетели би се наоѓале во некакви меѓусебни роднински врски што биле најповолни за Константин. Во поново време идентитетот на споменативе лица е подобро утврден.10

9 Origo Constantini 14 (ed. I. König, Origo Constantini, 40): Post aliquantum deinde

temporis Constantium Constantinus ad Licinium misit, persuadens ut Bassianus Caesar fieret, qui habebat alteram Constantini sororem Anastasiam, ut exemplo Diocletiani et Maximiani inter Constantinum et Licinium Bassianus Italiam medius obtineret. 15. Et Lici-nius talia frustrante, per Senicionem Bassiani fratrem, qui Licinio fidus erat, in Constanti-num Bassianus armatur. Qui tamen in conatu deprehensus Constantino iubente convictus et stratus est. Cum Senicio auctor insidiarum posceretur ad poenam, negante Licinio, fracta concordia est, additis etiam causis quod apud Emonam Constantini imagines statuasque deiecerat. Bellum deinde apertum convenit ambobus. За коментари види: T. Barnes, Constantine and Eusebius, Cambridge (Massachusetts), London 1981, 66-67; I. König, Origo Constantini, 113-118; J. Šašel, Opera selecta, Ljubljana 1992, 806-808; T. G. Elliott, Constantine's Explanation of his Career, Byzantion 62, 1992, 223-232; V. Neri, Medius princeps. Storia e immagine di Costantino nella storiografia pagana, Bologna 1992, 253-268; B. Bleckmann, Konstantin der Große, Hamburg 1996, 79-82; J.-P. Callu, Naissance de la dynastie constantinienne: le tournant de 314-316, 111-114; E. Herrmann-Otto, Kons-tantin der Große, Darmstadt, 2007, 102-105; O. Schmitt, Constantin der Große (275-337), Stuttgart 2007, 174-178; 302 заб. 13. За датирање на случајот со Басиjан, не пред пос-ледната третина од 315 год. и со мислење дека инцидентот во Емона бил предизвикан од провокатори платени од Константин, зошто статуите на Константин биле урнати само во тоа место види: T. Barnes, Constantine. Dynasty, Religion and Power, 101-103; K. Rosen, Konstantin der Große, Stuttgart 2013, 215-218.

10 J.-P. Callu, Naissance de la dynastie constantinienne: le tournant de 314-316, 112; F. Chausson, Une soeur de Constantin: Anastasia, in : ‟Humana sapit”. Études d'antiquité tardive offertes à Lellia Cracco Ruggini (ed. J.-M. Carrié, R. Lizzi Testa), Turnhout, 2002, 138.









22


Лициниј, како најмоќен владетел во тој момент, не ја одбил отворено понудата на Константин, но се обидел нејзината содржина да ја насочи во своја полза за што имал и добро исходиште. Имено, доверител (fidus) на Ли-циниј му бил Сеникиј (Senicio) брат на Басиjан, а според најновите просопог-рафски истражувања тој бил припадник на римската аристократија (во срод-ство со родот Anicii и Numii Albini Seneciones) и со големо влијание во Сена-тот. Сенекиј, кому изворот му припишува улога на организатор на заговор (auctor insidarum) против Константин, во интерес на Лициниј се обидел да го убеди својот брат и несуден цезар Басиjан да направи атентат врз Констан-тин. Но, заговорот бил откриен. Константин наредил да го убијат Басиjан, а истовремено од Лициниј барал да му го предаде Сеникиј, како соучесник во неуспешниот заговор. Бидејќи Лициниј одбил да го предаде Сеникиј, спогод-бата меѓу двата цезара, склучена во февруари 313-та во Милано, била нева-жечка.

Хронологијата на првиот судир меѓу Константин и Лициниј, кој според крајот на главната битка се именува и како Цибалска војна (bellum Cibelense), долго време, а делумно и денес, останува едно од спорните прашања. Од постарите истражувачи датирањето на судирот во летото 314-та било општо прифатено и се темелело врз литературни извори: две хроники од IV век и два закона на Константин, несигурно датирани.11

Нумизматичките и епиграфските истражувања, притоа, и поновите ана-лизи на литературните извори покажуваат дека војната се случила летото 316 год., дека по неа дошло до мир, а во почетокот на март 317 следувало поста-вувањето во ранг на цезари на тројцата царски синови: Крисп, одвај седум-месечниот Константин II и речиси дваесетмесечниот Лициниј II. Во литера-турните извори, како што се Origo Constantini, Аврелиј Виктор и Зосим, се споменува дека Константин ги прогласил младите принцови за цезари по војната, при што од хронологијата на Цибалката војна, 314 год., произлегува дека двајцата помали не биле ниту родени.12 Аврелиј Виктор пишува дека

11 Consularia Constantinopolitana, a. 314 (Chronica minora I, ed. Th. Mommsen,

MGH AA 9, 231); Hieronymus, Chronica, a. 313(!) (GCS 47, 230a). I. König, Origo Con-stantini, 119-123; D. Kienast, Bellum Cibalense und die Morde des Licinius, v: Roma re-nascens. Ilona Opelt von ihren Freunden und Schülern zum 9. 7. 1988 in Verehrung gewi-dmet (ed. M. Vissemann), Frankfurt 1988, 149-158.

12 Од авторите што ја застапуваат подоцнежната хронологија (316/7): T. Grüne-wald, Constantinus Maximus Augustus, 108-112; J. Šašel, Opera, 806–807; T. G. Elliott, Constantine's Explanation of his Career, 223-225; C. Ehrhardt, Monumental Evidence for the Date of Constantine's First War against Licinius, The Ancient World 23/2, 1992, 87-94 (Приказите на Константиновиот славолак во Рим од 315 год. ја нагласуваат слогата меѓу Константин и Лициниј, што во случај ако војната меѓу нив била непосредно пред тоа, тоа не би било можно); H. Pohlsander, The Date of the Bellum Cibalense. A Re-Examination, The Ancient World 25, 1995, 89-101; Bleckmann, Konstantin, 80-82; M. Mirković, Decennalia des Licinius und die Schlacht bei Cibalae, Živa antika 47, 1997, 152-

23

Инцидентот во Емона и првиот воен судир меѓу Константин и Лициниј двајцата, според значењето мошне нееднакви цезари, владееле три години (triennium) во мошне лабава слога. По склучувањето на мирот (од почетокот на 317-тата) и повторното заедничко владеење, според истиот автор Аврелиј Виктор, по шест години дошло до раскинување на мирот (sexennio post rupta pace).13

Освен кажаното, да споменам уште неколку дополнителни аргументи за датирањето во 316-тата, кои се засновуваат на нумизматичките и епиграф-ските извори. Ковниците на Запад и во Италија, по повод десетгодишнината од владеењето на Константин, исковале серија монети со соодветни натписи (vota X). Бидејќи двете ковници во Илирик ‒ Siscia (Сисак) во панонската диецеза и Thessalonika (Солун) во мезиската диецеза не ковеле монети во чест на јубилејот на цезарот Константин, оправдан е заклучокот дека овие две ковници во 315 година не биле во доменот на Константиновата власт. Исто така, во областите од западниот дел на државата десетгодишнината од владе-ењето на цезарот Константин ја прославиле и со натписи кои го означувале десетгодишниот јубилеј од владеењето и изразувале добри желби за прет-стојната дваесетгодишнина (votis X – votis XX). Од територијата на двете дие-цези во Илирик (Panoniae и Moesiae) не се зачувани натписи во чест на де-сетгодишнината на цезарот, што би се очекувало ако во 314 година Констан-тин ја имал преземено власта таму.14 Можен исклучок е керамичкиот модел за печење лебна погача од Poetovio (Птуј), со приказ на империјална сцена ‒ славолак, триумфална кола со цезарот победник и со натпис (votis X et XX felic(iter), кој пак со оглед на намената на предметот претставувал приватен начин за искажување на почест кон цезарот.15 (Сл. 2).

Во времето на подготовките за прослава на своето десетгодишно владе-ење (со прославите од 11 ноември 317 и натаму) Лициниј наредил во рабо-тилниците во Sirmium (Сремска Митровица) и Naisus (Ниш) да се изработат сребрени садови со соодветни натписи, кои биле наменети како дарови за

156; C. M. Odahl, Constantin and the Christian Empire, London 2004, 163-164, 337-338, op. 2; H. Brandt, Konstantin der Grosse. Der erste christliche Kaiser. Eine Biographie, München 2006, 72; N. Lenski (ed.), The Cambridge Companion to the Age of Constantine, New York 2006, 73-74; E. Herrmann-Otto, Konstantin der Große, 105-106; 232-233, zab. 31; O. Schmitt, Constantin, 178; P. Stephenson, Constantine. Unconquered Emperor, Chris-tian Victor, London 2011, 165; T. Barnes, Constantine. Dynasty, Religion and Power, 103; K. Rosen, Konstantin der Große, 213.

13 Aurelius Victor 41, 2 (... anxie triennium quivere ...); 41, 8 (... sexennio post rupta pace ...). 41, 6 (споменување на цезарите); Zosimos 2, 20 (споменување на цезарите по склучувањето мир).

14 T. Grünewald, Constantinus Maximus Augustus, 111-112; 237-241, nr. 375-400 (Натписи посветени на Константин од диецезите Pannoniae и Moesiae).

15 M. Abramić, Poetovio. Führer durch die Denkmäler der römischen Stadt, Wien 1925, 103; A. Donati – G. Gentili, Costantino il Grande. La civiltà antica al bivio tra Occidente e Oriente, Milano 2005, 148-151.

Инцидентот во Емона и првиот воен судир меѓу Константин и Лициниј датум, но со ог�

GLASNIK - ini.ukim.mk 2014.pdf8 ГЛАСНИК 58 1-2 2014 Цветан Грозданов are still...

Documents

Transcript of GLASNIK - ini.ukim.mk 2014.pdf8 ГЛАСНИК 58 1-2 2014 Цветан Грозданов are still...