Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao...

87
Directorate of Kok-Borok & Other Minority Languages Published By: SCERT, Govt. of Tripura Teng . sua Skangipa Mingsual Gadang - III (Gittam) A . chik Ki . tap (Text Book for Class III in Garo Language)

Transcript of Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao...

Page 1: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

Directorate of Kok-Borok & OtherMinority Languages

Published By: SCERT, Govt. of Tripura

Teng.suaSkangipa Mingsual

Gadang - III (Gittam)

A.chik Ki.tap

(Text Book for Class III in Garo Language)

Page 2: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako
Page 3: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

TENG.SUASkanggipa Mingsual

Gadang - III (Gittam)(Text Book for Class - III in Garo Language)

DIRECTORATE OF KOK-BOROK AND

OTHER MINORITY LANGUAGE

&

DEPARTMENT OF SCHOOL EDUCATION TRIPURA

Page 4: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

TENG.SUAA Text Book for Class-IIIA Text Book for Class-IIIA Text Book for Class-IIIA Text Book for Class-IIIA Text Book for Class-IIIGaro languageGaro languageGaro languageGaro languageGaro language CopyrightCopyrightCopyrightCopyrightCopyright : Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority

Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.

Text Book PreparationText Book PreparationText Book PreparationText Book PreparationText Book Preparation : Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority: Directorate of Kokborok and Other Minority

Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.Languages, Agartala, Tripura.

First PublicationFirst PublicationFirst PublicationFirst PublicationFirst Publication : December 2018: December 2018: December 2018: December 2018: December 2018

Text Prepared byText Prepared byText Prepared byText Prepared byText Prepared by : Mr. Subash Marak, (Jt. Sec, TGU): Mr. Subash Marak, (Jt. Sec, TGU): Mr. Subash Marak, (Jt. Sec, TGU): Mr. Subash Marak, (Jt. Sec, TGU): Mr. Subash Marak, (Jt. Sec, TGU)

Mr. Furan Marak, DS (S), TGUMr. Furan Marak, DS (S), TGUMr. Furan Marak, DS (S), TGUMr. Furan Marak, DS (S), TGUMr. Furan Marak, DS (S), TGU

Mr. Dipak Marak, (GS, TGU)Mr. Dipak Marak, (GS, TGU)Mr. Dipak Marak, (GS, TGU)Mr. Dipak Marak, (GS, TGU)Mr. Dipak Marak, (GS, TGU)

Mr. Tapas Marak, Executive EngineerrMr. Tapas Marak, Executive EngineerrMr. Tapas Marak, Executive EngineerrMr. Tapas Marak, Executive EngineerrMr. Tapas Marak, Executive Engineerr

Mr. Ajit Roga, Assistant ProfessorMr. Ajit Roga, Assistant ProfessorMr. Ajit Roga, Assistant ProfessorMr. Ajit Roga, Assistant ProfessorMr. Ajit Roga, Assistant Professor

Mr. Bipad Ranjan Ghagra,Mr. Bipad Ranjan Ghagra,Mr. Bipad Ranjan Ghagra,Mr. Bipad Ranjan Ghagra,Mr. Bipad Ranjan Ghagra,

(Youth & Sports Secretary, TGU)(Youth & Sports Secretary, TGU)(Youth & Sports Secretary, TGU)(Youth & Sports Secretary, TGU)(Youth & Sports Secretary, TGU)

Printed at Printed at Printed at Printed at Printed at : : : : :

C

Page 5: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

In pumwmco of the decision of School EducationDepartment of Government of Tripura, Slate Council ofEducational Research Training has boen dischargingthe responsibility of preparation, printing and publicationof text books for classes from I to VIII since 2006.

Tho books prepared under the guidelines of NationalCurriculum Framework-2005 (NCF-2005) are revisedand updated every year.

We express our gratilude and thankfulness to all theeminent educationists, experienced teachers, artists andprinting workers who have rendered invaluable servicesand co-operation to the task of publication of the textbooks. We would feel obliged if the respocted teachersand educationists send us their suggestive opinions forenhancement of excellence of the text books.

Our efforts, we feel, will be rewarded if this bookbecomes helpful to the students.

AgartalaDecember, 2018

DirectorState Council of Educational

Research and Training,Govt. of T npura

PREFACE

Page 6: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

Ia chonbegipa Tripura A.songo SongdonggipaA.chikrangna an.tang ku.chi ki.taponiko mingna arosena-jotna gita Tripura Government ni pakwatanikoman.e chinga Gadang Gittam Bengali ki.taponiko A.chikku.chi pe.skaaniko dakaha, 2018 ni August jani 17(Chisni) gipa salo pe.skaani kamrangko matchotatepakwatataha, pe.skaani kamrangko dakchakgiparang –Pa Salgriem Marak, Pa Tarindra Marak, A.chik ku.chipe.skagiparang ko dakchakanina uamangko namenmitelbea.AAAAA.....chik kuchi pechik kuchi pechik kuchi pechik kuchi pechik kuchi pe.....skagipani bimungrangaraskagipani bimungrangaraskagipani bimungrangaraskagipani bimungrangaraskagipani bimungrangara :- i) Pa Subhash Marak. ii) Pa Furan Marak. iii) Pa Dipak Marak iv) Pa Tapas Marak. v) Pa Ajit Roga vi) Pa Bipad Ranjan Ghagra

Page 7: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

Tripurani A.chikna Tripura Govermentnipakwataniko man.e A.chik ku.chi skie ra.na aro seachiagan mesokna Gadang Gittam ki.tapko Roman oikorchipe.skaha.

An.tang ku.chi sninga aro skianiko ra.ode A.chiksninggiparang tarake dingtangba.ani ong.gen aro A.chikku.ba mangrakan baksa chu.sokani ong.gen.

Tripura a.songni A.chikrang bangbatan an.tangniku.ko guale gipin ku.ko jakal ronga, urang ba piltaiA.chik ku.chi mingna, katta agan.na aro see jote aganmesoke parakna changbagen.

Ia Gadang Gittam-ni ki.tap Bengoli Gadang Gittamki.tap niko pe.skani ong.a.

Ia ki.tap Tripura a.songni sninggiparangnadakchakani ong.gen ine angna ka.donga.

Ia Kitapko pe.skagipa aro pe.skani gipin gipinkamrango dakchakgiparangko Advisory committeeoniong.e anga mitelenga.

Aroba ia ki.tap maiba gualani, ra.dapani baagandapani dongode ka.sapae aganparakedakchakchina sokachakenga.

Sri Dipak Marak Chairman Garo Language Advisory Committee.

Page 8: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

1) Engraji Chanmaatko Skiani - Ishwar Chandra Bidya Sagar 1-7

2) Ram-ni Papmande bolko ge.....a- Sharat Chandra Chattopadhyaya 8-14

3) Onbatgipa Skinok - Bibhuti Bhushan Bandyopadhya 15-21

4) Simakbojok - Salgriem Ch. Marak 22-23

5) Hira–Kuni- Abanindranath Tagore 24-29

6) A.....songmani Ku.....ring - Rabindra Nath Tagore 30-32

7) Bi.....sani Ska - Kazi Nazrul Islam 33-35

8) Ku.....mikcheta - Guru Saday Datta 36-39

9) Migam rong - Gulam Mustafa 40-44

10) Agan na man.gen - Sukanta - Bhattacharya 45-48

11) Bol pang mung baksa janggini katta - Bimolendra Chakrabarty 49-50

12) Vivekanandani bi.....sa miting - Shashi Bhushan Dasgupta 51-55

13) An.....chingni A.....songma An.chingni namnikgipa 56-60

Bijan Krishna Chowdhury

14) Chibri miterangni nokmite - Braja Gopal Roy 61-66

15) Branggipa Depante - Salgriem Ch. Marak 67 -70

16) Chigicho Sal - Rabindra Nath Tagore 71 - 74

-:Niksanding:--:Niksanding:--:Niksanding:--:Niksanding:--:Niksanding:-å§)!ã˛˛õeä

Page 9: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

1

ENGRAJI CHANMAATKO SKIANIENGRAJI CHANMAATKO SKIANIENGRAJI CHANMAATKO SKIANIENGRAJI CHANMAATKO SKIANIENGRAJI CHANMAATKO SKIANIIshwar Chandra Bidya SagarIshwar Chandra Bidya SagarIshwar Chandra Bidya SagarIshwar Chandra Bidya SagarIshwar Chandra Bidya Sagar

Changsao Kolikata-ona re.bachengmiting somoi-o, SiakhalaSalikhani ro.ongko ana ramao ga.on holdi natgipa ro.ong gita chacharongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sikepagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?”Unon bia angni sing.ako knae, ka.dinge aganchakaha, “ua rong.plengong.ja, uko Ro.ong a.chel minga. Unon anga sing.taiaha, “Apa, Ro.onga.chel-ara maia? Angade mamingkon u.ijajok “ Unon Apa aganaha;“Uan Engraji kata ong.a, A.chel inani badita chel.a ba a.chel gni inaonitong.sa ko parakani ong.a, ro.ong ian ua a.chel baditana dong.a ukosee parakani rong.pleng ine miksonga, ia ramani a.chel gninichang.tong ja.man ja.manon pilengsa pilengsa ro.ong songa dong.aaro ua rong.pleng.rango sa, gni, gittam dake chanmaate sea gnang, uanikatenggipa ro.ongni chanmaataniara chi.sku aro uko nikonmanderang Kolikata ianoni a.chel chi.sku ba sku changtong a.chel gnidong.a ine u.ina man.a”, indine aganenba Apa angko ua ro.ongnisambaona rime ra.ang.aha.

Page 10: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

2

Chananio, “sani ja.mano sku, chisku” iako seaha. Uko nike bakananga sa aro sku chanmaatani ni kosako jak dondape aganaha, indide iaEngrajini ‘sa’ aro uade Engrajini ‘sku’ chanmaatani. Piltaie ang.aaganaha, “indide Apa, iani ja.mano je rong.pleng donggen uano chichetaro uni ja.manode chisni iandake changni chang ‘sa’ ni chanmaatanikonikna man.genmo. Apa aganaha, “da.alo an.ching gni-ni chanmaataniona nikna man.gen. Jeon skanggipa ro.ong a.chelko songa uchipaknadean.ching re.angjawa. Nina sikode salsao re.e mesokgen’. Unon ang.aaganaha, “mesokna nangjawajok, ‘sa’ ni chanmaatani ko ianon nikeuimanjok, Apa ang.a da.alo rama re.te re.tean Engraji chanmaatani-rangko uie ra.na mangenok”.

Iandake mikchete agane, skanggipa ro.ong a.chel-ni sepangonare.angenba chanmaatani rangko nie anga u.ie ra.na a.bachengaha.Monoberni songregiparangni neng.takramo ro.ong a.chel ko nike angaApako okame aganaha, “Apa, angni Engragi Chanmaataniko skiachu.ongaha”. Apa aganenba, baditana kingking ma.siaha dake niaha.“Iako aganen, ua sku, chet, sni ia ronggittam ro.ong a.chel ko mesokesing.aha, unon anga aganaha iara sku, iara chet aro iara sni. Apaan.tangna chanchiaha, je anga kakket ong.gen chanmaatani-rangkoma.siaha, ong.jaoba skuni jaman chet, chetni ja.man sni donga aro ukou.iesa gisik seng.e indake sulsul sku, chet, sni ine aganengakon. Jebaong.china, ma.sianiko dake niahani gimin cholko ra.e bia angna ro.onga.chel dok-ko mesokjaha. Chang.satai ro.ong a.chel bonga ko mesokesing.taiaha, iara badita gipa ro.ong a.chel aganboching! Anga nieaganaha, Apa ia ro.ong a.chel ko konge sena gualjokkon, iade dok ong.nanang.achim, ong.gija bonga-kosa konge seaha. Ia kattako knae Apaaro uni troskarang namen kusi ong.aha ine uamangni mikkangko nikenrongtalbee uina man.aha. Birsingho-ni Skigipa mingnam, KalikantoChattopadhya ua troskarang baksa apsan gnangchim, Apa angniku.dimbokko rim.e, “namjok apa namjok” ine agane ka.sabee bang.enku.pattiaha. Apa aganaha, Dada mingnam, na.a Ishwar-ni ski-sning.e

Page 11: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

3

ra.anina jotton ka.e nirokatpachina. Name tange dongpao jedakodemande ong.na man.pagen. Jeba ong.china ia angni man.aniko dakenianio, jekai uamang pilakan kusi ong.aha, uamangni kusi ong.anikonike ang.aban kusi ong.aha.

Mingsual-na Dakchakgipa 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

Ku.ritingapa-ko Agantalatani 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ

Ishwar Chandra Bidya Sagar Mepang ja-ni 26 (kolgrikdok) gipasal, 1820 (Ritcha chichet kolgrik) bilsio atchiaha. Ua Jagap ja-ni 29(kolgriksku) gipa sal 1891 (Ritcha chichet sotsku sa) bilsio siaha.UaMedinipur jolni Birsingho songo atchiaha. Uni pagipako Takur DasBandyo Padyai aro ma.gipako Bhagabati Devi mingachim. IshwarChandra saksa Banglani aro Bharat-ni gisik ra.aniko man.giparongtaljagring me.apa ong.achim. Ua Songmadako apjitataha aroA.songmani me.chikrangko skie sninge ra.ani bidingo apalatani kamkoRaja Ram Mohan-ni ja.mano ka.rikgipa saksa me.apa ong.aha. Unimongsongbatgipa donanggimin gam aro gisik ra.ani kamara Segrime.chikrangni se kimtaiani biding-o ra.chakanian ong.achim. IshwarChandra Bidya Sagar saksa gisik matsrame sninge ra.gipa ong.achim.Ua uni indake gisik matsramani aro seng.matgni ong.ani gimin una“Bidya Sagar” minggite ko man.aha. Ua skang.gipa Fort William nichubatsranggipa skinok-ni mongsong seng.batgipa ong.achim, unija.mano ua Sanskrit Skinok-ni chubatgipa Skinokni skotong badal.batgipa ong.aha. Bon.kame ua Dakshin Bonga Skinok-ni nirokkigipaong.na seokako man.aha. Ua ka.saningbegipa aro dilgipa aro dukman.giparangna gisik srange on.gipa ong.achim. Ia uni indakakamrangni giminan uko ‘Ka.saani Sagal’ ineba mingachim. Ua da.ororonibangla ku.riting-ni kakketgipa daka-rikanirangko namen changgipaong.achim. Uni seanggimin ki.taprangara ‘Barna Parichoy’,‘Upakramonika’ iarangan ong.achim. Uni segipa sea-jotani dol.aki.taprangara ‘Betal Poncha bingsati Kathamala, Sitar banabas, Shakuntala,Badhudai, Akhyanmanjuri, Bhrantibilash’ aro gipinrang ong.achim.

Page 12: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

4

Bidya Sagar-ni kamrangna jatrang pangnan gro-jinang nanggipaong.gen.Mingsualni aMingsualni aMingsualni aMingsualni aMingsualni a.....bachengani bachengani bachengani bachengani bachengani ≠ å˛õyˆÏë˛Ó˚ í˛zͧä

Bidya Sagarni segipa ki.....tap, uni chanchie segipa ki.....taponiko da.....onichanchie sechimonggipako ra.....e seani ong.....a.

Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga ≠ å˛õyˆÏë˛Ó˚ Ù)°Ë˛yÓä

Ishwar Chandra Bidya Sagar ramasamo songgipa ro.....ong a.chelrong.....plengrangko nike Engrajichi chanmaataniko skie ra.....aha. BidyaSagar uni an.....tangni segipa ki.....tapo maikai chanmaataniko skie ra.....ahauko tale agane seaha.

UUUUU.....ie Raie Raie Raie Raie Ra.....bo bo bo bo bo åˆçˆÏl lyGä

Ro.....ong A.....chel – A.....ani chel.aniko toe ramani chel.aniko seemesokani rong.....pleng.

Nengtakram biap – Songregiparangni neng.....takram biapA.....chelgni – Chengo chel.....ako tona jakkalgipa ba changroa,

a.....chelgnio kru-sa gnang.

GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä

Ro.....ong – rong.....teSonga – Songe donaTroska – Ripeng bajuSing.....a – U.....ina skaPil.....e pil.....e – ja.....man ja.....manUni ja.....man – Ja.....manoMinge okama - okama.Minge ra.....chaka – Ku.....chakaKu.....dimbok - Ku.....dipeKatchaa – Kusi ong.....aUgita chacha – Iandake

Page 13: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

5

Gitcham AGitcham AGitcham AGitcham AGitcham A.....chik kuchik kuchik kuchik kuchik ku.....gamgamgamgamgam.....ako daako daako daako daako da.....ororoni kuororoni kuororoni kuororoni kuororoni ku.....gamaniminggamaniminggamaniminggamaniminggamanimingu.ie rau.ie rau.ie rau.ie rau.ie ra.....bo bo bo bo bo ≠ åˆçˆÏl lyGä

Ini ja.....man – uni ja.....manoJa.man ja.....man – Pil.....e pil.....ePal – bakOng.....no – Ong.genMan.....no – Man.....genRe.....angno – Re.....anggenRe.....bano – Re.....bagen

Ranta KaRanta KaRanta KaRanta KaRanta Ka.....ani ani ani ani ani åxl%¢#°l#ä

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat:- 1 (Sa)anina chanmaat:- 1 (Sa)anina chanmaat:- 1 (Sa)anina chanmaat:- 1 (Sa)anina chanmaat:- 1 (Sa)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

1. Mingsa kattachi chu1. Mingsa kattachi chu1. Mingsa kattachi chu1. Mingsa kattachi chu1. Mingsa kattachi chu.soke kasoke kasoke kasoke kasoke ka.....mao singmao singmao singmao singmao sing.....anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:a) Ro.....ong A.....chel ara maia?b) Ku.....ritingapa / senokgipa maiko ku.....mikchetaha?c) Bir Singhoni Apaskigipani bimungara maia?d) Ku.ritingapa / senokgipa badita ro.ong a.chelko konge sena

gualaha ine gisiko chanchiaha?e) Bir Singhoni Apaskigipa ku.....ritingapani / senokgipani pagipako

minge okame maiko aganaha?f) Ku.....ritingapa / senokgipa badea ki.....taponiko ia ku.....ritingko

ra.....aha?

2 .2 .2 .2 .2 . SingSingSingSingSing.anirangna Kananirangna Kananirangna Kananirangna Kananirangna Kan.dike aganchakbo:-3 (Gittam)dike aganchakbo:-3 (Gittam)dike aganchakbo:-3 (Gittam)dike aganchakbo:-3 (Gittam)dike aganchakbo:-3 (Gittam)a) Ia sechimonggimin ko poraie Ishwar Chandra Bidya Sagarni

mai changa sapaniko agan-talataniko ui.e ra.na man.aha?b) Basako sawa Kolkataona re.....baengachim? Badia biapni ro.ong

ramani kattako iano aganaha?c) ‘Ua rong.pleng ong.ja, uko ro.....ong a.....chel minga’ Rong.plengchi

mai kamko ka.....engachim? Ro.....ong a.....chelko bano mainasongengachim?

Page 14: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

6

d) ‘Namjok apa namjok’ ia kattako sawa aganaha? Ia kattakoaganchatgipa mai a.selni gimin aganaha?

e) ‘Uamangni kusi ong.aniko nike angaba kusi ong.paaha’uamangara sawarangchim? Aganenggipa an.tangba mainakusi ong.paaha?

3 .3 .3 .3 .3 . Sechimonge seani singSechimonge seani singSechimonge seani singSechimonge seani singSechimonge seani sing.....anirang anirang anirang anirang anirang ≠ åÓ˚ã˛lyô≈Ù# ≤ß¿yÓ°#ä

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat:- 5 (bonga)anina chanmaat:- 5 (bonga)anina chanmaat:- 5 (bonga)anina chanmaat:- 5 (bonga)anina chanmaat:- 5 (bonga)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ Ùyl üÈ5

a) Ma.sina sike pagipao sing.aha, ‘Apa ua rama samo mainarong.plengko songa? Sawa ma.sina sikbeaha? Sani pagipa?Uni bimung mai? Maina rama samo rong.plengko songa?

b) “Uko nike bakan anga sa aro sku chanmaatani ni kosako jakdondape aganaha”. Sawa maiko nikaha?Aganchatgipa mainikosako jak dondapaha? Maio pangchake aganchatgipa sa arosku-ni chanbidingo jakko dondapaha?

c) “Chanmaatani rangko nie anga u.....ie ra.....na a.....bachengaha”. Iakoaganenggipara sawachim? Ua badea chanmaatanirangko uiera.....na a.....bachengaha? Ua mai chanmaatanirangko u.....iaha talatesebo.

d) “Bia angna ro.....ong a.....chel dok-ko mesokjaha”. Iano ‘angna’ingipa sako miksonga? Iano ‘bia’ ingipa sawa? Bia mainaaganchatgipana ro.....ong a.....chel dokko mesokjaha?

e) “Dada mingnam, na.....a Ishwar-ni ski-sninge ra.....anina jottonka.....e nirokatpachina. Name tange dongpao jedakode mandeong.....na man.....pagen”. Ada mingnam sawachim? Ishwar ineaganon sako miksonga? ‘Mande ong.....na man.....pagen’ Iakattarangni miksonganiko sebo.

Page 15: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

7

4 .4 .4 .4 .4 . Kubidinggita mongsonggipa singKubidinggita mongsonggipa singKubidinggita mongsonggipa singKubidinggita mongsonggipa singKubidinggita mongsonggipa sing.....anirang:-anirang:-anirang:-anirang:-anirang:-Mingprak SingMingprak SingMingprak SingMingprak SingMingprak Sing.....anina chanmaat: -1 (Sa)anina chanmaat: -1 (Sa)anina chanmaat: -1 (Sa)anina chanmaat: -1 (Sa)anina chanmaat: -1 (Sa)

I )I )I )I )I ) Bikpilgipa kattarangko sebo:Bikpilgipa kattarangko sebo:Bikpilgipa kattarangko sebo:Bikpilgipa kattarangko sebo:Bikpilgipa kattarangko sebo:Skangchango _____________,Ja.....manoni ______________,Re.anggen _______________,Patia __________________,Tanga ___________________,

5 )5 )5 )5 )5 ) Changdapaoniko kakketgipa kattarangko sandie bangbangoChangdapaoniko kakketgipa kattarangko sandie bangbangoChangdapaoniko kakketgipa kattarangko sandie bangbangoChangdapaoniko kakketgipa kattarangko sandie bangbangoChangdapaoniko kakketgipa kattarangko sandie bangbangogapatbo:gapatbo:gapatbo:gapatbo:gapatbo:

a) Apa anga da.....alo re.....te re.....tean Engraji chanmaatanirangko u.....ie ra.....na man.aha”. (Rot / rama / baksa)

b) Apa aganenba, baditana kingking dake niaha. (Ma.....sijok / mingjok / nike u.....ijok)

c) Apa aganaha, “da.....alo an .....ching gni-ni o.....na niknaman.....gen. (Sengmangop / Ku.....ruri / Chanmaatani)

d) Apa ia ko konge sena gualjokkon, iade dok ong.....nanangachim. (Ro.....ong a.....chel / ro.....ongara / rong.....plengara)

e) “Name tange dongpao jedakode ong.....na man.....pagen”.(Dal.....a / bilgrak / mande)

KuKuKuKuKu.....ming:- sal ja aro bilsiko aganbo.ming:- sal ja aro bilsiko aganbo.ming:- sal ja aro bilsiko aganbo.ming:- sal ja aro bilsiko aganbo.ming:- sal ja aro bilsiko aganbo.

b) Ishwar Chandra-ni mingsa songmadao apjitataniko aganbo. c) Ishwar Chandra-ni segimin ki.....taprangoniko kingsa kinggni

ki.....tapni bimungrangko aganbo. d) Ishwar Chandra Bidya Sagar-ko maina Ka.....saninggipa Sagal

ming.....aha?

Page 16: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

8

Ram-ni Papmande bolko geRam-ni Papmande bolko geRam-ni Papmande bolko geRam-ni Papmande bolko geRam-ni Papmande bolko ge.....aaaaaSharat Chandra ChattopadhyayaSharat Chandra ChattopadhyayaSharat Chandra ChattopadhyayaSharat Chandra ChattopadhyayaSharat Chandra Chattopadhyaya

Pringwalni Ram mikgni mikgittam ong.e ro.a prapmande pangsakora.bae a.tila-ni bijangchio ge.na a.bachengaha. Babilsi-ni sa.rao asongeDigambari ripok rim.....change chante chantean niroke nike gam.beeinaha, ‘iara maiko dakenga Ram?’

Ram bichipakko nie aganaha, ‘Prapmande bipang dal.jokode namensalakkim ong.gen’. Digambari ka.a ching.chae aganaha, ‘a.tila jatchioprapmande bipang. Ia indakgipa ong.gija kamko mamung saloba apanitang-bilsio nikkuja apa’. Ram ua kattana nachilan songjaha.

Gimbini gimbi chi rue a.tila gimikko a.dibek dakate Ram uni bolge.ako matchotataha, unon Narayani chibimaoni aue re.bapilaha.Digambaride ua somoio ka.a ding.aan wa.al gita ching.chaengahachim,ua demechiko nikarin chrikdate inaha, ‘nibo Narayani’, nie nibo nangjongsarini dakam-dakdoa kamko changsa name nibo. Salakkim ong.genine agane a.tila jatchio prapmande bolko ge.enga.

Page 17: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

9

Narayani ka.dingna nangpilaha. Uachi ma.gipani bika soa indibamaming chol dongja, iachi Ramni dakam dakdoa, chu.....gimik jinranganbinade ka.dingsteke roani kamrangsa ong.srangaiaha.

Digambarini mikronrang bika soe ching.chaaha, uademechiktangchiko mikrengreng dake nie aganaha, na.ade mamungkobaaganpajawama! Iano prapmande bipang ge.ara ong.aigenma?

Narayani ka.dinge aganaha, maina jajrengenga? Indita dal.abipang iano chana man.genma? Gimbini gimbi chi ruoba mamungja.dil jama donggijara chapagenma? Iade knalon sisropaigen. Salgnirangdongkuengkan, uni ja.manon bia an.tangan galataigen’.

Saljatchimang ong.o Netya kate re.bae ku.bimangko aganeaha,ama, bon.srangjok, Ambi Chongipa mingnam bipangkode pike galatjokunon Narayani uni sika-koaniko galwate re.bae nieaha, beanbebege.gimin bipangde dongbebejaha.

Ua sin.gaha, ‘Ram-ni bolde mai ong.jok?’Digambari ku.gonggeate jaksi ote mesoke aganaha, ‘haiwa’.

Narayani sepangona re.ange niaha. Uko pikesan galjaha indibasakselselenba pe.e donaha. Unon Narayani jripjrip kolame a.palchi galatenokchi napangaha.

Ram skinokchini re.bapilon skanggipa an.tangni ge.gimin bolbipangko nina ine re.angchengaha, bol bipangko nikjahaon rang.sanka.o nange bilchrokpilaha. Ki.tap kingchaprangko goe gale chrikdataha,bochi, angni bolara?

Narayani babilsioni ong.kate re.bae aganaha, ‘iachipakna re.babo’,‘Ihing! Re.angjawa, angni bol ge.gipa bachijok? ‘Iachipaknare.bacheng.....boda anga okamengaba’. Ram sepangona re.baon jako rim.enokchina rimnape ja.pingtango a.songataha. Sko aro ku.sikrangkojakrangchi rim.roke malmoke ua aganaha, Abesu saloba prapmandebolko ge.ama? Ram jrip dake gisiko nange sing.aha, mai ong.a namjama?Narayani ka.dinge aganaha, namjana nokni namchik dal.batgipa

Page 18: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

10

siaiana’. Ram mikjapsaon mikkang simgope, aganaha, ‘hat! Na.a bu.a’.Narayani ka.dingsmite aganaha, ‘bu.jaro’. Salja bilsi ki.tapo sea gnang’.Bano salja bilsi kitap donga nina’, Narayani gisiko jajrenge rang.gitikning.tue chan.....chienba jagokman.pilaha aro aganaha, ‘na.a maidakgipabi.sasai’. Abesu salode Salja bilsi ki.tapko mingnaba nangjana. Na.animanchana am.engama? Ia kattakode Bhola-ba u.iaba. Indide bikookamatnama.’

An.tangni u.isranggijaniko Bhola-chi parakani ong.gen ine keneua kratchae dal.gipa bochitangni ka.bako jaksamgnichi rim.tate gipakemikkangtangko donnue aganaha. ‘Iako angaba u.ia. Pike galatannamaijok mamung matnangani dongjawahamo bochi?’

Narayani gipake aganaha, ‘dongjajokba matnangani grijok’. Unimikronrango michirangan gapaha.Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

KuKuKuKuKu.....ritingapa-ko Agantalatani ritingapa-ko Agantalatani ritingapa-ko Agantalatani ritingapa-ko Agantalatani ritingapa-ko Agantalatani 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛ä

Sarat Chandra Chattopadhyani atchia: 1876 AD, Sia: 1938 AD.Ua Hugly-ni Debanandapur songo atchiaha. Bi.samitingon ua pagriong.na nangaha. Ua ja.mano Bihar-ni Bagolpur chi mamatangni nokodongna re.angaha. Mamatangni noko donge skie sninge ra.e uaProbeshika am.ako dake nianio chu.sokgipa ong.aha. Indiba ua somoionuni ma.gipaba siangaha. Iani a.selan chubatgipa gadango skie sningera.anirang bon.chongdikaha. Uni ja.manoba uni janggi tanganiobang.bea champenganirang sokbaaha. Ua mamatangni nokko watean.tangko Isolna on.kange bang.a salrangna re.roroe janggi tangaha.Ua salrango bang.bea namgija a.selrang darang mandenaan sokbaaha.

Uni ja.mano ua Bharat-ko wate Burma a.songchi re.angaha. Uanoua bang.a salrangna songdongbaaha aro dingtang dingtang gadangni

Page 19: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

11

manderang baksaan melie u.igrike dongaha. Uni indake dingtangdingtang manderang baksa bang.a salrangna dongbrinba.e ma.....siera.gimin uni sea-jotaniko a.bachenganio bang.en dakchakanikoon.aha. Ua ‘Bharati Devi” dakmikgipamung, ‘Mandir’ Ku.buchongkoparakan baksa Bangla sea-jotani trosanni duulao a.bachengaha. Ianua chasongni mingsinggipa ‘Bharati’ king ku.chimong’teo uni ‘Barodidi’ Ku.buchong ki.tap see parakani ong.achim. Ua Bengalirangnigisepo saksa dingtang ong.....gipa mingsinggipa Se.apa ong.achim. Unise.gimin Ka.saani ki.taprangara, Patherdabi, Sesh Prashna, Deb Das,Grihadaha, Charitrahin, Datta, Pandit Moshai, Parinita, Chandranath,Dena Paona, Shrikanta, (Charkhande) uni matchotanggijagipaku.buchongrangara, Mahesh, Abhagir Swarga, Atithi, Lalu,Bindurchele aro ma.manti gipinrang.

Mingsualni aMingsualni aMingsualni aMingsualni aMingsualni a.....bachengani bachengani bachengani bachengani bachengani å˛õyˆÏë˛Ó˚ í˛zͧä

“Ramni Sumati”, dal.gipa Kubuchong ki.taponiko ‘RamniPrapmande bolko ge.a’ ku.ritingko ra.e seaha.

Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga Mingsualni miksonga å˛õyˆÏë˛Ó˚ Ù)°Ë˛yÓä

Ram a.tila jatchio Prapmande bol chagitalko ge.mitingchim.Digambari Ramni indake dakam dakdoako namnikjaha. Iani giminanDigambari uni demechik Ramni bochitang Narayani-ni auere.abapilaonin Ramni kosako matnange aganna a.bachengaha. IndiobaNarayani Ramni dakam dakdoa ka.dingani kam inesa chanchiaha.Cholko man.on Digambari Ramni ge.gital bipangko sakselsele pe.egalaha. Ram ge.atang bipangko nikejae namen ka.o nangaha.Bon.chotao Narayani uni gisik seng.aniko jakkale Ramko aganmalmoke tom.tomataha.

Page 20: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

12

GGGGGamamamamam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä

Songa – ge.....aChrikprete ---- ku.....rang rakeOng.....gija ---- ong.....siaCha.....che ---- mi bigilA.....ni gimbi ----- a.....ni basingU.....ichimong Ki.tap ---- u.iagan ki.tap---- rim.....ra,Jajajiji ---- jajae kratchaeRang.gitik – tanggitik

Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....ani: ani: ani: ani: ani: åxl%¢#°l#ä

1 .1 .1 .1 .1 . ChuChuChuChuChu.sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:å~ܲ!ê˛ §¡õ)l≈ ÓyˆÏܲƒ í˛z_Ó˚ òyGä

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

a) ‘Ramni Prapmande bolko ge.....a’ ku.....ritingko Sarat Chandranisegimin badea ki.....taponiko ra.....aha?

b) Bhola sawa?c) A.....tilani jatchioniko Prapmande bol ge.....gitalko pike galatode

mamung matnangani dongjawama?d) ‘Ong.....jaro, bu.....a ong.....ja’ – maidakgipa katta ‘bu.....ani ong.....ja’?e) ‘Amagita chacha dal.....gipa namchik’ – Iano sako miksonge

aganaha?

2 .2 .2 .2 .2 . KanKanKanKanKan.....dike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina sing.....anirang anirang anirang anirang anirang ≠ å§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

a) Digambari sawa? Ua Ramko maikai niaha?b) Ram a.....tila jatchio mai bolko ge.....aha? Mai miksonganio ua bolko

ge.....aha?c) Narayani Ramni mai nangachim? Ramni dakam-dakdoako

nike Narayani maiko dakaha? Bon.....kamao Ramni bolna maiong.....aha?

d) Skinokoni re.....bapilon Ram maiko dakaha?e) Narayani Ramko maiko agane tom.....tomataha?

Page 21: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

13

1 .1 .1 .1 .1 . Sechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina sing.....anirang anirang anirang anirang anirang ≠ åÓ˚ã˛lyô≈Ù# ≤ß¿yÓ°#ä

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.anina chanmaat – 5 (bonga) anina chanmaat – 5 (bonga) anina chanmaat – 5 (bonga) anina chanmaat – 5 (bonga) anina chanmaat – 5 (bonga) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

a) ‘Iara maiko dakenga Ram?’ Sawa sing.....aha? Ram ua somoiomaiko dakengachim? Mai miksonganio Ram ukodakengachim?

b) ‘A.....tila jatchio prapmande bipang’. Sawa ia kattako aganaha?Sako miksonge ia kattako aganaha? ‘A.....tilani jatchioprapmande bipang’ ia kattarangni miksonganiko talate sebo.

c) ‘Nang jongsarini dakam-dakdoa kamko changsa name nibo’.Ia kattako sawa aganaha? ‘Jongsari’ inon sako miksonga? Uamaiko dakam-dakdoaha?

d) ‘Ambi Chongipa mingnamni bipangkode pike galatjok’. Sawaia kattako aganaha? Ambiara sawa? Chongipa mingnamsawa? Bipangko maina pike galataha?

e) ‘Namjana nokni namchik dal batgipa siaiana’. Iara saniagangipa katachim? Nokni namchik dal.batgipa sawa? Mainaia kattako aganaha?

2 .2 .2 .2 .2 . Miksonggipa aro kuMiksonggipa aro kuMiksonggipa aro kuMiksonggipa aro kuMiksonggipa aro ku.....bidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita sing.....anirang:anirang:anirang:anirang:anirang:å˜lÓ≈ƒy!_´Ü˛ G ÓƒyܲÓ˚làï˛ ≤ß¿yÓ°#ä

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

A.A.A.A .A . Kakketgipa aganchakani kosako (Kakketgipa aganchakani kosako (Kakketgipa aganchakani kosako (Kakketgipa aganchakani kosako (Kakketgipa aganchakani kosako ( ) chinko on) chinko on) chinko on) chinko on) chinko on.....bo:bo:bo:bo:bo:å§!ë˛Ü˛ í˛z_Ó˚!ê˛ ((((() ) ) ) ) !ã˛•´ òyGä

a) Digambarini jako dongachim. (ripok / manggot / ki.....tap)b) Narayani aue re.....bapilaha. (Chibimaoni / pokkrioni /

chiakoloni)c) Ram Narayani ni (depante / jongada / jongsari)

d) Narayani ka.....dinge aganaha, ‘Nokni namchik dal.....gipa’ (saengana / grapengana / siaiana )

Page 22: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

14

A.A.A.A .A . KaKaKaKaKa.....mao onmao onmao onmao onmao on.....gimin gamgimin gamgimin gamgimin gamgimin gam.....anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:Ku.rang rakeOng.....gijaNachil songeCha.....cheni wa.....alJa.....dil jamaGimbi gimbiKu.....gonggeeTanggitikTu.....aAiaoJajae-kratchae

B .B .B .B .B . Mingsualaoniko kakketgipa kattako bangbango gapatbo:Mingsualaoniko kakketgipa kattako bangbango gapatbo:Mingsualaoniko kakketgipa kattako bangbango gapatbo:Mingsualaoniko kakketgipa kattako bangbango gapatbo:Mingsualaoniko kakketgipa kattako bangbango gapatbo:Saljatchimang ong.o katbae ku.....bimangko aganeaha, ama,

, Chongipa mingnamni bipangkode pikegalatjok unon Narayani uni galwate re.....bae nieaha,beanbebe ge.....gimin dongbebejaha.

C .C .C .C .C . Bikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gam.....aniko sebo:aniko sebo:aniko sebo:aniko sebo:aniko sebo:Walni Chrikdate Jagring Jripjrip Tol.....a

Page 23: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

15

Kilokjani sal. Apu pring walni am.pak pine sal nabaako sengeturamo tu.....engkuachim. Ma.gipa re.bae okamaha – Apu, bakbakchakatbo, na.a da.alde onbatgipa skinokchi sningna re.angna nanggen.Adita sechakani ki.taprangko nang.na ra.bana nang.....gen. Oe, chakatbo,miksubo, ua nang.ko ski nokchi dilange re.pilbana nang.....gen. Onbatgipaski nokni bimungko knaon Apu simak daldal mikronrangchi nichaoebebera.mangija dake ma.tangni mikkangchipakko nie dong.....aha. Ua jejemangan denggu bi.sa ma.ni kattako knachakgijagipa, jong-adarangbaksa dakgrike roronga uamangkosan mangmang onbatgipa ski nokchiwata ine chanchiachim. Indiba biade mamung saloba ugita denggudakjachim, indide ua maina onbatgipa ski nokchi re.anggen? On.tisanija.manon Sarbojoya pil.tai re.bae aganaha, chakatbo Apu, miksubo,nang.na bang.en merong babretko kae on.atgen, onbatgipa ski nokoasonge cha.bone, dederacha.

.....Onbatgipa Skinok

˛å˛õyë˛¢y°y Îyeyä

Bibhuti Bhushan Bandu Padhay

Page 24: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

16

Ma.....gipani aganako ua bebe ra.mangija ku.rangchi aganaha –himangai! Ja.mano ua ma.gipachiko nie - mikchipe ku.gonggeatedongaha aro tua chakatani mamung chinkon mesokjaha. Indibaja.mano pagipa re.baaha aro Apuni dakmika chu.sokjaha aro gisik saemikchirang ga.ake ma.gipachiko niaha indiba re.angnan nangaiaha.Cha.aniko kae on.atmitingo ua agan.aha, angade nokonapilbataijawajok, nie nibo!

Chu.soke sninge ra.e nokona re.bapilbo indake aganna nangjatu! ine Apu studapha. Ja.mano ma.gipa uni ku.dimbokko rim.e ukomalmoke namgipa bi.sa ong.china ku.pattiroroe agan.aha, name ski-sninge ra.bo unon nibo, na.a Sorkarini dal.a kamko ka.na man.genmamungnaba kenna nangja. Oi na.a Jegita dakoba biko mamungkobainjachina skigipana aganbabo.

Onbatgipa ski nokchi rimange Harihar aganaha – ‘jokani somoiong.joko anga pil.tai nang.ko nokchina rimna re.bagen. Apu na.a asongesebo skiapani kattako knabo, denggu daknabe ne’. Dikdiksani ja.manoApu pagipani ka.sinsin re.angengako an.tangni jang.gilchipakko nipilonnikrikaha adita gonggeao pagipa gimaangaha. Nisokgija sagal gita unichanchianirang ong.engachim. Ua adita somoirangna nione asongedong.aiaha. Ja.mano kena gnang mikkang de.chaoe niataha, skiapanokpaljin ni gan.srango asonge tochakrao rong.grimsimko toe sanabaon.engachim, sakgni sakgitam dal.a bi.sarang an.tangtangni an.klepoasonge riting ritang ku.rangchi mingenga aroba an.skitgniko moeroengako ua nikataha .Una agre chonbatgipa saksa bi.sa krongodandane gisikni skagita tal bijakni chitsako ku.siko sikechikdepdepengakoba ua nikataha, aroba saksa dal.kalgipa bi.saan.tangni natengo gangmako sepengachim aro ua paljin noknigan.srango maikoba niengachim . Bini mikkango sakgni bi.sarangasonge chokchakrao te.sa nokko noksa sale roengachim. Saksagipademaikoba ku.misichi aganengachim, ua chinko dakataha, bi.sa aganaha,ian angni chin konggrang, bakbakan uni chokchakrao salsretnanangaha aro- changsa changsa mikgitchingchi

Page 25: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

17

changgipa skiapachipakko niataha. Apu an.tangni chokchakraodal.e- nangdimako seaha.

(Pather Pachali- oniko peskaaha)Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

Seapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalatani 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ ≠

Bibhuti Bhushan Bandyu Padyaya Mepang jani 12 (chigni), 1894bilsio atchiaha. 1950 bilsini Berokjani 1 (sa) salo ua siaha. Bia UttarChabbis Pargana jolni Kachra song bipekni sambani Murati Pukursongni mamatangni noko atchiaha. Pagipani nok; da.....ororoni Bangladesha.....songma ning.....o Jashohar jolni Berakpur-o songdongachim. Adita dilagamani gisepo Bibhuti Bhushanni bi.....sa aro pantemitingni salrangkore.....ataha. Kolkata Ripan (Surendra nath) chubatgipa ski nokoni B.A. komatchote M.A. ko poraiaha, indiba sning skia machotna skangansorkarini skigipa kam ko ka.....aiaha. Ua janggi tanga dipet skigipa ong.....ekamko ka.....angaha. Ghosh a.....rakkigipa ua somoio dongachim. Unidakchakanichi ua dakchakgipa kam ka.dilgipa sorkarini kamko ka.....eburungo songdonggiparangona re.....angaha. Uanon ua burungodonggipa manderangni janggi tangako ra.e “Aronyak” ka.....saani ki.....tapkosechimongaha. Bhagolpur-o dongmitingo ua ki.....taprangkosechimongaha.

Ua ‘Pather Pachali’ ka.....saan ki.....tapko, ‘Bichitra’ kingku.....chimongteo see mesokaha . Uni segimin mingsinggipa ka.....saanki.....taprangara, Ashni Sanket, Drishti Pradip, Ichamati, Adarsha Hinduhotel iarangan ong.....achim – panterangna sechimong.giminki.....taprangara: Chader Pahar, Bane Pahare, Hira Manik-Jwale, MoronerDongka Baje iarang ong.....achim. Uni segimin ku.....buchong ki.....taprangara:Megha Mallar, Mouri Phul, Yatra Badal iarangan ong.....achim. BibhutiBhushan a.....gilsakni bidingo sena namnikgipa seapa ong.....achim.

AAAAA.....bachenggipa mingsualbachenggipa mingsualbachenggipa mingsualbachenggipa mingsualbachenggipa mingsual å˛õyˆÏë˛Ó˚ í˛zͧäÈ ≠

Bibhuti Bhushan ni seritchugipa ‘Pather Pachali’ ka.....saanki.....taponiko ia ku.....riting kattako ra.....e seaha

Page 26: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

18

Mingsual ni miksongaMingsual ni miksongaMingsual ni miksongaMingsual ni miksongaMingsual ni miksonga å˛õyˆÏë˛Ó˚ Ù)°Ë˛yÓäÈ ≠

Dambe bi.sa Apuko uni ma.gipa onbatgipa ski nokchi watataha.Apuni chanchia denggu bi.sarangkosa onbatgipa ski nokchi wata. Gisikoskagri Apu mikrononi mikchi ga.ake onbatgipa ski nokona re.chakataha.Apuni pagipa Harihar Apuko onbatgipa ski nokona dilangaha. Skiapapaljin noko mamanti jinrangko badingaha, aroba sninggiparangkobamingdilaha. Dal.dalgipa saksa sakgni bi.sarang skiapani nikna skangchokchakrao maikoba salengachim. Apu an.tangni chokchakrao dal.edal.e nangdimako seaha .

GamGamGamGamGam.....ko uiko uiko uiko uiko ui.....e rae rae rae rae ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Onbatgipa ski nok – skinok Da.....o – da.....o mangmangMikraka – tusiaoni simaka Bebegija – bebegriDakmika – daktimanga Ku.....dimbok – ku.....dipeRikamgri – nisokja Chipanga – sikchangaChangamata – ui.....tenggipa Chin – maagaGangma – an.....o nagipa .

Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....ani ani ani ani ani åxl%¢#°l#ä

1 .1 .1 .1 .1 . Kandike aganchakanina singKandike aganchakanina singKandike aganchakanina singKandike aganchakanina singKandike aganchakanina sing.....aniranganiranganiranganiranganirangåx!ï˛ §Ç!«˛Æ í z̨_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chaamaat -1(sa) anina chaamaat -1(sa) anina chaamaat -1(sa) anina chaamaat -1(sa) anina chaamaat -1(sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

a) Apuni ma.....gipani bimungara mai?b) Apuni pagipani bimungara mai?c) Apuni ma.....gipa una maiko bang.....e on.....gen ine agan.....aha?d) ‘Bang.....en changamata ong.....china’ – sawa changamata ong.....ako

aganaha?e) Sawa sako skiapani kattako knachina aganaha?f) Saksa ku.misichi maiko aganaha?g) Onbatgipa ski nokona re.....angmitingo Apu ma.....gipana mai

kattako agane kenataha?

Page 27: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

19

2 .2 .2 .2 .2 . Kandike aganchakani singKandike aganchakani singKandike aganchakani singKandike aganchakani singKandike aganchakani sing.....anirang anirang anirang anirang anirang å§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat -3 (Gitam)anina chanmaat -3 (Gitam)anina chanmaat -3 (Gitam)anina chanmaat -3 (Gitam)anina chanmaat -3 (Gitam) (fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­3)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­3)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­3)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­3)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­3)

a) Onbatgipa ski nokona sako watani ong.....ahachim? Iani giminApuni chanchiara mai?

b) Harihar Apuko ski nokona dilange maiko aganbaaha?c) Maini gimin ua gisik sae mikrono mikchi ong.aha? Ma.....gipana

sawa gisik saani kattako aganaha? Uni gisik saani a.selara mai ?d) ‘Nisokgija sagal’ ua aditana kingking nione jrip dake asonge

dongaha? ‘Nisokgija sagal’ Ia kattani miksongara mai? Uamaina nione asonge dongaha?

e) Ku.....riting kattao ski nokni ong.....giminrangko kandike sebo?

33333. Sechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina sing.aniranganiranganiranganiranganirang åÓ˚ã˛lyô≈Ù# ≤ß¿yÓ°#ä ≠

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat -5 (bonga)anina chanmaat -5 (bonga)anina chanmaat -5 (bonga)anina chanmaat -5 (bonga)anina chanmaat -5 (bonga): (fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­5)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­5)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­5)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­5)(fË¢a¢V fË­nÀl j¡e­5)

a) ‘Ua nang.....ko skinokchi dilange re.pilbana nanggen’ badiaku.riting kattaoniko ra.aha? Iako sawa aganaha?

b) Sako sawa onbatgipa ski nokona dilange donbaani kattakoaganaha?

c) ‘Ua je jemangan denggu bi.....sa ma.ni kattako knachakgijagipa,jong-adarang baksa dakgrike roronga uamangkosanmangmang onbatgipa ski nokchi wata ine chanchiachim.’ –Iara sani chanchia? Ia chanchiniara kakketma? Apu mai ja-o saming baksa onbatgipa ski nokona re.....angha?

d) ‘Chakatbo Apu, miksubo, nang.....na bang.....en merong babretkokae on.....atgen’ - Sawa Apuna ia kattako aganaha?

e) Uni ma.....gipa uko bachi watatna am.....enga? Merong babretkokae on.....atna maina ua aganaha?

Page 28: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

20

4 .4 .4 .4 .4 . Mongsonggipa aro kuMongsonggipa aro kuMongsonggipa aro kuMongsonggipa aro kuMongsonggipa aro ku.....bidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita sing.....aniranganiranganiranganiranganirangå˜lÓƒy!_´Ü˛ ~ÓÇ ÓƒyܲÓ˚làï˛ ≤ß¿yÓ°#ä ≠Èü

1 .1 .1 .1 .1 . Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat-1(sa)anirangna chanmaat-1(sa)anirangna chanmaat-1(sa)anirangna chanmaat-1(sa)anirangna chanmaat-1(sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

KaKaKaKaKa.....mao onmao onmao onmao onmao on.....gimin gamgimin gamgimin gamgimin gamgimin gam.....anirangko sebo:anirangko sebo:anirangko sebo:anirangko sebo:anirangko sebo:Jarikna mesokani åí˛zòy•yÓ˚lä

Maaga å°«˛lä ÈüÈ Chin å!ã˛•´ä

Chakatdaldal – Gangma – Ku.....dimbok ko – Rong.....grimkasim – Bebe ong.....ja – Ro.....onga.....sim– Bi.....sana bi.....a – Nisokja –

2 .2 .2 .2 .2 . Apsanari gamApsanari gamApsanari gamApsanari gamApsanari gam.....gipao salmaatbo:gipao salmaatbo:gipao salmaatbo:gipao salmaatbo:gipao salmaatbo:Bakbak – Jakrake / Jaroate / A.....bri ku.....chotDa.....o – Da.....al / Salanti / Da.....o mangMaaga – chin / Miksonga / Mingnamtang

3 .3 .3 .3 .3 . Kakket gamKakket gamKakket gamKakket gamKakket gam.....gipao chinko ongipao chinko ongipao chinko ongipao chinko ongipao chinko on.....bo:bo:bo:bo:bo:a) (Berok / Kilok / A.....wit) jani salo .b) Badiaba jin ( chokgol / mikchakra / ki.....tap ) nang.....na ra.....baani

ong.....gen.c) Onbatgipa ski noko asonge cha.....bo ne, (Laxmi / Saraswati /

denggu / apa dederacha)d) Oi na.....a (skigipako / sninggipako / skiapako) aganbabone.

5 .5 .5 .5 .5 . Bangbanggipao mingsualaoniko kakketgipa gamBangbanggipao mingsualaoniko kakketgipa gamBangbanggipao mingsualaoniko kakketgipa gamBangbanggipao mingsualaoniko kakketgipa gamBangbanggipao mingsualaoniko kakketgipa gam.....ako raako raako raako raako ra.eeeeegapatbo:gapatbo:gapatbo:gapatbo:gapatbo:a) Ua nang.ko dilange re.pilbana nanggen.b) Angade nokona pil.bataijawajok, !

Page 29: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

21

c) Apuni dakmika chu.sokjaha aro gisik sae ga.akema.gipachiko niaha

d) Asonge sebo kattako knachakbo .6 )6 )6 )6 )6 ) Kattako rikbo Kattako rikbo Kattako rikbo Kattako rikbo Kattako rikbo åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä

Jekai :- Damika – Nang.ni maming dakmika ong.....jawa.Apa dederacha, Niketchie, Nisokgija sagal, Skiapa, Chokchakra

7 .7 .7 .7 .7 . Dakgimin nokoniko pilgnichipakni gamDakgimin nokoniko pilgnichipakni gamDakgimin nokoniko pilgnichipakni gamDakgimin nokoniko pilgnichipakni gamDakgimin nokoniko pilgnichipakni gam.ako raako raako raako raako ra.e gitale gitale gitale gitale gitalgamgamgamgamgam.ako rikbo :ako rikbo :ako rikbo :ako rikbo :ako rikbo :Jarikna mesokgimin :- Patoknok

a) Patok i) nokb) Den ii) nabakc) Mande iii) nokd) Kam iv) pri priae) Ket v) mite

Page 30: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

22

SimakbojokSalgriem MarakSalgriem MarakSalgriem MarakSalgriem MarakSalgriem Marak

Dederacha chakatbojok, ama simakbojok,Sal gitchaksri nabajok, do.....do gisikatmanjok.

A.....damo tusikuna somoi badejok,Miksu jaksue ong.....katrimbojok.

Do.....orangan a.....tila gape jikjik jakjak mikojok,Matchu do.....bok bikmatangna jeng sandiangjok.

Barirango pul bibalrang nitoriri balgaojok,Re.....baboda kale rona okamatengjok.

Mikchipari alsia chike tusichanabejok,Ong.....katbabo niebo, salde re.....angengjok.

Ja.....manode man.....rikjawa nambatgipa somoiko.Gimaatgen tusichae gamchatgipa gamko.

Dimdak chakattoke kam matchottokjok,Darang desaan gisik seng.....e pora ra.....tokengjok.

Paltangtangna nama gamko basetokbojok,Ama chakatbojok, dederacha chakatbojok.

Page 31: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

23

Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual å˛õyë˛ §•yÎ˚ܲä

KuKuKuKuKu.....ringko talatani: ringko talatani: ringko talatani: ringko talatani: ringko talatani: å§yÓ˚§ÇˆÏ«˛˛õä

A.....songni dedrang sakantian tusichae dongna nangja. Simakaniaro chakate nanga kamrangko ka.....ani somoi ong.....aha. Pringninambatgipa somoi gita da.....o na.....simangna namgipa somoiko on.....engaaro ia cholko ra.....en bimchipe kamrangko ka.....na nanga. Gipinrangdechakattoke kal.....e dange kamrangko ka.....engaha. Uni gimin alsia chiketusiari dongaigija kamrangko basee paltangtangna gamrangkochimongani somoi ong.....aha. Indake kamrangko ka.....jaode ja.....manodeman.....taijawaha indaka nama somoiko.

1 )1 )1 )1 )1 ) GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....ani ani ani ani ani åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Dederacha – ka.....sara depanteDo.....do – do.....oJeng – samchengNitoriri – nitoeNiebo – re.....bae niboDesaan – bi.....saranganPaltangtangna – an.....tangtangna

2 )2 )2 )2 )2 ) Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....ani ani ani ani ani åxl%¢#°l#ä

ChuChuChuChuChu.....sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:-sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:-sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:-sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:-sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:-Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) anina chanmaat –1 (sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

i) ‘Dederacha’ ine aganon sako miksonga?ii) ‘Ama simakbojok’ ama ine aganon sako miksonga?iii) Matchu do.....bokrang maiko sandiangjok?iv) Nitoriri mai balgaojok?v) Tusichae maiko gimaatgen?

3) Kan3) Kan3) Kan3) Kan3) Kan.....dike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina sing.....anirang anirang anirang anirang anirang §Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

i) Poedo senokgipa sako sako samesaenga?ii) Sawarang kal.....e rona okamatenga aro bano?iii) Tusichaari dongaiode mai ong.....gen? Nama gamko maikai base

ra.....gen?4 )4 )4 )4 )4 ) KaKaKaKaKa.....mao onmao onmao onmao onmao on.....gimin gamgimin gamgimin gamgimin gamgimin gam.....anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:anirangchi kattarangko rikbo:

ChakatboBikmatangnaPul bibalrangRe.....angengjokGamchatgipa

Page 32: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

24

Hira–kuniHira–kuniHira–kuniHira–kuniHira–kuniå!•Ó˚yÈüÈÜ%˛!lä

Abanindranath TagoreAbanindranath TagoreAbanindranath TagoreAbanindranath TagoreAbanindranath Tagore

Sokchi paljikni bimung Hira, matchu bimani bimung kuni. Hiranisaksa jasani me.a bi.sa, matchu bimani mang.a jasani bi.sa. Hira sokchipalna ine Bargi rajaona a.briko ga.bate re.angenga. Kuni matchubimani sepdaldal sokchiko Bargi raja ringenga, matchu bi.sade grapedongenga, indiba Hirani gisiko mamungni saloba sanikjaenga. Sokchisepmitingo Kuni matchu bima adita donge donge uni bi.sako okamenga,matchu bi.sa kaaoni saltete re.bana jotton ka.enga, Hira pring-attamsokchi sepe palna re.angenga Bargini guarechi, uchini re.pilbaengaattamna skang. Skanggipao an.tangni bi.sana sokchi kanenga,tuatenga,uni ja.mano matchu bi.sako rime Kunini sepangona ra.angenga. Matchubi.sa uni ma.gipani ka.bako chanapenga sokchi man.enga antisasan.Kuni matchu bi.sani bimangko srake uko tusiatenga.

Page 33: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

25

Matchu bi.....sa dongenga cha.....agri ringagri, sokchiko ringenga Bargiraja. Iandake sal re.....angenga.

Salsao Hira sokchi palna guarechi re.....angaha, uano sokchiko breanitangkako on.....na aking nokmani tangkani ra-rongdik ru.....utataha. Jensalonokona pilba.....engon, guareni cholguga rang.....gitik gam.....e chipangaha.Hira aganenga - “do.....ga obo”. Sipai aganaha – “ge.....eta gri”, Hirani gisiksoso jengjeng ong.....aha bi.....sani gimin chanchie ua grape aganenga,“Angni bi.....sa cha.....agri dongengjok, ja.....o rim.....e agan.....eng.....a do.....ga obo”.Bargi a.....song nokmani nitima namen raka ine do.....ga ojaenga. Hiranichel cha.....suengjok bi.sana sokchi kanna, do.....gani silritingko rengrengeaganenga, “changsa mangmang ketrako opabo, silni ketchangkobkrengkreng mikoatachi ua u.....iataha “Ge.....eta gri”. Sal napangaha,attampang mite nokni kosakgita nikataha, walni do.....orang grangpakpake bitiptangona bilangaha. Hira grape aganaha – “O nokgipa,grang dongode bi.....sachina bilanggenchim – biade cha.....agri siengjok”.A.....bri ka.....mao Hirani nokoni Kuni matchu bima uni matchu bi.....sakookamengako knaatengaha. Hira sokchi ra.....chakra bangbang pengchokogitchile ga.....ake be.....ate chadengaha, kangkare kae ramako sandinare.....chakataha. Raigar ni gitcham guare gimikchipakan a.....brini duulaon.....tisa be.....aha, pangsa prap mande uni kosako gongnoke dongaha –uagitan walpaksani jajongni teng.....a nangeaha. Hira ro.....ong rangkonnikaha Aringgani ku.....chok ku.....chok wagamgita, jrao jrao ching.....enga.Hira ua ramagitan ka.....sin ka.....sin ong.....onten dongaha ge.....sani ja.....manoda.....o ge.....sao ja.....ko ga.e. Unon wal matchote seng.....baengaha. Nokonare.....ange Hira nikjok bi.....sade grapte graptean tusiaha. Hira tusigiminbi.....sako ka.....bako ra.....e sokchi kannaha, budu tete Kunini cha.....agridonggipa matchu bi.....saba sokchi cha.....ten dongaha. Hira unsalonin ukouni ma.....ani sambao donganiko beng.....jaha. Sal ong.jok. Raigarni Bargia.....song nokma tusiaoni simake sokchi ringna ringgam chrikaha Hira

Page 34: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

26

Hira aganaha “sokchi dongja tipahajok” Bargi a.....song nokmani sipaiiako maina knagen? Hirako sike ra.....angaha guarechi. A.....song nokmachu.....gimik kattakon knaaha, Hirani gimin uni songko gritchitagri on.....aha– je ramagita Hira janggiko jakko ra.....e ong.onangaha, ua ramakon‘Hira–Kuni’ mingaha. Hira sokchi palako wate ge.....a bakani kamo gisikon.....aha.Dakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsual 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛ä

Seapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalatani 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛ä ≠ÈüÈ

Abanindranath Tagore ni atchia: 1861 bilsini 7 (sni) gipa Jamedokja, Sia : 1951 bilsini kilok jani 5 (bonga) gipa tariko, Kolkata Jurasakojolni mingsinggipa Tagore nokni bi.....sa. Ua mongsong rongtalgipaDebendranath Tagore ni su.....gipa A.....sak kuritingapani RabindranathTagore adagipani depante. Unendranath Tagore ni bi.....sa . Bia Bengalinaagreba Engraji, Farsi, Sanskrit ku.....agananiko ma.....sigipa ong.....achim.Bi.....sarangni gimin ua bang.....a ki.....taprangko seaha. Uni seani ku aro sulsul agananirang namen janggi gnang gita chacha aro knatobegipaong.....a. Abanindranath kakket-makket jagring salna changgipaong.....achim. Jagring salao ua a.gilsak gimiko mingsingako man.....achim.Uni seao jagring salgipaba mitelani ong.aha. Iani a.....selan uni segiminki.....tap kingprakan rong gnang jagring gita niksengtokachim. Unimingsinggipa ki.taprangara: Sakuntala, Rajkahani, Kshirer putul, Buruangla iarangan.

AAAAA.....bachenggipa mingsualbachenggipa mingsualbachenggipa mingsualbachenggipa mingsualbachenggipa mingsual å˛õyˆÏë˛Ó˚ í˛zͧäÈ ≠

Abanindranath ni ia ku.riting kattako ‘Kshirer putul’ ki.....taponi kora.e seaha.Mongsonggipa mingsualMongsonggipa mingsualMongsonggipa mingsualMongsonggipa mingsualMongsonggipa mingsual å˛õyˆÏë˛Ó˚ Ù)°Ë˛yÓäÈ ≠

Hira uni Kuni matchu bimani sokchiko palna Bargini guarechire.angenga. Guarechini attam chipak pil.bae an.tangni bi.sana sokchikanenga. Kuni ni matchu bi.sanaba sokchi chana on.enga. Indibamatchu bi.sade okkae cha.manjaenga. Salsao Hira guareni ning.ojachangaha – maina sokchi palani tangkako man.na Hira ja.roaha.Guareni cholguga ojaha.

Page 35: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

27

Unon Hirani gisik uni bi.sani gimin grappilaha. Ja.mano Hiraguareni jechipak cholguga uni pil.....sachipak a.bri, uko doe ka.sin ka.sinong.onangaha. Hira nokona sokbaaha unon uni bi.sa grapte graptetusisoaha. Budu tete ua somoio Kuni matchu bimani bi.saba sokchicha.engachim. Hira uni tusigimin bi.sako ka.bako ra.e sokchi kannanangaha.

GamGamGamGamGam.ako uako uako uako uako u.ie raie raie raie raie ra.bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Dal-dal – gital, Saa – gisikni duk, Krong – bol dataCha.nima – cha.agri Grang – do.grang Niama – niramaTangka ra.rongdik – chan –ra.gipa

Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.anianianianiani åxl%¢#°l#ä ≠

1 .1 .1 .1 .1 . KanKanKanKanKan.....dikbatgipa aganchakanina singdikbatgipa aganchakanina singdikbatgipa aganchakanina singdikbatgipa aganchakanina singdikbatgipa aganchakanina sing.aniranganiranganiranganiranganirang(åx!ï˛ §Ç!«˛Æ í z̨_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.anina chaamaat -1(sa) :anina chaamaat -1(sa) :anina chaamaat -1(sa) :anina chaamaat -1(sa) :anina chaamaat -1(sa) :ChuChuChuChuChu.onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo:

a) Hira sani bimungchim? Kuni sani bimungchim?b) Hira bachi sokchi palna ra.e re.angachim?c) Hira ni aroba sawa gnangchim?d) Sokchini tangkako on.na sawa ja.roataha ?e) ‘Ge.eta gri’ – sawa aganaha ? Maina ge.etani gri?f) ‘O nokgipa grang dongode bi.sachina bilanggenchim’ – Maina

ua bile re.angna amaha?

2 .2 .2 .2 .2 . Kandike aganchakani singKandike aganchakani singKandike aganchakani singKandike aganchakani singKandike aganchakani sing.anirang anirang anirang anirang anirang å§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak sing.anina chaamaat -3(Gitam)a) ‘Kuni matchu bi.sani bimangko srake uko tusiatenga’. –

‘Kuni’ sawa? Matchu bi.....sani bimangko srake tusiatani a.selaramai?

b) ‘A.king nokmani ra.rongdik ru.utataha’ – Badia A.kingnokmani chan–ragipa? Sani gamko gamna chan-ragiparu.utataha?

Page 36: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

28

c) ‘Waloni do.orang bilangtokengjok bitiptangona’.- Sawa ,basako waloni do.orangko nikaha? Mai dakgipa a.selo uauarangko nikaha?

d) ‘ Hira sokchini gri pengchuko gostape gitchile be.atechakataha’. – Hira maina sokchini gri peng.....chuko pe.echakataha?

e) ‘Hirako guarechi sike ra.angaha’ – sawarang Hirako sikera.angaha? Uko sike ra.angani a.selara mai?

3 .3 .3 .3 .3 . Sechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina singSechimonge seanina sing.aniranganiranganiranganiranganirang åÓ˚ã˛lyô≈Ù# ≤ß¿yÓ°#ä ≠

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chaamaat -5(bonga) :- anina chaamaat -5(bonga) :- anina chaamaat -5(bonga) :- anina chaamaat -5(bonga) :- anina chaamaat -5(bonga) :- å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5 ä

a) ‘Kuni – matchu bimani sepgital sokchiko A.....king nokmacha.....enga, matchu bi.....sa graptean dongenga, Hirani gisikomamungni saloba saani gri‘. – Badia kuriting kattaniko iakattako (agananiko) ra.....aha? Hirani gisik maina sajaenga?

b) Matchu bi.....sa ma.....gipani ka.....bakona chanapenga indiba sokchiman.....enga on.....titi mangmang’. – Sani matchu bi.....sa? ‘Amanika.....bak ine agangipao iano ‘Ama’ sawachim?

c) ‘Hirani gisik soso jengjeng dakenga bi.....sani gimin’ – Hirasawa? Maina uni gisik bi.....sani gimin soso jengjeng dakenga?

d) ‘Kangkare kae ramako sandina re.....chakataha’. – Sawa ramakosandina re.....chakataha? Banoniko bachina ua rama sandiaha?Rama - sandiani a.....selara mai?

e) ‘Hira ua ramako ka.....sin ka.....sin ong.....onangaha ge.....sani ja.....man ge.....sajako ga.....e’. – Hirani nokona pil.....e re.....baani ramako badale sebo.

f) Hira aganaha, ‘sokchi dongja ran.....aha’. Hira sawarangkomiksonge ia kattarangko aganaha? Mai a.....selni gimin sokchitipaha ?

Mangsonggipa aro kuMangsonggipa aro kuMangsonggipa aro kuMangsonggipa aro kuMangsonggipa aro ku.....bidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita sing.....aniranganiranganiranganiranganirangMingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 1(sa anina chanmaat – 1(sa anina chanmaat – 1(sa anina chanmaat – 1(sa anina chanmaat – 1(sa ) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

A) Kakketgipa gam.....arangni kosako () chinko on.....bo :i) Sokchi paljik ni bimung.

(Hira / Tra / Nira )

Page 37: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

29

ii) Hira walni attam sokchi sepe ra.....e palna re.angenga-(A.....king nokma / A.....song nokma / Bargi)

iii) Matchu bi.....sa dongenga cha.....agri, sokchi ringenga – (Bargini a.....king nokma / Guareni nokma / Delhi ni a.....song nokma)

iv) O nokgipa, ( Grang / Do.....orang / Biljro nok ) man.....odebile re.....anggenchim bi.....sachi.

v) Pangsa prap mande uni kosako gongnokaha uagitanwalpaksani teng.....a nangeaha.

(Jarambongni / Jajongni / Askini )

B )B )B )B )B ) Mingsualaoniko bangbanggipao kragipa gamMingsualaoniko bangbanggipao kragipa gamMingsualaoniko bangbanggipao kragipa gamMingsualaoniko bangbanggipao kragipa gamMingsualaoniko bangbanggipao kragipa gam..... akoakoakoakoakog a p a t b o :g a p a t b o :g a p a t b o :g a p a t b o :g a p a t b o :i) Guareni cholguga gam.....e chipangaha.ii) Do .....gani r im ..... e rengrenge aganaha, ‘changsa

mang-mang opabo iii) Budu tete Kuni ni bi.....sa sokchi cha.....engaha.iv) Hira aganenga, sokchi dongja v) Sipai iako maina knagen.vi) Hirana uni songko on.....aha.

C )C )C )C )C ) Kamaoni gamKamaoni gamKamaoni gamKamaoni gamKamaoni gam..... arangchi mingsa mingsa kattako taribo :arangchi mingsa mingsa kattako taribo :arangchi mingsa mingsa kattako taribo :arangchi mingsa mingsa kattako taribo :arangchi mingsa mingsa kattako taribo :Cha..... suaSosojengjengKrengkrengJrao jraoRang.....gitikKu.....chok ku.....chokGe.....etaAttampangBargini A.....king nokmaSipaiGritchitagri

Page 38: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

30

Jana gana mana adhinayaka, jaya heBharata bhagya vidhata!

Punjab Sindhu Gujarata MarathaDravida Utkala Banga

Vindhya Himachala Yamuna GangaUchchala jaladhi taranga

Tava subha naame jageTava subha asisha maage

Gaahe tava jaya gatha.

Jana gana mangala dayaka jaya heBharata bhagya vidhata!Jaya he, jaya he, jaya he,

Jaya, jaya, jaya jaya he.

Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual å˛õyë˛ §•yÎ˚ܲäÈ ≠

KuKuKuKuKu.....ringapako agantalatani ringapako agantalatani ringapako agantalatani ringapako agantalatani ringapako agantalatani åܲ!Ó ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛ä ≠

Mongsong Rongtalgipa Debendranath Tagoreni chonbatgipadepante Rabindranath Tagore Kolkata-ni Normal ski noko poraimitingsomoio skugipa tang-bilsio ku.ring kattako see skigiparangni jakchi

A.songmani Ku.ringRabindranath Tagore

Page 39: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

31

rasong on.ako man.aha. Ua a.gilsakni mingsingbegipa Ku.ringapa aroA.songmatango namnikako man.gipa mande ong.achim. Bang.beaku.ringringko ua see an.tang ku.rangchin ua ku.ringring salachim.Kosako segimin ku.ringringni chong.motgipa bimungara ‘BharatBidhata’ ong.achim. Iakon an.ching pilakan A.songmani Ku.ring inering.enga.

ChongChongChongChongChong.....motgipa Kattarang (Substance) motgipa Kattarang (Substance) motgipa Kattarang (Substance) motgipa Kattarang (Substance) motgipa Kattarang (Substance) å§yÓ˚§ÇˆÏ«˛˛õä ≠

An.chingni a.songma Bharatni jean rasongni nokgipa binibimingon – Ku.ringapa cheani gam.ako parakenga. Bharatni Punjab,Shindu, Gujarat, Maratha, Dravida, Utkala, Banga, Vindhya a.bri,Himalaya a.bri, Ganga aro Yamuna chibima chu.gimikan Bharatnia.songmana jringnan pattienga. Bharat a.songni dedrang uamangkakketgipa rasongni nokgipa. Uni gimin Ku.ringapa uamangkomiksongen cheani gam.ako on.enga.

1 )1 )1 )1 )1 ) GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Dilgipa – Nokgipa,On.gipa – miteVindhya – Bharatni totsa a.briSagalchi pokpeka – sagalni chijagring moaKa.saa – patiaBi.a – am.aNamgnini – rasong

2 )2 )2 )2 )2 ) Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....ani:ani:ani:ani:ani:åxl%¢#°l#ä KanKanKanKanKan.....dikgipa singdikgipa singdikgipa singdikgipa singdikgipa sing.....anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:anirangna aganchakbo:Mingpak singMingpak singMingpak singMingpak singMingpak sing.....anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

i) Ku.ritingapa-ni bimungara maichim?ii) Ku.ritingapa sana cheani ku.ringko on.aha?iii) Sawa pattianiko nange bi.enga?iv) A.songni dedrangna namgniko on.....gipa sawa?v) Ganga-ra maia?vi) Punjab a.song bano donga?vii) Sawa sani cheani ku.ringko salenga?

Page 40: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

32

33333 ))))) KanKanKanKanKan.....dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

a) Ia ku.....riting kattara maiko miksonga? Ku.....riting kattani a.....songnidedrangni dilgipara sawa? Ku.....ritingapa maina uni am.....akoring.....aha?

b) A.....songmani Ku.....ringo badea a.....songni bimungrangko mingaha?Uarangna agreba gipin a.....songni bimungrangko sebo.Ku.....ritingapa sana miksonge ia ku.....ringko seaha?

c) Sani nama bimungna sawa mikrakenga? Sawa uni namapattianiko bi.....enga? Uchchhala inani miksonganiara maia?

d) ‘A.....songmani Ku.....ring kattao dilgni chibimani bimung gnanguarangko sebo. Ia ku.....ringko na.....a maina namnika?

SechiSechiSechiSechiSechimonge aganchakgipa singmonge aganchakgipa singmonge aganchakgipa singmonge aganchakgipa singmonge aganchakgipa sing.....anirang:anirang:anirang:anirang:anirang:4 )4 )4 )4 )4 ) Mingprak singaMingprak singaMingprak singaMingprak singaMingprak singa.....nirangna chanmaat–5(bonga)nirangna chanmaat–5(bonga)nirangna chanmaat–5(bonga)nirangna chanmaat–5(bonga)nirangna chanmaat–5(bonga)

å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤à Ï̂Ÿ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

a) A.....songmani Ku.....ring kattani miksonganiko kan.....dike sebo.b) A.....songni dedrangna namgniko on.....gipa sawa? Uni gimin

Ku.....ringapa maiko agana?

5 )5 )5 )5 )5 ) Bangbanggipao gapatbo:Bangbanggipao gapatbo:Bangbanggipao gapatbo:Bangbanggipao gapatbo:Bangbanggipao gapatbo:Jana gana mana , jaya he Bhagya , Tava

naame subha maage, Gaahe -gatha. Jana gana mangala jaya he

Bharata vidhata.

6 )6 )6 )6 )6 ) Katta rikbo Katta rikbo Katta rikbo Katta rikbo Katta rikbo åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä ≠

Dilgipa, Nokgipa, Pokpeka, Chu.....sokgni, Pattia, Namgnigipa.7 )7 )7 )7 )7 ) ‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ n‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ n‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ n‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ n‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gamokni gamokni gamokni gamokni gam.....animinganiminganiminganiminganiming

kakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo: A BJana gana mana adhinayaka Jaya gathaVindhya Himachal MaageTava subha ashisa Jaya heGaahe tava Yamuna, Ganga

Page 41: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

33

Ang.....a ong.....gen pring walni do.....o,Pilakna skang chakate okamgen ‘balni bario,

Sal mama chakatna skang chakatgen anga mikrake,“Wal seng.....kuja tusikubo”, agangen ama ka.....a nange.

Agangen anga, “aratkrok me.....chik! Na.....a tusie dongkubo,Wal seng.....kuja ine inon mai wal seng.....jawama?

Ama an.....ching chakatjaode, maikai wal seng.....gen?Nang dede chakaton Ama, unon wal seng.....gen.

Seng.....baa Abi chakatna skang gagen a.....bri ku.....choto,Nikatgen ka.....machi nangrim antin’ am.....pak pine tuako.

Tuenga nangrim anti an.....chengdam? chibima kolkumangoAgangen ang.....a, “wal seng.....aha, sagal pokpeke re.....babo.”

Chidare ade agangen ka.....dinge, “dederacha re.....bajokma?”Agangen anga “ong.....ja dederacha, tuasmakatgipa do.....o.”

BiBiBiBiBi.....sani Skasani Skasani Skasani Skasani SkaKazi Nazrul IslamKazi Nazrul IslamKazi Nazrul IslamKazi Nazrul IslamKazi Nazrul Islam

Page 42: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

34

Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual å˛õyë˛ §•yÎ˚ܲäÈ ≠

Agantalatani: Kazi Nazul 1899 bilsio Bardhaman-ni Churuliasongo atchiaha. Ua bang.....a ki.....taprang jekai, Sechimonggimin ki.....taparo Ku.....riting kata rangko seaha. Ua A.....songmako namnikgipa ong.....achim.Ua 1976 bilsio Dhaka-o siaha. Mongsonggipa Katta: Sal nabanaskangan bi.....sa tua simakaha. Ua an.....tangko pringni do.....o ine chanchiaha.Ma.....gipani beng.....ako ua knachakjaha. Wal seng.....bana skangan ua tuaonichakataha. Nangrim antide ua somoi-o tusikuengachim. Uaba u.....iaha,jensalo bi.....sa tuaoni chakatgen unon sagal, chidare pilakan mikraknananggen. Unode ua chongipa namchacha ong.....jawajok tua mikrakatgipado.....osa ong.....gnok.1 )1 )1 )1 )1 ) GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Bibal grim – bibalni bariAratkrok me.....chik – mikselgijagipa me.....chikMaikai – maidakeA.....bri ku.....choto – A.....bri kosakoNangrim anti – grongrimani antiAn.....chengdamo – chigani an.....chengrara biapoDederacha – ka.....sariri de

2 )2 )2 )2 )2 ) Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....ani ani ani ani ani åxl%¢#°l#ä ≠

Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat – 1 (sa)anirangna chanmaat – 1 (sa)anirangna chanmaat – 1 (sa)anirangna chanmaat – 1 (sa)anirangna chanmaat – 1 (sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

i) Sawa pringwalni do.....o ong.....na ska?ii) Pilakna skang ua bano okamgen?iii) Ma.....gipa una maiko aganaha?iv) “Anching chakatjaode ama” An.....chingara sawarang?v) Seng.....baa ko ua mai ine okamaha?vi) Ka.....mao nikatgipa nangrim antiko ua mai gita nikata?vii) Chidare ade una maiko aganaha?viii) “Bi.....sa ka.....sara de ong.....ja” indide biara mai?

3 )3 )3 )3 )3 ) KanKanKanKanKan.....dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) anina chanmaat – 3 (gittam) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

i) Sawa pringwalni do.....o? Ua skanggipao bano okama? Sanichakatna skang ua tusiaoni chakataha?

Page 43: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

35

ii) Ma.....gipa ka.....o nange maiko aganaha? Ma.....gipani ka.....o nangeaganon ua maiko aganchakaha?

iii) Ua basako a.....brini ku.....chotona gadogen?iv) Bi.....sa sagalna maiko aganaha? Chidare uko nike maiko

aganaha? Ua an.....tangko mai ine agantalataha?v) Bi.....sa basako wal seng.....gen ine chanchiaha? Chidare aro

seng.....baa ko ua mai ine okamaha?4 )4 )4 )4 )4 ) Sechimonggimin SingSechimonggimin SingSechimonggimin SingSechimonggimin SingSechimonggimin Sing.....anirang:anirang:anirang:anirang:anirang:

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈü5 ä

i) Bi.....sa Pringwalni do.....o ong.....e maimaiko dakaha?ii) Wal seng.....na skang tuaoni chakatana ma.....gipani ka.....o nangon

ua maiko aganchakaha?iii) Bi.....sani pringwal chakate je dongtoaniko man.....aha talate sebo.iv) Bisa baksa Sal, chidare aro seng.....baa-ra mai chatchi kaa

gnangchim? Uamangko okame ua maiko aganaha?5 )5 )5 )5 )5 ) Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:

i) Sal mama chakatna skang chakatgen _______ mikrake.ii) Agangen anga, “________ me.....chik!”iii) Agangen anga, “wal seng.....aha, ________ pokpeke re.....babo.”iv) Chidare ade agangen ka.....dinge, “__________ re.....bajokma?”

6 )6 )6 )6 )6 ) Katta rikbo Katta rikbo Katta rikbo Katta rikbo Katta rikbo åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä ≠

Bibalni bario, Aratkrok, A.....bri ku.....choto, An.....chengdamo, ChidareAn.chengdamo Chidare

7 )7 )7 )7 )7 ) ‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam.....animinganiminganiminganiminganimingkakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo:kakketgipako nangdimate sebo:

A BSal mama chakatna skang Nangrim antin tuakoWal seng.....kuja inon ‘Dederacha re.....bajokma?’Nikatgen ka.....machi Tuasmakatgipa do.....o.”Chidare ade agangen ka.....dinge Sagal pokpeke re.....baboOng.....ja ka.....sara de Wal seng.....jawama?Wal seng.....aha Chakatgen ang.....a mikrake

Page 44: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

36

KU.MIKCHETAGuru Saday DattaGuru Saday DattaGuru Saday DattaGuru Saday DattaGuru Saday Datta

Chinga katgenChinga kal.....gen Asonge arate dongjawa.Chel bretgenSko sa.....dikgen Indiba olgrokako manie ra.....jawa.Chinga Ka.....dinggenKenako bon.....atgen Champenga aro ra.....agri a.....selo jrip dongjawa.Gisik on.....genRasongko gualgen Dilgipa chongiparangko gualjawa.Biljrime gamgenA.....ba ogen Skotangko donnue dongjawaA.....a konggenHal gamgen Mamung saloba bil neng.....ako jechakjawa.

Page 45: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

37

Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual Dakchakgipa Mingsual 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ ≠

KuKuKuKuKu.....ringapani gimin agantalatani:ringapani gimin agantalatani:ringapani gimin agantalatani:ringapani gimin agantalatani:ringapani gimin agantalatani:Ku.....ringapa Guru Sanday Datta Srihatta jolni rasong man.....na

kragipa a.....nokmani noko atchiaha. Ua dingtang dingtang A.....songmanijatrangni chrok mesa aroba uamangni Ku.....ring ring.....anirangko namerongtale sechimongaha. Aro ua me.....a me.....chikrangni ski-nokokim.....kimgipa cholono chrok mesaaniko ong.....atchenggipa ong.....aha.

1 )1 )1 )1 )1 ) KuKuKuKuKu.....ring kattani miksongani:ring kattani miksongani:ring kattani miksongani:ring kattani miksongani:ring kattani miksongani:Ku.....ring kattao bi.....sarangni ku.....mikchetaniko aganaha. Bi.....sarang

game rim.....e cha.....aniko jechakna nangja. Uamang arate mikselgija asongedongjawa. Uamang kenako gale bang.....a biljrim-bilneng.....ani ong.....obamikkangchi ga.....anggen. Dilgipa chongipa bi.....sarangnaba uamang namakamko dakna gualjawa. A.....ba o.....e hal game, a.....ako konge uamangA.....songmako tang.....doatna gamgen.

2 )2 )2 )2 )2 ) GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Mikselgija – aratkrokChel – ka.....bakAn.....ching - ChingaBon.....atgen – ma.....siatgenMikkim – RasongGamgipa – kangal dilgipaBil neng.....e - biljrime

3 )3 )3 )3 )3 ) Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....ani:ani:ani:ani:ani: åxl%¢#°l#ä

Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingsa kattachi aganchakbo:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat: -1 (sa) anina chanmaat: -1 (sa) anina chanmaat: -1 (sa) anina chanmaat: -1 (sa) anina chanmaat: -1 (sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

i) ‘An.....ching ine aganon sako miksonga?ii) Bi.....sarang maini gimin asonge dongna sikjaenga?iii) Maini gimin uamang olgroke ra.....jawa?

Page 46: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

38

iv) Champenga aro ra.....agri a.....sel sokoba apjitgija uamang maikodakgen?

v) Dilgipa chongiparangni gimin uamang maiko dakgen?vi) Skotangko donnue asonge donggija uamang maiko

dakskagen?

4 )4 )4 )4 )4 ) KanKanKanKanKan.....dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤à Ï̂Ÿ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

i) Ku.....mikcheta Ku.....ring kattani Ku.....ringapa sawa? Ia Ku.....ringkattao jemangan ku.....mikchetaha uamang maiko agantalataha?

ii) Ku.....ring kattao jemangan ku.....mikchetaha uamang maina mik-selgija asonge dongna sikjaengachim? Uamang maiko daknamiksonga? Uamang maidakgipa amgijako manie ra.....jawa?

iii) Ra.....agri a.....sel soko bi.....sarangni ku.....mikchetaniara mai? Maikaiuamang dilgipa chongiparangko dakchakgen?

5 )5 )5 )5 )5 ) SechimongSechimongSechimongSechimongSechimong.....gipa singgipa singgipa singgipa singgipa sing.....anirang:anirang:anirang:anirang:anirang:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤à Ï̂Ÿ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

i) Ku.....mikcheta Ku.....ring kattao bi.....sarang mai maikoku.....mikchetaha?

ii) Bi.....sarang biljrim bil neng.....ako jechakgija maiko daknamiksongenga?

iii) Uamang iandake maina ku.....mikchetaha?iv) Ku.....ring kattako nie minge nang.....ni ku.....mikchetaniara mai

ong.....gen sebo.‘Mamung saloba biljrimako jechakjawa’ ia ritingrang badiaKu.....ring kattaoni ong.....a?

v) Biljrimara maia? Biljrimako jechakjawa ine maina aganaha?

Page 47: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

39

6 )6 )6 )6 )6 ) Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:Bangbango gapatbo:

Asonge dongjawaIndiba manie ra.....jawa.Chinga ka.....dinggen, bon.....atgenChampenga aro jrip dongjawa.Gisik on.....gen gualgen

7 )7 )7 )7 )7 ) Katta rikbo: Katta rikbo: Katta rikbo: Katta rikbo: Katta rikbo: åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä

MikseljaOlgrokaChampengaDila chonaSkotangko donnueBil neng.....a

8 )8 )8 )8 )8 ) ‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam‘A’ nokni kattarang baksa ‘B’ nokni gam.....animing kakketgianiming kakketgianiming kakketgianiming kakketgianiming kakketgipako nangdimate sebo:pako nangdimate sebo:pako nangdimate sebo:pako nangdimate sebo:pako nangdimate sebo:

A A A A A B B B B B

Chel O.....genGisik gamgenBurung jechakjawaHal on.....genMamungni saloba biljrimao bretgenWal seng.....aha Chakatgen anga mikrake

Page 48: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

40

Wal Seng.jakaan hal chile a.bachipak sawa re.angenga,Uan an.ching ni migamrong, chingni songo ua songdongenga.Baita sronga, baita ka.sroka ka.sarang, umangni janggi tanga,

Nok chonao dongram umangni, ro.ongni rikgimin nok dongja.Dakmanda ba.rako gan.enga umang, cha.enga mironggopko,Bimchipe game alamala re.atenga sal aro walko. Inditan dila,

Indiba umangni dongja gisiko duk, jringnan nikengaUmangni mikkang gapgen ka.dingsmit.

Tol.e katta aganjaenga umang, namen gisik sronga,Gipinrangni maichi namgen, pangnan uko chanchienga.

An.tang jakchi gamenga umang, gipinrangni a.bao,Sal aro mikkako chake re.atenga ja chigniko.

Weenga a.a halchi ge.....enga an.tang jakchi,Ka.tongni ka.saachi sonani gambite ong.atenga uchi.

MigamrongåÜ,˛£Ïܲä

Gulam Mustafa

Page 49: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

41

Bimchipenga umang, cha.enga uni biteko an.ching,Umang donga inen dongenga, mingnam rengsi an.ching.

Migamrong umang, ong.ja migamrong – je.chakani manderang ongja,Umang dal.a, umang mingsinggipa – umang namchina.

Dakchakgipa mingsual: Dakchakgipa mingsual: Dakchakgipa mingsual: Dakchakgipa mingsual: Dakchakgipa mingsual: 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

Gulam Mustafa atchia–1897 bilsio aro sia 1964 bilsio. BiaJashohor ni Manohar pur songo atchiaha. Ripon chubatgipa ski nokoniB.A. aro Jamano B.T. ko am.e Skiani kamko ka.aha, 1949 bilsio Paridpurjolni ski noko skigipani skotong ong.e kam ka.aoni nengtakaniko ra.aha.Ku.riting katta aro ku.ring katta sea jotao ua saksa changgipa sapgipaong.aha.

Mongsonggipa:Mongsonggipa:Mongsonggipa:Mongsonggipa:Mongsonggipa:Migamrong an.chingni nambatgipa ripengtang. Uamang nok

chonao donga, dakmanda ba.rako gana, mirongopko cha.a. Bilsi a.gimikuamangni noko dilaan matchotja.enga. Indioba uamang bimchipegamko gamenga. Songmadani manderangni gimin, uamang sonanigambiteko ge.enga. Uamangni biljrimani giminan an.ching cha.naman.enga. Unan Uamangko chonika mamungni saloba kakket ong.....ja.Batesa uamang dal.batgipa aro mingsinggipa. Uamangan an.chingnikakketgipa ripeng.

Gisik raGisik raGisik raGisik raGisik ra.bobobobobo:Nokma aro dila ong.bo pilaknin ge.san agantalani gnang.

Uamangba mandean. Songmada aro A.songmako tangate ra.rikengaindiba dilgiparangan. Uamang a.bao riktegipa biapo, jindok bajalrangokam ka.e biteko nangatenga, jin tarienga. Gisiko ra.rikbo mande ingipaan.ching pilakan apsan. Dilgipa manderangan songmadani pilakna batedakchakgipa ripeng ong.....a. Pilak mandenin apsan mangnigipa ong.a.Nasimangba sning skie man.e dilgiparangna jaksrame on.pabo.

Page 50: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

42

GamGamGamGamGam.ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Chaka – Chipak (pak),Halgamgipa – MigamrongGong.raka – Kate re.a.Jringna – SalantiAn.tang – Paltang.Nok ampang – Nok Chona.

RantaRantaRantaRantaRanta Ka Ka Ka Ka Ka.....ani ani ani ani ani åxl%¢#°l#ä

1. Ka.maoni sing.....anirangko chu.....onggipa mingsan kattachiaganchakbo :

MingMingMingMingMing.....prak singprak singprak singprak singprak sing.....anirangna chanmaat – I(sa)anirangna chanmaat – I(sa)anirangna chanmaat – I(sa)anirangna chanmaat – I(sa)anirangna chanmaat – I(sa)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

a) Migamrong sawarangchim?b) Uamang basako a.baona re.....angenga?c) Migamrongrang maidakgipa noko dongenga?d) Uamangni gisik maikai ong.a?e) Jringnan migamrong rang maiko chanchienga?f) Migamrong rang mai dake ja chigniko re.....atenga?g) Uamangko migamrong ingija ku.....ringapa maiko aganaha?h) Migamrong rang a.bao maikai sonani biteko nangatenga?

2 .2 .2 .2 .2 . Kandike aganchakgipa singaKandike aganchakgipa singaKandike aganchakgipa singaKandike aganchakgipa singaKandike aganchakgipa singa.nirang:nirang:nirang:nirang:nirang:å§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.anina chanmaat – 3 (gitam)anina chanmaat – 3 (gitam)anina chanmaat – 3 (gitam)anina chanmaat – 3 (gitam)anina chanmaat – 3 (gitam)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

a) Nok chonao Umangni songdonga, ro.....ongchi–rik gimin nokdongja. Sawarang nok chonao songdongenga? Uamangoro.....ongchi rikgimin nok maina dongja?

b) ‘Gipinrangni maichi namgen, Ukon chanchienga jringnan –‘Sawarang gipinrangni gimin chanchienga ? Uamangiandake maina chanchienga?

c) An.....tang jakchi gamenga Umang, gipinrangni a.....bao, — Umangingipa sawarang? Umang gipinrangni a.....bao maina halgamenga?

d) ‘Ka.....tongni ka.....saachi sonani gambite ong.....atenga uachi’- ‘Ka.....tongnika.....saachi’ ingipa mai? Bachi sonani biteko nangatenga?

Page 51: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

43

e) ‘Bimchipenga Umang, Cha.....enga uni biteko, — Umang maikaibimchipenga? An.....ching maikai biteko cha.....enga?

3 .3 .3 .3 .3 . SeSeSeSeSe.....chimonggipa singanirangchimonggipa singanirangchimonggipa singanirangchimonggipa singanirangchimonggipa singanirangMingprak singaMingprak singaMingprak singaMingprak singaMingprak singa.....nina chanmaat – 5 (bonga)nina chanmaat – 5 (bonga)nina chanmaat – 5 (bonga)nina chanmaat – 5 (bonga)nina chanmaat – 5 (bonga)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

a) ‘Wal seng.jakaan hal chile a.....bachipak – Sawa re.....angenga ‘Iabagipa ku.....riting kattaoni? ku.....ritingapa Sawachim? Sawaranghal chile a.....bachi re.....ang.....engachim?

b) ‘Baita sronga, baita ka.....sroka, ka.sarang – Umangni janggitanga’, - sawarangni – janggi tangani kattarangko aganaha?Umangni janggi tanga maina sronga, ka.....sroka?

c) ‘Bimchipe game alamala re.....atenga sal–aro walko’. Sawarangbimchipenga? Maikai bimchipe gamenga? Uamang mainachakchikenga?

d) ‘Tol.....e katta aganjaenga umang, namen – gisik sronga’, -sawarangni kattako aganaha? Umang tol.....e katta aganjaenga‘ia agangipa kattako na.....a maiko u.iaha? uamang bachi gam– gamenga?

e) ‘Sal aro mikka chake re.....atenga ja-chigniko` - sawarangnikattako aganaha? Ja-chigniko uamang maikai re.....atenga?Maina iandake re.....atenga?

4 .4 .4 .4 .4 . Bikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gam.....ako sebo :ako sebo :ako sebo :ako sebo :ako sebo :Sronga Duk Ka.....dinga Tol.....a Sal Gipinrangni

5 .5 .5 .5 .5 . Kakketgipa gamako raKakketgipa gamako raKakketgipa gamako raKakketgipa gamako raKakketgipa gamako ra.....e bangbanggipao songe bangbanggipao songe bangbanggipao songe bangbanggipao songe bangbanggipao song.....e gapatbo:e gapatbo:e gapatbo:e gapatbo:e gapatbo:a) Uan an.....chingni , chingni songo uni songdonga .

Page 52: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

44

b) Dakmanda ganenga umang , cha.....enga mironggopko.c) Inditan indiba umangni dongja gisiko duk .d) Tol.....e katta aganjaenga umang, namen sronga.e) Gipinrangni maichi namgen, ukon chanchienga

6 .6 .6 .6 .6 . Kattako taribo :Kattako taribo :Kattako taribo :Kattako taribo :Kattako taribo :Hal , Ro.....ongni nok Ka.....dingsmita , Jringna Ka.....tongni ka.saa , Mingnam rengsi Mingsinga

7 .7 .7 .7 .7 . Bikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gam.....ako sebo :-ako sebo :-ako sebo :-ako sebo :-ako sebo :-

Dal.....a Nokma Ka.....baka Draa Nama Chakchika

8 .8 .8 .8 .8 . ‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakket kattaoniko –‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakket kattaoniko –‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakket kattaoniko –‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakket kattaoniko –‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakket kattaoniko –nangdimate sebo :-nangdimate sebo :-nangdimate sebo :-nangdimate sebo :-nangdimate sebo :-

‘A` ‘A` ‘A` ‘A` ‘A` ‘B` ‘B` ‘B` ‘B` ‘B`Dakmanda ba.....rako ganenga umang namen gisik srongaBimchipe game alamala re.....atenga ja-chignikoTol.....e katta aganjaenga umang, re.....atenga sal aro walkoSal aro mikkako chake sonani gambiteko

ong.atenga uachi.Ka.....tong ka.....saachi cha.....enga mironggopko,Ku.....ming Ku.....ring kattako ku.....ring

ring salbo

Page 53: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

45

Aganna man.....genSukanta Bhattacharya.

Aganna man.genma rasong mande, malnok maina gagen?Dilgipa maina ua malnokkimao ondapako man.gen ?

Rasong mandeni cha.ani parao chia toako galenga,Dilgipaan man.enga jechakako, iarang maina ong.enga.Aganna man.genma nokmani nokko jemangan rikenga,

Nok chonao maina Umang tampigita sienga?Nokman demechikni gamchat kal.bimang dingtang dingtang kal.ani,Dilgipan demechik manjaenga ka.bakako, man.enga pilakchin jegalani.

Aganna man.genma nokmana jerangan cha.aniko on.enga,Nokmani jakokkimao umangko dongna maina draatenga ?

‘Ong.gija nanggija’ sing.ani iarang, sko saatani, Rasong Mandeni nagrako taria dila mandeni bigilchi.

Page 54: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

46

Dakchakgipa mingsual:Dakchakgipa mingsual:Dakchakgipa mingsual:Dakchakgipa mingsual:Dakchakgipa mingsual:姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

KuKuKuKuKu.....ritingapako agantalani: ritingapako agantalani: ritingapako agantalani: ritingapako agantalani: ritingapako agantalani: 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ

Salgipeng Kolkatani Kalighat bipeko 1926 bilsio SukantaBhattacharyani atchiaha. Ua saksa bang.....en dilgipa ong.....achim. Indibaua Mandeni ku.....ringapa. Ua dilgipa, togie ra.....gipa manderangna ning.tueka.....saa ka.....baka dongachim. Ua on.tisa tangbilsini mande ong.....achim.A.....songmani jakgitelna dingrika dakgrika cha.....a sia iarangong.....anggiminrangko ku.....ritingapani gisiko ning.tue dukko man.achim.

Kandikgipa katta ongKandikgipa katta ongKandikgipa katta ongKandikgipa katta ongKandikgipa katta ong.....chongmot:chongmot:chongmot:chongmot:chongmot:‘Aganna man.gen’ ku.....ring kattao ku.....ringapa nokma aro dil.....ani

gisepo an.....chingni songmadao je jegalani donga ia kattakon ianoaganaha. Nokma manderang bang.a gamchatgipa jinni nokgipa ong.a,malnok gaenga, maniani salo cha.....anirangko nasie galenga, ro.....ong nokodongenga. Indiba dilgiparang iarang mamungkon cha.....na gitaman.jaenga. Uamang cha.....ani mi, ba.....ra aro dongram biap nokmarangnigimin rikenga an.....tangde nokchongipao cha.....mangija bang.achakchikachi janggi tangpaenga.

GamGamGamGamGam.....ako Uako Uako Uako Uako U.ie raie raie raie raie ra.bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Ala —— melagrime cha.....a ,Jegalani —— kamo nanggijagipa.Mai ong.gipa —— bidinggri maikoba dokani ,Nokchon —— ampangnok.Dingtang dingtang —— rokomari ,Jechakani —— knachakgijagipa .On.....gipa —— ra.....bagipa.Sing.a —— U.ie ra.....ani .Ong.gija nanggija —— bite grigipa .

Page 55: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

47

Bikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gamBikpilgipa gam.....arangko uarangko uarangko uarangko uarangko u.....ie raie raie raie raie ra.bo :bo :bo :bo :bo : Dala —— chona, Nokma —— dila. Ka.....baka —— Ka.....bakagri, Draa —— draatagri .

Ranta KaRanta KaRanta KaRanta KaRanta Ka.....anianianianiani åxl%¢#°l#ä

1. Mingsan chu1. Mingsan chu1. Mingsan chu1. Mingsan chu1. Mingsan chu.onggipa kattachi singonggipa kattachi singonggipa kattachi singonggipa kattachi singonggipa kattachi sing.anirangko aganchakbo :anirangko aganchakbo :anirangko aganchakbo :anirangko aganchakbo :anirangko aganchakbo :Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.anirangna chanmaat -1(sa)anirangna chanmaat -1(sa)anirangna chanmaat -1(sa)anirangna chanmaat -1(sa)anirangna chanmaat -1(sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

a) Sawarang malnok gaenga? b) Cha.ani parao sawarang maiko galenga? c) Nokmarangni nokko sawarang rikenga? d) Nokchonao sawarang mai gita sienga? e) Nokmani jakokkimao sawarang dong.....enga? f) Rasong manderangni nagrako maichi taria? g) Nokmana sawarang cha.....aniko on.....enga ?

2. Sing2. Sing2. Sing2. Sing2. Sing.anirang :anirang :anirang :anirang :anirang : Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.anina chanmaat -3 (gitam)anina chanmaat -3 (gitam)anina chanmaat -3 (gitam)anina chanmaat -3 (gitam)anina chanmaat -3 (gitam)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

a) Nokma manderang maio gaenga? Uamang cha.....ani parao maikogalenga? Sawarang malnokkimao on.....dapenga? b) Dilgiparang maiko man.enga? Nokmani nokko sawarang rikenga?dilgiparang bachi dongenga? c) Nokma-demechikni mai kal.ani jinrang donga ? Dilgipanidemechikrang maiko man.jaenga ? Sawa uamangko jechakaha? d) Sawarang nokmana cha.ani rangko dake on.enga? Uamang maikaijanggi tangenga?

Page 56: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

48

3. Sechimonge aganchakgipa sing3. Sechimonge aganchakgipa sing3. Sechimonge aganchakgipa sing3. Sechimonge aganchakgipa sing3. Sechimonge aganchakgipa sing.anirang :anirang :anirang :anirang :anirang : Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.anirangna chanmaat-5 (bonga)anirangna chanmaat-5 (bonga)anirangna chanmaat-5 (bonga)anirangna chanmaat-5 (bonga)anirangna chanmaat-5 (bonga) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

a) Nokmarang ni dongtoe donganina dilgiparang maiko dakenga? b) Dilgiparangni janggi tanga maikai ong.a, uamang songmadaonikomaiko man.enga?

4. Bangbanggipao gapatbo :4. Bangbanggipao gapatbo :4. Bangbanggipao gapatbo :4. Bangbanggipao gapatbo :4. Bangbanggipao gapatbo : a) Agan na man.....genma —— malnok maina gagen? b) Dilgipa —— kokkimao ondapgen? c) Dilgiparang man.....enga —— , iara mai ong.gipa . d) Nokchonao maina umang —— gita sienga. e) Nokma demechikni —— dingtang dingtang kal.ani.

5. Kattako taribo :5. Kattako taribo :5. Kattako taribo :5. Kattako taribo :5. Kattako taribo : Jegalani ——— Mai ong.gipa ———— Dingtang dingtang ————— Jechakani ——-——— Ong.gija nanggija ——————

6. ‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakketgipa – kattaoniko6. ‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakketgipa – kattaoniko6. ‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakketgipa – kattaoniko6. ‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakketgipa – kattaoniko6. ‘A` nokmung baksa ‘B` nokni kakketgipa – kattaonikonangdimate sebonangdimate sebonangdimate sebonangdimate sebonangdimate sebo :

A B Rasong mande umangko dongna maina draatenga Dilani demechik galenga chi.a toako Nokmani jakokkimao tampigita sienga Rasong mandeni cha.....ani parao malnok maina gagen Nok chonao umang maina manjaenga ka.....bakako

Page 57: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

49

Bol pangmung baksa janggini kattaBimolendra Chakrabarty

Bol pang mung ripeng ong.....o namaBol pang pinikgen gital janggini rama.

Bol pangona do.....orang bilbaaBibal bala, bite nanga

Do.....o matrang namnikgrikaAroba on.....tisa teng.....a

Bol pangmung ripeng ong.....o namaBol pang pinikgen gital janggini rama.

Bol pangni bidil bol pangni bijakSaljatchini dal.....bea mikchakra.Ua mikchakrao ka.....saa donga

Ka.....baka gnang salakkim dongaAroba on.....tisa teng.....a

Bol pang pinikgen gital janggini rama.

Page 58: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

50

KuKuKuKuKu.....ritingapako agantalatani: ritingapako agantalatani: ritingapako agantalatani: ritingapako agantalatani: ritingapako agantalatani: 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ

Ku.....riting aro mingraprap serakgipa Bimolendra Chakabarty1950bilsi salaram Brahman Bariyani Baghaora songo atchiaha. Chongipabi. sarangni gimin ua bang.a mingraprap, ku.....ring katta arobaku.....buchongko seaha. Bini sechimonggipa mingsinggipa kingsa kinggniki.....taprang ong.jok Ghum bhanga Nodi, Rabon Raja, ei titas arosa seitetaser golpo, Duisho shishur kanda iarang, Bini chusokatgipa kitapChotoder kagaj ‘Jhinuk’GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Gital —— ong.daldal, Dal.....a —— dal.begipaKa.....saa —— ka.....baka, baksa —— apsan .

Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....anianianianiani åxl%¢#°l#ä

1.1.1.1.1. Mingsan chuMingsan chuMingsan chuMingsan chuMingsan chu.....onggipa kattachi aganchakbo : Jekai :onggipa kattachi aganchakbo : Jekai :onggipa kattachi aganchakbo : Jekai :onggipa kattachi aganchakbo : Jekai :onggipa kattachi aganchakbo : Jekai :a) Saming baksa ripeng ong.o nama?Bol pangmung baksa ripeng ong.o nama .b) Bol pang maiko pinikgen ?c) Bol bipang baksa sawa namnikgrika?d) Ua mikchakrao mai donga?e) Bol pangni bidil bol pangni bijak saljatchio- mai kamko ka.....a?

2. Mingsualaoniko sandie ra2. Mingsualaoniko sandie ra2. Mingsualaoniko sandie ra2. Mingsualaoniko sandie ra2. Mingsualaoniko sandie ra.....e bangbanggipa biapo kakketgipae bangbanggipa biapo kakketgipae bangbanggipa biapo kakketgipae bangbanggipa biapo kakketgipae bangbanggipa biapo kakketgipagamgamgamgamgam.ako sebo:ako sebo:ako sebo:ako sebo:ako sebo:

a) Bol pang baksa —— ong.....o nama , bol pang –Pinikgen —— rama . b) Bolni bidil bolni ——— saljatchio ———— mikchakra .

3. Ka3. Ka3. Ka3. Ka3. Ka.....mao onmao onmao onmao onmao on.....gimin gamgimin gamgimin gamgimin gamgimin gam.....arangni bikpilgipaarangni bikpilgipaarangni bikpilgipaarangni bikpilgipaarangni bikpilgipa GamGamGamGamGam.....ako sebo :ako sebo :ako sebo :ako sebo :ako sebo : Jekai :- Ripeng ———— miknenggipa, Nama ———,Gital ——— Teng.....a ———— Re.....baa ————

4. Kattako rikbo :4. Kattako rikbo :4. Kattako rikbo :4. Kattako rikbo :4. Kattako rikbo : åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä

Jekai : Ripeng:- Angni ripengni bimung Sankar Roy.Teng.....a ——, Bijak ——Namnikgrika ———, Mikchakra ————

Page 59: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

51

Vivekanandani biVivekanandani biVivekanandani biVivekanandani biVivekanandani bi.....sa mitingsa mitingsa mitingsa mitingsa mitingå!Ó Ï̂Óܲyl Ï̂®Ó˚ ̂ SÈ̂ Ï° ̂ Ó°yäShashi Bhushan Dasgupta

Bi.samitingonin Narenni bimang gisiko kenagri, iasan ong.jamandenaban jame.mang, me.....mang chachanaba kenja.

Ua songbipekon Ram Raton Basu dongachim. Uni nokninoksamchipakan dalbea pangsa champa bibalni pang dongachim. Unijating chipak peksa pekgni dal.....a bol bipek dongachim. Ia bol kokkimaan song bipekni bi.sarangni damsa melaani biapong.achim. Ianoba bol pang gagiparangni skotong Narenanong.achim. Uamang saksaba bibal kolnade re.bajaengachim, uamangpangni raka aro dal.a bipeko moe kal.....engachim aro uanoni romrom.ea.aona ga.akengachim.

Budepa mingnam Ram Raton ni ian ong.jok mingsa gisikonangeani. Ong.....a aro ong.gija ong.oba re.bae jekjak hilhal dakenga,man-dikatenga aro una agreba bang.en simsakaniko nanga, mainabasakoba saoba ga.ake jak ja.....a be.genchim. Ua manengeba niaha,indiba uamang mamung knachakjaengachim.

Page 60: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

52

Salsao mingnam Ram Raton ni skoo gisik seng.....e chanchianisokaha. Ka.....sine bi.....sarangchi re.....ange ua aganaha, na.....simang ku.....buchongknagen ma? ‘Ku.....buchongko da.o bagipa bi.....sa knana namnikja? pilakanaganaha ‘knagen knagen’, champa bol kokkimaon bi.....sarangko ra.....emingnam Ram Raton asongaha. Ga.suen ku.....buchongko agane on.....aha.Ua champa bol pangni ku.....buchongkon aganaha. Bang.....a salrangnibolgitcham ia champa bol pang. Uamangni chonmitingo uamangbachampa bol pangni bibalko kolna re.baahachim. Indiba salsao ianomingsa a.....sel ong.....aniko nikaha, unoni dipetan uamang arobare.....bataijaha. Bi.sarangoni gisepo saoba saobade kene gitok ran.....pilesing.aha, maiko nikaha? Aganjawajok, iarangko knaode na.....simang kengen’. Bi.....sarangaganaha, de changsa aganbo. Mingnam Ram Raton mikgron ronggnikorongdale nirongrete aganaha, ‘nikaha ia bolpangni bipeko saksakenbegni me.....mang gita chacha’ Naren sing.....aha, ‘uni mikkang badidaka’? ‘Uade kenbegnigipa mikkangsa waljatchio patsabok sru srupandrako chine re.....roroengachim – aroba jerangan ia bol pang sakogadoenga uamangni gitokko sakselselengachim.

Ku.....buchongko knae darang ba mamung ko agangija an.....tangtangninokchina re.....angaha’. Salgittam salbri champa bol kokkimao da.....obi.....sarangni mamung chinkon nikjaha. Budepa mingnam Ram Ratongisiktango chanchiaha jeba ong.....bo samringchi kam ong.....aha. Salsaoattamchipak song bipek ni bi.....sarang Narenko sandion man.....jaengachim.Sandite sandite simsimo Narenko am.....e man.....aha ua champa pangon,Naren saksan, champa pangni gongnokgipa bol bipeko asongedongengachim.

Chel.....aonin bi.....sarang uo sing.....na a.....bachengaha, ‘Oi, Narenma? Uaaganchakaha - ‘O.....e, o.....e’. – ‘Uano mai dakenga? – ‘bolko mojimjimenga’. Bi.....sarang chel.....aon jaja jiji dake chadenge dong.....aha. Naren rang.....sanchokone ka.....maona ong.....one aganaha; Jararang na.....simang kenbegnime.....mangni bimungko knae bakan bilding bildang ong.....aha. Angade iasalgitamon saksan saksan ianona re.....baha, Kenbegni me.....mang chachaangko mai dakaha? Gimik bebe ra.....na man.....gija gipa ku.....buchongko bebe

Page 61: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

53

ra.....e aroba kene an.....smua ku.....sikchi rang.....sitaha. An.....tangni mikgronchinikgija mamungni saloba bebe ra.....nabe–iakon aganenga’.

Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual å˛õyë˛ §•yÎ˚ܲäÈ

Seapako agantalatani Seapako agantalatani Seapako agantalatani Seapako agantalatani Seapako agantalatani 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ

Sashi Bhushon Das Gupta atchia – 1911 bilsio, sia Jagap jani21(Kolgriksa) sal 1964 bilsio. Pagipani bimung Kali Prasanna Gupta.Ua Barishalni Chandrahar songo atchiaha: Barishal Brajamohonchonbatgipa skinokoni IA aro Scotish Church chonbatgipa skinokoniOng.....sandi ki.....tapo BA ko man.....aha. 1935 bilsio Bengali knatogipa ki.....tapMA Ko man.....aha. Kolkatani a.....gilsakni skinoko skiani kamkoba ka.....aha.Uni sechimonggimin ki.....taprangni gisepo mingsinggiparang ong.....jok:Bengali knatogipa ki.....tapni gital chasong, Bengali knatogipa ki.....tapniEkdik (Mingsanchipak), chadamberangni gimin uni ku.....riting segipa:Chutir dine Megher golpo, Semla Dighir Ishan kune, Chotoder BalmikiRamayana, dakmesoka: Raj kanyar Jhapi, Ka.....saani ki.....tap : Bidrohini,Jangala mather fosal iarang. Bia bini ‘Bharater Shaktisadhana arobaShakta sahitya ‘Ki.....tapni gimin – 1961 bilsio Knatogipa Academy chikoboksis manaha.

Mingsualni aMingsualni aMingsualni aMingsualni aMingsualni a.....bachenggipa bachenggipa bachenggipa bachenggipa bachenggipa å˛õyˆÏë˛Ó˚ í˛zͧäÈ ≠

Naren chonmiting.....onin mamungnaba kenjaha champa bol pangogae bibal akna bol pangni bipeko mojimjime rona troska rangko rimeong.....a ong.....ja changrangoba bol pango gae roani uni salantini kamong.....achim. Budepa Ram Roton bosu namen gisik seng.....a- niko dakebabi.....sarangna mingsa ku.....buchongko aganaha. Ua aganaha ia champapango kenbegni me.....mang chacha dongenga. Ia Ku.....buchongko knaepilakan kenoba Narende kenjaha. Maina an.....tangni mikgronchi nikjaodeua mamungnaba kenjachim.

GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Melaa – tom.....daka, skotong – dilgipa, Waljatchio – Wal paksao,u.....iani chol – Sandia, Pang ga.....grak – bol pang gana changgipa’, Sakselsela – pe.....enga. Bu.....a katta – bebe ra.....na mangijagipa katta. Dal.....a – apala.Dongkama – chongmot.

Page 62: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

54

Ranta KaRanta KaRanta KaRanta KaRanta Ka.....anianianianiani åxl%¢#°l#ä

1. Kan1. Kan1. Kan1. Kan1. Kan.....dikbatgipa singdikbatgipa singdikbatgipa singdikbatgipa singdikbatgipa sing.....anirangna aganchakani :-anirangna aganchakani :-anirangna aganchakani :-anirangna aganchakani :-anirangna aganchakani :- Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.....anirangna chanmaat-1( Sa).anirangna chanmaat-1( Sa).anirangna chanmaat-1( Sa).anirangna chanmaat-1( Sa).anirangna chanmaat-1( Sa).å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.....aniko chuaniko chuaniko chuaniko chuaniko chu.....onggipa kattachi aganchakbo :onggipa kattachi aganchakbo :onggipa kattachi aganchakbo :onggipa kattachi aganchakbo :onggipa kattachi aganchakbo : a) Bi.....samitingo Naren mai dakgipa ong.....achim ? b) Mingnam Ram Roton bi.....sarangna maiko aganaha ? c) Naren ua kattako maina bebe ra.....ja ? d)‘Jeba ong.....bo, samringchi kam ong.....aha, Samringchi mai kamong.....aha? e) ‘Bini kenbegni mikkang’ - Sawani kenbegni gipa mikkang ? f) ‘Gimik bebe ra.....na mangijagipa katta ku.....buchongko na.....mang bebera.....enga’ - Sawarangko – miksonge ia kattako aganaha ?2. Kandike aganchakgipa sing2. Kandike aganchakgipa sing2. Kandike aganchakgipa sing2. Kandike aganchakgipa sing2. Kandike aganchakgipa sing.....anirang anirang anirang anirang anirang å§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat–3 (Gitam)anirangna chanmaat–3 (Gitam)anirangna chanmaat–3 (Gitam)anirangna chanmaat–3 (Gitam)anirangna chanmaat–3 (Gitam)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

a) ‘Song Song bipeko dongenga Ram Roton Basu’, Sawarangni Songbipekni kattako iano aganaha ? Ram Roton Bosu Sawa ? b) ‘Bisong bol pangni dal.....a raka bipeko mojimjimenga’ - iano maibol pangni kattako aganaha ? la bol pang sani nokni? c) ‘Nikaha ia bol pangni bipeko saksa kenbegni me.....mang chacha’ -Sawa ia kattako aganaha? Sawarangna ia kattako aganaha? ‘Kenbegnime.....mang chachani ku.....buchongko jean bebe ra.....ja uni bimungara mai? d) ‘Waljatchi patsa bok sru sru pandrako chine re.....roroenga’ – Sawaian dake–re.....roroenga? Aganchatgipa sawa? Sawarang knatimenga? e) Sandite sandite attamchipak Narenko–champa bolpango re.....angeman.....aha. Sawarang Narenko sandie man.....aha? Maina champa pangoNaren saksan? 3. Sechimonggipa sing 3. Sechimonggipa sing 3. Sechimonggipa sing 3. Sechimonggipa sing 3. Sechimonggipa sing.....anirang :anirang :anirang :anirang :anirang : Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat -5(bonga)anirangna chanmaat -5(bonga)anirangna chanmaat -5(bonga)anirangna chanmaat -5(bonga)anirangna chanmaat -5(bonga) a) ‘Uni jatingchipak dal.....a peksa pekgni bipek dongaha’.- Ia bagipaku.....riting kattaoni? Ku.....ritingapa sawachim? Maini jatingni kattakoganaha? b) ‘Ianoba bol pang ga.....grak skotong. Naren’.-bol ga.....grak skotongsako mingachim ? Maina mingaha ?

Page 63: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

55

c) ‘Budepa mingnam Ram Rotonni ian ong.....jok ming.....sa gisikoil.....engani?. – bagipa Ku.....riting kattani? Budepa mingnam – Ram Rotonsawa ? Uni il.....engani a.....selara mai? d) ‘Ga.....sue Ku.....buchong ko aganaha’.–Sawa ga.....sue Ku.....buchong koaganaha? Ku.....buchongko knaenggipa sawarang? e) ‘An.....tangni mikgronchi nikgijade mamungni saloba mamungkobabebe ra.....nabe’,-Sawa ia Kattako aganaha? Aganchatgipa sawarangnaia kattako aganaha? Uni iandake aganani a.....selara mai ?4. Mangsonggipa aro ku4. Mangsonggipa aro ku4. Mangsonggipa aro ku4. Mangsonggipa aro ku4. Mangsonggipa aro ku.....biding gita singbiding gita singbiding gita singbiding gita singbiding gita sing.....anirang :anirang :anirang :anirang :anirang : Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.....arangra chanmaat – 1 (sa)arangra chanmaat – 1 (sa)arangra chanmaat – 1 (sa)arangra chanmaat – 1 (sa)arangra chanmaat – 1 (sa).å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

A) Kakketgipa gam A) Kakketgipa gam A) Kakketgipa gam A) Kakketgipa gam A) Kakketgipa gam.....ako raako raako raako raako ra.....e bangbanggipao gapatbo :e bangbanggipao gapatbo :e bangbanggipao gapatbo :e bangbanggipao gapatbo :e bangbanggipao gapatbo : (Gisik seng.....a ni, skotong, ku.....buchong, waljatchio, jaja jiji, chin, bildingbildang, bebe ra.....na – nangja ) i) Naren ripengrangni .......................... . ii) ...................... ramao manderangko nikjaenga. iii) Iandaka ........................... kattako bebe ra.....nabe. iv) Salsao mingnam Ram Roton ni skoo mingsa ................sokaha. v) Aganaha ua champa bol pangnin................................ . vi) Bi.....sarang chel.....aonin .........................dake chadenge dongaha . vii) Mai, da.....ororode namangni mamung ....................... ko man.....jaenga.B) Kattako taribo:B) Kattako taribo:B) Kattako taribo:B) Kattako taribo:B) Kattako taribo:åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä

Jame.....mang, Bol ga.....grak skotong, Romroma, Il.....enga , Sal tambingWaljatchi, Gongnoka, Bilding bildang, Katta ku.....buchongC) Kakket aganchakgipao kakket chin (C) Kakket aganchakgipao kakket chin (C) Kakket aganchakgipao kakket chin (C) Kakket aganchakgipao kakket chin (C) Kakket aganchakgipao kakket chin ( ) ko on) ko on) ko on) ko on) ko on.....bo :bo :bo :bo :bo : i) Chonmitingonin Naren ni gisik bimango mamungnaba ........... ( Bil/kena / raka) dongjaha. ii) Song bipekon songdongenga ............. ( Ratan mani / Ram Roton /Ram Kumar) Basu. iii) Ianoba ............ ( Na.....rim skotong / bol ga.....rak) Songnokma) Narenanong.....aha. iv) Bol bipeko asonge bi.....sarang ............ ( Bibal akenga / mojimjimenga/ melaenga). v) ............... ( Me.....mang / Jame.....mang / kenbegni me.....mang chacha) angkomai dakaha?

Page 64: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

56

Bijan Krishna Chowdhury

An.....chingni Bharat A.....songma. Bharatni Salgro Saliram chipakBangladesh A.....songmani Saliramchipak ge.....sni burung grim a.....brirangochona chona A.....songrang donga. Ia abisa saksnini gisepo damsaan.....chingni ka.....sagipa Tripura donga.

Ia Tripurao jekai, ian daken Bharat ni biap antion dingtangdingtang ku, dingtang dingtang ganding chinding, dingtang dingtanggamko game cha.....gipa manderangni damsan niani gita pilakan apsantom.....rimani ong.....a. Ia dingtanggrikani gisepon indiba mingsa dingtangmancha apsan ong.....aniko pilakan nikna man.....enga. Ia apsan ong.....giparaong.....jok – an.....ching pilakan Bharat – a.....mande aro pilak mandean saksasakgipinming namnik meligrika. Saksani mikkang aro ku, dakbewal,da.....o ge.....samung apsan ong.....jaoba an.....ching saksa sakgipinming namnikmeligrika. Iasan ong.....aija da.....o matburung, bol wa.....a, chiring chisreng,song songbipek, a.....patal a.....bri ia chu.....gimiknan an.....ching kakket ka.....saa.Ia ka.....saanichin an.....chingni A.....songmakoba namnikna skiaha. O.....e indiong.....oba, badiaba somoirangode

AnAnAnAnAn.....chingri Achingri Achingri Achingri Achingri A.....Songma AnSongma AnSongma AnSongma AnSongma An.....chingni namnikgipachingni namnikgipachingni namnikgipachingni namnikgipachingni namnikgipaåxyÙy Ï̂òÓ˚ ̂ ò¢≠ xyÙy Ï̂òÓ˚ ˲y°Óy§yä

Page 65: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

57

ia namnikgrikani dingtanganiko ra.....e daknasusu ong.....e an.....chingniria dokgrikaniba ong.....enga Indiba on.....tisani ja.....manon an.....tanganan.....tangchi kratchaatakoba man.....enga. Aro kratcha.....ako man.....a inenan.....ching an.....tang tangni gualako namate changsatai mande ong.....pilenga. Saksani duko grappaenga da.....o saksani ku.....ring ring.....aoring.....paenga. Aro, cha.....ani mi, ringani chi, chonmitingoni kal.....a roa sningskia, pante metra mitingo kam kajingko pilakan apsan ong.....e suale ra.....najoton ka.....enga. Uni giminan mandeni tanga dipet ua ku.....ringapaanan.....chingna jringnaan ku.....ring ring.....e kna.....ateng.....a, jeni ka.....tongni kattaong.....jok ‘namnikenga- namnikenga. ‘Uan korangchi sambao chel.....aochio a.....dingo bangsi sikenga.

Dakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsual 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

Seapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalataniSeapako agantalatani 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ

Bijan Krishna Chowdhury Tripurani Rabindra gitni bewal gitasning skiani skanggipa kadimgipa skiram Tripura Rabindra dakku.....monggrik (1961) ni mingsinggipa rikgipa, dingtangmanchaKu.....ringapa aro knato ki.....tapni seapa. Ua Jagro jani 7(Sni) salo 1930bilsio, Da.....ororoni Bangladesh A.....songmani Shylet jolo atchiaha. UaJamedok jani 27( kolgriksni) salo, 1992 bilsio siaha. Skinok arochubatgipa ski nokni sning skianirang : Rosomoi Memorial Skinok aroMadan Mohon chubatgipa skinok, Shylet. A.....songmako maatan jamanoKolkata A.....sak skinokni ning.....o Agartala Maharaja Bir Bikram chubatgipaskinoko BA ko am.....aha (1950).1952 bilsio Shillongo gritchitagri kambako sorkari kamko ra.....aha.1958 bilsio Kolkata A.....sak skinokoniBengaliko MA gadangko am.....aha.1959 bilsio Cotton chubatgipa skinok,Guwahati uni jamano 1960 bilsio Maharaja Bir Bikram chubatgipaskinok aro Bir Bikram attam chubatgipa skinoko bang.....a salna skigipanikamko ka.....angaha. An.....tangtangni janggi tangao ua namen nama daknanangniko dakgipa ong.....achim, Ning.....tue kakketko jarikgipa aroRabindrani bewalo gisiko jringnan ripe donggipa, uni mingsinggipadal.....a ki.....taprangni gisepo ‘Jolopropater kache noto janu’ (1993),Setubandha aro gipin gipin ku.....ring katta (1994) aro baksan

Page 66: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

58

ong.....e chu.....sokatgipa ‘shato borser Prabanda songroho dingtangmancha mingsingbataha iana agreba janggi matchotachipak parakgipakingsa mangmang ki.....tap ‘Baul kabi Radharaman giti songroho’ (1998)ki.....tap gisik ra.....ani ong.....a. Uni se.....a ‘Prabandha Songroha’- ki.....tapni giminTripura sorkar una ‘kabi salil Krishna smriti ( Siani jaman, 2003 )rasongko on.....aha.

GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bobobobobo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

A.....brimang mang – A.....bri duula. Kam Nokkol, ( chakkol) Chongmot Kakket. Dakna susu Dak ronga. Dingtanga Ekgrika. Gesea Jegrika. Jringnan Neng.....takagri, A.....ding A.....sak.

Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....ani ani ani ani ani åxl%¢#°l#ä

1. Kan1. Kan1. Kan1. Kan1. Kan.....dikbatgipa singdikbatgipa singdikbatgipa singdikbatgipa singdikbatgipa sing.....anirangna aganchakanianirangna aganchakanianirangna aganchakanianirangna aganchakanianirangna aganchakani åx!ï˛ §Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.....anirangna chanmaat-1(Sa) anirangna chanmaat-1(Sa) anirangna chanmaat-1(Sa) anirangna chanmaat-1(Sa) anirangna chanmaat-1(Sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

a) An.....chingni A.....songmani bimungara mai ? b) Bharat A.....songmani salgro – salaramchipak baita ge a.....songdong.....a? c) Maini gimin an.....chingni namnika kakket ong.....a ? d) ‘An.....chingni A.....songma: An.....chingni namnika’ ku.....riting kattaosaksa ku.....ringapani bimung gnang, uni bimungara mai ?

Page 67: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

59

2. Kan2. Kan2. Kan2. Kan2. Kan.....dike aganchakgipa singdike aganchakgipa singdike aganchakgipa singdike aganchakgipa singdike aganchakgipa sing.....anirang anirang anirang anirang anirang å§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat–3( Gitam)anirangna chanmaat–3( Gitam)anirangna chanmaat–3( Gitam)anirangna chanmaat–3( Gitam)anirangna chanmaat–3( Gitam)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

a) ‘ An.....ching pilakan Bharat A.....songma ning.....ni aroba mandeingipakon namnikenga’-Badea ku.....riting kattaoni? Bharat ning.....nidingtang dingtangoni nitoriri apsan ong.....aniko aganbo. b) Ia namnik ka.....sagrikaan an.....chingko A.....songmakoba namiknasningaha. – ia sawani se.....gimin ku.....riting kattaoni? Badiagipanamnikgrikani kattako aganaha ? c) ‘Unon saksani duk ong.....o grappaenga, saksani ku.....ring ring.....salosakgipin baksa ku.....ring salpaenga,‘ Basakoba saksani duk ong.....o an.....chinggrap paenga? Basako sakgipin baksa ku.....ring ring salo salpaenga ? d) ‘Mandeni jringjrot salni ua kuriting apa an.....chingna neng.....takagriku.....ring ring .....sale knaatenga’ – Badeagipa ku.....ringapani kattako ianoaganaha? Sawani ku.....ring? Ku.....ring ringko ritinggni sebo

3. Sechimonggipa sing3. Sechimonggipa sing3. Sechimonggipa sing3. Sechimonggipa sing3. Sechimonggipa sing.....anirang anirang anirang anirang anirang åÓ˚ã˛lyô≈Ù# ≤ß¿yÓ°#ä ≠

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

a) ‘Ia abisa saksni ni gisepo saksa an.....chingni Tripura’. Ia bagipaku.....riting kattaoni ? Tripura Bharat bipekni bachipak donga? b) ‘Ia dingtangani ning.....on indiba ge.....sa dingtang mancha apsanong.....aniko pilakan nikna man.....enga;. – Dingtanganiara mai mai? Pilaknimikgrono badiagipa ‘dingtangmancha apsan ong.....ako nikenga? c) ‘Pilakni gimin an.....ching namnikgrika chongmot- pilakni giminingipa sawa? Sawarangni gimin ia namnikgrika an.....chingna maikosningaha ? d) Daknasusu ong.....on an.....ching gisea aro jegrikani rangba ong.....enga’- an.....ching ine agangipa ‘Sawarangni..... kattako aganaha? gisea aro –Jegrikanirang ong.....ode mai a.....sel ong.....na gita man.....a?

Page 68: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

60

e) ‘Aroba kratcha.....enga inen an.....ching an.....tang – tangni gualakosusrok rongmitale ra.....e da.....o chang.....sa mande ong.....na man.....enga’-Maina an.....ching kratcha.....enga ? Susrok rongmitale mande ong.....anigamchatara mai ?4) Mangsonggipa aro ku4) Mangsonggipa aro ku4) Mangsonggipa aro ku4) Mangsonggipa aro ku4) Mangsonggipa aro ku.....biding gita singbiding gita singbiding gita singbiding gita singbiding gita sing.....anirang:anirang:anirang:anirang:anirang: å˜lÓƒy!_´Ü˛ ~ÓÇ ÓƒyܲÓ˚làï˛ ≤ß¿yÓ°#ä ≠È

Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.....anina chanmaat – 1(Sa).anina chanmaat – 1(Sa).anina chanmaat – 1(Sa).anina chanmaat – 1(Sa).anina chanmaat – 1(Sa).å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

a) Mingsualaoniko bangbang gipao kakket gipa gama) Mingsualaoniko bangbang gipao kakket gipa gama) Mingsualaoniko bangbang gipao kakket gipa gama) Mingsualaoniko bangbang gipao kakket gipa gama) Mingsualaoniko bangbang gipao kakket gipa gam.....ako sebo:ako sebo:ako sebo:ako sebo:ako sebo: i) Bharatni ..................chipak Bangladesh – A.....songma. ii) ia abisa saksnini gesepo ............... an.....chingni ka.....sagipa Tripura. iii) Ia apsan ong.....gipa ong.....jok ..................................... iv) ia namnikani chin an.....chingni A.....Songmakoba ...................sningaha. v) indiba an.....tisa ja.....manon an.....tanganan‘tangchi.............................cha.....enga. vi) Unon saksani ................................. grap pa.....enga, saksani ku.....ringringao ringpaenga.

5) Kattako rikbo: 5) Kattako rikbo: 5) Kattako rikbo: 5) Kattako rikbo: 5) Kattako rikbo: åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä

A.....bri mang mang ............................ Tom.....daka .......................................... Bharot A.....mande ............................... Dakbewal ........................................... Song songbipek ............................... A.....bri a.....patal ...................................... Gesea – jegrika ................................ Cha.....ani mi ........................................ Raing.....ani chi .................................... Kal.....a roa ............................................. Sning – skia ...................................... Kam – kajing ....................................

Page 69: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

61

Chibri miterangni nokmiteåˆã˛Ôj ˆòÓï˛yÓ˚ Ù!®Ó˚ä

Brajagopal Roy

Bilsi anti Sogal jao gitcham Agartalao chibri miterangni nokoKarchi amuani grong.....grimanti ong.....a. Ia gronggrimantiko ra.....eKhowerpur aro gitcham Agartalao ge.....sa nitogrim grim jekjak hilhalong.....enga. Chibri miterangni noko jat seng.....rak – jat kisangchakmanderangni apsan nangrimani grongrimanti ong.....enga. Ia amuani ong.....enggipani gimin mingsa knatori ri ku.....buchongdonga Bang.....a bilsirangna skang Tripura a.....songo Tripur minggipa saksaka.....namgijagpa A.....king nokma dongachim. Uni ka.....namgija dakarangkochakchikna amchakjae desu.....drang Shivchi a.....jak sokaniko bi.....aha. ShivTripurko u.....iataha. Tripurani A.....kingma dongachim Hiraboti. Uni saksamangmang depante. Bi.....sani bimung Trilochon. Salsao Hirabati gimbira.....e chiringni chigao chi ra.....na re.....angaha, ua chango knana, man.....ahabolchu pang sakaoni saoba chrike aganenga, “A.....kingma, chingkojokatbo” A.....kingma uamangni agantalatako u.....ina man.....aha. Unonuamang aganaha,

Page 70: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

62

“Chinga chibri mite mangsa matmani rikroroana chinga bolchupango gae chakaha. Nang.....na agre darangba ia matmako man.....era.....chakatna man.....jawaha. Na.....a nang.....ni chel ba.....rako matmani bimangogodapataon ua knachakgen’, A.....kingma Hiraboti ia kattako knae aiaoinmanpilaha. Uni dakchakani agre mite rangni joakatani gri? Jamanchimiterangni ge.....etani gimin A.....kingma Hiraboti chel ba.....rako matmanibimango godapataha. Matma unon uni ning.....o dongaha. Matmakobolchu pango ka.....e gitok ko sotaha. Unon miterang bol pangoniong.....ontokaha.A.....song ning-derang miterangko baksa rim.....e A.....king nokmani nokonare.....baaha. A.....kingma Hiraboti miterangna dongani gimin nok tarie on.....aha.Ua sal Sogal jani ja`mikkangni chet gipa sal. Ua salonin bilsi anti, sogaljani jamikkangni chetgipa salo chibri miteni amuako ka.....enga.

Sogal jani ia changon jat seng.....rak aro kisang chipakni manderanggitcham Agartalao amuna kritna re.....baenga. Iako pangchake uachisalsnini gronggrimanti asongenga, chel.....a chel.....a biaprangonimanderang ia gronggrimantiona re.....baaha Basing, gimbe, kal.....anikal.....bimang, bangsi aro un baksa donga mamanti cha.....arangni paljinnok. Chingol, ching.....tot, Samjak-boljak bite bikop iarang grongrimantiogaenga. Ba.....ra gangipok, ba.....ra ganduula, dakmanda, ganjolong arobamamanti chola gane hajal hajal manderang ia gronggrimantiona re.....baechimong.....enga, Palbreani ja.....mano amue an.....tangtangni nokchipil.....angtokenga. Dingtang dingtang dakchakgipa rengsini manderanggronggrimantio gimaenggipa bi.....sarangko uamangni chatchi-angbakrangchi ra.....ange donbaenga.Chigitok ran.....giparangna chi sualeon.....enga. Banoba gisegrikanirang ong.....ode nirokkigiparang mungagangrike uamang gisegrikako tomtomatnaba jotton ka.....enga

Chibri miteni ia amuako ‘Karchi’ amua ineba minga Amuanisalsnina kingking gitcham Agartalao kusi-manianina nitogrimgrim tariedongenga. Manderangni jekjak hilhal katta rong.....srangni gam.....adingtang dingtang dama bangsini gam.....a-chugimikko ra.....engrongrimanti ga.....suenga.

Page 71: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

63

Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual Dakchakgipa mingsual 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

Seapako agantalatani Seapako agantalatani Seapako agantalatani Seapako agantalatani Seapako agantalatani 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ

Chubata minggite mangipa Braja Gopal Roy Tripurani saksanikrangra skia changgipa, Sechimong gipa aro knato ki.....tap arodakbewalo gisik nanggipa mande. 1937 bilsini 3030303030ththththth (Kolatchi) sogal jaoBangladeshni Komilla jolo atchiaha. Bia bang.....an salko ra.....e35(kalatchibonga) bilsi biaptango ‘Saliram Bharatni’ Chubatsranggipaskinoko skanggipao skigipako dakchakgipa iani ja.....mano skochakgipaskigipani skotong ong.....e rasong aro changa sapan baksa kamko ka.....aha.Ja.....manchipak bia Tripurani Bamfront Sorkarni cha.....ani aro mandenasuale on.....gipa kamabakni a.....song rakkinokgipa ong.....e changa sapachiskochakaniko dakaha. Ua Tripura Rabindra dak-ku.....monggrikniatchiaonin ia rikgiminmung baksa nangkapaa. Changsao ua knatoriki.....tap skinokni rasong man.....gipa saksa ong.....e Tripurani dilgipa ong.....aha.‘Songmada aro knatori ki.....tapo Kali Prasanna gisik ning.....tue sandigipaki.....tapni gimin 1988 bilsio – Kolkata chubatsrang gipa skinokoni uachubatgipa minggiteko man.....aha. Uni segimin ki.....taprangni gisepoBharatni jakgitelna dinggrikao Desh Bandhu aro desh nayak” ‘Amaderdristite Rabindra nath’ Nana rupe Nazrul.....aro ‘Kabi Sukanter kabya lokiarangan dingtang mancha mingsinggipa ong.....a .KuKuKuKuKu.....riting niriting niriting niriting niriting nimongsonggipa mongsonggipa mongsonggipa mongsonggipa mongsonggipa åàˆÏòƒÓ˚ Ù)°Ë˛yÓä ≠

Bilsi anti Sogal jao ‘gitcham Agartalao chibri miteni noko Karchiamuani gronggrim an.....ti ong.....a. Uano pilak jatni manderangan apsanong.....enga. A.....kingma Hirabati an.....tangni noko ia chibri miteko rime ra.....baeA.....king nokmani noko dongchakna biapko on.....aha. Ua sal ong.....achimsogal jani jamikkangni 8th (chet) gipa sal. Ua saloni dipet bilsianti 7th

(Salsni) ni gimin chibri gipa miteni amuao gronggrimanti cha.....enga.Uachi mamanti jinrangko palbrienga. Salantin hajal hajal mande ianonare.....bae tomdak chimongenga.UUUUU.....ie raie raie raie raie ra.....bobobobobo åˆçˆÏl lyGä ≠

Bang.....a chasongna skangonin A.....kingma Hirabatini joton ka.....achi unidepante Trilochon. Chibrigipa miteni nokmite aro miteni bimang kosol.....e

Page 72: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

64

songaha. Chibri gipa miterangni bimungrang ian Shiv, Uma, Hari(Bishnu), Ma, Laxmi, Bani (Bagdevi), Kumar (Kartikya), Ganapa(Ganesh),Bidhi (Brahma), Prithivi, Shikhi(Ari), Kama(Pradyuma),Himadri(Himaloy) aro Samudra, Ia amua karchi amua minge uina man.....enga.

GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bobobobobo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

A.....jak soka-beng.....a, so.....ota , masiata, Ning.....o Knachakata,dakchakgipa rengsi, Ka.....sachakgipa rengsi, chigitok ran.....a – ringnaska.Mikkua-gam.....a, Gronggrimanti-nanggrim gipa biap.

Ranta ka.....ani åxl%¢#°l#ä

1) Kan.....dikbatgipa aganchakgipa sing.....anirang:Mingprak sing.....anina chanmaat -1(Sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä a) Basako chibri miteni noko jat sengrak aro jat kisangchakmanderangni gronggrim ................ anti ong.....enga ? b) A.....king nokma Tripur maikai dakgipa A.....king nokma ong.....aha? c) ‘De su.....drang mite rangko rime A.....king nokmani nokona re.....baaha’. ---------- Bachini de su.....drang ? d) Bachini gronggrim an.....tiona manderang -------------- rimbaaha? e) Chibri miterangni amuani minggipin mung mai? f) Gronggrim anti mai mai dake ga.....suenga ?2) Kan.....dike aganchakgipa sing.....anirang : Mingprak sing.....arangna chanmaat – 3 (gitam).å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä a) ‘A.....kingma chingko jokatbo ---- A.....kingma sawa? SawarangA.....kingmachi jokataniko biaha ? b) ‘Matma da.....ode knachakaha’ ---Matma maini gimin knachakaha ? c) ‘Iako pangchake uachi salsnini grongrim anti ong.....enga’ Mai salonidipet gronggrim anti cha.....enga? Bachi grongrim anti ong.....enga ? d) ‘Pal briani ja.....mano amue an.....tangtang nokchi pil.....angenga’Manderang bachi palbrienga? Manderang maiko palbrienga? e)‘Amuani sal snina kingking gitcham Agartala dakbewalni giminnitogrimgrim ong.....e dongenga’-Bagipa amuani sal snini kattakoaganaha ?

Page 73: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

65

gitcham Agartalani biap bano dongachim?

3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing.....anirang:anirang:anirang:anirang:anirang:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)anirangna chanmaat–5 (bonga)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

a) ‘Chibri miteni nok jatsengrak – kisangchak manderangnigronggrim anti ong.....enga’- chibri miterangni nok bano dongachim?Uchi basako grongrimanti ong.....enga? Miterangni saksa sakgninibimungko aganbo. b) ‘Shiv Tripurko so.....otaha, Bagipa ku.....riting kattaoniko ia ritingkora.....aha? Tripur sawa? Shiv Tripurko maina so.....otaha? c) ‘Depanteni bimung Trilochan’ Sani depanteni bimung Trilochon?Trilochon bagipa A.....kingni A.....king–de ong.....aha? Trilochoni ku.....buchongbaksa bagipa miteni ku.....buchong apsan ong.....aha? d) ‘Bolchu pangni sakaoni sawarang chrike aganenga’ — ritingkobagipa ku.....riting kattaoniko ra.....ani ong.....aha? Sawarangni chrikanikattako iano aganaha? Chrikani a.....selara mai? e) ‘ Uko bolchupango kae gitoko sotaha . – Sako gitok sotani ong.....aha?Maina uko gitok sotaha?

Mangsonggipa aro kuMangsonggipa aro kuMangsonggipa aro kuMangsonggipa aro kuMangsonggipa aro ku.....bidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita singbidinggita sing.....anirang:anirang:anirang:anirang:anirang:Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anirangna chanmaat-1(Sa)anirangna chanmaat-1(Sa)anirangna chanmaat-1(Sa)anirangna chanmaat-1(Sa)anirangna chanmaat-1(Sa)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

1) Bikpilgipa gam) Bikpilgipa gam) Bikpilgipa gam) Bikpilgipa gam) Bikpilgipa gam.....ako seboako seboako seboako seboako sebo :

2) ‘A’ nokni gam2) ‘A’ nokni gam2) ‘A’ nokni gam2) ‘A’ nokni gam2) ‘A’ nokni gam.....amung baksa ‘B` nokni kakketgipa gamamung baksa ‘B` nokni kakketgipa gamamung baksa ‘B` nokni kakketgipa gamamung baksa ‘B` nokni kakketgipa gamamung baksa ‘B` nokni kakketgipa gam.....akoakoakoakoakosalsrete mesokbosalsrete mesokbosalsrete mesokbosalsrete mesokbosalsrete mesokbo : A B i) Sogal jao gitcham Agartalao. Tripur Chibri miteni noko ong.....enga. ii) Tripurani A.....kingma. Ringna ska iii) Tripura a.....songo saksa ka.....ska Hirabati a.....song nokma dongaha bini bimung iv) Gitok ran.....an kattani gamchat ong.....jok Karchi amua

.....

Gitcham, A.....king nokma, Ka.....ska, Benga, Gaa

Page 74: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

66

3. Nokningo on.....giparangchi gam.....ako taribo ; Ma Nokma DenokA.....king4. Changdapani ning.....o on.....gimin gam.....arangko ra.....ebangbanggipao kakket ong.....gipako sebo : (karchi, jokani, a.....jak soka, jamikkargni chetgipa, amue,miterangniko, sogal) a) De su.....drang Shivchi ---------------bi.....aha, b) Bini dakchakagri miterangni ---------------------- ong.....jawa. c) Sogal jani---------------------- salo chibri miteko amuenga. d) Chibri miteni amuako ---------------------- amua minga. e) Pal bria jamano ------------------ an.....tangtangni nokchi pilang.....enga. f) Ua sal ong.....aha ----------------------jani jamikkangni chet gipa. g) A.....kingma Hirabati------------------dongani gimin nok rike on.....aha.5) Sambaoni champenga ning.....oni changdapgipaonikokakketgipa aganchakako batchie sebo : a) Bachi nitogrimgrim ong.....enga? (Khowerpuro / Beloniao /Gandhachorao. b) Maiko pangchake knatoriri ku.....bochong donga ? (amuanidakronga /anti asonga / nokmite songa) c) Sawa knae aiao inmanpilaha ? ( A.....kingma Hirabati / A.....king nokmaTripur / Shiv kamal. d) Shiv sawako so.....otaha? ( Tripurko / Trilochonko / Hirabatiko) e) Chibrigipa miteni nok bachi ? ( Udaipur.....o / gitcham Agartalao /Dharmanagaro ) f) Chibrigipa miteni amuako mai amua minga ? ( Kher / Karchi /Garia)Ku.....ming : a) Chibri miteni binungrangko aganbo, b) Tripurao ong.....ronggipa grongrim antini bimungko ge.sa ge.....gniaganbo. c) A.....kingma Hirabatini Segipa aro depanteni bimungara mai?

Page 75: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

67

Song damsao namen gam bang.....gipa, man.....e dange cha.....gipanokdang ge.....sa dongachim. Nokni skotong pagipa uni dedrangna namenka.....sabeachim aro pilak nangarangkon ra.....bae on.....achim. Ua nokdangodepante sak gni gnangchim. Uamangni noko kamrangko ka.....nanokkolrang bang.....beachim aro uamangan pilak nanga kamrangkouamangna dake on.....achim. Dal.....batgipa depante apalni kamrangko ka.....ebari bagan dake matchu matte rangko jile pagipako dakchakbeachimindiba jonggipa chongipade pagipana maming kamrangkobaka.....chakpagija noko roari salrangko re.....atachim. Indiba uamangni pagipauamang sakgninan apsan daken ka.....sa beachim. Salsao depante chonbatgipa pagipaona re.....ange aganaha, “Apaan.....chingni gamrangoniko angni man.....gni bakko angna on.....bo”. Pagipaia kattarangko knaon duk man.....beaha indiba ua uni depantena ka.....sabeeuni man.....gni gamrangko bak ka.....e suale una on.....aha. Ua gisik grigipadepante pilak man.....gimin gamrangko ra.....tome song chelbeachisongreangaha aro uachin ua an.....tango donggipa gamrangko rusie ringechae salrangko indin kusi ong.....e re.....ataha. Adita salrangna kusi ong.....egamtangko rusie dongani ja.....manon uni pilak gamrang bon.....aha. Da.....oia depanteni jako maming gamrang dongjaha. Pagipani nokodongengmitingoba ua maming kamrangkoba ka.....pajani a.....selo ua kamrim.....e cha.....panaba cholipajaha. Iadaken ua cha.....agri ringagri ong.....nanangaha. Indiba maibakai ua nokdang

Branggipa DepanteBranggipa DepanteBranggipa DepanteBranggipa DepanteBranggipa DepanteSeskagipa: Salgriem Ch. Marak

Page 76: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

68

ge.....sao kam mingsako man.....aha uan uamangni wakrangko niriknitimani ong.....achim. Ua salantian wakrangko nirikna nangachim arochu.....ongagita cha.....anirangkoba man.....pajachim. Salsao ua inditanokkriaha aro mamingba cha.....aniko man.....jae wakrangna adalgipacha.....anikon cha.....srangna ine wakni cha.....anirangko cha.....na am.....on unadarangba on.....jaha. Ua somoiosa ua pilak uni gualanirangko aro namgijakamrangko chanchiate gisik pilaha aro grapbeaha. Anga apani nokodongkugenchim ong.....ode anga nama nama cha.....anirangkocha.....mangenchim angna apa ka.....sabeachim indiba angasa apana ka.....sajaanga uni pilak gamrangko ra.....toke rusie gale da.....ode indake duk man.....edongenga, apani noko donggipa nokkolrang baditan nama namacha.....anirangko cha.....manenga, anga apani nokonan re.....pile uo kemakobi.....gen ine ua songoni ua apatangni nokona re.....angpilaha. Pagipa adita chel.....ao uni depanteni re.....bapilengako niksoe namenkusi ong.....bee uko rimchaksona depanteona rikangaha aro uko gipakeku.....dimeaha. “O apa anga salgina aro nang.....ni nikanio papko dakaha,nang.....ni depante ine mingkuna nitojaha”. Indiba pagipa an.....tangnokkolrangko aganaha, “joljol chola nambatgipako ra.....bae uko ganatboaro uni jaksio jakstem aro ja.....ao ja.....kopko patbo; aro matchu bi.....samilgipako mobae dokbo; an.....ching cha.....e katchana. Maina ia angnidepante siahachim indiba ua tangchapilaha, gimaahachim indibaman.....pilaha”. Unon uamang pilakan katchae kusi ong.....e branggipadepanteko rimchaksotokaha.

Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa Mingsual-na Dakchakgipa å˛õyë˛ §•yÎ˚ܲäÈ

KuKuKuKuKu.....riting-ko Agantalatani riting-ko Agantalatani riting-ko Agantalatani riting-ko Agantalatani riting-ko Agantalatani å˛§yÓ˚§ÇˆÏ«˛˛õäÈ

Kosako segimin ku.....ritingko Rongtalgipa Sastrooniko ra.....e seaha.Ku.....ritingo branggipa depante aro uni ka.....sabegipa pagipani giminjanapa. Dedrang jegita re.....brangoba aro namgija kamrangkoka.....genchimoba aro a.....sakni pilak manderang uko cholija inejegalgenchimoba pangna uamango ka.....sabegipa pagipa donga jeanuamangna namen ks.....aa aro kema ka.....a. Dedrang jegita namgija kamaro gualanirangko dakgenchimoba pagiparang pangna dedrangnasimsaka aro man.....a gita dakgualanirangko kema ka.....e dedrangna ka.....saepilak ka.....saani kamrangko daka. Ku.....ritingni miksonganide, an.....ching

Page 77: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

69

manderang ia branggipa depantegita chacha ong.....a aro pagiparaan.....chingna ka.....sabegipa Isol ong.....a. An.....ching salantion namgijakamrangko ka.....oba, gualanirangko dakoba aro re.....brangahaobaan.....chingni Isol an.....chingna ka.....saa aro an.....chingko kema ka.....e uni nokonarimnappilna senge dongenga.

1) Gam1) Gam1) Gam1) Gam1) Gam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....ani ani ani ani ani å¢∑yÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Gnangchim – dongachim Matte –matburung Ra.....tome – ra.....toke Rusie – namgija dake bon.....ata Re.....pile – pilange Branggipa – re.....branggipa

2) Ranta ka2) Ranta ka2) Ranta ka2) Ranta ka2) Ranta ka.....ani ani ani ani ani åxl%¢#°l#ä

Chu Chu Chu Chu Chu.....sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo:sokgipa mingsa kattachi aganchakbo: Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.....anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa)anina chanmaat – 1 (sa) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ1ä

i) Branggipa Depanteko banoniko ra.....e seaha? ii) Pagipao badita sak depante gnangchim? iii) Branggipa depanteara sawa? iv) Ua maiko nirik nitimachim? v) Ua sanona pil.....bapilaha?

3) Kan3) Kan3) Kan3) Kan3) Kan.....dike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina singdike aganchakanina sing.....aniranganiranganiranganiranganirangå§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚ ôÙ≈# ≤ß¿yÓ°#ä ≠ÈüÈ

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)anina chanmaat – 3 (gittam)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

Skanggipa depante kaikai pagipako dakchakachimSkanggipa depante kaikai pagipako dakchakachimSkanggipa depante kaikai pagipako dakchakachimSkanggipa depante kaikai pagipako dakchakachimSkanggipa depante kaikai pagipako dakchakachim i) Gnigipa depante maidakgipa ong.....achim? ii) Sona chel.....beachi re.....ange ua maiko dakaha? Ja.....mano una maiong.....aha Pagipa maidakgipa mande ong.....achim? iii) Depanteko niksoon ua maiko dakaha?

4) Sechimonge seanina sing4) Sechimonge seanina sing4) Sechimonge seanina sing4) Sechimonge seanina sing4) Sechimonge seanina sing.....anirang anirang anirang anirang anirang åÓ˚ã˛lyô≈Ù# ≤ß¿yÓ°#ä ≠

Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)anina chanmaat – 5 (bonga)å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

i) Branggipa depante uni pagipao maiko dabiaha? Ua uko ra.....ebachi re.....angaha? Ja.....mano una mai ong.....aha?

Page 78: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

70

ii) Brang.....gipa depante maikai gamrangko rusiaha? iii) Ua mai kamko ka.....aha? Wak nirikmitingo ua kusi ong.....aha.....ma?Una mai ong.....aha? iv) Ua maikai gisik pil.....aha? Ua gisik pil.....e banona re.....pilang.....aha? v) Brang.....gipa depanteni re.....bapilon pagipa una maiko dakaha?ku.....ritingo pangchake rongtale sebo.

5) On5) On5) On5) On5) On.....gimin ritingrang kakket onggimin ritingrang kakket onggimin ritingrang kakket onggimin ritingrang kakket onggimin ritingrang kakket ong.....ama ‘Ongama ‘Ongama ‘Ongama ‘Ongama ‘Ong.....a’ baa’ baa’ baa’ baa’ ba‘Ong‘Ong‘Ong‘Ong‘Ong.....ja’ sebo ja’ sebo ja’ sebo ja’ sebo ja’ sebo ≠ ål#ˆÏã˛Ó˚ Óyܲƒ=°# §ï˛ƒ ly !Ù̃y ˆ°áä

i) Branggipa depante pagipana kamrangko dakchak.....achim. (Ong.....a / Ong.....ja) ii) Ua pilak gamrangko ra.....toke chel.....a songchi re.....ange nok rikaha. (Ong.....a / Ong.....ja) iii) Uamangni pilak nanga kamrangkon nokkolrang dake on.....achim. (Ong.....a / Ong.....ja) iv) Pagipa uni depanteko namen ka.....o nangbe.....aha. (Ong.....a / Ong.....ja) v) Uni re.....bapilon pagipa una matchu bi.....sa milgipako dokaha. (Ong.....a / Ong.....ja)

6) Bikpilgipa gam6) Bikpilgipa gam6) Bikpilgipa gam6) Bikpilgipa gam6) Bikpilgipa gam.....anirangko sebo:anirangko sebo:anirangko sebo:anirangko sebo:anirangko sebo: Re.....ang.....a ________ Ka.....saa _________ Gisik gri ________ Chu.....ong.....a ________ Sia ________ Gima.....aha ________

Page 79: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

71

Chigicho SalChigicho SalChigicho SalChigicho SalChigicho SalRabindra Nath TagoreRabindra Nath TagoreRabindra Nath TagoreRabindra Nath TagoreRabindra Nath Tagore

Griso Abeso Airo iarang pilakanRe.....baenga bakbakan,

Urangni noko dongahamaDal.a malnok balangga?

Inditan ja.....roenga?Ka.sin ka.sin ua sokbaenga

Chu.gimik salni ja.manoSilgani matchotao uni nokde

Chel.ama pilakna bate?Nanggitan, uade ama

Dila nokni demechikma?

åÓ̊!ÓÓyÓ̊ä

Page 80: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

72

Griso Abeso Aironi skaInen dongkamna

Nokchipak pilna urangniOn.tisamang ba gisikgri

Chigicho ko saoba indakeRikroroenga tarake,

Silreng rengko rengatengakonKantongsani ja.....manan.

Griso Abeso Airo indimangbaMikkangrang miksimdika,

Chon bi.sarang baksa urangSuake miknengarang.

Indiba matchotachipak Sanicho walniChakatenga mikrake jekai,

Chigitcho salko nikenga mikkangkoKa.dingsmite dongengako

Re.angan chango re.angenga grapeChingchipakko nie

Nang.....gitan, uade amaDila nokni demechikma?

Dakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsualDakchakgipa mingsual 姕yÎ˚ܲ ˛õyë˛äÈ

KuKuKuKuKu.ringgapako agantalani :-ringgapako agantalani :-ringgapako agantalani :-ringgapako agantalani :-ringgapako agantalani :- 到áܲ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛äÈ

‘A.songni ku.ring’ Ku.ring kattani ‘Ku.ringapako agantalgipako’ niboKu.ring kattani kan.....dik ong.....chongmot: Bi.sa sning skienga, kal.na namnikenga. Antini Griso saloni Sanichosalona kingking skinoko sning skiako ra.....oba Chigicho- jokaani salong.....ani gimin ka.o ske nisengsoe-dongenga. Chigitcho sal altugipabidingko manie re.....babo chanchiman.....enga ge.prak chigitcho jokanisalde,-kal.ani salde indimangba bang.....en ka.....sine re.baenga aro bi.sanimikkangko ka.dinganiko on.enga -- salni matchotao iandake bi.sajakchak piljaenga.

Page 81: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

73

GamGamGamGamGam.....ako uako uako uako uako u.....ie raie raie raie raie ra.....bo bo bo bo bo åxÌ≈ ˆçˆÏl lyGä ≠

Bakbak --- taraka, Balangga malnok ---- malnok, sokbaa --- re.....baa,Kantongsa --- Kolatchimi, Milknenga ----bobil,An.....chingni --- Chingni, Ka.....sin ka.....sin --- gong.....rakgija.

Ranta kaRanta kaRanta kaRanta kaRanta ka.....anianianianiani åxl%¢#°l#ä

1) Minsgan chu1) Minsgan chu1) Minsgan chu1) Minsgan chu1) Minsgan chu.....onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo:onggipa kattachi aganchakbo: Mingprak sing.arangna chan maat- 1(sa) a) Griso salni ja.....man re.....bagipa ge.gni -- salni bimungara mai mai? b) Chigitcho salni nokara bachi? c) Bi.sani ma.....gipa bagipa nokni me.chik? d) Bagipa salni kantarang kantong.....sa ong.enga? e) Bagipa bagipa salni mikkangrang miksimdikgita ong.a? f) Re.....angan salo sawa grape re.angenga?

2) Kan2) Kan2) Kan2) Kan2) Kan.....dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo:dike aganchakbo: Mingprak singMingprak singMingprak singMingprak singMingprak sing.....arangna chanmaat- 3(gitam)arangna chanmaat- 3(gitam)arangna chanmaat- 3(gitam)arangna chanmaat- 3(gitam)arangna chanmaat- 3(gitam) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ3ä

a) Bagipa bagipa sal bak bak re.aenga? Urang bagipa malnok ko gaere.baenga ine bi.sarangni chanchia? Pilak salni ja.....mano bagipa salre.baenga? b) Chigitcho salni nok bachi? Chigitcho salko-- sawagita dake dilaine aganha? Uko -- maina bi.sa dila in.e aganaha? c) Chigicho salni kantarang baita changni -- ong.enga? Sawarangnimikkangrang miksim--dikagita ong.a? Bi.sa indake maina chanchiaha? d) Sawani mikkang ka.dingsmita gnang? re.....angani chango sawagrapenga maina?

3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing3) Sechimonggipa sing.....anirang:-anirang:-anirang:-anirang:-anirang:- Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing Mingprak sing.....arangna chanmaat- 5 (bonga) arangna chanmaat- 5 (bonga) arangna chanmaat- 5 (bonga) arangna chanmaat- 5 (bonga) arangna chanmaat- 5 (bonga) å≤Ã!ï˛!ê˛ ≤Èϟ¿Ó˚ ÙylÈüÈ5ä

a) ‘Chigicho sal’ ku.....ring kattao bi.....sa antini - Griso - Abeso - Airoiarang ong.....a sebo.

Page 82: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

74

b) Chigitcho salni gimin bi.sani gisiko chanchigipara mai? c) Sanicho walni matchotao bi.sani gisikni chanchiako sebo.

4. Sing4. Sing4. Sing4. Sing4. Sing.....anirangna aganchakbo:-anirangna aganchakbo:-anirangna aganchakbo:-anirangna aganchakbo:-anirangna aganchakbo:- a) “Urangni noko dongahama dal.....a malnok balangga” -- Urangninoko uni agangipa sawarangko u.....iataha? ‘Dal.....a malnok balangga’ --- Kattani miksongara mai? b) Pilak salni ja.....mano bagipa sal re.....baenga? c) ‘Mikkangrang simdika’ --- Sawarangni mikkangrang simdika?“Mikkang simdika’ kattani miksongara mai?

5) Bangbango gapatbo:-5) Bangbango gapatbo:-5) Bangbango gapatbo:-5) Bangbango gapatbo:-5) Bangbango gapatbo:- Urangni ---------- dongahana ---------- -------------- Silgani matchoto bini nok --------pilakna ---- bate Nang.....gitan, uade ama --------- nokni me.....chikma? Chigitchoko saoba indake rikroroenga --------------- Silrengrangko rengatengakon --------- ja.....mano.

6) Kattarangko rikbo 6) Kattarangko rikbo 6) Kattarangko rikbo 6) Kattarangko rikbo 6) Kattarangko rikbo åÓyܲƒ Ó˚ã˛ly ܲÓ˚ä ≠

Silganimatchoto ------- Tarake --------------- Kantarang ------------ Bakbak --------------- Ska inen ------------ Rikroroa ------------

7) Bikpilgipa gam7) Bikpilgipa gam7) Bikpilgipa gam7) Bikpilgipa gam7) Bikpilgipa gam.....ako sebo:-ako sebo:-ako sebo:-ako sebo:-ako sebo:- Chel.a ----- Sepango Dil.a ------ Chona ------

Page 83: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

75

Matchota --------- Grape---------- Me.chik ----------

8. ‘A’ nokmung baksa ‘B’ nokni kakket kattaoniko nangdimate8. ‘A’ nokmung baksa ‘B’ nokni kakket kattaoniko nangdimate8. ‘A’ nokmung baksa ‘B’ nokni kakket kattaoniko nangdimate8. ‘A’ nokmung baksa ‘B’ nokni kakket kattaoniko nangdimate8. ‘A’ nokmung baksa ‘B’ nokni kakket kattaoniko nangdimatesebo:sebo:sebo:sebo:sebo:

A B A B A B A B A B Urangni noko dongahama Chingchipak ko nie Nanggita, uade ama Donga inen Griso, Abeso, Airo ni ska Ka.....ding smite dongengako Chigitcho salko nikenga mikkangko Dal.a malnok balangga Re.angan chango re.angenga grape Dila nokni me.chikma?

9) Ku9) Ku9) Ku9) Ku9) Ku.....ming :ming :ming :ming :ming : 1) Malnok balangga bachi re.enga? 2) Chigitcho salko na.a maikai re.atenga?

Page 84: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

76

t

Page 85: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

77

Page 86: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

78

NOTES

Page 87: Garo book-III 2) - Tripura...rongsa rong.plengko rama samo songako nikaha. Uko ma.sina sike pagipao sing.aha, “Apa, ua ramasamo maina rong.pilengko songa?” Unon bia angni sing.ako

79