Fuzuli, Sıhhat Ve Maraz

7/25/2019 Fuzuli, Shhat Ve Maraz

1/42

T. C. S T AN B UL N VE R S T E S

TIB T A RHENS T T S

Ad et : 1 8

F U Z U L

S I H H A T ve M A R A Zjijl j

J j j i 1*Vj.

Tercem e eden ;

AB D L B AK G L P I N AR L I

Ankara Dil, Tarih, Corafya Fakltesi

Trk Edebiyat Doenti

1 9 4 0

S T A N B U L

Mill Mecmua Basm Evi


2/42


3/42

FUZUL SIHHAT VE MARAZ! N

BRKA SZ

En byk airlerimizden Fuzuli'nin Shhat ve Maraz risalesine

ok merak etmi, Leblb ve Ahmet Hamdi efendilerin Trkeye

terceme edilmi matbu risalelerini gzden g;eirmi, lkin bir ey anla-

yamamtm. Maksadm bunun Trkesini okuyup Fuzulinin fikirlerini

hlsa etmekti. Mevzuu vuzuhsuz terceme edilmelerinden kavnyama

dm. Nihayet bu niyetimi deerli limimiz benim 35 senelik mektep

arkadam halen Ankara Tarih, Dil ve Corafya fakltesi tedris heyeti-ne dahil bulunan Baki Glpnarlya atm, ve Trkesinden bir hlsa

yapmasn reca ettim. Ben sana onu Farsasndan yeniden tercem e

edeyim, daha iyi olur, dedi. Dediini pek az bir zamanda yapt. Bamda

sayn Rektrmzn bulunduu niversite Heyetimiz de Tb Tarihi

seminer mesaisi miyannda nere karar verdi.

Bu eseri takdim etmekle bahtiyar buluaduumuz bu anda Fuzu

linin insan vcudunun, gzel bir mukaddime ve tebihler ile anlatmak

istedii hisleri ve onun kemlini ve bu arada ifadesindeki kudreti

renmi bulunuyoruz.

Fuzuli, hikayesinin bijinci ksmnda terihi ve fizyolojik noktala-

ra tam bir vukuf ile temas etmi ve zamannda tababete aid bilgiler-

den vcuda tealluk eden ksmlar eserinde yaatmtr. Bu gzel fi

kirlerinden dolay Fuzuliyi hekim itibar edebilecek miyiz? bilmiyo-

rum. Yaln z Fuzuli hekimlik bilgilerini de nakl ilimlerle megul olur-

ken ihmal etmemitir. Hekim olmasa bile tb tarihimizde bu tbb ve

psikolojik mahiyetteki eserile bir mellif olarak yaayacatr.

stad Baki G lp narl, Fuzuliye yakan bir slb ile yazlan

shhat ve maraz yine kendisine yakan bir slb ve selhiyetle Trk*

emize evirmitir. Takrizinde eserin mahiyetini hlsa etmitir.

Trk T b Tarihi Enstitsnn en mhim tercem elerini yapan


4/42

Baki G lpnarl, Semerkand li Trk hekimi Nizamii Aruzi'nin ( ehar

makale ) sinin drdnc fasln terceme etti, bu da resimlerile beraber

tarafmzdan neredildi. Bundan baka, ince ( Vank u Hu ) ad ije

anlp vezir ve tabib Reidddin tarafndan ( Tanksuknamei lhan der

fnunu ulmu H ata ) namile Farsay a tercem e ettirilen 4 cildlik kita-

bn, bugn ilim leminde mevcut yegne birinci cildinin kendi tara -

fndan yazlan mufassal mukaddimesini de dilimize evirdi. O da ne-

redildi.

Dioskoriclin Arabca ve Farsaya terceme edilmi Kitablhaayi

indeki mukaddimeleri keza Baki Glpnarl T rkeye evirdi. O da

yaknda nerolunacaktr. Enstitmzn mesaisine yakndan alkadar

olan B. Glpnarl bu yeni tercemesile irfan ktphanemize ok ciddibir eser daha kazandrm oluyur. Kendilerine ve bu eserii nerine

karar veren niversitemizin sayn Rektrne ve heyetine kranlarm

takdim ederim.

Prof. Dr. A. SH EYL N VER

Tb Tarihi Enstits Direktr

6 -


5/42

S I H H A T . M A R A Z

Yalnz zer lehcesile yazan airlerin ve 16 nc asrdaki Trk

edebiyatnn deil, btn Trk edebiyatnn en byk airlerinden biri

ve belki birincisi olan ve bu bykl hl da muhafaza etmekte

bulunan Fuzulinn Shhat Maraz adl eserini terceme ettirmek

suretile sade Trk edebiyatna deil, ayn zamanda Trk tb tarihi-

ne de byk bir hizmette bulunan stanbul n iversitesi Tb Tarihi

Enstitsne ve o enstitnn muhterem mdr deerli ve f al

kardeina Ahmet Sheyl U nve r'e kranlarm arzetmei ilk ve mhim

bir vazife bildiimden szme samim teekkrlerimi arzederek ba

layorum.

Shhat Maraz, Lebib efendi tarafndan dilimize evri lmi ve

ilknceIstanbulda

1282 de Ceridehane Matbaasnda baslmtr.Bilhare kitap Ahmet Hamdi isminde bir zat Lebib efendinin terce

meini biraz daha zamann diline uydurma suretile Trab zonda 1327

hicride Mihailidi Matbaasnda tabettirmitir. Fakat tercememizde

pek ehemmiyetli grdmz yanllar iaret ettiimiz vehile Lebib

efendinin tercemesi g arb tasarruflarla dolu olduu gibi bu zat birok

ibarelerin pek mhim bir ksmn mealen terceme etmi, pek ok yer-

lerini temamile uydurmu ve bir ok yerde de ar tercem e y anllar

yapmtr. Bundan maada lisan tamamile eskidir, hatt daha dorusunusylemek icab ederse Fuzuli merhumun eserindeki fiillerle rabt edat-

larn ve dier lahikalar tercem e etmi, dier ksmlar ve bilhassa

terkipleri aynen kullanmtr. Bir derece de ki Farsaya biraz vkf

olan bir ahs bu eseri Lebib efendinin tercemesinden anlayam azda

aslndan daha iyi anlar. Hem doruluk, hem de lisan bakmndan bugn

iin bu tercem eden istifade etmee imkn yoktur. Mddeamz isbat

elmek zere tercemehin ihtidasndan u birka cmleyi alyoruz ;

Muharrikn silsilei h ikyet ve messisan mebanii rivayetten


6/42

_

menkul ve mervidr ki Ruh namnda bir hak nijad ki^lemi Ce berutta

domu ve fezay lemi Lhutu mekn edinmi idi, Yevmen minel

eyyam seyr sefer arzusu ile lemi nsute kadem nihade olduk-

ta Beden ismi ile msemma bir diyar grd ki heft kiver ann

endam sebasndan iba ret ve ol iklimin ehriy rl muhalefette

bidil itirak ve muvafakatte adml infikk drt biradere mahsus

olup bunlardan birinin ismi Hun, di;erinin Safra, ncsnn Balgam

drdncsnn Sevd a idi. Bunlar fimabeynehm teveddd ve mehab

bette erkn invan ile mezkr ve yekdlgere tenakuzda azdad den-

mek ile mehur olarak muhalatalar vcude seb eb ve bu cihetten

ahlt nam ile dahi mlakkab olmular idi ve bu drt melikin ihti

mamiyle kiveri tende telh ve tr ve rn ve r r cuyi Tevan

enhay mlk mezkru mamur ve bdn etmi ...... ( S : 3 - 4 ) .

Shhat ve Maraz risalesinin Trkesini sadeletirdiini^ iddia eden

Ahmet Hamdi de iddiasn katiyen yapmam, mesel, bu cmlelerde

ancak Mlakkab olmular idi ve bu drt melikin ibaresini Mlak-

kab idiler. Bu drt ehriyrn tarzna evirmi r cuyi revan ter-

kibini drt rmak yapabilmitir. Dier taraflar aynen nakledilmitir.

Kald ki esasen lisan eskiliinden baka terceme yalnlj da vardr.

Bu bakmdan risalenin mutlaka yeniden Trkeye nakli icab ederdii.Biz tercememizde stanbul niversitesi ktphanesinin Farsa yaz-

malar ksmnda 339 numarada kaytl bulunan nshay esas ittihaz

ettik. Bu nsha Fuzulinin Shhat ve Maraza risales inden baka Rind

Zahid ve Sakname sini de ihtiva eden bir mecmuacktr. Sonra-

dan aherlenmi ince ve beyaz Avrupa kdna yazlm olup kt eb-

ad 20, 5x12 dir. Yaz 12, 5x5, 3 ksmn kaplar. Beher sahifede 12 er

satr vardr. Ya zs gzel bir ta lkt ir. Kita bn irazesi ve sahifeleri

oynam, souk emseli dediimiz cildle mcelled ise de makiebi kop -

mutur. Kenar lar yaldzl, sahifeler cedve lsizdir. 81 varak olan mec-

muada Shhat ve Maraz, bataki bo sahife hari olmak zere tam

yirmi varaklk yer igal eder. 21.b den 66.b ya kadar Rind Zahid,

67.b den 81.b ye kadar Sakname vardr. Mecmuann yazl tarihi ve

yazan maalesef belli deildir. Ancak memuann hicr 1152 de Bursa

da kad olan elebi zade smail sim efendinin eline getii ve 1195


7/42

__ 9 _

de M e kl u bi De fte r h ul e fasm dan M irah ur z ade Se y id De rv i A l iy y l

zz e te mal o ldu u me cmua nn s tndek i te me llk tar ihler inde n a nlalmak tadr . B irk a tane daha temellk

tarihi varsa da bunlar sil inmive stle

r ine kag- t y a ptr lm tr . 11 52 de e

lebi zade Asm tarafndan temel lk

e dild iine g-re kita p her hald e bunda n

hi olmazsa 5 0 sene ev ve line aid olma

ldr . Yazan adamn ok temiz bir ns

hada n ist ins ah et tii ve k endis inin deiir v e in ay a in bulun duu anlal

ma k tadr . Mecmua ev ve lce R za Paa

ktphanesinde 708 numara da k ay tl

imi. K ita bn stnde k tphan el er in

J j j . i l 3

niversite Ktphanesi

Y azma farsa eserler fi hr is ti

No. 539 bas ajf a

eski ve yeni mhrler i de va rdr . K i

tapta cmleleri ay ran noktalar , srh

ile y az lmtr . H ls a , g-erek y az g ze llii, g er ek s hhat bak mndan deer li

bir nshadr.

'tj- -jj

i.

Mec muay bu suretle tav sif ettikten

sonra tarz ve mndericatna nakl i kelm

ediyoruz. Edebiyatmzda vasf ve seci- son sayfa

y ele r in te his i il e y azlm ola n il k k it ap K uta tg u B ilik tir . G r m e diim iz ve ancak mnde ric at ha k k nda - ve o da nak l bir surette - pek


8/42

az bilgimiz olan bu kitab terih edemiyeceiz. Ouz lehceslle mey-

dana ge len T rk edebiyatnda bize bu tarzda ilk eseri veren Yunus

Emredir.

Yunus (( Risaletn Nushiyye )) sinde ak l, nefis, kanaat, k ibir,

gazab, alaklk, buhl) gibi vasf ve seciyeleri tehis eder ve Vcud

ehrinde akl ile nefsin ve bu iki sultann askerlerinin savan anlatr.

(Yun us Emre adl eserimize baknz. S. 1 2 6 13 0) .

16 nc asr airlerinden olan ve Bakinin ok kudretli bir rakibi

bulunan Nevinin de Hasbihal adil risalesi ayn tarzda yazlm bireserdir :

Nak ve suretlere esir olan bir k bir gece bir tekkeye urar, der-

vilerin arasnda bulunan bir gzele gnln kaptrr. Onun perianhalini gren derviler acyp tekkenin eyhi rad a gtrrler.

rad meseleyi anlaynca sevgilisine bir mektup gndermesini syler.

Akn be tane srda vardr ; Nefis, Akl, Sa br , Karar ve htiyar.

k halinden nr bir tarzda mektup yazp htiyara vererek gnde-

rir. Fakat maukun yannda bulunan stina k srrn faetti

inden dolay haksz karr. Mektubu atee atp yakarlar. Yin e orada

bulunan Meyil ise acyp ka efaat eder. Bunun zerine yar t

verir, yar alay eder tarzda bir mektup yazp Mekr ve Hile yeverip gn derir ler. k kabahatini anlayp niyaza balar ve yine

ir ad a gitmee mecbur olur, irad sabretmesini sylerse de k

yalvarnca bir mektup daha yazp Sab r ve Karar ile gnder-

mesini sy ler. Mektubu yollarlar. Bu mektupta k affedilmesini

niyaz etmekte ve her eye raz olduundan bahseylemektedir. k

ouun halini anlayp Meyil e muvafakati mutazammn bir cevap yaz-

masn syle r. stina nn ramma bir cevap yazarlar ve ka

Akl ve Nefis den ayrlmasn sy lerler. Mektubu T ec rid gtrr.

Nihayet k kimseyi rehber edinmeksizin maukun kendisine sz

verdii Ravzat l envar a gider. Bu bahenin kapcs olan Zikr

ve Tebih k ieriye alr. Ak orada kayt ve suretlerden kurtu-

lup hakikate kavuur, ( Bu eser ve Trk edebiyatndaki mevkii ile hamse

tarzndaki umum deeri hakknda Hikmet Ilay dn n stanbul ni-

versitesi Edebiyat Fakltesine verdii ok mhim ve deerli bir eser

l


9/42

olan " ark Edebiyatnda Behramgfr menkbelerinde mevzuun tek-

mlne dair,, adl eserine baknz: Trkiyat Enstils ktphanesi).

** *

Fuzulinin Shhat ve M araz adh eseri bu tarzdaki eserlerin en

orijinali ve en mkemmelidir. Metn bir slbla hakikaten Fuzuliye

yakan sanatkrane bir tarzda yazlm olan risale muhteva bakmn-

dan iki ksma ayrlabilir . Birinci ksmda pek az tesavvuf, pek ok

bilginlik var. kinci ksm tamamile airane olup ok gzel bir tarzda

yryerek tamamile tesavvuf bir mahiyet alyor.

Risalenin birinci ksmnda eski tb telkk ileri hakimdir. Fuzuli,Trke divannn mukaddimesinde ktisab fnunu ilmi akl ve nakli ,,

klmaa uratn ve mrn "bezli iktibas fevaidi hikem ve hen

des,, eylemee sarfettiini syledii gibi [1] Farsa divannn mu-

kaddimesinde de tahsile rab et ettiini ve hatt tahsile mani olur

diye bazan iir ile megul olmaktan ekindiini syler [2] . A kl ve

nakl ilimleri bilen, hatt hikmet ve hendeseden behresi bulunduunu

bildiren Fuzulinin, bu kitap vastasile tp ilminde de adamakll rsu

hu olduunu anlyoruz. Esasen divanndaki iirlerd en, bilhassa tahmidindeki baz beyitlerden onun bu rsuhu anlalr :

Hevay ba dan el t im ha hi kmet i m a l m

K i i t i dl dedi r hoccet i haussa kv

11

Zam i ri gl bne gl rengi sal d at ei him

K i hum re kana ol ur nefs evi nde rhnm

Baha rda n t eni gnlbinde ey l eyi i p heyecan

H ar ar et i demevi kld uk deler peyda

[IJ Yeni ark KtphanesinD bashrdjj divan. S ; 5

[2] Faik Read : Fuzulinin gayri matbu ear, S : 3738 ,


10/42

Boyand kan i le safhai emen gl glM e er k i fasdna hakmey l emi t abi bi leu [1]

- 12 -

Cemi vaki i fahanei i fasndanCemi hal ka myesser cemi i derd e deo

M ar i zi rzai naksdr:- nfs t amam

K imi ne fai de perh i z eder k imi ne gd [2]

beyitleri ve

Ey erbeti vasim elemi hecre il

Bzri gamnda ek nakdi ne revcGer dut sa hadengi n r ek i canm ne acebNabzi yl e kkr tabib t ehi si i l [3]

rtibaisi bu hususu gayet gzel aydnlatmaktadr. Fakat Shhat ve Ma

razm birinci ksmnda mevzu mstakillen tbdr.

Ceberut leminde domu, Lhut lemini mekn etmi bulunan

Ruh, bir gn Beden diyarn gezip beenir. O ehirde Kan , Safra,

Balgam, Sev da adl drt karde hkm srmektedir. Bunlar birbir-

lerine muhalif olmakla beraber birbirlerinden ayrlmalarna da imkn

yoktur. Drd de Miza adl bir kzn idaresi altndadr. Ruh, Beden

lkesini beenir ve Mizada evlenerek orada yerleir. Shhat adl bir

ocuklar olur. Ruh, bir gn, gezintiye kar. lkede ehir vardr.

Bunlarn ilki olan Dima kalesine varr. Orada on tane mahalle, her

mahallede b irer memur vardr : Samia, Hasra, amme, Zaika, Lmise,Hissi mterek Hayal, Mtesarrife, Vehim, idrk,

Fuzuli, bu on memurun vazifelerini ok gzel bir surette izahediyor.

[1] Y eni iark KStp haneainia bastrd divan, S ; 11.

[2] A yn divan, S : 13.

[3J K eza, S : 220.


11/42

Ruh dimadan sonra Cier ehrine gider. Bu ehirde de sekiz

memur var :

Gadiye, Namiye, Mvellide, Musavvire, Cazibe, Masike, Hzme,Vka.

Fuzuli bunlarn hizmetlerini de muhtasaran fakat vkfane anlatr.

Ruh bu ehirden de geer ve Gnl ehrine varr. Gnl ehrin-

de mid, Havf, Gam, Adavet, Mehabbet ve Ferah adl kiiler vardr.

Gnl ehri Ruhun pek houna gider ve orada oturmaa karar verir.

Havf, Gam ve Adaveti ehirden srer. mid, Mehabbet ve Ferahla

dost olur. Ahlt ad verilen Kan, Balgam, Safra ve Sevday gcendir-

mi bulunduundan bunlar tuyan ederler. Srgnlerde fesada ba-

larlar. Gnl ehri gamn istilsna urar. srgn Yalan, Kin veHased kabilelerine mracaat edip onlar da ayaklandrrlar. Ruh ciz

kalr. Ferah, imdad istemek kasdile Hsn e, Mehabbet Ak a,

mid Ak l a koar. Fakat akldan bakas imdada gelmez. Akl,

perhiz ile maraz yener. Gnl ehri dzelir. Ruh istikllinekavuur.

Shhat ve Marazn birinci ksm burada bitiyor. Fuz uliyi iirle-

rinden verdiimiz misaller ve Shhat Marazn bu ilk ksm ile bir

hekim olarak takdim etmek, belki byk bir cretti r, belki pek ace-le b ir hkmdr. Hi bir vakitte biz byle bir iddiaya girimiyoruz.

An cak u kadar var ki gerek misallerimiz ve gerek S h hat Marazn

bu birinci ksm bize Fuzulinin eski tbb pek iyi bildiini gsteriy or.

Bu hususta iddiaya ve iddiay isbata kalkmaa hibir lzum yok ; eser

meydanda. Fuzuli ihtimal bir hekimdi, ihtimal deildi. Ancak doktor

olmasa bile zemanndaki tbb bir doktor kadar bildii muhakkaktr,

ite bu bakmdan Shh at ve Marazn yeniden terem esini yaptran

ve bu tercem eyi nereden Tb Tarihi Enstits ve bu enstitnncidden alkan ve i bilen mdr, ok isabetli bir harekette bulun-

mutur. En byk Trk airinin hekim olmasa bile tibla alkas yal-

nz edebiyat tarihimiz iin deil, tb tarihimiz iin de pek mhim bir

noktadr.

** *

Buradan sonra eserin ikinci ksm daha ziyade airane olup psikolojik

- 13 -


12/42

br mahiyet arzediyor. Bu ikinci ksm ileride izah edeceimiz vehile

eyh Galibin Hsn Ak ma mevzu olmutur.

Beden lkesinde esenleen Ruh, bu sefer yeni bir maceraya atl-

maktadr. Hsn, Ferahtan Ruhun evsafn duya duya Ruhu grmek

arzusunda bulunuyor. Ferah , Ruhun Akl ile beraber bulunduunu,

bundan dolay da g grlece ini syleyo rsa da Hsn bir efsun

bildiini ve bu efsunla kendiini gsterm eden Beden lkesine gireb i-

leceini iddia ediyor ve hakikaten Naz, Girime, ive adl etbam

alp Beden lkesine geliyor ve efsunu okuyup o lkede yerleiyor.

Adam larnn da kimisi gzde, kimisi kata karar klyor. Ak da bir

mddet sonra gelip Ruhun arkada oluyor. Ak, Ruha Hsn p

durmaktadr. Nihayet Ruh Hsn grm ek arzusunu izhar eder. AkRuha sefa aynasn verir. Ruh, bu aynaya baknca kendisini g rr;

fakat Hsn kendisinden ayr bildii iin Hsn grdm zanneder ve

candan k olur. Ak bu resmin dmanlarnn ok olduunu, bina-

enaleyh onu idrk haznesinde saklamasn, mutlaka grmek arzusun-

da ise hayale bir suretini yap trp itiyak arttka ona bakmasn

syler. Ruh, Ak n tavsiyelerini tutar ; fakat bir mddet sonra mutla-

ka Hsne ulamaa karar verir. Bunun zerine Ak ile beraber ma

ukluk lne dalarlar. Evvel Ay aka lt diyarna girerler. Oradange tikten sonra ham gmten yaplm cva gibi titreyen Bacak di-

yarn aarlar. Derken sonsuz uurumlar olan dalk bir yere gelir-

ler. O dan geidinin sonunda kldan ince bir bel grrler. Oradan

da yryp srasile Gbek girdab, S ne sahras, Gabgab gibi yer ler-

den ge erler . Fak at bir mddet Gabg ab kuyusuna derler ve

oradan zorla geys ipine yapp kurtulurlar. Dudak emesinde din-

lenirler. Orada inci ile dolu bir kutuda bulurlar amma gafletlerinden

hemen kaybederler. Yanak bahesi. Kulak emesi, Byc gz diyar,

Ka kemeri ve Aln konaklarn da atktan sonra bir zulmet diyarna

yol uratrlar. Btn bu konaklarda Hsnden bir nian bulamyan

Ruh, Ak a kmaa balar. Fak at Ak, Hsnn klk diyarnda

bulunan ainalk srmesi ekilmedike grlemiyeceini syler. Bunun

zerine klk diyarna girerler. Melmet bostanndan geerler. Hay-

ret ve mahrumiyet ile arkadalk ederler. Nale ve zr ile yolda olur

- 14 -


13/42

1ar. Nihayet geri dnerler. Ruh, Beden lkesini harab olmu, hisleri

dalm bir halde bulur. Aka kp dururken Ak, sefa aynasnn

getirtilmesini emred er. Ayna getirtilir. Ruh, aynaya baknca iinde

kendisini grr. Gay et zaif, perian bir haldedir. Aka Bu benim.

Evvelki resim nerede? der. Bunun zerine Ak, Ruha ainalk sr-

mesini verir. Ruh srmeyi gzlerine ekince vcud aynas olmakszn

son derece gzel bir suret grr. Hakk menziline ular. Kendi ken-

disine varr. Maukluk ve klk o halvetten darda kalr.

** *

Shhat ve Marazn bu ikinci ksmn da hulsa ettikten sonra

e yh Galib 'in Hsn Ak ma gemek zaruretindeyiz. GalibDede merhum kitabnn telif sebebini izah ederken Nabinin " Hayr

bd I hakknda :

El hak al ap al ma kssadr ol

Hrszl ar a hay l i hi ssedi r ol

der ve kitabnn sonunda:

Gencinede resm i m v gzet t imBen atm o genci ben tket t im

Esr a rm M esnevVden al dm

al dm vel i m i r i mal al dm

Fehm etmeye sen de hi mmet eyl eOl gev heri bul da si rk at eyle

der. Fakat Dede merhum Hsn Ak n yalnz Mesnevimden alma-

m, Fuzulinin Shhat ve Maraz n da mri mah saymtr. Dede,bir de Fuzulinin adn ansayd byk bir kadirinaslkta bulunmu

olurdu. Esasen Hsn A k n ba tarafnda Edeb Mektebine de-

vamlarnda bile Fuzulinin LeylnameVnin tesiri aka grlp dur-

mak tadr. ki eseri tamam ile mukayese edebilmemiz iin burada Hsn

Akn da hulsasn yapmak zaruretindeyiz:

Ben Mehabbet denilen bir kabile vai. Bu kable iinde bir gece

15


14/42

btn kainat alkadar eden bir vaka husule geliyor. Tahkik edilince

anlalyor ki o gece Hsn adl bir olanla Ak adl bir kz domu-

tur. Ayn gecede doan bu iki ocuu birbir lerine nianlayorlar.

Okuma ana geldikleri zaman her ikisi de Mektebi Ed eb de

okumaa balayorlar. Mektepte Monlay Cnun muallimdir, Mek-tepte Hsn ile Ak birbirlerine k oluyorlar. Hsn arada bir A k m

evine gelip gitmekte, trl trl bahanelerle onu grmee gelmekte-

dir. ikisi de Mana )) gezinti yerine gitmekte ve orada Havz eyz

kenarnda elenmektedirler. Orada Shan adl bir ihtiyar mihman-

darlk vazifesini grm ektedir, Shan, bunlarn birbirle rine k olduk-

larn anlaynca aralarnda miyanclk ediyorsa da Hayret bunlarn

grmelerine mani oluyor. Shan Hsnn Aka, Akn da Hsneyazd mektuplar getirip gtrm ektedir. Hsnn ismet adl bir

dads vardr ki onun srdadr. Daima onunla dertleir . A k n da

Gayret adl bir lalas vardr. O da Ak teselli etmektedir. Niha-

ye t A k, ka bile ulularndan Hsn iste yor; fakat ulular, Ak n Kalb

diyarna giderek Kimya y getirmedike Hsne nail olamyaca

n sy leyo rlar. Ak , derhal Ka lb diyarnn yolunu tutuyor. Lkin ilk

admda bir kujruya dyor. Kuyuda bir dev vardr. Ak ile yolda-

lk eden Gayreti bu dev, yakalayp hapsediyor. Shan, yetiip bun-lar tlsml bir iple kurtaryor ve br ku olarak uup gidiyor. kisi

yine yola dyorlar. iddetli bir k hkm srmek tedir . Bu srada

bir cadnn eline dyorlar. Y ine Shan ye tiip Ak a mcevher bir

klla gay et gzel bir at Hsn tarafndan hediye ediyor. Klc n

ad Tg h dr. At da kanl gzyaile ayn renk te kzl donlu bir

attr . Ak bu sefer de yolda vahlerle, go llerle savar. Nihayet bi*

ate denizine eriir Denizin kysnda mumdan gem iler vardr. Bun-

larla o ate denizinden geilecektir. Ak, temamile arm br halde

iken at dile gelip Beni sr, ben buradan uar, geerim der. Ha-

kikaten Ak at mehmuzlaynca at, ate denizinin stnden bir alev

gibi szlp g e er . Hsn Gayrete kan at vermi bulunduundan o

da uarak ate denizinden kurtulur. in kysna, karlar. O srada

Shan, bir dudukuu suretine girerek orada in ahnn Herba

adl br kz olduunu, ona aldanmamas lzm geldiini haber verir.

- 16 -


15/42

Fakat Hrba, Hsn suretine girip Ak aldatr. Nihayet Gay ret

ile Ak her taraf sretler le dolu Zatssuver kalesine derler.

Orada mahbus olurlar. Shan, bir blbl suretinde gelip kalede bir

hazine olduunu, o hazneyi elde etmek iin kaleyi atee vurmasn

syler. Ak, kaley i ate ler. in ahnn kzile beraber kale yanar,suretlev kaybolur, iinde btn lemin rnek halinde bulunduu bir

cihan grnr. Fakat bu lemde yalnz Hsn yoktur. Onun iin Ak

o, lema hi bakmadan yrr gider. Yolda gay et zaif bir hale gelir.

Yanndan Gayre t de kaybolur. Nihayet yine Shanin rehberlii ile

be kaps denize, be kaps da karaya bakan Ka lb kalesi ne va-

rr. Kalede bir alay asker kar kar. Kale, aynen Zatssuver kalesi-

ne benzem ekted ir. Yaln z bu kalenin zemini ayna olduu gibi suret-

leri de canldr. Gayret, Shan, smet, Hayret, Monlay cnun. . hep

kar karlar. Hay ret, Ak alp Hsn'n vuslatserayna gtrr,Akn Hsnden baka bir ey olmad anlalr.

*

ki eserin bu suretle hlsasndan sonra hkmmz verebiliriz.

Filvaki hsn ve ak ark edebiyatnda daima tekrarlanan ve birbi-

rinden hi ayrlmayan iki kelimedir. Hatt gazele yepyeni bir ruh

veren ve bu bedi nazm eklini temamile asriletiren byk air, azizstad Yahya Kemal bile bir gazelinde:

Tut uur me'al ei di l l e meryyi luzzHsn ak o rt ada bi n mah, bin aht erl e dner

demitir. Fak at eyh Galibin Hsn Ak ile Fuzulinin Shh at ve

Maraz hi de byle deildir. Esasen Hsn Akn mektep fasln-

da Fuzulinin Leylnamesinin tesiri inkr edilemez. Hsn ve Ak

her iki eserde de tl deil, asl ahslardandr. Yalnz Shhat ve

Marazda Ruh A kIa beraber Hsn aramaktadr, Hsn A k ta

ise Ak Hsn aryor. H er iki eserde de uzun bir seyr ve seyahat

var. Gidilen yer Shhat ve Marazda Aklk ve Maukluk diyardr.

Gezilen Vcud ehridir. Hsn Akta da seyr ve sefer manevidir,

diyar Kalbe gidilmektedir. Shhat ve Marazda Ak ile Ruh Gabgab

kuyusuna derler. Hsn Akta da ilk merhalede Ak bir kuyuya

der. Shhat v e Marazda kuyudan tr gs ile karlar. Hsn fi

17


16/42

A k ta Shan, A k tlsml bir iple kurtarr. Shh at ve Marazda

nlk srmesi aranyor, Hsr Akta kimya aranr. Shh at ve

Marazda Ruh, Hayretle arkadalk eder. Hsn A*kta Hayret, H-

sn ve Ak muaakadan meneder. Sonunda da Ak vuslat diyar-

na yine Hayret gtrr. Shhat ve Marazda tesavvf bir bitim var-dr ve Hsnn, Ruhun kendisinden baka bir ey olmad, talibin

ayni matlub olduu anlalr, Hsn Akta da temamile tesavvfbir bitim vardr ve Hsnn Aktan ibaret olduu anlalr.

Btn bu ayniyetlere tevard diyemeyiz. eyh Galib, ihtimaldir ki

Shhat ve Maraz ap Hsn Ak yazmamtr. Fakat mutlaka

bu kitab okumu, tesit i altnda kalm ve Hsn Ak yazarken

Sh hat Maraz hatrlamasa bile tahteuurunda bulunan bu kitab

ve muhteviyat kendisine fevkalde messir olmutur. Fuzulinin adnanmayn, eyh in ahlk fazileti ile te lif edemeyiz, tte bundan do-

laydr ki Shhat ve Maraz hatrlamad halde evvelce okuduu bu

kitabn tesiri altnda kalp Hsn Ak yazarken bu kitab tahte-

uurundaki Shhat ve Maraz vakalarndan istifade ederek yazdna

kaniiz. Yoksa Galib , her halde Fuzulinin adn da anard. urasn da

sylemek lzmdr ki Shhat ve Marazdan mteessir olmakla beraber

Hsn Ak, batan baa bedi 'Ve temamile ibda en yksek bir

sanat eserid ir. Bu bakmdan yukarda iar et ettiim ayniyetlerden

baka bu iki eserin hi bir yaknl olmadn, her ikisinin de ayr

birer bedia olduunu, bilhassa Hsn Ak n temamile orijinal bu-lunduunu da ilve etmezsek insafszlk etmi oluruz.

*

Burada bir iki cmle ile tercememizi nasl yaptmz da arzedelim :

Usulmz vehile daima asl muhafaza ettik. Pek zarur hallerde

ki bunlar pek azdr ilve ettiimiz kelimeleri parantez iine aldk.

Son sz olarak bu eserin tercemesine sebep olan ve fakre bu

mukaddimeyi yazdran, bu suretle hem Trk tababeti tarihine, hem de

Trk edeb iyat tarihine ciddi bir hizmette bulunan Trk T b Tarihi

Enstitsne ve bu ciddi Enstitnn deerli ve alkan mdr kar-deim doktor Sheyl nvere tekrar teekkrler ederim.

AB D L B AK I G L P I N AR L I

18


17/42


18/42


19/42

ESRGEYEN ve BAILAYAN TANRI ADYLE

MEVLN FUZULNN TELFATINDAN

SIHHAT ve MARAZ KTAB

Sonsuz hamd, yle bir tek Tanrya lyktr ki beden bahelerini

akar su ile beslemi, yetitirmi, hsn akn mazhan, ak da hsnn

ziveri klmtr. Say sz tehiyyat yle bir mu'temede yarar ki ilmiakla znet, akla ilmi sermayedir. Bundan sonra aciz ve inkisar buca-

nn mutekifi hksr Fzuli [1] , hikye silsilelerini tahrik ede nler -

den ve rivayet yaplarn kuranlardan yle nakleder ve naklini byle

yazar ki Ruh adl yaratl ve tabiat temiz, [2] btn faziletleri ha-

iz [2] birisi vard. Doduu yer Ceberut [3] lemi, konduu yer L

[1] Tercem elerde bu balang yok, dorudan doruya Fu zu li merhum bu-

yurur diyip muharrikn ilsilei hikye t ve m essisan mebanii rivayetten m er

vidir ki diye balayor.

Kitap Ahmet Hamdi tab , a 3, Mehm et Ragb tab , s 3.

[2 2j Tercem elerde bu cmle yok.

[3] Ceb erut lem i, sofiyyeye nazaran teayyni evvel ve sani diye ikiye a yr-

lan ve haddi zatinde Tanrnn zatine bilgisinden ibare t olan lemdir ki bu ilme, her

eyi izhar ettiinden k ale m i a i , her e yi ihata eyled iinden k rsi, ar, levh

ve kitab mbin , Tanrn n bilg isi, zatinden zatine m ehabbe ti olduundan ve her

eyi bu meh abbetten zuhur ettiinden ak ve meh abbeti zatiyye , hubbi za*

t ve bu bilgi , zatinin iktizasm dan b aka bir ey o lmadndan vahidiyy et adlarilede anlr.Tanrnn zatinden zatine olan bu feyze feyzi akdea denir. Peygam-

berden rivayet edilen T an r ilknce benim nurumu yaratti , k ale m i y a ra tt ,

ru hu yar att ve saire gibi hadsler de bu leme iare t olarak kabul edilir. Bu

tela kk i, dorudan doruya hukema felsefesin in tesavvfle te lifinden domutur.

Huke maya nazaran kudre ti fhirenin ilk zuhuru akl kl dr. A kl k l, kud reti

fhirenin fa 'l ve mnfailliini haiz olup akl fa l , akl mnfail diye ik i ad-

la anlr . A kln fa l ve mafail oluundan ukul ve nefsi kl domu, bunlardan

da ansr ve mevald vcuda gelmitir. Sofiyyede Ceberut lemine akh kl derler.

Tan rnn bilii teayyai e vv el dir. Bundan mtevellid olarak esm ve sfatn mc


20/42

Kut [1] fezasyd. Bir gt bana sefer havas dt. Nsut [2] lemine

a\ ak bast. Beden adl bir lke grd ki yedi iklim [3], o lkenin yedi

uzvundan ibaretti, O geimi bol lkede mterek olarak drt karde h-

km sryordu ; Birincisi Kan, kincisi Safra, ncs Balgam, drdn-

cs Sevda idi. Birbirlerine muhalif olduklar halde esiz, rneksiz b ir

surette birlemilerdi. yle uyumulard ki ayrlmalarnn imkn ve

ihtimali yokiu. Birbirlerine olan sevgileri bakmndan erkn diye

anlmlar, ( tabiatlerindeki ) tenakuz bakmndan ezdad diye hret

bulmulard. htiltlar vcuda sebep ve bu ihtilt yznden onlara

ahlt kelimesi lekab olmutu. O drt i bilir hakimin ihtimamile o

lkede drt nehir akmaktayd ki o nehirlerin faydalarndan bir lem

mamur oluyordu. Nehirler ac, eki, tatl ve tuzluydu. Onlardan da

drt hsyyet : Ybuset, rutubet, hararet ve brudet husule geliyordu.

O drt gzel tabiat, Miza adl bir kzn idaresine tabi ve tasarrufu

altnda bulunuyordu.

Ruh, Beden lkesini beendi. M izada lfete gnl verdi. O iki

kutlu ( erkek ve kadn ) dan Shbat adl bir olan dodu ki gzellik-

te dnyada nadirdi. Shhatin vcudile Ruhun gnl ho oldu, ona ok

temayl gstermekteydi,

melen bilii teayyni sani dir. Bu sistem, mamiyye a ak desln in tesir ile Ku

tub nazariyesini meydan'a karm tr. Bu makama h er zaman sahip bir kiidir ki

o da Muham meddir ve Ku tbl'aktab Gavs d ir.

[1] Lhut? lem i, Eha diyy eti m utlaka , zati b ah t, vahdeti srfe Ve Ell ta -

ayyn diye de anlan lemdir ki burada Tanrnn hi teayyn yoktur. Btn es -

ma ve s{t zatinde miistsh lektir. te sofiyyeye nazaran vcudi m utlak ,, budur ve

hibir isim ve resimle anlamaz. Hatt tenzihten mnezzeh, takdisten mukaddes olan

bu varla mutlak vasfn vermek bile bir takyidse de kendi ta birlernce fehme

takrib, yani anlalmaya yaklatrmak iin bizzarur byle deniyor.

[2] Nsut lemi, madde lem idir. Teayyn i sani, esm ve sf tn zuhurunu

icab etmi, esm ve sftn mezahiri de madde lem i, yani an sr ve mevald

olmutur. Lhut, Cebe rut, melekt (esm ve sft) ve nsut (m ad de) lemlerini

cami olaa lem ise kevni camii insan dir. Bu be leme Had arat Hamse

denir. Baz sofiler lemi misal i bein ci lem olarak kabu l edip insan , yino

bu be lemi cami addederler.

[3] Eski corafyaclar, lemi yedi iklime ayrrlard.

~ 22


21/42

Ruh, Miza ve Shhatle beraber Beden lkesindeki ehirleri gezip

dolat. Orada muteber ehir grd. n ce Dima kalesie yol

uratt, orasn kutlu, yevmli ayaile yceltti. [1] Ayp ve noksan-

lardan uzak bir yer grd ki [1] on mahallesinde on memur vard.

Hepsi de hkmlerin icrasn gzetmekte, mhim ilerin sonunu bek-

lemekteydi. Birincisi haberci ve szlere, seslere (h iz m et e ) konmu

olan Samia, kincisi ekil ve renklerin tehisine memur [2] gnl ay-

dn [2] Bsra, ncs [3] kokularn idraki, ona mahsus olan gzel

kokulara dost [3] mme, drdncs [4] kendisinde her zevke alt

bir idrk olan zevkperest [4] Zaika, beincisi [5] cisimlerin ke yfiy e-

tini idrk eden hayrl [5] Lm ise, altm cs mahsstm suretleri ken-

disine arzedilen ve onun huzurundan Hayalin huzuruna giden Hissi

mterek, yedincisi Hissiraterek neyi kabul ettise onu hfzetm ek

zere olan Hayal, sekizincisi Hissimterekin Hayale tevdi ettii e-

yin vukuu yahut ademi vukuu ve muhal olduu hakknda hi bir p-

heye mahal brakmayan Mtesarrifei hissimterek, dokuzuncusu fay-

da ve zarar temyiz eden, muhalefet ve muvafakat arasna bir fark

koyan Vehim, onuncusu Vehmin idrk ederek temyiz ettiini hfz ha-znesine atan Hafza.

Ruh, Dima kalasini seyredip oradaki memurlara ihsan ve iltifat-larda bulunarak dnp Cier ehrine yol uratt. O ehri, gnln

gayet beenecei bir ehir olarak grd. O diyarn sahasnda sekiz

kii, sekiz hizmette irade ve ihtiyr sahibidi. Birincisi btn ah slara

gda eritiren Gadiye ki her ahs, o gdadan kendisine uyan ve l-

zm olann alr. kincisi mlkn mamurluunu tezyid eden Namiye

ki tabiat, sureti tekmil hususunda ona itmad eder. ncs mlkte

husule gelen maddeleri yapan ve mebadii ahvalde mlkn tamirine

alan [6] Mvellide, drdncs mlkte vaziyetleri mnasip ekle

- 23 -

[11] Tercemelerde bu ksm yok.

[22] Tercemelerde yok.

[33] Tercemelerde yok.

[44] Keza.

[55] Keza.

[6] ; 0.1 jl dli.* y ^


22/42

solcan ve her almh sureti izhar eyleyen Musavvire, beincisi tabiatin

mlke lzm olan her eyi ihzar etmeyi kendisine emrettii Cazibe,

altncs Cazibe bir ey getirince onu fevt ve iza etmeyen Masike,

yedincisi Masikede ne bulursa onu piirip olduran Hzme, sekizincisi

ciere varan her eyin tortusunu ihtimamile izale edip tasfiye eyley enDafia.

Ruh, Cier mlkn tamamile ve adamakll gezip oradan Gnl

ehrine ge ti. Gnln ssl ve btn ehirlerden daha byk bir

ehir olduunu grd. Orada alt kii menzil kurup ikamet etmek-

teydi. Birincisi dileyeni mrad konama eritiren mid, kincisi adam

ihanet tuzandan kurtaran Korku, ncs lfet silsilesini tahrik

eden Mehabbet, drdncs gayret srna mazhar Dmanlk, bein-

cisi neenin menei olan Ferah, altncs bilgisizlii te dib [1] eden

Gamd. Ruha Gnl ehri ho ve btn ehirlerden daha iyi geldi,

imarna gnl kodu ve kendisine makarri saltanat ittihaz etti. O

ehri imara ve bozukluunu gidermee gay ret ve ikdam edip erbab

sefadan olan cnid, Ferah ve Mehabbeti harimi sohbetine idhal, mahz

cefa olan Dmanlk, Korku ve Gam [2J Shhat vastasile [2] Gnl

ehrinden nefy ve icl eyledi. Zamann o mfsidi, kinli gnlle

cihanda vre olup Beden lkesinden ktlar. Ruh, G nl ehrinde

hohal olunca iret ve murada erime esbabn hazrlad. Birgn mec-

lis kurdu ve lkenin hnerlilerini huzuruna artt. Sevda, misk elbi

sesi le kendisini bezedi [3J. Kan, gl renkli libasla sslendi. Balgam

aklar giyinmee alt. Safra sar elbise giyindi. [4j Bu renkle meclisi

aydnlattlar ve meclistekilerin diman meneke, ssen, nesrin ve ner-

gis kokusile tatir ettiler [4J. Her birerine gnl havalisinde bir menzil

bizim metin, a 5. Bu takdirde terceme, buna uymaz. A ncak metin bjle yse hayli

rekiktir. kelim esini ^ okumak istedik, tna yine dzelmiyor.He r halde mtercim lerin nshas, burada bizim nshadan daha doru. Biz de tercemede onlara uyduk.

[1] : Jiy* Bizim metin, s 6, ; Tercemeler.

[22] ; Bu kayd tercenelerde yok, kitap Ahm ed Hamdi terc emesnde ferah ve adavetin evsaf hazfedilmitir, s 6.

[3] M isk siyah renk tedir, buradaki libaslar umumiyetle ahlat erbeann, renk lerindedir.

[4-4] Tercenelerde bu cmleler yok.

^ 24 -


23/42

tayin edildi. [1] O mentll, onlarn rengi ve kokusile bezendi [1] . Sevda

dalakta [2] karar etti. Safra d bezemee kotu. Kan c ierde konak

tuttu. Balgam akcierde ikamet eyledi. Herkese yiyecek ve iecekler-

den nee hasl olunca yeme ve imenin fazlal, binnetice ahlat tu-

yan snrna ekti. Sevda h ay al incilerini dizen benim, btn ileri

idrk eden benim dedi. Safra sen ldrdn. Oturman ge, kalkman

g. Btn duraklar gezen benim, hayat askerinin rehberi benim [3]

dedi. Kan dedi ki : Sen tad ac, mizac kt birisisin. Hulln tez,

ilcn ardr. Dirilie vasta benim, hakikatte varlk binasn kuran

benim [4] . Balgam dedi ki : Senin bana ihtiyacn aydndr. Sende

olan varlk bendendir . Ruh, o gruhun mcadele ve ihtilfndan ve

o topluluun lf ve gzafndan perian ve onlarla ihtiltndan pei

man oldu. T an dilini ap sizden ne hasl olur, sizinle ne gibi

bir dm ahr? Herkese edepli olmak gerek diye azarlamaa ve

hiddetle hitab etmee balad. Onlar da kavga kapsn kapayp sessiz-

lik bucanda oturdular. Frs at bulurlarsa Ruhun mtabeatinden ba

ekmei b ekleyor lard. Evvelce Gnl ehrinde oturan ve Ruhun

hkmile vatanlarm terkeden o lemi bozucu; Dmanlk, Korku

ve Gam sergetelik yolunu tutup herkese ikyet etmekteydiler. Bir

gn beraberce oturup kendilerini gurbete dren Shhatin devletinimahvetmee ahdettile r; Dmanln, nfusu hadsiz bir kablesl

vard ki o kabilenin balan Ya lan , Kin ve Hasetti. Korkunun da

saysz bir taifesi vard ki o taifenin ulular Hayret, D ehet ve Izt

rard . Gamn da pek kalabalk etba mevcuttu ki reisleri Mihnet,

Hasret ve Mahrumiyetti. Her yere adam yollayp hepsine bu vakay

- 25 -

[11] Tercemelerde bu cmleler yok.

[2] 3 ^ wj j : s 7, deraer okumular, serde diye terceme etmiler.

[3J Bedrekai lekeri hayat idm cmlenin malmudur ; Ragb, s 8, Ahmed

Hamdi, s 7. Terce m e, te sarruf olup metne m uhaliftir. Metin yledir : ^

hj J i i f

[4] Memduhi enam olmaa ayan benim ki bir vaaitai zindegn olduumu ve

binay vcudun banisi bulunduumu lem bilir, Ahmed Hamdi s 8, memduhi enam

olmajra ben lyk ve cesban m ki vasta! zindegn olup binay vcudun banisi o l-

duumu lem bilir, Ragb s 9.


24/42

haber verdiler. Gaflet uykusu, Ruhun gzn balad ve tedarik

ipi zld bir zamanda asker kaldrp Gnl ehrine doru yola

dtler ve Gnl ehrinin kapsna eritiler. Yi itlik naras attlar.

Ahlt, Ruhla ktlemi bulunduundan hibiri bir yardmda bulun-

mad. O vakay gayri vaki addettiler ve tabiati illete braktlar. Ruh,Gnl ehrinin kapsn kapad, tevekkl ederek kalede oturdu.

Ruhun neesi ka t ve Ruh lkesi Gamn idaresi altna girdi.

Ruhun dostlan tedbir kapsn ap bu hale are bulmay dndler.

Ferah ben Hsn adl birisile eskiden dostum. Eger emredersen yar-

dma araym , Mehabbet benim Ak adl bir tanm var. Her

hnerde mkemmeldir. Eg er ihzarna ruhsat verirsen Gamdan tez

kartulursun , mid benim Ak l adl birisile dostluum vardr.

Tam imdi yardm edecek srasdr. Eg er buyurursan fermann ile-

tip onu askerle getireyim dedi. Ruh yalnzca Shhatle kalp Gnl

kalesinden gizlice kap aarak o kiiye mektuplar verip Hsn,

Ak ve Akla gnderdi.

nc e Ferah, Hsne vard ve Ruhun mazlumluk mektubunu okudu.

Hsn, gurur yznden zlf gibi ftelenip canperver dudan aarak

ona cevaben yle syledi : Ey kendisinden hab ersiz. Ne hayn

biliyorsun, ne erre vukufun var. Aktan ber ve akldan r bir kiilebenim ne dostluum olabilir . Ya ak gerektir ki benim kadrimi

bilsin, ya akl gerek tir ki beni zaptedebilsin . Hsn, Fera h bu ie

aresz edemeyince utancndan Ruhun hizmetine dnemedi.

Ondan sonra Mehabbet, Aka vard ve haber gtrp yardm

diledi. Ak, istina yznden dil ap o habere Ruh dnyaya al

danmtr. Aktan bihab erdir, hsnden pervas yoktur. Ben yle

yere gelmem. Hsn nerdeyse ben oradaym dedi. Mehabbet de bir

i yapamad. Utanarak Ruhun yanna uramad.

Ondan sonra mid, kendisini Akln sohbetile yceltti ve u sureti

sze balad ; Ruhun nnde etin bir vaka var. Yard mszlktan

tevi iinde. Senden yardm dileyor. Ona yardm etmek de yerinde

bir harekettir. Umarm ki midi mahrumiyete salmaz, onun cemiyetini

perian etmezsiniz . mid, Akl pek andrd. midin aklanm as

Akla tesir etti. yi huylardan kendisine uymu bulunanlarn hepsini

26 -


25/42

hemen o saat arp bir gece baskn yaparak Gnl ehrine eriti,

o ehrin tutsaklarn Gam tuzandan kurcard. Akl askeri, Gam eri

sini malb edince Gam ve Korkuyu tutup b a l a d l a r . Dmanlk, bir

bucaktan kat ve baka bir fitne kopard. Amansz biri vard ki

Maraz lekabn tar ve sebepsiz herkese kzard. Dmanlk, onunlatan oldu. Gnlnn derdinden bir emmesini ona at. Maraz, hi

korkma, kendini bana teslim et. Pek yaknda bir hie dzer. Ruhun

kann ve Shhatin yz suyunu dkerim dedi. Azlardan da ahlatn

Ruha ihanet etliklerini duymutu. Beden lkesine bir vesile olmaks

zm tesarruf eden:iyeceini anladndan bunu ganimet bildi ve D-

manlktan Beden lkesine gfidip gelen kimdir ve orann sakinlerinin

rabet ettii nedir ? diye sordu. Dmanlk, Gda cinsidir. Onlar,

herkesle tantr. lkenin mamur olmas, Gdann gidip gelmesine

baldr. Orada oturanlarn vakitleri onu elde etmee Sarfedilir durur

dedi. Bu key iyet, Maraza ayaa olunca Gdann yanna vard. Gd ay

her zaman baka bir tarzda ve renk renk elbisede cilve eder grd,

n ce souk ve kuru gdaya ulp bin hileyle kendisini onunla n

kld, }' hakikatte toprak cevheri gibi olan ve topran cevheri

gibi temiz bulunan [1], beni Ruhun memurlarndan gizli Beden lke-

sine sok ve Sevday a ulatr. Sevda ile bir alveriim ve grlmesi

elzem ve za/ur bir iim var dedi. G:da, Marazn isteini yapp

onu Beden lkesinde bulunan Sevdaya gtrd. Sevdann revnak,

Marazla artnca dier ^ahlt zebun dtler. Maraz, fitne kapsn at

ve Beden lkesini ifsada koyuldu. Baarsm serasker yaph ve Be-

den diyarn sarsntya uratt. Shhet , bu halden agh olunca Ruhun

huzuruna kotu. Sevda azg'inla balad, padiahn lkesine kaade

diyor dedi [2], Ruh, bu hali Akla bildirdi. Akl, Shhatin tedbirile

. 27

[1] ; i J l i l l i j i lU. ^ j ; l s 13, bu, bir bey t

olsa gerek. kinci msra vezinli. Birinci msram vezni bozuk. Miistensihler bozmu

olmal. Mesel :

olsa vezin dzelir, mnya da daha uyar. Bu cmleler tercemelerde yok.

rcemelerdc bu

cmleler de yok.


26/42

ie are bulmaa koyuldu . Ak l, Sevday tahrik edenin Gda oldu-

unu anlaynca kendi havassndan Perh iz adl birisini havs kapla-

rm korumaa memur etti ve Zaikay zeytin ve ona benzer eylerden,

Samiay kanun sesinden mutemetti olmaktan, Basray anber grmek-

ten, ammeyi kfur kokmaktan raenetmesini kararlatrd. Sevday

bu tedbirle zebun etti. Kan dzeltmee koyuldu. Maraz, Sevdann

zebun olduunu ve Kann kudretinin oa ldn grnce Sevdadan

ba ekip Kann yanna kotu. Ona da masallar okudu, fesad snrna

eritirdi. Kann bana fesad havas dnce harareti [1] serask er yapp

her tarafa asker gnderdi. Shhat, ikinci defa olarak Akla snd ve

kendisini onun tedbirine teslim etti. Akl, hikmete uydu ve baka

bir tedbirle bu illete are buldu. Perhize, Zaikay arap emsalinden,basray tertaze ve gzel glden saklamasn, ammeyi yeni am

taze iek lerin kokusundan, Samiay nee veren ut namesinden

men^etmesini emretti. Kana kudret kaplar ak kalm aynca Ruha

mukavemet edecek kudreti bitti. Maraz, Balgama mrid olup Kandan

ge erek onunla hemdem oldu ve onu da gaflete att, fesad irtikb

ettirdi. Nihayet Balgam istiskay serasker etti ve fesad yolunu izhar

eyledi. Shhat, bu keyfiyeti anlaynca kendisini Akl silsilesine bala-

d. Akl, nc defa olarak yardm edip Perhize Balgamn oalmasebeplerini gidermeyi ve [2] kuvvetsizlii, kuvvetten drmeyi

emretti [2]. Zaikay hiyar [3] emsalinden, Sam iay telli tanbura

dinlemekten, Basray inci grmekten, ammeyi nilfer koklamaktan

menetmesini syledi. Maraz, Balgamn dmekte olduunu grp

Safra ile tan olmaa kotu. Her zaman bir nkte beyan edip Sa fra-

nn tabiatini de oy natt. Safra, sarl Maraz askerine kumandan

tayin edip Beden lkesinin zapt ve teshirini kararlatrd. Shh at

Akldan yardm diledi. Akl, drdnc defa olarak Shhatin yardmna

- 28 -

[ I J i J t g 15^ teb har arettir. Stma te b

lerzed ir, mtercim ler, stmay diye terceme ' etm iler, Ragb s 17, Ah me t

Hamdi s 14.

[2 2 J j j l ji ' l o y j y J 3 s te rc em elerd e y ok .

[3] jL i j l s 16, zaikay emsali erab hmdan : Ragb 17, A hm et

Hamdi 15.


27/42

kalkt. Perhize, Safraya fayda veren eyleri gidermeyi ve ona muha-

lefet yolunu tutmay emredip Zaikay eker emsalinden, Samiay [1]

nevha eden kemene dinlemeye rabetten menetmesini, [2] Basray

san altn mahede etmeksizin, ammeyi gl koklamakszn srab

eylem esini [2] syledi. Safrann kuvveti zail olunca Shhat, Marazagalip geldi. Maraz dar kamay ve baka bir geitten fitne dz-meyi istedi.

O srada birdenbire Marazn olu olan Zaf yz gsterdi. Zaf

yeni yetimi bir korkusuz kiiydi. Vcudu zayf olmakla berab er

evik ve abuk ruhluydu. Dedi ki : Ey Maraz, bir mddettir senin

hizmetine gelmek iin yollarda yelmekleyim . imdi geldim. Cem i-

yetin i datma ve beni geldiime peiman etme . Maraz, Za fdan

tam bir kuvvet bulup kamadan yz evirdi. Ah lt da incinmi ol-

duklarndan onunla beraber oldular. Fitne esbab tamamland. Hlsa

umum bir hcum yaptla r. Shhate are arayan ve Ruha her illete

kar deva balayan Akl bu sefer, are bulamayp ard kald.

Y ardmclar olan hislerin de dalm olduunu grd. Hasl

Korku ve Gam yanna alp bir bucakta oturdu ve kapy ezdadn

yzne kapad. Shhat yle bir sava srasnda yardmcsz olarak

Ruhun huzurunda yalnz kald. Fak at Korku ve Gamn kendilerine

yolda olmadn ve bizzat kendisinin hcuma kalkmasndan kan-

ma imkn bulunmadn anlayp Ruhtan himmet dileyerek kendisini

cenk lt ile bezeyip ey Ruh, eger galip gelirsek saltanatn bak

kalr. Eger dman galebe ederse sana vatan terketmek muvafktr

dedi ve o askerin karsna durdu, o ma 'rekede vcudunu kaeaya

smarlad. Maraz, iddetle, Sh hat, himmetle savama dncesine

dtler ve birbirlerine hcuma niyetlendiler.

Shhatin anas olan Miza, ahlatla eskidenberi tanp grrd.Shhatin dknlne tehamml edemeyip efaati olarak ahlata gitti

ve benim sizinle eskidenberi mnasebetim var. imdi Maraz da

29

[1] Bu kelime, bizde unutulmu, s 17.

[22] o j l aj \ ).i J J s 17, basray

mhdei z^rinbdan v* ammeyi istimam glidbdan muhafaza eylemesini cm

rt*kle... Ragnb 18, Akmet Harsdi 15.


28/42

bizzat size, baland. O la ihanet etmek ve ona yardm etmemek

mrvvetten uzaktr ve bu hal, heryerde gayri mekrdur dedi.

Ahlt Mizacdan utandlar. Maraz terkedip Shhatle dost oldular. Ma-

raz, hale vkd; olunca firar ihtiyr ett i. Uruktan ter le [1] kat.

Fakat Beden ijlkesini yeni grm ve oraya henz gelmi bulunan

Zaf, Maraza tevfiki hareket efmeytp o lkede s e r g e r d e n kald.

Marazn bozgunluu Ruhun kulana varp ahltm Shhatle uyutuunu

duyunca kendisinden devlet nianesi zahir oldu ve bu hale kre tti.

Akl yanna arp onu utancndan kurtard.

Devlet muti ve dman raraolup dmann ii tamamlannca Per-

hize Za fm tekrar kuvvetlenmemesi' ve fitne ihdas etmemesi iin bir

mddet hislerin kapsndan kalkmamasn ve Gday zaptetmesini em-

retti. Nihayet Za'f da makhur olup Beden lkesinden uzaklat.

^Ruh, kemali azametle yce bir mertebeye eriti. Keyfiy eti cevhere,

cevheri cisme, cismi araza [2] letafeti tamme bahetti . vesi. gzellii

ve mahbubluk cilvesi haddi at [3] . Eski hemdernlerinin onunla sohbete

liyakati kalmad, yalnz kald. Bir dost dilemekteydi, Bir meta vard,mteri istemekteydi.

Hsn ile arkadal olan ve Hsnn sevgisini gnlne nakeyle

mekte bulunan Ferah, bir gn ey gnl aydnlatan Hsn, ey cihan ya-kan irag, bir mddettir ki hemdemlerimden uzak ve Ruhun mfarekatin

den bhuzurum. Vefa yoluna gitmemin ve eski dostlarm hatrlamamn

zemandr dedi, Hsn, naz ile cc ey yri dilnvaz, Ruha dair hayli sz

syledin. Onun vasflar incilerini deldin [4]. Bende de onu grmek [5]

ve onun gl bahesinden bir marifet gl dermek dadaas var [5] .

30

[ 1] 1) I j j ' J LTuktan ra k a k ad ar ( ?! ) f ir ar eyledi ,

Ragb 21, Hamd 17,

[2] C ev her, g ze g'rnmejren ve arazlarn mabihkvam { diinanun seb eb ve

vesilesi) olan eydir. Araz, cevherle kaim olan eydir. Cism ise, cevler ve arazdan

tekevv n ve teekk l etmitir. nsaran vcudu bir ciaitndir, vcudun dahil ve h aric

ekli araz, hayat ise bir cevherdir. Ruhun araz ve cevher olmadn sylemilerdir.

[3 ] t Jo J.5 ly i>- J J ^ J e s 20, Ruhdaki ivei hub ve cil

vei mahbub fevkalhad nmayan olduundan, Ragb 22, Harodi 18.

[4] Buralar tercernelerds nealen nakledilmitir.

[551 KeKa,


29/42

Fakat bir surette ki benden haber almasn ve beni bilmesin de-

di. Ferah dedi ki : Bu i gtr. nk onunla dost olan ve her

iten haberdar bulunan Akl, duyurur . Hsn, Akl benimle mla-

kata tehamml edemez v beni grmee tkat g^etiremez. Ben bir

efsun biliyorum ki eer okursam Ruhu, ruhu duymadan teshir ve ah-valinde tasarruf ederim dedi. Ferah, buna sevinip, Hsn gtrme

hususundaki korkusu gitti. Ona yol gsterdi. Az bir zamanda Beden

lkesine geti Hsn, Beden lkesini beendi, orada vatan tutmaa g-

nl kodu. Bildii efsunu okudu, habers izce Ruha vard. Hsnn letafeti

Ruha te sir etti. Gzeldi, daha gzellet i. Hsnn askeri olan ive, naz,

ed, ive ve gamze. Ruh havalisinde ikamet yklerini etlar. Bazs

boya ve yanaa ulat, bazs g ze, kaa baland. Hijlsa Ruhun rev-

nak, olduundan fazlalat. Ziyas kime dse yakt, yandrd. Bak

kime tesadf etse kkn kazd, mahvetti. Akn yolda olan Mehab

bet bu sralarda Aka veda edip Ruhun huzuruna vard. Aktan Hsnn

evsaf hakknda ne duydise onda grd [1] ; [2] Usul ve yce by-

m bir boy ki btn lemi bitirm i, bir yanak ki yanm ve lemi yak-

m [2]. Kkller omuzda, zliler kulaklarna dm, snbl gle,

menekeyi kul etmi. Sarho luk eline ok ve yay vermi, adn gamze,

gz ve ka komu [3] . [4J Bir sahifeye miskle bir yaz yazm vebir baheye reyhan ekmi [4] . Abhayat bir emede gizlemi, ona

dudak demi, buna konumak [5] . Hattnn stne bir ben kondurmu

ve yaz stnde noktadan nian vermi [6] . Otuz iki inciyi dizip

leb kelimesinin say s mnasebetile di adn takm [7] . [8]

Elma ve turuncu kartrm, ene ve gabgab lekabn koymu [8]. Her

[1] Buralar, tercemelerde hep mealen nakledilmitir.[22J Tercemelerde bu cmleler yok.

[3] i j 3 o_ ) / 3 J J 3 j ' ] s 23, tr ve kemanbir mestin destine verip namn gamze ve em ve ebru koymu, Ragp 24, Hamdi

21 . yi biz sarholuk diye tercem e ettik.

[44] Tercemelerde yok, misk siyahtr, sahifeye miskle yaz yazlmas ve bah-

eye reyhan ekilmesi, yanaklardaki tylere ( hat hattsebz ) iarettir.

[5] Tercemelerde buralar da yok, hep mealen ve hatt uydurma.

[6] Yok.

[7] " Leb e bced hesabda 32 olur.

[68] Yok.

- 31 -


30/42

zeman bir sihre balar , bazsna ive diye lekab verir, bazsna naz.

Gl daln bu, koldur diye sal lar . Ruhi pki tasvir edip bu, onun

bilegidir der. Yryten akar su yapar, iine bacaktan bahk atar.

Mehabbet, Ruhu bu letafetle grnce derhal Akn huzuruna ko-

tu. Onu Ruhun gzelliinden haberdar ve vuslatn dilemede bkarar

etti. Ak, ahlk gzel Hsnn cazibesile ve Mehabbetin rehberlii le

Beden lkesine ulat ve Ruhun mtabeati kemerini beline kuand.

Hsnn, Ruhu ne kendisini bilir , ne Hsn tanr bir dereced e mehur

edip kendisinden geirmi olduunu grd. Ruhu medh iin dilini

ap onu icab etti i tarzda d. Ruha Akn soh beti ho geldi ve

onunla musahabeye gnl verdi. Ona ey cihan gezip dolaan sey-

yah, Hsn adl birisine giriftarsn ve onsuz hi bir yerde kararn yokdiye duyuyorum. Bana onun keyfiyetini hikye et, bana hidayet edip

onu bildir dedi. Ak, Ruhun gafil olup bililik denizinin kysnda

olduunu anlaynca onun dura bnevalk vadisindedir. Onunla

bulumann sebebi kendinden ayrlm aktad r dedi. Ruh, dedi k i: Ey

Ak , bu sy ledi in ey olmayacak bir ey ve onu dileme hususundaki

sevda faydaszdr. Eg er by le deilse sznn doruluunu aa

kar, bu davann brhann bildir. Hikyenin asl yalan ve bu riva-

yetin ira ksz . Ak , ondan bir nianm var. Ege r buyurursangstereyim dedi. Ruhun evki galib olduundan ve bu suretin haki-

katine talip bulunduundan istek gzn ap nianenin getirilmesi

hususunda srar etti. Ak, bu resme gz amak gerek diye Hs-

nn eline sefa aynasn verdi. Ruhun kendisinden haberi olmadn-

dan kendi aksini bakas sand. Btn ayplardan uzak bir beden

grd. Hsn bir taraftan kemend att, Ak bir yandan bir oyun oynad,

Ruh ikisinin arasnda kald. Hayret, onu bir mertebeye eritirdi ki

ihtiyr dizginini elden brakt. Ba n uridelie verdi. Bir mddet o

akise bakyor, onun vastasile kendisini grp duruyordu. Ak ey

gnl okayan dost, ey niyaz olmayan niyazmend, bu resmin d-

man oktur ve bu mnnn davacs sayszdr. Akl silsilesinde bedep

bir gruh vardr ki salsluk, zerk ve riya lekablandr. Olmaya ki bu

resmi alalar ve kiralar. Resmi idrk hazinedarna ver, ona emanet m

hrn vur dedi. Ruh dedi k i: Benim onu grmem bence zaruridir.

- 32 -


31/42

Onu gizlemek akldan uzaktr . Ask, Hayale syle, suretini karsn,

ona bak dedi. Ruh, Akn fikrini beendi. Hayale Hsnn suretini

yapmasn emretti. Resim yapldktan sonra sefa aynasn idrk ha-

zinedarna verdi ve stne emanet mhrn bast. Bir mddet haya-

lin yapt resme kanaat etti. Nihayet Hayalin yapt suretten usand,

mrad menziline bir kap bulamad. Dedi ki : Ey Ak, bana bir are

)u l ve beni Hsnn visal vadisine sal . Ak yolda muhatara ok tur.

Hsnn menziline erimek gtr dedi. Ruh, meakkate tehamm

lm var. Kararm yok, bana bir are bul dedi. Ruh, gnl do

ruluile talib olduundan A k a da Ruha yol gstermek v acib oldu.

Her ikisi beraberce azimet alemini kaldrdlar. Maukluk badiyesine

girmei, klk lkesine gemei kararlatrdlar.

nce Maukluk badiyesine ayak bastlar, alacak eylerle dop-

dolu olan o vadiye dtler. Seferin balangcnda gayetle gzel bir

yere eritiler ki billrdan saf, ipekten yumuakt. Oraya klarn

kan dklm ve toprana karlmt. Letafette yer yznde me-

hur olup ad Nazenin ayakalt idi. Oradan geip bir konaa

vardlar ve bir durak grdler. Y eri cva gibi titrem ekte, vehim aya

konaklarn g emede sarslmaktayd. Ham gmten tamamile saf bir

mahal olup ad Bacak d. Oradan da azimet ykn balayp zevkbineine bindiler. Tamamile dalk bir yol grdler ki orada sonsuz

uurumlar vard. O dan geidinin sonunda kldan ince bir yol gr

dler.Vcudu ortada olmamakla beraber Bel sznden baka ondan

bir ad san da yoktu [1] . Oradan Karn diye mevsuf olan dalgal

bir suya vardlar. Orada Gbek diye tannan bir girdab vard.

Oradan da geip bir sahraya eritiler ve azimet ykn bir biyabana

ek tiler ki o sahrada asl bir ot bilmemi ve hi bir canldan ora-

ya toz konmamt. skender, aynasn orada yapm, [2] d , rem

ban oraya kurmutu [2] , Yani nurdan bir fark yoktu. Bu sebep;

le de ad Sne diye mehur olmutu. Oradan bir konaa eriti-

ler ve orada oturanlardan bu havalide gayet zorlu ve kuvvetli Kol

~ 33 -

[1] Buralar tercemelerde hep mealendir.

[22] I CiJL \ ^ \ J j s 29, tercemelerde yok.


32/42

adl birisi vardr diye duydular. Penesine pene vuramayp kolunun

kuvveti uhdesinden gelemediler [1] . Azimet dizginini oradan da

dndrp dier bir konaa kotular. Sined en daha gxel bir yer

grd ler. Kadri daha artk, mertebesi daha yceyd i. Le tafet esbab

tertib edilmi olup Gabgab diye lekablanmt [2] , O konak yerindebir mddet daha kaldktan sonra oradan da msaferst ettiler. Yo lda

kan ien sitemkr ve cefac zenciler grdler ki onlardan merhamet

uzakt ve onlar Hl ve Hat diye hret bulmu birka cefacy d.

Onlar, o iki serseriyi sersem edip gece basknna urattlar. Ruh ve

Ak, helak olmaa gnl verdiler, ba aa bir kuyuya dtler,

O kuyunun g ayetle gnl zen bir yer olduunu ve iinde yzbinler

ce tu tsak bulunduunu grdler. Kararsz gnllerin karar ettii bir

yer olup ad ene ukuridi. Bir mddet o kuyunun dibinde feryad

ve figan ettiler. Anszn [3] misk gibi [3] ve kvrm kvrm, bklm

Bklm bir ip grdler ki afte gnllerin topland b ir ipti. Baz

kimseler, ona gs, bazlar da zlf demiti. Kendilerini o ipe ba -

ladlar ve ene ukuru kuyusundan kurtulup saf ve tatl, hazin g -

nllere ferah balayan bir emeye eritiler. O emenin nazenin fey-

zi Hzrn abhayatndan daha iyi olup ad Canperver dudak d.

Orada inc ile dolu bir kutu buldular. Kutunun ad Az, incilerin Di-ti. Filvaki kutuyu ele geirdiler amma balar dnmekte bulunduun-

dan yine kay bettiler [4] . Oradan bir baa getiler ve bir gl bah-

esin i makam ittihaz eylediler ki glleri tamamile dikensizdi ve ad

Yanak bahesi idi. Bir zaman o bada v akit geirdiler ve oradan

da dier bir konaa yk grdler. Neeli ve letafet esbab tam bir

yer grd ler. Nebatlar yeni yetimi, ne eli ve ferah vericidi. O yerin

34 -

[1] t/l) AfiU J 1 _j (Jr ^ j l 3 j J J a c j l

< , X > j ^ J, (J OjiU s 29 , bura s tamam ile yaln ve

uydurma olarak yle terceme edilmi ; Sahray mezkrdan gsarlarnda esnay ta-

rk te olhavalinin yemin ve yesrnda seken esi zrmend ve kavidest sid nam iki

ehri muteber olduunun haberini aldlarsa da rehi rasttan sapmayp giderek . . . .

Ragb 30, Hamdi 25.[2] Buralar da hep mealen ve uydurma.

[33] i J n 30, tercemelerde yok.

[4] Ann k'kfaj^ telmih.


33/42

vasf incisini delen, adna Binag demiti. Oradan da tehlikelerle

dolu, hleci adamlarla meskn bir mesire mahalline vardlar. O konan

ad ehl gz d. ehriyar da K ati l g amze ydi. Oradan da bir

yce menzile getiler. Orada erbab sefann mabedi ve ehli vefann

mihrab olan iki kemer grdler ki gzellik vasflarnn dibacesi vevisal yaknlnn kabe kavseynidi [1]. Gnl alan Hsnn karargh

olup ad Tkebr idi. Oradan gnl aan bir serhadde vardlar.

Gayetle sefal bir makam grdler. in ahularnn otla olan orasnn

kutlu ad, ln d. Bir mddet de o vadide gezindiler. Oradan

pek karanlk , yo llan tehlikeli ve ince bir zulmet diyarna getile r.

Orada yz binlerce perian hayran kalm ve perianlar, adna Kkl')

demilerdi. Ruha o zulmetin sa lbeti galebe etti. Aktan bir tedbird e

bulunmasn diledi. Ak, onu zulmetin iddetinden kurtard. Boy i

ragnn aydnlna eritirdi.

Ruh ey A k, yanl gsteriy orsun. Ey yol aztm, re'yinde

isabe t etmiyorsun [2 ]. Bir mddettir sergete gezindik durduk. Dediin

Hsnn cilve yerine varamadk dedi. Ak dedi ki : Ey gafil ve mari-

fet lezzetinden nasipsiz, her yer Hsnn cilveghidi. O her yerde ken-

disini g sterdi. Fakat sende b asiret olmadndan [3] Hsn nedir, ne

- 35 -

[1] ! J J j l J yaknl iki yay kadar, hatt daha da yaknd.

Necm suresi, yet, birok tefsirlere ve bu yetten evvelki ve sonraki yetlere naza-

ran bu yaknlk H azreti Muhammedle Cebra il arasndadr. Fak at so filer, bunu T an-

r ile addeder ve hatt bu yaknln vahdetten ibaret olduunu sylerler. jl ,

okun yayda dayanacak mahallidir ki ortasnda olup bir izgiden ibarettir ve bu izgi

yay iki kavse ayrr. Sofiler, Hazreti Muhammed'le Tanrnn arasndaki y aknlk

yay n iki kav sinin kad ar, be lki de daha yakn d diye te vil ve ff i

vcub, imkn D yahud ; J J yi da ,


34/42


35/42

luydu. Bir mddet beni Ma'ukluk yurdunda aldattn, oradan yzme

bir kap atn, br zaman da beni Aklk lkende garlb ettin ve bana

trl trl bellar nasib eyledin. O memleketlerde de yzmn suyunu

dktn, beni tek rar mitsiz bir halde vatana getirdin. Vatan ykkla

yz kodu, tezelzle ujra d . Allah Allah, bu ne zulmdr ? Sendenbir durakta bin feryad 1 dedi [1] . Ak, Ruhun ikyetini duyup onu,

o musibette takatsiz grnce, dedi ki : Ey Ruh, ikyet kimden ?

Dorusu u ki senin fetin senden gayrisi deil. drk hzinesindeki

resmi getirt ve o resmin hakikatinden ibret al

Ruh, o resmin ihzarn emre lti. Mhrle mhrlenmi olarak g e-

tirdiler. Ruh, sefa aynasnn mhrn ap baknca onda zaif bir

beden ve gayet nahif bir yz grd. Dedi ki ey Ak, bu suret, o

Buret deil. Bana bildir: o neydi, bu ne? Ak, ey Ruh, bu levh,

sefa aynasdr. Nazar ehline akis gsterir . Onda grdn ilk suret de

endin, imdi grdnde sensin. nce ona baktn zaman gafildin,

kendini tanmadn, kendi arzuna kouyordun, nihayet kendine eritin.

Akla mazharda sensin, mauklua zverde sen. Marifet nlk sr

mesindedir [2] ve bu menzilin yaknl teallktan ayrlmaktadr [2].

Ruh, nlk srmesini g zne, ekince vcud aynas olmakszn

yle bir gzel grd ki suret ve mnya bniyaz, Ruhlkudsie demsz, vahdet halvetinde oturmu, kapy kesret yzne kapamt. Ne

Akln ona bir bak vard, ne hisler ve tabiatler ona snabilirdi.

Ne Hsnn ona bir naz vard, ne onun Ak a bir niyaz . . Ruh ,

o makama eriince Ceberut ve Lhut lemlerinin almetlerini g r-

d. Asl menzile ulat [3] . Y ol kesicilerin kaydndan kurtul

37

[1] Buralar da tercemelerde hep mealen nakledilmitir.

[22] Tercemelerde bu cmle yok.[3] jkj

j c li i j j o j j l

ii j, ^

............j jlW (3'A Q J J li jV

S 37, buralar temamile yanl terceme edilmi : Badezin ayinenia tevassutuna hacet

kalmayp Ruh, suret r e mnda bniyaz ve Ruhikuds ile demsz olarak vahdethanei


36/42

du [1], iin sonunda kendisini kendisine eritirdi, maukluk ve k-

lk, o halvetten darda kald.

- 38

helvette mukm, Akldan istianeden va reste ve havas ve tabayiden ritei telluku

gsiste olmala... Ragb 36, Hamdi 31.

[1] Tercemelerde bu cmle de yok.


37/42


38/42


39/42

LOPUSCULE DE FUZUL SUR LA MALADIE

ET LA SANT.

Fuzuli, lun de nos grands po tes, est galement Tauteur de lo-

puscule persan sur la sant et la maladie. Nous n allons cependant

pas prtend re, cause de ce t article, que Fuzuli fut mdecin, carnous ne possdons aucun renseignement quil a exerc la mdecine.

Mais il conn at, ainsi que lautres savants plus rcents, la science

mdicale. Car il lui eut t impossible de com poser un article de ce

genre sans avoir quelques connaissances.

Cet art icle fut deux fois traduit en turc . Mais ces traductions

ntant pas trs cla ires, il a t de nouveau traduit. Ce prcieux

ouvrage de Fuzuli est spcialem ent intressant au point de vue m-

dical et psychologique. Nous prsentons maintenant la traduction enrsum.

Le premier sujet traite uniquement de la m decine ;

( L me qui naquit au monde de ( ) [1] royaume c les te

et habite le monde spirituel ( ) [2 ], visita un jour le pays du

corps et le trouva beau. Cette ville est gouverne par quatre frres

nomms (iljl et ' < 5 ) le sang, la bile, le phlgme et lat

rabile. Ceuxci tout en tant adverse lun lautre ne peuvent ga-lement pas se sparer. Tous les quatre se trouvent sous la domi-

nation dune fille nomme humeur. Lme aime le pays du corps et,

se mariant avec lhumeur, sy installe. Ils ont un enfant nomm san-

t. Lme un jour fait une promenade. Le pays possde trois villes.

[1] Signifie le monde de l'esprit suprme en Suf.

[2J Le corps suprme.


40/42

El le arrive la premire qui est la citadelle du erveau. Celte cita-

delle est compose de dix quartiers dont chacun a un gouverneur :

( L ouie, la vue, l odorat, le got, le toucher, le sens commun, l ima-

gination , la possession, l illusion, l entendement ) . Ap rs le cerveau,

l me va la ville du foie. Il y a dans cette ville huit employs :

la croissance, lenfantement, la formation, lattraction, la masti-

cation, la digestion, lvnement). Lme traverse cette ville et ar-

rive la ville du coeur. Il y a dans ce tte ville les personnages nom-

m s; lesp rance, la crain te, le chagrin, la haine, l inimiti, laffec-

tion et la joie. La ville du coeur lui plait beaucoup et elle se d-

cide y habiter. Elle exile la crainte, le chagrin et la haine, et de-

vient amie avec lesprance, laffection et la gaiet.Le Sang, la Bile, le Phlgnie et lAtrabile, nomms les humeurs,

tant vexs, se rvoltent. Les exils commencent galement soule-

ver des hostilits. La ville du coeur est assige par le chagrin.

Les trois exils sadressent aux tribus du mensonge, de la rancune

et de la mchancet et les soulvent. Lme est vaincue. Avec les-

poir de recevoir de laide, la jo ie court la beaut, laffection

lamour, et lespoir linte lligen ce. Mais outre lintelligence, aucun

ne vient en aide. Lintelligen ce est vainqueur sur labstinence et lamaladie. La ville du oeur rallie dans lo rdre . L me reprend sa li -bert ) .

La seconde partie qui est la continuation de la premire est

plus potique et plus p sychologique. C ette second e partie servit ga-

lement de sujet au livre de ey h G alib intitul ( J j ) la beau-t et lamour.

( L me, gurie dans le pays du corps, se jette e tte fois dans

une nouvelle aventure. La beaut ayant entendu les loges de lme

conts par la gaiet, dsire la connatre. La gaiet lui dit que l^m e,

se trouvant avec l intelligen ce, est difficile voir, mais la beaat

prtend qu'elle connait une incantation avec laide de laquelle elle

peut ren trer dans le pays du corps sans tre vue. E lle prend donc

les personnes de sa suite nommes ( coquetter ie, grce, minauderie

et sduction ) , lit son incantation et entre dans le pays du corps.

~ 42 -


41/42

Quelques uns de ses hommes s insta llent dans les yeux et d'autres

dans les sou rcils. Un peu plus tard l amour vient et devient lami

de l me. II fait sans cesse les loges de la beaut. Finalem ent, lme

montre le dsir de voir la beaut. L amour donne alors l me le

miroir de la puret.

En regardant dans le miroir, l'me voit son image. Mais croyant

que la beaut est autre quellemme elle cro it l avoir vue et de-

vient follement amoureuse. Lamour lui dit que cette image possde

beaucoup dennemis et que si elle veut absolument la garder dans

le trsor de la comprhension et la voir souvent, elle doit la faire

copier par l imagination pour la regarder lorsquelle en aura envie.

Lme suit les conseils de lamour. Mais bientt, elle dcide quelleveut tou t prix atteindre la beaut. Elle entre ldessus avec l a-

mour dans le dsert de lamoureuse. Ils arrivent dabord au pays de

la plante du pied. Aprs avoir pass de cet endroit, ils arrivent au

pays des jambes faites dargent pur et tremblant comme le mercure.

Ils arrivent ensuite un endroit montagneux ayant des gouffres sans

fin. A la fin de ce passage de montagne, ils voient une taille plus

fine quun cheveu. Ils la passent et par des endroits comme le tour-

billon du nombri, le dsert de la poitrine et le dessou s du menton.Mais ils tombent dans (l e puits du menton = la fosse tte du

menton et ne peuvent en sortir quen saccrochant la corde de la

chevelure. Ils se reposent la fontaine des lvres. L, ils trouvent

une bo te pleine de perles quils perdent tout de suite cause de

leur ignorance . Ils arrivent ensuite dans le pays de l obscu rit aprs

avoir franchi le jardin des joues, le passage de l ore ille, le pays des

yeux fascinateurs, larcade des sourcils et lieu de repos du front.

Lme, ne trouvant aucune trace de la beaut dans ces endroits,

comm ence gronder lamour. Mais, lamour lui dit que lle ne peut

voir la beaut que si elle met sur ses yeux le fard qui se trouve

dans le pays de la connaissance. Ldessus, ils rentrent dans le pays

de lamour. Ils passent du jardin du blme. Ils deviennent amia avec

ltonnement e t la privation. Ils cheminent ave c la lamentation et

retournent enfin chez eux.

- 43 -


42/42

L me retrouve le pays du corps dtruit, et ses sentiments d-

sordonns. Elle recomm ence gronder l'amour, mais celuici ordonne

quon apporte le miroir de la clart. Lorsque lme regarde dans le

miroir, elle y voit sa propre image. Elle est trs maigre et dfaite.

E lle dit lamour : ( Ce ci est moimme. O e st lautre image ? )

Ldessus, lamour lui donne le koheul de la conn aissance. L'm e le

met sur ses yeux et se voit une trs belle figure, sans laide du mi-

roir. Elle atteint son but rel. Elle spouse ellemme. L amant et

laime restent audehors de ce bonheur. )

Fuzuli a vraiment combin cet ouvrage dune manire trs int-

ressante. II est le premier qui crivit en Orient un artic le all go-

rique. Les grecs crivirent un article du mme genre une poqueplus lointaine. Huneyn bin Ishak (Y o h a n it is ) le traduit en arabe

sous le titre : Selaman u Ebsal. Ibnl Sina fut le premier qui crivit,

dans le monde musulman et turc, une histo ire allgorique de ce

genre ( 980-1 0 3 7) . Son histoire Hay ibni Yak zan (viv an t, fils del Eveill ) en es t une. Yusuf Has Hadjib criv it en 1069 le Kudat

kubilig dans la mme style.

Le pote Yunus Emre dans l j l'article des conseils, le

pote Nevi dans JU * consultation, et Cheyh Galib dans la beau-

t et lamour, donnent les allgories de ce genre.

Le pote Fuzuli ayant crit son oeuvre avant les deux derniers,

inspira surtout i j ( la beaut et lamour ) de Cheyh Ga-

lib. Tous ces point donnent une importance toute particulire lar-

ticle sur la maladie et la sant, dans la langue persane et le monde

scientifique et potique turc.

- 44 -

Fuzuli, Sıhhat Ve Maraz

Documents

Transcript of Fuzuli, Sıhhat Ve Maraz