FİKRİ VE SINAÎ MÜLKİYET HAKLARI

Dr. Deniz ŞENYAY ÖNCELdeniz.oncel@deu.edu.tr

FİKİR VE SANAT ESERLERİ

ESER

Bir fikri ürün üzerindeki hakların fikir ve sanat eserleri hukuku uyarınca korunması, söz konusu ürünün “ESER" olarak kabulüne bağlıdır.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 1/B-a maddesinde sahibinin hususiyetini taşıyan İLİM VE EDEBİYAT, MUSİKİ, GÜZEL SANATLAR veya SİNEMA ESERLERİNDEN oluşan fikir ve sanat mahsullerine “ESER" deneceği ifade olunmuştur.

ESER

Eser olarak kabul edilebilme şartları:

1. İlim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserlerinden birine dahil olmalı (şekli şart),

2. Sahibinin hususiyetini taşıyor olmalı (subjektif şart),

3. Kullanıma elverişli ve üçüncü kişilerce algılanabilir nitelikte olmalı (objektif şart).

ESER

Eser sayılmada dikkate alınmayacak hususlar:

a.Kayıt, tescil ve tevdib.Yenilikc.Amaçd.Kalitee.Eser sahibinin özelliklerif. Nicelikg.Masraf ve giderlerh.Kamu düzenine aykırılık

TANIMLAR

a) Eser: Sahibinin özelliğini taşıyan bilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her çeşit fikir ve sanat ürünleri.

b) Eser sahibi: Eseri meydana getiren gerçek kişi.

c) İşlenme eser: Bir başka eserden yararlanarak oluşturulan ve bu esere göre bağımsız olmayan ve işleyenin özelliğini taşıyan fikir ve sanat ürünleri.

d) Derleme eser: Özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak koşuluyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi içeriği seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eser.

e) Tespit: Seslerin veya ses temsillerinin veya ses ve görüntülerin anlaşılabilecek, çoğaltılabilecek veya iletilebilecek şekilde bir araca kaydedilmesi işlemi.

f) Fonogram: Sinema eseri gibi görsel-işitsel eserler içindeki ses tespitleri hariç olmak üzere, bir yorumda yer alan seslerin veya diğer seslerin veya ses temsillerinin tespit edildiği ses taşıyıcısı fizikî ortam.

g) Bilgisayar programı: Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmaları.

h) Arayüz: Bilgisayarın donanım ve yazılım unsurları arasında karşılıklı etkilenme ve bağlantıyı oluşturan program bölümleri.

ı) Araişlerlik: Bilgisayar program bölümlerinin işlevsel olarak birlikte çalışması ve karşılıklı etkilenmesi ve alışverişi yapılan bilginin karşılıklı kullanım yeteneğini,

ESER ÇEŞİTLERİ

İLİM VE EDEBİYAT ESERLERİ

Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler,

Her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları,

Her nevi rakslar, yazılı koreografi eserleri, pandomimler ve buna benzer sözsüz sahne eserleri,

Estetik niteliği bulunmayan her nevi teknik ve ilmi nitelikteki fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topografya’ya ait maket ve benzerleri, her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri,

MUSİKİ ESERLERİ

• Fikir ve Sanat Eserleri Kanunda, her nevi sözlü ve sözsüz besteler, musiki eseri olarak kabul edilmiştir.

• Bilgisayar yardımıyla yapılan musiki eserlerinin korunabilmesi için ortaya çıkan sonucun, bir insanın biçimlendirme faaliyetine dayalı olup olmadığına bakılır.

GÜZEL SANAT ESERLERİ

Estetik değere sahip olan;

Yağlı ve sulu boya tablolar, Her türlü resimler, desenler, pasteller, Kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş ağaç veya

diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler kaligrafi, serigrafi.

Heykeller, kabartmalar ve oymalar. Mimarlık eserleri. El işleri ve küçük sanat eserleri, Minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri, Tekstil, moda tasarımları. Fotografik eserler ve slaytlar, Grafik eserler, Karikatür eserleri,

SİNEMA ESERLERİ

• Her nevi estetik, ilmi, öğretici veya teknik mahiyette olan veya günlük olayları tespit eden filmler veya sinema filmleri gibi, tespit edildiği materyale bakılmaksızın, elektronik veya mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle ilişkili hareketli görüntüler dizisi olarak tanımlanmıştır.

İŞLEMELER VE DERLEMELER

Tercümeler,

Roman, hikaye, şiir ve tiyatro piyesi gibi eserlerden birinin bu sayılan nevilerden bir başkasına çevrilmesi,

Musiki, güzel sanatlar, ilim ve edebiyat eserlerinin film haline sokulması veya filme alınmaya ve radyo ve televizyon ile yayıma müsait bir şekle sokulması,

Musiki aranjman ve tertipleri,

Güzel sanat eserlerinin bir şekilden diğer şekillere sokulması,

İŞLEMELER VE DERLEMELER

Bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin bir araya getirilmesi,

Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde seçme ve toplama eserler tertibi,

Başkasına ait bir eserin izah veya şerhi yahut kısaltılması,

Bir bilgisayar programının uyarlanması, düzenlenmesi veya her hangi bir değişim yapılması,

Belirli bir amaca göre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ya da materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan veri tabanları.

ESER SAHİBİ

ESER SAHİBİ

Eser sahibi eseri bizzat meydana getirendir.

İşleme ve derlemenin eser sahibi, asıl eser sahibinin hakları saklı kalmak kaydıyla eseri işleyendir.

Sinema eserlerinde ise yönetmen, özgün müzik bestecisi, senaryo yazarı, diyalog yazarı ve eğer canlandırma tekniğiyle yapılmış bir eser söz konusu ise animatör, eserin birlikte sahibidir.

ESER SAHİBİ

Birden çok kişinin meydana getirdiği eser, kısımlara ayrılabiliyorsa ortak eser sahipliğindensöz edilir.

Müşterek eser sahipliği her biri meydana getirdiği bölümün sahibidir.

Müşterek eser sahipliği daha önceden meydana getirilmiş bağımsız eserlerin bir araya getirilmesi ile de ortaya çıkabilir.

ESER SAHİBİ

• Birden çok kişinin meydana getirdiği eser, ayrılmaz bir bütün oluşturuyorsa, iştirak halinde eser sahipliğinden söz edilir.

• Hak sahipliği sözleşmenin yapılması ile değil, eserin yaratılması ile oluşur.

ESER SAHİBİ

• Aralarında yaptıkları bir sözleşme ile aksi kararlaştırılmış olmadıkça memur, hizmetli veya işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar bu kişileri çalıştıran veya tayin edenlerce kullanılacaktır.

ESERDEN DOĞAN HAKLAR

ESERDEN DOĞAN HAKLAR

Mali ve Manevi Haklar;

Müspet yön: FSEK, eser sahiplerine mali ve manevi haklar tanır.

Menfi yön: Üçüncü kişilerce gerçekleştirilen hak ihlallerine karşı hukuki sonuçlar.

Cezai yön: Üçüncü kişilerce gerçekleştirilen hak ihlallerine karşı cezai sonuçlar.

ESERDEN DOĞAN HAKLAR

Mali hakların koruma kapsamı ve sınırlarının belirlenmesinde, alenileşme ve yayımlamakavramları önem taşır.

Bir eser, sahibinin rızasıyla umuma arz edildiği anda alenileşmiş sayılır.

Eserin aslından çoğaltılma ile oluşan nüshaları, satışa çıkarma veya dağıtma suretiyle umuma arz edilirse yayınlanmış sayılır.

ESERDEN DOĞAN HAKLAR

MANEVİ HAKLAR

Umuma sunma

Adın belirtilmesi

Ederde değişiklik yapılmasını önleme

Eserin aslına ulaşma

Teşhir

Tahrip etmeyi önleme

MALİ HAKLAR

İşleme

Çoğaltma

Yayma

Temsil

Yayın ile umuma iletim

MANEVİ HAKLAR

• Kamuya sunma hakkı;

– Henüz alenileşmemiş bir eserin içeriği hakkındaki bilgiyi ancak eser sahibi verebilir.

– Diğer taraftan eğer eser sahibi, kamuya sunma hakkını kullanmazsa ve eser, ülkenin kültürü bakımından önem arz ediyorsa Bakanlık, eser sahibine tanınan hakları kendi namına kullanabilir.

MANEVİ HAKLAR

• Adın belirtilmesi hakkı;

– Kendi adı, takma adı veya adsız olarak eserin kamuya sunulması veya yayınlanması yetkisini eser sahibine tanımaktadır.

– Eserin aslı veya nüshaları üzerinde adın nasıl belirtileceğine yine eser sahibi karar verir.

MANEVİ HAKLAR

• Eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı:

– Bu hak eserin varlığını veya bütünlüğünü koruma amacı taşır.

– Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veya eser sahibinin adında kısaltma, ekleme veya değişiklik yapılamaz.

MANEVİ HAKLAR

• Eserin aslına ulaşma hakkı;

– Eser sahibi, aslını elinde bulunduran kişi veya kurumdan geçici bir süre için eseri talep edebilir.

• Yağlı veya sulu boya tablolar gibi güzel sanat eserleri ile el yazısı ile yazılmış eserler.

MALİ HAKLAR

• İşleme hakkı;

– Bir eserden, onu işlemek suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

– Buna karşılık şahsi kullanım amacıyla işleme kural olarak serbesttir.

MALİ HAKLAR

Çoğaltma hakkı;

Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

Çoğaltılan nüsha adedi, çoğaltmanın türü ve tarzı, çoğaltma biçimi veya süresi gibi hususlar önemsizdir.

MALİ HAKLAR

• Yayma hakkı;

– Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

– Gösterim veya sahneleme gibi işlemler yayma değildir. Çoğaltmayı takiben gerçekleşir.

MALİ HAKLAR

• Temsil hakkı;

– Bir eserin, doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

MALİ HAKLAR

Yayın ile umuma iletim;

Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve

yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

HUKUK DAVALARI

• Eserler meydana getirildiği andan başlayan doğal bir korunmaya tabidir, ancak eserlerin meydana getirildiği zaman konusunda ortaya çıkan uyuşmazlıklar ile ilgili olarak, eserlerin doğal korunmaları ile birlikte zaman yönünden de korunabilmeleri sağlanabilmektedir. Eserin meydana getirildiği tarihin hukuki olarak da ispatlanması anlamında bir belgeye yasal olarak yetkilendirilmiş elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı “Tasdix” programı ile sahip olunabilmektedir.

CEZA DAVALARI

• Eserlerin izinsiz kullanımı ve eserler üzerindeki haklara tecavüz edilmesi durumlarında, iki yıldan dört yıla kadar hapis veya elli milyar liradan yüz elli milyar liraya kadar ağır para cezasına veya zararın ağırlığı dikkate alınarak her ikisine, hükmedilir.

YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİ

YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİ

Yeni bitki çeşitleri üzerinde ıslahçı hakları konusu, tarımın Türkiye ekonomisindeki yeri nedeniyle özel bir öneme sahiptir.

Uluslararası düzeyde yeni bitki çeşitlerinin korunmasına yönelik en önemli düzenleme, ıslahçı haklarının kendine özgü bir sistem olarak korunmasını öngören UPOV (Uluslararası Yeni Bitki Çeşitlerini Koruma Birliği) Sözleşmesi’dir.

YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİ

• Bitki çeşitlerinin geliştirilmesini özendirmek, yeni bitki çeşitlerinin ortaya çıkması, daha fazla ve kaliteli üretim sağlanması ile bitki çeşidini ıslah eden ıslahçıların haklarının korunması amacıyla 5042 sayılı “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun” 15.01.2004 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİ

Teknik İnceleme

Başvuru, Tescil ve İlan

Yetkili Otorite

Gıda, Tarım ve Hayvancılık

Bakanlığı

Bitkisel Üretim Genel

Müdürlüğü

Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon

Merkezi

Diğer Sertifikasyon Müdürlükleri

KORUMA SÜRESİ

• Tescil edildiği tarihten itibaren 25 yıl

• Ağaç, asma ve patates için 30 yıl

BÜGEM

TTSM (Ankara)

Çayırova(Kocaeli)

Beydere(Manisa)

Samsun

AdanaAntalya

TEKNİK İNCELEME

Koruma Süreci

• BÜGEM

• Tohumculuk Daire BaşkanlığıBaşvuru

• Başvuru İnceleme Komisyonu

• BÜGEM – TTSM – Hukuk MüşavirliğiKabul

• Başvurusu Kabul Edilen Çeşitler

• İtiraz Süresi 3 AyBülten

• TTSM

• 1 – 4 YılTeknik İnceleme

• Islahçı Hakları Tescil Komitesi

• BÜGEM – TTSM (2) – Hukuk Müşavirliği – Zir.Fak. – Arş. Ens.Tescil

• Islahçı Hakkı Tescil Edilen Çeşitler

• İtiraz Süresi 1 AyBülten

• Islahçı Hakkı Tescil Belgesi

• 25 – 30 YılKoruma

Hak İhlalleri

Yetkili Mahkemeler◦ Fikri Mülkiyet Mahkemeleri

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı◦ Hak sahibinin dışındakilere sertifika verilmemesi◦ İhlal davalarında müdahil olunması◦ Yargı içtihatlarının oluşmasında yönlendiricilik