ÀÃÓÓËÃÀ - arkhangai.nso.mn aimgiin taniltsuulga.pdf · Газрын хөрсний...

1

ÀÃÓÓËÃÀ

ªìíºõ ¿ã

Архангай àéìãèéí ò¿¿õ

Á¯ËÝÃ 1. Õ¿í àì ç¿éí áàéäàë

Á¯ËÝÃ 2. Õºäºëìºð ýðõëýëò

Á¯ËÝÃ 3. Íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóä

3.1 Áîëîâñðîë, ñî¸ë, óðëàã

3.2 Ýð¿¿ë ìýíä

Á¯ËÝÃ 4. Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í

Á¯ËÝÃ 5. Õýðýãëýýíèé áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý, òàðèô

Á¯ËÝÃ 6. ¯éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóä

6.1 Õºäºº àæ àõóé

6.2 Àæ ¿éëäâýð

6.3 Áàðèëãà, òýýâýð

Á¯ËÝÃ 7. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí òîî, á¿òýö

Ä¿ãíýëò

Õàâñðàëò

2

Аймгийн статистикийн хэлтэс нь орон нутгийн хэмжээнд статистикийн

мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, орон нутгийн нийгэм, эдийн засгийн

хөгжлийн асуудлаар танилцуулга, судалгаа бэлтгэж тархаах үндсэн чиг

үүрэгтэй, 9 ажилтантайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Үндсэн 5 ажилтан, гэрээт 1 ажилтан, өрхийн нийгэм эдийн засгийн

болон ажиллах хүчний судалгааны гэрээт судлаач 3 ажиллаж байна. Үндсэн

ажилтнууд бүгд статистикч, эдийн засагч, мэдээлэл технологийн чиглэлийн

мэргэжлийн ажилтнууд байгаа бөгөөд судлаачид ч мөн статистикч, эдийн

засагч мэргэжилтэй байна.

Хэрэглэгч та бүхэнд толилуулж буй Архангай аймгийн нийгэм, эдийн

засгийн байдлын энэхүү танилцуулга, холбогдох тоо мэдээллийг аймаг, орон

нутгийнхаа хөгжлийн бодлого, хөтөлбөр боловсруулах болон шинжилгээ

судалгааны ажилд өргөнөөр ашиглахыг хүсье.

Танилцуулгын болон статистикийн мэдээллийн талаар өөрийн санал

хүсэлтээ бидний хаягаар ирүүлбэл талархан хүлээн авч хамтран ажиллах

болно.

Хаяг: Архангай аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын байр, өрөө 206,207,311 Утас: 70333226 70332604 Цахим хаяг. [email protected] Веб хуудас: http://www.arkhangai.nso.mn/

АРХАНГАЙ АЙМГИЙН СТАТИСТИКИЙН ХЭЛТЭС

http://www.arkhangai.nso.mn/

3

Архангай аймгийн түүх

Халхын Сайн ноѐны аймаг 1725 онд байгуулагдсан бөгөөд энэ үед Халхын сайн ноѐн хан аймгийн нутаг нь умар зүг Чулуут голоос өмнө зүг Цэцэрлэг гол, дорно зүг Бор бургас, Олон нуураас өрнө зүг Халзан согоот, Хөл саяын даваа хүрч байв. 1761 онд Өөлдийн хоѐр хошууг Сайн ноѐны аймагт шилжүүлэн захируулж энэ үеэр аймгийн нутгийн хилийг умраас өмнө зүг Говь Гурвансайхан уул хүртэл, дорноос өрнө зүг Сэгс цагаан богд хүртэл өргөтгөж, анх байсан 19 засаг хошууг 24 болгосон ажээ.1858 оны бүртгэлээр Сайн ноѐны аймаг 24 засаг хошуу, тамгатай хутагтын шавь 8 гэсэн зохион байгуулалттай байлаа.

Богд хаант Монгол Улс байгуулагдсаны дараа Халхын Сайн ноѐны аймаг нь Богд хаант Монгол Улсын Сайн ноѐн хан аймаг болон өөрчлөгдсөн юм.

Богд хаант улсын Сайн ноѐн ханы аймаг нутаг дэвсгэр, хүн ам, хошуу шавийн тоо, хөрөнгө малын хэмжээгээр улсад дээгүүр байр эзэлдэг томоохон аймгийн нэг байв. 1918 оны байдлаар Сайн ноѐн ханы аймаг 30619 өрхтэй, 133748 хүн амтай байлаа. Бүх хүн амын 54.8 хувь нь эрэгтэйчүүд, 45.2 хувь нь эмэгтэйчүүд, нийгмийн анги давхаргын хувьд нийт хүн амын 5.7 хувь нь тайж нар, 16.8 хувь нь хамжлага албат, 28.1 хувь нь сум албат бүх эрэгтэйчүүдийн 39.2 хувь нь лам нар байв.

Засаг захиргааны үндсэн нэгжүүд нь засаг хошуу 25, шавь 8 гэсэн 33 нэгжээс бүрдэж байжээ.Эдгээр хошуу, шавийг 6-13 удаа хэргэм зэрэг залгамжилсан засаг гүн, бэйл, бэйс, вангийн зэрэг бүхий ноѐд, тамгатай хутагт нар захирч байсан юм.

Ардын Засгийн газрын 1923 оны 10 дугаар сарын 19-ний хурлын 39 дүгээр тогтоолоор аймгуудын нэрийг өөрчлөн, Сайн ноѐн ханы аймгийг Цэцэрлэг мандал уулын аймаг, Засагт ханы аймгийг Хан тайшир уулын аймаг, Цэцэн ханы аймгийг Хан Хэнтий уулын аймаг, Түшээт ханы аймгийг Богд хан уулын аймаг гэж нэрлэхээр тогтоон аймгийн чуулганыг яам болгон өөрчилжээ.

1923-1924 онд хийсэн засаг захиргааны шинэ хуваариар Цэцэрлэг мандал аймаг 3610 арван гэр, 722 баг, 250 сум, 26 хошуутайгаар байгуулагдсан байна.

БНМАУ-ын Бага хурлын 1931 оны 2 дугаар сарын 7-ны өдрийн 5 дугаар хурлын тогтоолоор 5 аймгийг 13 аймаг болгожээ. Ингэснээр 1930 оны эцсээр 71 сум, 16 хошуутай байсан Цэцэрлэг мандал аймаг 35 сумтай Архангай аймаг болон зохион байгуулагдав.

Архангай аймаг 1931 онд Наран, Их уул, Тосонцэнгэл, Цахир сумын нутгаар Завхан аймагтай, Их Жаргалант, Баянзүрх, Чандмань, Шинэ-Идэр сумын нутгаар Хөвсгөл аймагтай, Могод, Гурванбулаг, Авзага сумын нутгаар Төв аймагтай, Бүрд, Шанх, Бат-Өлзий сумын нутгаар Өвөрхангай аймагтай хил залгаж байв. 1931 оны 12 дугаар сарын тоо бүртгэлийн мэдээгээр үзэхэд Архангай аймаг 35 сум, 22 285 өрх, 65 333 хүн амтай, 1 800 000 малтай байжээ.

Архангай аймаг 1941 оны эдийн засаг, хүн амын тоо бүртгэлээр 42 сум, 290 баг, 31 765 өрх, 112 285 хүн амтай тус улсын хамгийн том аймаг байв. Тэр үед Цэцэрлэг хотоос Тосонцэнгэл сум 13 өртөө, Наран сум 12 өртөө, Их-Уул сум 11 өртөө газар алс байсан юм. Ийм нөхцөл байдлаас шалтгаалж БНМАУ-ын бага хурлын тэргүүлэгчдийн 1941 оны 12 дугаар сарын 11-ний өдрийн 81 дүгээр тогтоолоор аймгийн засаг захиргааны зохион байгуулалтад өөрчлөлт оруулж сонгууль хийлгэв. Үүгээр Архангай аймаг 23 сум, 225 баг, 11 430 өрх, 63 420 хүн

4

амтай болов. Засаг захиргааны зохион байгуулалтад хийсэн өөрчлөлтөөр Архангай аймаг хангайн нэг бүсэд багтах боллоо.

АИХТ-ийн зарлигаар 1960 онд Архангай аймгийн Лүн, Хан-Оюут, Бугат сумдыг татан буулгажээ. 1959 онд улсын хэмжээгээр явагдсан газар зохион байгуулалтаар хийгдсэн бүх аймаг, сумдын дэвсгэр нутгийн хуваарийг баталжээ. Ингээд 1961 онд АИХТ-ийн зарлигаар Архангай аймгийн Туулант, Урд Тамир сумыг татан буулгаж Цэцэрлэг, Цэнхэр суманд нэгтгэж, Тайхар сумыг Ихтамир гэж нэрлэх болов. Мөн Өндөрсант, Мөрөн, Хануй сумдыг татан буулгаж, Хотонт, Тариат, Өндөр-Улаан сумдад нэгтгэжээ.1961 оны Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор Тариат сумын төвийг Хоргод шилжүүлсэн байна.

Ингэснээр 1968 он гэхэд Архангай аймаг 16 сум, 1 сангийн аж ахуйтай байхаар болж, 1972 оны АИХТ-ийн зарлигаар сум, хороодын төвийн нэрийг тогтоон баталсан байна.

Архангай аймаг Хангайн уулархаг мужийн төв хэсэгт 55.2 мянган хавтгай дөрвөлжин километр нутгийг хамран оршдог. Хойд талаараа Хөвсгөл аймагтай, зүүн талаараа Булган аймагтай, урд талаараа Өвөрхангай, Баянхонгор аймагтай, баруун талаараа Завхан аймагтай хиллэдэг. Нийслэл Улаанбаатараас 468 км алслагдсан. Аймгийн бүх нутаг далайн түвшнээс 1200-3600 м өндөрт өргөгдсөн Хангайн нурууны салбар уулс, мөн ойт хээр, тал хээрийн бүсээс бүрдэнэ.

Архангай аймаг нь засаг захиргааны хувьд 2013 оны байдлаар 19 сум, 99

баг, 92451 хүн амтай, 26635 өрх, 3772,3 мянган толгой малтай. Аймгийн төвөөс

хамгийн ойр сум нь Ихтамир 27 км, хамгийн алслагдсан Цахир сум 250 км

зайтай.

Төрийн захиргааны байр

Тус аймгийн нутагт Суварга хайрхан, Цогт сүмбэр, Хутаг, Гялгар, Харлагтай, Хан-Өндөр, Баянбайшир, Дулаан хан, Бүрэн хан, Ноѐнхангай, Халзан Бүрэгтэй зэрэг өндөр уулс, Бөхөн шар, Чингэлтэй, Тарвагатай, Бугат, Гичгэнэ, Тамирын өвч битүү ой тайгаар хучигдсан уул нурууд, Тамч, Тонгорог, Хөл сая, Хайрхан, Замт, Эг, Загастай, Хилзах, Согоот, Солонгот, Бумбат, Цагаан даваа зэрэг алдарт их даваанууд, Хонгорж, Тоглох, Хөшигт, Өгийн уудам тал, Хаалга, Мандах, Хануй, Хүнүй, Хөшөөт, Цайдам, Донгойн өргөн хөндийнүүд байдаг.

Газрын хөрсний бүтэц нь их төлөв ойт уулсын саарал, хар шороон хөрс, уулын хар хүрэн хөрс, уулын ам хөндийн хар бараан хөрстэй хосолсон хүрэн, хар хүрэн хөрс, нэлээд хэсгийг тал хээрийн хүрэн, цайвар хүрэн хөрс, нуга,

5

намгийн хар хөрс, багахан хэсгийг, уулын хяр хад, асга, цасан дорх хөрс ялимгүй хэсгийг эзэлнэ.

Аймгийн бүх нутгийн 70.7 хувийг малын бэлчээр, 1.8 хувийг хадлангийн талбай, 0.6 хувийг тариалангийн талбай, 15.7 хувийг ой мод тус тус эзэлдэг. Энд хуш, гацуур, хар мод, хус, улиас, хайлаас, бургас зэрэг шилмүүст, навчит мод, буриагуул, боролзгоно, торлог, яргай, чаргай, ясиль, балгана, тавилгана, монос, шар мод, далан хайлс, жимст модод зэрэг 50 гаруй төрлийн модлог бут ургамал ургадаг юм. Мөн бүүргэнэ, цээнэ, согоон чих, бадаа, поврон зэрэг цайны ургамал, улаалзгана, гүзээлзгэнэ, долоогоно зэрэг олон төрлийн жимс жимсгэнэ, гичгэнэ, тарна, сонгино, халиар, мангиар, хүнхээл, зэрлэг жууцай, янз бүрийн гогод, хүмүүл, таана зэрэг хүнсний амин дэмт ургамал арвин их бий.

Аймгийн нутагт алтан хундага, бамбай, нохойн хошуу, алтан гагнуур, царван, вансэмбэрүү, ванжингярваа, мягмансанжаа, хунчир, монгол туйплан, олон янзын дэгд зэрэг 200 шахам нэр төрлийн эмийн ургамал, банздоо, хөвөн оройт, мөөг, самар зэрэг хүнсний болон бусад чухал ургамал ургадаг. Үүний хамт арц, даль, агь, ганга гэх зэрэг таван төрлийн үнэртэн бүх нутагт байна. Зуны улиралд жамъянмядаг, сэржмядаг, яргуй, удвал, улаалзай, алтан зул, намуу, сарнай, цээний ягаан, цагаан лабай, бэр цэцэг, багваахай цэцэг өнгө жигдэрч байх нь үзэж ханашгүй сонин байдаг билээ.

Хаврын яргуй цэцэг

Архангай аймагт байгалийн арвин их баялаг бий. Өгийнуур, Хотонт, Хашаат суманд шатах занар, бараг бүх сумын нутгаар хүлэр зэрэг түлшний нөөц, Цэцэрлэг хотын орчим, Хашаат, Тариат, Булган, Ихтамир, Цэнхэр сумдын нутгаар төмөр, соронзон гүрийн хүдэр, зэс, хар тугалга зэрэг металийн хүдэр, цагаан тугалга, Хангай, Тариат, Цэнхэр, Батцэнгэл зэрэг сумдад цахиуржсан мана, цагаан гантиг, усан ба утаат болор, бэлт чулуу, кальцийн жонш, хээрийн жонш, хайлуур жонш зэрэг ашигт малтмал, гялтгануур, гөлтгөнө, шохойн чулуу, боржин, наанги шавар, билүү, хүрмэн чулуу, өнгө бүрийн зос будаг зэрэг барилгын үнэт материалын нөөц бүхий олон орд судлагдсан байна.

6

Архангайн нутагт унтарсан галт уулсын чулуулаг, солир, арслан, заан, үлэг гүрвэл, хярс, одос гэх мэт аварга амьтдын чулуужсан яс, яст мэлхий, хясаа зэрэг амьтдын үлдэгдэл чулуужсан мод мэт ховор сонин олдвор элбэг тохиолддог. Мөн Дөрөө нуур, Хөдөө нуур, Эрх нуур, Цайдам нуурын хужир шүү, жамц давсыг өргөн ашигладаг юм.

Хангайн нуруунаас эх авсан хойд урд хоѐр Тамир, Хануй, Хүнүй, Чулуут, Орхон, Суман, Мөрөн зэрэг олон гол мөрөн, Өгий, Холбоо, Дөрөө, Тэрхийн цагаан, Хөх, Их, Хөдөө, Цайдам, Буйлан, Баян-Улаан зэрэг их, бага нуур бий. Эдгээр гол мөрнүүд Архангайн нутгаар 280-350 км газар урсахдаа олон мянган га бэлчээр хадлан, тариалангийн талбайг усаар хангаж 16-34 салаа их, бага гол горхийг ай савандаа нэгтгэдэг юм.

Суврага хайрхан уул далайн түвшнээс дээш 3117 метр

Архангайн нутагт эмчилгээ сувиллын ач холбогдолтой Ноѐнхангай, Чулуут, Шивэрт, Бор тал, Цэнхэр, Цагаан сүм, Хадат, Бэлх, Хан-Өндөр, Бумбат хайрхан, Алтан-Овоо, Мухар хужирт, Гялаан, Ангархай, Ороох, Цүүр, Бор бургас зэрэг 40 гаруй халуун хүйтэн рашаан, рашаан төст булагууд бий.

Тариат, Тэрхийн цагаан нуур

7

Архангай нутаг бол байгалийн үзэсгэлэнт байдлаараа хэн бүхний сэтгэлийг татсан газар орон билээ. Галт уулын дэлбэрэлтээс бий болсон үзэсгэлэнт Хорго нутаг, буман шувуухайн орон гэж нэрд гарсан Тэрхийн цагаан нуур, Суман голын элгэн хад, хясаан дундуур урсагч Чулуут голын сав, Сэнжит цохио, Ихтамирын Уранмандал уул, уулын таг дахь Хөхнуур, гурван Тамирын шугуйт хөндий, Ноѐнхангайн уулс, Өртөнт, Суварга хайрхан, Хүслэнт байц, Булган уул, Өндөр-Улаан, Бичигт хангай, Дөрөө нуур зэрэг байгалийн сор жавхлан бүрдсэн газар нутаг Архангай аймагт олон бий.

Хангайн нуруунд аргал угалз, янгир ямаа, ирвэс, шилүүс, ой хөвч нутгаар бор гөрөөс, буга согоо, гахай хүдэр, дорго, зээх, хэрэм, бүх нутгаар тарвага, үнэг, чоно, мануул, хярс, туулай, чандага, жирх, солонго, цагаан үен, зурам зэрэг ан амьтад оршино.

Жигүүртнээс сойр, хур, ѐл, тас, сар, бүргэд, бэгбаатар, ууль харцага, шар шувуу, хойлог, тоншуул, хэрээ, тагтаа, шаазгай, болжмор, ятга шаазгай, ятуу, ногтруу зэрэг нутгийн шувуу, турлиах, элээ, алагтуу, галуу, нугас, ангир, хун, цахлай, хотон тоодог, тогоруу, хөх, шар цөцгий, хөхөө, өвөөлж, өрөвтас, зуун хурга зэрэг нүүдлийн шувууд бий. Гол, мөрөн, нуурын усанд зэвэг, тул, хайрс, хадран, цурхай, алгана зэрэг агнуурын загаснууд элбэг байдаг.

Булган уул

Архангайн нутаг их төлөв эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, жилд унах хур тундасны хэмжээ нийт нутгаар 300-400 мм, уулархаг царам газраараа 40 мм, дунджаар 348.0 мм хур тундас унадаг. Аймгийн бүх нутгаар олон жилийн дунджаар нэгдүгээр сард -20 градусаас -25 градус хүйтэрч долдугаар сард +10 градусаас +15 градус дулаарч жилийн дунджаар нэгдүгээр сарын изотерм -2 градус, долдугаар сарын изотерм +2 градус байдаг.

8

Á¿ëýã 1

ХҮН АМ ЗҮЙН БАЙДАЛ

9

1.1 Õ¿í àìûí òîî, á¿òýö, òºðºëò, íàñ áàðàëò

Ìîíãîë Óëñûí õ¿í àìûí òîî 2013 îíû ýöýñò 2930,3 ìÿíãà áîëæ, 2012 îíûõîîñ 62,6 ìÿíãàí õ¿í áóþó 2.2 õóâü, 2011 оныхоос 118,7 мянган хүн буюу 4,2 хувиар, 2010 îíûõîîñ 169,3 ìÿí.õ¿í áóþó 6,1 õóâü, 2005 îíûõîîñ 379,2 ìÿí.õ¿í áóþó 14,9 õóâü, 2000 îíûõîîñ 522,8 ìÿí.õ¿í áóþó 21,7 õóâü, 1995 îíûõîîñ 687,3 ìÿí.õ¿í áóþó 30,6 õóâü, 1990 îíûõîîñ 776,9 ìÿí.õ¿í áóþó 36,1 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Çóðàã 1.1

Õ¿í àìûí òîî, ìÿí.õ¿í

Çóðàã 1.2

Õ¿í àìûí íàñ, õ¿éñèéí ñóâàðãà

2000 îí 2013 îí

200,000 100,000 0 100,000 200,000

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70+

Эрэгтэй Эмэгтэй

200,000 100,000 0 100,000 200,000

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70+

Эрэгтэй Эмэгтэй

Õ¿í àìûí íàñ, õ¿éñèéí ñóâàðãûã 2000 áîëîí 2013 îíîîð àáñîëþò òîîãîîð ä¿ðñëýí õàðóóëëàà. Äýýðõ õ¿í àìûí íàñ, õ¿éñèéí ñóâàðãà 2000 îíä õàðüöàíãóé ïèðàìèä õýëáýðòýé áàéõàä 2013 îíû ñóâàðãà íü äóíä õýñãýýðýý ààæìààð ºðãºñ÷ áàéãàà íü õ¿í àì èäýðøèõ õàíäëàãàòàé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Ñóâàðãà 2013 îíä 0-4 íàñíû õ¿í àìûí òîî 5-9 íàñíû õ¿í àìûí òîîíîîñ èõ, õàðèí 10-14 íàñíû õ¿í àìûí òîîíîîñ áàãà áàéãàà íü 1990 îíîîñ õîéø òºðºëòèéí ò¿âøèí ýðñ áóóð÷ áàéñàí ÷ 2006 îíîîñ ýõëýí íýìýãäýæ 2013 îíä 1985 îíû ò¿âøèíä õ¿ðñýíòýé õîëáîîòîé þì. 2013 îíû ñóâàðãûã õàðâàë 20-29 íàñíû õ¿í àì õàðüöàíãóé èõ,

10

åðºíõèéäºº õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì íýìýãäýæ õ¿í àì ç¿éí öîíõíû ¿å ¿ðãýëæëýõèéã õàðóóëæ áàéíà.

Архангай àéìãèéí õ¿í àìûí òîî 2013 îíû ýöýñò 85.7 ìÿíãà áîëæ, 2012 îíûõîîñ 0,5 ìÿí.õ¿í áóþó 0.6 õóâèàð ºññºí áàéíà. Õàíãàéí á¿ñèéí íèéò õ¿í àìûí òîî 2013 îíä 532,9 ìÿíãà áîëæ 2012 îíûõîîñ 2,7 ìÿíãà áóþó 0,5 õóâèàð ºñ÷ýý.

Архангай àéìãèéí íýã êèëîìåòð êâàäðàò íóòàã äýâñãýðò 2000 îíä 1.7 õ¿í, 2013 îíä 1.7 õ¿í íîãäîæ îíöûí ººð÷ëºëò ãàðààã¿é áàéíà. Аймгийн õ¿í àìûí íÿãòðàëûí ººð÷ëºëòºä åðäèéí öýâýð ºñºëòèéí áóóðàëòààñ ãàäíà äîòîîä øèëæèõ õºäºëãººíä ººð÷ëºëò ãàðààã¿é áàéíà.

2013 онд Архангай àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 77,6 õóâü íü õºäººä, 22,4 õóâü íü õîòîä àìüäàð÷ áàéíà. Архангай àéìãèéí íèéò ºðõèéí òîî 1990 îíä 21,5 ìÿíãà, 1995 îíä 25,9 ìÿíãà, 2000 îíä 25.6 ìÿíãà, 2005 îíä 24,3 ìÿíãà, 2010 îíä 26,5 ìÿíãà, 2011 îíä 26,4 ìÿíãà, 2012 îíä 26,5, 2013 онд 26,6 ìÿíãà áîëæ, 2012 оныхоос 0,4 хувиар өссөн áàéíà.

Íýã ºðõºä íîãäîõ õ¿íèé òîî 2013 îíû áàéäëààð Õàíãàéí á¿ñýä 3.3 õ¿í áàéíà. Õàðèí Àðõàíãàé àéìàãò 3.2 õ¿í, Áàÿíõîíãîð àéìàãò 3.3 õ¿í, Áóëãàí àéìàãò 3.1 õ¿í, Îðõîí àéìàãò 3.2 õ¿í, ªâºðõàíãàé àéìàãò 3.7 õ¿í, Õºâñãºë àéìàãò 3.1 õ¿í áàéãàà íü á¿ñèéí äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëòèéí ò¿âøèíä áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë 2013 îíä õºäºëìºðèéí íàñíû 100 õ¿íä òýæýýëгýã÷ 47 õ¿í íîãäîæ áàéíà.

Архангай àéìãèéí õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë 2013 îíä õºäºëìºðèéí íàñíû 100 õ¿íä òýæýýëãýã÷ 59 õ¿í íîãäîæ áàéíà. Õàíãàéí á¿ñ íü õ¿í àì ç¿éí à÷ààëëûí õóâüä óëñûí äóíäàæààñ íýëýýä ºíäºð áóþó 46-59 õîîðîíä áàéíà.

Архангай àéìàã íü Монгол улсын төв хэсэгт орших бөгөөд ихэвчтэн халх

үндэстэн îðøèí ñóóæ áàéíà. 2010 оны хүн ам, орон сууцны тооллогын дүнгээр аéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 96,4 õóâü íü Õàëõ, 3,0 õóâü íü Өөлд, 0,2 õóâü íü Дөрвөд, 0,1 õóâü íü Баяд, 0,3 õóâü íü áóñàä óãñààòíû õ¿ì¿¿ñ áàéíà.

11

Çóðàã 1.3

Õàëõ Өөлд

Дөрвөд Баяд

12

Õ¿ñíýãò 1.1

Õ¿í àìûí òîî, õ¿í àì ç¿éí çàðèì

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, 2013 îí

Àéìàã,

íèéñëýë

Õ¿í

àìûí òîî

Õ¿í àì

ç¿éí

à÷ààëàë

¯¿íýýñ Õºãøðºëòèéí Õ¿éñèéí

õàðüöàà õ¿¿õýä õºãøèä èíäåêñ

Á¯ÃÄ 2930,3 47,5 41,5 6,0 14.5 95,0

Õàíãàéí á¿ñ

Àðõàíãàé 85.7 59,0 53,5 5,5 10,3 100,0

Áàÿíõîíãîð 78.4 45,7 39,3 6,4 16,4 101,7

Áóëãàí 54.5 50,9 45,0 5,9 12,9 94,3

Îðõîí 93,9 50,8 45,2 5,6 12,3 98,1

ªâºðõàíãàé 101,6 50,4 44,3 6,1 13,7 99,0

Õºâñãºë 118,8 49,8 43,4 6,4 14,6 100,0

Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû òîîëëîãûí ä¿íã 2000 îíû òîîëëîãûíõòîé õàðüöóóëàõàä Архангай àéìãèéí õ¿í àìûí òîî 12,8 õóâèàð áóóð÷ýý.

Õ¿í àìûí òºðºëòèéí ò¿âøèí 1990 îíîîñ ýð÷èìòýé áóóð÷, 2006 îíîîñ ýõëýí íýìýãäýæ ýõýëñýí áºãººä 2011 îíä òºðºëòèéí ò¿âøèí 1985 îíû ò¿âøèíä õ¿ðòýë ºññºí áºãººä ¿¿íä 2006 îíîîñ ýõëýí Õ¿¿õäèéí ìºíãº õºòºëáºð, 18 íàñ õ¿ðòëýõ õ¿¿õäèéí ìºíãºí òýòãýìæ, Øèíý òºðñºí õ¿¿õýä õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýíòýé õîëáîîòîé. Óëñûí õýìæýýíä 1000 õ¿íä íîãäîõ òºðºëò 1990 îíä 34.4 õ¿ð÷ áàéñíàà 1995 îíä 24.4, 2000 îíä 20.4, 2005 îíä 17.8 áîëæ ýð÷èìòýé áóóð÷ áàéñàí áîë 2006 îíîîñ ýõëýí òºðºëòèéí òîî ºñ÷ 2010 îíä 23.1, 2011 îíä 25.1, 2012 îíä 26.0, 2013 онд 27.5 áîëæ 2012 îíûõîîñ 1.5 ïóíêòýýð ºñ÷ýý.

Çóðàã 1.4

Õ¿í àìûí òºðºëò /1000 õ¿íä íîãäîõ/

Архангай àéìãèéí õýìæýýíä 1000 õ¿íä íîãäîõ òºðºëò 1990 îíä 38,3 õ¿ð÷ áàéñíàà 1995 îíä 27.7, 2000 îíä 21,5, 2005 îíä 17,5 áîëæ ýð÷èìòýé áóóð÷ áàéñàí áîë 2006 îíîîñ ýõëýí òºðºëòèéí òîî нэмэгдэж 2010 îíä 23,8, 2011 онд

13

26,1 áîëæ ºñ÷ áàéñíàà 2012 îíä 25,9, 2013 онд 24,8 áîëæ 2012 îíûõîîñ 1.1 ïóíêòýýð áóóð÷, óëñûí äóíäæààñ 2,7 ïóíêòýýð бага áàéíà.

Çóðàã 1.5

Õ¿í àìûí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí /1000 õ¿íä íîãäîõ/

Õ¿í àìûí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí 2009 îíîîñ ààæìààð íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä 1990 îíä 1000 õ¿íä íîãäîõ íàñ áàðàëò 8.3, 1995 îíä 7.5, 2000, 2005 îíä 6.5, 2010 îíä 6.7, 2011 îíä 6.9-ä õ¿ðñýí áîë 2012 îíä óã ¿ç¿¿ëýëò 6.3, 2013 онд 5,9 áîëæ 2012 îíûõîîñ 0.4 ïóíêòýýð áóóð÷ýý.

Архангай àéìàãò 1000 õ¿íä íîãäîõ íàñ áàðàëò 1990 îíä 8,4, 1995 îíä 7,8, 2000 îíä 6,0, 2005 îíä 6.5, 2010 îíä 8.3, 2011 îíä 8.2, 2012 онд 5,6-ä õ¿ðñýí áîë 2013 îíä 6.6 áîëæ, 2012 îíûõîîñ 1.0 ïóíêòýýð áóóð÷ýý.

Õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëò

Òºðºëòººñ òîîöñîí äóíäàæ íàñëàëò 2013 îíä óëñûí õýìæýýíä 69,1 áîëæ, 2012 îíûõîîñ 0.4 ïóíêòýýð íýìýãäñýí áºãººä ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíäàæ íàñëàëò 75,0, ýðýãòýé÷¿¿äèéíõ 65,4 áîëëîî.

Çóðàã 1.6

Õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëò

14

Архангай àéìàãò õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëò 69,9 жил байж óëñûí äóíäæààñ 0,8 æèëýýð илүү байна. Хàíãàéí á¿ñ äîòðîî Áóëãàí àéìàã 71.7 áîëæ óëñûí äóíäæààñ 2.6, Îðõîí àéìàã 70,2 áîëæ óëñûí äóíäæààñ 1.1 æèëýýð èë¿¿ áàéíà. Харин Өвөрхангай аймаг 68,7 болж улсын дунджаас 0,4 жилээр, Баянхонгор аймаг 68,3 болж улсын дунджаас 0,8 жилээр, Хөвсгөл аймаг 65,2 болж улсын дунджаас 3,9 жилээр бага байна. Äóíäàæ íàñëàëò ÿëãààòàé áàéãàà íü òóõàéí àéìãóóäûí õ¿í àìûí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí, òýð äóíäàà íÿëõñûí íàñ áàðàëòòàé õîëáîîòîé þì.

Çóðàã 1.7

Ãýðëýëò, öóöëàëò, /1000 õ¿íä íîãäîõ/

Óëñûí õýìæýýíä íèéò 15.8 ìÿíãàí õîñ 2013 îíä ãýðëýëòýý á¿ðòã¿¿ëæ, 3.5 ìÿíãàí ãýð á¿ë ãýðëýëòýý öóöëóóëæ, 1.8 ìÿíãàí õ¿¿õýä ¿ð÷ëýãäæýý. 1000 õ¿íä íîãäîõ ãýðëýëò 2010 îíä îãöîì áóóð÷, 9,3-ааñ 3,4 áîëñîí áîë 2012 îíä 4.5, 2013 онд 5,4 áîëæ ºìíºõ îíûõîîñ 0.9 ïóíêòýýð нэмэгджээ. Гýð á¿ë öóöëàëò 2012 îíä 0.9 áîëæ, 2011 îíûõîîñ 0.3 ïóíêòýýð буурч байснаа 2013 онд 1,2 болж 2012 оныхоос 0,3 пунктээр нэмэгдсэн áàéíà.

Çóðàã 1.8

Архангай àéìãèéí õ¿í àìûí

ãýðëýëò, öóöëàëò, ¿ð÷ëýëò

Óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä ãýðëýëòýý á¿ðòã¿¿ëñýí õ¿íèé 2,4 õóâü, ãýðëýëòýý öóöëóóëñàí õ¿íèé 0,9 õóâü, ¿ð÷ëýëòèéí 5,6 õóâü íü Архангай àéìàãò áàéíà.

Архангай àéìãèéí õýìæýýíä 2013 îíä 391 õîñ ãýðëýëòýý á¿ðòã¿¿ëæ, 33 õîñ ãýð á¿ë ãýðëýëòýý öóöëóóëæ, 100 õ¿¿õýä ¿ð÷ëýãäæýý.

15

Á¿ëýã 2

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

16

Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä 2013 îíû áàéäëààð 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àìûí òîî 1937.1 ìÿíãàí õ¿í áàéãààãèéí 52.4 õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä, 47.6 õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä ýçýëæ áàéíà.

Óëñûí õýìæýýíä ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àìûí òîî 2013 îíä 1198.3 ìÿíãà áîëæ 2012 оныхоос 4,1 хувь, 2011 îíûõîîñ 6,5 õóâü, 2010 îíûõîîñ 4,5 õóâü, 2005 îíûõîîñ 19,7 õóâü, 2000 îíûõîîñ 41,3 õóâü, 1995 îíûõîîñ 47,4 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àìûí òîî 2013 îíä 1198,3 ìÿíãà áîëæ, 2012 îíûõîîñ 47,2 ìÿíãà áóþó 4,1 õóâü, ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé ýìýãòýé÷¿¿ä 571,7 ìÿíãà áîëæ 2012 îíûõîîñ 21.2 ìÿíãà áóþó 3,8 õóâü, ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé ýðýãòýé÷¿¿ä 626,6 ìÿíãà áîëæ, 2012 îíûõîîñ 26,0 ìÿíãà áóþó 4,3 õóâèàð ºñ÷ýý.

Õ¿ñíýãò 2.1

Àæèëëàõ õ¿÷íèé çàðèì ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àì, ìÿí.õ¿í

Àæèëëàã÷äûí òîî, ìÿí.õ¿í

Á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîî

Óëñûí ä¿í Архангай àéìàã

Óëñûí ä¿í Архангай àéìàã

Óëñûí ä¿í

Архангай àéìàã

1995 812.7 41,2 767.6 38,9 45107 2330

2000 847.6 40,5 809 38,6 38570 1890

2005 1001.2 40,1 968.3 38,5 32928 1638

2010 1147.1 49,4 1033.7 46,0 38250 2132

2011 1124.7 49,2 1037.7 47,0 57171 2584

2012 1151.1 49,6 1056.4 48,0 35776 1793

2013 1198.3 48.3 1103,6 46,2 42772 1565

Архангай àéìãèéí ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àìûí òîî 2013 îíä 48,3 ìÿíãà áîëæ, 2012 оныхоос 2,6 хувиар, 2011 îíûõîîñ 1,8 õóâü, 2010 îíûõîîñ 2.2 õóâèàð буурч, õàðèí 2005 îíûõîîñ 20,4 õóâü, 2000 îíûõîîñ 19,2 хувиар, 1995 îíûõîîñ 17,2 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Óëñûí õýìæýýíä íèéò àæèëëàã÷äûí òîî 2013 îíä 1103,6 ìÿíãà áîëæ 2012 оныхоос 4,5 хувь, 2011 îíûõîîñ 6,3 õóâü, 2010 îíûõîîñ 6,8 õóâü, 2005 îíûõîîñ 14,0 õóâü, 2000 îíûõîîñ 36,4 õóâü, 1995 îíûõîîñ 43,8 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Архангай àéìãèéí íèéò àæèëëàã÷äûí òîî 2013 îíä 46,2 ìÿíãà áîëæ,2012 оныхоос 3,7 хувь, 2011 îíûõîîñ 1,7 хувиар буурч харин 2010 îíûõîîñ 0,4 õóâü, 2005 îíîîñ 20,0 õóâü, 2000 îíîîñ 19,7 õóâü, 1995 îíîîñ 18,8 õóâèàð өссөн áàéíà. Архангай àéìàãò íèéò àæèëëàã÷äûí 4.2 õóâü íü îðøèí ñóóæ áàéíà.

Óëñûí õýìæýýíä íèéò á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîî 2013 îíä 42,8 ìÿíãà áîëæ, 2011 îíûõîîñ 25,2 õóâü, 1995 îíûõîîñ 5,2 õóâèàð áóóð÷, õàðèí 2012 îíûõîîñ 19.6 õóâèàð, 2010 оныхоос 19,6 хувиар, 2005 оныхоос 29,8 хувиар, 2000 оныхоос 10,8 хувиар ºñ÷ýý. 2013 îíä íèéò á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é

17

èðãýäèéí 23,5 ìÿíãà áóþó 54,9 õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä, 19,3 ìÿíãà áóþó 45,1 õóâü íü ýðýãòýé÷¿¿ä áàéíà.

Архангай àéìãèéí íèéò á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é èðãýäèéí òîî 2013 îíä 1,6 ìÿíãà áîëæ, 2012 оныхоос 12,7 хувь, 2011 îíûõîîñ 39,4 хувь, 2010 îíûõîîñ 26,5 õóâèàð, 2005 оныхоос 4,5 хувь, 2000 оныхоос 17,2 хувь, 1995 оныхоос 32,8 хувиар буурсан áàéíà.

Çóðàã 2.1

Àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí, õóâü

Óëñûí õýìæýýíä àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí 2013 îíä 7,9 õóâü áîëæ,2012 оныхоос 0,3 пунктээр, 2011 îíûõîîñ 2,0 ïóíêòýýð буур÷, õàðèí 2005 îíûõîîñ 4,6 ïóíêò, 2000 îíûõîîñ 3.3 ïóíêò, 1995 îíûõîîñ 2.4 ïóíêòýýð ºñ÷ýý.

Архангай àéìàãò àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí 2013 îíä 4,4 õóâü áîëæ, 2012

оныхоос 1,1 пунктээр, 2005 îíûõîîñ 0,3 ïóíêòýýð ºñ÷, õàðèí 2011 îíûõîîñ 1.90,1 ïóíêòýýð, 2010 оныхоос 2,6 пунктээр, 2000 оныхоос 0,3 пунктээр, 1995 оныхоос 1,3 пунктээр áóóðñàí áàéíà.

18

Á¿ëýã 3

НИЙГМИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРУУД

19

3.1 ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑÎ¨Ë, ÓÐËÀÃ

Óëñûí õýìæýýíä 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä öýöýðëýãò 193.7 ìÿíãàí õ¿¿õýä õàìðàãäñàí íü 2010/2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 23.2 õóâèàð, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 17.9 õóâèàð, 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 7.0 õóâèàð íýìýãäñýí áàéíà. Õóâèëáàðò ñóðãàëòàä 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 25.8 ìÿíãàí õ¿¿õýä õàìðàãäñàí íü 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 16.2 õóâèàð, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 16.5 õóâèàð, 2010/2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 26.5 õóâèàð áóóðñàí áàéíà.

Çóðàã 3.1

Öýöýðëýãèéí õ¿¿õäèéí òîî, ìÿí.õ¿í

Архангай аймагт 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä öýöýðëýãèéí òîî 29 áîëæ, 2012/2013, 2011/2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõòýé èæèë ò¿âøèíä, 1995/1996 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 3 öýöýðëýãýýð íýìýãäñýí áàéíà.

Çóðàã 3.2

Öýöýðëýãèéí òîî

20

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí òîî 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 810 áîëæ, 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 13-aað, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 16-ààð, 2005/2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 203-ýýð áóóð÷, õàðèí 2000/2001 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 21-ээр өссөн байна.

Õ¿ñíýãò 3.1 Á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí

áàéãóóëëàãûí òîî

Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí àíãèëàë

Õè÷ýýëèéí æèëýýð

2000/2001 2005/2006 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü*

789 1013 848 826 823 810

Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâ

36 35 63 71 75 79

Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ

172 174 108 96 94 95

Ìîíãîëä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé ãàäààäûí ñóðãóóëü

- 6 5 5 5 5

Òàéëáàð: * ÅÁÑ-ä îðîé, ý÷íýý àíãèòàé ÅÁÑ-èéã îðóóëñàí.

Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâ 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 79 áîëæ, 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 4-ººð, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 8-îîð, 2005/2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 44-ººð 2000/2001 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 40-ººð ºññºí.

Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 95 áîëæ, 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 1-ээр нэмэгдэж, 2011/2012 оны õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 1-ээр, 2005/2006 оны хичээлийн жилийнхээс 79-өөр, 2000/2001 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 77-оор буурсан байна.

Ìîíãîëä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé ãàäààäûí ñóðãóóëü 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 5 áîëæ, 2011/2012, 2010/2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõòýé èæèë ò¿âøèíä áàéíà. Õ¿ñíýãò 3.2

Á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷äûí òîî, ìÿí.õ¿í

Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí

àíãèëàë


2000/2001 2005/2006 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí

498.2 567.6 515.1 507.8 498 498.6 ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷èä * Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâä ñóðàëöàã÷èä

12.2 23.2 46.1 48.1 45.3 42.8

Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàã÷èä**

84.9 138.1 170.1 172.8 175.5 174.1

Òàéëáàð: * ÅÁÑ-ä ñóðàëöàã÷äûí òîîíä îðîé, ý÷íýý àíãèä ñóðàëöàã÷äûí òîîã îðóóëñàí. ** Ãàäààäàä ñóðàëöàã÷äûí ä¿í îðîîã¿é.

21

ÅÁÑ-ä 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä íèéò 498.6 ìÿíãàí õ¿¿õýä ñóðàëöàæ áàéãàà íü 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 0.1 õóâü 2000/2001 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 0.1 õóâèàð өсч, 2011/2012 оны хичээлийн жилийнхээс 1.8 хувь, 2005/2006 оны хичээлийн жилийнхээс 12.2 хувиар буурсан áàéíà.

Õ¿ñíýãò 3.3 Á¿õ øàòíû ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã

òºãñºã÷èä, ìÿí.õ¿í

Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí

àíãèëàë


1999/2000 2004/2005 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 77.7 97.5 90.2 86.7 107.0 90.0

ñóðãóóëèéã òºãñºã÷èä*

Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâèéã òºãñºã÷èä

3.9 8.2 15.1 11.2 23.1 23.4

Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéã òºãñºã÷èä**

11.2 22.4 34.2 35.8 37.7 37.2

Òàéëáàð: * ÅÁÑ-ä ñóðàëöàã÷äûí òîîíä îðîé, ý÷íýý àíãèä ñóðàëöàã÷äûí òîîã îðóóëñàí. ** Ãàäààäàä ñóðàëöàã÷äûí ä¿í îðîîã¿é.

ÅÁÑ-èéã 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëä íèéò 90.0 ìÿíãàí õ¿¿õýä òºãññºí íü 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 15.9 õóâü, 2009/2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 0.2 õóâü, 2004/2005 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 7.6 хувиар буурч, харин 2010/2011 оны хичээлийн жилийнхээс 3.8 хувь, 1999/2000 оны хичээлийн æèëèéíõýýñ 15.8 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Архангай аймагт 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ÅÁÑ-èéã 5.5 ìÿíãàí õ¿¿õýä òºãññºí íü 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 11.2 хувиар буурч, 2009/2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 9.9 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Çóðàã 3.3

Архангай аймгийн á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí

ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí òîî

22

Архангай аймагт 2013/2014 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ÅÁÑ-èéí òîî 32 áîëæ, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 1 ñóðãóóëü, 2011/2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 2 сургуулиар хасагдсан байна.

Архангай аймагт 2013/2014 оны хичээлийн жилд МСҮТ 4, коллеж 1, дээд сургууль 1 ажиллаж байна.

Çóðàã 3.4

Архангай аймгийн á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷èä

Архангай аймагт 2013/2014 оны хичээлийн жилд ЕБС-ä ñóðàëöàã÷èä

íèéò 17.,5 ìÿíãà áîëæ, 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 2.2 õóâü, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 7.4 õóâèàð áóóðñàí áàéíà.

Архангай аймагт 2013/2014 оны хичээлийн жилд МСҮТ-ä ñóðàëöàã÷èä íèéò 1290 áîëæ, 2012/2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 18.2 хувиар буурч, харин 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 2.5 хувиар нэмэгдсэн байна.

Архангай аймагт 2013/2014 оны хичээлийн жилд Êоллеж, их дээд сургуульд суралцагчид нийт 1422 болж, 2012/2013 оны хичээлийнхээс 17.3 õóâü, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 32.2 хувиар буурсан байна.

Çóðàã 3.5

Архангай аймгийн ЕБС-èéã òºãñºã÷èä

23

Архангай аймагт 2012/2013 оны хичээлийн жилд ЕБС-èéã òºãñºã÷èä íèéò 5.5 ìÿíãà áîëæ, 2011/2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 11.2 õóâü, 2010/2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 9.9 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Хүн ам, орон сууцны 2010 оны тооллогоор Архангай аймгийн арав, ò¿¿íýýс дээш насны хүн амд боловсролтой хүн амын эзлэх хувь өмнөх òîîëëîãûí ¿åèéíõýýñ 2.8 ïóíêòýýð íýìýãäæýý. Àðàâ, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àìä äýýä áîëîâñðîëòîé õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü ºíãºðñºí 10 æèëä 5.2 ïóíêòýýð íýìýãäñýí íü íýã òàëààð ñàéí ¿ç¿¿ëýëò áîëîâ÷ äýýä, òóñãàé äóíä, ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëòîé õ¿í àìûí çîõèñòîé õàðüöàà àëäàãäñàí áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

3.1 ÑÎ¨Ë, ÓÐËÀÃ

Ìýðãýæëèéí óðëàãèéí áàéãóóëëàãûí ¿çýã÷äèéí òîî 2013 îíä 1962.3 ìÿíãà áîëæ, 2012 îíûõîîñ 32.9 õóâü, 2011 îíûõîîñ 0.6 õóâèàð áóóð÷, õàðèí 2005 îíûõîîñ 48.7 õóâü, 2000 îíûõîîñ 3 äàõèí, 1995 îíûõîîñ 44.8 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 3.4

Ñî¸ë óðëàãèéí çàðèì ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Мэргэжлийн урлагийн байгууллагын үзэгчдийн тоо,

мян. хүн

Музейн үзэгчдийн тоо, мян. хүн

Сүм хийдийн тоо

Улсын дүн

Хангайн бүс

Архангай Улсын дүн


Архангай Улсын дүн


Архангай

2000 493.7 53.1 9.1 200.6 18.2 2.0 122 42 9

2005 993.2 151.4 12 343.8 57.5 4.7 240 59 12

2010 1936.6 263.0 32.6 416.0 72.9 8.6 234 38 6

2011 1974.9 218.5 17.8 517.4 95.8 11.7 327 56 7

2012 1476.8 233.1 6.0 598.6 113.3 16.5 338 55 7

2013 1962.3 330.8 37.5 920.6 123.5 15.3 322 55 7

Архангай àéìàãò ìýðãýæëèéí óðëàãèéí áàéãóóëëàãûí ¿çýã÷äèéí òîî 2013 онд 37.5 мянга болж, 2012 оныхоос 6 дахин, 2011 оныхоос 2 дахин, 2000 îíûõîîñ 4 äàõèí ºññºí áàéíà.

24

Ìóçåéí ¿çýã÷äèéí òîî óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 920.6 ìÿíãà áîëæ, 2012 оныхоос 1.5 дахин нэмэгдэж, 2010 оныхоос 43.9 хувь, 2005 оныхоос 74.1 õóâü, 2000 îíûõîîñ 3 äàõèí, 1995 îíûõîîñ 2.2 äàõèí ºññºí áàéíà.

Архангай аймагт музейн үзэгчдийн тоо 2013 онд 15.3 мянга болж, 2012 оныхоос 7.2 хувиар буурч, 2010 оныхоос 77.9 хувь, 2005 оныхоос 3 дахин, 2000 оныхоос 7.6 дахин өссөн байна.

Ñ¿ì õèéäèéí òîî óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 322 áîëæ, ºìíºõ îíûõîîñ 4.7 хувиар буурч, 2010 оныхоос 37.6 хувь, 2005 оныхоос 34.1 хувь, 2000 îíûõîîñ 2.7 äàõèí ºññºí áàéíà.

Архангай аймагт сүм хийдийн тоо 2013 îíä 7 áîëæ, 2011,2012 оныхоос өөрчлөгдөөгүй áàéíà.

3.2 ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò 2013 îíä íèéò 45.1 ìÿíãàí àæèëëàã÷èä àæèëëàæ

áàéãààãààñ 8.9 ìÿíãà íü èõ ýì÷, 1.6 ìÿíãà íü ýì ç¿é÷, 17.4 ìÿíãà íü ýìíýëãèéí òóñãàé ìýðãýæèëòýí (¿¿íýýñ 10.2 ìÿíãà íü ñóâèëàã÷), 17.2 ìÿíãà íü áóñàä ìýðãýæëèéí ýì÷, ìýðãýæèëòýí áàéíà. Íèéò àæèëëàã÷äûí 80.4 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿ä ýçýëæ áàéíà.

Çóðàã 3.6

Íýã èõ ýì÷èä íîãäîõ õ¿íèé òîî

Èõ ýì÷èéí òîî 2013 îíä 8926 áîëæ, 2000 îíûõîîñ 37.3 õóâü, 2005

îíûõîîñ 31.4 õóâü, 2012 îíûõîîñ 3.8 õóâèàð íýìýãäсэн бàéíà. Íýã èõ ýì÷èä íîãäîõ õ¿íèé òîî 313 áîëæ 2012 îíûõîîñ 5 õ¿íýýð, íýã ñóâèëàã÷èä íîãäîõ õ¿íèé òîî 275 áîëæ, 1 õ¿íýýð áóóðñàí áàéíà.

25

Çóðàã 3.7

Íýã ñóâèëàã÷èä íîãäîõ õ¿íèé òîî

Архангай аймагт нэг сувилагчид ногдох хүний тоо 2013 онд 325 болж,

2012 оныхоос 0.9 хувь, 1990 оныхоос 42.5 хувиар өсч, харин 2005 оныхоос 58.3 хувь, 2000 оныхоос 19.6 хувь, 2010 оныхоос 2.6 хувь, 1995 оныхоос 17.5 хувиар буурчээ.

Àìàðæñàí ýõ óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 79.4 ìÿíãà áîëæ 2005 îíûõîîñ 75.7 õóâü, 2010 îíûõîîñ 20.9 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Çóðàã 3.8

Àìàðæñàí ýõèéí òîî, ìÿí. õ¿í

Архангай аймагт 2013 онд 2101 эх амаржиж 2115 хүүхэд амьд төрсөн

áàéíà. Àìàðæñàí ýõèéí òîî 2011, 2012 оныхоос 5.0 хувиар, 2010 îíûõîîñ 10.5 õóâü, 2005 îíûõîîñ 50.0 õóâèàð тус тус íýìýãäñýí áàéíà. /Амаржсан эхийн тоо, Эрүүл мэндийн яамны мэдээгээр/

Çóðàã 3.9

26

Àìüä òºðñºí õ¿¿õäèéí òîî, ìÿí. õ¿í

Архангай аймагт амьд төрсөн хүүхдийн тоо 2013 онä 2.1 ìÿíãà áîëæ,

2011 îíû ò¿âøèíä áàéíà. Õàðèí 2010 îíûõîîñ 5.0 õóâü, 2005 îíûõîîñ 23.5 хувиар өсчээ.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí 2725 áàéãóóëëàãàä 2013 îíû ýöýñò îðíû òîî 19.9 ìÿíãàä õ¿ðñýí áàéíà. Êëèíèêèéí áîëîí òºðºëæñºí íàðèéí ìýðãýæëèéí ýìíýëýã 16, àéìàã, ä¿¿ðãèéí íýãäñýí ýìíýëýã 34, ñóì äóíäûí ýìíýëýã 39, ñóìûí ýìíýëýã 271, õóâèéí ýìíýëýã 1019, ºðõèéí ýìíýëýã 223, ýìèéí ñàí 789 àæèëëàæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 3.5

Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí òîî

2000 2005 2010 2011 2012 2013

I. Төрийн өмчийн эрүүл мэндийн áайгууллага

Êлиникийн болон төрөлжсөн мэргэжлийн эмнэлэг, төв

19 17 16 16 16 16

Аймаг, дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг

30 30 35 35 34 34

Сум дундын эмнэлэг 13 31 37 37 39 39 Сумын эмнэлэг 334 287 274 274 271 271

II. Хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн áайгууллага

Хувийн эмнэлэг 466 683 1113 1184 1030 1019 Өрхийн эмнэлэг 99 228 218 219 221 223 Эмийн сан* 321 735 666 703 855 789

Òàéëáàð: * Çºâõºí õóâèéí ýìèéí ñàíã îðóóëñàí.

Ìîíãîë Óëñ çàõ çýýëä øèëæñýíýýñ õîéø òºðºëò æèë äàðààëàí áóóð÷ ýõýëñýí áîëîâ÷ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òºð, çàñãààñ ¿ç¿¿ëæ áóé òºðºëòèéã äýìæèõ íèéãìèéí õàëàìæèéí áîäëîãî, õºòºëáºð àìæèëòòàé õýðýãæèæ òºðºëòèéí òîî íýìýãäýæ áàéíà. Óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 79.8 ìÿíãàí õ¿¿õýä àìüä òºðñºí íü 2000 îíûõîîñ 56.2 õóâü, 2005 îíûõîîñ 76.5 õóâü, 2010 îíûõîîñ 21.1 õóâèàð íýìýãäýâ

27

Çóðàã 3.10

Õàëäâàðò ºâ÷íººð ºâ÷ëºã÷äèéí òîî

Õàëäâàðò ºâ÷íººð ºâ÷ëºã÷äèéí òîî óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 37.3 ìÿíãà áîëæ, 2012 îíûõîîñ 13.8 õóâü, 2011 оныхоос 12.8 хувь, 2010 îíûõîîñ 9.7 õóâиар буурч, харин 2005 îíûõîîñ 15.4 õóâü, 2000 îíûõîîñ 1.1 õóâü, 1995 îíûõîîñ 14.1 õóâü, 1990 îíûõîîñ 33.2 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Архангай аймагт халдварт өвчнөөр өвчлөгчдийн тоо 2013 онд 744 болж, 2012 оныхоос 0.1 хувиар өсч, 2011 оныхоос 22.7 хувь, 2000 онд 3.3 хувь, 1995 онд 27.3 19.4 хувиар өссөн байна..

28

Á¿ëýã 4

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

29

Архангай àéìãèéí ÄÍÁ, îíû ¿íýýð 2000 îíä 38.1 òýðáóì òºã áàéñàí áîë 2013 îíä 319,7 òýðáóì òºãðºã áîëæ, 8,4 äàõèí ºññºí áàéíà. Архангай àéìãèéí 2000 оны ÄÍÁ-èé óëñûí ä¿íä ýçëýõ õóâü 3.2, Õàíãàéí á¿ñèéí ÄÍÁ-èé ä¿íä 14.5 áàéñàí áîë 2013 îíä óëñûí ÄÍÁ-íèé 1,8 õóâü, Õàíãàéí á¿ñèéí ä¿íä 11,7 хувийг эзэлж áàéíà.

Çóðàã 4.1

Архангай àéìãèéí ÄÍÁ, á¿ñèéí ä¿íä ýçëýõ õóâü

Óëñûí õýìæýýíä ÕÀÀ ñàëáàðûí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà. ÕÀÀ ñàëáàð 2001 îíä ÄÍÁ-èé 24.9 õóâèéã ýçýëæ áàéñàí áîë 2013 îíä 14.5 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Õàíãàéí á¿ñèéí ä¿íä ÕÀÀ ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü 2001-2005, 2008, 2009, 2013 îíä ºñ÷ 31.9-54.1-ä õ¿ð÷, 2006, 2007, 2010, 2011 îíä 24.9-27.2-ò õ¿ð÷ áóóð÷ýý. Архангай àéìãèéí õóâüä õàíäëàãà íü Õàíãàéí á¿ñèéí ä¿íãýýñ õàðüöàíãóé ºíäºð áàéíà.

Çóðàã 4.2

Õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü

30

Óëñûí õýìæýýíä ÄÍÁ-ä àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü 2005 îíä 30,5 áàéñàí áîë 2013 îíä 41,1 áîëæ өссөн нь 2002 оноос хойших хамгийн өндөр үзүүлэлт боллоо. Õàíãàéí á¿ñèéí ÄÍÁ-ä àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü 2013 îíä 33,9 áàéñàí áîë Архангай àéìãèéíõ 3,3 áàéíà.

Çóðàã 4.3

Àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàðûí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü

Àéìãèéí ÄÍÁ-èéã ñàëáàðààð àâ÷ ¿çâýë 2013 îíä 228,6 òýðáóì òºã áóþó 71,5 õóâèéã õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð, 80,6 òýðáóì òºã áóþó 25,2 õóâèéã ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð, 10,5 òýðáóì òºã áóþó 3,3 õóâèéã àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàð á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4.1

Архангай àéìãèéí ÄÍÁ, îíû ¿íýýð, ñàëáàðààð, ñàÿ òºã

2001 2005 2010 2011 2012 2013

Архангай аймгийн ДНБ 43644.3 62848.4 132995.0 168227.4 265122.3 319662.4 Хөдөө аж ахуй 35177.3 50341.6 101874.2 119273.2 194864.9 228558.6 Аж үйлдвэр, барилга 611.0 691.3 2127.9 3028.1 4772.2 10548.9

Үйлчилгээ 7856 11815.5 28992.9 45926.1 65485.2 80554.9

2001 îíä Архангай àéìãèéí ÄÍÁ-èé 80,6 õóâèéã õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð, 18,0 õóâèéã ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò, 1,4 õóâèéã àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàð ýçýëæ áàéñàí áîë 2013 îíä 71,5 õóâèéã õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð, 25,2 õóâèéã ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò, 3,3 õóâèéã àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàð ýçëýõ áîëæ,үйлчилгээний салбар 7,2 ïóíêòýýð, àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàð 1,9 өсч харин хөдөө аж ахуйн салбар 9,1 ïóíêòýýð áóóðñàí áàéíà.

31

Á¿ëýã 5

ХЭРЭГЛЭЭНИЙ БАРАА, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ҮНЭ

Хэрэглээний áараа, үйлчилгээний үнийн өөрчлөлт

Гол нэрийн áарааны жилийн дундаж үнэ

32

Õýðýãëýýíèé áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéí óëñûí èíäåêñ 2013 îíä 2010 îíû ýöñèéíõýýñ 39.7 õóâü ºññºíèé äîòîð ñîãòóóðóóëàõ óíäàà, òàìõèíû á¿ëãèéí ¿íý 80.0 õóâü, áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèéõ 61.0 хувь, зочид буудал, зоогийн газар, дотуур байр болон хувцас, бөс бараа, гутлынõ 53.5 õóâü, õóâèàð ºññºí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 5.1

ÕÝÐÝÃËÝÝÍÈÉ ÁÀÐÀÀ, ¯ÉË×ÈËÃÝÝÍÈÉ ¯ÍÈÉÍ ÈÍÄÅÊÑ,

2010-XII=100%,á¿ëãýýð, 2013 îí, õóâü

Óëñûí èíäåêñ

Õàíãàéí á¿ñèéí èíäåêñ

Архангай àéìãèéí èíäåêñ

Åðºíõèé èíäåêñ 139.7 142.1 139.3

Õ¿íñíèé áàðàà, óíäàà, óñ 144.5 139.2 133.1

Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà, òàìõè 180.0 186.6 174.9

Õóâöàñ, áºñ áàðàà, ãóòàë 153.5 163.6 161.3

Îðîí ñóóö, óñ, öàõèëãààí, ò¿ëø 134.9 133.3 130.7

Ãýð àõóéí òàâèëãà, ãýð àõóéí áàðàà 137.6 154.4 150.0

Ýì, òàðèà, ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý 126.4 113.2 106.7

Òýýâýð 123.5 127.5 120.3

Õîëáîîíû õýðýãñýë, øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýý

98.1 98.0 99.1

Àìðàëò, ÷ºëººò öàã, ñî¸ëûí áàðàà, ¿éë÷èëãýý

106.7 109.8 118.0

Áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý 161.0 170.8 162.4

Çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð, äîòóóð áàéð

153.5 198.8 154.2

Áóñàä áàðàà, ¿éë÷èëãýý 131.8 129.1 135.3

Òóñ àéìãèéí õýðýãëýýíèé áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý 2013 îíä 2010 îíûõòîé õàðüöóóëàõàä 39.3 õóâèàð ºññºí áàéíà. Ýíý ºñºëòºä боловсролын бүлэг 62.4 хувь, хувцас бөс бараа, гуталны бүлэг 61.3 хувь, зочид буудал, зоогийн газар, дотуур байрны бүлэг 54.2 хувь, гэр ахуйн тавилга, гэр ахуйн барааны бүлэг 50.0 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.

Õ¿ñíýãò 5.2

Архангай аймгийн õýðýãëýýíèé áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéí èíäåêñ,

2010-XII=100%,á¿ëãýýð, õóâü

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Åðºíõèé èíäåêñ 55.2 67.2 82.6 90.1 100.0 108.1 128.2 139.3

Õ¿íñíèé áàðàà, óíäàà, óñ 48.9 65.0 80.5 84.4 100.0 107.3 125.5 133.1

Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà, òàìõè 62.1 65.8 77.5 93.8 100.0 100.2 164.1 174.9

Õóâöàñ, áºñ áàðàà, ãóòàë 63.7 65.3 75.6 95.6 100.0 104.7 138.7 161.3

Îðîí ñóóö, óñ, öàõèëãààí, ò¿ëø

59.4 74.2 98.2 98.5 100.0 114.8 128.4 130.7

Ãýð àõóéí òàâèëãà, ãýð àõóéí áàðàà

63.5 75.7 84.8 95.2 100.0 109.5 141.3 150.0

Ýì, òàðèà, ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý

55.0 73.7 95.5 104.2 100.0 101.0 107.0 106.7

Òýýâýð 71.3 78.9 91.3 99.2 100.0 113.4 118.0 120.3

Õîëáîîíû õýðýãñýë, øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýý

193.0 195.1 196.1 114.5 100.0 100.0 99.7 99.1

Àìðàëò, ÷ºëººò öàã, ñî¸ëûí áàðàà, ¿éë÷èëãýý

86.2 87.0 91.5 97.9 100.0 100.0 110.4 118.0

33

Áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý 41.9 51.4 78.5 87.9 100.0 125.2 133.9 162.4

Çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð, äîòóóð áàéð

58.5 62.4 81.0 96.9 100.0 111.4 140.0 154.2

Áóñàä áàðàà, ¿éë÷èëãýý 67.0 77.9 89.4 101.5 100.0 106.1 116.1 135.3

Äýýð äóðüäñàíààñ áóñàä áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý 2013 îíä 2010 îíûõòîé õàðüöóóëàõàä 6.7-38.8 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Архангай аймагт 1 кг гурилын үнэ 2000 онд 350 төг байсан бол 2013 онд äóíäæààð 760 òºã áîëæ 2.2 äàõèí, 1 êã õîíèíû ìàõíû ¿íý 700 òºã áàéñàí áîë 6800 áîëæ 9,7 äàõèí, 1êã öàãààí áóäàà 378 òºã áàéñàí áîë 1925 áîëæ 5.1 äàõèí, 1 êã ýëñýí ÷èõýð 510 òºã áàéñàí áîë 1683 òºã áîëæ 3.3 äàõèí, 1 ëèòð øèíãýí ñ¿¿ 375 òºã áàéñàí áîë 1425 òºã áîëæ 3.8 äàõèí, 1 ë øàòàõóóí 384 òºã áàéñàí áîë 1611 áîëæ 4.2 äàõèí íýìýãäñýí áàéíà. 1êÂò öàõèëãààíû ¿íý 2000 îíä 40 òºã áàéñàí áîë 2013 îíä 92 òºã áîëæ 43.5 õóâèàð ºñ÷ýý.

Õ¿ñíýãò 5.3

Архангай аймгийн гол нэрийн çарим áарааны дундаж үнэ, төг

2000 2005 2010 2011 2012 2013

Ãóðèë, êã 350 420 588 687 698 760

Õîíèíû ìàõ, êã 700 1600 3108 3700 6117 6800

Öàãààí áóäàà, êã 378 550 1592 1667 1800 1925

Øèíãýí ñ¿¿, ë 375 600 1408 1292 1283 1425

Ýëñýí ÷èõýð, êã 510 700 1667 1700 1800 1683

Öàõèëãààí, 1êÂò 40 57 81 91 92 92

Õàëààëò, ì2 190 219 315 385 594 594

Áåíçèí ÀÈ-80, ëèòð 384 760 1239 1335 1546 1610

Улаанбаатар хотод 1997 онд хонины мах 800 төг, Архангай аймагт 608

төг байсан бол 2013 онд өсч Улаанбаатар хотод 7356 төг, Архангай аймагт 6800

төг хүрсэн байна. Архангай аймагт 2013 онд 1 кг хонины махны үнэ

Улаанбаатар хотынхоос 556 төгрөгөөр хямд байна.

Çóðàã 5.1

Õîíèíû íýã êã ìàõíû ¿íý, òºã

34

Ãóðèëûí íýã êã-ûí ¿íý 2003 îí õ¿ðòýë õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéæ, 2004 îíîîñ ºñ÷, 2008 îíä Óëаанбаатар хотод 783 төг, Архангай àéìàãò 857 òºãðºã áîëñîí áàéíà. Ãóðèëûí íýã êã-ûí ¿íý 2013 îíû áàéäëààð Óëààíáààòàð õîòîä 728 төг, Архангай аймагт 760 төг байна.

Çóðàã 5.2

Ãóðèëûí íýã êã-ûí ¿íý, òºã

Архангай àéìãèéí ÀÈ-80 áåíçèíèé ¿íý 1997 îíä 235 òºã, 2000 îíä 384 òºã, 2005 онд 677 төг, 2010 онд 1239 төг, 2012 онд 1546 төг, 2013 онд 1610 төгрөг áîëæ ºññºí áàéíà.

Çóðàã 5.3

Архангай àéìàã äàõü 1 ëèòð ÀÈ-80 áåíçèíèé ¿íý, òºã

35

Á¿ëýã 6

ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРУУД

36

6.1 ÕªÄªª ÀÆ ÀÕÓÉ

Ìàíàé óëñàä õóâèéí ìàëòàé ºðõèéí òîî 2013 îíä íèéò ºðõèéí 26.4 õóâü áóþó 209.8 ìÿíãà áàéãààãèéí 145.3 ìÿíãà íü ìàë÷èí ºðõ áàéíà. Ìàë àæ àõóéí ñàëáàðò íèéò 285.5 ìÿíãàí ìàë÷èä àæèëëàæ áàéíà.

Óëñûí õýìæýýíä 1990 îíä 147.5 ìÿíãàí ìàë÷èí áàéñàí áîë 2013 îíä 285.5 áîëæ 93.6 õóâèàð ºññºí áàéíà. Ìàë÷èí ºðõèéí òîî 2000 îíä 191.5 ìÿíãà áàéñàí áîë 2013 îíä 145.3 ìÿíãà áîëæ áóóðëàà.

Õ¿ñíýãò 6.1

Ìàë÷äûí òîî

1990 2000 2010 2011 2012 2013

Ìàë÷èí ºðõèéí òîî, ìÿíãà 74.7 191.5 160.3 154.9 146.1 145.3

Ìàë÷äûí òîî, ìÿíãà 147.5 421.4 327.2 311.2 289.6 285.7

¯¿íýýñ

16-35 õ¿ðòýëõ íàñíû 82.2 235.6 142.3 129.1 117.8 110.0

36-55 õ¿ðòýëõ íàñíû 59.4 130.2 142.4 143.1 144.0 147.9

56-ýýñ äýýø íàñíû 5.9 55.6 42.5 38.9 27.9 27.8

Ìàë òîîëëîãûí 2013 îíû ä¿íãýýð íèéò ìàë÷èí ºðõèéí 87.7 õóâü íü öàõèëãààíû ýõ ¿¿ñã¿¿ðòýé, 75.3 õóâü íü òåëåâèçîðòîé, 38.4 õóâü íü àâòîìàøèíòàé, 47.2 õóâü íü ìîòîöèêëüòîé, 3.3 õóâü íü òðàêòîðòîé áàéíà.

Архангай аймагт 1995 онд 16524 малчин өрх байсан бол 2013 онд 13709 болж, 2.8 мянгаар буюу 17.0 õóâèàð áóóðñàí áàéíà.

Архангай аймагт 2013 онд нийт 13709 малчин өрх байгаагийн 1129 нь буюу 8.2 хувь нь Эрдэнэмандал суманд, 1078 буюу 7.9 хувь нь Өндөр-улаан суманд, 1015 буюу 7.4 хувь нь Цэнхэр суманд, 966 буюу 7.0 хувь нь Ихтамир суманд,861 буюу 6.3 хувь нь Жаргалант суманд, 857 буюу 6.3 хувь нь Хотонт суманд,839 буюу 6.1 хувь нь Тариат суманд амьдарч байна. Харин Батцэнгэл, Цэцэрлэг, Хайрхан,Чулуут, Хашаат, Эрдэнэбулган суманд 645-779 ìàë÷èí ºðõ áàéíà. Малчин өрхийн 87,6 хувь нь буюу 12,0 мянга нь цахилгаан гэрэлтэй, 72,1

хувь нь буюу 9,8 мянга нь телевизортой, 10,8 хувь нь радиотой, 49,5 хувь нь

буюу 6,8 мянга нь оѐдлын машинтай байна.

Аймгийн дүнгээр нийт малчин өрхийн 2,9 хувь нь буюу 403 өрх 10 хүртэл малтай, 6,5 хувь нь буюу 894 өрх 11-30 хүртэлх, 5,9 хувь нь буюу 802 өрх 31-50 хүртэл, 14,4 хувь нь 1979 өрх 51-100 хүртэл, 26,6 хувь нь буюу 3642 өрх 101-200 хүртэл, 31,9 хувь нь буюу 4371 өрх 201-500 хүртэл, 9,2 хувь нь буюу 1257 өрх 501-999 хүртэл, 2,6 хувь нь буюу 361 өрх 1000-аас дээш малтай байна.

37

Õ¿ñíýãò 6.2

Архангай аймгийн малчин

ºðõèéí òîî, ñóìäààð

1995 2000 2005 2010 2011 2010 2011 2012 2013

Ихтамир 1118 1192 1031 1093 925 1093 925 942 966

Чулуут 857 947 925 874 817 874 817 699 693

Хангай 711 625 605 584 587 584 587 548 536

Тариат 1256 1315 995 964 982 964 982 886 839

Өндөр-улаан 1329 1413 1262 1195 1147 1195 1147 1100 1078

Эрдэнэмандал 1404 1521 1275 1254 1293 1254 1293 1107 1129

Жаргалант 831 926 853 868 890 868 890 851 861

Цэцэрлэг 833 991 948 920 740 865 740 763 753

Хайрхан 785 998 913 869 761 819 761 715 691

Батцэнэл 956 345 916 863 856 863 856 824 779

Өлзийт 572 687 614 649 589 649 589 522 541

Өгийнуур 728 732 585 667 638 667 638 519 570

Хашаат 894 958 715 670 652 651 653 609 645

Хотонт 1065 1203 1039 1171 913 1171 913 892 857

Цэнхэр 1366 1293 1114 1112 980 1112 980 995 1015

Төвшрүүлэх 385 459 520 513 539 513 539 448 465

Булган 412 554 488 516 463 516 463 434 432

Эрдэнэбулган 604 646 671 643 487 643 487 509 516

Цахир 418 554 413 361 413 361 413 329 343

Ä¿í 16524 17359 15882 15786 14672 15662 14673 13692 13709

Архангай àéìàã 1975 îíä 14.1 ìÿíãàí ìàë÷èíòàé áàéñàí áîë 1997 îíä 2.5 äàõèí ºñ÷ 34.6 ìÿíãà áîëæ, 2013 îíû ýöýñò 26.2 ìÿíãà áîëæ áóóðñàí áàéíà.

Çóðàã 6.1

Архангай аймгийн малчдын тоо, мÿнга

Ìàíàé óëñûí ìàëûí òîî 2013 îíû ýöýñò 45.1 ñàÿ òîëãîéä õ¿ð÷, 2012 îíûõîîñ 4.2 ñàÿ òîëãîé áóþó 10.3 õóâèàð ºñëºº. ¯¿íèé äîòîð àäóó 2618.5 ìÿí,

38

¿õýð 2908.5 ìÿí, òýìýý 321.5 ìÿí, õîíü 20.1 ñàÿ, ÿìàà 19.2 ñàÿä õ¿ð÷, 2012 îíûõîîñ àäóó 288.1 ìÿí, ¿õýð 323.9 ìÿí, òýìýý 15.7 ìÿí, õîíü 1.9 ñàÿ, ÿìàà 1.7 ñàÿ òîëãîéãîîð ºññºí áàéíà. Ìàëûí òîî 2013 îíä 2012 îíûõîîñ 14 àéìàã 5 òºðºë äýýðýý ºñ÷ýý. ªâºðõàíãàé (515.4 ìÿíãà), Àðõàíãàé (369.1 ìÿíãà), Áàÿíõîíãîð (346.2 мянга), Төв (328.3 мянга), Äóíäãîâü (324.3 ìÿíãà), Ãîâü-Àëòàé (312.1 ìÿíãà) àéìãóóäàä ìàëûí òîî õàìãèéí èõ õýìæýýãýýð ºñ÷ýý.

Õ¿ñíýãò 6.3

Ìàëûí òîî, òºðëººð, ìÿí.òîë

1918* 1940 1960 1980 1990 2000 2010 2013

Á¿ãä 9 645.6 26 204.8 23 000.5 23 771.4 25 856.9 30 227.5 32 729.5 45144.3

Àäóó 1 150.5 2 358.1 2 502.7 1 985.4 2 262.0 2 660.7 1 920.3 2619.4

Òýìýý 228.7 643.4 859.1 591.5 537.5 322.9 269.6 321.5

¯õýð 1 078.4 2 722.8 1 905.5 2 397.1 2 848.7 3 097.6 2 176.0 2909.5

Õîíü

7 188.0

15 384.2 12 101.9 14 230.7 15 083.0 13 876.5 14 480.4 20066.4

ßìàà 5 096.3 5 631.3 4 566.7 5 125.7 10 269.8 13 883.2 19227.5

1940 онд нèéò ñ¿ðãèéí 9.0 õóâèéã àäóó, 19.4 õóâèéã ÿìàà, 58.7 õóâèéã õîíü, 10.4 õóâèéã ¿õýð, 2.5 õóâèéã òýìýý ýçýëæ áàéñàí áîë 2013 îíä 5.8 õóâèéã àäóó, 42.6 õóâèéã ÿìàà, 44.6 õóâèéã õîíü, 6.4 õóâèéã ¿õýð, 0.6 õóâèéã òýìýý ýçýëæ áàéíà.

Ñ¿ðãèéí á¿òöýä 1940-2013 îíä ÿìààíû ýçëýõ õóâü 23.0 ïóíêòýýð ºñ÷, õàðèí õîíèíû ýçëýõ õóâü 14.5 ïóíêò, ¿õðèéíõ 3.7 ïóíêò, àäóóíûõ 3.1 ïóíêò, òýìýýíèéõ 1.6 ïóíêòýýð áóóðñàí áàéíà.

Çóðàã 6.2

Ìàë ñ¿ðãèéí á¿òýö, õóâèàð

Óëñûí õýìæýýíä íèéò ñ¿ðýãò ýçëýõ õîíèíû òîî òîëãîéí õýìæýý áóóðàõ хандлагатай байна. Архангай аймгийн нийт мал сүргийн 1971 онд 59.8 хувийг õîíü ýçýëæ áàéñàí áîë 1992 îíîîñ áóóð÷, 2013 îíä 45.1 õóâüä õ¿ð÷ýý. Õàðèí àéìãèéí õîíèíû òîî òîëãîéí íèéò ñ¿ðýãò ýçëýõ õóâü óëñàä äýýã¿¿ð ò¿âøèíä, хангайн бүсийн дүнгээс доогуур түвшинд байна.

39

Çóðàã 6.3

Õîíèíû òîî òîëãîéí íèéò ñ¿ðýãò ýçëýõ õóâü

Óëñûí õýìæýýíä íèéò ñ¿ðýãò ýçëýõ ÿìààíû òîî òîëãîéí õýìæýý 1971-1992 îíä òîãòâîðòîé áàéñàí áîë 1992 îíîîñ îãöîм өсөх хандлагатай байна. Архангай àéìãèéí íèéò ñ¿ðãèéí 1971 îíä 11.2 õóâèéã ÿìàà ýçýëæ áàéñàí áîë 2013 îíä 30.0 хувьд хүрчээ. ßмааны тоо толгойн нийт сүрэгт эзлэх хувь улсын болон õàíãàéí á¿ñèéíõýýñ äîîãóóð ò¿âøèíä áàéíà.

Çóðàã 6.4

ßìààíû òîî òîëãîéí íèéò ñ¿ðýãò ýçëýõ õóâü

Архангай аймгийн малын тоо 2013 онд 3772.3 мян.толгой байсны 268.2 ìÿí.òîëãîé àäóó, 1.1 ìÿí.òîëãîé òýìýý, 427.2 ìÿí.òîëãîé ¿õýð, 1944.1 ìÿí.òîëãîé õîíü, 1131.8 ìÿí.òîëãîé ÿìàà áàéíà.

Малын тоогоор Эрдэнэмандал , Батцэнгэл сум айìàãòàà òýðã¿¿ëæ áàéíà.

Адууны тоогоор Батцэнгэл, Хайрхан, Эрдэнэмандал сум, тэмээний тоогоор Хашаат, Өгийнуур, Өлзийт зэрэг сум, үхрийн тоогоор Өндөр-улаан,

40

Ихтамир, Чулуут, хонины тоогоор Эрдэнэмандал,Батцэнгэл,Хашаат сум, ямааны тоогоор Эрдэнэмандал,Батцэнгэл,Цэцэрлэг сум аймагтаа тэргүүлж áàéíà.

Õ¿ñíýãò 6.4

Архангай аймгийн малын тоо, ñумдаар, 2013 он

Àäóó Òýìýý ¯õýð Õîíü ßìàà

Ихтамир 19760

38977 121294 76480

Чулуут 11434

38321 63886 35008

Хангай 6651

31280 29084 21569

Тариат 10430

34248 95608 51936

Өндөр-улаан 19932

41569 132764 60998

Эрдэнэмандал 21628 30 26077 240404 84122

Жаргалант 9022

19716 100572 59862

Цэцэрлэг 12051

12987 140232 83111

Хайрхан 23433 1 19387 141145 66241

Батцэнэл 24395 24 22657 154651 90164

Өлзийт 15155 329 12737 116184 70302

Өгийнуур 12785 339 13088 117415 73850

Хашаат 17314 366 11291 143325 81338

Хотонт 16867

14749 88037 77979

Цэнхэр 18755 16 28090 86654 65593

Төвшрүүлэх 5677

7206 40889 31994

Булган 8181

20788 25062 31295

Эрдэнэбулган 10339 2 14688 65161 45493

Цахир 4343

19295 41707 24447

Ä¿í 268152 1107 427151 1944074 1131782

Ãàçàð òàðèàëàí

Óëñûí õýìæýýãýýð 2013 îíû áàéäëààð íèéò 415.4 ìÿí.ãà òàëáàéä òàðèàëàëò õèéñíýýñ 293.3 ìÿí.ãà-ä ¿ð òàðèà, 15.5 ìÿí.ãà-ä òºìñ, 8.3 ìÿí.ãà-ä õ¿íñíèé íîãîî, 14.4 ìÿí.ãà-ä òýæýýëèéí óðãàìàë, 83.9 ìÿí.ãà-ä òåõíèêèéí óðãàìàë, æèìñ, æèìñãýíý òàðèàëñàí íü 2012 îíûõîîñ íèéò òàðèàëñàí òàëáàé 35.6 ìÿí.ãà-ãààð áóþó 9.4 õóâü ºññºí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 6.5

Òàðèàëñàí òàëáàé, ìÿí.ãà

1960 1970 1980 1990 2000 2010 2011 2012 2013

¯ð òàðèà 246.7 419.6 557.5 654.1 194.7 259.2 299.9 306.2 293.3

Òºìñ 2.2 2.9 7.5 12.2 7.9 13.8 15.4 16.8 15.5

Õ¿íñíèé

íîãîî

0.8 1.4 2.4 3.6 5.4 7.0 7.8 7.9 8.3

Òýæýýëèéí

óðãàìàë

15.7 30.8 136.7 117.8 0.8 11.1 10.9 13.8 14.4

Архангай аймагт 1989 онд 53.7 ìÿíãàí ãà òàëáàéä òàðèàëàí ýðõýëæ áàéñàí áîë 2000 îíä 2,7 ìÿíãàí ãà áîëæ áóóð÷, 2013 îíä 3.5 ìÿíãàí ãà òàëáàéä òàðèàëñàí áàéíà. Íèéò òàëáàéí 60.2 õóâü áóþó 2.1 ìÿíãàí ãà òàéëáàéä ¿ð òàðèà, 21.2 õóâü áóþó 738.0 ãà òàëáàéä òýæýýëèéí óðãàìàë, 14.0 õóâü áóþó 486.6 ãà òàëáàéä òºìñ, 4.6 õóâü áóþó 160.5 ãà òàëáàéä õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëæýý.

41

Õ¿ñíýãò 6.6

Архангай аймгийн тариалñан талáайн хэмжээ, га

1989 1990 2000 2010 2011 2012 2013

Íèéò òàðèàëñàí

òàëáàé

53721 38719.5 2686.3 4007.2 4826.3 5081.5 3482.1 ¯

¿íýýñ:

¯ð òàðèà 46432 38214 2321 3515 3050 3780 2097.0

Òºìñ 5152 380.7 282.3 363.4 438.2 383.5 486.6

Õ¿íñíèé

íîãîî

2137 124.8 83 128.8 138.8 135.2 160.5

Òýæýýëèéí

óðãàìàë

1300 1199.3 782.8 738.0

Óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 387.0 ìÿí.ò ¿ð òàðèà, 191.6 ìÿí.ò òºìñ, 101.8 ìÿí.ò õ¿íñíèé íîãîî, 42.6 ìÿí.ò òýæýýëèéí óðãàìàë õóðààæ, 1169.3 ìÿí.ò ºâñ õàäëàí, 36.6 ìÿí.ò ãàð òýæýýë áýëòãýñýí íü 2012 îíûõîîñ ¿ð òàðèà 92.3 ìÿí.ò áóþó 19.3 õóâü, òºìñ 54.3 ìÿí.ò áóþó 22.1 õóâü, òýæýýëèéí óðãàìàë 3.6 ìÿí.ò áóþó 7.8 õóâиар буурч, хүнсний ногоо 2.9 мян.т буюу 2.9 хувиар өсч, харин áýëòãýñýí ºâñ õàäëàí 5.8 ìÿí.ò áóþó 0.5 õóâü, ãàð òýæýýë 2.5 ìÿí.ò áóþó 6.4 õóâèàð áóóðëàà.

Õ¿ñíýãò 6.7

Õóðààñàí óðãàö, ìÿí.ò

1960 1970 1980 1990 2000 2010 2011 2012 2013

¯ð òàðèà 259.5 326.5 286.8 718.3 142.1 355.1 446.1 479.3 387.0

Òºìñ 18.5 22.0 39.3 131.1 58.9 168.0 201.6 245.9 191.6

Õ¿íñíèé

íîãîî

6.9 12.6 26.0 41.7 44.0 82.3 99.0 98.9 101.8

Òýæýýëèéí

óðãàìàë

34.4 47.5 102.8 527.1 4.1 34.8 40.4 46.2 42.6

Ýõ îðíû ¿ð òàðèàíû õýðýãöýýíèé 2013 îíä 97.3 õóâèéã, òºìñíèé 97.1 õóâèéã, õ¿íñíèé íîãîîíû 52.4 õóâèéã äîòîîäûí óðãàöààð õàíãàõ íºõöºë á¿ðäñýí.

Архангай аймаг 1989 онд 46.7 ìÿí.ò ¿ð òàðèà, 4.2 ìÿí.ò òºìñ, 1.6 ìÿí.ò õ¿íñíèé íîãîî õóðààæ áàéñàí áîë 2013 îíä 2.0 ìÿí.ò ¿ð òàðèà, 3.8 ìÿí.ò òºìñ, 1.4 ìÿí.ò õ¿íñíèé íîãîî, 1.8 ìÿí.ò òýæýýëèéí óðãàìàë õóðààæ àâ÷ýý.

Õ¿ñíýãò 6.8

Архангай аймгийн хурааñан ургаö, тонн

1989 1990 2000 2010 2011 2012 2013

¯ð òàðèà 46724,0 34845,0 625,0 2843,0 3619,0 3550,0 1967.0

Òºìñ 4220,0 3456,0 2229,0 4015.1 4020.2 3508.3 3784.5

Õ¿íñíèé

íîãîî

1660,0 1108.9 981.8 1247.5 1245,5 1346.9 1406.3

Òýæýýëèéí

óðãàìàë

3396.2 3191.0 4818,0 1842.5

42

Ìîíãîë Óëñàä 2013 îíä õóðààæ àâñàí ¿ð òàðèàíû 0.5 õóâü, õ¿íñíèé íîãîîíû 1.4 õóâü, òºìñíèé 2.0 õóâü, òýæýýëèéí óðãàìëûí 4.3 хувь нь Архангай àéìàãò íîãäîæ áàéíà.

Íýã ãà-ãààñ äóíäæààð 2013 îíä 13.2 öí ¿ð òàðèà, ¿¿íýýñ 13.4 öí áóóäàé, 13.6 öí àðâàé, 13.4 öí îâü¸îñ, 123.6 öí òºìñ õóðààí àâñàí áºãººä íýã ãà-ãààñ àâñàí óðãàö 2012 îíûõîîñ òºìñíèéõ 22.6 öåíòíåð, ¿ð òàðèàíûõ 2.5 öåíòíåðýýð бага áàéíà.

Архангай аймаг нэг га талбайгаас 2013 онд 9.5 цн үр тариа хурааж авсан íü óëñûí äóíäæààñ 3.7 öåíòíåðýýð, õàíãàéí á¿ñèéí äóíäæààñ 5.4 öåíòíåðýýð áàãà áàéíà. Íýã ãà òàëáàéãààñ õóðààñàí òºìñíèé õýìæýý òóñ àéìàãò 77.8 öí áàéãàà íü óëñûí äóíäæààñ 45.8 öí, õàíãàéí á¿ñèéí äóíäæààñ 24.3 öåíòíåðýýð áàãà áàéíà.

Õ¿ñíýãò 6.9 Ãà-ãààñ õóðààñàí óðãàö, öí

Óëñûí ä¿í Õàíãàéí á¿ñ Архангай аймаг

2011 2012 2013 2011 2012 2013 2011 2012 2013

¯ð òàðèà 14.9 15.7 13.2 15.4 13.5 14.9 11.9 9.4 9.5

Òºìñ 131.1 146.2 123.6 97.8 98.3 102.1 91.7 91.5 77.8

6.2 ÀÆ ¯ÉËÄÂÝÐ

Óëñûí õýìæýýíä àæ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëò, îíû ¿íýýð 1990 îíä 8.4 òýðáóì òºã, 2000 îíä 574.1 òýðáóì òºã, 2010 îíä 4468.2 òýðáóì òºã, 2012 îíä 6058.2 òýðáóì òºã, 2013 онд 6456.6 тэрбум төгрөгт 2005 оныхоос 4.4 äàõèí ºññºí áàéíà.

Архангай аймгийн аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний борлуулалт 2013 онд 5.1 òýðáóì òºã áîëæ Ìîíãîë Óëñûí àæ ¿éëäâýðèéí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàëòûí 0.1 õóâü, õàíãàéí á¿ñèéí àæ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í борлуулалтын 0.4 хувийг эзэлж байна. Архангай аймагт аж үйлдвэрийн салбарт 2013 îíä 407 õ¿í àæèëëàæ áàéíà.

43

Õ¿ñíýãò 6.10

Àæ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëò,

îíû ¿íýýð, òýðáóì òºã

1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Óëñûí ä¿í 8.4 296.8 574.2 1463.3 4468.2 5626.7 6058 6456.6

Õàíãàéí á¿ñ 1.5 135.2 203.2 489.2 1232.7 1277.3 1297.3 1296.2

Архангай 0.04 0.5 0.9 0.8 4.3 4.6 5.1 5.1

Óëñûí ä¿íä ýçëýõ õóâü

0.4 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1

Á¿ñèéí ä¿íä ýçëýõ õóâü

2.3 0.4 0.4 0.2 0.3 0.3 0.3 0.4

Архангай аймгийн аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл 2013 онд 5.1 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэн нь өнгөрсөн оны мөн үеийн түвшинд байна. Нийт үйлдвэрлэлтийн 30.5 хувийг хүнс ундааны, 0.8 хувийг хэвлэлийн, 52.7 хувийг дулаан эрчим хүчний, 11.1 хувийг усан хангамж, 1.3 хувийг модон эдлэлийн, 1.9 хувийг гутал хувцасны, 1.7 хувийг бусад үйлдвэрлэл эзэлж байна.

Áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí áîðëóóëàëòûн өсөлтөд дулаан, түгээсэн усны áîðëóóëàëòûí өсөлт голлон нөлөөлжээ. Архангай àéìàãò үйлдвэрлэсэн дулааны эрчим хүч 2010 онд 1478,0 сая төгрөг байснаа 2013 онд 2665,8 сая төгрөгт хүрч 80,3 хувиар, түгээсэн усны хэмжээ 563,1 сая төгрөгт хүрч 25,0 хувиар тус тус өссөн байна.

44

Çóðàã 6.6

Дулааны эрчим хүчний үйлдвэрлэлт áîðëóóëàëò, ñàÿ òºã

Архангай àéìàãò хүнсний бүтээгдэхүүн, ундааны үйлдвэрлэлт 2013 îíä 1542.0 сая төгрөгт хүрч 2007 оныхоос 91,3 хувиар өссөн байна

Õ¿ñíýãò 6.11

Архангай аймгийн аж үйлдвэрийн áүтээгдэхүүний áîðëóóëàëò, ñàÿ òºã

2010 2011 2012 2013

Àæ ¿éëäâýð-á¿ãä 4283.3 4609.7 5113.0 5054.0

¯¿íýýñ:

- öàõèëãààí, äóëààí 1478.0 1583.1 2449.8 2665.8

- усан хангамж 450.5 453.1 466.6 563.1

- хүнс, ундаа үйлдвэрлэлт 2151.8 2343.3 1941.6 1542

- õóâöàñ ¿éëäâýðëýëò 61.7 73.3 77.3 96.2

- ìîä, ìîäîí á¿òýýãäэгдэхүүн 119.0 95.3 106.6 65.3

- õýâëýëèéí 17.5 27.6 43.8 39.8

- òºìºð ýäëýëèéí 4.8 6.8 5.0 3.8

- бусад - 27.4 22.3 78.0

6.3 ÁÀÐÈËÃÀ, ÒÝÝÂÝÐ

Áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûí õýìæýý óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 1326.3 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñíèé 17.2 õóâü áóþó 228.0 òýðáóì òºãðºãèéí àæëûã Хангайн бүс, Архангай аймаг 1.8 хувь буюу 23.7 тэрбум төгрөгийн барилга óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýñýí áàéíà.

45

Архангай аймгийн 2013 онд гүйцэтгэсэн баðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæèë Ìîíãîë Óëñûí áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûí 1.7 õóâü, Õàíãàéí á¿ñèéí áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûí 19.6 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 6.12

Áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæèë,

îíû ¿íýýð, ñàÿ òºãðºã

1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Óëñûí ä¿í 1710.0 23853.4 58416.2 148054.6 442743.9 657196.0 919681.9 1719508.8

Õàíãàéí á¿ñ 308.6 5145.9 10983.2 15981.4 38625.5 57443.6 79765.2 151832.5

Архангай аймаг

45.3 289.8 952.9 1063.5 3990.4 5367.2 9462.2 29833.4

Óëñûí ä¿íä ýçëýõ õóâü

2.6 1.2 1.6 0.7 0.9 0.8 1.0 1.7

Á¿ñèéí ä¿íä ýçëýõ õóâü

14.7 5.6 8.7 6.7 10.3 9.3 11.9 19.6

Архангай аймагт 1990 онд 45.3 сая төгрөгийн барилга угсралтын ажил ã¿éöýòãýñýí áîë 2000 îíä 952.9 ñàÿ òºã, 2010 îíä 3990.4 ñàÿ òºã, 2013 îíä 29.8 òýðáóì òºãðºãèéí áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæèë õèéãäñýí áàéíà.

Архангай àéìàã 1997 îíä 1455 àâòîìàøèíòàé áàéñàí áîë 2013 îíä 5396 áîëæ 3.7 äàõèí ºññºí áàéíà. Íèéò àâòîìàøèíû 2413 íü áóþó 44.7 õóâü íü ñóóäëûí àâòîìàøèí, 2567 áóþó 47,6 õóâü íü à÷ààíû àâòîìàøèí, 416 áóþó 7.7 õóâü íü áóñàä òºðëèéí òýýâðèéí õýðýãñýë áàéíà.

Çóðàã 6.8

Архангай àéìãèéí àâòîìàøèíû

òîî, òºðëººð

46

Á¿ëýã 7

АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГЫН ТОО, БҮТЭЦ

47

Óëñûí õýìæýýíä 2013 îíä 54922 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëñíû 5844 íü áóþó 10.6 õóâü íü Õàíãàéí á¿ñýä, 753 íü áóþó 1.4 хувь нь Архангай аймагт үйл ажиллагаа явуулж байна. Харин Хангайн бүсэд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын 12.9 хувь нь Архангай àéìàãò íîãäîæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 7.1

¯éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí

íýãæ, áàéãóóëëàãûí òîî

1998 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Óëñûí ä¿í 17008 21085 22547 40951 48086 51938 54929

Õàíãàéí á¿ñ 2818 3159 2970 4180 5186 5208 5844

Архангай аймаг 525 568 424 545 636 696 753

Óëñûí ä¿íä

ýçëýõ õóâü 3.1 2.7 1.9 1.3 1.3 1.3 1.4

Á¿ñèéí ä¿íä

ýçëýõ õóâü 18.6 18.0 14.3 13.0 12.3 13.4 12.9

Архангай аймагт 1998 онд төрийн өмчийн 186, хувийн 337, хувийн õàìòàðñàí 2 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéñàí áîë 2013 îíä òºðèéí 142, õóâèéí 566, îðîí íóòãèéí ºì÷èéí 45 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 7.2

Архангай аймагт үйл ажиллагаа ÿвуулж áайгаа аж ахуйн нэгж,

áàéãóóëëàãûí òîî, ºì÷èéí õýëáýðýýð

1998 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Òºðèéí ºì÷èéí 186 184 183 187 134 136 142

Õóâèéí 337 383 238 354 451 509 566

Õóâèéí õàìòàðñàí 2 1 1

1

Îðîí íóòãèéí ºì÷èéí

2 4 51 50 45

Ä¿í 525 568 424 545 636 696 753

Архангай аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, áàéãóóëëàãûã ñàëáàðààð àâ÷ ¿çâýë 2013 îíä áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà ãýð àõóéí áàðààíû çàñâàðëàõ ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õàìãèéí èõ áóþó 189, õºäºº àæ àõóé, àí àãíóóð, îéí àæ àõóéí çàãàñ áàðèëò ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà 98, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà 91, нèéãýì áèå

õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ áóñàä ¿éë÷èëãýý эрхэлдэг аж ахуйн нэгж 79, боловсролын салбарын үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага 74 áàéíà.

48

Õ¿ñíýãò 7.3

Архангай аймагт үéë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí

íýãæ, áàéãóóëëàãûí òîî, ñàëáàðààð

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Õºäºº àæ àõóé àí àãíóóð îéí àæ àõóé çàãàñ áàðèëò

24 28 34 47 81 98

Óóë óóðõàé îëáîðëîõ ¿éëäâýð 1 1 1

Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð 42 46 42 77 83 91

Öàõèëãààí õèé ¿éëäâýðëýë óñ õàíãàìæ

6 5 7 4 4 4

Áàðèëãà 10 10 15 19 19 19

Áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà ãýð àõóéí áàðààíû çàñâàðëàõ ¿éë àæèëëàãàà

85 103 120 149 171 189

Çî÷èä áóóäàë çîîãèéí ãàçàð 16 20 14 24 30 29

Òýýâýð àãóóëàõûí àæ àõóé õîëáîî 10 10 11 8 12 10

Ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éëãýý õèéõ ¿éë àæèëëàãàà

12 14 16 8 8 7

¯ë õºäëºõ õºðºíãº ò¿ðýýñ áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà

19 21 22 16 18 17

Òºðèéí óäèðäëàãà áàòëàí õàìãààëàõ àëáàí æóðìûí íèéãìèéí äààòãàëûí ¿éë àæèëëàãàà

67 67 64 61 62 65

Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà

72 72 75 81 77 74

Ýð¿¿ë ìýíä íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà

74 73 74 72 68 71

Íèéãýì áèå õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ áóñàä ¿éë÷èëãýý

51 51 50 70 63 79

Òóñ àéìàãò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã ñóìäààð íü àâ÷ ¿çâýë Эрдэнэбулган ñóìàíä 330 áóþó 43.8 õóâü, Өндөр-улаан ñóìàíä 34 áóþó 4.5 õóâü íü íîãäîæ áàéíà. Тариат,Хангай,Хашаат,Жаргал- ант,Хайрхан,Өлзийт,Өгийнуур,Цахир,Булган ñóìàíä õàìãèéí áàãà áóþó 17-22 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.

Архангай аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа нийт аж ахуйн нэгж, áàéãóóëëàãûã àæèëëàã÷äûí òîîíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çâýë, 1-9 àæèëëàã÷èäòàé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà 565 áóþó 75.0 õóâü, 10-19 àæèëëàã÷èäòàé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà 82 áóþó 10.9 õóâü, 20-49 àæèëëàã÷èäòàé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà 72 áóþó 9.6 õóâü, 50-èàñ äýýø àæèëëàã÷èäòàé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà 34 áóþó 4.5 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.

49

Ä¯ÃÍÝËÒ

1. Õ¿í àì, íèéãìèéí áàéäàë

Архангай àéìàãò íýã êèëîìåòð êâàäðàò íóòàã äýâñãýðò 2000 îíä 1.7 õ¿í, 2012 îíä 1.7 õ¿í íîãäîæ ººð÷ëºëò ãàðààã¿é áàéíà. Аймгийн õ¿í àìûí íÿãòðàëûí ººð÷ëºëòºä åðäèéí öýâýð ºñºëòèéí áóóðàëòààñ ãàäíà äîòîîä øèëæèõ õºäºëãººíä ººð÷ëºëò ãàðààã¿é áàéíà.

Õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë 2013 îíä õºäºëìºðèéí íàñíû 100 õ¿íä òýæýýëãýã÷ 59 õ¿í íîãäîæ áàéíà. Õàíãàéí á¿ñ íü õ¿í àì ç¿éí à÷ààëëûí õóâüä óëñûí äóíäæààñ íýëýýä ºíäºð áóþó 46-59 õîîðîíä áàéíà.

Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû òîîëëîãûí ä¿íã 2000 îíû òîîëëîãûíõòîé õàðüöóóëàõàä Архангай àéìãèéí õ¿í àìûí òîî 12,8 õóâèàð áóóð÷ýý.

Архангай àéìãèéí õýìæýýíä 1000 õ¿íä íîãäîõ òºðºëò 1990 îíä 38,3 õ¿ð÷ áàéñíàà 1995 îíä 27.7, 2000 îíä 21,5, 2005 îíä 17,5 áîëæ ýð÷èìòýé áóóðñàí áîë 2006 îíîîñ ýõëýí òºðºëòèéí òîî 2010 îíä 23,8, 2011 îíä 26,1 áîëæ ºñ÷ áàéñíàà 2013 îíä 24.8 áîëæ, 2012 îíûõîîñ 1.0 ïóíêòýýð áóóð÷, óëñûí äóíäæààñ 2,7 ïóíêòýýð бага áàéíà.

Õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëòûí õóâüä óëñûí äóíäæààñ 0,8 æèëýýð áàãà áàéíà. Äóíäàæ íàñëàëò ÿëãààòàé áàéãàà íü òóõàéí àéìãóóäûí õ¿í àìûí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí, òýð äóíäàà íÿëõñûí íàñ áàðàëòòàé õîëáîîòîé þì.

Àéìãèéí íèéò àæèëëàã÷äûí òîî 2013 îíä 46,2 ìÿíãà áîëæ, 2012 îíûõîîñ 3.7 õóâèàð буурсан áàéíà.

Àéìàãò àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí 2013 îíä 4,4 õóâü áîëæ, óëñûí äóíäæààñ 3,5 ïóíêòýýð бага áàéíà.

Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû òîîëëîãîîð Архангай àéìãèéí àðàâ, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àìûí áîëîâñðîëòîé õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü ºìíºõ òîîëëîãûí ¿åèéíõýýñ 2.8 ïóíêòýýð íýìýãäæýý. Àðàâ, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àìä äýýä áîëîâñðîëòîé õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü ºíãºðñºí 11 æèëä 5.2 ïóíêòýýð íýìýãäñýí íü íýã òàëààð ñàéí ¿ç¿¿ëýëò áîëîâ÷ äýýä, òóñãàé äóíä, ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëòîé õ¿í àìûí çîõèñòîé õàðüöàà àëäàãäñàí áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Íýã èõ ýì÷èä íîãäîõ õ¿íèé òîî Архангай àéìàãò 2013 îíä 562 áàéãàà íü óëñûí äóíäæààñ 249 , õàíãàéí á¿ñèéí äóíäæààñ 77-ооð èõ áàéíà.

Íýã ñóâèëàã÷èä íîãäîõ õ¿íèé òîî Архангай àéìàãò 2013 îíä 325 áàéãàà íü óëñûí äóíäæààñ 50, õàíãàéí á¿ñèéí äóíäæààñ 15-ааð èõ áàéíà.

Архангай àéìàãò õàëäâàðò ºâ÷íººð ºâ÷ëºã÷äèéí òîî 2013 îíä 748 áîëæ, 2012 îíûõîîñ 1,5 õóâü, 2011 îíûõîîñ 30,4 õóâèàð áóóðñàí áàéíà.

2. Ýäèéí çàñãèéí áàéäàë

Архангай àéìãèéí ÄÍÁ-èé óëñûí ä¿íä ýçëýõ õóâü 2000 îíä 3.2 õóâü áàéñíàà 2013 îíä 1,8 áîëæ, á¿ñýä ýçëýõ õóâü 2.8 ïóíêòýýð áóóðëàà. Àéìãèéí ÄÍÁ-ä ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü 2013 îíä 25,2 áîëæ, 2005 îíûõîîñ 6,4 ïóíêòýýð íýìýãäñýí áàéíà.

Õýðýãëýýíèé áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý 2013 îíä 2010 îíûõîîñ 39,3 õóâèàð ºññºí íü óëñûí äóíäæààñ 0,4 ïóíêòýýð доогууð áàéíà.

Ìàëûí òîî 2013 îíä 3772,3 ìÿí.òîëãîéä õ¿ð÷ 2012 îíûõîîñ 369,1 ìÿí.òîëãîé áóþó 10,8 õóâèàð íýìýãäæýý. Ìàë ñ¿ðýãò õîíèíû òîî òîëãîéí

50

ýçëýõ õóâü 1971 îíä 59,8 áàéñíàà 2013 îíä 45,1 áîëæ áóóðëàà. Õàðèí ÿìààíû ìàë ñ¿ðýãò ýçëýõ õóâü 2013 îíä 30,0 áîëæ өссөн байна.

Архангай àéìàã íýã ãà òàëáàéãààñ 2013 îíä 9,5 öí ¿ð òàðèà õóðààæ àâñàí íü óëñûí äóíäæààñ 3.7 öåíòíåðýýð , õàíãàéí á¿ñèéí äóíäæààñ 5,4 öåíòíåðýýð áàãà áàéíà. Íýã ãà òàëáàéãààñ õóðààñàí òºìñíèé õýìæýý òóñ àéìàãò 77,8 öí áàéãàà íü óëñûí äóíäæààñ 45,8 öí, õàíãàéí á¿ñèéí äóíäæààñ 24,3 öåíòíåðýýð áàãà áàéíà.

Àæ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàëò 2013 îíä 5,1 òýðáóì áîëæ, 2010 îíûõîîñ 18,6 õóâèàð, 2012 îíûõîîñ 10,9 õóâèàð өссөí áàéíà.

Àéìãèéí áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæèë õàíãàéí á¿ñèéí áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûí 10,4 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

51

Õàâñðàëò

Бүñ, аймаг çэрэгöүүлñэн үндñэн үçүүлэлтүүд, 2013

Аймаг, нийслэл

Сум

, д

үүр

гий

н т

оо

Ба

г, х

ор

оо

ны

то

о

Нута

г д

эвсгэ

ри

йн х

эм

жээ,

мян.к

м2

Хүн а

мы

н н

ягт

ши

л

Суур

ин х

үн а

м,

мян.х

үн

БYГД 339 1740 1564.1 1.90 2930.3

Баруун áүñ Дүн 91 466 415.3 0.90 363.4

Баян-Өлгий 13 86 45.7 2.00 92.5

Говь-Алтай 18 83 141.4 0.40 53.3

Завхан 24 114 82.5 0.80 64.6

Увс 19 92 69.6 1.10 74.0

Ховд 17 91 76.1 1.00 79.0

Хангайн áүñ

Дүн 99 531 384.3 1.40 532.9

Архангай 19 99 55.3 1.50 85.7

Баянхонгор 20 104 116.0 0.70 78.4

Булган 16 75 48.7 1.10 54.5

Орхон 2 22 0.8 117.40 94.0

Өвөрхангай 19 106 62.9 1.60 101.6

Хөвсгөл 23 125 100.6 1.20 118.7

Төвийн áүñ

Дүн 95 373 473.6 1.00 469.9

Говьсүмбэр 3 10 5.5 2.70 14.8

Дархан-Уул 4 26 3.3 30.00 99.0

Дорноговь 14 60 109.5 0.60 62.5

Дундговь 15 66 74.7 0.50 37.4

Өмнөговь 15 58 165.4 0.40 67.1

Сэлэнгэ 17 56 41.2 2.50 103.2

Төв 27 97 74.0 1.20 85.9

Зүүн áүñ Дүн 45 218 286.2 0.70 192.1

Дорнод 14 64 123.6 0.60 71.5

Сүхбаатар 13 66 82.3 0.60 53.1

Хэнтий 18 88 80.3 0.80 67.5

Улаанáаатар

Улаанáаатар 9 152 4.7 291.90 1372.0

52

Õàâñðàëò



ЕБ

С-и

йн 1

ба

гши

д н

огд

ох

сура

гчи

д

1 и

х э

мчид

но

гдо

х х

үни

й т

оо

Нял

хсы

н э

нд

эгд

эл

, а

мьд

төр

сө

н 1

00

0 х

үүхэд

тута

мд

18

-аас д

ээш

на

сны

100

00

хүнд

но

гдо

х б

үр

тгэгд

сэн г

эм

т

хэр

гий

н т

оо

БYГД 18.3 313 15.0 135

Баруун áүñ Дүн 16.9 470 18.0 68

Баян-Өлгий 16.0 595 17.0 66

Говь-Алтай 16.9 339 25.0 54

Завхан 16.3 427 18.0 67

Увс 17.5 532 17.0 76

Ховд 18.0 467 14.0 76


Дүн 17.9 485 17.0 79

Архангай 18.3 562 18.0 73

Баянхонгор 17.8 532 18.0 82

Булган 16.4 534 18.0 95

Орхон 17.7 576 11.0 95

Өвөрхангай 19.0 335 15.0 72

Хөвсгөл 17.6 474 23.0 68

Төвийн áүñ

Дүн 17.8 408 12.0 124

Говьсүмбэр 17.9 472 15.0 181

Дархан-Уул 17.5 558 8.0 122

Дорноговь 20.1 257 15.0 139

Дундговь 15.7 378 10.0 97

Өмнөговь 17.8 299 17.0 114

Сэлэнгэ 18.2 352 8.0 96

Төв 17.6 448 14.0 157

Зүүн áүñ Дүн 18.0 427 15.0 112

Дорнод 17.4 411 13.0 149

Сүхбаатар 19.0 435 16.0 85

Хэнтий 17.7 438 18.0 94


Улаанáаатар 19.4 229 14.0 181

53

Õàâñðàëò



ДН

Б,

са

я т

өг

Дүнд эзлэх хувь

Хө

дөө а

ж а

хуй

Аж

үйл

двэр, б

ари

лга

Yй

лчил

гээ

БYГД 17 550 173.3 2 537 250.7 5 953 268.4 9 059 654.2

Баруун áүñ Дүн 948 200.4 487 155.4 52 941.7 408 103.4

Баян-Өлгий 181 185.4 79 561.0 13 266.9 88 357.5

Говь-Алтай 141 995.0 76 567.4 2 438.8 62 988.7

Завхан 204 533.2 105 739.0 14 788.7 84 005.5

Увс 205 105.1 102 974.0 11 171.5 90 959.5

Ховд 215 381.7 122 313.9 11 275.8 81 792.1


Дүн 2 734 402.6 930 818.5 1 121 905.6 681 678.4

Архангай 319 662.4 228 557.0 10 575.0 80 530.4

Баянхонгор 227 116.3 121 144.6 6 103.4 99 868.3

Булган 267 096.2 185 438.6 6 035.0 75 622.6

Орхон 1 258 540.7 18 721.5 1 057 840.6 181 978.6

Өвөрхангай 307 171.2 156 386.2 23 488.3 127 296.7

Хөвсгөл 354 815.9 220 570.7 17 863.3 116 381.8

Төвийн áүñ

Дүн 2 031 857.4 732 375.6 615 329.8 684 152.0

Говьсүмбэр 75 241.5 12 326.9 26 618.3 36 296.3

Дархан-Уул 386 685.7 47 876.1 176 716.1 162 093.4

Дорноговь 181 080.4 74 434.9 16 090.7 90 554.9

Дундговь 146 034.6 84 543.5 5 440.4 56 050.8

Өмнөговь 516 224.7 72 820.1 335 144.7 108 259.9

Сэлэнгэ 348 542.4 186 608.5 38 733.5 123 200.3

Төв 378 048.2 253 765.5 16 586.1 107 696.6

Зүүн áүñ Дүн 692 437.5 337 326.6 128 069.7 227 041.2

Дорнод 191 635.7 73 800.8 27 380.1 90 454.8

Сүхбаатар 258 231.3 114 242.7 91 036.3 52 952.3

Хэнтий 242 570.6 149 283.1 9 653.3 83 634.2


Улаанáаатар 11 143 275.4 49 574.7 4 035 021.5 7 058 679.2

54

Õàâñðàëò



Хэр

эгл

ээн

ий б

араа

,

үйл

чил

гээни

й ү

ни

йн

инд

екс

, 2

010

-XII=

10

0

Бари

лга

угс

ра

лты

н

аж

ил

, сая т

өг

Иргэ

ди

йн х

ад

гал

ам

ж,

сая т

өг

Зээл

ийн ө

рийн

үл

дэгд

эл

, сая т

өг

БYГД 139.7 1719508.8 4,625,800.0 10,769,336.6

Баруун áүñ Дүн 139.8 231272.8 217,528.5 465,386.4

Баян-Өлгий 143.3 36182.7 50,832.3 96,228.4

Говь-Алтай 133.5 9468.4 37,737.1 68,576.2

Завхан 152.5 91803.1 37,511.7 71,311.1

Увс 134.6 78108.0 51,724.2 130,894.5

Ховд 136.0 15710.5 39,723.2 98,376


Дүн 142.1 151832.5 320,105.4 700,222.8

Архангай 139.3 29833.4 44,472.5 74,286.7

Баянхонгор 146.0 10231.5 39,895.3 97,041

Булган 144.0 6120.9 23,416.9 70,430.9

Орхон 146.9 24529.4 105,368.8 205,922.4

Өвөрхангай 138.5 32337.7 52,985.1 127,484.8

Хөвсгөл 136.4 48779.6 53,966.8 125,057

Төвийн áүñ

Дүн 137.6 201893.4 273,148.3 844,329

Говьсүмбэр 151.7 2946.7 7,661.8 33,423.8

Дархан-Уул 130.8 36674.7 84,926.6 216,519.4

Дорноговь 146.7 60509.1 27,251.0 157,922.3

Дундговь 137.4 51990.5 22,690.2 56,131.2

Өмнөговь 142.8 25046.8 56,201.6 132,307.6

Сэлэнгэ 130.1 12216.5 39,238.5 164,826.6

Төв 138.6 12509.0 35,178.6 83,198.1

Зүүн áүñ Дүн 136.6 113467.1 109,834.2 291,781

Дорнод 142.6 59238.5 41,955.3 126,979.5

Сүхбаатар 134.5 22669.1 31,078.1 73,478.1

Хэнтий 131.2 31559.6 36,800.8 91,323.4


Улаанáаатар 140.3 1002190.5 3,705,183.6 8,467,617.4

55

Õàâñðàëò



Орон нутгийн төсөв, оны үнээр, сая.төг

Орлого Зарлага Орлого,

зарлагын харьцаа, %

БYГД 1881954.6 1765061.3 106.6

Баруун áүñ Дүн 252391.8 264017.4 95.6

Баян-Өлгий 36060.0 57683.8 62.5

Говь-Алтай 49322.3 47079.0 104.8

Завхан 54100.4 54012.7 100.2

Увс 56843.0 49507.2 114.8

Ховд 56066.1 55734.7 100.6


Дүн 375385.2 345242.7 108.7

Архангай 56643.6 55045.2 102.9

Баянхонгор 57317.3 56493.1 101.5

Булган 47185.9 42235.0 111.7

Орхон 70690.8 51276.3 137.9

Өвөрхангай 63397.2 62229.8 101.9

Хөвсгөл 80150.4 77963.3 102.8

Төвийн áүñ

Дүн 366097.6 316670.9 115.6

Говьсүмбэр 15906.0 15628.6 101.8

Дархан-Уул 49375.1 41155.5 120.0

Дорноговь 41708.3 36217.0 115.2

Дундговь 35993.5 32453.4 110.9

Өмнөговь 102924.8 76307.8 134.9

Сэлэнгэ 60333.6 61849.3 97.5

Төв 59856.3 53059.3 112.8

Зүүн áүñ Дүн 144790.3 141529.0 102.3

Дорнод 49626.5 46223.2 107.4

Сүхбаатар 44548.0 44361.4 100.4

Хэнтий 50615.8 50944.4 99.4


Улаанáаатар 716289.8 697601.3 99.4

56



Хураасан ургац, тн

Ба

йга

ли

йн х

ад

ла

н,

тн

Аж

үй

лд

вэр

ий

н б

үтэ

эгд

эхүүни

й

бо

рл

уул

ал

т, с

ая.т

өг

Үр

та

ри

а

Тө

мс

Хүнсни

й н

ого

о

БYГД 387 043.3 191 619.2 101 761.6 1169.3 6 456 583.2

Баруун áүñ

Дүн 11 441.6 20 377.8 19 914.6 194.8 35 051.1

Баян-Өлгий 127.1 2 617.2 1 232.8 61.3 8 197.5

Говь-Алтай 332.4 1 010.7 616.8 4.6 7 490.5

Завхан 2 045.0 2 752.6 1 590.5 17.3 6 572.3

Увс 8 697.8 2 826.0 2 865.2 54.0 8 766.3

Ховд 239.3 11 171.3 13 609.4 57.6 4 024.5


Дүн 71 769.3 23 115.9 12 541.8 422.6 1 296 230.2

Архангай 2 002.0 3 784.5 1 406.3 75.4 5 054.0

Баянхонгор 8.9 2 397.8 1 664.0 3.1 4 425.9

Булган 40 746.9 8 481.8 4 166.2 96.9 5 873.8

Орхон 3 328.6 1 956.6 1 999.1 11.6 1 259 357.4

Өвөрхангай 1 303.0 3 747.5 2 076.4 35.2 16 398.5

Хөвсгөл 24 379.9 2 747.7 1 229.8 200.4 5 674.0

Төвийн áүñ

Дүн 279 663.1 133 967.6 61 658.3 340.6 930 392.1

Говьсүмбэр 0.0 38.6 34.8 1.1 33 248.7

Дархан-Уул 11 698.0 8 418.0 15 277.9 60.8 185 889.1

Дорноговь - 151.5 274.3 2.2 13 162.2

Дундговь - 125.0 33.3 0.0 2 828.5

Өмнөговь - 552.1 499.7 4.3 396 337.2

Сэлэнгэ 186 985.8 56 020.6 35 474.8 164.5 266 723.8

Төв 80 979.3 68 661.7 10 063.6 107.8 32 202.6

Зүүн áүñ

Дүн 24 169.3 10 097.4 4 618.2 195.4 135 701.3

Дорнод 12 955.3 3 156.8 785.0 54.9 22 643.1

Сүхбаатар 430.0 709.6 269.2 11.9 109 730.1

Хэнтий 10 784.0 6 231.0 3 564.1 128.5 3 328.1


Улаанáаатар 0.0 4 060.5 3 028.6 15.8 4 059 208.5

57

Ая. И.Даваадорж Үг. А.Ихбаяр

АРЫН САЙХАН ХАНГАЙ

Энгэр тольдсон Тэрхийн нуур минь хунгийн чуулгантай

Тэлмэн долгио Тамирын гол минь хуурын татлагатай

Уулсын зулай Суврага хайрхан сүүн оргилтой

Угтаад золгох эжий шиг минь зүрхэнд ойрхон нутаг

Зодог нь ширээстэй хүчтэнүүдтэй

Зоо нь чангарсан хүлгүүдтэй

Эрдэмт мэргэдийн улбаатай

Их түүхийн шашдиртай

Адуу тургилсан Архангай

Айраг шуугисан Номинхангай

Аавын минь голомт

Ээжийн минь өлгий

Арын хангай миний нутаг аа

Талаа тамгалсан Тайхир чулуу минь домгын бичээстэй

Таана анхилсэн Тоглохын тал минь хүлгийн төвөргөөнтэй

Хоргын уул Чулуутын гол минь мөнхийн үзэсгэлэнтэй

Хойморт ханхайх аав шиг минь сэтгэлд ойрхон нутаг










Буяны даллагатай Булган уул минь зулын аравнайтай

Буцаад ирэх үрсдээ цэцэгсээ дэлгээстэй

Чойдогийн боргио Чоно харайхын гол минь уран долгиотой

Залбирч мөргөх шүтээн болсон зүрхний ганцхан нутаг аа










ÀÃÓÓËÃÀ - arkhangai.nso.mn aimgiin taniltsuulga.pdf · Газрын хөрсний...

Documents

Transcript of ÀÃÓÓËÃÀ - arkhangai.nso.mn aimgiin taniltsuulga.pdf · Газрын хөрсний...