ex'D. D. - Dialnetcap.24rt, nihilominus amor Dei cum sit ordinatus est congrega-tivus, ut calor...

Archivo Teológico Granadino 57 (1994) 269-370

lf.181lQuaestio 73

De comparatione peccatorum ad invicem

Articulus primusUtrum omnia peccata sint connexa

Non dubium est aliqua esse invicem connexa, ut gula et

ebrietas cum luxuria.

Nihilominus certa coNcLUSIo est non omniø esse connexa,ltadocet D. Dionysius, 4 De divinis nominibus, longe post mediuml.Et colligitur aperte ex'D. Chrysostomo, in 20 caput Matthaei,Hom. 352; D. Hieronymo, Dialogo 1 contra Pelagianos, cap.73;

D. Gregorio, 1.32 Moralium, cap.L8 et t9a, et in id Job 40 [12]nervi testiculorum eius perplexi sunf ; D. Augustinus, epist. 29 ad

Hieronymum, tom.2ó. Docet D. Thomas hic, D. Bonaventur{ et

Ricardus, 3, d.36, a.1, q.48; et Durandus, eadem distinctione,q.4e; Aegidius, 2, d.6, q.2, a.4cro.

1 PsnuooDtorwsrus AREoPAcrrA, De divinis nominibus, libro 4: PL 122,

1145s.2loeNxns CHRysosroMrJs, Cotnrnentariw in S. Mí Evangelisnnt, Homilia

64 alias 65: PG 58, 61&.3 HmRotwtrlus, Dialogi contra pelagianos libri III, dial.l, c.7: CCL 80,

n.20, p.25: PL 23, n.19, 535.a Gnrconrus MAcNUs, Moralium libri sive Expositio in librum B. Iob,

1.32, c.18 y 19: CCL l43B 1653-1656; PL 76 655ss.s GnscoRrus MAcNUs, Moralia in Job, 40,12 CCL 1438, 1656; PL 76,

657.6 Aucusrrm.ls, De serttentia lacobi liber, seu Epistola 167, (alias 29)z

CSEL 56, n.8s, 231s; PL 33,736.7 BoNawrn¡n¡, In 4 libros Sententiarum, 3, d.36, a.un., q.4: Quaracchi

1887, t.3, p.799s.E Rrc¡nous DE MEDLAvILLA, Super quatuor libros Sententinrum, 3, d.36,

a.1, q.4: Brescia 1591, p.435.e DunnNous A Sro. PoRTrANo, In Sententins Theologicas Petri lnmbardi

Cotntnentariorum libri quotuo4 3, d.36, q.4, : Amberes 1566, fol.279v,10 Aecnrus Colutr¡xe RoutAttus, In Secundum Librum Sententiarum

Quaestiones, d.6, q.2, a.4c : Venecia 1581, 1.1, p.307b-3084

270 DrECO Rt[z DE MONTOYA, S.L

PRoBAT D. Thomas 1o, quia multa vitia sunt contraria, utdesperatio et praesumptio, intemperantia et insensibilitas; ergosaltem haec non sunt connexa.2a, a priori, ostenso discrimine intervirtutes et vitia, ratione cuius licet virtutes connexae sint, vitiatamen non sint connexa; nam omnes virtutes conveniunt in rationepraecipue intenta, scilicet conformitate cum lege divina et rationerecta. Etenim licet totale motivum iustitiae, V.gr., non sitconformitas cum ratione recta ut sic et in communi, sed confor-mitas iusti, nihilominus quia in conformitate iusti ad rationemquod praecipue movet voluntatem studiosam est conformitas adrationem, ita ut haec ratio superior sit quae quasi tribuit vimmovendi speciali ratione iusti in quantum in ea imbibitur; ideoinde etiam valide impellitur voluntas ut velit alia omnia obiecta inquibus affulserit conformitas cum ratione recta.

Caeterum omnia vitia non convcniunt nisi in aversione a Deoet a ratione recta, quae aversio non est primario intenta in peccato,sed praecipua motiva sunt bona sensibilia vel apparentia; haecautem nullam habent inter se connexionem, imo saepe repugnan-tiam, et ideo vitia ad quae inclinant non sunt connexa.

CoNFIRMAT La D. Thomas, quia [f.181v] virtutes acquirunturaccedendo a multitudine ad unitatem, scilicet a creaturis ad Deumet ad regulam rationis; at vero peccata committuntur recedendo abunitate ad multitudinem. Unde sicut omnes lineas ad idem centrumtendentes oportet esse connexas, verum illae quae separatae sunta centro et in varias partes tendunt non semper uniuntur, itavirtutes uniuntur, non vero vitia. ..NFIRMATUR 20 ex D. Tho_ma, ad 3, nam licet omnia vitia nascantur ex inordinato amore sui,sicut virtutes ex amore Dei, auctore Augustino, L4 De Civitate,cap.24rt, nihilominus amor Dei cum sit ordinatus est congrega-tivus, ut calor naturalis; at vero amor sui inordinatus est ut calorviolentus dissipativus substantiae et intentionis, scilicet in variascreaturas non habentes inter se ordinem.

11 Aucusrn¡us, De Civitate Dei libri nilI, 1.14, c.24. euuâs se refiera alconocido texto de L.14,28: CCL 48 451; PL 41 436.

CoMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.l 27L

Quod si osItclAs: amor sui reducit omnia ad se ipsum; ergo

unit omnia sicut amor Dei, nesloNDEo negando consequentiam,

quia Deus est summum bonum satiativum appetitus, et omniabona

consentiunt et simul possibilia sunt cum Deo; at vero homo non

est bonum sufficiens ut satiet appetitum proprium, et propterea

opus est quaerere extra se alia bona, et haec si creata sint dissident

inter se et repugnant.

hopter haec D. Dionysius, cap.4, De divinis nominibus, ante

medium, ait: omnia bona amícítiae nectunnr foedere sibíque

consentiunt una øc vita progenita atque in unum et placida atque

símílía et pari appellatione coniuncta. Et longe post medium

eiusdem capitis ait: mali causae sunt plurimae, non tamen ffi-cientes malorum rationes atque virtutes, sed impotentia et infir-mitas et dissimitium incongrua permktio; nec vero immobilia. Eteodem modo semper habentia mala sunt, sed inftnita et indeter-mínata etiam ín alüs ølíter pugnantia et in ípsis quoque infi-nítisr2.

Hinc sumitur tertia ratio huius conclusionis, quia vitia cum

infinita sint nulla possunt concatenatione uniri in hominis

capacitate finita. Quod non solum Dionysius citatus docuit, sed

etiam Aristoteles, 2 Ethicorum, c.613 dicens adhuc peccare

quidem multis modis dicitur, malum enim infiniti ut Pitagoriciexistimaverunt, bonum autem finiti. Dirigere uno modo ideoque

difficile contingere signum; facile autem non contingere, quia

multipliciter ab eo deviatur.

12 PsnuooDlot{Ysrus An¡opecnn, De divinis nominibus,4: véase PG 3,

723A y 7318, aunque en'versión distinta. Y en la versión de Escoto, PL 122

11418 y 11454.Tampoco coincide a la letra la edición de las obras de Dionisio, l,ovaina 156,6'

f.114v.13 Antsrcrrer¡s, Ethica ad Nicomachum, .2, c.6: Aristotelis Opera, t'2,

Basilea 1563, col.36. El texto de Aristóteles en esta versión dice: Iam peccare

licet multß nndis, quoniam ut þthagorei conüciebant, malum infinitumincertumEte est, bnum certum atque finirum. At vero recte facere uno modo

licet. Itaque illud facíle, hoc dfficile est. Nam et a signo discedere facile est,

et ipsum attingere, rnagni negotii.

272 DIEGO RLIZ DE MONTOYA, S.I.

[f.182] Quarto probatur, quia omnes veritates recte consonantinter se; at vero errores plurimi secum pugnant ita ut implicetcontradictionem simul esse in intellectu, veluti hos duos: omneanimal utitur ratione, nullum animal utitur ratione; ergo similitervitia inter se pugnant.

cotITRA hanc conclusionem ARcuITUR 1a ex D. Gregorio, 31.Moralium, c.3Lra, dicente: ipsa namque vitiorum regina superbiacum devictum cor coeperit mox igitur illud septem vitiis càpita-libus quasi quibusdam suis ducibus devastandum tradit quos ex-cercit, sequitur quia ex eis procul dubio importunae vitiorummultitudines oriuntur. RESpoNDEo mentem D. Gregorii esse viamaperiri omnibus vitiis per superbiam, non ut omnia simul parioccursu cor occupent, ut idem Gregorius ait, sed ut singulisquibusque vitiis additus pateat, ut quibusdam recedentibus aliaadveniant et quam plurima simul inuant.

ARcUITUR 24, quia Iacobi 2, [10]: quicumque totam legemservaverit offendat autem in uno, factus est omnium reus; ergo eoipso committit omnia peccata. RESpoNDEo notando in his verbisnon esse sennonem de levibus peccatis, sed de mortalibus, ut notatD. Hieronymus, dialogo 1 Contra pelagianos, c.7rs, et indicantexempla quae D. Iacobus subiicit. Sensus autem est non quidemeum qui violat unum praeceptum eo ipso violare omnia simpli-citer, sed violare omnia quodammodo, scilicet secundum rationemcommunem omnibus praeceptis, propter quam observanda sunt,scilicet quia praecepta sunt a Deo: quae ratio contemnitur inquolibet peccato mortali, quod propterea dignum est poena damniquae huic procul dubio aversioni respondet, quae quantum adprivationem gratiae et gloriae perinde est ac si omnia peccatacommitterentur. Hunc intellectum ostendunt sequentia verba Iacobil2,Ltl: qui ením díxit non moechaberis, dixit non occides. euodsi non moechaveris, occides tamen, føcus est trangressor regis, rta

la Gnnconrus MAGNUS, Moralium libri sive Expositio in librum B. Iob,1.31., c.45, 87: CCL 1438 1610; PL 76 620.ls Véase nota 3.

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, q.73,4.1 273

exponit lnnocentius, c, Fratres, De poenitentia, q.l finer6; Chry-sostomus statim citandus; D. Thomas, hic; Glossa ordinaria et

Lyra, ibir7. Et videtur eadem esse mens Basilii, 1.2, De [f.182v]Baptismate, c.2t8; D. Hieronymi nuper citati et Richardi de Santo

Viõtore in Tractatu de Incarnatione, c.L4re. Hanc sententiam

illustrat exemplo D. Chrysostomus, in 20 c. Matthaei, hom. 35æ:

sic ením recte dicemus totum corpus ferro munire nihíl proderitsi vel unica parte corporis laetali vulneri pateat additus, sed

perinde erít øc si taum corpus prorsus esse inerme. Et fere inidem redit alia expositio D. Augustini, epist. 29 ad D. Hierony-mum2r, et sermone 6 de temporez; Ecumenius, Iac. 2 ll}lx;et Beda, ibidemu. Et Magister, 3, d.36: ídeo transgressor unius

praecepti reus est omnium,. quia caritatís praeceptum transgre--dítur,

o qro alia pendent et in quo omnia ínstauranturã. Unde

male intulit Medina hicø ex mente D. Augustini sermonem esse

non de quolibet peccato, sed de eo qui ex contemptu legis com-

'6 CJ.C., c.8, D.5 de poen.: ed.Friedberg 1,1242.

" C:L Biblia fucra cwn Glossa ordinaria et apostillae N. de Lira".,lac2,10: Lyon 1590 1.9, col.l277.

18 BAsu.IUS, De bapßmo, L2, c.2: Paris 156ó, p.243s.le RrcAnous A S. VtcroRE, Liber de Verbo Incarnato, c.14: Venecia 1592,

p.290a, BUGæ Véase nola 2.2t Aucusrnrus, De sententia lacobi liber, seu Epistola 167, (alias 29):

CSEL 56, n.16,237; PL 33, n.16,740,2 Aucusr¡NUS, Serno 56 c.9: PL 38, 383.æ OEcuttlnNrus, Commentaria in epistulam Catholicam lacobi,2, 10: PG

119,475.u BEDA, In episrulas WI catholica,s, [Iac 2, 10]: CCL l2l195; PL 93 19s.6 Pnrxus I¡t',tsARpus, Libri M Sententiarum, 3, d.36, c.2: ed. Quaracchi

1916, 1,2, p.713s. Exactamente: Cur ergo non dicantur paria peccata? Fortequia magis facit contra caritatem qui magis peccat, minus Eti levius. Nemo

enim peccat, nisi adversus illam faciendo, quae est plenitudo l-egis; ideo recte

dtcinr: qui offenderit in unum, factus est omnium reus, id est, contra caritatem

facit, in qua pendent omnia.ã B. on MEDINA, OP, Expositio in primam secundae Angelici Doctorß D.

Thomae AErinatis, q.73, a.l; Venecia 1602, p.377a.

Notat etiam Burgensis, eam sententiam destinari ad everten-dum errorem phariseorum quem tradit R. Salomon in suo Deutero,tit.l de poenitentia2s, scilicet unam aut alteram aricuius praeceptitrangressionem non disolvere divinam amicitiam et iustitiam, sireliqua praecepta ut plurimum serventur. sed hoc impugnare nonest huius loci, et satis reicitur Mattheo 5 [19]: qui autem solveritunum de mandatis ístis minimis et docuqrit stc homines minìmusvocabinr in regno coelorum, ubi sermonem esse de exclusione aRegno coelesti probatum est in q.88, a.1, dub.72e.

ARGUITUR 3, quia habitus non excluduntur nisi per contrariosactus; sed quolibet peccato excluduntur omnes virtutes; ergoquolibet peccato inducuntur omnia vitia opposita. Minor probatur,quia omnes virtutes sunt connexae, ut docet Dionysius, 4 De divi-nis nominibus, ante mediums; Divus Augustinus, ex professo,epist. 29 ad Hieronymum", 6 De Trinitate, c.432; Ambròsius, 1.5in I;.rcam, in id c.6 [20] [f.183) : beatí pauperes spírin33; 22Moralium, c.1, ad medium3a. Idem docuere stoici apud Augusti-num, epist. citata; et Cicero, 2 Tusculanorum3s; D. Thomas

274 DrEco Rr;rz DE,MoNToyA, s.r.

mittitur. sed nec mens lacobi, nec Augustini haec est, tametsihanc expositonem innuat tnterlinealis2T.

n Biblia kcra cwn Glossa ordinaria et apostillae N. de Lira...,IacZ,lO:Lyon 1590 t.9, enrre col.l277 y 1278.

ã Atoxso oe ser¡-reunnÍeo quondam Episcopus <Burgensis>, scrutiniumscripturarum, Burgos 1591. No hemos podido encontrar en esta obra la alusiónque hace Ruiz de Montoya. En ella cita varias veces al Rabbí salomon, comotambién al RabbíÍ Moysés, etc.

PL 15

Yéase Archivo Teológico Granadino 53 (1990) ZZ2.Véase nota 12.Véase nota 6.

AucusnNus, De Trinitate libri XV, 1.6, c.4: CCL 50 233; pL 42 gZ7.

AlvßRosrus, Expsitia Evangelii secundum Lucar4l.5,63: CCL 14157,1738.s Gn¡conrus MAGr.nJs, Moralium libri sive Ex:positio in librum B. Iob,

1.22, c.l: CCL f43A 1092s; PL 76 2tZ.s M.T. ClceRo, Tusculanae Dispitationes, 1.3, VIII: ed. Operum, Londres1869, p.1069b.

æ

30

3l

32

33

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCAfiS, q.73, a.l 275

supra, q.65, a.136. REsPoNDEo ex D. Thoma hic ad 2, 1"4 negando

consequentiam, etenim quamvis quolibet peccato mortali induce-

rentur vitia contraria singulis virtutibus, non tamen opus esset

induci omnia vitia, nam eidem virtuti opponuntur plura vitia;

verum ut una virtus excludatur satis est unum vitium oppositum

induci.

Nihilominus ut videamus an saltem vitiorum habitus habeant

eiusmodi connexionem ut nullus adesse possit sine satellitibus

pugnantibus cum singulis virtutibus, DICENDUM est 2a posse esse

in voluntate habitum unius vitii quamvis non sint alia vitiapugnantia cum singulis quibusque virtutibus. Ita D. Thomas hic.pt pnoneruR discurrendo per singula virtutum genera. Nam pri-mum, virtutes supernaturales omnes destruuntur quoadtotum suum

esse quolibet peccato mortali demeritorie, ideoque non indigent

vitiis oppositis quibus expellantur. Excipio fidem quae non

excluditur nisi actu contrario qui potest generare habitum licet non

excludatur ex vi habitus contrarii, sed demeritorie. Similiter spes

non excluditur nisi actu contrario vel defectu fidei. Vide supra,

q.7!, a.4, dub.1 et 237. Deinde quidam habitus vitiosi inducuntur

peccatis venialibus quibus licet excludantur aliquae virtutes minus

necessariae non tamen excluduntur aliae virtutes maioris momenti,

supra, q.71, a.4, dub.538. Insuper, licet quolibet peccato mortali

inãucatur aliqua pars vitii correspondentis, non tamen excluditur

simpliciter et absolute virtus illi vitio opposita, ut in eadem q.71,

a.4, dub.3te, et ideo cum illa virtute manere possunt reliquae

omnes. Unde quamvis virtutes sint inter se connexae non est

necessarium producto quolibet vitio reliqua omnia produci. Hinc

satis consfat vitium in esse imperfecto existens non esse connexum

cum aliis vitiis.

Verum restat adhuc difficultas: utrum habitus vitiosus in esse

perfecto ita ut prorsus excludat virtutem oppositam possit esse in

s Tl¡otrles AQ. Summa Theologiae, 1.2.,q'65, a.1: ed. 1eon.6,41837 Véase ArchTeolGra 49 (!986) 302-311.38 Véase ArchTeolGrd 49 (!986) 323-327.s Véase ArchTeolGra 49 (!986) 315s.

216 Drnco Rr;rz DE MoNToyA, s.r.

voluntate sine aliis vitiis oppositis aliarum virtutum moralium,nam ad hoc praecipue devolvitur difficultas argumenti propositi.

otco igitur 3a: potest esse in voluntate unum vitium itaperfectum ut penitus excluserit virtutem sibi oppositam, quamvisnullum aliud vitium oppositum aliis virtutibu¡ [f.ls3vj sit involuntate. pRoBATUR, quia una virtus potest totaliter exctudiquamvis aliae non excludantur nec minuantur quoad suam entita-tem. Nulla enim est ratio sufficiens asserendi necessariamconnexionem inter entitates virtutum.

Adverte autem, quod attinet ad connexionem trium virtutummoralium inter se non esse admodum difficile. Illud tamendifficilius est quod pertinet ad connexionem illarum virtutum cumprudentia. De quo disputat D. Thomas, q.65, a.1{ et Doctorescommuniter 3, d.36, ubi Ricardusal, Bonaventuraa2, Scotusa3et Durandus4. Nunc breviter sciendum est virtutes dici mutuoconnexas non simpliciter, sed quodammodo; idque propter duasrationes: lu, quia virtutes sive perfectae sive imperfectaeconveniunt in communi aliqua ratione intentionis propter quamunius virtutis actus aliquo modo inclinat ad actum alterius virtutis,ut dictum est in 2a ratione conclusionis. 2¡ ratio est, quia virtutessunt connexae quoad perfectionem extrinsecam, propterea quodvirtute quacumque destructa destruitur prudentia, non quoad suamentitatem intrinsecam habitus prudentiae, sed quatenus per malumhabitum et passiones insurgentes perturbatur iudicium iationis nerecte iudicet practice de singularibus, et cum primum deest per-fectio prudentiae deest perfectio caeterarum virtutum quae ab illagubernantur. Adde quod saepe actus unius virtutis difficilis red-ditur, quia coniungitur cum materia alterius virtutis, quapropter

{ lrouns Ae. Summa Theologiae, 1.2., q.65, a.l.: ed. leon.Ç 419.at Rlc¡Rous os MEotAvu.t-A,, Super quatuor libros Sententiaum, 3, d.36,a.1, q.1c y ad 3: Brescia 1591, p.433s.

a2 Véase nota 7.a3 JoeNxrs DuNs scorus, euaestianes in librum rerfium sententiarum,

d.36, q.un.: ed. Vivès, 15, pp.675s.{ Dune¡¡ous A sTo. PoRTrANo, In sententias Theologicas petri l,ombardiCommentariorum libri quatuor,3, d.36, q.3: Amberes 1566, fol.179v.

COMMEI.TTARtr IN MATERIAM DE PECCATTS' q.73,4.1 277

opus est omnibus virtutibus esse munitos, ut nulla unquam diffi-cultate deterreamur ab actu alicuius virtutis particularis. Exemplum

sit: ut perfectam habeas virtutem castitatis opus est temperatia

circa cibum et potum quibus luxuria nutritur, opus est prudentia

ut praevideas et declinare possis periculo, oPus est humilitate,

vigitiis et orationibus quibus a Deo impetres peculiaria auxilia, et

quandoque opus est fortitudine ad contemnenda vitae pericula.

Quam doctrinam optime explicat D. Augustinus, epist. 29 ad

Hieronymum, col.3as.

Articulus secundus

Utrum omnia peccata sint paria

Affirmant Stoici, ut refert D. Cyprianus, epist. 52 ad

Antonianum, col.6a6; D. Ambrosius, De poenitentia, l,l, c.La7;

D. Hieronymus, ad Celantiam, epist. L4, c.laB. Et licet Augus-tinus, epist. 29 ad Hieronymumae dicat nullum alium philoso-phorum ita [f.lSa] sensisse; verum idem videtur sentire Cicero,

Paradoxa 3s0; quem efÎorem secutus fuit lovinianus haereticus,

apud Augustinum citatus.

Videtur favere D. Basilius, in Regulis brevioribus, interro-gatione 29351 his verbis: Scire illud convenit dffirentiam hanc

maiorum et minorum peccatorum nusquam in novo testamento

reperiri. Verum quae sit sententia Basilii dictum est late in q.88'

a.1, dub.7, in tertio fundamento erroris Calvinis2, ubi etiam

4s AucusrlNus, De sententia lacobi liber, seu Epistula 167 ad

Hieronymum: CSEL 44, 591s; PL 33 735.46 CYpRIANts, Ad Antonianum epistola,i Paris 1616, t.l p.98b; PL 3,

80744.a? A¡rlsnosrus, De penitentia, I.l, c.2: CSEL 73,l2l; PL 16,467.at HIERoNYuus, Epistola ad Celantiam, 6: CSEL 56,334: PL 22' 1207.ae Véase nota 46.s M.T. CtcEno, Paradoxa, 3: ed.cit., 1279s'51 BASuJUS MAGNUS, Regulae per covpendium et intetogationem,

intenogatio 293: Paris 1566, p.478; PG 3L,1287's2 ArchTeolGran, 53 (1990) 22t-2?5.

278 DIEGO RIJIZ DE MONTOYA, S.I.

dictum fuit de mente D. Hieronymi in alio testimonio quod videturhuic errori favere.

coNCLUsIo de fide est peccata quaedam esse gravíora aliis etgraviorí supplicio digna.Ita docent non solum patres nuper relati,sed etiam plerique qui ad confirmandam distinctionem peccativenialis a mortali adducti sunt in q.88, a.1, dub.7s3. praetereaillam docet origenes, homilia 5 in Iæviticums4, et homilia 9 inEzechielemss; Cyrillus, l,LZ in Ioannem, c.Z2s6; Naziancenus, incarmine quo dedit praecepta ad virgineslT; Basilius, homilia 7 exvariis quae est ge iis qui tenentur studio ditescendiss, homilia L0quae est de irase, et homilia L4 de ebrietateo; Beda, in id Iacobi2 [10]: offendat autem in uno factus est omnium reus6t. Docentcommuniter scholastici cum Magistro, Z, d.4Z et 43.

PRoBATUR, quia in l¡vitico, c.1, et 4 et 5 et alibi saepepraecipiuntur offerri sacrificia secundum aestimationem delicìi,maiora scilicet pro gravioribus peccatis; et Deuteronomio zs,lz)secundum mensuram delicti erit et plagarum modus. Matthaeus 10[15]: tolerabilius erit terrae sodomorum. Ioannes 19 [11]:propterea qui me tibi tradidit maíus peccatum habet. Et 1 cor 5[1]: audinr inter vos fornícatio qualis nec ínter gentes.Apocalypsis 10 l7l: quantum gloríftcavit se et in delicüs fuittantum date illi tormentum et luctum. 2 petn 2 [9s]: iniquos veroin die iudicii servare cruciandos, magís autem eos qui post

Yéase Archívo Teológico Granadìno 53 (1990) ZZO-232.ORIGENES, In Levitícum lømiliae, hom.S: pG lZ, 453.ORIGENES, In Ezequielem homíliae, hom.9: pG '13,754.

Crnuus Amxn¡,¡onnlus, Comentarü in Joannß Evangelium. Véase pG2,6ll-614.

GREcoRrus NAZIANCENUs, poemata moralh, II precepø ad vìrgines: pG 37599s.

s8 Ms dicendi. BAsu-rus, hom.7 Ad eos habita qui studio tenenturditescendi: Paris 1566, p.154-158; pG 31 27g-303.st Ms i//a. BAsu,rus, hom.10, de ira: paris 1566, p.167-l7l; pG 31 354_37t.

53

54

56

741.rs7

@ BAstrlus, hom.I4, ín ebríetatem..6r véase nota 24.

Paris 156ó, p.185-189; YG 31 443-463.

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, q.73, a.2 279

carnem in concu-piscentia immunditíae ambulantdominationemque contemnunt' etc. Ezechiel L6 l52l: vicistisorores tuas peccatís tuis sceleratius agens ab eis. 1" Regum 2

l25f: si peccaverit vir ín virum placari ei potest Deus; si autem in

Deum peccaverit, quis orabit pro eo? Mattaeus L2 132), Marcus

5 1291, [¡,¡cas 12 Ugl et [1] Ioannis 5 [16]: omne peccatum et

blasphemia remittetur [f.18av] hominibus; Spiritus autem

blasphemia, seu blasphemia in Spiritum Sanctum, non remittetur

ei nec in hoc saeculo nec in futuro. Et sunt pleraque alia Sacrae

Scripturae testimonia manifesta.

Ratione naturali evidenter PRoBATUR ex multiplici ratione

augente malitiam peccati, quarum praecipua est D. Thomae hic, ex

Aristotele 2 Ethicorum, c.8, quia unum vitium recedit ab ordine et

ratione plusquam aliud. 2?, quia turpius est obiectum unius peccati

quam alterius, de quo dicendum est in a.3. 3?, quia perfectior aut

magis debita virtus excluditur ab uno peccato quam ab alio, ut

explicabitur a.4, 4e, quia graviora sunt peccata propter plurimas

circumstantias, de quibus in sequentibus articulis et in aliisquaestionibus dicendum erit, veluti propter maius nocumentum,

propter dignitatem personae contra quam peccatur, et dignitatempersonae peccantis. Praeterea, quia peccatum sit magis volun-tarium, minus habens de ignorantia et passione, aut magis intensus

sit actus, et diuturnior, vel ad plura obiecta extensus. Sed omnia

haec reduci possunt ad primam rationem, ut infra constabit.

Igitur in praesenti articulo disputandum est utrum in privatione

honestatis et in trangressione legis et aversione a Deo inaequalia

sint peccata.

Dubium [*Utrum in omni peccato sit mera privatio

an vero admixta sit aliqua bonitas

Praecipuum argumentum stoicorum erat, quia nulla privatiosuscipit magis et minus; sed malitia peccati est privatio; ergo nulla

malitia est maior alia.

280 DIEC,o Rtrlz DE MONTOYA, S.L

D- Augustinus, epist. 29 ad Hieronymum, col. antepenul-tima62, et clarius D. Thomas hic, corpore, et D. Antoninui, 1 p.,tit.9, c.1, g 1ß, nrsroNDENT distinguèndo maiorem; nam privaiiosimplex et pura, quae nihil habet admixtum formae positivae, etpropterea dicitur consistere in privato esse, illa non suscipit magiset minus, ut mors; aliae vero privationes sunt non simplices, sidhabentes admixtum aliquid formae positivae qua privant, ut aegri-tudo quae ita privat humorum proportione requisita ut tamen nonpenitus illam excludat; si enim penitus excluderet proportionemhumorum affenet mortem. Et huiusmodi est malitia peccati, quaesic privat ratione recta ut tamen illam non excrudat penitus, tf.íss]sed aliquid illius relinquat. Quod probat D. Thomas, quia malumsi integrum sit destruit se ipsum et intolerabile evadil, ut inquitAristoteles, 4 Ethicorum, c.5e, scilicet quod totaliter est malumet nihil habet admixtum bonum oportet esse prorsus nihil, undenon poterit in illo esse ulla entitas. At vero peccatum, sicut habetadmixtum aliquid de entitate, nam vere est actus humanus, itahabet admixtum aliquid de ordine rationis.

contra hanc solutionem D. Thomae obiiciunt aliqui hoc modo:bonitas moralis consistit in indivisibili, eo quod nascitur ex integracausa; ergo aut tota aufertur per malitiam aut nihil illius aufertur,ac proinde malitia peccati erit privatio simplex. CoNFTRMATUR Lo,quia in voluntate furandi propter utilitatem pecuniae nulla est parsconformitatis cum ratione recta; ergo nulla pars bonitatis moralis.CONFIRMATUR 2a ad hominem, quia sicut D. Thomas colrigit inpeccato manere aliquam bonitatem moralem admixtam privationieo quod maneat actus, ita posset colligere manere post mortemaliquid vitae admixtum, et non esse privationem simplicem, eoquod maneat materia. coNFIRMATUR 34, quia quod manet in actupeccati est bonitas transcendens, non vero moralis. coNrnueruR

62 Aucusr¡Nus, De sententia lacobi liber, seu Epistula 167 adHieronynum: CSEL 44, 599; PL 33 738.6 A¡noxnrus, Summa, L p., tit.9, c.l, $ l.: Lyon 1529, f.9gv a.64 ARIsrorELEs, Ethíca ad Nícomachum, 4, c.5: Aristoteles latinus 26 rl3,B¡uselas-[,eiden, 1973, p.445; Basilea L563, t.2, @1.73.

COMME}.TTARtr IN MATERIAM DE PECCATIS, q,73, A,2 287

4e, quia pura omissio nullam potest habere bonitatem moralem,

cum nec habeat actum materialem nec bonitatem transcendentem.

cONFIRMATUR 54, quia ipse D. Thomas, supra' q.72, a.5, et q.88,

a.L et 26, ait omne peccatum mortale comparari morti, quia

totaliter aufert principium vitae, at vero veniale comparari

infirmitati; at vero D. Thomas hic omne peccatum comparat non

morti, sed infirmitati.

Nihilominus ABSoLUTE DIcENDUM est in peccatis quuntum-

cumque gravissimis manere aliquam bonìtatem moralem

admixtam. Haec est sententia Augustini, D. Thomae et D.

Antonini, et consonat Aristoteles locis citatis in principio huius

dubii. Eandem óocet Simplicius, in libro predicamentorum, apud

D. Thoma, g.18, a.8 ad 16, qui idem docet De- malo, q,L, a.? et

q,.2, a.5 ad- 3n; Ricardus, 2, d.42, a.4, q.2ß; Conradus6e et

Caietanus, L.2., q.18, a.870. Et quamvis non adeo expresse idem

[f.185v] docet Scotus, quodlibeto !3, et 2, d.40, q.ltt; ubi

Gabriel, notabili !", de quo dixi q.7L, ã.6, dub.2, ubi de

appetibilitate peccati et neóessitate ad perfectionem universiT3.

Dixi etiam q.1"8, a.1, dub.4 et 7.

RATIo est, quia sicut bonitas ut sic est passio entis ut sic, itabonitas moralis entis moralis. Et insuper, sicut entis passio non est

6s Tsoues AQ. Summa Theologiae, 1.2., q'75, a.2 y q.88, a.l y 2: ed.

leonina 7,18 y 132-135.tr Tlroues AQ. Summa Theologìae, 1.2', q'18, a'8 ad 1: ed' leon.6, l34s'67 THol,tAS AQ, Quaestíones disputøtae de malo, q.7, a'2: ed' leon' 23, 10; y q.2,

a.5: ibid., ,14.

68 R¡c¡nous DE MEDtAvtrl-A, Super quattlor líbros Sententí¿um, 2, d.42, a.3, q.ly q.2: Brescia 1591, p.516b, 517a'

6e Coxnnous KonLLn¡, OP, Ex:positia Com¡nentaria'.. in Primam

Secundae,, S.Th. Aq, q.18, a.8: Venecia 1589, p'151b'æ Tlroues AYro, Commentaríí in Summøm Sti. Tlømae, 1.2., q.18, a.8: Opera

Omnia Sti. Thomae cum co¡r¡mentarüs Thomae de Vio Caietani, ed. leon. t.6, p.135b.?1 JoAxNns DuNs Scorus, quodlibeto /8, $ De primo: ed Vivès 26 230ss.

Quaestiones in librum secundwn Suttentiarum, 2, d.40, q.L: ed Vivès, 13, 429.o GAnnml Brct, Coltectorium circa quatuar libros Sententiarum, 2, d'40,

q.un., a.1, notab.l: ed.Tubinga, 1.2, 667s.tt Véase Archivo Teológíco Ganadino, 2 (1939) 260-26/'.

282 DIEGO RUIZ DE MONTOYA, S.I.

bonitas simpliciter, sed bonitas secundum quid, ita entis moralispassio non est bonitas moralis simpliciter, Quae pendet ex integracausa et consistit in indivisibili, et haec non convenit actibuspeccati nec admiscetur privationi, ut recte probat obiectio; at verobonitas moralis secundum quid potest convenire actui peccati, quiaest passio entis moralis. coNFIRMATUR la, quia omnis actus quidirigitur iudicio rationis eo ipso est aliquomodo conformis rationirectae. Nam omne iudicium rationis habet aliquid rectitudinis inquantum dictat de bono ut bonum est, et sine huiusmodi iudicionullus actus esse potest in voluntate. CoNFIRMATUR 2a, quia omnisvolitio tendit ad beatitudinem in communi, scilicet ad bonum,quamvis non ad bonum simpliciter. Et quamvis hoc non sufficiatut absolute sit consonus rationi, nihilominus erit secundum quidconsonus. CoNFIRMATUR 34, quia similiter, in iudicio falso quan-doque plus quandoque minus de veritate est admixtum. UndeAristoteles, 4 Metaphysicorum, texto 28, ita inquit: magís et minusinest entium naturae; non enim eodem modo mentitus est quiquatuor esse putat quinque aut qui mille; si autem non símiliterpotest quod alter minus, quare magis verum dicit? euam senten-tiam in proprio sensu intelligit D. Thomas ibi7a, et contextusAristotelis non admittit sensum improprium et vulgarem. Et reddipotest ratio dicti, quia qui asserit quatuor esse quinque negatquatuor esse sex et septem, et negat omnes numeros usque admille includi in quaternario; et quantum ad hoc verum dicii quodnon asserit qui dixit quatuor esse mille. [f.1S6]

Hinc constat solutio praecipuae obiectionis. Ad 1- confir-mationem RESpoNDEo eo ipso quod ille sit actus liber et propteraliquod bonum secundum quid, est secundum quid conformerationi rectae cuius est dirigere actus liberos ad bonum; et propterhanc bonitatem secundum quid universalem omnibus peccatisreperies plures alias peculiares diversis peccatis, ut si velis furariad dandam eleemosynam vel Deum colere superstitioso cultu, ubieleemosyna et cultus Dei afferunt bonitatem secundum quid. Ad2- confirmationem, NEGO antecedens; nam ratio vitae non est

7t Véase nota 65

COMMENTARtr IN MATBRIAM DE PECCATIS, q.73, a.2 283

passio proveniens ex materia, sicut bonitas moralis secundum quid

est passio cuiusque actus moralis. Unde constat solutio 3"o

confirmationis. Ad 4- confirmationem RESPoNDEo: pura omissio

est actus moralis interpretativus; et ea ratione habet suam

bonitatem moralem interpretativam, praesertim quando habet

finem interpretative volitum. Ad 5* confirmationem RESPoNDEo:

omne peccatum mortale, in ordine ad gratiam et habitualem recti-tudinem, habet se veluti mors respectu vitae, quia totaliter illamexcludit; at vero in ordine ad bonitatem moralem actualem habet

se sicut infirmitas, quia huiusmodi bonitatem actualem non prorsus

excludit.

Sed contra praedictum modum defendendi bonitatem admixtam

insurgunt aliqui, quia subiectum non est forma qua privatio privat;ergo bonitas quae essentialis est subiecto non impedit quominus

privatio bonitatis debitae sit pura, imo necessarium est manere

subiectum ut propria sit privatio. coNFIRMATUR 1.a, quia caecitas

et tenebrae dicuntur a D. Thoma privationes perfectae et in facto

esse, quamvis maneat earum subiectum. coNFIRMATUn 24, quia si

bonitas subiecti causa est ut privatio bonitatis esset minor,

sequeretur inde odium Dei intensum minus peccatum esse quam

remissum, quia tantum'plus habet de bonitate admixta quantum

plus habet de entitate actus. Sed p¡spoNDEo negando primam

consequentiam. Et ratio sumitur ex natura privationis huius, quae

est in peccato et in errore; quae in hoc differt a caecitate et

tenebris et id genus privationibus. Quia visus quem excluditcaecitas accidens est respectu animalis, et non debet pertinere ad

constitutivum substantialem animalis. Et similiter lux quam

excludunt [f.186v] tenebrae accidens est corporis diaphani non

pertinens ad itlius constitutivum. At vero bonitas quae deberet esse

in actu humano non deberet esse quasi accidens sed quasi consti-tuens specificam rationem actus; et propterea haec privatio non

aufert accidens subiecti relicto subiecto integro, sed potius tollitquasi partem subiecti; unde tunc erit maior privatio quando plures

vel potiores partes subiecti abstulerit, sêd quando plures reliqueriterit privatio minor. Exemplum esse potest in privatione partium

integralium animalis quarum subiectum licet sit animal nihilo-

284 DIEGO RUIZ DE MONTOYA, S.L

minus quamdiu aliqua pars animalis manet non est integra etperfecta haec privatio partium.

Hinc constat solutio confirmationis primae. Sed, ut ex easumamus argumentum contra adversarios, addo: si diaphanumessentialiter haberet aliquid lucis actualis, non esset perfeõta ratiotenebrarum quamdiu maneret diaphanum. Et similitér, quia actusmoralis habet essentialiter aliquid bonitatis moralis non est per-fecta privatio bonitatis moralis quamdiu manet actus.

Ad secundam confirmationem RESpoNDEo negando sequelam,quia maior est privatio quae plus bonitatis excrudit quamvis plusbonitatis relinquat; at vero in actu intenso plus bonitatis excluditur,quia illi debita erat tam intensa bonitas quam intensus est actus,quamvis plus etiam bonitatis relinquatur, sicut si soli debita est luxut mille et lunae debita est lux ut centum, et sol obscuretur ita utretineat solummodo lucem ut decem, maior erit illius privatioquam lunae si retineat lucem ut duo; de quo dicemus etiam indubio sequenti.

Dubitatur 2e

Utrum quaecumque inaequalitas privationumproveniat ex admixta bonitate

Negativam partem defendunt nonnulli qui existimant essequaedam peccata graviora aliis, quae non habent admixtammaiorem bonitatem quam itla. euod pRoBATUR La, quia quaedamomissiones purae nullum habent finem interpreta[f.tezltiuevolitum, ut colligi potest ex dictis q.72, a.6, dub.2, post 1*argumentum, et post dubium 3 in appendice conclusionis 27s. Atin huiusmodi volitionibus interpretativis nihil est volitum praeterquam non impletio praecepti; quare non habent aliam bonitatemmoralem nisi esse volitiones interpretativas, et in hoc nullainaequalitas bonitatis est. 24, idem constat in omnibus peccatis inquibus unus finis movet ad inaequalia crimina. Huiusmodi eruntdecretum occidendi patrem ad obtinendam illius haereditatem sine

75 Vé.se A¡chTeolGran 56 (1993) 227 y 240.

COMMENTARU IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.2 285

alio fine; et decretum furandi ab extraneo propter utilitatempecuniae. Ex quibus ut constat, gravius est primum peccatum cum

tamen in utroque actu admixta reperiatur haec sola bonitas mora-lis, scilicet actum esse volitionem liberam incitatam ad finem boniutilis quod est in pecunia. 3a pnonanun, quia aliquibus actibus

deest quantum deesse potest bonitatis; ergo inter illos non eritinaequalitas admixtae bonitatis. Antecedens constat in odio Deicuius sit pessimum motivum quod velis fingere, et praesertim siquis simul velit omnia mala quae simul eligi possunt proptermagis offendendum Deum, idque intensissimo actu et cum magna

cognitione et sine occasione.

Nihilominus DIco Ie: quamvis nihíl bonitatis admíxnm esset

in peccatis, sed essent tnerae privationes in facto esse, peccatapotuissent ínaequalia esse. Illud enim peccatum esset gravius quod

perfectiori honestate privaret, sicut deterior privatio est caecitas

quam surditas, quia caecitas privat visu quae est perfectior poten-tia quam auditus quo privat surditas. Et similiter gravius peccatum

esset quod magis scienter et ex leviori causa et intensiori affectucommissum esset.

Sed quantum ad modum loquendi aliqui existimant interhuiusmodi privationes quae nihil formae relinquunt, unam nonesse magis privationem quam alia sit, quamvis sit deterior privatio.Nihilominus absolute dici potest [f.187v] magis privare et esse

magis privationem illam quae perfectiorem formam excludit, quiaplures quasi gradus perfectionis habet forma quibus necessarium

est secundum modum intelligendi respondere plures quasi gradus

privationis.

DICO 2a: de facto pleraque peccata sunt inaequalía in quibus

bonitas admixta est aequalis arithmetíce, quia scilícet in utroquepeccato est solus minimus gradus vel duo aut plures, ita tamen utin utroque aequalis sit bonitas, et unum peccatum excluditperfectiorem honestatem quam aliud. Hanc conclusionem probant

efficaciter praecedentia argumenta.

DICo 3a: si geometricam aequalítatem bonitatis respiciamus inpeccatis, omnia peccata quae sunt inaequalia habent etiam ínae-

286 DIEGO RI'IZ DE MONTOYA, S.T.

qualem bonitatem admixtam. Geometrica aequalitas explicatur abAristotele, 5 Ethicorum76, cap.3 et 4, et communiter boctoribusdisputantibus de iustitia distributiva. vide sotum, 3 De iustitia,q.5, a.2, concl.277.

In praesenti nobis sufficiat exemplum: si imperator dividensspolia debeat Petro duci, mille pro dignitate personae et muneris,et Paulo militi debeat centum, et tamen singulis tribuat tantum-modo decem, tunc Petrus et Paulus accipiunt premium aequalemarithmetice, quia uterque accipit decem, sed non accipiunt aequalegeometrice, sed Paulus longe maius accepit quam petrus, namPaulus accepit decimam partem debiti premii, sed petrus nonaccepit nisi centessimam partem; acciperent autem geometriceaequale si Petrus acciperet centum et paulus decem. Ad huncmodum philosophari debemus in peccatis, nam quotiescumquepeccatum est gravius maius est debitum ad honestatem aliquam.Et bonitas reperta in actu tanto minor est comparationeobligationis quanto maior est obligatio.

Unde RESPoNDEMUs ad argumentum 1* et 2*, concedendo inpuris omissionibus quae non habent finem interpretative, etpraeterea in commissionibus in quibus unus et [f.188] idem finisest, non esse bonitatem inaequalem aritltnetice, nihilominus estinaequalis geometrice, scilicet comparatione obligationis, quiaobligatio non occidendi patrem maior est quam obligatio nonfurandi ab extraneo, et comparatione huius maioris obligationisminor bonitas est quae in actu reperitur, quamvis alioqui sitaequalis. Idem dicito in aliis exemplis.

Inde etiam p.ESpoNDEo ad 3*: quamvis aliquibus actibus desitquantum deesse potest bonitatis, et quamvis non possit bonitasesse minor absolute et arithmetice, potest tamen esse minorgeometrice comparatione obligationis. Sicque odium Dei expessimo motivo potest supponere maiorem obligationem amandiDeum propter altiorem cognitionem Dei, et propter maiorem dig-

76 Arustorrt¡s, Ethíca ad Nícomachum, 1.5, c.3 y 4: Basilea 1563, cols.gg-93.u D. SoTo, OP, De iustitia et iure, 1.3, q.5, a.2, concl.2: Salamanca 1569,p.223a.

COMMENTARU IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.2 287

nitatem personae et plura beneficia a Deo accepta, et propter aliascircumstantias. Et respectu huius maioris obligationis minor eritbonitas admixta, nec potest fingi actus tam plenus huiusmodimalitia cui non possit fieri additio vel ex pluribus beneficiis vel exmeliori illustratione mentis vel ex aliis circumstantiis.

Hactenus de bonitate admixta in ipso actu peccati. Nunc de

bonitate quam peccatum permittit esse in voluntate per alios actus

vel habitus.

DICo 4a: illud peccatum est gravius quod minus de bonitatealiorum øctuum et habituum permittit esse ín voluntate. Et in idemredit sententia D. Augustini, epist. 29 ad HieronymumTs. EtGlossa in id lacobi 2 [10] qui offenderit in uno factus est omnium

reus dicentium illud peccatum esse gravius quod magis charitatemlaedit. Et universalis ratio propter [quam] hunc unum peccatum

charitatem laedit magis quam aliud est quia vel destruit ipsam

charitatem immediate vel destruit immediate aliquam virtutemmagis necessariam ad charitatem. De quo recte Durandus, 2, d.42,q,87e, Aegidius, 2, d.35, q.2, a.3n; et fere in idem redit quodAlexander, 3 p., q.57, membr. [f.188v] 38r, ait, quia virtutes sunt

inaequales ideo privationes peccatorum esse inaequales. Quod itaaccipiendum est ut quaecumque maior obligatio virtutis siveproveniat ex obiecto illius sive ex maiori cognitione et advertentiasive ex minori passione sive ex maiori intensione actus sive ex

quacumque alia circumstantia inferat maiorem privationem.

DIcES iam: ergo haec conditionalis erit vera: si virtutes suntaequales vitia etiam zunt aequalia; cuius consequentiam negat D.Augustinus, epist. 29 citata et D. Thomas, hic ad 3, RnspoNDEo:

78 Aucustnrus, De sententía lacobí líber, seu Epístula 167 ad HÍeronymum: CSEL

44,605; PL 33 740.7e Dun¡Nous A STo. PoRTIANo, In Sententías Theologicas Petí Lombardí

Commentaríorum líbri quatuor, 2, d.42, q.8: Amberes 156ó, fol. 203v.þ Arcrolus @LttMNA RoMANUS, In Secundum Librum Sententiarum Quaestíones,

d.35, q.2, a.3: Venecia L581, t.2, p.527.tl No hemos podido verificar esta cita. Puede verse Al¡x¡xnnR HeleNsß,

Summa theologica, 2 p., q.105, a.3, mem.4: Lyon 151.6, fol2Mb 205 y las notas

214,278.

288 DIEGO RI,JIZ DE MONTOYA, S.I.

si aequalitas virtutum esset ea solum quae ponebatur ab stoicis,scilicet quia propter mutuam connexionem omnes virtutes simuladessent et abessent quasi una virtus, ex hac aequalitate nonsequitur vitia esse aequalia, quia gravius esset illud peccatum quoddirecte, immediate, et quasi per se excluderet perfectiorem partemillius virtutis et magis necessariam. si tamen virtutes ita essentaequales ut nulla esset pars dignior nec magis obligans, nec exobiecto nec ratione circumstantiarum, tunc vitia omnia essentaequalia.

Dubitatur 3e

De inaequalitate peccatorum in quantum leges violant

Ratio dubitandi est, quia peccare est transgredi leges etregulam rationis, quae ita se habet ad actus humanos sicut lineadirigens opus artificis; sed transilire lineas non habet magis etminus, sed consistit in indivisibili; stgo transgredi legem etregulam rationis non habet magis et minus. RESpoNDEo exDurando, 2, d.42, q.8 ad 1,82 legem et regulam rationis non esseunam sed multiplicem, nec indivisibilem esse ut lineam, sedhabere latitudinem perfectionis et obligationis; el ideo quitransgreditur perfectiorem et magis debitam legem plus trans-greditur. Et in eadem lege qui plures quasi partes aut circums-tantias transgreditur, magis transgreditur. Consonat D. Thomas hicad 2, et locis infra [f.189] citandis.

Sed Conradus, in praesenti articulo circa ad 283 propterargumentum praecedens existimat ea peccata quae non sunt malaex se, sed tantum quia prohibita sunt, non esse inaequalia. pnonRr14, quia haec omnia aequaliter transiliunt in indivisibiles lineaspraeceptorum et postquam semel trangressi sumus lineam prae-cepti non augemus malitiam si longius recedamus. pRonAt 2e,

82 Dun¡xous A sTo. PoRTIANo, In sententías Theologícas petrí LombardíCommentaríarum líbri quatuor, 2, d.42, q.8 ad 1r Amberes 156ó, fo1.204,n.8.

& CoNnaous Ko¡¡,uN, OP, Expositío Commentaría.., in prímam Secundae.. S.Th.Aq, q.73, a.2 ad 2: Venecia 1589, p.534s.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.2 289

quia talia peccata consistunt in omissione continendi se a

transgresione lineae; et omissio non suscipit magis et minus.

Sed utrumque fundamentum non minus falsum est quam ipsasententia, cui quamvis favere videatur D. Thomas in q.2 De malo,a.9 ad 484 et 3 Contra Gentes, c.1398s, caeterum utroque locotantum intendit assignare discrimen peccatorum ex quibus illaquae per se mala sunt, necessarium est ut semper graviora fiant simagis recedant ab honesto et a praecepto; at vero in iis quae suntper accidens mala (ut D. Thomas loquitur), quia prohibita sunt,non est hoc universaliter necessarium, quia possibile est ut intentioet verba praecepti positivi ita limitentur ut non prohibeatur nisitransgressio alicuius indivisibilis lineae et non prohibeatur recessus

ab illa linea postquam semel conculcata est; et tunc non eritgravius longius recedere. Quae doctrina, licet vera sit et ad expli-candam naturam huiusmodi peccatorum accommodata, caeterumraro aut numquam eveniet.

DICENDUM igitur est inaequalia esse non solum peccata contrapraecepta naturalia, sed etiam peccata contra praecepta positiva etquae non sunt mala ex se sed tantum quia prohibita sunt; et in hispeccatis inaequalitas nascitur ex triplici latitudine: prima, quam exnatura obiecti habent leges positivae ratione cuius una lex magiset strictius obligat quam alia, et eadem lex magis obligat ad unampartem rei praeceptae quam ad aliam propter altiorem finem legisvel propter maiorem necessitatem ad eundem finem. Secunda lati-tudo provenit ex voluntate [f.189v] legislatoris, qui ad eandem remet propter eundem finem et cum aequali necessitate potest magisobligare aut minus pro suo arbitrio, ut dicemus in a.3 in corollario2; et propterea deterior erit trangressio praecepti magis obligantisutpote continens privationem honestatis magis debitae. Tertio, intraeandem lineam eiusdem praecepti positivi gravius peccatum est

totum officium divinum omittere quam partem officii divini, etgravius est quodcumque praeceptum positivum violare cum minoreoccasione aut intensiori actu.

* TlrouAs AQ, Quaestíones disputatae de malo, q',2, a,9 ad 4: ed. leon.23, 55s.6 Tlrou¡s Ae., Contra Gentes, c.139: ed. leon. 14, 419.

290 DIEGO RI,JIZ DE MONTOYA, S,I

Dubitatur 4e

De inaequalitate peccatorum ut sunt contra Deum

Primum dicendum est de aversione; secundo, de rationeoffensae; tertio, de reatu culpae et ex consequenti de reanpoenae,

Quoad primum, Vicentius, in q.5 De Christi merito, p.308 et30986 asserit aversionem a Deo si consideretur praecisa aconversione ad creaturam esse omnino aequalem in peccatis,quamvis eadem inaequalis sit in quantum resultat ex inaequaliconversione, ad eum modum quo in duobus corporibus prorsuscarentibus luce tenebrae sunt aequales in se et formaliter sumptae,verumtamen inaequales ratione causae, quia impedimentum magisopacum est causa tcnebrararum in uno corpore et non in alio.Praecipuum fundamentum est, quia omne peccatum mortale estinfinitae malitiae et destructivum Dei, quod ex se est. SedRESPoNDEo non esse malitiae infinitae simpliciter, sed secundum.quid; et non esse destructivum Dei proprie, sed quoad quendamaffectum complacentiae inefficacis, illumque non nisi remotaquadam et impropria virtualitate inclusum in peccatis, ut dixi indisputatione de peccato mortali, q.88, a.1, dub.3 et 4 et 587. Etquanto deterior est actus peccati tanto plus de hac virtualicomplacentia destruendi Deum et de hac infinitate secundum quidut includitur in illo. Secundum fundamentum est, quia Deus nonhabet partes; ergo tecessus a Deo est indivisibilis. sED conse-quentia nihil valet, nam quamvis punctum sit indivisibile possu-mus ab illo magis aut mi[f.l9O]nus recedere, et tanto magis rece-dimus a Deo quanto deterior est actus. Tertium fundamentum est,quia omne peccatum mortale privat tota gratia ac proinde totaconversione ad Deum ut finem supernaturalem, et propterea privattota rectitudine in ordine ad Deum ut finem naturalem; ergo inomni peccato mortali aequalis est aversio a Deo. Hoc argumen-

tó J. VrNcENTrus, Relectía de labítuali Christi Salvatoris nosní Sanctíficantegratia, q.5: Roma 1591, p.308s

81 ArchTeolGraa 53 (1990) 185-205.

coMMElrTARtr IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a,2 29L

tum, si valeret aliquid, probaret solummodo aversionem habi-tualem esse aequalem in omni peccato mortali. Sed de hac dice-mus postea, quia haec est essentia reatus. At vero circa aversio-nem actualem nihil probat, quia haec non consistit in privationegratiae et rectitudinis habitualis in ordine ad Deum, sed potius est

causa illarum, ab illis realiter distincta, saltem negative.

Sit ergo coNCLUSIo certa: peccata mortalia sunt inaequaliaquoad actuales aversiones a Deo formaliter sumptas ita ut unumavertat magis quam aliud. Ita D. Thomas in sequenti a.3 ad 2 et2.2., q.!0, a.3, et 3 p., q.88, a.1088. Et videtur supponi ut certa a

Patribus et Theologis citatis in principio huius argumenti, quiapeccatum apud Theologos praecipue dicit offensam Dei et aver-sionem a Deo. Et inaequalia esse peccata ut Deum offendunt,constat ex locis Sacrae Scripturae et Patribus in principio huiusarticuli.

Ratione IRoBATUR 1o, quia latitudo aversionis a Deo provenita conversione ad creaturam; nam quanto magis adhaeret aliquiscreaturae et quanto illa creatura cui adhaeret magis distat a Deopropter maiorem turpitudinem adiunctam, tanto homo magis rece-dit et avertitur a Deo, sicut quanto magis accedis ad locum magisdistantem ab urbe, tanto magis recedis ab urbe. 20 PRoBATUR,

quia in actu turpiori est maior ratio amittendi amicitiam Dei et illaest maior aversio ab amicitia. 34, quia aversio provenit ex eo quod

auferatur aliqua virtus necessaria ad charitatem vel ipsa charitas;unde quanto illa virtus est perfectior et magis necessaria ad

charitatem est maior aversio.

Haec conclusio vera est tam de positiva aversione a Deo, quae

consistit in positiva volitione offendendi Deum quam de privationein qua consistit ratio peccati in [f.190v] quantum est privatiomaioris conversionis ad Deum, aut magis debitae conversionis,secundum dicta in praecedentibus dubiis.

t8 THoMAs Ae. Summa Theologiae,2.2.,q.l}, a.3 y 3 p., g.88, a.1: ed.

leon. 8, 8l y 12,321.

292 DIEGO RLJIZ DE MONTOYA, S.I.

Secundo inquirimus utrum ratío offensae Dei et aversionis aDeo sint praecipuae radices gravítatis in peccatis.

Negativam partem supponit Durandus, 4, d.I7, q.78e, ubipostquam distinxit rationem offensae activae et passivae, de quainfra, concludit non esse detestandam culpam ut est offensa Deimagis quam ut infert privationem gratiae et alias poenas. Cuiusfundamentum est quia idem ipsum formaliter est in peccato afferreprivationem gratiae et alias poenas, et esse offensivum Dei, quiaDeus non offenditur proprie, sed metaphorice ex eo praecise quodvult infligere poenam. Unde infert magis dolendum else de pecca-tis quia continent inordinationem contra rationem quam quia suntoffensa Dei. Haec sententia est valde absurda et contra commu-nem theologorum in materia de poenitentia dicentium de peccatisut sunt offensa Dei dolendum esse magis quam ut afferunt priva-tionem gratiae et alias poenas et ut continent deordinationemcontra rationem.

Nunc satis erit ostendere fallaciam fundamenti Durandi hispropositionibus:

Ln: Deus non offenditur ita ut detrimentum ín se realiteraccípiat.

2?: Deus offendinr ablata aliqua parte honoris Dei extrínseciper peccatum, quod tamen Deus necessario convertit in maioremhonorem suum, ut probatum est in q.88, a.1., dub. 3 et 4n.

3?: Deus non offendirur ita ut tristitíam aut dolorem accipiatde nostris íniurüs. Et hoc forte tantum voluit Durandus cum dixitin Deo non esse offensam passive, quia in eo non est displicentiade nostris peccatis nec ira proprie, sed tantum metaphorice.

41: In Deo proprie et sine metaphora reperitur offensa passive,quatenus est vera displicentia de peccato et de homine pro tem-pore quo peccat. Quam displicentiam ab aeterno habuit. Et haecveritas nihil pendet ex ea quaestione, utrum actus liberi Dei addant

8e DuRANDUS A Sro. PoRTIANo, In Sententias Theologícas petri lombardiCommentariorum líbrí quafirc4 4, d.77, q,7: Amberes 1566, fol.34lv-342t.

ArchTeolGran 53 (1990) 185-195.


aliquid reale supra actus necessarios. Sed sicut in omni sententiaproprie et sine metaphora Deus habet scientiam qua cognoscitPetrum peccare in tali tempore, ita proprie et sine metaphora habetdisplicentiam de illo peccato et de homine propter [f.191] illud. Etuterque actus potuit non esse in Deo sicut potuit non esse pecca-tum Petri.

5?: In peccato est vera ratio offensae activae quantum est ex

affectu peccatoris, quia vere vult non reddere Deo honorem quem

debet, et vere infert contumeliam, quod in se est, ut probatum est

q.88, a.1., dub.4er.6r: Haec ratio offensae et aversíonis quae in peccato reperirur

non potest ita praescindi ab opposítione peccatí contra rationemet contra naturam rationalem et contra virtutem et legem, ut noníncludat ímplicíte has omnes rationes et ìncludaur in illis, utexplicatum est q.71, a.6, dub. ult.e2.

7v: directe ad interrogationem propositam, RESPoNDEogravitatem peccatí sumí a ratione offensae Dei potius quam aboppositione contra røtionem et virtutem. In hoc sensu quod voceet conceptu offensae Dei magis explicite dicitur ordo ad Deum, inordine ad quem praecipue consistit ratio peccati; quamvis idemordo necessario importetur in oppositione contra virtutem et contrarationem, sed tamen implicite.

Tertio. Quantum ad reatum, arguitur contra superius dicta, quiareatus culpae seu macula peccati et poena damni sequuntur exaversione et offensa; sed macula et poena sunt aequalia inomnibus peccatis, nam reatus culpae seu macula est privatiogratiae et poena damni est privatio gloriae, et quodlibet peccatummortale privat tota gratia et tota gloria; ergo aversiones etgravitates omnium peccatorum mortalium ex quibus haec nascun-tur sunt aequales. Duranduse3 et Paludanus, 4, d.22, q.Lea lubi

et ArchTeolGran 53 (7990) 191-195.e ArchTeolGran, 2 (L9391 288-292.e3 DuRANDUS A STo. PoRTIANo, In Sententías Theologicas Petrí Iømbardi

Commentaríorum líbrí Entuor, 4, d.22, q.1: Amberes 156ó, fo1.357,n.8.s Prrnr;s A PALUDE, Lucubratíonum opus in }uarrum Sententiarum, d.22, q.7:

Salamanca, 7552,280a.

294 DIEc,o RUIz DE,MoNToyA, s.I.

Capreolus, q.2es et Medina, Cod. De poenitentia, q.8, finee6propter hoc argumentum dixerunt poenam damni aequalem esse inomnibus damnatis.

Sed D. Thomas, 3 p., q.88, a.Ice7 ait reatus culpae et maculasresultantes ex aversionibus inaequalibus esse inaequales. Et excontextu aperte colligitur poenam damni formaliter sumptaminaequalem esse. Quod etiam docet Scotus, 4, d.50, q.6, g Adprimam quaestionemes, Gabriel, 4, d.44, q.3, ã.L, notab.2ee,Soto, 4, d.16, q.1, a.1, $ Et per id solvitur, et d.50, g.un., a.4, postconclusionem lam ex Abulensi super Matthaeum 25, q.6401m.

[f.191v] Idem tenet Medina, hoc art.2t01 et Zumel, q.8'1, a.4,dub.2r@.

Huius ratio non est sumenda ex inaequalitate graduum gratiaeet beatitudinis, quos Deus diversis concedere posset et deberet sipermansissent in gratia. Eveniet namque non raro eum qui com-mittit peccatum mortale levius, privari pluribus gradibus gratiae etgloriae ad quam habebat ius, quam qui comrnittit peccatum gra-vius; et tamen propterea non erit dicendus haberg maioremmaculam peccati aut maiorem poenam damni per se loquendo, sedper accidens. Ratio igitur praecipua et per se est quia in maculapeccati seu reatu culpae formalissimum ilius est ordo ad praece-dentem culpam actualem quae adhuc manet imputabilis. Unde

e5 I. Cepnno¡.us, OP, Defensíones Theologíae D. Thomae Aquínatis, 4, d.22, q.2:Tu¡fn 1906 (ed.Operum, t.6), p.450b.s J. or MEDINA, In tiulum de poenítentia eiusque partibus commentarií, tr,1, q,B:

Salamanca L549, f,28t-v.fl Tlrou¡s Ae., Summa Theologíae, 3 p., q.88, a.1c: ed. leon.ll, 321.s lo¡x¡.¡ns DuNS Scorus , Qaaestíones in librum EtartLtm Sententíarum, d.50, q.6,

$ Ad primam quaestionem: ed. Vivès, Paris, t.21 (189') p.569.Ð GABRIEL Bltr]tn Supplementum ìn Etaltum lìbrum Sententíarum, 4, d.44, q.3,notab.2: Brujas 1574, p.499s.

1@ D, SoTo, Oþ, Commentaríorum.., ín Quartum Sententíarum, tomus prìmw, d,!6,q.1, a.l, $ Et per íd solvint y d.5O q. un. a.4: Salamanca, 1557, t.2, p.678b.

10¡ B. oE MEDINA, OP, Expositìo in prímam secundae Angelici Doctorß D. ThomaeAquínatís, q.73, a.2: Venecia 16û2, p.378b.

r@ F, Zuur4 OM, /n prímam secundae S. Thomoe Commentaríí tomus prìmw,q.87, a.4, dub.2: Salamanca 1594, p.654-657.


quamvis materiale maculae, quod est carentia gratiae, sit aequale,

nihilominus est inaequalis ordo huius privationis ad peccatumactuale. Vide infra, q.86. Similiter omnis poena essentialiterrespicit culpam, et formaliter loquendo tanto gravior est quantomaior est indignitas alicuius ad recipiendum illud bonum quoprivatur. Sicque tanto magis distat a beatitudine damnatus et tantogravius punitur carentia beatitudinis quanto indignior est

beatitudine ratione talis peccati. Haec confirmantur a posteriori,quia damnatus habens graviora peccata vehementius tristatur, quiamagis impeditus sit a divina visione. Et haec tristitia quae

immediate nascitur ex carentia divinae visionis in iis qui habueruntpeccatum actuale pertinet ad poenam damni intrinsece, quamvisnon primario, sed secundario; quare dolor de amissa beatitudinenon est computanda ut poena diversa a poena damni, sicut exiliumet tristitia inde resultans non computantur ut duae poenae et

similiter abscissio manus, aut verbera, et dolor inde resultans noncomputantur ut duaè po€nae.

De his latius dicendum erit in q,87. Quae in hoc articulo 2dicta sunt et in sequentibus dicentur, quomodo conveniant peccato

omissionis, tractatum est q.'72, a.6, dub.9r03.

lf..tezl Articulus tertius

Dubium 1*Utrum gravitas peccatorum varietur secundum obiecta

hima coNcLUSIo: illud peccatum est gravius quod circø altiusobiectum versatur. Ita D. Thomas hic; D. Antoninus, 1 p., tit.9,c.1, $ 1rß; Aegidius, 2, d.26, g.2, a.2 et d.35, q.2, a.2'6;

t03 ArchTeolGran 56 (1993) 271-274.rø Altoxnqvs, Summa, I p., tit.9, c.1, $ 1: Lyon, 1529, f.98v b.t05 Arcmrus CoLUMNA RoMANUs,In Secundum Lìbrum Sententìarum Quaestíanes,

d.26, q.2, a.2 y d.35; q.2, a.3: Venecia 1581, t.2, p.327s y 527.

296 DIEC,O RUIZ DE MONTOYA, S.L

Carthusianus, 4, d.16, post q.l g Quaeriturvis non adeo expresse Durandus, 2, d,ZI, q

ergot$; idem, quam-.310t.

PRoBATUR 1o, quia sicut praecipua dignitas et perfectioqualitatis consistit in ratione specifica, ita praecipua gravitasmalitiae peccati petenda est ab specifica ratione; haec autensumitur ab obiecto. Supra, q.72, a.lrß. coNFIRMATUn 14, quiaquanto obiectum est altius et dignius tanto magis dissonum rationirectae erit circa illud inordinate se habere. coNFIRMATUR 2a

exemplo aegritudinis, quae tanto gravior est quanto dignioremanimalis partem occupat. Quare inordinata affectio animae circaDeum immediate gravior est quam quae immediate fertur contrahominem, quia Deus summum bonum est et spiritualis vitae nos-trae principium.

oBIIctEs 10, quia malitia peccati et eius gravitas praecipueconsistit in privatione debitae honestatis, ut in praecedenti articulo;ergo gravitas non sumitur a dignitate obiecti. REspoNDET D. Tho-mas, hic, ad 2, negando consequentiam, quia ex positiva conver-sione ad obiectum resultat privativa malitia et aversio, et ex magismonstruosa conversione quae versatur circa perfectius obiectumresultat turpior privatio et aversio.

OBIICIES 24, quia si aliquis oret sine debita attentione etreverentia quando non tenetur orare, malitia talis peccati est circadignissimum obiectum scilicet Deum, et tamen levior quam mali-tia homicidii quae est immediatc circa inferius obiectum; ergo nonsumitur gravitas peccati ex dignitate obiecti. RESFoNDEo negandoconsequentiam, nam sumitur ex dignitate obiecti servata propor-tione inordinationis contingentis circa tale obiectum, et proptereapeccatum minus inordinatum contra Deum aliquando est graviusquam peccatum magis inordinatum contra hominem, ut di[f.192v]cetur dub.2.

106 DIoNysIUs Cenruusrexus, In Sententìarum librum IV, Commentaríílocupletßsimí, d.16, post q.7, g fuaerinl ergoi Venecia 158!,þ.22Ls,

10? DuRANDUs A STo. PoRTrANo, In SententÍas Theologicas petrí LombardiCommentariorum lìbri quatuor, 2, d.21, q.3: Amberes 1566, fo1.166, n.4.

ros ArchTeolGran 56 (lgg3l 2Ol-214.


oBIIcIES 30, quia praecipua gravitas peccatorum sumitur exprohibitione illorum; ergo non ex dignitate obiecti. PRoBATUR

antecedens, quia malitia peccati consistit praecipue in trans-gressione legis, ut supra q,7L, a.6, dub.Sræ; ergo quanto gravioret arctior fuerit prohibitio tanto gravior erit peccatum. RESPoNDEo

negando priorem consequentiam, quia circa dignius obiectum,graviores leges imponuntur, quas transgledi turpius est. Et ideo,quoties peccatum est circa dignius obiectum, est contra gravioremlegem.

Sed uncnals 44, quia potest Deus idem obiectum quod modoprohibitum est prohibere postea strictiori obligatione, sicutEcclesia prohibet strictius clericis luxuriam quam iure naturaeprohibita sit; ergo non semper circa dignius obiectum est graviorobligatio. RESPONDEo distinguendo antecedens: nam idem obiec-tum quod modo prohibitum est non potest Deus prohibere strictiusnisi addat aliud obiectum saltem partiale quod simul cum illoprohibeatur; potest tamen strictius prohibere addendo aliudobiectum quasi partiale simul, sicut Ecclesia prohibet clericisluxuriam supra honestatem castitatis et turpitudinem luxuriaeaddendo honestatem cultus divini ad quam Ecclesia ordinat cas-titatem clericorum. Unde sequitur in opposito peccato additurpitudinem sacrilegii. Sic Deus addito huiusmodi obiectoreligionis olim iudaeis quaedam praecepit strictius quam praecepta

essent iure naturae. Et quamvis nullum aliud obiectum addereturnisi subiectionis et obedientiae respectu Dei, satis esset. Itaquesemper strictior prohibitio mutat obiectum peccati.

Hinc corlIcITUR 1-4, in quo sensu falsa sit et in quo sensu verasententia Medinae in hoc articulorlo dicentis implicare contra-dictionem peccatum ex se minus grave prohiberi a Deo strictius,et propterea effici gravius. Quod PRoBAT 14, quia si peccatum est

gravius eius obiectum est peius. 24, quia implicat contradictionemDeum non detestari magis quod magis malum est. His rationibus

r@ ArchTeolGran 2 (1939) 275-280.110 B. DE MEDINA, OP, Exposítío in primam secund.ae Angelici Doctoris D. Thomae

Aquínatß, 1.2., q.72, a,3: Venecia 16V2, p.379a.

298 DrEC,o RL'IZ DE MoNToyA, s.I.

recte probantur propositiones duae: 1"1 est, praecepto naturali nonposse strictius prohiberi nisi quod est turpius ex se. 21 estpraecepto positivo non posse strictius prohiberi peccatum quodpost prohibitionem non acquirat maiorem malitiam, et non mu[f.L93]tet saltem partern obiecti. Verumtamen his non obstantibusillud quod ante prohibitionem positivam erat levius peccatumpotest fieri gravius peccatum per strictiorem prohibitionempositivam, modo nuper explicato in obiectione 43. Verumtamenhuius obligationis mensuta non potest esse sine ratione etproportione aliqua rei quae praecipitur ad obligationem, idque sivein lege divina sive humana. Quo fundamento non esse possibilemobligationem sub mortali de omnibus rebus etiam levibus.Probatum est supra, q.88, a.1, dub.8111.

COLLIGITUR 2o, quo sensu vera sit sententia Vitoriae, inRelectione de potestate civili, n.1,91r2, dicentis enorem esseiuniorum theologorum sumere gravitatem culpae ex quantitateobligationis, cum e contra quantitas obligationis sumenda sit exgravitate culpae. Loquebatur autem Vitoria de lege positiva. In hacsententia illud verum est aliquas res tam leves esse comparationefinis quem debet respicere legislator ut ex illis evidenter colligaturnon posse prohiberi sub gravi obligatione. Sed ista levitas autgravitas non est eadem in ordine ad quemcumque praelatum etcommunitatem, et propterea res quae ievis est iaicis gravis eritclericis et gravior religiosis, et propterea gravitatem obligationissub mortali non solum ex vi verborum, sed etiam ex momento reipraeceptae colligendam esse. Traditur in Clementinis, Exiví, deverborum significationerr3; et docent communiter Doctoresr Quosretuli a.3, de Voto, sect.lO, de voto obedientiae, dub.6, n.4rra, etconsonat Castro, 1 De lege poenali, c.5, doc.211s. Nihilominus

rrr ArcTeolGraa 53 (1990) 232-239.rr2 F. Vnon¡e,-OP,Relectio de potestate cívilì,: ed. BAC 198 (Madrid 1960),

BAC

'r! C.I.C., c.1, XI, in Clementinis: ed.Friedberg, 2, 1194ss.114 No nos ha quedado este comenta¡io,115 AlroNSo DE CAsTRo, OFM, De potestate legis penalis, Librí úto, 1.1, c.5,

doc.2: Amberes 1568, f.42s.

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS' q.73, a.3 299

aliqua sunt quae ex se nullam culpam continent. Verumtamen si

evitentur magnopere conferunt ad finem communitatis, et ea si

praelatus prohibeat sub gravi obligatione erunt gravia peccata; si

sub levi, erunt levia. Et in his merito ex tenore verborum et

gravitate praecepti colligitur gravitas peccati quidquid dicat Vitoriacitatus.

Restat adhuc inquirendum, utrum praecipua glavitas

peccatorum [f.193v] sumatur ab obiecto formali vel potius a

materiali. Videtur enim sumi potius ab obiecto formali et fine

ultimo, quia ab illo praecipue sumitur essentia specifica actus

moralis, et gravitas praecipue resultat ex ratione specifica, ut

dictum est in principio huius articuli.

Nihilominus sit 2e coNcLUSIo: Praecipua gravitas peccatorutn

non semper sumitur ex obiecto formali et directe et primariointento per actum. PRoBATUR, quia si quis velit occidere ad

furandum propter utilitatem pecuniae, obiectum formalissimum et

magis per se intentum erit utilitas pecuniae a qua speciem

physicam accipit actus humanus, et tamen praecipua malitia illiusactus non sumitur ab utilitate pecuniae sed potius ex dignitate

hominis cui ablata est vita et quo invito accepta est illius pecunia.

cONFIRMATUR, quia ut plurimum in obiecto praecipue movente

plus est bonitatis et minus malitiae quam in obiecto indirecte

volito, et ideo ab obiecto indirecte volito ut plurimum sumitur

gravitas maxima.

Ad rationem autem propositam ante conclusionem secundam,

REsPoNDEo, ex specie physica et praecipua actus mali non tam

sumi malitiam et gravitatem quam ex specie pure morali. Cuius

ratio est quia species physica est in ordine ad illud bonum quod

praecipue allicit voluntatem quamvis cum indebita appreciatione,

et hoc non habet tantum malitiae quantum illud quod propter hoc

bonum indirecte accipitur et quasi toleratur a voluntate. Quod si

URGEAS adhuc: praecipua dignitas et excellentia actus boni acci-pitur ex fine praecipue et primario intento et ex illius specie

physica; ergo similiter praecipua gravitas malitiae accipienda eritex specie physica actus et illius obiecto formalissimo, RESPoNDEo

negando consequentiam. Et ratio discriminis est quia bonum est

300 Drnco RrJIz DE MoNToyA, s.r.

primario et per se intentum, malum autem semper est indirecte etsecundario volitum, quia nemo intendens ad malum operatur.Nihilominus si finis seu formale motivum habeat malitiám nonminorem quam aliquod obiectum [f.194] materiale, maioremmalitiam conferet in actum quam obiectum materiale, quiaobiectum formale est magis volitum.

Dubitatur 2s

Utrum peccaturn quod ex obiecto gravius estsemper sit gravius quolibet alio, quamvis alterius

gravitas crescat intra eandem speciem

Affirmant aliqui thomistae apud Medinam, hiclr6. Valdefavet Durandus, in 4, d.22, q.lc, n.8ll7, dicens circumstantiasquae non mutant speciem peccati non adaequare gravitatem altiorisspeciei.

Praecipuum argumentum est, quia quantumcumque in infinitumcrescat perfectio frigoris intra eandem speciem numquam tamensuperabit nec attinget perfectionem caloris. Et universaliter nullainferior species potest sive per intensionem sive per extensionemsive quovis alio modo attingere perfectionem superioris speciei;sed gravitas malitiae proveniens ex obiecto pertinet ad speciempeccati, ut supra dictum est; ergo non poterit superari necadaequari a gravitate malitiae aliunde proveniente. Observamodum proponendi hoc argumentum, nam contingit saepe indivi-duum imperfectioris generis sive speciei subalternae esseperfectius quam individuum perfectioris speciei subaltemae, sicuthic equus perfectior est sole, et tamen equus est sub corporecomrptibili, et sol, sub incom¡ptibili. Verum hoc provenit exdifferentia specifica equi, non ex intensione aut extensione autmultipticitate intra eandem speciem infimam. coNFIRMATUR, quia

116 B. DE MEDn¡A, oP, Exposítío ín prímam secundae Angerící Doctoris D. ThomaeAquína!Ís, q.73, a.3: Vgnecia 16t2, p.379a.rr7 DuRANDUs A sTo. poRTrANo, In sententias Theologicas peni InmbardíCommentariarum líbrí çFtantor, 4, d.22, q.lc, n.8: Amberes 1566, fo1.357, n.g.

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, q.ß, a.3 301

eadem ratione licet in infinitum protendatur linea numquamattinget perfectionem superficiei, nec superficies pervenire potestad perfectionem corporis.

Nihilominus sit certa coNcLUSIo: Licet unum peccatum sit exobiecto et ex ratione speciftca gravius alio, potest tamen inindividuo esse simpliciter et absolute levius. Tenet D. Thomas,2.2,, q.L}, a.3 ad 1rr8 et hac q. 73, a.5; Glossa, c. Quaero, 6e,

q.lttn.Tenet Dionysius Cartusianus, 4, d.1.6, post q.1,, g Quaeri-ur lf,l94vf ergo fineræ; Soto, 4 De iustitia, q.6, a.3, et 1.5, q.10,a.3r21. Communiter Thomistae in praesenti. Suárez, 3 p., t.3,disp.66, sect.2r22.

Auctoritate PRoBATUR ex. D. Augustino, 1.4 De Baptismatecontra donatistas, c.5 et 20rts, et refertur c. Quaero, 6, g.It^,ubi non audet praecipitare sententiam circa duas quaestiones defi-niendas, quarum altera est quis duorum hominum gravius peccet:ille qui ignoranter est haereticus (hoc est prae hebetudine etimperitia litterarum quamvis cum pertinacia) vel ille qui scienterest avarus. Altera, quid sit praeponendus: haereticus alioqui inmoralibus bonus vel catholicus sceleribus plenus. Et hac aestima-tione Augustinus ostendit contingere posse ut circumstantia autmultitudo criminum minus gravium vincat gravitatem criminis exgenere gravioris quale est haeresis. Et Urbanus, c. Scimus, 12,q.lt* aperte ait minori poena puniendos aliquos infideles quibona opera fecerunt, quam aliquos fideles sceleribus plenos, et

llt Tïo¡uAs AQ. Summa Theologíne, 2.2., q.10, a.3 ad 1: ed. leon.8, 81b.ttt C.LC, c.21, c.vl, Q.1: ed. Friedberg, 1, 559.na DIoNysIUs CARTUSLANUS, In Sententiarum tíbrum IIil Commentarälocupletissimí, d.16, post q.l. $ Quaerinr ergo : Yenecia L58y', p.221s.

121 D. Soro, OP, De íustítia et iure, 1.4, q.ó, a.3: Salamanca 1569, p.309; y I.5,q.10, a.3: ib. p.454s.

122 F. SuÁnrzo Commentarìí ac Dísputationes ín tertìam partem díví Thomae tomtJstertius, disp.66, sect.2: Salamanca 1595, p.977 C,

1æ AucusnNus, De baptismate contra dorøtistas, 1,4, c.5: CSEL 51, ?28; PL 43,157s; 1.4, c.20: CISEL 51,254s; PL 43, 171s.ru C.I.C., c.21, C. VI, q.1: ed.Friedberg 1, 559.

rzs C.I.c., c.9, G.XII, q.1: ed. Friedberg, 1, 679.

302 Drnco Rr.Jrz DE MoNToyA, s.r.

videtur loqui dc iis quibus infidelitas peccatum est, et non de iisqui propter ignorantiam invincibilem excusantur.

Ratione rRoBATUR conclusio, quia licet ex genere et obiectogravius peccatum sit homicidium quam furtum, nihilominus expi-lare locupletissimum aerarium publicum valde necessarium adegenorum alimenta, absolute gravius peccatum erit quam infimialicuius hominis interfectio, praesertim si homicida fuerit priusgravissima iniuria incitatus et repente occiderit. coNFIRMATUR,quia non possumus fingere furtum tam ingenti summae esse

diversae speciei ab aliis furtis levioribus; sic enim debemusfingere infinitas species furti correspondentes infinitis partibuspecuniae quae addi et substrahi possunt in furto. Nulla enim maiorratio propter quam maior pecuniae quantitas variet speciem, nonvero minor quantitas. 20 pRogArun, quia aliqua peccata, quae exobiecto et genere suo leviora sunt, magis distant a levitate peccativenialis quam alia quae ex obiecto graviora sunt, sicut furtummille aureorum magis distat a levitate peccati venialis quam

[f.195] vulnus aliquod non admodum grave inflictum. Nam potestesse vulnus eiusmodi ut quamvis peccatum mortale sit illudinfligere, nihilominus quodlibet vulnus notabiliter levius non sitpeccatum mortale; at vero furta plurima notabiliter leviora quamfurtum mille aureorum erunt peccata mortalia. 3q pRonRTUR, quiasi nullum peccatum ex obiecto et specie sua levius attingeretgravitatem eius peccati quod est gravius ex sua specie, sequereturaliquam fornicationem simplicem excedi a gravitate alicuiusperiurii plusquam exceditur unitas a numero centum mille millium.hobo sequelam: si demus fornicationem simplicem mortalemfactam cum infimo gradu deliberationis et ex ignorantia crassa etconcurrente passione et aliis circumstantiis minuentibus gravi-tatem, hac fornicatione duplo gravior esse poterit alia fornicatiopropter maiorem libertatem et pleniorem cognitionem mali.Rursus, si quis una et eadem volitione velit mille fornicationescommittere, ille actus erit plus quam quadruplo gravior quampraecedens. Rursus, si hoc peccatum committatur ab homine quipropter peculiaria beneficia magis teneretur se cohibere. Addunturaliqui gradus malitiae unde talis voluntas committendi millefornicationes ex malitia proveniens in tali petsona cum tanta


libertate esse plus quam decies gravior quam prima illa fornicatio.

Rursus, eandem latitudinem gravitatis colligere possumus in aliispeccatis. Exemplum sit incestus; unde si levissimus incestus

gravior est gravissima fornicatione, sequitur eum incestum quidecies gravior est quam levissimus incestus esse centies gravius

levissima fornicatione. Sicque, multiplicato numero per decem,

gravissimum furtum erit millies gravius levissima fornicatione, et

detractio erit decies millies gravius et contumalia centies millegravius, et adulterium mille millies gravius, et homcidium decies

mille millium, et periurium unicum centies mille millium. Et non

curo utrum inter has numeratas species peccatorum sit iste ordoquo propositae sunt; id enim certum est multo plures species esse

alias graviores aliis inter fornicationem et homicidium, inter quas

nisi aliquod individuum inferioris speciei aliquando [f.195v]gravius sit quam aliquod individuum superioris speciei multogravior excessus quam dictus colligi poterit.

4q, quia tam fervens, difficilis et utilis potest esse actus

humilitatis aut patientiae et elicitus ab homine tanta gratia

praedito, ut plus mereatur quam aliquo remisso et facili actu

religionis, quamvis haec virtus altior sit secundum suam speciem.

Videtur enim communis sensus spiritualium virorum supponere

magis placere Deo illum qui graves iniurias pacienter tolerat quam

si recitaret brevem aliquam orationem vel genuflecteret coram

aliqua imagine Salvatoris; ergo idem erit in peccatis secundum

eandem proportionem. coNFIRMATUR, quia actus quilibet infimae

cuiusque virtutis in Christo Dornino þraeter valorem extrinsecum

qui infinito intervallo superabat meritum cuiusque altissimae

virtutis nostrae propter dignitatem personae) quoad intrinsecam

bonitatem habebat ex se et ab intrinseco proportionem ad maius

premium quam actus virtutis superioris elicitus a Pura creatura,

idque propter maiorem cognitionem boni, maiorem intensionem

actus, et extensionem obiectivam, et quia erat magis voluntarius,

et satisfaciebat praecepto strictius obliganti, et propter alias

circumstantias cognitas et volitas per actum.

5a pRonetuR ostendendo rationem oppositae sententiae esse

omnino fallacem; nam si solida esset, probaret eum qui committit

304 DIECO RIjIZ DE MONTOYA, S.I.

unicum homicidium, etiam si ex maxima passione et occasione etrepente, verum cum deliberatione sufficiente ad mortale,indigniorem esse Dei gratia et graviori poena puniendum ininferno, licet nullum aliud peccatum habeat, quum qui excerceretfrequentissima latrocinia et innumeras fornicationes cum plurimiscircumstantiis aggravantibus intra eandem speciem ita ut inlongissima vitae periodo nulla esset possibilis multitudo autgravitas similium peccatorum quae digna esset poena tanta quantaunicum homicidium. Probatur sequela, quia similiter innumeraindividua inferioris speciei non pervenit ad perfectionem superiorisspeciei. coNFIRMATUR, quia quamvis respublica quandoque gra-viora peccata [f.196] levius puniat quia levius detrimentumafferunt reipublicae, Deus autem semper graviora peccata graviuspuniet, quia eius punitio respicit deordinationem et offensam,quam poena debet reducere ad ordinem. Et quamvis ex Dei mise-ricordia minor poena sensus assignetur peccatis singulis quammerentur, adhuc recta ratio dictat minus esse condonandumgravioribus peccatis quam levioribus in alio seculo, ad quodpraecipue iustitia pertinet. Quapropter Apocalipsis, L8 [7], deBabylone dicitur: Quantum gloriftcavit se et in deliciis fuit, tantumdate illí tormentum et luctum. Et Deuteronomio zs lzl secundummensuram delicti erít et plagarum rnodus.

Sed contra hanc rationem oBucIES 14, quia probare videturcollectionem aliquam venialium maioris gravitatis esse in rationepeccati quam unicum mortale; consequens tamen falsum esseconstat ex q.88, supra explicata, 3.4, dubio 2rru, Sequelaprobatur quia aliqua collectio venialium erit digna maiori poenaquam unicum mortale. REspoNDEo quamcumque collectionem ve-nialium per se loquendo et absolute uniri leviori poena quamlevissimum mortale quia non punitur poena damni nec poenasensus per se aeterna nec per accidens aeterna. Et hoc sufficit utnon probetur esse maior malitia et gravitas in collectione omniumvenialium quam in uno mofali quamvis concederetur poenamsensus plurimorum venialium intensiorem esse poena unius

126 Véase ArchTeolGran 55 (19E2) ZZ3-230.


mortalis ex levioribus. Sed de his diximus in q.88, a.4, dub.2 et

dicemus q.87, a.4.

oBIICIES 2', quia reatus poenae est passio vel effectusproveniens ex gravitate peccati; ergo potest reatus po€nae maiorisprovenire ex minori gravitate peccati. PRoBATUR consequentia,quia intensior calor nascitur ex igne quam ex animali, et tamencalor est passio ignis et animalis, et perfectior est essentia animalisquam essentia ignis; ergo contingere potest ut eadem passio exessentia minus perfecta resultet magis intensa quam ex perfectioriessentia. RESPONDEo: si essentia ignis et animalis [f.196v]comparentur in aliquo gradu ratione cuius sint radices calorispraescindendo a qualibet alia qualitate ut sic, ignis perfectior est

animali. Caeterum animal perfectius est igne propter alias quali-tates et potentias sensitivas quarum est radix. At vero peccata noncomparamus nisi secundum adaequatum principium et radicemreatus ad poenam quae est inordinatio et malitia; unde maior debet

esse haec malitia ubi maior fuerit poena.

Ad argumentum adversariorum RESFoNDEo distinguendo ante-cedens: quia licet nulla perfectio physica et realis inferioris specieiattingat perfectionem superioris speciei, nihilominus perfectiomoralis attingere potest: equus enim physice perfectior est

quacumque vi auri et argenti, et nihilominus quoad moralemaestimationem aliquod pondus auri vel argenti pretiosius erit equo.

Ita contingit in virtutibus et peccatis, ut supra explicatum est.

Sed instaurari potest idem argumentum, quia aliquae speciespeccatorum sunt pure morales, ut si unus propter utilitatempecuniae furetur, alter vero propter eandem utilitatem iuret falsum;species physicae non distinguentur, distinguentur autem species

morales, ut saepe dictum est; ergo saltem in illis non dabiturindividuum minus perfectae speciei quod attingat gravitatemsuperioris speciei. PRoBATUR consequentia, quia sicut se habentspecies physicae inter se ita se habent species morales inter se;

ergo sicut inter species physicas individuum minus perfectaespeciei nunquam attingit perfectionem superioris speciei, sic etiamin speciebus moralibus. coNFIRMATUR 10, quia gravitas seu

perfectio moralis peccatorum est essentialis illis; ergo implicat

306 Dmco RUrz DE MoNToyA, s.r.

contradictionem in uno individuo esse speciem perfectiorem etgraviorem et non esse maiorem gravitatem. CONFIRMATUR 2a, quiasi gravitas illa servata eadem specie crescit ita ut superetindividuum alterius speciei vel adaequet illud, consequens estgravitatem communem utrique peccato esse illis accidentalem utin illa gravitate commensurentur aliqua communi mensura eiusdemrationis.

RESPONDEO tam species physicas quorumcumque entium quammorales species virtutum et peccatorum sic se habere ut licetnullum individuum speciei minus perfectae in [f.197] se etformaliter sit perfectius, tamen in ordine ad aliquem effectumproducendum aut destruendum possit esse perfectius et efficaciussicut quamvis quilibet gradus lucis perfectior sit quolibetintensissimo calore, nihilominus intensissimus calor efficacior estad producendum calorem quam exiguus aliquis gradus lucis. Etlicet forma ignis et eius virtus motiva perfectiores sint forma etvirtute motiva teûae, tamen in ordine ad movendum aliquidpotentior erit maxima pars terrae ruens quam valde exiguus ignis.

. Denique, licot in ratione infirmitatis gravior sit ex sua specie quaecerebrum aut cor occupat quam quae manus afficit, nihilominustam gravis infirmitas potest occupare manum ut efficacior sit adafferendam mortem, et propterea absolute gravior quam infirmitaslevis cerebri aut cordis. Sic igitur ad effectum demerendi gratiamet gloriam, et reddendi hominem dignum poena sensus potestindividuum unius speciei moralis minus perfectae habere maioremvim, et propterea esse simpliciter et absolute gravius, sicut econtra contingit in virtutibus ad effectum merendi gratiam etgloriam.

Hinc coNster 10, gravitatem peccatorum non esse itaessentialem peccatis ut pendeat a sola physica nec a sola speciemorali quamvis semper sit intrinseca, scilicet proveniens adifferentiis harum specierum tam physicis quam moralibus, aquibus accipit. incrementum et decrementum. Et praeterea adifferentiis numericis actuum in quibus est extensio obiectiva,intensio, et aliae circumstantiae.

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, q'ß, a'3 3O7

COLLIGITUR 2o, hanc gravitatem esse veluti passionem

peCcatorum, nam omnibus et solis convenit et non est de eorum

èssentia, sed manat ab illa, siquidem nec consistit in sola ratione

generica aut sola specifica aut sola numedca, sed manat ab

õmnibus differentiis quasi conflatis in unum; et tamen est eiusdem

rationis in peccatis diversae speciei, ut dictum est.

COLLI6ITUR 34, hunc excessum gravitatis in peccato inferioris

speciei pertinere ad monstruositatem positivam quasi ad radicem,

quae quiOem est magis odibitis, quia ab intrinseco habet ut

detestabiliorem privationem producat a qua habet ut sit formaliter

gravius.

[f.1e7v]Dubitari potest 3e:

Utrum illud malum morale quod non est

offensa Dei nec transgressio legis divinaetquia invincibiliter ignorantur'

sed solum est contra rationem rectampossit aliquando esse gravius

quam peccatum quod est contra Deum et eius legem

la: Quod aliquod huiusmodi malum destruat gratiam et

gloriam ac proínde gravius sit quam peccata venialia eorum qui

Deum agnoscunt constat ex dictis supra, q.88, a'L, dubio 17 et

ultimor2T.

2a plCtr¡mUM est tam atox esse potest hoc malum ignorantís

ínvíncibiliter Dewn ut gravitts sit quam aliquod peccatum mortale

cognoscen:tís Deum, veluti si quis per summam crudelitatem

devastare vellet plurima regna nulla iniuria accepta, sed sola

libidine nocendi, quamvis ignoret Deum invincibiliter, si tamen

cognoscefet esse contra regulam rationis, gfavius malum morale

coirmitteret quam qui gravi iniuria appetitus optaret vulnus inimici

etiamsi cognôrc.trt Deum et eius legem. Et RATIO est quia

127 Véase tuchTeolG¡an 54 (1991) 379-323.

308 Drnco RUrz DE MoNToyA, s.r.

huiusmodi malo morali rcspondet poena damni et poena scnsusaeterna, et multiplicata poena sensus adaequare poteiit et superarep.oel?m alicuius peccati mortalis quae non est infinita; ergosimiliter gravitas mali adaequabit et superabit. consequeniiaconstat ex dictis in praecedenti dubio, ratione 5¡.

Quod si RsspoNDEAs poenam sensus huius mali esse inferiorisordinis, de hoc non est disputando in praesenti; sed quamvisadmittatur non satisfaciet argumento, nam poenae quae secundumse sunt inferioris ordinis in aestimatione morali adaèquare possuntpoenam aliquam superioris ordinis, si nimium intendantuì, sicutmaior poena est expoliari ditissimo patrimonio quam pati abscis-sionem unius digiti vel auriculae citra infamiãm. euae tamenpoena est in altiori ordine quam expoliatio divitiarum.

Articulus quartus

Utrum gravitas peccatorum differatsecundum dignitatem virtutum quibus opponuntur

lr.ryðlPartem negativam videntur supponere qui docent inimicorum

dilectionem caeteris paribus esse magis meritoriam dilectioneamicorum, ut Albertus et Arge-ntinas apud Bafiez 2.2,, q.27,a.'l'2'-; Paludanus, 3, d.30, q.ltrn, ubi óurandusrs et Álmain,q.2'::, et propendet D. Thomas, q.1, a.3 eiusdem distinctio-nisr32, ubi Magister videtur esse dubiusr33.

¡28 D. BÁnga oP, k ftde , spe et charitate, scrtohsrtca commentaria ínsecundan secwtdae Angelicis Doctoris partem, q.27, a.7: salamanca 15gó, col.10g0 al2e pr us A PALUDE, Tertíum scríptum iuper tertíum sententÍarum, d-30, q.r:Paris 1517, f.170rb.

130 DunANpus A sTo. poRTrANo, In sententias Theologícas petri lombardiCommentariorum líbrí quantor,3, d,30, q.2, n.7: Amberes 1566, fol.266v.

131 lAcosus ALMAIN,,{,re a,,, moraría,lib.3, dist.l3, q.1: Amboise 1517, fol.9gva.132 Tl¡ouAs Ae,.In sentetí¿s petrí Lombardi,3, d.30, q.1, a.3: ed. vivès 9,473s.r33 Pgtnus I¡MBARDUS, Librì IV sententíarum,3, d,30, c,un.: ed. euaracchi 1916,

t.2, p.687ss.

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, q.ß,a.4 309

PRoBARI potest La, quia longe melior virtus est quae sufficit ad

beatitudinem consequendam quam quae non sufficit; illa autem

virtus excludit minora mala, ait enim Dominus, Matthaeo 5 [20]:Nisi abundaverit iustitia vestra plus quam scribarum et phari-seorurn, non intrabítís ín regnum coelorurn. Ac deinde ad hancperfectionem et abundantiam iustitiae pertinere dicit cohibere illamquae minus malum est quam homicidium, et vitare petulantiamoculorum qua turpior est fornicatio. coNrrnMATUR 1"4, quia subditDominus ibidem [v.a6]: si dilígitis eos qui vos diligunt quam

mercedem habebitis? in quibus et sequentibus verbis videturDominus docere dilectionem inimicorum praestantiorem esse

dilectione amicoium; sed odium amicorum est peius quam odiuminimicorum; ergo non semper gravius peccatum opponitur perfec-tiori virtuti. coNFIRMATUR 24, quia Paulus inde commendatcharitatem Ch¡isti, quia nos inimicos dilexit [Rom 5,8ss]. Unde D.Bernardus, sernone De Passione, feria IV, adductis illis verbismaiorem charitatem nemo habet quam ut animam suatn ponat quispro amicis suís [Jn ].5,13ì, subdit: Maiorem habuisti tu, Domine,qui posuisti etiam pro inimicisr3a. cotlFIRI\4ATUR 34, quia Patres

docent dilectionem inimicorum esse cacumen perfectae [f.198v]charitatis ut, ex Augustino, Glossa in id Psalmi 118 [18]: consi-derabo mirabilía de lege tuo,t3s et Augustinus in Enchiridio,c.l3 et 74136; Chrysostomus in dicta verba Matthaei 5, hom.18t"; Hieronymus, in eadem verbar38. Vide Gregorium, 4

Moralium, c.IZ et l3r3e.

r* BEnNAnous, Sermo d.e Passíone Dominí, fe¡ia IV HeMomadae Sanctae: ed.

Cisterciens€s (Roma 1968) 5, 58, 4.r3s Cf Biblia fucra cum Glossa ordinaria et apostillae N, de Lira..., Ps 118

(18): Lyon 1590 t.5, coI.1351.136 Aucusnr.Ius, EnchiridÍon ad laurentium dc ftde et spe et cafitate, c.24¡n.73s:

ltt Io¡NNss CHRYsosroMus, Commentarítu in S. Mt. Evangelistam, Homilia 18:

PG 57,277s.tut HIERoNvlr¡ vs, Commentarií ín Evangelíum Matthaeí, 5: CCL 77 , 34 PL 26, 42.13e No hemos logrado verifica¡ esta cita.

310 DIEGO RI,IZ DE MONTOYA, S.I.

ARGuITUR 20, quia ex Aristotele, 2 Ethicorum, c.l"Or{, bonioperis difficultas valde commendat dignitatem virtutis; cuius viset robur est ad superandam difficultatem; e contra vero difficultasoperis studiosi extenuat valde turpitudinem vitii oppositi, namminus malum est caeteris paribus difficlle praeceptum violare,quam facile; ergo ex perfectione virtutis colligitur leve esse vitiumquod illi opponitur. coNFIRMATUR 14, quia propterea D. Augus-tinus, 14 De Civitate De| c.L}rar, exagerat peccatum Adami exhis omnibus circumstantiis quae facile reddebant praeceptiobservantiam. coNFIRMAT 20 Durandus, quia propter hanc diffi-cultatem et maiora impedimenta adversantia opus est maioriconatu voluntatis ad actum virtutis difficilioris, quamvis siteliciendus in eadem intensione in qua alius minus difficilis; ergoille actus erit praestantior quamvis peccatum illi oppositum sitleviusra2. coNFIRM.ATUR 34, quia virtus difficilior purior est abhumano affectu quam quae grata et suavis est; unde tota intensioactionis reducitur in virtutem.

3e pRoSATUR exemplis: ex difficultate colligi dignitatemvirtutis et levitatem vitii oppositi quia hac ratione D. Gregorius,1 Moralium, c.2, colligit fuisse immensi preconii bonum intermalos extitisse lobum, cum tamen illi minus malum esset malumfuissera3. coNFIRMATUR 1.4, quia caeteris paribus gravius estquodlibet peccatum [f.199] post Evangelium quam ante Evange-lium commissum, et nihilominus laudabilior fuit quaecumquevirtus ante Evangelium. Sic enim Ambrosius, De Santo loseph, c.1circa initiumt4 commendat eius benevolentiam erga traditoresfratres, quia fuerint ante Evangelium. Et Gregorius Naziancenus,Oratione 20 de Sanctis Machabaeisras extollit eorum constan-

100 Aqlsrornt¡is, Ethica ad Niconøchurø, 1.1, c.10: Basilea 1563, cols.83s.141 Aucusnxus, De cívítate De¡, 1.14, c.l}: CCL,I8, 433s; PL 47, 420.r42 DuRANDUS A STo. PoRTrANo, In Sententias Theologicas Petri Lombardi

Commentaríorum líbrí çpatuor, 3, d.30, q.2, n.7: Amberes 1566, fol. 266v.143 Gnrcon¡us MAcNUs, Moralium líbri síve ExposítÍo ín librum B. Iob, l.\, c.!:

CCLl43 25;PL 75 52&s.14 Atusnosrus, De loseph, c.1, 3r CSEL 3212 74; PL 14 673s.145

GREC,oRIUS NAZTANCENUS, De functis Machabeís, Oratio 15, 7 y 72: PG 35,

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, q.ß, a.4 31L

tiam, quia ante Christi passionem martyrium subierint; quia si post

Christi passionem vixissent multo praeclariora facturi essent.

ç9NFIRMATUI 2q, quia laudabilior fuit fides atque constantia illaqua Machabaeos filios obtulit mater martyrio, 2 Machabaeorum 6

l7,27ssf, quam si alios obtulisset nulla necessitudine sibi

coniunctos, et tamen culpa levior esset in matre filiorum mofefrangi quod in sancta felicitate quae se et filios septem martyrio

consecravit. Commendat D. Gregorius, homilia La in Evange-

liumla6.

4e eRcuttuR, quia ex duobus peccatis illud quod repugnat virtutiminus perfectae includit totam malitiam alterius, et addit aliquid,

sicut minus perfecta virtus est quae solum homicidium excludit,quam quae iram; et tamen homicidium continet totam malitiamirae et addit aliquid.

5a eRcutruR, quia carentia visionis Dei minus malum est

quam odium Dei, et tamen visio Dei perfectior est charitate; ergo

non semper peius est quod opponitur perfectiori.

64, melior est actus qui est in consilio quam qui est inpraecepto; nam ille est heroicus et perfectionis, sicut vovere

castitatem simpliciter altius est quam castitas coniugalis; atqui

omissio actus praecepti est magis mala quam omissio consili; ergo

non semper peccatum erit [f.199v] gravius quod digniori virtutiopponitur.

7a ARcuITUR, quia in naturalibus non est magis malum quod

enti meliori opponitur, nam calor perfectior est quam humiditas,

et calori opponitur frigus, humiditati autem opponitur siccitas, et

tamen qualitas perfectior est frigus quam siccitas; ergo similiter inmoralibus.

Alia difficilia argumenta solventur ex dicendis in concl. 3.

9lt y 931-934.rt6 GREcoRrus MAGNUS, XL Hominiarum in Evangelia, L.l, hom.l: PL 76

1075-1081. Deb referirse a esta homilía.

3t2 DIECTO RUIZ DE MONTOYA, S.I.

1¡ coNclusto: Quodlíbet peccatum tanto gravius est ex suaspecie quanto perfectíor est ex sua specíe vírtus cuí opponitur. rtaD. Thomas hic, ubi Caietanusr4T, Conradusras, et alii discipuli.Scotus, 2, d.2L, q.2, a.2rae; Durandus, ibi, q.3 ad L et Z, d.42,q.8, $ Item circarso; Gabriel, 2, d.35, dub.3rsr, ubi Aegidius,q.2,-g,2"'. Et videtur idem sentire D. Antoninus, L p., tit.b, c.1,$ 1tt'. Et colligitur ex iis qui existimant melioren esse dilec-tionem amici quam inimici. Ita D. Thomas, 2.2., q.27, a.7tsa, etDionysius, 3, d.30, q.l ex Ricardolss, ubi D. Bonaventura,quaest. ult.1s6 est fere eiusdem sententiae.

IRoBATUR la, ex Aristotele, 8 Ethicorum, c.10rs7, dicentepessimum esse contrarium optimo, sicque tyrannidem quae sum-mum malum est in regimine opponi monarchiae, QUâe optimumregimen est.

2a pRonet D. Thomas a priori, quia contraria sunt circa idemobiectum; ergo virtus et vitium quae opponuntur erunt circa idemobiectum. Rursus quanto nobilius est obiectum virtutis, tanto

147 TTolr¡As AVto, Commentarü in Summam Sti, Thomae, 1.2., q.73, a.4: OperaOmnia Sti. Thomae cum conrmentariis Thomae de Vio Caietani, ed. leon. t.7,p.2g.

la8 CoNneous KoEt.tlN, O?, Exposítìa Commentarí¿... ìn hímam Secundae.. S.Th.Aq., q,73, a.4: Venecia 1589, p.539a.

lae lort¡¡¡.Fs DuNs scoTtrs, euaestlones ín líbrum secundum sententbrum, d,21,q.2, a,2: ed. Vivès, Paris, t.13 (1893), p.141.

150 DuRANDtJs A slo. poRTrANo, In sententías Theologìcas perrí LombardìCommentaríarum líbrí quatuor, 2, d.21, q.3 ad 1 y 2, d.42, q.8, g Item ci¡ca: Amberes156ó, fol. 166v, n.6; y f.203v, n.6.

1sr GABRIEL Bmt-, Collectorium circa quatuor libros Sententiarum, Z,d.3S,q.un., dub.3: ed. Tubinga, r.2 (1984), 619.

1s2 A¡c¡orus coLr.rMNA RoMANU s,In secundum Líbrum sententìarum euøestiones,d.35, q.2, a.3: Venecia 1581, t.2,p.527.

rse ¡qoNINrß, Summa, 1 p., tit.9, c.1, g 1: Lyon L529, f.9gv-99.rsa TlroruAs Aq., Summa Theologíae, 2.2., q.27, a.7: eÅ.leon.g, 230.lss D¡oNysrus CnnrusrRxus, [n Sententiarum librum III, commentarii

locupletissimi, d.30, q.1 : Venecia 1584, p.249s.156 S. BoNevsNruRA, C,ommentarÍa ín 4 libros Sententiarum,3, d.30, q.ult., a,6:

Quaracchi, t.3 (1885), p.669.157 AnlsrotEtxs, Ethíca ad Nicomachum, l.B, c.l0: Basilea 15ó3, cols.L49s.


perfectior est virtus secundum suam speciem, quam ab obiectosortitur; et insuper, quanto nobilius est obiectum tanto gravius est

secundum suam speciem peccatum inordinate se habens circaillud, ut ostensum est in praecedenti articulo; ergo tanto graviusest vitium quanto perfectior est virtus cui opponitur. [f.200] Haec

ratio videbitur forte deficere, quia dignitas virtutum praecipue

sumitur ex obiecto formali et motivo virtutis; at vero vitiumcontrarium quamvis versetur circa idem obiectum materiale nonversatur circa idem obiectum formale; ergo non sumit ab eo

turpitudinem. Exemplum sit virtus iustitiae cuius dignitas non tamsumitur ex pecunia et eius utilitate quam ex honestate aequalitatis,quae est obiectum formale iustitiae; at vero furtum non versatur

circa honestatem aequalitatis, sed circa pecuniam et eius utilitatem.RESPoNDEo furtum versari circa honestatem aequalitatis, ut circaobiectum quod excludit et a quo recedit, et cuius obligationemviolat; et hinc oritur gravitas furti, sicque consonat cum dictisarticulo praecedenti, conclusione 2. lmo hinc coxr¡RIuntuR ratiopraecedens: la, quia ut malitia peccati ita gravitas illius inprivatione consistit; et tanto peior est privatio quanto est meliorisboni. coNTIRMATUR 2a, quiagravius peccatum strictius prohibeturet maiori diligentia vitandum est; et praedicti praecepti adimpletioeo ipso pluris habenda est quam impletio alterius minus strictaeprohibitionis; sed impletio praecepti est actus virtutis; ergoperfectior virtus est quae pugnat cum graviori peccato. coNFIR-MATUR 34, quia virtus tanto magis necessaria est ad consequendum

ultimum finem et ad servandam charitatem quanto perfectior est

et magis affinis charitati; hinc autem sequitur strictius obligarepraeceptum talis virtutis, ac proinde gravius esse peccatum contra

illam, coNFIRMATUR 44, quia si charitatis et prudentiae imperioeliciendi sint vel omittendi actus virtutum et concurrat virtus qua

vitatur maius peccatum cum virtute qua vitatur levius peccatum,

charitas et prudentia praecipiet eam potius virtutem retineri

[f.200v] qua vitatur gravius peccatum, ut ex communi sententia

Doctorum dictum est in disputatione de conscientia, dub.LS, supra,

q.1"9, a.5ls8; ergo secundum rectam rationem praeferenda est illa

tsE No conocemos este comenta¡io,

3t4 DIEC'O RUIZ DE MONTOYA, S.I.

virtus quae opponitur graviori peccato, ac proindc erit perfectior.CONFIRMATUR 54, quia ad dignitatem virtutis et gravitatem peccatimulto magis refert dignitas obiecti quam difficultas aut facilitasoperis, nam a bonitate obiecti, ut a ratione formali, praecipuesumitur bonitas accedentis ad obiectum et malitia recedentis abillo; sed a difficultate aut facilitate obiecti, non nisi ut acircumstantia; unde actus humilitatis licet difficiliores sint quamactus religionis nihilominus ut plurimum imperfectiores sunt.Sicque de aliis virtutibus.

Sed oBIIcrEs, quia contingit actum eiusdem perfectionisessentialis versari circa plura obiecta, ut charitatis actus circaDeum et proximum, et tamen strictius tenetur homo diligere Deumquam proximum, et patrem quam extraneum. REsFoNDEo: demusaliquando hominem teneri diligere proximum charitate super-naturali, de quo non est modo disputandum. Hoc dato dicendumerit propterea hominem minus teneri diligere proximum quamDeum, quia proximus est obiectum materiale, Deus autem estobiectum formale; actus autem habet praecipuam perfectionem exobiecto formali, et ideo in ordine ad illum est maxima obligatio.Et inter obiecta materialia ad illud tenemur magis quod viciniusest obiecto formali. unde constat non solum in diversis, sed etiamin eodem actu virtutis maiorem obligationem oriri ex maioriperfectione obiecti.

si autem pETAS utrum gravitas peccati oppositi meliori virtutisit maior solum quoad privationem, an vero etiam quoad mons-truositatem positivam; RESPONDEO esse maiorem quoad utrumque,nam mutuo cohaerent, et sicut actus est monstruosus quia est radixprivationis, supra q.7I, a.6, [f.201] dubio 1r5e, ita est magismonstruosus, quia peioris privationis radix est. CONFIRMATUR, quiapositiva monstruositas est qua positive amplectimur obiectummalum, et quae positive opponitur virtuti; unde quando volitioamplectitur plura aut maiora mala aut magis voluntarie, erit magismonstruosa positive et magis contraria virtuti.

rse ÀrchTeolGran 2 (1939) 236-260.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS' q.73, a.4 315

2a coNcluslo: Er duobus vitüs eidem virtuti repugnantibus

íllud gravius est quod illi virtuti magis repugnat. Haec videtur

"rr" rn"nt Aristotelis, L Ethicorum, c.81o; et docet D. Augus-

tinus, epist. 29 ad Hieronymum, col. penultimarut; D. Thomas,

2,2, q.19, a.4ta; ubi Caietanust6; D. Antoninus, 1' p., tit.9,

c.1, $ Ltfl; Scotus, 2, d.21, q.2, a.2r6; Conradus, in hoc

articuloltr. Et aperte colligitur ex praecedenti conclusione. Et

probatur exemplo: nam contra temperantiam sunt fornicatio,

incestus et sodomia, quorum ultimum est gravissimum, et secun-

dum gravius primo, ex Augustino, De adulterinis coniugiisr67; et

refertur 32, q.7ræ.

Circa hanc conclusionem DISPUTANT aliqui: quodnam vitiumturpius sit ex duobus extremis oppositis eidem virtuti, hoc est,

utrum recedere a virtute per excessum detestabilius sit quam Perdefectum.

Sed in hoc: Lo cerãm est nullam universalem regulam esse

veram, ut colligi potest ex Aristotele, 2 Ethicorum' c.8 versus

fineml6e, quia ponderandae sunt plurimae rationes quae diversi-mode miscentur in diversis generibus vitiorum.

2e, caeteris paríbus, illud extremum erit gravius peccøtum

quod fuerit ex genere dfficilius, secundum dicta in 2 et 3

lm AntsrortI-rs, Ethíca ad Nicomachum, 1.2, c.8: Basilea 1563, cols'39s'16r AucuSTI¡¡r.rS, (epist.29 ad Hieron.) De sententía lacobi líber, seu Epístola L67'

(alias 29): CSEL 56, 237s;PL33 739s.162 ry6¡¿q5 ÃQ. Summa Theologíae, 2'2', q.79, a.4: ed. leo¡.9, 172'163 t{ol,lAs AYlo, Commentarü in Summam Sti, Thomøe, 2.2., q.79, a"4: opera

Omnia Sti. Thomae cum commenta¡iis Thomae de Vio Caietani, ed. leon' t.9, L7?ß'

róa ¡{ToNINUI, Summa, I p., tit'9, c.1, $ 1: Lyon 1529, f.98v b.

t65 véæe nota 147.166 Coypr¡¡gs KoELtIN, oP,F'xpositio commentaria,'. ínprimam secundae"', q'73,

a.4: Venecia 1589, p.538.16? Fn los dos libros De adulterinis coniugiß no hemos podido encontrar

esta referencia de S. Agustín. Como bien observa Friedberg (véase la nota

siguiente), se refiere al De borc coniugali, ne 8: CSEL 41,198s; PL N,379'r6E c.I.c. c.11, c.)o(X[, Q'7: ed. Friedberg, 7, 1L43.16e ARlstorttns, Ethíca ad Nícomachum, 1,2, c,8: Basilea 1563, cols'39s'

316 DIEc,o Rrrrz DE MoNToyA, s.L

argumento, et dicenda in eorum solutione. Et propter hanc ratio-nem audacia seu intimiditas turpior esse videtur quam timiditas,quia maiorem difficultatem continet, et magis cóntrariam bonohominis existente ex utraque parte aequali periculo reipublicae.Quod si ontcns Aristotelem, 2 Ethicorum, c.græ, dicere auda_ciam minus [f.201v] opponi fortitudini quam ignaviam, quodprobat quia audacia similior est fortitudini quam ignavia, etpraeterea quia ad audacian minus affecti sumus a naturã quam adignaviam, REspoNDEo Aristotelem ibi non agere de oppositione inesse moris, sed in esse physico, quod inde constat quia pauloantea dixerat vitia extrema opponi magis inter se quam cumvirtute; nos autem loquimur de oppositione in essr roris, scilicetde turpitudine comparatione honestatis.

3q, quia ad augendam malitiam confert magis turpitudo obiectiquam difficultas, ut diximus in ultima confirmatione L* conclu-sionis, ideo e* obiecti urpirudine praecipue coilígendum est quodextremorum deterius sif atque ut ad aliqua vitia in speciedescendamus: primo desperatio communiter videtur esse difficiliorquam praesumptio, quia tristior est homini et contra bonam exis*timationem propriam, et tamen desperatio gravius peccatum estgTam praesumptio, ex D. Thoma, 2.2., q.ZL, î.2t r, quia maioriniuria Dei est desperare Deum posse aut velle fene auxilium,quam praesumere quod Deus contra leges ordinarias dabit auxi-lium aut quod ipse propriis viribus obtinebit. Secundo, stupiditasseu insensibilitas difficilior est quam intemperantia, et tamenintemper.antia turpior esse videtur. Vide D. Thomam,2.Z., q.L42,a.2 et 4172. Tertio, prodigalitas difficilior est quam avaiitìa, ettamen minus mala est ex Aristotele, 4 Ethicorum, c.Lt 3, et D.Thoma, 2.2, q.LL917a, quia magis accedit ad affectum benefa-ciendi et capiendi utilitatem ex pecuniis. euarto, denique, superbiapeccatum gravius est quam pusillanimitas, ut colligi potest ex D.

Véase nota anterior.

T[oMAs Ae. Summa Theologiae, 2.2., q.21, a.2: d.leon.g, 137.THoMAS Ae. Summa Theologíae, 2.2,, q,142, a.2 y 4: ed. leon. lO, 134 y 136.ARIsToTEr.Es, Ethíca ad Nicomachum, 1.4, c.1: Basilea 1563, col.65.THoMAS Ae. Summa Theologiae, 2.2., q.ll9, a.3: ed. 1eon.9,467.

170

l7t

t7z

t7t

174

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, 9.73, a.4 3L7

Thoma, 2.2., q.162, â.6t", quia magis avertit a Deo, et magisimproportionata est homini, et forte etiam quia difficilior est.

3e coNclusto: Aliquando peccatum quod opponinr mínusperfectae virtuti gravius est secundutn suam speciem quam quodopponítur perfectiori vírtuti. íf.202l Colligitur ex D. Thoma,multis in locis, in quibus ita docet; Caietano, praesertim 2.2.,q.142, a.3r76 et Conradus, in hoc a.4rn. Et licet haec conclusiovideatur primae contradicere, nihilominus ex illa et ex secunda

conclusione infertur. Contingit enim tam leviter laedi virtutemsuperiorem per aliquod peccatum oppositum ut propterea non tamgrave peccatum sit ác si laedatur quantum laedi potest virtusinferior, v.gr., licet charitas sit maxima virtutum, et propterea

odium Dei sit gravissimum peccatorum, quia charitati directe et

maxime opponitur, nihilominus, odium proximi, quod eidemcharitati repugnat non est maximum peccatum, imo illo graviorapeccata sunt infidelitas et desperatio, quae opponuntur fidei et spei

quae virtutes minus perfectae sunt charitate, L Cor. 13 [13]. Ethuius ratio est, quia infidelitas et desperatio directam et maximamoppositionem habent cum fide et spe; at vero odium proximi nonopponitur charitati nisi indirecte. Ita D. Thomas hic ad 3.

Deinde, quamvis probabilius sit spem esse praestantiorem fide,quia quoad modum et affectum proximior est charitati, et uthabeatur actus efficax spei requiritur necessario propositum efficaxsaltem virtuale habendi pro aliquo tempore ante mortem actum et

habitum charitatis de quo proprius locus est 2.2., q.17, a.7 et 8,

nihilominus potest simul verum esse quod D. Thomas docet 2.2.,q.20, a,3r78, haeresim esse peccatum gravius desperatione, idquepropterea quia desperatio non tam directe pugnat cum perfec-tissima ratione virtutis theologicae ut haeresis; nam haereticus vel

17s Tltou¡s AQ. Summa Theologìae, 2.2., q.762, a.6: ed. leon.10, 329.tt6 TïouAs AYto, Commentaríí ín Summam Sti. Thomae, 2.2., q.742, a.3: Opera

Omnia Sti. Thom¿e cum conrmenta¡üs Thomae de Vio Caietani, ed. leon. t.10, 136.177 CoNRADUS KoELLÀ.¡, OP, Exposítîo Commentari¿... ín Prímam Secundae.. S.Th.

Aq., q.73, a.4: Venecia 1589, p.539a.l?E TïouAS AQ. Summa Theologíae, 2.2., q.17, a.7 y 8; y q.20, a.3: ed. leon.8,

132s y 153b.

318 Drnco Rr.Jrz DE MoNToyA, s.r.

iudicat Deum esse mendaccm, quod immcdiatissime est contraDeum, vel iudicat talem propositionem non esse revelatam a Deo,et Ecclesiam aut Pontificem Romanum non habere auctoritatemproponendi revelata, quod directe pugnat cum certis principiisfidei; at vero qui desperat directe et immediate iudicat se non esseusurum bene divinis auxiliis, et sua culpa amissurum esse beati-tudinem, et propter hoc iudiciumlf".2}2vl sine fundamento volun-tas desperat. At vero sive iudicium intellectus sive deiectiovoluntatis tendunt ad rem quae potest esse vera sine iniuria Dei,et ideo non tam directe pugnant cum spe. Sed de hoc latiusdicendum est suo loco. lnsuper iustitia virtus perfectior est quamtemperantia, et nihilominus sodomia, quae contra temperantiamest, longe gravius peccatum est quam adulterium quod non solumiustitiam, sed etiam temperantiam violat, ut docet D. Augustinusrelatus cap. Adulterii malum, 32, q.7r7e. Sic etiam fornicatioquae contra temperantiam est gravior est quam furtum, quod licetcontra iustitiam sit laedit tamen in bonis externis tantummodo, atvero fornicatio cedit in damnum prolis. Ita D. Thomas, 2.2., q.I54,â.3tæ, et propterea furtum iustitiae virtutem laedit non adeograviter ut temperantiam laedit fornicatio. Praeterea, omissio Sacriin die festo minus grave peccatum est homicidio, et tamen illudest contra obedientiam et religionem; nihilominus, quia adaudiendum Sacrum in die festo Ecclesia non admodum graviterobligavit, ideo non tam graviter laeditur virtus religionis etobedientiae per omissionem Sacri ut superet gravitatem homicidii.Sic denique, intemperantia gravius peccatum est quam timiditas,ex D. Thoma, 2.2., q.142, a.3c et ad 118r, quamvis fortitudo sitperfectior virtus quam temperantia. Huius autem ratio, ut existimo,non est quia intemperantia magis directe vel plus laedat virtutemtemperantiae quam timiditas laedit fortitudinem, sed quia illaecircumstantiae quae ex natura obiecti timiditatis commituntur illamvalde extenuant eius gravitatem; nam timiditatis motivum estconservatio propriae vitae, quae vehementius allicit et naturalius

l7e véase nota 165. -1E0 Tltolrl¡s Ae. Summa Theologìae, 2.2;., q.!54, a.3: ed. leon.l0,223.r81 TIIoMAs Ae. Summa Theologíae, 2.2., q.742, a.3c y ad 1: ed. leon.l0, 135s.


quam delectationes quae sunt motivum intemperantiae; et prop-terea quia timi[f.203]ditas est minus voluntaria quam intemperan-tia, et insuper minus libera, ac denique difficilius superatur, et

licet harum circumstantiarum singulae non sufficerent ut levioresset timiditas, omnes tamen simul sumptae sufficere videntur.Vide quae dicenda sunt ad 2.

PETIS ergo: quomodo accipienda sit universaliter primaconclusio. RESPoNDEo: ita ut non solum caeteris paribus gravius

sit peccatum quod contra perfectiorem virtutem committitur, sed

etiam ut fere omnis virtus perfectior habeat aliquod vitiummaxime oppositum sibi quod sit gravius quam vitium maximeoppositum inferiori virtuti.

oBIIcIEs D. Thomam infra, q.84, a.4 ad L et2.2., q.1L8, a.7 ad

1,182 dicentem non semper vitia praecipua opponi praecipuis

virtutibus. Verum D. Thomas ibi, praecipua vitia dicit non quae

graviora sunt, sed quae caput et radix sunt aliorum vitiorumpropter sui motivi amplitudinem et excellentiam; agit enim de

vitiis capitalibus, et contingit peccatum levius esse magis capitale

scilicet universaliorem radicem aliorum vitiorum.

Ad argumenta initio proposita RESPoNDEo ad primum: dupli-citer virtus cohibet minora mala: 1a quidem, quia virtus ex sua

specie ordinata est ad minora mala cohibenda et non ad maiora,

sicut temperantia ordinatur ad cohibendam intemperantiam et non

ad cohibendam infidelitatem vel odium Dei. Et huiusmodi virtusnon est quae abundans dicitur a Christo Domino, Mathaeo 51201,

sed illa quae propter sui obiecti formalis dignitatem universaliorest et prohibet non solum maiora, sed etiam minora mala, sicut

charitas prohibet odium non solum amici, sed etiam inimici; et

prohibet non solum homicidium, sed etiam iram; et castitas vera

non solum fornicationem, sed etiam petulantiam oculorum. Atvero virtus illa phariseorum ficta et adumbrata et ex propria

[f.203v] utilitate profecta aut ex naturali inclinatione vel ex inanigloria amicos et non inimicos diligebat, et peccata externa, sed

182 TÌ¡ou¡s AQ. Summa Theologiae, 7.2., q.84 a.4 ad 1: ed. leon.7, 109b y 2.2.,

q.118, a.7 ad 1: ed. leon.9, 462b.

320 DIEc'o RLJIZ DE MoNToyA, s.r.

non interna vitabat. Hinc constat solutio confirmationum, nam siamici diligantur et non inimici apertum est amicos non amari excharitate, quod ostendit Dominus illo argumento:lVor¡ne et ethnícihoc faciunt? [Mt 5,47); ideoque mercedem omnem huic amoriamicorum denegat. Quia vero inimici numquam ex corde diligun-tur nisi ex charitate propter Deum, ideo inimicorum amor, qui inEvangelio commendatur, includit dilectionem amicorum, ac pro-inde omnes illae laudes dilectionis inimicorum ita accipiendae suntac si diceretur amor charitatis summus est et charitatis indiciumest si ad inimicos etiam pertingat; at vero amor naturalis propriamutilitatem respiciens infimus esf cuius indicium est si inimicosexcludat.

Ad secundum cum confirmationibus, REspoNDET D. Thomashic, maiori virtuti quae est circa difficilius bonum esse directecontrarium illud peccatum quod est circa difficilius malum;utrobique enim reperitur quaedam eminentia quatenus vehementiuset maiori appretiatione illud amatur a quo non deterret difficultas.Sed ptcns: magis opponitur illud vitium quod non solum auferthonestatem virtutis, sed etiam difficultatem illius, nam opponitursecundum utrumque. Et coNFIRMATUR, quia timiditas, licet nonhabeat difficultatem, magis directe videtur opponi fortitudini quamvitium intimiditatis quo deficitur a timore quando timendum est.RESpoNDEo oppositionem timiditatis cum fortitudine, et cuiusquevitii non habentis difficultatem cum virtute superante difficultatemaccedere magis ad oppositionem contradictoriam, quia mutat nonsolum qualitatem boni in malum, sed etiam quantitatem magni inparvum. At vero oppositio vitii superantis difficultatem If.Z}4lcum virtute superante difficultatem est magis proprie contraria,quia manente quantitate mutat qualitatem. Sed advertendum esthuiusmodi circumstantias difficultatis magni et parvi augerequantitatem rei cui iunguntur, cum tamen ipsae non afferantqualitatem scilicet bonitatem aut malitiam. Ideoque, sicut virtutirestituendi mille aureos magis opponitur peccatum retinendi milleaureos quam peccatum retinendi unum, idque propterea quia milleauget qualitatem in quam cadit, sed non affert qualitatem, ideoetiam virtuti restituendi cum difficultate ut 8a magis opponiturpeccatum retinendi cum difficultate ut 8 quam peccatum retinendi


sine difficultate. URcEBIS praeterea, quia quando virtus est

difficilis et peccatum illi oppositum est facile tunc habent nonsolum terminos oppositos, sed etiam modum tendendi oppositum,sicut fortitudo et timiditas non solum addu[sicl habent oppositosterminos, sed etiam oppositos modos tendendi; nam fortitudoinsurgit et prosequitur arduum, sed timiditas fugit et deprimit.RESFONDEO: propter hanc rationem eiusmodi vitia secundum essephysicum magis opponuntur virtutibus; nihilominus quoad essemorale conformitatis cum ratione non magis opponuntur, quia nonpropterea magis recedunt ab honestate quam si insurgendo etprosequendo recederent.

Ad tertium RESFoNDEo illa auctoritate Divi Gregorii confirmarinostram solutionem. Sic enim ait: Sícut gravíorís culpøe est interbonos bonum non esse, ita immensíi praeconií est bonum intermalos extítísser&3. Ubi ut opponeret virtuti vitium magiscontrarium non dixit malum esse inter malos, quod est facilius,sed malum esse inter bonos, quod amplius aliquid difficultatiscontinet. Ad primam confirmationem similiter RESPoNDEo magisoppositam esse virtutem ante Evangelium et vitium post Evange-lium, quam virtus et vitium l1.20av) ante Evangelium, aut virtuset vitium post Evangelium. Ad secundam confirmationem [Rns-PoNDEol illi circumstantiae matris non directe opponitur timiditasqua fugeret filiorum necem, sed qua filios ipsos traderet neci utipsa fugeret martyrium; sic enim maneret in vitio difficultas.

Ad quartum RESFoNnno minora et maiora vitia quandoqueesse contra eandem honestatem obiecti; et tunc virtus quaeprohibet minora cohibet etiam maiora. Ac proinde est perfectiorextensive, ut recte D. Thomas, hic, corpore. Sicut sanitas quantofuerit maior tanto leviores aegritudines pellit. Sicque virtusiustitiae perfectior est quae non solum mortale homicidium, sedetiam venialem voluntatem laedendi excludit (et nihil refert inpraesenti utrum habitus virtutum habeant extensionem; satis esthoc verum esse in actibus). At vero quandoque minora et maiorapeccata non sunt contra eandem honestatem obiecti, et tunc ad

183 Véase nota 742.

322 DIEGO RLIZ DE MONTOYA, S.I.

diversas virtutes pertinet illa cohibere, et tunc virtus quae excluditminora peccata non excludit maiora, ac proinde non continet illiusperfectionem.

Ad quintum RESFONDEO in praesenti comparantur ea quaecontrarie opponuntur, sicut peccatum opponitur virtuti; at verocarentia visionis divinae non opponitur contrarie, sed contra-dictorie divinae visioni; imo illud est summum excellentiaevisionis beatae, ut nullum habeat directe contrarium. Ita res-pondent communiter Thomistae in praesenti articulo cum Caieta-not84. Fenariensis, 3 Contra Gentes, c,26,r8s, Capreolus, 4,d,49, q.2, â.3ttu, ubi etiam Durandus, q.4, n.23r8t. e¿ cuiusmaiorem explicationem adde quod si possibile esset beatis prae-ceptam esse visionem Dei, et tamen libere ab illis omitti, hoc essetgravius malum quam omissio charitatis praeceptae, sed non essetgravius quam odium Dei.

Sed contra hanc solutionem occurrit DIFFIcULTAS, quia errorcirca Deum contrarium [f.205] est visioni beatificae, ut si quis inDeo existimet unicam esse personam vel unam personam esseinferiorem alia, vei Deum ignorare aiiquid. Si nrspoNogas: Isteerror non est contrarius visioni, quia quicumque videt Deum nonpotest habere enorem et amittere visionem, contra hoc est, quia adillam contrarietatem a qua provenit malitia nihil videtur interessequod unum contrarium possit expelli ab alio, si aliud est fortis-simum; nam malitia ex eo solum provenire videtur quod habeantobiecta contraria et non possint esse simul in eodem subiecto,etiam de potentia absoluta. RESpoNDEo enorem non esse contra-rium visioni ita directe et immediate sicut odium Dei contrarium

lu TI¡ouAs AYro, Commentarií ín Summam Sti. Thomae, 1.2., q.73, a.4: OperaOmnia Sti. Thomae cum conrmentarüs Thomae de Vio Caietani, ed. leon. t.7,28.

1t5 F. Flnnenm¡¡sls, OP,, Commentaría ìn líbros quqtuor contra Gentíles, 3, c.26:Roma 19(Ð, p.15k.

It6 L CApnnoLUs, OP, Defercíones Theologiae D. Thomae Aquínatís, 4, d.49, q.2,

a.3, $1, ad 5: Turfn 1903 (ed.Operum, t.4), p.162.r87 DuRANDUS A STo. PonneNo, 1z Sententins Theologicas Petri Lombardi

Commentariorum libri quanto4 4, d.49, q.4, n.23: Amberes 1566, fol. 4l7vb.

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCAIS' q.ß, a.4 323

est amori Dei super omnia. Quod diversimode ostendo in duplicierrorum genere: primus modus errandi circa Deum et universaliorprovenit ex imperio voluntatis quando propter rationes quibus

posset intellectus dissentire nihilominus inclinatur a voluntate utassensum praebeat falso; et tunc constat primariam malitiam et

oppositionem contra veritatem Dei esse in voluntate et non in actu

intellectus, ac proinde non est directe opposita visioni, quae est

actus intellectus non pendens ab imperio voluntatis. Cui doctrinaevalde consonat quae docet D. Thomas et Caietanus,2.2., q.34, a.2

ad 2188. Et inde fit hunc modum erroris directe opponi fidei quae

requirit pias affectiones ex parte voluntatis. Secundus modus

errandi est mere ex parte intellectus nullo intercedente actu

voluntatis, quando scilicet supposita dispositione imaginativae et

ignorantia hominis impossibile est non videri illi aliqua principiavera et aliquam consequentiam bonam, quamvis longe absint a

veritate. Et hic error propterea non est tam directe contrariusvisioni sicut odium amori, quia intentio naturalis essentialiter

inclusa in quolibet actu intellectus est invenire veritatem rei de

qua iudicat et coniungit cum illa, et nec ut obiectum formale, nec

ut obiectum materiale [f.205v] directe aut indirecte intenditrecedere ab illa; secus autem voluntas respectu bonitatis.

Sed otc¡s: etiam voluntas non potest odisse Deum nisi propteraliquod bonum amatum. REsPoNDEo distinguendo: nam qui odioprosequitur Deum vult sibi aliquod bonum, quod pendet ex eo

quod malum insit Deo et propterea vult malum Deo et non vultconiungi bonitati Dei, sed ab illa recedit: at vero qui indepen=denter ab omni actu libero iudicat de Deo per vim naturalemintellectus, ille per talem actum non quaerit verum aliud, nisiverum quod est in Deo, et illi vult per cognitionem coniungi. Facitetiam ad hanc et magis directam et propriam oppositionem quodamor in hac vita circa Deum in se ipso versatur, non minus quam

in patria, et propterea odium servata proportione poterit attingere

Deum in se; at vero cognitio visionis magis immediate est circaDeum in se quam cognitio fidei vel scientiae acquisitae vel

lEE Tlrou¡s AQ. Summa Theologìae, 2.2., q.34, a.2 ad? ed. leon. 8, 275' THoMAS

AYro, Commentaríí ín Summam Stí. Thomae, ibid. 275s.

324 DIEGO RtJlz DE MONTOYA, S.I.

infusae, quae Deum representat speciebus acceptis a creaturis velrepraesentantibus creaturas. unde hic secundus modus errorisvidetur directe opponi theologiae naturali aut scientiae infusae progradu et materia cuiusque propositionis. Quod si per impossibiledaretur aliquis error qui circa Deum in se ipso evidenter etintuitive apprehensum iudicaret falsum, quamvis determinaretur abaliqua ratione apparenti talis error esset forte maius malum odioDei; maius, inquam, in ratione mali, non in ratione culpae, quiahaec pendet a voluntate.

Ad sextum RESpoNDEo negando consequentiam. Nam omissioactus qui non est praeceptus, sed solum consilii, non est peccatum;nos autem sive omissiones vel commissiones oppositas virtutibusnon comparamus nisi peccata sint: vel dic non comparari nisi eosactus oppositos virtutibus qui adiunctam habent [f.206] opposi-tionem privativam scilicet actus debiti, sicque actus consilii nonest actus debitus, ac proinde omissio sive commissio illi repugnansnon habet rationem privationis, et propterea non comparatur cumaliis peccatis.

^,l ^^-+:*..È

hññh^rrñ¡a- .!- --^^^--¡l.r-L\¡ ùvprrl¡¡uru ñ..8ùr\-,rruÞ\r. üt praçsçurr çulltpafallune quarr[ales

naturales conveniunt et differunt a peccatis. Conveniunt in hocquod qualitas naturalis comparatione subiecti cui nocet magisnociva et mala est quae meliori qualitati repugnat, et magisnecessariae subiecto. Et hoc modo igni erit magis malum frigusquam humiditas, sed differunt quia qualitates naturales licet uni reimalae sint alteri sunt bonae, et propterea secundum suam enti-tatem absolutam bonae sunt et perfectae, et non accipiunt plenemalitiam ex oppositione cum alia qualitate; at vero peccata ita suntmala ut nulli rei sint absolute bona idque propterea quia contravirtutem sunt ac proinde sine ulla limitatione tanto sunt detes-tabiliora peccata quanto cum perfectiori virtute et magis pugnant.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.5 32s

Articulus quintus

Utrum peccata carnalia sint maioris culpae quam spiritualia

Quae sint carnalia et quae spiritualia peccata dictum est inq.72, a.2r8e. Deinde constat aliquod carnale gravius esse aliquospirituali peccato, sicut bestialitas gravior est furto. Sed videndumest quid sit ex genere.

10 coNclu sto: Caeteris paribus quod est praecise ex ratíonespirinalis et carnalis peccati, gravius est spirituale. lta D.Gregorius, 31 Moralium, c.3L et 1.33, c.11rÐ. pRoBAT D. Tho-mas, 1.e, quia spiritualia peccata pertinent ad spiritum cuius estconverti ad Deum et ab Eo averti, et propterea plus habent âVoÍ;sionis quam carnalia peicata; quae consu[f.206v]mantur in delec-tatione carnali appetitus, et non in ratione.

Sed on¡crcs: etiam reperitur in ratione peccatum carnale etderivatur ab eo ad appetitum; ergo plus malitiae habet ex hacparte. RESPoNDEo negando consequentiam, quia ad spiritum prae-cipue et primario pcrtinet gubernare se ipsum et suas actionesdirigere ad Deum et proximum; at vero gubernatio appetitussensitivi pertinet quasi secundario in quantum ratio coniuncta estcum appetitu sensitivo. Unde magis deest suo muneri quando circaspiritualia quam cum circa carnalia deficit. Et haec sit 2î RATIopro conclusione. 3q pRoseTUR, quia obiecta honesta et virtutesquibus opponuntur spiritualia peccata altiora sunt, ut constat infide, spe, charitate, religione, iustitia et fortitudine. GoNFIRMATUR,quia in Deum et proximum peccatis spiritualibus peccatur; at veropeccatis carnalibus tantummodo in corpus proprium quod minusdiligendum est quam Deus et proximus. 4e, quia vehementiamotivi extenuat gravitatem nostri peccati, ut dicetur in articulosequenti; at vero vehementiora motiva sunt delectattiones carnis.Unde etian co¡rIRMATUR, quia quanto quis vincitur a fortioritentatione tanto levius est peccatum; sed vehementiores sunt

18e Véase ArchTeolGran 56 (1993) 214ss.ls Gnre,onrus MAGNUS, Moralium libri sive Expositio ín lìbrum B. Iob, 1.3!, c.45y 1.33, c.LZ: CCL 1438 1610; PL 76 620 y CCL 1438 1695; PL 76 688.

326 DmGO RI'IZ DE MONTOYA, S.L

tentationes carnis, quod late persequitur Aegidius, 2, d.21, q.I,a.3lel.

2s coNctusto: Peccatø carnalía aliquomodo graviora suntp e c c atís sp ir iualibus.

PROBATUR La, quia tenacius haerent animo, quam ob causamD. Thomas, hic ad 2, ex Augustino, in I-eviticum, ait Diabolummaxime gaudere peccato luxuriae et idololatriae. Huius autemratio est, quia insatiabilis est [f.207] appetitus delectabilium, exAristotele, 3 Ethicorum, c.I2rn. Unde D. Gregorius, 24 Mora-lium, c.6re3 illa verba Joelis L, [L7]: Computruerunt iumenta instercore suq explicat carnales in foetore luxuriae vitam finivisse.2a pRoneruR, quia ex Aristotele, 7 Ethicorum, c,6t%, turpiusesse incontinentem concupiscentiae quam incontinentem irae, quiaconcupiscentia minus participat de ratione qu¿¡m ira; unde perpeccata carnalia homo redditur brutalis. Unde fit ut maiorisdedecoris eiusmodi peccata, ut docet D. Gregorius, 3L Moralium,c.2lresi D. Thomas hic ad 3. Et colligitur ex pluribus locisSacrae Scripturae, ut Tobiae, 6, [17]: Et suae libídíní ita vacentsicut equus et mulus quibus non est intellectus;et leremiae 5, [8]:Unusquisque ad uxorem proxími suí hínníebat; et Ezechielis 21 etPsalmi 48, [13]. Et in idem fere redit quod Aristoteles ait, 3

Ethicorum, c. ultimore6 intemperantiam pertinere ad pueriliapeccata, quia scilicet nulla aetas hominum minus ratione utitur autconcupiscentia trahitur magis quam pueritia, ut late confirmat D.Thomas, 2.2., q.142, ã.2'n'.

rel Arcrnrus CoLUMNA RoMAmts, In Secundum Librum Sententiarwn

Quaestiones, d.21, q.1, a.3: Venecia 1581, t.2, p.178.le Arustotet¡s, Ethica ad Nicomachunt, 1.3, c.l2: Basilea 1563, col.61.re3 GREcoRrus MAcNUs, Moralium libri sive Expositio in librum B. Iob,

1,24, c,8: CCL 1438 1198; PL 76 294.te4 Arusrornrrs, Ethica ad Nicomachum, 1.7, c.6: Basilea

1563, cols.127s.res GREcoRrus MAcNUs, Moralium libri sive Ex:positio in librum B. Iob,

1.33, c.l2: CCL 1438 1695; PL 76 688.1t6 ARIstoreLEs, Ethica ad Nicomachum, L3, c.12: Basilea 1563, col.61.re? Tïovls AQ. Summa Theologiae, 2.2' q,142, a.2: ed.leon.l0, 134.

COMMENTARtr IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, A.5 327

De gravitate peccatorum carnalium, vide Caput Adulterii et

quatuor sequentia 32 Q.3re8; D. Antoninum late, 2 p., tit.S, c.4,

$ L et 2 et 3ree; Chrysostomum, toto sernone 4 in c.1 Ad Ro-manosæ; Casianum, libro 5 et 6nr.

Articulus sextus

Utrum gravitas peccatorum attendatursecundum causam peccati

RESPoNDET D. Thomas tribus conclusionibus et eisdem fere D.Antoninus, 1 p., tit. 9, c.1, $ l, col.?P.

1e coNctusto: Causa intrinseca et quasi formalis 1f.207v)peccati est volitio ípsa, quae respectu actus externi est ut forma.Et de hac non est dubium quin augeat gravitatem peccati intensiovolitionis.

Quaerunt iuniores utrum intensio haec in confessioneexplicanda sit; et locum non haberet quaestio apud eos qui negantexplicandas esse circumstantias non mutantes speciem. Verumquia existimo explicandas esse quae notabiliter aggtavant intraeandem speciem, respondeo explicandam esse in confessione eam

solum intensionem actus quae fuerit extraordinariae vehementiae,

ut bene Petrus de Soto, lect.9 De confessionem; DominicusSoto, 4, d.18, q.2, a.8, col.8, in 6 argumentoæ; et consonat

reg CJC., c.1-5, C.X)O(II, e.7; ed. Friedberg l, 1143s.le ANToND.IUS, Summa,2 p., tit.S, c.4, $ 1,2,3: Lyon, (t.2), 1529, f.130v

æ Ion¡qves CïRYSosroMUS, In epistolam ad Romanos commentarius, lncap. 1, Sermone 4: PG 66 415-422.

ær JorN¡r¡s CAsIAxus, De coenobiorum institutis libri lilI,l.5 y 6: PL 49

20I-292.æ2 AvtoNûlus, Summa, I p., tit.9, c.1, $ 1, col.2: Lyon 1529, f.98v b.æ3 P. DE Soto, OP, De instintione sacerdatur4 De confessione, lect.9 de

integritate: Amberes 1566, p.187.ry D. Soro, OP, Commentariorum... in Quarnm Sententiarum, tomus

primus, d.18, q.2, a.4.' Salamanca, 1557, p.821b.

328 DIEC,O RUIZ DE MONTOYA, S.I.

Medina, hicæs. Idemque dictum sit cle aliis circumstantiis insequenti articulo. At vero quae vehementia et intensio actus soletesse communiter in tali specie peccati ut homicidio et fornicatione,satis colligitur ex ipsa specie peccati et ex aliis circumstantiisnecessario explicandis in confessione, et propterea non indigetpeculiari explicatione. similiter explicare oportet in confessionedurationem volitionis quando fuerit notabiliter diuturnior quamesse solent volitiones illius generis, ut ait Soto in 4, citatoffi.Quomodo autem non sequatur infinitam esse malitiam in qualibetduratione actus mali, non est huius loci disputare, quia difiicuttaseadem est in merito actus durantis aliquo tempore. De qua agen-dum est ubi de merito in materia de gratia vel caritate.

21 coNclusro: Augent gravítatem peccatí cousae extriínsecaequae per se pertínent advoluntqfem. Huiusmodi est cognitio quaesi maior sit auget voluntarium. Et eiusmodi est etiam finis; constatenim deteriorem esse actum qui respicit deteriorem finem.

Circa quod disputari posset: La utrum electio boni ob malumfinem sit peior quam intentio mali; 2a utrum electio mali obbonum finem mala sit; 3a utrum quantitas malitiae electionis[f.208] sequatur quantitatem malitiae in intentione. De quibusdictum est ex professo, supra, q.18, a.4, dub.3, 5, 6,7, B et fl.

30 coxcluslo: Aliae causae sunt quae inclinant voluntatem adpeccandum praeter naturam et ordínem voluntatis, quia scilicetminuunt cognitionem aut libertatem, sicut ignorantia, passio,violentia aut metus. Et hae minuunt gravitatem peccati, ut supponitD. Augustinus, 14 De civitate, c.IZM, nisi eiusmodi causaeprocuratae sint; tunc enim potius augent, ut ex professo diceturqJ6 et 77.

's B. DE MEDIIA, OP, Expositio in primam secundae Angelici Doctoris D.Thomae Aquinatis, q.73, a.6: Venecia 1602, p.381a-b.

æ6 Véase la nota 198.æ7 Comentario que no conocemos.æE AucusrrNus, De Civitate Dei libri WI 14, c.l2: CCL,|8, 433s; pL

4t,420.

COMMENTARU IN MATERIAM DE PECCATIS, q,73, A.7 329

Articulus septimus

Utrum circumstantia aggravet peccatum

Affirmativam conclusionem docent non solum D. Thomas, inpraesenti, et latius q.2De malo, ã.7N, sed etiam D. Augustinus,14 De civitate, c.l?3r0, dum ex pluribus circumstantiis exagerat

peccatum Adami. Et idem D. Augustinus, De poenitentia, relatus

a Magistro, 4, d.l62rr, ubi hoc docent communiter Doctores, et

2, d.ll, ubi Ricardus, ã.3, q.2 et d.22, â.1, i.32'2, ubi D.

Bonaventura, a.1, g.ttt, Alexander, 2 p., q.104, membr.3, et

q.1.05, ã.22'0, D. Antoninus, 1 p., tit.g, c.t, ç 1, col.??rs,

Durandus, 2, d.zl, g.3"u, ubi Aegidius, q.2, a.22r7. Et traditurlege Aut facta ff. dc poenis2rs. Et saepe in Sacra Scripturaexagerantur peccata ex circumstantiis, ut a Nathan, propheta,

peccatum Davidis [2 Sam I2l, et peccatum Saulis a Samuele [LSam 28, L5-191, et peccatum filiorum Israel a reliquis omnibusprophetis veluti ex circumstantia accepti beneficii, a turpitudineidololatriae vel a dignitate loci in quo posita sunt idola, acrudelitate et turpitudine sacrificiorum.

æ T¡lotr,tAs AQ., Øaestiones disputatae de malo, q.2, a.7: ed. leon.23, 50.210 Véase nola 204.211 h,lnus I.oMBARDUS, Libri IV Sententiarum, 4, d.16, c.2: ed. Quaracchi

!9!6, 1,2, p.840. AucusrINUS, De vera et falsa poenitenün, c.t4, n.29:. PL 40,

ttvl.2r2 Rrcanous DE MEDIAvTLLA, Super quatuor libros Sententiarwn, I.2,

d.21, a.3, q.2: Brescia 1591, 1.2, p.267,213 BoNAvExrunA, In 4 libros Sententinrum, 2, d.22, a.1, q.3: Quaracchi

t887, t.2, p.520.2ra Ar Eri,ll¡nER DE HALES , Summa theologica, 2 p,, q.l0/., mem,3: Lyon

1516, fol.214a; [DEM, Ibid, q.l}S, memb.3, a.2; ib., f.215b.zrs 4¡qloNINUs, Summa, I p., tit.9, c.l, $ 1., col.2: Lyon 1529,1.1, f.98v b.216 DunANDUs A Sro. Ponrmo, /n Sententias Theologicas Petri Lombardi

Commentariorum libri quatuar, 2, d.21, q.3, n'4: Amberes 156ó, fo1.166.2r7 Arcnrus ColuuNn RoMAl.ItJs, In Secundum Librum Sententiarwn

Quaestiones, d.21, q.2, a.2: Venecia 1581, t.2, p'191.2r8 Inst. 48, 10, 16: Ed. Krueger @erlin 1954) p'866b.

330 DIEC'O RI'JIZ DE MONTOYA, S.I.

Ratione PROBAT D. Thomas, quia unumquodque potest augerieo quo causatur; sed peccatum causatur ex circumstantia, nam ideoaliquis peccat quia in ope[f.208v]rando non observat debitascircumstantias; ergo. Ex hac ratione D. Thomae colligitur omnepeccatum contingere ex defectu circumstantiae. Oppositum tamenvidetur sentire Alexander, 2 p., q.L04, membr.3, et q.L1S, a.2?redum ait esse aliqua peccata quibus tota malitia conveniat exgenere et nihil malitiae ex circumstantia. Nihilominus concilianturet explicatur veritas distinguendo duplicem acceptionem circum-stantiae: prima, latissima est ut comprehendit quidquid advenitsupra rationem communem actus moralis, et propterea est quasiaccidens illius communis rationis; sicque talis finis in particulariet tale obiectum materiale et reliqua omnia quae constituunt actummalum sunt circumstantiae, et in hoc sensu usurpatur in praesentia D. Thoma circumstantiae nomen. Alio modo accipitur strictiuscircumstantia, ut advenit supra completam rationem specificampeccati, sicque recte ait Alexander esse aliquod peccatum quodtantum habeat malitiam ex genere et non ex circumstantia. Exci-piendae tamen sunt illae circumstantiae sine quibus nullus actusmoralis esse potest ut aliqua intentio actus et cognitio et libertasquae in quantum possunt esse maiores et minores manente speciepeccati merito dicuntur circumstantiae.

Notat autem D. Thomas circumstantiam tripliciter augeremalitiam: 1a quidem, transferendo in aliud genus peccati, sicutcircumstantia alienae uxoris transfert fornicationem ad genusiniustitiae quod est adulterium. Quod si os[crAs: adulterium estspecies luxuriae, ex D. Thoma, 2.2, q.LS4, a.l" ad ?P; ergoadulterium non transfertur ad aliud genus, RESpoNDer Medinahic22r luxuriam posse sumi ita universaliter ut comprehendatomnem turpem copulam; sicque eius species erit adulterium; et

21e AIÆxANDnn on ll¡res, Sumtna theologica, 2 p., q.104, mem.3: Lyon1516, fol.214a; IDEM, Ibid, q.105, memb.3, a.Z: ib,f..Zl1b,a Tl¡ouns Ae. Summa Theologiae, Z.Z'q,li4, a.l ad2: ed. leon.l0, 214.21 B. oE MroûtA, OP,Expositio in primam secundae Angelici Doctorß D.Thomae AEtinatis, q.73, a.?: Venecia t602, p.382 [en la ed. 384].

COMMEI.¡TARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.7 33L

potest sumi specialiter pro fornicatione simplici, soluti scilicet cum

soluta, et ab hoc genere in aliud, scilicet iniustitiae, transferturadulterium ex illa circumstantia alienae uxoris.

Sed aliquid amplius D. Thomas voluit, scilicet eam differen-tiam quae additur luxuriae [f.209] eo quod sit cum aliena uxore

non esse limitantem intra idem genus vitii sed extrahentem ad

aliam rationem, sicut rationale extrahit animal ad altiorem gradum;

et sicut propter rationale constituitur homo sub genere intellectiviet spiritualis et liberi, quod commune est hominibus et angelis non

vero aliis animalibus, ita ratione illius differentiae adulteriumconstituitur sub genere iniustitiae, quod genus non convenit forni-cationi simplici. Insuper non est multum curandum utrum istae

sint metaphysice loquendo differentiae per se contrahentes; satis

est dici moraliter differentias, quia supponunt aliquam rationem

communem cui aliquid addunt quod est magnae considerationis inre morali, quamvis plerumque tales differentiae sint solum exten-siones materiales actuum manente eodem obiecto formali, ut alibidictum est. Sed DIcES: huiusmodi circumstantiae mutant speciem

peccati, supra q.72, a.9, et q.18, a.10 et LL2n; ergo non sunt

differentiae alterius speciei. P.EsPoNDEo negando consequentiam,

nam ut ibidem dictum est, in unico actu nunquam est nisi unica

species physica, licet sint plures species morales ex circumstantiis,quae omnes accipi possunt quasi differentiae constituentes aliudgenus peccati quando circumstantia malitiae intelligi non potest

nisi praesupposita malitia quam habet actus ex genere' ut inadulterio. Tunc enim moraliter coalescunt in unam monstruo-sitatem ex duabus partialibus resultantem.

2a modo circumstantia aliqua auget malitiam, quia intra idem

genus peccati illam multiplicat, ut si prodigus tribuat cui non

debet ubi non debet, et quando non debet multiplicius peccat quam

si tribuat solum quando non debet.

22 Yéase ArchTeolGran 56 (1993) 286-289' El comentario a la q. 18, como

hemos repetido, no ha llegado a nosotros.

332 DIEGO RUIZ DE MONTOYA, S.t.

30 modo circumstantia quae nihil dicit bonitatis vel malitiaeaddita auget, ut si furto addas quantitatem centum vel mille. videplura de circumstantiis, supra, q.72, a.9, et q.18, a.L0 et 1,128,et in sequentibus articulis huius quaestionis.

If.209v]Articulus octavus

Utrum gravitas peccati augeatursecundum maius nocumentum

CoNCLUSIoNnIU affirmativam docet D. Augustinus, 3 De liberoarbitri_o, c.L4%, et De poenitentia relatus a Magistro, 4,d.l6?Æ, ubi communiter Doctores.

Et manifeste continetur in Sacra Scriptura quoties peccatigravitas expenditur ex damno dato. Unde 1. Regum 2,lLTl: Eratigítur peccatum puerorum grønde nimis, quia avertebant hominesa sacrificío. Et Exodo 32,I2ll propter conflatum vitulum Moysesita loquitur cum Aaron: Quid tibi fecit hic populus ut induceressuper eum peccatum maximum? Yide 2 Regum 12, [L4] et quaede scandalo docuit Dominus Matthaeo 18, [6] et l¡ca 12, [U.

Idem colligitur ex praecedentibus articulis, nam damnumillatum potest esse obiectum et circumstantia actus, et rationenocumenti potest peccatum opponi alicui virtuti cui non oppone-batur, et potest violare praeceptum quod secluso nocumento nonviolaretur.

Difficultas autem est quod nocumentum et quomodo augeatmalitiam, an praevisum et volitum, et utrum quod est volitumdirecte aut indirecte. D. Thomas, hic, et D. Antoninus, 1 p., tit.9,c.1 $ L finení respondet aliquibus conclusionibus, quás varie

ø Véase la nota anterior.2a AucusrrNus, De libero arbitio libri tres, 1.3, c.!4: CCL Zg Z99s; pL

32 1291.ã Véase nota 205.26 ANromr.lus, Summa, L p., tit.9, c.l, $ I : Lyon 1529, f.99b.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATTS, 9.73, A.8 333

explicant Caietanus227, et alii Thomistae; et adhuc difficilesremanent

Dubitatur 10

De nocumento praeviso

1¡ coNcLusto: Nocumentum prøevisum et intentum auget

directe et indirecte quantitatem peccati, ut quando aliquid operatur

animo nocendi alterius ut voluntarius homicida vel fur. PRoBATUR,

quia nocumentum tale est per se obiectum peccati; ergo directeauget eius gravitatem ex dictis a.3.

[f.210] 2e coNclusto:Quando nocumentum est praevisum, sed

non est íntentum, tunc auget indirecte quøntitatem peccati, ul,

quando aliquis captat oportunitatem fornicandi atque ut inveniatviae compendium vel latibula et cuniculos conculcat segetes, sed

non ex animo nocendi. PRoBATUR, quia ex voluntate nimiuminclinata ad fornicationem procedit non se cohibere ab eo damnoquod aliquis non faceret nisi requisitum esset ad fornicationem.

Utramque conclusionem docet D. Thomas et D. Antoninus,nuper citati.

Sed contra 2- conclusionem ARcUITUR 1a: videtur enim D.Thomas dicere nocumentum quod non est volitum, si praevisum

sit augere posse malitiam peccati; hoc autem est falsum, nihilenim imputatur alicui nisi volitum sit. Et CoNFIRMATUn, quiapropterea ignorantia omnino involuntaria excusat a culpa, quiatollit omnino voluntarium. p¿spoNDEo: D. Thomas appellat non

intentum illud nocumentum quod non est primario et directevolitum, sed indirecte, quod indicat tum cognitio nocumenti, quam

exigit, quae nihil referret nisi deberet esse volitum nocumentum;tum etiam exemplum quod subdit: nam qui transiens per agrum

27 TttolraAs A VIo, Commentarii in Summam Sti. Ihomae, t.2., q.73, a'8:

Opera Omnia Sti. Thomae cum commentariis Thomae de Vio Caietani, ed. leon.

t.7, p.


conculcat segetes, vere vult sed indirecte damnum quod scit sequiex conculcatione. Nam ut saepe dictum est nullus potest voluntateabsoluta et efficaci eligere aliquid quin simul, saltem indirecte etvirtualiter, velit quod est necessario coniunctum cum illo actu inre posito. Et hac ratione merito David 1 Re 26 [1.9] de suisdetractoribus apud Saul conqueritur his verbis: euia eiecerunt mehodie ut non habítem in haeredítate Domini dicentes: Vade, servidiis alienís, Quod non alia ratione dictum est a detractoribus nisiquatenus eorum causa compulsus fuit David confugere adidololatra[s] inter quos solent vigere pericula idololatriae.

[f.210v] Hinc tamen oritur 2* argumentum, contendens duaspraecedentes conclusiones pugnare secum: dum prima dicit nocu-mentum homicidii aggravare directe illius malitiam; verumtamennocumentum quod sequitur ex conculcatione segetum indirecteaggravare huius peccati malitiam. Contra quod sic ARGulrun: illudnocumentum aggravat directe quod est directe volitum; sedutrumque vel neutrum est directe volitum; ergo utrumque nocu-mentum vel neutrum aggravat directe. Minor probatur, quia velvelle directe nocumentum est velle nocumentum quia nocumentumest, et non sub alia ratione boni, sicque in homicidio non estdirecte intentum nocumentum, quia non amatur malum proximinisi sub ratione vindictae, vei quia impedit aliquod bonumproprium; et similiter in furto non desideratur damnum proximipropter se, sed ut res furto sublata utilis sit furanti. Si autem ut sitdirecte intentum nocumentum satis est esse volitum propteraliquam rationem boni, similiter omne nocumentum erit directeintentum quoties volitum fuerit, ac proinde quodcumque nocu*mentum si malitiam auget augebit directe. coNFTRMATUR, quia illequi conculcat segetes vult damnum secutum propter bonumcompendíosi itineris, sicut qui furatur vult damnum proximipropter propriam utilitatem. RESpoNDEo, directe intentum non estidem quod per se et ratione sui intentum, quia quamvis omneintentum ratione sui sit directe intentum, verum non omne directeintentum est intentum ratione sui; nam finis per se amatus etomnia quae sunt necessaria ad finem dicuntur directe intenta; illa

coMMENTARtr IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.8 335

vero quae nec sunt finisã nec sunt necessaria ad finem,nihilominus per accidens consequuntur ex mediis vel ex fine,dicuntur indirecte volita, desumpta metaphora a motu recto et

obliquo, nam voluntas ad finem per media tendit quasi via recta,

et quasi ex obliquo deflectit ad ea volenda quae mediis vel finiconnexa sunt vel ex illis consequuntur. Vide lf.z1,ll dubium 2,

conclusione 4, obiecione 2. Sic ergo, quia damnum datum inhomicidio necessarium est ad finem vindictae ut medium, et quiaablatio rei alienae est medium necessarium ad fruendum eius

utilitate ideo haec damna sunt intenta directe. Quia vero ille quiquaerit latibula vel compendia viarum ad fornicandum non eligitut medium damnum quod infertur messibus, sed solum eligit hoc

medium hac via iter agere unde provenit illarum damnum, ideo

hoc damnum non'intenãitur nisi indirecte.

Tertium argumentum contendit non semper esse volitumnocumentum quod necessario sequitur ex nostris actibus, quamvispraevisum sit; et multo minus si praevisus non fuerit, atque adeo

non augere gravitatem peccati. Et argumentum est huiusmodi: si

aliqua ratione volitum esset illud nocumentum, maxime quia est

necessario coniunctum cum actione quam efficaciter volumus; sed

contingit ex duabus rebus necessario coniunctis et cognitis, velleunam et nullo modo velle aliam; ergo poterit esse involuntariumnocumentum sive praevisum sive non praevisum, quamvis neces-sario sequatur ex actione nostra. Antecedens probatur, quia Deus

concurrit ad actionem particularem cum qua necessario est

coniuncta malitia peccati, quam tamen Deus non vult. Et bellumiustum infertur aliquando civitatibus in quibus necessarium est

aliquos pueros interire, quorum mortem non necessario vultimperator, quamvis sit necessario coniuncta cum bello. Ethuiusmodi exempla adduci possent quam plurima.

Propter haec iuniores aliqui existimant nocumentum quod

necessario sequitur ex actione (sive praevisum sit sive nonpraevisum) quandoque non esse volitum reali tendentia volitionisin illud, sed tamen esse volitum ntoraliter denominatione mere

28 Repetido: illa vero quae non sunt finis.

336 DIECTO R(IIZ DE MONTOYA, S.I.

extrinseca actuum, quia scilicet tenebaris vitare nocumentum etnon vitasti.

[f.211v] Haec doctrina, si vera esset, daretur aliquod peccatuminternum sine reali et physica monstruositate, ilrud scilicet quodnon habet aliam malitiam nisi nocumenti secuti praeter intentio-nmem ex actione alias licita. Quare, contra hanc sententiam suntomnia argumenta quibus supra, q."1"1., a.6, dub.l, sect.2, et q.l.g,a.5, dub.2 et 3, et q, 19, ã.lne, probatum est in omni peccatoesse aliquam realem monstruositatem. Ad argumentum veroRESFONDEo distinguendo maiorem, nam quaedam sunt necessarioconiuncta quoad entitatem, et nullam connexionem habent quoadappretiationem, et sunt illa quae non tenemur vitare in nostrisactibus, in quibus argumentum concludit; alia vero ita suntconiuncta quoad entitatem, ut etiam sint necessario coniunctaquoad appretiationem, et haec sunt quae tenemur vitare in nostrisactibus: et in his verum est illud universale principium, qui vultefficaciter aliquam actionem vult quod ex illa necessario sequitur.

DICEs: haec obligatio, quamvis sit sufficiens ratio ut sitmoraliter volita transgressio illius, verumtamen nihil videturreferre ut nocumentum sit volitum physica et reali tendentia.RESFONDEO: quin immo multum interest, nam si adest obligatiovitandi hoc nocumentum in actione et nihilominus volo actionem,in hac volitione physice et reali appretiatione illius actionis tantiaestimo bonum apparens quod intendo ut illud anteponam prae-cepto vitandi nocumentum, in quo essentialiter includitur parvi-pendere idem praeceptum comparatione illius boni apparentis.Haec autem appretiatio physica et realis non reperitur quando nonintercedit obligatio, ut magis explicatum est locis citatis. Ex quasolutione colligitur in tali peccato nec tam immediate nec tamproprie volitum esse nocumentum quam proprie et [f.211] imme-diate volitum est contemptus praecepti de vitando nocumento.

2e Véase ArchTeolGran 2 (1939) 242-248. Como hemos reperido, elcomentario a las qq.18 y 19 no ha llegado a nosotros.

COMMENTARTI IN MATERIAM DE PECCATIS' q.73, A.8

Dubitatur 20

De nocumento non Praeviso

337

l.¡ coNctuslo: Quando nocumentum nec est praevisum nec

intentum et per accidens se habet ad peccatum, non aggravatpeccaturn directe. V.gr. si emittens sagittam in feram non intendit

occidere hominem nec praevidet periculum occidendi hominem,

licet occidat, nocumentum hocæ non aggravat directe eius

peccatum. Ita D. Thomas, in praesenti, ubi Caietanusæl et

Conradusæ2, et alii discipuli; D. Antoninus, 1 p., tit.g, c.1, $ L

fineæ3.

2e coNclusto: Nihilominus, si culpabiliter hic homo non

advertit hoc quod tenebatur advertere, scilicet utrum immíneret

perículum vel non ex emíssione sagittae, tunc nocumentum gravatpeccatum índírecte, et propterea etiam imputatur ad poenam. ltaD. Thomas, in praesenti; et D. Antoninus, 1' p., tit.g, c.1, $

finee. Et licet D. Thomas non dicat expresse eiusmodi nocu-mentum imputari ad culpam, nihilominus satis hoc insinuat dum

ait imputari ad poenam; et non potest aliquid imputari ad poenam

nisi propter culpam sive veram sive praesumptam. Dicit etiam D.

Thomas imputari ad poenam propter negligentiam; negligentia

autem est culpa. Ac denique conclusio est adeo certa ut non

potuerit negari a D. Thoma praesertim secundum suam et commu-nem doctrinam de ignorantia culpabili, infra q.76, a.3, in cuius

dubio 2 latius disputandum est de nocumento indirecte volito et ina.2 eiusdem q.76 quando sit culpabilis ignorantia.

Sed onltcnntr aliqui: Nullus tenetur nec potest advertere

damna quae per accidens eveniunt, quia non cadunt sub humanam

N Nocwnentum, al margen.æ1 Tt¡otrlAs A VIo, Commentarü in Summam Sti, Thomae, 1.2., q.73, a'8:


t.7, p.32.82 Coxn¡ous KoElJ-nI, OP, Expositia Commentaria... in Primatn

Secundae.. S.Th. A(i., q.73, a.8: Venecia 1589' p'549.æ3 Véase nola 220.e Vëase nota anterior.

338 DIBGO RL'IZ DE MOMOYA, S.I.

prudentiam; ergo nocumentum non praevisum nec intentum et peraccidens eveniens nunquam lf..2lzvl aggravat culpam. ptspoNDEofalsum esse antecedens, quia quamvis non omnia quae evenirepossunt per accidens, aliqua tamen illorum cadunt in malamprovidentiam, ut pastor praevidere potest et cavere ne oves alienasata depascantur.

Hic si quis desideraverit regulam praescribentem damna quaetenemur vitare quamvis per accidens contingant, sciat hancobligationem multiplicem esse et dissimilem in diversis rebus,veluti utrum liceat vendere anna, venena aut ornatum quibusquandoque abutuntur ementes, utrum liceat petere mutuo subusuris, locare domum meretrici, ministrare coenanti in die ieiunii,petere sacramenta a sacerdote existente in mortali, et quomodo inhis liceat unicuique suo iure uti, de quibus suis lociJ dicendumest; et aliqua breviter dixi in q.20, a.Sas.

33 coNcrus¡o. Hinc colligitur quomodo intelligenda sint illaverba D. Thomae: Imputantur homini ad poenam mãla quae eve-niunt praeter eius intentionem si dabat operam rei illicitao, namintelligenda sunt de re quae ideo est illicita quia periculosa estnatura sua et ex illa plerumque sequuntur eiusmodi mala, quamvisper accidens et quamvis non sint intenta nec praevisa in taú opere,quia poterant facile praevideri, et ideo praevideri debuissent.Quare si ex huiusmodi rebus sequatur homicidium committiturpoena irregularitatis, ut si quis vacaret venationi quae fit telis etferocibus armis. Itaque nullo modo admittere debemus incurrieiusmodi inegularitatem quae poena est nisi fuerit in homine culpamortalis homicidii; ac proinde, nisi mors illa fuerit hominisimpliciter voluntaria, saltem indirecte. Et ratio est, quiaquaecu¡nque turpitudo operis nihil refert ad inegularitatem, nisifuerit in ea specie malitiae quam punit inegulãritas scilicet inspecie homicidii. Et hoc modo tempe[f.213]randum est illudreceptum axioma canonistarum: Homicidium casuale eveniens exopere illicito inegularitatem inducit, etiamsi adhibita fuerit omnisdiligentia quae adhiberi potuit ad praecavendum homicidium. Sed

a5 No conocemos este comentario.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PEccATIs' q.73, a'8 339

de hoc late infra, ubi de ignorantia, q.76, a.3, dub.12 et L3, quae

pertinent ad appendicem de ignorantia poenae.

4t coNcluslo D. Thomae: Si nocumentum sequatur ex øctu

peccati per se, licet non sít intentum nec praevisum, aqSravat

directe peccatum, quia quaecumque Pef se sequuntur ad peccatum

pertinent quodammodo ad eandem speciem peccati, ut si aliquis

þubtice fornicetur per se sequitur scandalum plurimorum, ideoque

quamvis ipse non intendat nec praevideat directe, aggravat pecca-

tum. Ita D. Thomas hic; et D. Antoninus, 1' p., tit.g, c'1, $ L

fineæ6. Sed otces 1a: Nihit aggravat peccatum nisi imputetur ad

culpam, nihil imputatur nisi volitum et nihil volitum nisi

cognitum; sed huiusmodi nocumentum nec est praevisum nec

intèntum; efgo non poterit agglavafe peccatum. ReSpONOeO: hoc

nocumentum nec praevisum nec intentum explicite supponitur

tamen esse praevisum et intentum implicite et virtualiter in aliqua

re Cognita et volita quae ex natura sua affert tale nocumentum, ut

magiJ explicabitur infra, q.76, a,2, dub.3. 9BIIçIES 24, quia ut

dictum "st

in dubio 14, argumento2, ideo damnum illatum messi-

bus indirecte aggravat malitiam euntis ad fornicandum, quia illud

nocumentum non appetitur ut finis nec ut medium, sed sequitur ex

medio electo ad finem; sed similiter scandalum quod sequitur ex

pubtica fornicatione non appetitur ut finis nec ut medium sed

iequitur ex ipso peccato; ergo non directe, sed indirecte aggravat.

nBspoNoeo:- iiluã quod per se sequitur ex fine aut ex mediis

reputari ut unum cum illis, et ideo esse [f.213v] directe volitum in

i|[ìs et directe aggravafe peccatum. Huiusmodi autem est scan-

dalum publicae fornicationis, nam per se sequitur ex illa. At vero

damnum quod pef accidens sequitur ex fine aut mediis et est

praevisuni et non intentum illud est indirecte volitum.

æ6 Véase nota 220.


Dubitatur 3e

Utrum eodem modo imputetur nocumentumquod sibl lnfert peccans sicut lmputatur

nocumentum quod lnfert alterl

videtur negare D. Thomas in secunda parte corporis in illisverbis aliter tamen vídeur se høbere circa nocumriu^ poenalequod incurrít ipse qui peccat etc.

Nihilominus, ut eadem verba et sequens contextus indicat, D.Thomas non loquitur de quolibet nocumento quod sibi infertpeccans, sed solummodo de poena quam inducit.

sit ergo l,¡ coNctusro: Nocumentum quod sibi ínfert peccansaggravat peccatum sícut nocumenturn quod infert alteri quandopeccans aliquo praecepto tenetur vitare íllud nocumentum.Ita D.Thomas ad 2 fine. D. Antoninus, 1 p., tit.g, c.1, $ 1*r;Richardus, 2, d.2'1,, a.3, q.2 ad 2 et d.22, a.Z, q.4 ad 1æ8- Et exterminis evidens est: si enim tenetur vitare illud nocumentumculpa erit non vitare, ouae culpa alteri adiuncta augebit illiusgravitatem. CONFIRMATUn, quia nocumentum quod aùquis infertalteri tunc solum aggravat culpan quando quis tenåtur illudnocumentum non inferre et tamen libere infert; at vero nulla estnec appafens ratio propter quam non imputetur in eadem propor-tione nocumentum quod aliquis infert sibi, imo caeteris paiibusdebet magis imputari hoc, quia strictius tenemur nobis quam aliisprospicere; unde gravius peccat qui citra necessitatem consti-[f.214]tuit se in vitae discrimine, quam qui alium volentemconstituit. Dixi volentem ut caetera sint paria.

2a coNcLUSIo: Hoc solum differt nocumentum propriumpeccanti ab aliis nocumentis quod saepius non tenetur peccansvítare nocumentum quod sibi affert aut certe non tenetur taìnstrícte eo quod sit dominus illius boni quod amittir, ideoque si suis

æ7 Véase nofa 220.æt RlcAnous DE MEDIAVTLTA, super quatuor ribros sententiaum, 1,2, d,2r,

a.3, q.2 ad 2: Brescia 1591, t.2, p.26ïa; y d.22, a.2, q.4 ad 1: ibid., p.2g0a.

CoMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a,8 341

messibus ignem admoveat non peccabit adeo graviter ac si alienasmesses succendat, et aliqua spiritualia nocumenta non tenemurvitare, quae propterea non augent gravitatem culpae.

3¡ coNcluslo: Gravitas poenae quae incurritur per peccatum

non auget gravitatem peccati, etiam si per se consequanr ex illo.Ita D. Thomas in praesenti. Quod ut ratione confirmem oBIIcIocontra illud: nam videtur pugnare haec conclusio cum praeceden-tibus, quia nocumentum quod aliquis infert sibi non minus impu-tatur illi quam nocumentum quod aliquis infert alteri; sed poena

est nocumentum quod peccando nobis afferimus; ergo imputatur.coNFIRMATUR 10, quia çx caritate tenemur bonis animi prospiceremagis quam bonis corporis; ergo qui in extremo vitae discriminepositus scit imminerc sibi aeternum supplicium nisi confiteatur, ettamen confesionem omittit imputabuntur illi mala quae sibi infert.coNFIRMATUR 20, quia ipse D. Thomas in fine corporis fateturfidelem cognoscentem poenas inferni gravius peccare quaminfidelem illarum ignarum.

REsPoNDEo et sit 43 coNcLUSIo: Quaelibet poena reddit gra-víorem culpam sí praevisa sit et volítø salten índirecte. Hancconclusionem efficaciter probat praecedens argumentum. Nihilo-minus adhuc poena praecise et formaliter sumpta secundumrationem poenae non auget culpam, quia non potest augere

ff..Zlavl nisi ut obiectum volitum, et poena ut sic potius habetrationem involuntarii. Et hanc fuisse mentem D. Thomae manifes-tum erit legenti extremam partem corporis.

5a coNclusto: Poena gravior formaliter in ratione poenae est

indícium gravioris culpae, si poenae gravitas sit per se annexct

culpae. De hac conclusione dictum est satis in q.88, a.L, dubiogxe.

6e coNclusto: Si poenae gravitas non sit per se annexa

culpae, non est indicium gravioris culpae. Hanc et praecedentemconclusionem docet D. Thomas hic; Scotus,2, d.zI, q.2 ad ?f;

ae Véase ArchTeolGran 53 (1990) 239-244.a0 IOANNBS DuNs Scorus, Quaestiones in librum secundum Sententiarum,

342 DIEGO R(JIZ DE MONTOYA, S.I.

ubi Durandus, q.3 ad !ut; Aegidius, 2, d.35, q.2, a.2 ad L2a2.

PRoBATUR, quia non erit indicium gravioris culpae si quispiaminvadens inimicum offendat ruatque, quia haec poena per accidenssequitur ex culpa. Et ex tribus hominibus invincibiliter ignoran-tibus per mortale peccatum amitti gratiam et merita prius acqui-sita, si unus peccet mortaliter et amittat intensissimam gratiam etbona plurima prius facta, alter vero amittat remissam gtatiam,alius autem nihil gratiae habuerit quod amittat, his hominibuspoterit esse peccatum drortale aequaele caeteris omnibus paribus,quamvis poenae eiusmodi sint adeo inaequales. Cuius ratio est,quia licet peccatum mortale per se puniatur expoliatione gratiae etmeritorum nihilominus quod aliqua aut magna gratia praefuerit inhomine peccante contingit per accidens.

Dubitatur 4a

De comparatione spiritualis nocumenti cum temporali

Hanc comparationem discutere compcllimur argumento directeoppugnante praecipuam huius articuli conclusionem, quod idem inmortali et veni[f.215]ali difficultatem habet paulo dissimilem etclaritatis gratia distinguendam in plures.

1r DIFFIcULTAS est circa nocumentum peccati mortalisindirecte volitum, quia si illud aggravaret cuìpam sequereturgraviorem culpam esse inducere mulierem ad fornicandum quamhomicidium, imo quam mille pamicidia et proditiones patriae;consequens autem est falsum; ergo et antecedens. Sequetaprobatur, quia si nocumentum aggravat, maius nocumentumaggravat magis; et cum peccatum mortale sit omnium malorummaximum fiet ut inducere illud nocumentum habeat malitiammaximam inter peccata, quae praecipue ex nocumento sortiuntur

d.21, q.2 ad 2: ed. Vivès, Paris, t.13 (1893) p.193.a1 DuRANous A STo. PoRrnNo,.Iz Sententias Theologicas petri Lombardi

Commentariorum libri quatwr, 2, d.21, q.3 ad l: Amberes 156ó, fol.166v.742 AEGDIUS CoLUMNA RorrlAm;s, In Secundum Librum Sententiarum

Quaestiones, d.2I, q.2, a.2 ad L: Venecia 1581, 1.2, p.190b-l9la.

COMMENTARII N MATERI1M DE PBCCATIS, q.73,4.8 343

malitiam, ut sunt homicidia et proditiones. Falsitas autem

consequentis probatur, quia qui persuadet fornicationem praecise

ut causat detrimentum alterius non peccat gravius quam qui forni-catur; nam qui fornicatur efficacior et immediatior causa est sui

detrimenti spiritualis quam qui persuadet fornicationem; sed quifornicatur non peccat gravius quam homicida; ergo nec qui per-suadet fornicationem quamvis in hoc sit alia quasi pars malitiaeratione proprii nocumenti; de quo infra, difficultate secunda.

D. Thomas, in praesenti articulo ad 3, ubi CaietanusØ3,

Con¡adus2# et atii discipuli; Soto, 5 De iustitia, q.10 et 1.4, q.6,

a.3%5 respondent negando consequentiam, et ad eius probatio-nem distinguendo antecedens: nam licet nocumentum gravius

reddat graviorem culpam caeteris paribus, in praesenti autem

caetera non sunt paria; et imparitas provenit ex tribus praesertim

rationibus: 11, quia nocumentum directe volitum magis aggtavatquam indirecte volitum, et homicida directe vult nocumentum

corporis. [f.215v] Sed ille qui feminam ad fornicandum sollicitatindirecte tantum vult nocumentum feminae, quod consistit inpeccato actuali et privatione gratiae, quia mors animae nec est

finis talis actus (suppono enim persuadentis finem esse delecta-tionem fornicationis) nec est medium necessarium ad finem, sed

quid annexum modo explicato in dubio 14, argumento 2. 2î ratioest, quia gravius peccatum est actus ex se sufficiens ad causandum

nocumentum quam actus qui est causa insufficiens; et homicidasufficiens causa est mortis corporalis; at vero ille qui sollicitatfeminam non est sufficiens causa mortis spiritualis, quia pendet ex

libero consensu. Unde fit ut minus per se causet mortem spiri-tualem quam mortem corporis, et propterea minuatur gravitas.

3r ratio est,'quia mon animae est reparabilis per media quae de

z3 THoMrs A Vto, Commentarii in Swmmøm Sti. Thomae, l:2, q,73, a.8:


7,33.u4 CoNRADus KoELLIN, OP, Expositio Commentaria... in Primam

Secundae.. S.Th. Aq., 1.2., q.73, a.8: Venecia 1589' p'551a.us Véase nota 118.

344 DIEC'o RLJIZ DE MONTOYA, S.t.

lege ordinaria conceduntur a Deo; sed mors corporis est irrepa-rabilis.

sed haec solutio non videtur satisfacere. Et contra rationemtgrtiam arguitur, quia ineparabilitas non auget gravitatem peccatinisi in quantum propter illam merito iudicatur nocumentum essegravius quam si esset reparabile; sed mors corporalis habitaratione ineparabilitatis adhuc est nocumentum longe minus quampe.ccatum mortale quodcumque, ut probatum est in q.88, a.1, dubio6^; ergo inducere ad peccatum mortale est gravius peccatumquam occidere, etiam attenta ineparabilitate.

Deinde, contra duas priores rationes de indirecte vorito etcausa insufficienti arguitur, quia homicidia indirecte volita etquorum datur causa insufficiens pendens ab alterius liberavoluntate gravius peccatum constituunt quam sollicitatio adfornicationem; ergo illae rationes non sufficiunt ad sorvendumargumentum universaliter in omni casu. Antecedens probatur: sifingas aliquem Neronis adulatorem ut aucuparet gratiam princi-[f.216]pis ad crudelitatem propensi persuasisse urbis inceldium;narn in tali casu innumera homicidia non magis directe volitaessent in volita conflagratione urbis, quam volita est occisioanimae in sollicitatione feminae ad fornicandum, quia non minusnecessariam connexionem habent detrimentum intrinsecum peccatomortali cum actu ad quem persuadetur femina quam occisio homi-num cum incendio urbis; quare si mors animae est indirecte volitaetiam illa homicidia erunt indirecte volita. Et praeterea, quipersuadet Neroni hoc facinus causa est ita insufficiens et pendensa libefate Neronis ut qui sollicitat feminam; et nihilominus taleconsilium secundum malitiam quam habet praecise in ordine advitam et facultates plurimorum civium abstrahendo ab omni nocu-mento spirituali esset peccatum gravius quam sollicitatio feminae,ut ex se constat, et probari potest argumento in principio facto;ergo quamvis nocumentum spirituale sit absolute maius et nocu-mentum temporale sit volitum indirecte et causatum insufficienter,

u6 ArchTeolGran 53 (1990) ZOS-Ztg.3

COMMENTARII IN MATERLAM DE PECCATIS, q.73,4.8 345

adhuc dabitur aliquod peccatum gravius quod causat nocumentum

temporale.

Alia solutio colligitur ex quorundam iuniorum doctrina, scilicetfemina quae inducitur ad fornicandum nocumentum infert sibi inbonis quorum habet dominium, quia unusquisque habet dominium

bonorum spiritualium, et propterea qui sollicitat illam leviuspeccat quam qui consulit incendium civitatis; ex quo sequitur

nocumentum in rebus quarum non erat dominus imperator ille, nec

adulator qui consilium dedit. Sed circa hanc solutionem, lainstandum est non prorsus esse sub nostro dominio spiritualiabona, sed aliquo modo, ut dicetur in sequenti articulo, corollario3. [f.216v] 20, quamvis nocumentum quod consistit praecise inamissione gratiae non teneamur vitare sub mortali, ut dicetur lococitato, tamen nocumentum quod consistit formaliter in peccato

mortali tenemur sub mortali vitare. Quod probo ct impugnopraecedentem solutionem, quia quamvis caeteris paribus leviuspeccatum sit nocumentum affene in bonis quorum domini sumus

quam in aliis nihilominus aliquando est gravius, quia lege

charitatis strictius obligamur illa bona retinere; unde sic

argumentor: lege charitatis et contritionis tenetur quilibet odisse

magis appretiative nocumentum quod sibi per peccatum mortale

infert quam mortem corporalem, ita ut attenta ratione nocumentisi daretur optio et necessarium esset eligere mortem aut peccatum

mortale deberet eligi mors quasi minus nociva homini quam

peccatum, ut probatum est in q.88, â,1, dubio #'; ergo

praedicta solutio de dominio bonorum spiritualium non sufficit ad

ostendendum ex nocumento spirituali aggravari peccatum minusquam ex nocumento temporali. 3a impugnatur eadem solutio, quia

non satisfacit alteri difficultati quae nascitur ex eodem argumento

accommodato ad peccatum veniale, ut infra, difficultate 4¡.

Argumentum igitur in principio propositum ita solvendum est:

la negatur sequela; et ad illius probationem conceditur maius

nocumentum magis aggravare, et propterea nocumentum spiritualequod est in peccato mortali, quia tam incomparabili excessu

u1 ArchTeolGran 53 (1990) 205-219

346 Drnco Rurz DE MoNToyA, s.r.

excedit omne aliud nocumentum magis aggravare peccatum quamnocumentum temporale homicidii praecise sumpturn, idque siveillud nocumentum spirituale volitum sit directe sive indirecte. Sedcum inde infertur inducere ad fornicationem esse peccatum graviushomicidio, nego consequentiam, quia quamvis nocumentum spiri-tuale proximi peccantis mortaliter sit maius If.ZITl et magisaggravans quam nocumentum corporale mortis, nihilominus homi-cida infert sibi soli nocumentum spirituale gravius quam sitnocumentum feminae consentientis et nocumentum viri sollici-tantis simul sumpta; et ex alia parte nocumentum temporalehomicidii est rnaius. Quod si petas in quo consistit hoc maiusnocumentum spirituale homicidae, respondeo in gravitate malitiaequa homicidium superat duo aut tria peccata fornicationis simulsumpta. sed hanc solutionem oportet luculentius explicare.Quapropter observandum est Lo: in praesenti non multo referrenocumentum spirituale amittendi gratiam et gloriam, quia hocquandoque non continet mortalem malitiam, ut dicetur in iequentiarticulo. Quare semper loquimur de nocumento intrinseco póccatimortalis quatenus illud rcspectu peccantis est maximum omniummalorum seclusa omni poena et privatione gratiae. 20 notandumest eandem difficultatem quae circa nocumentum vexat iunioresproponi posse circa personam contra quam peccatur, et in eaclarius solvitur, et inde accommodari potest solutio ad nocu-mentum. Sic ergo argumentum huiusmodi ad probandum duasfornicationes unius hominis esse maioris gravitatis quam unicumhomicidium, quia tanto gravius peccamus quanto digniorempersonam offondirnus; ergo duplcx offensa Dci simul sumptagravior erit quam unicum homicidium quod continet unicamoffensam Dei et offensam hominis. cui argumento, ut colligitur exiis quae dicemus in articulo sequenti, respondeo nigandoconsequentiam, quia licet in homicidio sit unica offensa Dei illatamen est gravior quam duplex alia offensa Dei, quae est induplici fornicatione, idque propterea quia tantam iniuriam infertproximo. Igitur sicut asserimus quando proximus gra[f.2L7v]viusoffenditur Deum offendi gravius, ita asserendum est quãndogravius nocumentum temporale infertur proximo graviusnocumentum spirituale infeni peccanti, quia nocumentum

CoMMENTARII IN MATERIAM DE PECCAIS, q.73' a.8 347

spirituale intrinsecum peccati tantum est quanta est offensa Dei.

3i: si dicas disparem esse rationem, quia offensa Dei reperitur inomnibus peccatis sed nocumentum spirituale proximi non rePedtur

in omnibus peccatis, respondeo ad nostram solutionem satis esse

quod nocumentum spirituale intrinsecum peccato sit in omnibus

peccatis fespectu peccantis; unde postea infero quando aliud simile

nocumentum spirituale infertur proximo cui persuadetur fornicatioesse quasi duplicatam gravitatem in peccato, ex alio nocumento

proximo; et proptefea illa fornicatio sollicitantis feminam non

habet gravitatem tantam quantam homicidium, quia homicidiumhabet gravius nocumentum spirituale homicidae quam duplex aut

triplex fornicatio. 4a urgebis, quia propterea homicidium infert

tam magnum nocumentum spirituale peccanti, quia eius obiectum

est valde nocivum proximo; sed respectu peccati sollicitandi ad

fornicationem obiectum est peccatum proximi quod est maius

nocumentum quam mors; ergo inde sumetul maior g¡avitas huius

peccati. Respondeo eadem solutione aliter accommodata, et expli-ðando minorem, quia in homicidio non solum est obiectum directe

volitum mors proximi, sed etiam est obiectum indirecte volitum et

imputabile nocumentum quod sibi infert ille qui peccat ex eo quod

contra rationem agit occidendo; et hoc nocumentum spirituale est

gravius quam nocumentum spirituale quod sibi et feminae vult qui

eam sollicitat.

2r OmICULTAS est, utrum eiusmodi nocumentum spirituale

indirecte volitum [f.218] mutet speciem peccati. RESPSNDES

affirmative. Et exemplum sit in fornicatione cui additur alia

spscies, quando quis inducit complicem ad fornicandum qui alias

non erat paratus; nam ibi est peculiaris malitia contra charitatem

quae sortitur speciem moralem scandali, quidquid dicat C-aietanus

in praesentiã8, qui falso supponit non variari speciem peccati ab

obiecto malo indirecte volito. Huius falsitas constat ex dictis q.72,

a.9, n.4ae, ubi probatum est obiectum indirecte volitum tribuere

øt THot,tAs A VIo, Commentarii in Summam Sti. Thomae, 1.2., q.73, a'8:


t,7, p.32.ae Véase ArchTeolGraz 56 (1993) 288.

348 DIEGO RIjIZ DE MONTOYA, S,I.

eandem speciem moralem quam tribueret si esset directe volitum.Quod si dicas: nihilominus esse diversae speciei peccatumpersuadere alicui fornicationem eo fine ut occideräs edamanimam, respondeo tunc esse diversae speciei peccatum non exnocumento volito sed ex fine nocumenti, qui finis continetpeculiarem turpitudinem scilicet vindicari ab hoc homine tantodamno vel vindicari a Deo inferendo damnum eius imagini utintendunt daemones.

{

Hinc sequitur illam circumstantiam sollicitandi complicem adquodcumque peccatum esse explicandam in confessione tum quiavariat speciem tum quia licet non variaret, notabiliter aggravaret,quia licet aliquis nollet fornicari, sed solum extorquere cónsensuma .femina esset peccatum mortale; ergo si hoc addatur supradeliberationem fornicandi notabiliter aggravabit. plura de hac reet de scandalo dicere non est huius loci.

3¡ omtcurres de nocumento peccati mortalis directe volitocomparando cum nocumento temporali.

1e. si quis feminam quam sciret interficiendam protinus eofine sollicitaret ad fbrnicandum ut in aeternum damnaretur, illepeccaret [f.218v] multo gravius quam homicida peccat praeciseratione homicidii secluso spirituale damno, idque quiå maiusnocumentum et irreparabile et directe intentum causat, et quod estex sua intentione satis efficaciter, quamvis non pendeat ex suatantum voluntate, sed etiam ex aliena; imo quamvis non immineatpraesens periculum mortis. Qui quod ex se est optaret aeternamdamnationem alterius efficaciter causaret gravius peccaret quamhomicida.

24. si ille qui sollicitat ad peccatum non intenci.t aeternamdamnationem proximi, sed tantum spirituale damnum quod sequi-tur ex peccato mortali quando manet adhuc spatium poenitendi,tunc scandalum non semper erit peccatum gravius homicidio, erittamen aliquando. In qua re possunt distingui mille comparationesadditis vel praecisis quibusdam partibus nocumenti spiiitualis auttemporalis in uno membro comparationis aut in alio. Multum enimre{ert utrum ille qui inducitur ad peccandum credatur esse in gratiavel non; utrum existimetur cito rediturum ad gratiam vel non; et

COMMEITTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73,4.8 349

utrum ille qui occiditur credatur esse in gratia. Praeterea, utrumille qui intendit directe damnum spirituale proximi intendat directe

solum damnum spirituale culpae reiiciendo poenam et privationemgratiae vel intendat totum damnum spirituale. In quibus et aliiscomparationibus nocumenti spiritualis cum homicidio decisio est

non minus ambigua quam aliena ab instituto praesenti, cuius est

regulas generales tradere, non singula quaeque persequi.

4a nmtcut,TAs est de nocumento peccati venialis quae oriturex eodem argumento quod propositum est in principio huius dubii.Nam si unicum veniale est gravius malum et magis nocivum pec-canti quam mors et reliqua omnia mala poenae; ergo inducerealium ad unicum veniale, ut ad mentiendum et ociose loquendo,

erit peccatum ratione nocumenti gravius quam mille panicidia et

proditiones patriae.

Íf.21-9l Variae solutiones adhibent iuniores. PRIMA conceditgravius nocumentum affeni ex consilio peccati venialis quam ex

homicidio. Sed propterea, inquit, levius peccatum est consulereveniale, quia qui consulit non est causa efficax et totalis illiuspeccati. Haec solutio non satisfacit 14, quia si quis mortem alterimachinaretur dependenter ab illius voluntate invitando ad ludumpericulosum vel ad cibum venenatum, nihilominus Peccaretmortaliter, et tamen qui invitaret ad mentiendum, etiam si

intendere illi hanc maculam et malum mendacii ex invidia nihilo-minus non peccatet mortaliter. 2e, quia unusquisque sibi est causa

efficax et totalis nocumenti spiritualis quod continetur in Peccatoveniali, et non propterea peccabit mortaliter; ergo quamvis alteriesset causa totalis et efficax peccati venialis, adhuc non peccaret

mortaliter. Respondebis negando consequentiam, quia unusquisque

dominus est sui boni spiritualis et non est dominus boni spiritualisalterius. Sed haec solutio non est ad rem, quia qui consulit alteripeccatum citra vim et fraudem non infert proximo iniuriam contra

iustitiam violando ius et dominium quod proximus habet circabona sua spiritualia; et propterea ad nullam restitutionem teneturquamvis strictius teneatur lucrari fratrem suum ut cum aliis

350 DIEGO Rt IZ DB MONTOYA, S.I.

doctoribus tradit Navamrs, 1.2, De restitutione, e.Z, dub.1ã0idque lcge charitatis contra quam tantum peccabit; at vero contracharitatem peccat similiter qui sibi infert nocumentum spiritualepeccati, et tanto gravius quanto proximior quisque sibi est quamproximo. Unde si hoc nocumentum peccati venialis infero effica-citer mihi et non peccCI mortaliter, similiter sine peccato mortaliinferre possem idem nocumentum proximo, etiamsi fuissem causaefficax illius, dummodo citra iniustitiam. Deinde reiicitur eademsolutio, quia dominus est unusquisque divitiarum et [f.219v] tamenmortaliter peccabit contra charitatem, si ita illas sine rationeprodigat ut veniat ad necessitatem extremam. Item, si quis optetab alio sibi infeni mortem sine ratione et sine superiori aliquo finepeccat mortaliter contra charitatem; ergo quamvis nocumentumpeccati venialis quod sibi quisque infert non sit contra iustitiam,sed sit in re cuius est dominus nihilominus erit peccatum mortalesi nocumentum illius gravius est quam mors.

SEcUNDA solutio principalis argumenti est: proptereahomicidium esse peccatum gravius quam inducere ad venialemendacium, quia affert gravius noeumentum eo.quod ablata vitaimpediuntur plura bona honesta quorum potestas est dum vivimus.Sed non satisfacit: la quia praescindendo ab omni utilitatespirituali quae speretur ex vita et attento solo naturali bono estpeccatum mortale inferre mortem; et tamen non est peccatummortale consulere veniale. 24, quia mors quandoque utilior estanimae quan vita, quia plura imminent peccandi pericula quamopportunitates bene vivendi, et tamen eo etiam casu mortaliterpeccat homicida. 3q, quia considerato nocumento spirituali quodresultat ex morte eo quod ablata sit commoditas bene agendiadhuc malum magis nocivum peccanti est unicum veniale, utprobatum est in q.88, a.1,, dubio 6 fineãl; ergo absolute eritgravius peccatum consulere veniale quam homicidium.

ã0 M. DE Azpncun-rn, [Dn. Nnvennus], De restitutione, 1.2, consilium 2,dub.l: Lyon 1594, L22a

ã1 Véase ArchTeolGran 53 (f990) 2f8s.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73,4.8 351

His et aliis importunis argumentis nos expedire non possumus

alia via nisi quam aperuimus difficultate le. Dicendum igitur est

inducere ad unicum veniale maius nocumentum affert proximoquam eidem proximo affert homicidium; verumtamen homicidiumaffert nocumentum spirituale maius ipsi homicidae quam inducere

ad veniale affert proximo. Imo, nocumentum spirituale quod sibiaffert homicida est sine comparatione gravius quam quod innu-meris hominibus infenetur si inducerentur ad plurima venialia.Contra quam solutionem quae occur 1f.,220þerc possunt obiectiones

solutae sunt difficultate Le.

Dubitatur 5e

Utrum omne peccatum maxime aggravetur ex nocumento

De hoc D. Thomas, a.8 ad 2; D. Antoninus, 1 p., tit.9, c.1, $L fineã2.

L3 coNctuslo: Peccatum per se non aggravatur maxime ex

nocumento sed ex inordinatio¿e. Nocumentum autem non aliteraggravat nisi ut affert inordinationem. coNFIRMATUR, quia peccata

quae sunt immediate contra Deum minus habent nocumentiproprie dicti quam peccata in proximum, quia Deo nullumnocumentum potest infeni proprie, et tamen gravissima sunt

peccata contra Deum; ergo non omne peccatum aggravatur ex

nocumento.

2å coNctuSlo: Si nocumentum accipíamus largius peccata

omnia sive sint immediate in Deum sive in se ipsum síve inproxi¡num aggravøntur maxime ex nocumenfo. PRoBATUR, quiapeccata quae sunt in Deum immediate afferunt saltem aliquod ex-trinsecum nocumentum Deo quod in se est, idque maiori iurequam reliqua peccata, ut dictum est in q.88, a.1, dubio 3 et

praesertim dubio 4ã3. Cuius resolutioni valde favet D. Thomas,

hic. Pro quo observa illa verba attentare nocumentum et illa in iis

ã2 Véase nota 220.ã3 Véase ArchTeolGran 53 (1990) f85-191 y 191-195

352 DIEco RUrz DE MoNToyA, s.r,

quae Dei sunt. Rursus, peccata contra se ipsum etiam afferuntaliquod nocumentum semper, saltem turpitudinis qua homo seipsum dehoncstat; at vero de peccatis in proximum constat semperafferre nocumentum.

Denique, pro universis conclusionibus huius articuliadvertendum est, ut gravius reddatur peccatum ex nocumento nihilrefene utrum re ipsa secutum sit nocumentum. Interest autemplurimum quantam vim habuerit actus qui volitus est, licet non sitfactus ut causaret nocumentum. Nihilominus re ipsa consequi expeccato multum refert ad committendam [f..220v] poenam, ut legeAut facta, ff de poenis, g .ðvenrøsã4. Et ad excitandum animumad pl_ures et intensiores actus malos, sicut explicatum est late q.20,a,4xs. haeterea infra, q.74, a.2, dubio 4, dicendum erit utrumnocumentum sit peccatum exterius, et utrum revocata voluntatenocendi adhuc eventus secutus sit peccatum.

Articulus nonus

Utrum peccatum aggravetur r-atione personaein quam peccatur

CoNcrusto AFFIRMATTvA est certa. euam docet D. Thomas,hoc articulo, Qüorn integrum transcribunt D. Antoninus, 1 p., tit.9,c.1, g 1ãó, Vincentius, in Speculo, 1.3, p.Z, d.f1 et habeturconclusio lege Aut føcta, ff de poenis, $ Personam et lege Omnedelicnrn, ff de re militariã8.

DEMoNSTRATUR, quia ex articulo 3, gravitas peccati augetur exdignitate obiecti circa quod inordinate versatur; sed personà contraquam peccatur est etiam obiectum; ergo quanto dignior fuerit

e Instit., XLVUI, 16, 8: ed. Krueger 867a.ãs Como hemos repetido, no conocimos este comentario.ã6 Véase nota 220.67 J. Vt¡,¡ceNTrrJs, Speculum morale, 1.3,p.2, d.2 fine: Venecia 1591, t.3,

f.l65r-vú8 Instit., XLV[[,16,3: ed. Krueger 866b y XLIX, 16,6, l: ed.

889a.Krueger


persona gravius erit peccatum. coNFIRMATUR, quia ut strictior est

obligatio deferendi honorem digniori personae ita maior est

inordinatio iniuriae contra illam.

Hinc CoLLIGITUR Le: Licet omnia peccata contra Deum sint,ea tamen esse gravissima quae directe et immediate sunt contraDeum, modo explicato q.72, a.4xe. Ita docet D. Augustinus,Sermone 47 de Sanctis, t.10m; D. Ambrosius, 8 lib. in [,ucam,c.I726r in id: Si peccaverit in te frater tuus... Ex quibus verbisid propterea colligunt, quia non praecipitur vitari qui peccaverit inte quousque pertinax fuerit contra Ecclesiam; atvero haereticumhominem post unam correctionem vitandum esse docet Apostolus.Idem docet Pius papä, c.Sicut, 2, L7, q.læ; Gregorius, in 2Regum c.3 [ ] expositionis moralis263 et Chrysostomus, in caput18 Matthaei, hom.6?P: Quanum centurn denarii ct decemmillibus tølentís, tantum et plus ea peccata in quae in Deocommit[1.22L)tuntur distant ab iis quae in homines.coNFIRMATUR: 1.e, 1" Reg 2, I l: Si peccaverit vir in virum placareei potest Deus; si autem in Deum peccaverit, quis orabit pro eo?

Quae verba in sequenti capite quarto confirmantur Dei sententiaiurantis quod non expietur iniquitas domus Heli victimis etmuneribus usque in aeternum, seu non liberetur a poena, quiascilicet sacrificia violaverant ut in quo peccaverant punirentur.CONFIRMATUn 2e, quia gravissimum est peccatum in SpiritumSanctum, utpote quod nec dimittendum sit in hoc seculo nec intuturo Matthaei 12, I32), Marci 3 [29], I¡cae 12, [10] et [1]Ioannis 5, [16s].

ãt Véase ArchTeolGran 56 (1993) 218ss.æ AucusnmJs, Senzo 225 (olim 47 De sanctis): PL 39,2162.ør Algnoslus, Ex:psitia Evangelii secundum Lucar4 1.8, c.17, n.22: CCL

14 305; PL 15 1862.ú2 C.LC, c.12, C.XVII, q.4; ed.Friedberg l, 818.øt Gnncoruus MAcNUs, In librurn primum Regur4 qi et funuelis dicitur,

variarum expositionum libri sex, (l Sam 2 ?5): CCL 144 164; PL 79 99.d loer.r¡vns Ctil.ysosroMus, Commentarius in S, Mt. Evangelistar4Homilia 62: PG 58, 589.

354 DIEco RUrz DE MoNToYA, s.r.

Hinc 2a infert D. Thomas tanto peccatum esse gravius quantoest in personas Deo magis coniunctas; quo in genere valde augeturgravitas peccati commissi contra praelatum Dei locum tenentem.Et ad eius turpitudinem explicandam inductus est ille moduspraecipiendi Exodi 22, Í281: Diis non detrahes et princípi populituí non maledíces. Sicque, Exodo L6, l2l : Murmurabit omniscongregatio populi Israel contra Moisen etAaron ín soliudine. Ettamen Moises populum increpat his verbis: Nos quid sumus quiamussitastis contra nos? [Ex 16,7s] Nec contra nos est ,nurmurvestrum, sed contra Dominum. Sic etiam Dominus ad Samuelem,1 Regum 8, [7] : Non te abiecerunt, sed me ne regnem super eos.Ideoque David, 1. Re 34 126,IIl oblata sibi occasione interficiendiSaulis ait: Propitius srt mihi Dominus ne extendnm manum meamin chrisnm Domini, Yide 2 Regum c.l et 4. In hanc sententiamproducit D. Thomas testimonium lob 34, [18] qui dicit regi apos-tata qui vocat duces impios, oblitus, ut existimo, contextus in quoextollitur Dei supremum dominium quod reges et duces increpetnullius potentiam veritus.

Deinde, turpius est peccatum contra personanr .Deo conse-cratam ut sa[f.221.v]cerdotem aut prophetam, 3 Regum 19, [16]altaria tua destrtnerunt et prophetas tuos occíderunt gladío, et IParalipomenon L6, [21s]: et corripuit pro eís reges, nolite tangerechristos meos; et in prophetis meis nolite malignari. Loquiturautem de patriarchis qui et prophetae et sacerdotes erant. EtCh¡istus Dominus Mt 23 et Stephanus, Act 7, exprobant judaeisut inmane facinus interfectionem prophetarum. lnsuper, quantopersona strictiori amicitiae vinculo coniuncta est Deo tanto graviorest culpa in eam commissa. Et inde ostendit Dominus gravissimamfuisse culpam Aaronis et Mariae contra Moisem, quia Moisesfidelissimus erat in omni domo Dei, et familiarissimus Deo, NumL2, Ul, et propterea intimus quidam doloris sensus tribuitur Deoad exagerandum peccatum gentium. Quae utcumque fideles laese-nnt, 7.ach 2, [8] : Qui tetigerit vos, tangit pupillam oculi meí.Fideles enim appellantur Dei pupilla, ut Deuteronomio 32 ll0l :

custodivit illam quasí pupíllam oculí sui. Et praesertim iusti, Ps16, [8] : custodí me ut pupillam oculi.Ita intelligunt Hieronymus,Theodoretus et alii. Et ita legit illud pronomen mei editio Vulgata

COMMENTARtr IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.9 355

Sixti V. Quod si legamus sni potest esse non solum praedictus

sensus, sed praeterea alter pertinens ad gravitatem poenae eorumqui fideles tangunt. De quo vide Ribera ibi26s.

Quod si ogtlctAs levius peccari in virum sanctum quam inflagitiosum, quia huius animus et corpus laeditur iniuria, at verosancti viri animus non laeditur, sed potius patientiae occasioneperficitur, RESPoNDET D. Thomas, hic ad 1., eum qui peccat invirum sanctum, quod in se est, perturbare animum illius; quodautem ille non turbetur contingit ex virtute recipientis iniuriam,quae non minuit culpam inferentis. Hoc recte dictum est si ille quiiniuriam infert nullo modo curet nec memi[f.,222]nerit, utrum virisancti animus perturbandus sit vel non. Nihilominus si propterea

aliquis minus curaret abstinere ab iniuriis quod sciret alteriusanimum non esse perturbandum hoc accipit ratione obiecti, et

videtur extenuare malitiam peccati, sed non extenuat tantumquantum aggravat dignitas viri sancti. E contra vero, si quis sciatalium facile provocari ad iram et rixam, et nihilominus illuminiuriis lacessat gravius peccat caeteris paribus.

INTBRT 30 D. Thomas, gravius hominem peccare in se ipsumquam in proximum, quia licet non sit magis coniunctus Deo quam

proximus absolute, est tamen magis coniunctus quoad suum actumcharitatis, nam charitatis ordine propter Deum et propter bonum

rationis debet se praeferre proximo; in idque adducit D. Thomasillud Eccli 14, [5]: qui sibí nequctm est cui alteri bonus erit? quod,licet de avaro dictum sit, quia sibi necessaria quasi per invidiamsubtrahit ac propterea speranda non sit ab eo liberalitas erga alios,

nihilominus ex hac particulari propter similitudinem rationiscolligere licet universalem propositionein etiam circa bonaspiritualia.

Animadvertit D. Thomas, ad 2, haec intelligi quando peccans

se laedit iis in rebus quarum non habet dominium, nam laedere se

in iis rebus quarum dominus est aut nullum erit aut leve peccatum.

Huiusmodi autem sunt bona fortunae et famae, quae quia ex

ø5 4 Rrnnne, S.I., /z duodecim Prophetas commentarii historici selecti,

In Zachariam, 2 8: Salamanca 1598, p.364.


genere acquiruntur hominis industria etiam ex genere subdunturhominis dominio. Atvcro naturae bona, quae a Deo conferunturnon sunt in dominio nostro et similiter bona spiritualia, ut D.Thomas asserit in praesenti. Sed dominium bonorum spirituariumexaminare ad unguem non est huius loci. Illud tantum adverten-dum est multo magis cadere bona spiritualia sub hominis potestatequam bona naturalia, cuius duo sunt indicia: 1*, quod non tene-mur explicare in confessione an probabiliter existimaremus nosesse lf.222vJ in gratia quando commisimus peccatum mortale;unde colligitur non esse specialem malitiam mortalem prodigeregratiam; foret autem malitia mortalis si non haberemus atiquodquasi dominium illius. 2- indicium est, quia non possumus pervim resistere proximis ne peccent mortaliter nec compellere ad eamedia quibus ad gratiam revocentur. Quod si alii non essentdomini bonorum spiritualium possemus eos compellere ut eum quisibi vult consistere mortem posset quicumque privatus homo pervim coercere. Quare D. Thomas, hic, solum vult bona spiritualianon subiici penitus libertati sicut bona fortunae, quia tenemurprocurare Dei gratiam, sed non bona fortunae, nisi quando fuerintnecessaria ad conservanda bona naturae. De hac obligationequaerendi bona spiritualia, vide Doctores tractantes utrum statimpost peccatum urgeat praeceptum contritionis.

4a n¡rtrRt D. Thomas, eadem ratione gravius esse peccatumquod in personam magis coniunctam peccanti quocumque vinculosivc sanguinis sive amicitiae sive beneficii. Nam hoc peccatum estmagis contra ipsum peccantem.

5e: peccatum quod fit in personam publicam glavius est quamquod in personam privatam, quia illo laeduntur omnes homines quipublice personae subiecti sunt, ac proinde magis est contracharitatem.

60: gravius est peccatum quod in celebriorem personam com-mittitur sive ratione scientiae sive divitiarum sive alia ratione, quiaeiusmodi peccatum, quod ex se est, redundat in plurium scanda-lum et tribulationem. Plures enim possunt commoveri iniuriacelebrioris personae. Adde etiam: quamvis celebritas sit solumratione divitiarum deberi maiorem honorem exterius, ut docet D.

COMMENTARu IN MATERLAM DE PECCATIS, q.73, a'9 357

Thomas, Quodlibeto L0, a.1226, ubi explicat sententiam lacobi2, [1,-7]: ut divitibus non deferatur ille honor 1f..223) qui proprius

est virtutis et praesertim fidei, sed ille tantum qui ratione status

altioris in republica debetur.

7a: plures quaestiones oboriuntur ex dictis, scilicet utrumdignitas personae praeponderet consecrationi vel consecratio aut

dignitas praeponderent sanctitati aut sanctitas propinquitati, ut

scilicet una conditio personae maiorem gravitatem addat peccato

quam alia. Sed infinitum esset singulas huiusmodi comparationespersequi. Aliquas autem universales regulas accipere possumus ex

iis quae tradi solent circa ordinem charitatis 2.2., q,26T, et circaordinem naturalis amicitiae et gratitudinis ab Aristotele et eius

expositoribus, 9 Ethicorum, c.Zffi. Etenim si ex charitate teneris

hanc personam pluris facere quam illam, gravius erit peccatum inhanc quam in illam commissum.

8a ex his coLLIGITUR, quandoque aggravari notabiliterpeccatum ratione personae contra quam committitur, ita ut

explicanda sit in confessione illa circumstantia, etiamsi non

semper varietur species peccati.

9a coltlcm;R, aliquam iniuriam, propter parvitatem materiae

esse venialem respectu personae inferioris, et similem actionem

esse mortalem iniuriam respectu altioris personae; illa enim levispercussio qua venialiter offenditur puer vel adolescens praesertim

plebeius erit peccatum mortale si contra magnatem aut primarium

virum committatur; et severe punietur in republica. Oppositumhuius adscribitur D. Thomae, q.2De malo, a.8 ad 52óe, sed falso,

nam ibi non agitur de persona contra quam fit iniuria, sed de

persona quae peccat; de quo 11.223v) ín articulo sequenti.

ã6 TsouAs Ao. Qudlibeto 10, a.l}: ed. Vivès 15,579.ã7 TltowAs AQ, Sumtna Theologiae, 2,2, q.26: ed.Ieon.8,2t9-223.ã8 ArusrorBLns, Ethica ad. Nicomachum, L.9, c'2: Basilea 1563, cols.l.58s.ãt T'HottlAs AQ., Quaestiones disputatae de malo, q.2, a.8 ad 5: ed' leon.

23,52.

Utrum magnitudo personae peccantis aggravet peccatum

Affirmat universaliter D. Isidorus, 2 De Summo Bono, c.1,8'0; D. Hieronymus, Ezechiel 16, [51] in id quae iustiftci:astisorores-tuas27l; Augustinus, De poenitentia, relatus a Magistro,4, d.L6n2, ubi communiter scholastici; et a Gratiano c. Consí-deret de poenitentia, d,S"t, ubi communiter Canonistae; D.Crysostomus relatus c. Homo, d.4ú74; Nicolaus papa [[, q.3,cap. Praecipuens; Hilarius Papa, cap. Nutti fas, 25, q.Ln6; D.Thomas in praesenti et D, Antoninus, 1 p., tit.L, c.lm;Alexander,2 p., q.1"05, mem.3, a,Ing.

Sic et dignitatis gradu in quo fuit creatus Lucifer augeturgravitas illius p-eccati, ut docet D. Gregorius, c. principium, Depoenitentia, d.Znn, et ex eodem capite primi parentis peccatumgravius fuit peccato Evae, ut optime docuit D. Bonaventura, 2,d.22, a.l, q.3'*; Scotus, 2, d.Zl, q.Z, a.3ßr. Gravius inquamquod est ex hac ratione praecise, nam aliis rationibus forte fuitneccattrm Adae simnlieiter levirrc rìêr.êâfrr Frrop ãa nrrn 'ri'lo rìnn-¡ _ _ _. &,sv, sv Ysv v¡gv vvv

tores ibi.

358 DIEGO RUIZ DE MONTOYA, S.I.

Articulus decimus

270 IsmoRUS H¡spaLnNsn, Opera. Sententiarum liber secundus, c.lg n.6:Madrid 1178, p.57s.

2?r HnRoNyMtJs, Commentarii in Ezechielem, CCL 75, l9g; pL 25, 15g8.

1916, t.2, p.840.C.I.C,, c.l, D.5, De poen.,: ed. Friedberg l, 1238s.C.I.C., c.5, D.XL: ed Friedberg l, 146.CJ.C., c.3, C.XI, Q.3:. ed. Friedberg t, æ .

C,LC., c.5, D.XIX: ed. Friedberg 1, 61.ANtoNtrrIUs, Summa, I p., tit.l, c.1, $ 2: Lyon 1529, f.99v a.

ArBxnNo-nn DE flAlÆs, Summa Theologica, 2 p., q.105, mem.2, a.1;Lyon 1516, t.2, f.2l5a.

ne C.LC., c.45, D.33, de Poeiritentia, d.2: ed. Friedberg 1, l209ss.æ Véase nota 207.ãr JoANxns DuNs ScûTUs, Quaestiones in librum secundum Sententiarwn,

2, d.21, q.2, a.3: ed Vivès, 13 (Paris 1893), p.l42a.

n3

n4

n5

n6

n7

n8

coMMElrrARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73, a.lo 359

Idem corltcrruR ex Tridentino, sessione 6e, c.L1282, dicente

iustos esse magis obligatos ad ambulandum in via iustitiae, sicque

Lege 2, ff De re militariæ3, augere ait omne delictum dignitate

et gradu et in sequenti lege 3 et lege Non omne,s, eodem ti-tulo28a.

Verumtamen oportet sigillatim explicare quae magnitudopersonae et quae peccata glaviora reddat et qua ratione.

lf.224l Prima coNcLUSIo: Personae sanctitas gravius redditpeccatum. pR9BATUR Ezechiel 16 ubi Ierusalem dicitur iustificare

sorores suas, et suorum scelerum gravitate leviora et fere nulla

videri peccata Samariae et Sodomae, quia scilicet Ierusalem maiori

obligatione tenebatur vitandi peccata. Et in hanc sententiam D.

Hieronymus, ibi28s, adducit illud Ezechielis, c.9 [8s] ubi

Dominus divinae vindictae ministris praecipit a sanctuario

incipere, vel ut IXX legunt A sanctis meis incipite, ubi Interli-nealis et Ordinaria286 rationem reddunt quia ab illis peccatum

coepit (adducit etiam illius 1 Petri 4 llTl: tempus est ut incipiatiudicium a domo Der, sed hoc non ad gravitatem, sed potius ad

levitatem et brevitatem poenae videtur referendum ut iustipuniantur in hoc seculo et in futuro beatitudine fruantur). Hac

ratione Dt 32lLgl: vidit Dominus et ad iracundiam concitatus est,

quía provocoverunt eum filü sui et filiae. Et Ier. lL, [15]conqueritur: quid est quod dilecns meus in domo mea fecit scelera

multa? Et ad Rom 2, l9l: tribulatio et angustia in omnem animam

operantis malum, iudaei prinum et graeci, quia hi praecellebant

aut supranaturalibus aut naturalibus virtutibus sive intellectus

tantum, ut scientiae et fidei, sive etiam voluntatis. Ita D.

æ2 Véase en Dz, 804.Å3 Instit. XLIX, 16,2:.ed.IGueger 888a.e lbid., y XLIX, 16, 5: ed.Krueger 889.ãs Hrcno¡rywvs, Commentarii in Ezechielem, c.16: CCL 75,207s;PL2,5,

162; c.9,6: CCL 75, lO7; PL 25,92.Å6 CtBiblia &cra cum Glossa ordinaria et apostillae N. de Lira.'.,829:

Lyon 1590 1.6, entre col.118 Y 119.

360 DIECO RL¡IZ DE MONTOYA, S.I.

Chysostomus, ibi, scrmone 5287, et ex D. Ambrosio petrus I¡m-bardusæ8. Et hac ratione peccata christianorum graviora suntpeccatis infidelium caeteris paribus, ut tradit Apostolus adHebraeos 10 [28s] et t2. Et confirmat vega, 1.1 in Tridentinum,c.2328e ex Gregorio, Tertulliano, Hieronymo, Bernardo et Theo-philacto. similiter Almain, 1 Moralium, c.72n ex Altissiodorensi;et Adrianus, quodlibeto 4, a.2, coroll.l.2er.

lf.z2avl Huius autem RATToMS sunt: 1,¡, quia sanctior sibimaiorem contumeliam et detrimentum infert peccando praesertimlaetaliter;

2¡, quia sanctior facilius poterat vitare peccatum praesertim simelius calluerat eius malitiam, unde 2 Petri zl2rl: melius erat eísnon agnovisse víam iustitiae quam post agnítam retrorsumconverti;

3¡ ratio, quia iustior plura accepit beneficia ex quibus augerigravitatem iniuriae constat, Lc 12, l48l: ubi multum datum est,multum exigetur ab eo. Et Dt 32, l" Regum 10, 2 Regum 1.2,Ezechiel 16, Ieremias 2 et alibi passim;

4a ratio est: ex peccatis et punitione iustiorum maiusscandalum resultat et contumelia Dei, unde Is 52, [Sl: et nunc quídmihí est, dícit Dominus, quia ablaus est populus meus gratís,domínatores eíus inique agunt, et iugiter tota die nomen meumblasphematur. Et Ez 36, l20l: ingressí sunt ad gentes ad quasintroierunt et polluerunt nomem sanctum meutn cum diceretur deeis þopulus meus iste est' et de terra eius egressí sunt. Unde adRom 2, [24] iudaeis exprobrat Paulus: nomen Dei per vos blas-

287 Ioemws c¡rnysosrouus, .Iz epistolam ad Romanos commentarius,Hom. 5: PG 60 425s.

ãE PntRUs LounAnous, Collectanea in omnes Divi pauti Epistoløs, Inepisølam ad Romanos, c.2, v.9: pL 191 l34ZD.

æe A. VEcA, OFM, De iustificatione dactrinø universa libri XV,l.ll, c.23:Colonia 1572, p.397.m Jecosl ALMAtrr, Moralia quae vocatur, l.!, c.7: paris 1526, f.l9v.¿et ADRIANUS Snxrus poñT. MAX., euaestiones quolibeticae, q.4, a.2,corol.l: Padua 1522 (reproducción New Jersey, usA 1964) fol.3gb, Tertio.

CoMMENTARIT IN MATERIAM DE PBCCATIS, q.73, a.10 36I

phematur inter gentes sicut scriptum est. Aliud non disimileDavid audivit a Natan 2 Rleg 12.

5e ratio est, quia sanctiores efficiuntur pessimi et incorregibilessi ex contemptu et malitia peccant. Unde Augustinus, in epist. L37

ad plebem hiponensem, et habetur c. Quanrumlibet 47 d.2n, sicait: <Sicut difficile sum expertus meliores quam qui in monasterioprofeserunt, ita non sum deteriores expertus quam qui in monas-terio defecerunt>>. Hinc arbitror dictum in Apocalipsi 122, ILI:iusttts iustificetur adhuc, et qui in sordibus est sordescat adhuc.

Quod si ont¡cre,s: nullus debet ex sua virtute incommodumrepor[f.225]tare; ergo peccatum sanctioris non est gravius.Confirmatur, quia bona circumstantia non habet malitiam quam

conferat peccatum; ergo non reddit gravius peccatum; sed virtus,dignitas, et accepta beneficia sunt bonae circumstantiae; ergo non

augent malitiam peccati. D. Thomas, hic ad 3, nrsnoNDET hocincommodum non reportari ex virtute, sed ex malo usu illius.Similiter respondet ad confirmationem Alexander, 2 p., q.I052e3,

scilicet bonas circumstantias non augere malitiam Per se et directe,

sed occasione data; at vero formaliter et per se auget malitiammalus usus illarum.

20 coxcluslo praecedentem limitans: ea. peccata quoe ex

humana fragilitate vel ex subreptione aut ignorantia committunturleviora sunt in sanctiori persona. Ita D. Thomas, 2.2., q.L86,a.IÚea, et in praesenti articulo, ubi Caietanus2es, Conra-

m CJ.C,, c.9, D. XLVII: ed. Friedberg 1,173.æ3 ATEXANoER DE HAIÆs, Summa Theologica, p.2, q.105: Lyon 1516,

f.215a-b.e Thottl¡s AQ. Sumrna Theologiae, 2.2.,q.186, a.10: ed. 1eon.10,504.os Tïovrs A VIo, Commentarü in Summam Sti. Thomae, 1.2., q.73, a.l0:


1,7, p.33, al final del comentario al a.8, dice: <ln articulis nono et decimo

eiusdem quaestionis septuagesimae tertiae, nihil scribendum occurrit>.

362 DTEC'o RI,JIZ DE MONTOYA, S.I.

dus2e6, et alii expositores; D. Antoninus, L p., tit.g, c.1, $ 1,2e7;

Vincentius in Speculo, 1.2, p.2, d.2 fine2es; Angelus, religiosus,n.652ee; Sylvester, Retígío 6, n.14m.

PROBAT D. Thomas ex 2 Par 30 [18s]: Dominus bonuspropitiabínr cunctís qui in toto corde requirunt Domínum Deumpatrum suorum, et non ímputabit eís quod minus sanctifrcatifuerínt. Quae verba sunt Ezechiae orantis pro iis qui nonsanctificati comederunt Phase, contra Dei legem, et exaudita esteius oratio, ut ibidem scribitur.

2a pRonnruR, quia facilius dimittitur culpa sanctioris, etpropterea 2 Par 19 [2s] regi losaphat dictum est: ímpio praebesauxilium et iís quí oderunt Dominum amicitía íungeris et idcircoiram Domini merebarß; sed bona opera inventa sunt ín te. Et exantecedentibus et consequentibus constat opera bona praecesisseante eiusmodi peccata.

34, quia sanctior cum ex subreptione labitur et non ex malitia,facilius corrigitur. Unde Origenes, homilia 4 in id ps. 36, [24]:cum ceciderit non collidetur, ait: iniustus si peccaverit nonpoenitet et peccatum suum emendare nescit; iustus autem scitemendare, scit corrigere, sicut ille qui dixit: nescio hominem,lf.225v) et paulo post respectus a Domino flevit amarissime. Etille qui de tecto vidit mulierem, dixit: peccavi et malum coram tefecisl.

44, quia amicis facilius condonamus iniurias minus deliberatecommissas.

ze6 CoNneous KoEIf,-IN, OP, Ex:psitio Commentaria... in primamSecundae.. S.Th. Aq, q.73, a.l0: Venecia 1589, p.554.

æ7 ANtonn'¡us, Stutlllna, 1 p., tit.g, c.1, $ 2: Lyon, (t.l) 1529, f.99v a.æt J. Vn¡cnrvrnrs, Speculum morale, 1.3,p.2, d.2 fine: Venecia 1591, t.3,f.165r-v.

Áte A¡¡cnrus CHIvAsso, Summa Angelica, v. religiosus, n.65: Veneciat525.m Sy¡,vrsrnn hIERAs, OP, Summa Summaruty v. religio 6, n.l4: Lyon1553, 2, p.354b.

sr OrucnN¡s,In Psalmos homiliae, in ps.36, hom.4: pG 12, 1351.

CoMMENTARII rN MATERTAM DE PECCATIS, q.73, a.10 363

54, quia sanctior minori contemptu peccat, siquidem magislaborat coercere passiones et vitare peccatum.

Sed quid si aequali prorsus inadvertentia et subreptione cadantduo sanctitate impares? RBspoNnEo peccatum sanctioris tunc esse

gravius propter rationes dictas in prima conclusione. Quod sioBICIAS: Iam ergo universaliter dicendum est sanctitate Personaeaugeri gravitatem omnium peccatorum etiamsi minus deliberatasint, quia caeteris omnibus paribus est glavius minus deliberatumpeccatum sanctioris, RESPoNDEo illam circumstantiam minusdeliberati et minus praevisi provenire a sanctitate personae, quiapersona sanctior magis curat a peccatis cavere, et propterea iste

excesus gravitatis aut levitatis non excluditur cum loquimurpraecise de sanctitate personae.

Et observandum est in sanctiori persona leviora esse nonsolum venialia, sed etiam mortalia dummodo non plena delibera-tione fiant, sed ex fragilitate aut ignorantia, sicut e contra grcviorasunt non solum mortalia, sed etiam venialia, si plena deliberationecommittantur.

31 coNcLuslo eorundem Doctorum: Dignitas personae augetgravitatem peccati cum ratione iniunctí muneris peculiariobligatione tenebatur quis vitare illud peccarum. Et propterea Ez22 amedio arguuntur prophetae de mendacio, sacerdotes de sacri-legio, principes de iniustitia. Et quod attinet ad prophetarum

mendacium, latius traditur Ez L3 et L4 et ler 23. De sacrilegiosacerdotum Ez L8. Et quod attinet ad iudices, Sof 3, Mic 3, DanL3 et 2 Par 1,9, sed peculiariter Sap 6, ubi propter accePtum

beneficium, et quia Dei vicem gerunt iudices.

Colligitur haec conclusio: exiguo conceditur misericordia,potentes autem potenter tormenta patientur. Adde etiam hisrationibus scandalum quod sequitur ex magnatum peccatis. UndeGregorius, in Pastorali, p. L, c.Zw, in exemplum culpavehementer extenditur cum pro revorentia gradus Ïf.226lpeccatum

'2 GREconIUs MAGNUS, Regula pastoralis, p.L, c,2: PL 77 lís.

364 DrEco RUrz DE MoNToyA, s.r.

honoratur. unde quot subditis scandalum patiuntur tot mortibusdignos esse praelatos-peccantes, tradit ex Gregorio Nicolaus papa,c. Praecipue, Il, q.3''.

Sed restat satisfacere quatuor DIFFICULTATIBUs:

L¡ est, utrum magnitudo personae peccantis ita augeat peccatimalitiam ut ex veniali faciat mortale;'et utrum explicanda sit inconfessione.

Dtco Lo: Si magnítudo personae peccantís habet annexumspeciale praeceptum aut votum, constot quandoque fterí ex venialimortale. sic avaritia, QUÍro saecularibus venialis est, religiosis eritmortalis propter votum paupertatis

DIco 2a: Secluso speciali praecepto aut voto, peccatum quodex parvítate materíae est veniale raro aut nunquam reddinrmortale propter magnitudínem personae peccantis, nisí fortemísceatur scandalum grave aut aliquid huiusmodi.Ita D. Thomas,q.2 De malo, a.8 ad 5s. Et ratio est, quia dignitas aut sanctitaspersonae peccantis praecise et seclusis aliis non videtur notabileincrementum addere peccatis.

Dlco 3q: Inde colligitur vix unquom esse obligationemørplicandi in confessíone circumstantíam personae peccantis,secluso specíali voto aut praecepto, quia nec mutatur species necnotabiliter aggravatur peccatum (conclusionem docet Navamrs, inManuali, c.6, n.11æs, quamvis ex alio fundamento). Docet etiamZumel, in praesenti articulo, dubio 1s, sed sine sufficientifundamento hoc tribuit Caietano, 1,.2., q.7, comm. unicou.

et C.I.C., c.3, C.XI, e.3: ed. Friedberg l,64Zs.s TÌ¡oues Ae., Quaestiones disputatae de malo, q.2, a.g ad 5: ed. leon.2352.

30s M. DB AzptrfireTA, [Dn. Nevennusl, Enchiridion sive Mantmleconþssariorum et poenitentiut4 c.6, n.1l: Roma 1590, p.64b.s6 F. Zut'lu. OM, .Irl primam secundae S, Thomae Commentarii tomusprimus, q.73, a.10, dub.l: Salamanca 1594, p.279s.

æ7 TIroMAs A VIo, Commentarii in Summam Sti. Thomae, l.2.,q.7,comm.unicum: opera omnia sti. Thomae cum commentariis Thomae de vio caietani,

COMMENTARTI IN MATERTAM DE PECCATIS, q.73, a.lO 365

2t nmrIcuLTAS est: Utrum gravius sit peccatum quod vilior ethumilior persona committit. Exemplum esse potest, utrum caeterisparibus gravius sit peccatum hominis quam angeli praecise propterimperfectiorem naturam, et utrum gravius sit peccatum hominisexistentis in peccato mortali quam existentis in gratia.

Videbitur alicui iam esse stabilitam negativam partem in 1e

conclusione huius articuli, qua constat absolute gravius esse

peccatum sanctioris et altioris personae; ergo humilitas et dignitaspersonae peccantis absolute minuit culpam.

lf.226vl Nihilominus RESTAT DIFFICULTAS, utrum vilitaspersonae peccantis, quod ex se est augeat gravitatem iniuriaequamúis non praebeat incrementum tantum quantum praebetdignitas et sanctitas. Et vilitate seu indignitale personae pecantisaugeri gravitatem probari potest quia dignitas bene operantis augetmeritum; ergo indignitas et humilitas eiusdem auget demeritum.hobatur consequentia, quia sicut se habet dignitas ad obsequium,ita se habet indignitas ad iniuriam. Confirmatur 1"4, quia in materiade Incarnatione et de peccatis Doctores theologi exaggerantgravitatem omnium peccatorum eo quod vilissima creatura contraCreatorem insurgat, ut vidimus q.88, à.1, dubio 53¡8.

Confirmatur 24, quia distantia personae offendentis a persona

offensa auget iniuriae gravitatem, et tanto maior est distantiaquanto vilior est persona offendens, quod evidenter constat interhomines a quibus gravior censetur iniuria magnatis si eam accipiatab homine plebeio, quam si ab illo primario.

Nodus hic solvlrun distinctione: nam dignitas personae

offendentis duplici modo comparatur ad personam offensam, et

similiter indignitas. Contrarius modus est quando persona

offendens suam dignitatem non accepit a persona offensa, sed

habet a se vel ab alia persona vel totam dignitatem vel aliquidillius; et tunc dignitas minuit gravitatem offensae; et e contracarentia illius dignitatis et vilitas auget gravitatem iniuriae, ut

ed. leon. 6,67.s8 Véase ArchTeolGran, 53 (1990) 195-2Os


evidenter [probat] praecedens argumentum. Sed hoc reperitursolum inter creaturas quarum nulla potest alteri esse totaleprincipium dignitatis et magnitudinis. Secundo modo dignitaspersonae offendentis accepta est a persona offensa vel tanquam acausa totali vel tanquam a causa dante virtutem reliquis causis, cuipropterea acceptam referre debemus dignitatem integram. Et hocmodo comparatur omnis dignitas creaturarum respectu Dei, cuiusigitur dignitatis carentia seu negatio et vilitas non auget gravitateminiuriae, sed potius illam auget ipsa dignitas. Huius ratio evidens

Íf.2271est, quia dignitas quam una persona prorsus accepit ab alianon excusat quominus illi subiecta sit et humilis. Inde superbia etcontemptus contratalem personam non erit minus contra rationem,imo magis. Unde creatura, quae a Deo accipit summa beneficiatonetur semper habere prae occulis se habere a se nihil, etpropterea illius superbia et contemptus Dei in committendopeccato erit tam magna ratione vilitatis personae ut superbiacuiusque creaturae, et praeterea ratione beneficii accepti eritgravior.

Igitur ad difficultatem propositam, ita nnspoNoEo: illa vilitaset indignitas quae augere potest gravitatem peccati respectu Deiaequalis est in omnibus creaturis et propterea ex illo capite non estgravius peccatum in una creatura quam in alia.

3epmtcutres est: Utrum dignitas personae peccantis ignoratainvincibiliter augeat gravitatem peccati.

Opus non est hoc idem quaerere de aliis circumstantiisnocumenti personae contra quam peccatur et similibus, quia sivein bonis sive in malis actionibus ad meritum vel demeritum nihilconferunt huiusmodi circumstantiae nisi in quantum cognitae suntet volitae, ut probatum est in q.18, a.10, dubio L, et dictum est ing,72, a.9, initios. Atvero circumstantia personae elicientisactum habet peculiarem difficultatem, quia quamvis prorsus igno-rata sit et involuntaria, dignitas et sanctitas personae operantisconfqrt valorem operi, et propterea meritorius est actus hominis

w ArchTeolGran, 56 (1993) 2S6.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, q.73,4.10 367

qui ex ignorantia existimabat se inimicum Dei, si habeat aliarequisita ad meritum; ergo similiter dignitas et sanctitas personae

peccantis quamvis prorsus ignoretur augebit gravitatem culpae.

Confirmatur, quia si dignitas personae non augeret meritum operisnisi ut cognita et volita, sequeretur quod non augeret nisi utobiectum; unde sicut alia obiecta infinita non conferunt infinitumvalorem nostris operibus ita dignitas personae non conferretinfinitum valorem operibus Christi Domini.

lf..227vl Nihilominus DIcENDUM est dignitatem et sanctítatempersonae non augere gravitaetm peccati nisi cognita fuerit.PRoBATUR, quia dignitas et sanctitas personae cum ex se bonae

sint non habent proportionem ad augendam malitiam nisi inquantum homo abutitur illis, ut recte D. Thomas, hic ad 3, et

Alexander, 2 p., q.105, mem.3, a.13t0; sed non potest esse

abusus sanctitatis et dignitatis nisi in homine cognoscente illas,quia abusus est malus usus, et usus esse non potest nisi cognos-catur res qua utimur. coNFIRMATUR la, quia illa peculiaris disso-nantia a ratione quae est in peccato respectu sanctitatis et

dignitatis, et peculiaris illa obligatio abstinendi a peccatis quae

provenit ex sanctitate et dignitate non imputabuntur homini siinvincibiliter ignorentur. coNFIRMATUR 24, quia non sunt graviorapeccata praedestinati quam praesciti caeteris paribus, si ignoreturpraedestinatio et reprobatio, ut recte Almain, L Moralium, e.7t".

Hinc solvitur ratio dubitandi et redditur discrimen inter meri-tum et peccatum. Nam dignitas et sanctitas personae ratione sui et

per se ordinata est ad valorem boni operis; sed ad turpitudinem et

demeritum non nisi per accidens propter nostrum abusum.

Hinc solvitur alia quaestio: utn¡m futurae essent infinitaegravitatis peccatum Christi Domini Nostri si per impossibilepeccaret per humanam voluntatem. Et dicendum est futurum fuissegravitatis finitae, quia dignitas personae non confert gravitatempeccato nisi ut obiectum volitionis; obiectum autem non potest in

310 ATRXANDER DE HAIÆS, Suruna Theologica, 2 p., q.105, mem.3, a.1:

Lyon 151.6, f.215.311 JAcoBI ALMAIN, Moralia quae vocatur, Lt, c.7: Paris 1526, f.20.

368 DIËGO RIjIZ DE MONTOYA, S.T.

actum creatum confene bonitatem aut malitiam infinitam, utdictum est q.88, â.1, dubio 5312. Deinde, dignitas naturaehumanae quod ex se est praecisis omnibus beneficiis Dei non estmaior in humanitate Christi quam in aliis, modo explicato inpraecedenti difficultate.

4t et gravior DIFFIcULTAS est: Utrum distantia creaturae a Deo,quamvis ignorata sit invincibiliter conferat gravitatem peccato.Exemplum sit ethnicus imperator qui se deorum filium existimaretÍf.2281 et in deorum numerum transferendum dato caso sivepossibili sive impossibili quo haec ignorantia esset invincibilis,quaeritur utrum illius imperatoris peccatum caeteris paribus essetlevius quam hominis agnoscentis quam vilis et abiectus sitcomparatione Dei.

Non est quaestio de intrinseca malitia actionis. Illud enimcommune est bonis et malis actionibus, ut intrinsecam bonitatemaut malitiam non accipiat ab ulla re etiam a circumstantia personaeoperantis nisi in quantum illam respiciunt ut obiectum cognitumet volitum, ut dictum est supra, q.88, a.L, dubio 5313. Igiturquaestionis status est de extrinseco valore aut gravitate augentedemeritum peccati et reatum poenae.

Scopus autem huius quaestionis est examinare, utrum inquolibet peccato reperiatur demeritum simpliciter infinitum. sienim distantia creaturae a Deo, quamvis ignorata sit etinvoluntaria auget hanc extrinsccam gravitatem ct demeritum,augebit infinitum simpliciter, quia distantia illa est simpliciterinfinita ct non limitata per cognitionem aut volitionem.

Ratio autem dubitandi est, quai dignitas personae beneoperantis etiamsi ignorata sit auget extrinsecum valorem operis, etex consequenti auget meritum, ut in praecedenti difficultate dictumest; ergo indignitas et vilitas personae male operantis, et distantiaillius a Deo quem offendit, quamvis sit prorsus ignorata augebitquasi valorem mali operis, seu demeritum et proportionem ad

tr2 ArchTeolGran 53 (1990) 195-2053to Véase nota anterior.

COMMENTARII IN MATERIAM DE PECCATIS, g.73,4.10 369

poenam. Et cum haec distantia sit infinita augebit infinitum sicut

meritum Christi Domini est infinitum simpliciter propter valorem

extrinseca denominatione acceptum a persona.

Nihilominus sit CONCLUSIO: Distantia creaturae a Creatore et

quaelibet indígnitøs personae peccantis nihíl reþrt ad augendam

malitiam vel demerítum, nisi aliquo modo cognita sit et volita

ínordinatio maíor quae ex circumstantia personae resultat.pR6BATUR conclusio et solvitur ratio dubi[f.228v]tandi ex

discrimine inter meritum et demeritum, quod explicatur duplicivia: 1¡ est quia dignitas personae quae auget meritum extrinsece,

etiam si ignorata sit, est illa tantum dignitas quae personam reddit

magis gratam Deo ita ut propter maiorem benevolentiam Dei erga

personam bene operantem illius bona opera acceptentur ad maius

þraemium, ut ex Sacra Scriptura colligitur in materia de Gratia.

Quare, ut servetur similis proportio illa tantum indignitas et

distantia creaturae a Deo augebit demeritum quamvis ignorata sit,

quae reddit creaturam magis inimicam Dei; sed vilitas quam

cieatura habet ex eo praecise quod creatura sit non reddit illaminimicam Dei; ergo tota illa distantia infinita creaturae a Deo non

augebit demeritum nisi cognita fuerit. ç9NFIRMATUR la, quia sola

illã vilitas et distantia a Deo quae reperitur in peccato actuali

potest esse prima causa odii Dei erga hominem; elgo potius ex

turpitudine actionis mensurandum est odium erga pefsonam et

ordinatio illius ad poenam, et non ex alia vilitate quae praevisa

culpa conveniat pefsonae. ÐcLICATUn 24, quia Deus liberaliterconfert creaturis gratiam; et quamvis quandoque conferat depen-

denter ab actionibus creaturarum quandoque independenter,

nihilominus primam gratiam semper liberaliter confert; at vero

inimicitia impticat ex terminis conferri personae liberaliter; sed

necessario conferenda est propter demerita actionum, et ideo non

potest esse maior inimicitia quam pro intrinseco merito actionis,

quamvis amicitia possit esse maior.

Secunda ratio discriminis nascitur fere ex eodem principio

supponendo valorem operis esse duplicem: alius est enim ex mera

iustitia nulla interdecente liberalitate et aequitate. Et huiusmodi

valor est in labore militis ad consuetum stipendium, quem valorem

370 DIEC'O RLJIZ DE MONTOYA, S.I.

(Prosigue el comentario a Ia q.74)

ex iustitia auget dignitas personae quando propter dignitatem milesutilior est bello. Sccundus valor est participans aliquio iustitiae etaliquid liberalitatis, ad quam tamen liberalitatem invitat aequitaset ratio rei. Et hoc modo filiis aut propinquis imperatoris aequ-$.2291um est plus stipendii tribui quam extraneis, etiamsi eorumlabor non esset utilior reipublicae. Et hoc modo crescit valoroperum bonorum ex sanctitate personae quamvis ignorata sit, utfacile colligi potest ex materia de gratia. At vero demeritum totumdebet esse ex mera iustitia et propterea non debet attenderequalitatem personae ut attendit secundus valor operum bonorum,sed tantum debet attendere turpitudinem operis ut conespondeatprimo valori operum bonorum, quod ex mera iustitia nascitur. Etad hanc turpitudinem nihil confert conditio personae operantis siprorsus ignorata sit ab operante. CONFIRMATUR la, quia demeritumnon est materia apta ut ex libera voluntate Dei augeatur sicutmeritum; nam meritum augere est communicare bonum, quod estproprium Dei; sed inferre malum est alienum opus a Deo, quodscilicet provenire debet ex meritis actionis nostraè. coNFIRMATUR20, quia meritum augere potest Deus ex sua liberaritate certus quodnon repuciiabitur ab homine; sed demeritum augeri nunquamplacebit creaturae, et ideo nunquam erit tacitus consènsus illius insimilem contractum.

ex'D. D. - Dialnetcap.24rt, nihilominus amor Dei cum sit ordinatus est congrega-tivus, ut calor...

Documents

Transcript of ex'D. D. - Dialnetcap.24rt, nihilominus amor Dei cum sit ordinatus est congrega-tivus, ut calor...