Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

17

Transcript of Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

Page 1: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 1/17

 

r

".; ~!. '.

. 2 8

,/

Nociones fundatnentales

(Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)/

Page 2: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 2/17

 

-.

- - , ,_. ~--.- - - ...-'.,

. ,

....t':.

;i'r~;:~

"

'.

. . . . .

-t

. .

LA E ST ET 1CA CONTEMPORANEA *

4· ;.Porque fa obra deImmanuel Kent La Critica de la Facultad de Juzgar es

Inll importante ell la historic de fa esthica? [pp" I 9 a 21 )

Cuarcnia anos despues de la publicacion de la Esteiicc de B aum garten; la Criiito

de,lafacuuad dejuzgarat: K ant (1790) pone un terrnino a !os problem as- repetidos s'in

• c esa r h as ta esse rnornento- de la naturalezs del juicio de gusto; (.quien juzga ante la

belleza? , . L a razon 0 12 ima gi na ci cn ? ( .E I eniendirniento 0 e l s en ti rn i cr uo ? D i ch o d e o tr a

rnanera, dos concepciones se enfrentan: una. inrelectualista. que afirm a el prim ado de la

razon en e l ac to de juzgar . y la otra sensuaus tao-empirist aque pt ivil eg ia elrolde la

sensibiiidad. Estas coruroversias, nacidas de corr ie rues contradictor ies, pero donde se

abre 'paso el espiruu pre-rornaruico. asornan desde el siglo X V11. En plene periodo

clasico, Andre FC li b ic n ( 1 619 -16 95 ) . historicgrafo de E di fi ci os b aj o L ui sX lv vp re si er ue

que cl razonam iento no ·puede par si s610 dar cucnta de la bellcza, ni siquiera de la

g ra cia. Las oo ra s de l e spiritu d espren de n se gu rr ~1 . «u n no se que". una suerie de

inefable que escapa a las reglas racionales, Jean Baptiste D u B os ( 1 670·1742,. en sus

Ref tcxions cri tiques sw'la poesi e et 1 0 peinture (17 19') afinna la ' prim acia del placer

sensible y del seruirniento sobre la razon. La prirnera rnitad del siglo XV lll e sta

caracterizada por la influencia crecieruede la fiiosofia ernpirista y notoriarnerire del

s en su ali srn o d e E dm un d B urk e (1 12 8- \ 7 57 1 en de trim en to d el in te le ct ua lis mo d e L cib niz.

M ientras que D a.vid H um e despieria a K ant de su « sueno dogrnatico» reveiandole

. elrol.prirnordial de.la experiencia en el conoe imieruo. otros pensadores ejercen. en esia

e po ca. un a' in flu enc ia d ec is iv a sa bre el p en sa rn ie nto esteiico. Francis H ut ch c: ~o n ( 1 6 94 -

• Mart j imenez . L '<!srltJliqllt:contcn.poraine, Paris. Klincksiek, 1'199. Traduccion: Grucieia l .

d e 1 1 1 . < R ( , · C ' . •

"

,

...~

Page 3: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 3/17

 

-----~~.'-

1 74 7) in sistc s ob re el c ara cie r e sc nc ia lrn cn te s ub je ti vo d e la c xp eri en cia esteiica y de l

« se nt ir ni cn to i nt er io r» - pl ac er , a le gr ia - q ue n ace d e In co ntem placio n d e la b clle za, Jo han nG eorg S ulzer (1720-1779). de o ri ge n s ui zo . afinna. en su'Theorie ge,rera/e des beaux

arts (Allgemeine Theorie der schiinen Kiinste. 1 77 I - 1 774 ). qu e e l g us to c on si sr e en la

Iacultad de a po de rar se i ntu iti vam en te d e l a b el le za . M os es M en de ls so hn (1 72 9.1 78 6)

d esa rro lla . e n u n e sp lr itu d es de ya kantiano. la idea de que se puede juzgar y a pre cia r la

belleza de las casas sin mc lu s o d e se a rl a ni poseerla,

E I r nc ri to de la obra d e K ant res id e en su ca pac id ad para hacer 12 s im esis d e

todas esas concepcicnes y de reducir el p ro ble ma d el gus to a 10 esencial. 1a no se trata

de aprisionarlo en la c cn tra dic ci on e ntr e e l e me nd im ie nro y la se ns io il id ad : e l gusto es

asunto de juicioi: de sensibilidad, E n verdad, eljuicio esteiico es sub jetivo y a qu e no se

p odria discu tir sobre los gus lO Sy c ol ore s d e a lg o. P er o s i e s es tn cta rn e n te in div id ual y

ligado a 10 arbitrario de tal 0 c ua l, e se ju ici o e s a de rn as o bje ti vo y necesaro com o 10

dernuestra el heche sigu iente: cuandoy o juzgo que cste rulipan e s b el lo . c i e rt am e nt e.

cxprcso un seiuimiento personal perc, al mismo t ie rnpo. sup onga que p ued e se rlota mb icn p ara to do s. P reten do , de a lg un a m an er a. un a adhes ion un iversa l a nu propio

punta de vista. La cucsrion no es saber 5i esta adhesion C5 0 sera efectiva. ni d e creer

q ue t od o cl r n undo e fe c ti v am c n te juzgara r n i r u ii p an bello: l a v er da de ra c ue st io n consisie

en que y o no he de negar la h i poiesis ni la eventualidad de que eso pueda ser realrnente

a,i,

,

La Critica de la Facultad de Jusgar represenia un avarice decisive en el

pensarniento esretico en vias de consiituc ion en el sialo XVIII. No es ex aze ra do d ecir

que hay un ames y un despues de la o bra , c om o 1 0 re ve la 1 2d ec la ra cio n d e F ~r ie dri ch V On

Schelling ': « Anres de K ant. toda doctrine del ane, en AJem ania. era pu ro retofio de la

Estetica de B a umga rt en» . La c ue st io n k an ti an a no es ma s aquella de l a be l le z a 0 la d e

sus m odalidades, en referencia a una ldea a un Abso lute de tipo platonico. sino la del

sujeto auto nom o, dctentor de una cap acidad de juz gar librern ente las cosas,

Las concepciones de K ant participan de una torna de consciencia -ev idente en

la seg un da m itad del siglo- de la a ut on o rn ia c re ci en te de l a e s t et i ca , dom inio de saber

. e speclfico que se elabora en concornitancia con la conquista progresiva del sujeto

a ur on or no . d el e sp ir it u c ri ti co y del espacio publico. Juzgar librerncn te, es reconocer al

pr6jim o el pod er de. hacer otro tanto, L a .critica de arte. per ejem plo. fun dad a tarnbien

s ab re : e l e je rc ic io d el ju ic io . y q ue a pu nta a tra ns mit ir u na p an e d e la e xp eri en cia subjeriva.

no e s l egu ir na ma~ que en la medida en que Ie reeonoee al otro una igual racultad de

jczgar. L os Sa/ones d e D en is D id ero t ya l es tim on ia n e se e st ad o d el e sp iric u. D id t; :ro t

critiea en su propio nom bre las pintu ras y la s e5 cu ltu ra s d e Sli C :p oc a. p er o n o i gn or a.

c om o f ilo 50 fo e sc la re cid o. q ue s us e se rito s co ntrib uy en a 1 < 1 . e du ca cio n d e u n p ub lic o I

c ad a v ez ma s in qu iel o p or f cirja rs e u na o pin io n, y de : arrogarse adem as el de'echo de I

e ritic ar a v ec es . . , l a m is ma e rili ea d ip lo ma da. A v ec es. m ale nte nd i::l a; -n en te . s e d es eu id a Jf a H Segu nda p ane» del texto d:.K :nt titulad~ H Critlca de la Facu!:ad teleologicaH . E s.

. ~Z

Ii

.:

sin em bargo. la que da su verdadcra significacion a la obra, E l problem a de K ant no e~

tanto la belleza natural. las bellas anes, cl gusto. cl genio . 10 sublim e. etc .• sino lacuestion de la finalidad y de la libertad. La una no va sin la otra. La libertad de juzgar no

sirve para nada s i n o ti en e p or finalidad la realizac io n d e un estado d on de t~ do s p ue da n

darse los rnedios de acceder a la libertad 'jde iencr la posibj lidad de ejercerla. Esto es

porque el acto dejuzgar, de evaluar las obras de am -0 cualquier oira cosa numana -

permanece fundador de un espacio d e a u to n om ia .

En un momento en que la evolucion d e la s so ci ed ad es m od em as parece acarrear

un a disolucion de criterios de juicio -panicu larmenle en el dom inio del arte

co nternporaneo- las referencias a la estetica kantiana, todavia tan frecuentes en la

acuralid ad. no dependen sirnp lemente de una moda libresca y ac ad crn ic a. E lla s

restimonian un a inquie tud may or de l a e po ca p re se ru e q ue concierne ala libertad de l

sujeto en un mundo d on ee e] csp acio de autonornia de cad a u no p are ce r es tr ir ig ir se

ca d a d ia m as .

7 _ (:Porque G.W.F . Hegel evoca, en 51 1 Estctica, la p erspecti va de lin "f in de l

arte» en el alba del romunticismo? [pp. 24 a 23)

La tesis del «fin del anc». e xpuesta por H egel en su obra, ha sido y c s s i er n pr e

v ictirr.a d e un numero considerable de contrasentidos y d e ma l en t en d id o s: descle el

nacirn iem o del rcrnanucism o. el filosofo habria afirm ado paradojalm ente la rnuerte

i nrn in en te d el ane ro rn am ic o. in clu so d el A rt e. S e c on cib e q ue se rn ej an ie d ec la ra cio n

p od ri a s er s en ti da 'fa com o una provocacion. y a com o una rcferencia de eleccicn pa~a

aquellos qu e recrirninan contra el ane de s u r ie r npo : (.H egel no habi.a declara~ o un dia

que el arte esta micrto, qu e los valores )' las senales han desaparecido para srern pre y

que verdaderam ente no existen m as anisias? .'

H oy . los cetractores del arte eontcm poraneo no se privan de rendir hornenaje al

p ronostico hegeliano anunciando can dos siglos de-adelan to la delicuescencia de la

c re ac io n a ct ua l.

Pcro, (.que dijo Heg el e x ac t amen le ?

La perspectiva de un «fin de l a rie» es evocada dos vcces en la Esietica. Un a

p rim era v e;;. e n la in tr od uc cio n. !:! ..c l!e l c on sta ta q ue el a De d e..su . tie mp o n o ~ esp ~n de

m as. com o en el antigu(1 Egipto . en Grecia. 0 en 13 E dad M edIa. a las a.~ Ptracl~

espirituales de l(ls individu~ . En o(ro tiempo. el ane s.e imponia por si m i . s m . o CO~(I

wdad 0 ab~ olulO . Esa cr3 la deslinacion suprem a. En 10 sucesivo. su comprenslon

.supone una reflex ion. una ciencia del arte. una fi l os or la : HB a .i (1 lO d os e st os a sp ec tO s. el

ane e~ y pennanece desde el punlo de vista de su m as alta d estinac.iQ .n com o cosa del

pasado. Adcmas: haPerdido para noso tros su verdad y s~ v it al jd ~ d a _u te nt ic as . y ~s

relegad o en nuestra representacion m ientra.~ que su necestdad de. antano se m an tenla

..~

Page 4: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 4/17

 

,. .

"

(A

de

de

e

xd

H

C

0

b

e

a

v

q

\

S

a

e

e

g

!d

e

0

ta

».

n.

0

n

en la realida~ 6c~ pand o el \u~ ar m as e!ev aci~ [ ... J . L a ci en cia d el ar te e s p o r c on sig uie nle

en ~ uestr~ ~ po~ a una ~ ecesldad rnucho m as fuerte que en los tiernposdonde el arte

temae.1 privilegiode satisfacer p l ena rn ent e po r si rnisrno, E! arte n os i nv l: a a la mecitacion.

no .con el fin de recrear el arte, s in o p ar a conccer lo c i·~ : '! .i;lcarnente.))

Hege l retorna esta idea en el capitulo Ill de la segunda parte de la obra, perc la

desarrollaeri el cuadro de SII filo so fia de la historia y se interroga sobre el deven ir del

a r te : «He r no s llegado aqui al terrnino d el ar te r om : "m t lc .9 . a .e se p u nt o c le v is ta q ue h a s id o

desarrollado-en estes u lt ir no s t ie rn p os . y ~ uvo caractC i consiSLe en gu~ artista se

pone-por endIDa de su tema )Lde 5 U o bra , s e- ve c om o e xen to ·d e l o dfl.S la s c on di ciQ ne s

Jm .~ or la o.atu raleza. determ inacla lanto por [:! contenido como par la form a. cree

p os ee r e rr s f m ism o, d S igual form ·a las iQgs )' la manera de rratarlas, y se imagine qu e

todo' depende de su eSB .Jri~ ~ el peder de su talento.» --. -.-. _-

Algunas lineas masadelante. Hege l agrega estas frases decisivas, qu e rnuy a

m enu do se olvidan inju starnente: H El arte se ha transform ado asi en un librt in strum en to

quecada uno puede m anejar convenicntemente, de acuerdo con la medida de s u t a le n io

personal. y qu e puede adapiarse a toda clase de icmas, de cualquier n at ur ~1 ez a q ue

estessean. El an isra permanece. per est e m ed io, par encirna de ideas y de [orrnas

consag radas. Su esplriru se rnueve en la libertad, in¢ependiente de concepciones )

:reenclas en las gue el p rincipio ctem o y divinQ se h a m anifestado a la con cieocia y a

l o s . s en t id o ~ .»

Algunas 'observaciones y c om en ta rio s se ir np on en .

. Puede parecer extrao rdinario que Hegel, am igo de los p rim cr..s rornan tico

a le ma nc s, H ol de rl in y S ch elli ng . l ect or a sio uo d e S ch il le r y G oethe. prediga de algun

m anera la extincien del m ovirniem o rom antico. Paradoja aun J T 1 a s sorprend ente es qu

su filosofia del arte se elabora en la m ism a epoca en que triunfa en todas las artes. sobr

todo en Alernania, el « segundo ro rnanticisrno». Pero es necesario saber que la Eda

romantica senala, para Hegel. el eeriodo artistico que se eleva de,de d com iellzo deO ccidente :ristiano. Este periodo conocio su cdad de o ro -H egel d ixit- en la baja Eda

. Med Ia , y se pr.o longa hasta los cornienzos del siglo XIX. 1 .5 ta l on ge vid ad p er mit

pensar, segun la filo sofia, gue « ([od:;; ·105 gradas delarte rom im tico» han sid

. ~ (recorridos»), que lodos los lem as y las fon rias han Si60 ex.m lotados. iren le a es

!m posibilidad de irU lov~ r, los artista5. dice H egel, han h ech o ~ (labla rasa en su e~ piritu

;so, sign ifica ~que los artistas, m odem os; aquellos del inielo del siglo X IX , no sabda

~0 p e na d e : r eQ c "t ir . c o nt emar s e CQF\ reproducir el an e d e ·epocas ant;riores:N o estand

sujetcs a ' trat-ar-tem as deierm inado s bajo fon nasp reviam cm c d efinidas. seb eneficia

~ a libertad aesconocida pan! sus predecesore:s.

En sun,a, H egel. gran aficion ado a las arte~ de su "liem po; ·n o·anu ncia la m uerte

d el a rte s in o m as bien el nacim ien to del arte modem o v el de la e ste li ca c on ce bid a co mo

~ ie n~ ia d el anc. Po r 10 demas, y contrariam ente a las "id eas recibid as. H egel no em plea

Jam as lo s term i~ os de « fin ••0 d e « mu erte )' d el a rt e, p c:ro .u tili za l a p ala br a « di so !u cio nn

lijlosung). Asi parece significar que la verdad del ane se disuelve en la reflex ion que

be de aqui en adelante acorn pabar necesariam em e la creacion artistica.5 e cornpren de que la tesis h eg eliana susclte tccavia m uch as veces cornentarics

pane de ciertos p en sa do re s c on le rn po ri m eo s. cada u no l ib ra nd o SU interpretacion

n funcicn de su propia concepcion del ane actu al. S ucesivarnente en el curso del siglo

:X. l a s vangua rd ia s y las div ersas co rrientes de la m odem idad h an sacudido el concepio

e arte. llegando hasta poner en cuestion el concepto m ism o. ~ ienos artistas lIam ados

con cep tuales), no han titub eado en reducir cl artc al discurso gue 1 0 SOSliene. Oiros.

orne Marcel Ducharnp. ha n sustiruido a l a ob ra realizada par las manes de l artista, po r

bjetos «ya hcchos», fabricados industrialmente -rueda de biciclcta, urinario. seca-

otellas, elC.- idesplazando de este m odo \a sign ificacion del objeto al gesio de la

xposicion' F inalrnerue. el arte con ternporaneo . parucuiarm erue en el dom inio de las

nes plasticas 0 de la musica, produce obras tan desconcertantes. tranr g resoras a la

i st a d e l os c ri te ri os habituates. que se 10 a cu sa fr ec ue nte rn en te d e p ro du cir « no im po rts

ue » '! de atentar contra ia «vidal) del arte. Cada «atentado» d irigido con tra cl arte -un

cadaver que no s c con se r ve tan mall- permite e ru on ce s in vo ca r a Hege l y verificar. un a

-e z m as, s u f un es io p ro no stic o,

En Teoria Estetica, T.W . Adorno hace referencia. en varias oponunidadcs a

H egel. especialrnenie al iern a d e la hisroricidad del ane. N o ex isie, segun el. definicioneierna. iruernporal de! arte: «La defin icion de 10 que es el arte esta siem pre dada, de

anternano. por aquello que fue antes. pero no es ,Iegitim ada m as que por \0 q ue d cv ie ne ,

abieno a \0 que quiere ser y podria quizas devenir» Esto signi.flca que cada· epoca es

incapaz de anticipar \a destinacion del ane y que el concepto m isrno se m odi fica en

funcion d e! contex te so cio-h istorico. S in em bargo. A do rno n o ex cluy e qu e cl ane po dria

desaparecer en las so ciedaces m odem as pO Sl.in du.slriale~ . es decir revestir un sentid o

tal que no se podria relacionar con ninguna de sus acepciones pasadas. El concepto de

arte encub re el Iermento d e su soprcsion. declare. y esio podra bien ocurrir en un

m undo dom inado prcgresivam erue per la .industria cultural-y sornetido a una

racionalizacion crecierue de tcdas las actividades hurnanas. En rcalidad, no es el ane

que rnuere. sino su derecho ala existcncia el que desaparecio. U na «rnuerte» tal haoria

sido, clare esta, in co ncebible para H egel.

E l ierna hegelian o esta igualrneru e acrualizado por el filo sofo A rthur D am e en su

obra La lramjigzll"ocion de /0 banal . Unafi losofia del arte. E I e sr ud io d e l os r ea dy -m a de

de D ucham p y de las cajas B rillo de Andy W arhol conduce a D ante a c onsiocrar que estas

ob ras co nstiru ven de alzuna m anera lo s lirnites absolutes m as a H a d e l os c ua le s l a h is to ri a

del ane no es ~as c on c~ bib le : " [ ... J 0 p or 1 0 tan to. pienso que co n las cajas B ril\o L Odas \a.~

\

p os ib il id ad es d el a ne h an si de r ea liz ad as . y q u~ p or.c olJ sig ui <; me ;,d e i. !lla ,c ic ;n a m ~c 17 " I~

historia del ane esta terrninada. No esui detenida. sino tcrm inada. en e1 sentido que ha

\

to ma do co nd en cia d e · si m is ma y se tn tllsfo nna. en eiena m anera. er su p ropia filosofia: es

deelr que e1 a ne se ellcuentIa en e! estad o p redicho porH ege! en su fi!osofia de la historia» .

.. ,

Page 5: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 5/17

 

, !. T al argu mcn taci6n pu ede parecer co ntradictoria v b astanle alejad a de la filosofia I

h~ ge llan a; a0rrnar que e l ~ ne ha ago lado todas Sus posib~ dades supone un concep to

de arte previameme dcfinido que. p rogreslvam ent~ . sera vaciado de toda substanc ia.

i,N o :s au daz pen sa r q u~ otro .objcto . a cto. creac ion artistica, ined ito e im pre visib le.

pod ria, en u n nernp o ve nid ero Inco gno scible. cnsan char el horizo nte de Una his: ria del

arte. la cual, despues de todo , no se consu ruy e m as que en funcion de obras ) ' Dna a lainversa?

;;

20" La indus tr ia cul tural iquc es? [pp.55-56] te

La expresi6n «industria cultural», traducci6n literal de la palabra alem ana

KU/luril1dllslrie. h a sido forjad apor do s filoso fo s alern anes, M ax H ork heirn e- v T he odo r (I

Adorno. y em pleada por p ri rn er a v ez pa r ellos en la obra Dia/rieljea dellilllllinismo d

(Dialektik del' A 1!/k1iinmg. publicada en 194 7 ). Exiliados en Estados U nidos, los dos i

a ut or es p re te nd en ast d es ig na r l a p (o du ec jo n ( ci nd us tr ia l» d _t _b ie ne s culrurales resultant- ede l prodigioso d es ar ro llo d e l os m ed ia . c in e. p re ns a. r ad io . te le vis io n. R ub !i cid ad . d isc o. tq ue . c on o ce Am e ri ca . L a i nd us tr i. a. .c ul .t w :a ls .: .. rc li er .e .. .a s. i. .. a. un -C : £l aJ :k t, .! !Y i !o Z ad o d e las • ds Qc l~ da de s l la ma da s (C DO sl -jn du st rj al~ s)) ~ ;a u na m od if ic ati on d el e si aru to d e la c ul tu ra ctra~ ItlQ nal. e n 1 0 suc esivo accesib le. er, tcoria. a u n m ax im o nu rn ero . P ero la exp resion

es Ig~ ~lm ente em pl.eada en un sentido pey ora tivo. H orkheirner y Adorno poncn en ncueSlJo~ ~ efect.o · l~ col6g ico gue acarrea una cu ltura estandarizada. Qroeram ad ll,

E"od.uclda cuan tltatJvam en.!S .. eo funcion de criterios eco r.o rn icos sezun el m odo )

E !'e cI sa me nte I nd us tri al, y n o c ua li ta ti va me nt e s eg un n or ma s e ste ti ca s. De a cu er do c on

ellos, sst:' ! nm !fu""cciO .n m asiva d~ « bienes cu lruniksl> crea dem andas, antes gue dar

r eS j: l_ lJ _e st aa l as n ec es ld ad es e fe ct iv as d e l os i nd iv id uo s. A ut or iz a, c on se cu cn te me nt e

~ na m anipu laci~ y \-In condicionam iento de los esp iritu s en la ausencia de todofoed~

back -co rno sedic s hoy en dia- de pane de los interesados. Los nuevos em presarios de

un a cultura pre tend idam en te dem ocratic a 0 dem OC ratizada obedecen en realidad a

i~ pe:ativos de p uro m ark eting y se conten ran ton d istribu ir can fines m ercantiles las

migajas de la cultura b urg uesa tradiciona l. H orkh eim er y A dorno juz gan sevcram ents

esc p roceso que conduce. segun ello s, a una gigantcsca «m istlficacio -, de la s m asas».

Esta tcsis intransigente encaja parcialm en te con el fundamento de la Teoria

Estetica de Adorno ", fuLdcfru~ cl a rte m odcm o. de un arte exigente. altam ente

clabo;ado hasia el ..herme tism o. pretende reacciona r contra la m anipu lacion de

l1ece~ Jdades e~ u~ Slstem~ ~ onde «cl poder de la tecnica es el ~ oder de aquello$ quedo mm an eco nom lcam en te ]a sociedad l> .

Sem ejante tom a de posicion negativa y critica parece difieilm ente aec'H able en

nuestros d ias. La exp resion (dndustrias culluralesH -c~ ]a ac tualidad . ~ :rnpleada

frecu entem en te en p lu ral. pierd e su sen tid o pey orativo '! design" m a s am ab lem ente el

-

- y -

1I

I

1

. , · . 1; . - - :

~

con jun io d e nu evas tcc nolog ias, particularm ente inform aticas, u tilizad as para los fin es

de produccion . de gcsticn )' de difusion de practicas artisticas )' culturaks. E llo no

im pid e qu e l a r e fl e xion de H orkheim er), A dorno tenga el m erito de llam ar la atenciQo.sob re los rie sl!o s d e u na teeno -cu ltura un iform ad a y m undializada· en detrim en to de

~ xp er ie ne ia s i nd iv id ua le s, d if er en ci ad as Y originales.

29 -La noc ion de«aura», desar rollada en los arios t re inta por Wal ter Benjamin,

ipuede dar cuenca , alin hoy en dia, de las relaciones entre el arte y las nuevas

enologies? [pp.69a71]

E n 1 93 6. W alle r B en ja mi n ( 18 92 -1 94 0) . filosofo. ensayista, pensador atipico de la

Escuela de Francfort» , publica. en 1936, un texto titu lado «La obra de arte en la epoca

e s u r e pr o du c ti b il i da d tecnica». EI autor, apasionado por la forografia y t:l cine. $C

n terroga sobre las m odificaciones que sufre una obra de arte desde el mem ento en que

s reprod ucid a. co piada 0 d isr rib uic a e n m ul tip les ejernplares gracias a los med ios

ecn icos m odem os. S i -corno 10 rnuestra la historia del ane- ioda obra de ane esta

est inada a ser i rnit ada, cop iada, susci tando a veces l a codici a de los Ialsarios, un a

u riosa relacion se crea entre el original, an efac to unico, elabo rado en un lugar y en un

m em en to d cr crr n i na do . y su reproduccion d i fundida sirnultanea rncntc para un pub l ico

u rn ero so e n m ultiples lugares. E s para im en tar cornp ren der esta relac ion que B enjam in

propene 10 1 n oc i6 n d e « au ra », atm osfera pa nicu lar en la cua l bafian 10 5 o b je to s o ri gi na le s

. que le s confiere su au ten ticidad. « Se la puede definir -declara el filo so fo hablando del

aura- Como la aparicion unica de una lejan ia, tan cercaria como ella pueda estar.

Descansando en e l verano a la hera de] m ediodia. siguiendo en el horizom e la linea de

u na c ad en a d e m on t.a ii as 0 una ram a que arroja su som bra sobre el que descansa. cr o es

respirar cl aura d e esas rno nta fia s 0 de esa ram al>

E sta definicio n rica en metaforas y u n po co enig matica. requ iere una precisio n;

« Definiend o el au ra com o la u nica apa ric ion 'de un a lejania, tan cercaria com o ella p ued a

estar, hernos sirnp lernerue transpuesto en las caicgorias del cspacio y del ticm po la

form ula que: ocsigna el valo r cultual de la obra de arte. Lejan ia se opone a cercania .

Aqueilo que esta escnc ialm erue lejano es inaccesible. Por naturaleza enronces, esta

s ie rn p re « i ej an a ». tan c ercaria co mo ella pu eda estar. Se pu ede estar prox im o a su realida d

m aterial. p ero sin conseg uir aicanzar e l c aracter.le jano q ue conserva un a vez ap arec ida»

Ahara bien. las iecn icas m odernas de rep roduce ion ucnen la capacidad de pone:

d e a qu i e n a de la rn e Ia ..~o br as p asa da s a ] a lc an ce d e iooos, H e aqu i un fenom eno nuevo que '

perm ite. ~ egun B en jam in . co lm ar « Ia ne'c esidad de las m asas de ap ro piar.;e del o bjeto en la

imagen y en ]a rep rod uce ion ... E sta p ro xim id ad entran a co n segu ridad la perdid a del aura.

pero liene ]a \ 'entaja de perrn itir a un m axim o num ero acceder a un arte liberado de su

f un d6 n c ulr ua l. lI ad i~ io na lm en te r es erv ad a a lo s p ri vil eg ia do s y a la elite lJurguesa . •

Page 6: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 6/17

 

\i

La tentacion de interpret ar la decadencia ,H aura ~o'm'" 'I I III' I' , ~ '-. a un pasa'~ de va or

CU ,UQ al_;:ulOr de cxposicion -al valor 'culJum/ podria decirse J- ~ .,. \

zrande v ". " . -- es por consraurerue'" - , como un progreso de ordcn politico va oue cor:-~~~~nd"" eso que ll <> •I I'd' . .. .. - j-V ~" - iamanamos

en a actus I ad una «dernocrar izac ion del ane» , '\En r ea li da d. Ia a ct it ud deBe~J'amir: p~-':"'- ,_. ,. . ,'~ , ' " -': ,,,.::.•::~,~ailliJI:lUa .... a oecadencia dA I aura

SI"!ll,ICa adernas Is ,. baci d' - ~ ,,~ l= -J dicic «perrur acton e tc da ra funcion de! arte», la liquidaci6n progresrva,. a t¥ a IClon 1 j," ' -.-• : . .' e ernpo rectrmento de la e xperiencia directs de las c asas en 0 ,::~, de 1expenenc.as rnedi at dl , d - . ro ...__ n('l -

- - _,." as, 0 me ,Jatlz.a as. en el sene deun un iverse de r eprodutciones. de \'artificios y de simulacros. ,

La reflexion d e W It '" . , '. I. "-,, - a er benJamtr.. a la cual s e r efi ere a V "~ "S e n 10 actualidad la Iieona de 1", d ' II' . -,-- ,~~ \

d',- 1 -, - S me lao iarna l a a tencion sobre un h ec he c ad s v ez ma s : ; iomi f ica 'i vo en la era ,.e as nueva t I' d ,-' . ..., ,u IL .: s ecno O~I?S e cornunicacion, de los multimedia y dela-esferadelvideo: 'I

.2 Pf10 lx lm idad m ed .1 21 lc a e s re al . p ero puede ser adernas un enzaho. u na s ue rt e de 1nanta a o paca que I I' di id . - - ,. "', - ars a a In I\'I UOY 10 rnant iene aieno a l a r ea li ca d d e. la e xn cr ie nc i: l'CO'IOI2na. . >, .• ,. " • - .... . • ,~ i

\

!

'I.T;

c~

i,QUE ES,LA ESTETICA?*

'\ Cuarta Patte: Los giros de la Estetica

\ 1- Elgiro politico de la Estetica L P P : 357-395] .I

i

\ Walter Ben] amin y la experiencia estetica

\I

\I\

\

\

\

\\I\ _ Durante. sus estudios, se confiesa seducido por 1;:$ tesis de h istoria del am: de

."", . ,,-:~, ', ,' ";, , , '_ . ' .. ;~...~-, ,;~,.L.;Alois-R.-ie"F-,v,.<u -concepcionde .voluruad.anistica: ~" acasiona nor EI alm a \. las .. \ .e -- r , ;J o _ " . . . . t , + . • l_"\ : -u . . . , . 1 " . . . ~ - "C- ,r , o_ • "~."~:L>;.":~-~\.JI:-·"i ~:::..__ ~"!

I

. La estetica de Wa ll er B e nj am i n, traductor de Proust) , de Baudelaire. no se

manif iesta jamasca jo la f O T 1 T l a d~unaobra coherente. rnenos au n bajo cl-aspec io de un

iratado. Como 5U enorrne conjunto de cit as consagradas a lo s pasajes parisi enses de'

f ines del siglo XIX. en la 'capital transformada PO f el ba ron Hauss r nann. sus reflex ionesbriilarues y [ragrnentarias proceden por ternas, apareruernemesin relacion entre ellos:

Benin.Ia Iotografla, e l c in e. e l h ac hi s. H o ld er li n. Goethe. Ka fKB - e l d a d ai sr no . e l s u r re al is m o.

F ourier, la arquitcctura del vidrio, Mo"cu. la traduccion, la critica de arte. etc.

EI urucc vinculo en csta diversidad reside en el deseo del filosofo de asir las

multiples facetas de esie fenomeno arnbiguo qu e se cenorn ina modemidad. rnezc la de

vestigios arcaicos y de SUtTlOS futurisias. El recorrido 'intelectual de Waller Benjamin se

parece a su v id a. irn pr ev is ib le , in clu so ca otic a, itin era nte . n orn ad e por n cce sid ad . p er c

jarnas incoherenie.'

,.• Marc Jimenez , iQ,,' est-er qlle I' £sliletiqiu!:' Saint-Arnand t Cher] . Gal li rnard. 1997. Trod.

Graciela I.de los Reyes

. - - - - --~.

Page 7: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 7/17

formas de Lukacs.se in ic ia en la fenornenologia de HusserL sin j;m as cesar de releer a

Platen y a K ant. Su suefio : reconciliar la seriedad del filoscfo de Konigsberg con la

sensib ilidad romantica ; analizando el periodo del Atheneum y las obras de Fichre.

S ch le ge l. N ov al is y Schelling . sostiene su tesis de doctorado en 19 i . p r ec i sam e ru e

sobre cl «Concepto d e c ri ti ca estetica en el rom an tic ism o alem an ». Su tesis de Estado

consagrada al origen del drama barroco aleman es. err-cam bio, rechazada por la

u ni ve rs id ad d e F ra nc fo rt .

Privad o d e la en sehan za u niv ersitaria , B en jam in viv e p en osarn en te gracias a lo s

articu lo s de critica literaria , tradu ccio nes y ernis ion es rad iofon icas. D e o rig en judie,

re ch az a lo s p ed id os d e su am ig o d e la in fa ncia G ers ho rn S ch olem . d esta ca do es pec ialista

en la re ligio n ju daica y en l a Cabala. que insiste en que em igre con el a Jerusalen,

Adrnirador de Historia y eond~neio de close de Lukacs. am igo de BertchBrecht , se

d ecid e p or su viaje a Moscu (1926.27); ren uncia a todo comprom ISO comunista y se

m an tien ec orn o u n s im pa tiz an te c ritico , d el rn arx ism o.

L igado 'a Theodor Adorno y a Marx Horkheirner. invitado a parncipar de los

trabajos del Institu to de invesrigaciones socialcs consagracos a la teoria critica de I~

so cied ad . 'n o lle ga a in tc grar se co ncr cta rn en te al g ru po de l a f ut ur a E sc uc la d e F ra nc fo rt.

forzada a ver en el a un fie l cornpafiero de ru ta pcro reccloso de conservar su autonom ia ,

En el cruce de las iendencias fi loscficas y artis tica s d e su tiern po . B en jam in s e m an tien e

«apartc de todas la s corrientes», segun laexpresion de Adorno: ini Moscu. ni Jcrusalen.

ni Franc for t l

Paris. la «capita l del sig lo X IX ". sim boliza para e l 'las contrad icc iones de la

rnodern idad , las rn ism as que B audela ire llega a expresar sobre la moda de la creacion

p oetica: i,co mo se p ued e co ntin uar escrib ien do p oern as en p len a rev olutio n in dustrial,

en el «apogee» d el capita lism o? E s a Paris a d ond e finalm eru e 1 0 con du ce el exilic, con

J a e sp era nza d e f rec ue ntar el g ru po s urr ea lista. L as re lac io ne s se a br ev ian ra pid arn en te.

pero se reune con Louis Aragon. Ju lien Green .Pierre Jean Jouve. Andre G ide, M arcel

Jounandeau. R ay mond A ron encuentra notable su ensay o «La obra oc ane en la epoca

d e s u r ep ro d uc ci on mecanica» (redactado en J 936), y la prirnera version francesa del

texto es estab lec id a p or Pi~ rre K lo sso wsk i, y rev isad a p or el rnisrn o Benjamin.'

E n p cc as p ag in as , B en ja min in te nta an aliza r la in flu en cia d e la s te cn ic as m od ern as

de reproduccion y de difusion sobre la o~ ra d e ane. M as precisam ente, se prcgunta si

e l h ech o d e m !lltip lic ar u na o bra d e arte p ara p res en ta rla s im ulta.n eam en te a u na m ultitu d·

d e e sp ec 12 do re s a fe cU ! 0 no el orig inal. La prcgunta puede parecc:r ex traila. porque no

se ve en qlJ~ una copia 0 una reproduction cam biarian aquello que sea el m odelo

p rim ero q ue p ~n nan cce o rigin al an le cu alq uier co sa qu e se ob teng a. A ho ra b ien . segL lT I

B en jam in , alg o cam bia . no tan to el o rig in al en si rn ism o si;'lo Ja re lac ion cn tre e l p ublico

~ ' Iii o bra orig inal /lropiam ente d icha , A ese algo . ello llam a « (auraa. suene de halo que

n il .1 b a c ie rt os o b je 1l 's -0 c ierto s s ere s· co n u na a tm os fera e ter ea . ir un ate ria L c on firie nd o

-;J~ r~ inal un caracter de auten tic idad . Una obra de ane ha sido creada en u'n m omento.- ... .

"

y en u n lug ar p reciso s, d e rn an era u nica, y esa unicidad explica por que las obras de arte

an tig ua s, aq ueila s q ue s e en cu en tra n e n Jo s lu ga res d e c un o, ig le sias 0 s an ru ar io s, p ar ec en

ro dca da s d e rn is ie rio : i.g ua rd an secrctamenie el recuerdo de su esplendor pasado y el

efecto qu e producen sobre los que las contemplan? B en jam in no s recuerda los origenes

historico s d el ane , en el m em en to en q ue este estab a lig ad o a p raciicas m ag icas, r iruales yculruales q ue n uesrra civ ilizacio n h a o lv id ad o. T od a trad icio n se co nstiru ye so bre !a b ase

d el c ar ac te r t ra ns rn is ib le d e l a a ut en ti ci da d y del au ra de u na ob ra , y la fun cion d el riio cs

precisamente ayudar a esa transrnisicn de la herencia 'M tigua ., . .

Pero las tecn icas m odem as de reproduccion de masas no uenen mas la neccsidad

d e esta m ed iatio n trad icio nal: acruan en la rap id ez y la sir nu han cid ad . iQ ue les im po rts

un aura que no pueden por o tra parte n i conservar n i comunicar! Lo que in teresa a la

e po ca m od em a, p rag rn atic a, m ate rialis ta, u bic ad a b ajo e l s ig no d el d in ero . es re pr od ucir.

c or ne rc ia r. e xp or te r. v en de r. La caid a p ro gresiv a d el au ra sig nifica qu e las o bras p ierden

su valor d e curio y se quiere atribu ir un valor de cam bio que las haga ne gociables com o

cualquicr bien de consume.B en ja min in terp reta, p or co nsig u ien te. e ste Ien orn en o C0l110 una decadenc ia del

arre: la d esaparicio n inelu ctable d el aura en tran a un ern po brecirnien to de exp erien cias

estcricas fundadas sobre la tradicion y se correspondc con una dcvastacion cultura lsin p rcced en tes . N o ob stan te, n o .se . rnanricn e en este aspecro p esirnis ta, (.L a p crdid a

d el a ur a no tendra su costado positive? La s tecnicas de reproduccicn. como la Iorografia

y e1 c in e. qu e tiend en a tran sfo rm ar las anes ccrn plctarn ern e. y a H am ar la atcncio n d e un

pu blico cad a v ez m as v asto . i.no p od rian servir p ara fines cu nurales y p o li ti co s; d is lr ~ er

a ias rn asas y al rn isrno tiernpo ponerlas en guard ia contra e l ascenso de potencias

infernales?

N ur ne ro so s an ista s r na rx istas 0 cercanos al com unismo erigen . sobre todo a

p artir d e 1936. el urg~ nle problem a de su com prom ise en I~lu ch ac on tra H itle r. M uch os

continuan sin tener en cuenra las recornendaciones de Andre B reton rechaz.m do, en

J 935. p oner el arte y la poesia al serv icio de una causa tan justa com o aquelJa . Picasso

o in ta el Gllerniea (1937) a continuation del bornbardco de la v illa por la av iacion nazi:

Charles Chaplin prepara el escenario del Die/odor. EI texro de B enjam in es anterior a

e sta s d os o bras , p ero co no cia a lo s ar tlstas y se p erm ite u na co rn para cio n: «La posibilidad

tecnica de reproducir la obra de arte rnodifica !a actitud de las m asas con rcspecio al

arte . D e re lro gra da. p or eje mp lo . fre nte a u n P ic as so . sc tra nsfo m13 en ,cx lre ma dam en te

pro l!resista . por e jem plo. con respecto a u n Chaplin,., '

- D icho de o .ra manera , e l c ine . lecnica de reproduccion y difu sio n m a:.i\',l, an c -

p r::~ en did am enlc . d esp rcw istD d e au ra i.no len dria Ja ven taja d e ser ma s c f'i ca z q ue 1 3

pin tura. adem as de .....nguard isla : i.No esti m ils certa de las persona.<,. no es m a$

democratico. m a s a pi o p ar a v ol ve rl as H pr og re si st as ), ?

L a p erd ida d el au ra ten d ria p or con sig u ien le d os co nsc:cu en cias. en ap ariencia

co ntrad ic to ria s: u na r ,e gativ a: p orq ue p ro vo ca ria u n em po bre cim ien lo d e la ex per ien cia

-6-

 

Page 8: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 8/17

visto, ha crcido 'en esia p osibilidad . P ero el insisie. « Criticar», para eL como por o tra

~ -~ para n alJ d~ la l'r ~ ~ ~ u n acto m as b ie n po lu ic o q ue esietico. S eg un ~ L c ritic ar u nat ; : . . l U I U . i.J' _ I . 'v_ ._

obra de ane pasa a ser , proceder co n su « ac ab am ie nto ». c on ioco i o e rr st ic o d el . t ~ nn in o :

despren der e! scnrido de una obra, im erpretaria, es term inarla, U na obra no criticada es

ccndenada G l a ind i fe rcncia y a l o l vi d o.Perc cs t am b ie n esforzarse en agotar e I conjunto d e s us s ig ni rl ca ci on es : dicho

de otra manera. es hacerla morir de tal manera qu e s610 queden vivas, para el preseme.

esas mismas sianificaciones. Ta l empress necesiia un s ab er c on si de ra bl e e n n um e ro sa .~

disciplinas. N; e s s ufi cie nte s iru ar e sa obra en la his toria, descr ioir su medic . .t r az _ ar l a

\ bion rafia de su auior. Esrudiando el dram a barroco alem an del siglo ),"V 11 . B .enJarnm ha

\d a:lo e l e je rn pl o: e l s e r .a , p o r a s: d ec ir lo , s ur ne rg id o e n e sa s p ie za s d e l :~ tr ~, ~ ~ ci .l ca m c~ te

, . . d er ",~<'1 irr ep re se nia ble s " om o SI eI h ub ie ra q ue ri do: ue;:onO~H~25. poco B etu a as p or s .. . . , ,~ I ~ ... h_~ ... + ~ . . . . .

\ volverse a si m isrno el aU lDL Habia sido precise para 61 tom~ r ~ n cu::n~ . ~ odas las

I tcndenc.as de la epoca, religiosas. meiaflsicas. f i l0 5 6 fi ~ i ;; . e c on om . lc ~ ) ' pouucas. y es

\

orecisarnerue eso 1 0 que no hab ian acepiado la s auioridades acad~m lcas.. '

. La e po ca a ctu al i .e sc ilis l2 . p ara z am bu ll irs e e n e l p as ad o. a nu gu .o 0 ma s recrenie.

p a ra a na li za r y p ara criticar las obras con el riesgo de con staiar que los li:m pos ?re~ ~n te,

fund am cntalm ente no h an carn biado ? E I publico i,esci lisro p ara renunciar a l a I lu sl On .d e

. u n fu ruro rnejor qu e refrejan las rnaquinas d e rep rod ucir y c or nu ni ca r, r na qu in as t am bi en

fundad a so bre la tradicion: la otra pcsitiva, p orque favo receria la d ern ocraiizacion -y la

politizacion. de i a cu lru ra . Perc l a e po c a, gran devcradora de esperanzas, 3;:J:!na5 in c ita

la en tusiasmo , E ' optim isrno de Benjam in sucu rnbe m uy rapidamente. desde el afro

siguiente. So b subsiste ia inquieru d [rente al d estine del arte y a la sucrte reservada ala cultura,

Las reflexiones de B en jam in sobrc la c~ib del aura n os interesan iodavia. .acrualrnen te porque v an m as alia del m om cn io :·.;~ torico en el cu al h an nacido. Reunen

en efecto las preccupaciones conternooraneas sabre el ro l amb iguo de los m edia en

com paracion C on eJ ane y ia c ult ura , R eto me rn os I ~ u nic a d ef in ic io n. u n PQCO enlgmatica,

que cia del aura: « (i,Q ue es propiam cnte hab lar del aura? U na trarna sin gular de espacio

:- ' d e tiernpo : un ica ap aricion de una lejznia, tan cercaria c om e. p ue da e st ar» .

Todos hernos tenido esa cxperienc.a exrraiia de t el le r d e r ep en ie bajo lo s cjcs

una obra de arte o rig inal. D urante m ucho tiem po , a veces m eses 0 a fi os . s e h ab ia v ue lt o

fam iliar a fuerza de co ruem plarla en im agen , per ejernpio en catalcgos de exposicicn.

Lejana a nosctros, se hsbia vueuo , gracias a las t ecn icas d: : re pro du cc io n. ta n cercana

que nos parecia conocer!a 'en sus m inirnos deialles, Por poco que nos hay a seducido.

no teniarnos m as que ;.J" unico deseo: verla de verdad , Perc una vez delarue del 0 0 1 g r n al .

do s reacc iones son pcsibles : la admiracion a la decepcion. En un Ci!SO com o en el otro,

nosotros tcnernos la cxperiencia del au ra. Asom brados, percibim os .en el original esa

cosaindefinib le que ia reproduccion era incapaz de transm itir: ' el caractcr un ico y

autent ico de un a obra de la cual sabernos qu e ha sido hecha en un tiernpo y en u n

e sp ac io d ete rrn in ad os . D esi lu sio na do s, d eb em os d ec irn os q ue l a c o nte mp la ci on r ep ciid a

d e su reprodu ccion ha entorpecid o, d e alg una m anera. nu estra sen sibilidad: hastiados,

permanecernos hasta indiferentes a 1 2 n ov ed ad d e l a e xp er ie nc ia ,

En su ensayo, Benjamin nota la nccesidad crecienie del publico de «apropiarse de l

objeto en la im agen y en la rep roduccion», Se puede decir cue, can posterioridad. la

television y las no vedades tecnclcg icas satisfacen arn pliarnerue esa n ecesidad. P ero se

p ue de r em a rc ar l a am bi gu ed ad de l a p r ox im id ad m e di at ic a: a m e nu do , e lla n os d a la i lusion

de v ivir los sucesas en directo. en elluga; m ism o ..ESle es un fenom eno positivo y a que

a um Cn ta n ue st ro c on oc im ie nt o. P or e l c o ntr ario . e sta 'm ism a p ro xim id ad e s t.c .. mp osa : in eila

a con ten tamos CO,1 esta e x pe ri en ci a m e di at iz ad a en d et ri me nl D d e l a e xp er ie nc i~ v i\ 'i da .

Benjam in pone el dedo sobre un punto sensible de la modem idad cultural: a

p es ar d e 1 ~ m ultip le > p os ib il ic ta de s d e la r ep ro du cc io n, d e m em oriz ac i6 n. d e ilc um u !a ci on

d e i ma ge ne s y son idos. que a veCes nos privan del liem po necc:sario para rever 0

ree~ cuchar lo s registros .. nuestra experiencia viv ida. sensib le, concrela, liende a

em po brecerse. L lam a a esto la « alrofia d e la ex perienciall.

Pero c)'iste algo m2.s preocupan re: se pod ria pensar que las tecnicas de

reproducci6n aum entan nuestra capacidad de criticar el arte. 18 cu ltura. el !nunda lal

c1.!'!1.va,(i O. no. v am as!), princip alm en le. por~ ue.,exti~ nde.f1)a info:-m aci6 n a un vasto

publico y no llnicam em e a un circuio de in iciados 0 privilegiaoo s. B enjam in. se 10 ha

-,,

para sonar? .. .B en ja min d ud a acerca de esto. B ajo el reino de l rev-dinero. d ~ l ~ ' al or d e carnbio.

d on de l a v cl oc id ad y e l c he qu e c ue nta n mas qu e eI corncnido. la cnuca de ane nunca

p ue de u bic ars e. B en ja min c on st ata , d es il us io na do : «rnsensaios a qu el lo s q ue d .~ pl or an

la decadencia 'de la critica. Porque su hora ha pas ado desde haec mucho tI.m_p0»'

Observa adernas: "La v ision m as esencial, acrualrnente. es aquella que va al co r~ on de

l?s cosas, la v ision m ercan til. es 13 publicidad. E lla destruy e el margen de libertad

\

a pro pia do p ar <l el cxamen y nos arro ja las cosas a la cara de una m anera tan peligrosa

como 12 de un (lUIO que viene hacia noso trcs vib rando sob re In parnalla de cine y que se

I agrandz desmesuradar,-;~ nte»: ". . ..' . . ,

\

Scmejarne e po ca n o ti en e, ro r c Ol ls ig u i :: nt c, n cc c5 10 ad d e c nu ea . La publlclGad

. es:.a all: inra informar cie la exiSlencia de obras de "nc. sim ples blenes de consum ~. que

1 reuncil el botin de ios productos Clilturales conslituidos en el cu rse de la hl5 lOna del

1 a,Ce. Un botin que B en jam in cD nlem pla con espanto . porque 1 : :1 £ ?h r a. < ; h a n nacd~ no

I ~610 «del esfuerzo unico de 105 g randes gen:of. sino. al m lsm o tlem po. del queh,leer

a no nim o i mp ue sl o a l o s cOn lc r np o rime os de esos gen ios) • .~ , .' .

'yO ~ om o nada esca?a al compielo deseo de consum ir tod8 y deconln\Julr 8 ~5 la

inm ensa transm Utacion de iodas la~ cosas "en moneda de c2.lT1bio. 51: pregunta Sl cl

sucno lO tal de! hom bre actual no es sim p!em ~n le com panir la ex istcncia de ~ ickcy . de

\

~ 'i vd ~ r-n I ?i sn e yw o ri d d on d e e l b ie ne st ar ex , t er io ~ s i~ ~ .d ~ ~ ~ ~ l a~ . ~~ ~ la ,d ~ ~ ~~ '! C .i o, n ~ . nu e~ t :~In Igencla ln tenor. . .. . ,

\- 1 - - \

\.1

 

Page 9: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 9/17

~"

-;,.

A su filosofia de la historia, Benjamin Ie ha dado un rostro de angcl el de un

cuad ro de Pau l K lee: Angelus No I' I' , "', vus, e ange nuevo. Este anael no da lecciones. no

promet~ e lpara}so, I lene los ojos desmesuradamente abicr tos. ia boca tambicn abier ta

y sus alas desplegadas . A'g' 'a--""'d ,-, "• . (, u rl,Jan 0 un signa de espetanza. el ar.uncio de ,una

redencion? No se sabe por q . s 'I' -, ' ue u rostro esta vue to hacia el pasado. Conternpla la

hl ston~ ,pasad .a. Noso tros , simples espectado res. vemos una sene de sucesos , 'una

evo l~clon hacI~ 10rnejor. EI angel no ve mas que cat ast rofes, rui~as que se acurnulan a ,I

, sus pies: Querr ia estar a buen resguardo, pero una ternpestad venida del paraiso hincha , lsus al as, ya no log ra repl egarlas. «Es ta t ernpes tad, di ce Ben jamin, 10empu ja hacia el

futuro al eual el angel no cesa de dar l a e spalda, en t anto los escornb ros , frente a el , s e

elevan hasta el cielo. A esta tempested damos el nornbre de-Erozreso». •

L~ ~~oso fia del arte de Benjamin noesun cu rse de est eti ca. expresa sob re todo

una senslb.ll1~ad exaccrbada p~r I~ CO;!' " ~C : " ., . ones de la mode midad que no es aj ena

a nues tra epoca, Esas con trad icciones, l as percibe en el contacto con las cosas y los

sucesos aparent emen te mas b: :m; ;,l es de l a exi st encia cot id iana: un vagabundcar en

Berlin ~ Florencia.Ia lecrura de Proust 0 de un poema dc Mallarme, una insolita fotografia

deEugene Atget , el nn rnbre de l as cal les, el arumbraco a g as de 105 faroles , e l pasaje de

los Panoramas. bulevar Montmartre , e tc ,

Piensa en una pol it izacion de laestet ica, porque 12 0 coyunrura loobliga a c lio: se

tra ta de , responder a la estet izac ion de la pol it ica predicada por e l futur ismoital iano y

concrel lzad~ en las grandes f iestas nacionalsociai is tas. Perc Benjamin no cs e l teorico

de grandes Sistemas dernostrativos y cohererucs. Lector de Benedetto Croce desconfia

de las con~~deraciones generales y privilegia las obras de arte singuiares, Su s anal isiss~~ mmers lone~ ~ue apuntan a in st aurar una especie de imimidad, de simpati a con el

ooj eto. Es ta,p ro~lmo . en esto, a las concepciones de la Einfuhlung, de la «ernpatia».

e~pues~ ,p~r ,V, lc tor Basch" para quien la es teii ca apunta a es tabl ecer una forma de

slm~a~la simbolica C ~ ? la obra, Pero Benjamin va mas a lla de este aspec to psicologico,

. suo jet ivo , de~a r el acion ,que nos l iga con el ane. Cree en l apos ib il idad de most rar que

I~ obras son c ,ondens~cl~nes ~~ex,per iencias pasadas capaces de b ''1inar c l porvenir

51 se logra descifrar SU significacicn simbolica y alcgorica, Y para cienunciar la ambigUedad

de un p~ogreso de lacultura, de ningun modo -tiene la ;" ~sidad de fasiidiosos

razonarnientos: es sufi~iente char, e~t:ribii sin ju' ,r ;2.r . dejar allector 1<1reocupacion de

es~b lecer l~ :o rrelaclones: es el nll smo proced imien to adop tado par Ben jamin en las

mtles de pagmas que ,componen su obra sobre los pasajes 'parisienses7, verdadera

«fenomenologia de b exper iene ia eSlet ica' )) en e l eorazon de lamodemidad.

, En su obra postuma, Le v is ib l e er I 'invisible, el fenomenologo Maurice Merleau-Po~t~ declara: « [ _ ,. ~ e l presenle' , 10visible no cuenta tanto para mi, nO:liene para mi un

presllglO absoluto SinO en raz6n de ese inmenso contenido latente de pasadCi de futuro

que, por ot ra pane. el anuncia y oeulta))." ' ,

~sta observacl6n ,bien podria defi 'n ir mas cercanamente uno de los aspec tos de

la estellea de Waller BenJamin.

.,

!

I\

I,

. .

Herbert ~la rcuse: I .ros y euuura

EI ensayo de Walte r Benjamin «La obra de arte en la epoca de su reproducc icn

mecanica) ) aparecio por prim era vez en 19~?:Al ana sigu ienl e, en l am isma revi st a del

Insti tu to de investigaciones s6c ia le 's ,di~gido por ,Adomo,yMax Horkheimer. Herbert

Mareuse publica un art iculo t itulado «Sobre el carac te r a fi rmat ivo de la cuuura».' ?

Es te tex to es import ant e por dos razones . Po r una part e. con firma la ub icaci6n

predominante del ane y de l a es teii ca en l as preocupaciones fil os6 ficas de la epoca:

tes timonia la ruprura con los grandes sis temas ideal is t.aS , como los de Kant y He~el . EI

compromiso de los an is tas de van guardia en las Iuchas ideologi cas , transcurridos dos

deeenios, prueba que el art e ha dejado de ser una act iv idad inocen te. ob jeto de puras

\ especulaciones

metafiSicas. Perc, por otra parte, las nuevas apuestaS artis~icas aventajan

a la coyuntura his loriea , Se 10ha vis to bien en la obra de Ben.iamin: ver rl ;aderamente ."

\ inienta lucnar, el misrno, contra el fascismo, pero su preocupac ion esenc ia l concierne en

\ definniva a la suerte de \ 0 ' 1 cul tura en la soc iedad occ identa l modema.

\ i,Que quiere decir Mareuse oon «culrora afirmativa»?i La idea es simple, La cuuura occidental. heredera de la Antigiiedad. se ha

'desar rollado a par ti r de la idea de que existe un mundo de valores espiri tuates y morale;

superior a la realidad material, prosaica y laboriosa. Ese unrverso nace de la aspiracion

de los hombres par ocultar su situae i6n exis tencial . for jando idealcs universalmente

valederos: i deal de bel leza, de heroi smo. de cumpl imiento personal . pero t ambien de

bondad. dejuslicia. de ' libertad, de solidaridad y felicidad, L as pa:io,ne~ 'i las afecciones

hurnanas. como el amor, la amistad. la actitud noble 'i el coraje ante la muerte, son

\ i auaimen te ideal izados v sub limados , En verdad. en el order, soci al ant iguo . el acceso a

\

;sos val ores estaba rese-;""a~oa una mi~o~a de privi legiados. preocupados por aJin_nar

l a ex ls tenci a de ese mundo Ideal , en pnncip .o reservado a todos y des ti nado a serv ir de

\ modelo a las eonductas humanas. ,

\

Perc ese mundo ideal -universo de \a sublimaci6n- presentaba al menos una

ventaja: eonstituia un poderos~ estimul~te d~1deseo d.ecam.biar \a realidad apre~ianle.

, incluso de t ransfo rmar l a sOCledad eXls len le: en t eona al menos , ya que la est roctura

\ misrna de la soc iedad. dividida en c lases. impedia concretamenle .loda modif ieacion ',

\ Ahora bien, ~E.£~~Sf._13 cultura modem a n o ha perdido nada de su a.~pecto

\ (~firmativo )). 10ha inclu so refo rza~o: por eje?,p I9, despo~and~ am de, su con lcniQ9_

l.~~bverslvo que oculta mcluso baJo ,su fo~a IdeallZ,@_a, ~nul!uamenlc. el

arte promelia una jel icidad de tal mo~lTItuallzada gue se hlzo poco a QOco

\ ~; d~gui en aCielante. la eultura procura p/aceres. p:ineipalmente agu~I\OS

, de un consumo siempre acrecent ado de bienes cu lturales . mlent ras AlJ ,ua_ real ldad

\

eXlstente Y eI si st ema soci al pennanezcan s in cambio~ "La cul tura modcma se mucstra por consiguienle como una culNra «af irmativa))

con un dob le poder. Presen ta lodos los inconvenien te~ de l a cu ltura ideali sta, ya que

descansa sob re la separacion ent re el ideal y la rea lidad, entre e l mundo de 10S,valores

I

-5-\\

"f

'\

"II.

, , , , , ' .

. , ---,_'--- '- . - . - - " - - -1\

 

Page 10: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 10/17

y cl r nundo reaL~ ~ posee las v entajas,)la qlle substiru)le la idea de felicidad ..

~ 1 por la de placeres frag men tario ~; !!_derl!asd e esto, h ace perder a los id ea1c:s 5U c a ra c te r po li ti c o y a rti st ic o q ue p re co ni za n u n c am in o d is tin to d el d e la r en ta bi li za ci 6n

fuerza explosiva: a t~ 1 punta, observa M arcuse en conclusion, que en relaci6n a esta desenfrenada de las actividades nurnanas. Y 10 que le c:hoca todavia m as es I~

c ultu ra e nto rp ecld a. m te gra da e n e l siste ma S oc ia l_ _y _e co no mic o la an tio ua c ultu ra desproporcion entre el formidable p ot en cia l d e liberacion qu e represeruan los progresos

tradicio':,al,clasica y burguesa adquicre un nivel progresista. '''' cientificos, tecnicos e industriales, )' el mantenirn iento de controles y de represionesE .~ ta d ef ~ll sa in es pe ra da d e la c ultu ra b ur gu cs a e l m is -r na an o (1937) en que que obligan al individuo a r e fr e na r su s deseos y su s pulsiones p ara su blim arlo s e n

G .oebbe l~ o r g~ I 11z a en Mun ich la primer? e)(pl"1'~;'':'n de « ar te d eg en er ad o» p ro vo ca las fuerza de rrabajo.

VIV~ re t.JCencl .as de Adorno y d e B en ja m in . ( ,~ um o puede Marcuse cocducirsecorno E n s um . .. M ar cu se se interroga sobre 1a fonna m odem a de un « m ale star e n la

un Ideal~sta e i gn o ra r las v angu ardias? ~ Co mo n o ve qu e la modemidad artistica de c iv il iz ac io n ». P e ro ah ora , y a n o estarnos en la V ie na d e F re ud . autor de 1,929;estarnos en

B au delaire, de K afk a u de Scho nb erg , con stiruy e la base de u na critica de la sociedad? los atlas 50, e n lo s E sta do s U nid os -M arc us e se h ab ia ex ilia do a l1 i"d e~ de 1934- en el

. S u a rtic ulo e s, sin e mb arg o, p ub lic ad o, H crk ne irn er y A do rno co rnentan q ue su u mb ral d e la « socied ad de co nsu me». '1: '. ,.

reciente colega t ie ne t od av ia t ie rn po p ar a f am i li ar iz ar se c an l as p os ic io ne s d el l~ s ti tu to .

S al vo e st a viscosidad pasajera de i d ea li smo esteiico. el a rti cu lo te sti mo ni a u na t om a e n

cu.en la de la d im ension po litica d el arte. Perm ite a M arcuse defin ir las no vedo sas

orientaciones teoricas q ue e xp on dn i. "m as ta rd e p art ic ula nn en te e n Eros \. civilizacion(1955) y en EI hombre unidimensional (1964). .. , '.

C omo mu ch os d e l os in te le ct ua le s d e s u g en era ci on , p ar ti cu la rm e ru e s us a mi ao s

del Institute, M arcuse. farm ado tarnbien en la lcctura de H egel, de H usserl,- de

K l~ rk eg aa rd . d e ~ ar x y d .e F reu d, su fre la in flu en cia d e G eo rg es L uk acs y d e Ma rt in

H eid eg ge r, S~ 'p nm era te sts d e d oc to ra do sa bre la n ov ela a le ma na (l922) s c i ns pir a a la

v ez e n laEslellca d e He ge l y en EI alma de lasformas; e s b a jo la d ir ec cio n d e H e id eg ge rque redacta. e n 1932. su tesis sobre H egel. -

. ~ I. L em a d ~ ~ a al ie na ci on y d e la r eif ic ac io n e n la ob ra d e L uk ac s y r:! ~el desamparo

d el ~ nd lv ld uo p ns io ne ro d e 5U a ng usu a e xis re nc ia ! e n la o bra d e H eid eg ge r tra du ce n,

seg un e], una preocup aeion com un : enccntrar u n senuo o auten.i.> de la v id a. 'N o se

pod ri a r e conci li a :l a f e nomenol ogi a y e l m arx ism o? L a id ea ap en as Ie agrnda a Heidcgger.

Marc us e re nu nc ia d esd e e nio nc es a su p ro yec to , tan to m as a l e nte ra rse d e la a fu ia cio n

d e s u ma es tr o a l a i de ol og ia n ac io na ls oc ia li st a y d es cu bri r. a l m is mo ti em p o. l a e di ci onco m pi eta d e las o bras de M arx y Engels.

E Sl3 l ec tu ra le c on fir rn a la e Xi st en cia 'd c: :u n a bi ~m o e ntr e l a te ori a d e M aD:vlare alid ad so vie tic a. P ero e sra le rev ela a dc ma s u no d e.lo s ta ro s p un ta s e n c orn un e ntre

u n e sta do to ta lita rio y la s n ac i-o ne s d ern oc rau ca s: Ia c on stru cc io n d el so cia lism o e s u nfracaso. .

P ara e l E ste . la re vo lu cio n c orn un is ta h a sid o tra ic io na da . P ara e l O es te . se h ac e

c ad a v ez rn en os p osib le : la c la se o bre ra se in re gra c ad a v ez rn ejo r a l siste ma : re nu nc ia

p oco a .p oc o a ~ na tra nsfo rrn ac io n ra dic al d e la s cc ie da d y s e r ep lie ga e n p os ic io ne s_refonnl st as soc la l -democra tas .

L o q ue O Cu IT e en la U nio n so vie uc a e vid en tem em e n o so rp re nd e a M arc use . L o

que 10 im riga despues de la Segunda Guerra m undial. es el poder de inte aracion

desp legad o p er la sociedad ind ustrial m od em a p ara ~ oro car io das las opo s.cion es d e

-. .

i,.1

Eros) , Civi li ;:adon. Cont ribuclon a Freud (1955) es c , i, e .l ?men te l a obra mas

im p on an ie d e H er be rt M a rc us e. A pu nt a a r ela cic na r l as t es is d e M ar x s ob re .l a e xp lo ta cio n

po r el trabajo y las tesis d e F re ud expuestas precisarnente en Molester en la civilizacian.

S e tr ata ta m bie n d e colocarlos f un da me nto s d e u na t ra ns fo rm a cio n c ult ur al 'I «estetica»

d e l a c iv il iz at io n i nd u st ri al y d e d e fin ir e l r ol d el a rte e n la s oc ied ad m od em a. E s p o r e llo

q ue la reflex io n de M arcu se n os in teresa aqu i. La ten tativa de con ciliar al auior d el

Capital y a l f un da do r d el p sic oa na li sis n o e s a be rr an te .

M uchas veces. en su obra .. M aD : pone cn guardia contra el riesgo de crisis

g ra ve , i nc lu so f ata l. q ue a m en az a la s up er viv en cia d e l a s o cie ca d c ap it ali st a, E sta c ris is

te nd r ia p rin cip al m en te p or c au sa l a a bs ur did ad d e u na c iv ili za ci on q ue a si en ta 'lO ilo Su

d e sa rr ol lo e n e l p ro g re so c ie n ti fi co V te cn ic o e n d etr im e nto d e la a pe nu ra d el i nd iv id uo .

~_ob.s.en ..a ig ualm ente la d es~ orci6n en tre 1a acum ulacio n d e ri9~ p.Q L.e1.

c aI Ji ta l, p ot en cia l m en te F ue nt e d e f el ic id ad ] Ja ra to do s, X II I s ue rte p oc o e nv id ia bl e

reseT\'ada a l a c ategoria social mas numerosa. .

.. . E n cu am o a F reud, apo rta un diag no stico netam ente pesim ista sob re el estad o

de la clv ilizacion eu.entre las des gum -as. iNo reconocio que el individuo paga un

f ue ne p rc ci o p or la f eli cid ad p ro m eti da p of la c iv ili za ci 6n : s at is fa cc io n d if er id a d cJ as ..

p ul sio ne s. o bli ga ci6 n d e a da pt ars e a la r ca li da d. s ac ri fic io d e l a l ib id .o ? i .N .o e la bo r6 1aa ud az h ip Olc sis se gu n la c ua lla h um an id ad m ism a se v olv eo a n eu ro tic a a .c au sa d e Iq s

; s fuerzos eXH! id~ .Q.Lla ..ed . il l .cac . i6n de 13civ il i zac ion?

Esta sim ilitud de puntas de vista entre M arx y F re ud . a mb os p rc oc up ad os

f in al me nte p or e l d es tin e d el i nd iv id uo v ic um a d e p re sio nc s in co nt ro la bie s. ju st if ic a.

para M arcuse. el senrid o de su ernpresa: desarrollar el pro yecto de un a cu ltufa__ !!Q .

r E_ pr es ;v a qu e p ue da p en ni li r a l os h om b re s r ea nu da r lo s l az os c on l a i de a c om p rom et id a.

de fe li c idad .

D ec id e. e nto nc es, re in te rp re ta r la ie sis d e F re ud . A Un c ua nd o a qu el d ep lo ra e l

ma le st ar e n l a c i vi li za ci on a ct ua l. a b re p o ca s p e rs pe ct iv as p ar a u n e ve nt ua l me jo ram ie n to .

E n e fe cto . F reu d d ice q ue si b ie n la .c iv iliz acio n n ace d e la rc pres io n d e las p ulsio nes

d esde el o rigen de los tiem pos. esto es .u na fatalidad. La su blirnacio n d e :05 de~tlJs

-1-

 

Page 11: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 11/17

"

inconscientes y la c orn pr esio n d e la s pclsicnes eroricas con su t uyen l a 'c ondi c ic n sine

qua non d e la a oa pt ac io n a l « pr in cip io d e r ea lid ad », E st a a da pta ci on p as a p ar , el re sp eto

d e l as p ro hi bic io ne s, d e la s r eg la s y l as c o nv e nc io n es s o ci al es , r no ra lc s '! r e li g io s a s quep er m it en 8 .: tg ~ ni za r la v id a' e n s O, cie da d, ~ a n in u_ ra le za n o e s ti m p ro d ig a e n . r e cu rs os

co mo p ~,c~ eJar a cada un o elocio de satisfacer inmcdiatarncnte su s deseos y de vivir

s eg un e l « p r in ci pi o d el p la ce r» ,

E n s um a . s eg un F re ud , l a o r ga ni za cio n r ati on al d e l a c iv il iz ac io n e s' u na r es pu es ta

adecuada a un estado jnicial d e p en ur ia . Y la civiliz acion. inquieta per su

autoconservacion, n6 puede poner termino a esa r ac iona li z ac lon b aj o p en a d e r et om a r

a la p en uria, de regre sion a u n estado anterior de ev olu cio n, es dccir al cao s, inclu so a

la barbaric .

Es ta l e y deo rg an iz a c ic n y d e r ep re si on i ns ti nt iv a, q u e a se g ur a l a. su p er vi ve n ci a

d e la esp ecie hu man a, se ap li ca i gua lmcn i e p ar a F re ud a l d e sa rr ol lo d el individuo, En

su s Tres ensayos sabre la teoria de la sexualidad, m ue stra c om o e l p as aje a l e sta do

a du lt o s up on e, desde I i i p r imera i nf an ci a, l a i rue ri o ri zac ion p rog res iva de lo s tabues

sex uales irn pu esto s po r la socied ad. A prcn der a diferir la sa risfaccion d e la libid o -termino al cual Freud da un sentido mas arnplio q ue el d e la sexual idad gen it a l- p e rmi te . -' ~e l p as aje d e e se fa mo so p rin cip le d el p la ce r a l p rin cip io d e rc alid ad q ue re sp on de a la s

e x ig en c ia s d e l a s oc ia li za c io n ':I a uto riz a u n cornponarniento c o ns id e ra d o c omo n o rma l,

E n v er da d, p ar a F re ud , c ste a pr en di za je , j ar na s c on sc ie nte y voluntario.ino e s i d en t ic o

~ ar a t ~d os . A v ~ ce s. s e f ru st ra ':I el orig en d e las ne uro sis de be p recisarn en ie ser

in vc st ig ad o e n l a m a ne ra e n. 'q ue c ad a u no r ea cc io na . e n f un ci on d e s u h is to ria p er so na l

y de su educacion, a Iarepresionde su s impulses eroucos, sobre todo cuando aquellos

s on r ea ct iv ad os c om o c on se cu en ci a d e u n t ra um a ti sr no c ua lq uie ra . D e a li i la u ti li da d d e

la cu ra pslcoan alitic a q ue ap un ta, g racias a u na lam a de co nscien cia d e los traum as.

p rin cip al m en te a qu ello s d e la . pr irn era in fa nc ia , a p erm itirle a l p ac ie ru e r eto ma r s u

ubicacion en la sociedad.

. M arc use n o n ie ga e vid en te rn en te la n ec esid ad d e u na re pre sio n fu nd am en ta l d e

la s p uls io ne s. P ero la te sis d e F re ud le p are ce contradictoria e insuficiente e n r nu c ho s

p un to s. S i. e n e fe et ci, v c om o 1 0 r ec o nQ c e F re l! d m i smo . es l a human id ad . l a c i v i li z ae i, 6 .n . h

y l a s oc ;e da d l as q ue estan n eu ro ti ca s a f ue rz a d e r ssm ;s .i o~ s i ns ti nt iv a s - pi :r maI ic ci en d o

inevitables- ( ,n o e s Ra rado i! !! _gue r er r e in t eg r ar a l e n fe rmo en e l r :n ed jQJH!§"P 'r e ci s arw ;n t c: .

es eJ origen de suenfermedad? .

~ Adernas. la sociedad industrial modema exige inc luso mas que la estricta

a da pt ac iim ;~ J p rin ci pl e d e r ea li da d, E xi ge u na s ur ni si on a l a r en ia oil id ad e co no rn ic a q ue

s e t ra d uc ~ :: ~ ~ u n s ac ri fl ci o i nj us ti fi ca d o d e l t ie rn p o l ib re y e n u n emp le o d e sme su ra d od e

l a e ne rg ia p ul si on al e n e l tr ab aj o, ~9Ia_hie.n. cl principio de rendilJlienIQJ.epr.es.cma

, ~n a a pr es io n q ue s e a na de a l p ri ne ! ;0 d e r ea li da d . E s ta s uj ec io n s up le rn e nt ar ia -Mar cu se

_ h-a oIa e :o re-represion- in c e sta en c oriir ad ic cio n conelnivel de de sa r ro l lo

tecno log ico, en particular co n' la auio matizacio n de las tareas? jSo bre to do en u na

, so ei ~; d. ad q ue s e l ar ne nta , p or otra-pane, d e su frir ;ob re-p rod ~c ci6 n, ~ iclim a d e un

d es p', lf ~r ro d el c ua l, a de m as , n o s e b en ef ic ian 10 d es h er ed a do s d e l p la n et a!

" " ~ ,P er~ no es . ab us iv oh ab la r d e sobrerrepresion en . l a s s o ci e dade s modernas, no

total I~nas. i n du s tr ia l rn en te , e vo l uc , lon ada s . c omo 105 E st ad os U ni do s, p or e je m plo ?

. Justa~ ente no, segun Marcuse. porque esa sobrerrepresion se absuene de

em~lear medics bruta les y autor itar ics, AI contrario, da todas las apariencias de Una

'm~ grande l ib e rt ad ,~ I .. pr in ~ ip io d e r en d im i en tc i e s p ra gmat ic o .l '1 o :e xi ge ma s eI respeto

C on rc:sp ecto a va lo res e Idea les 'p reco nizad os po r la so cieda d burguesa del si 010

p re c~ d en te , S ob re e l p la no e ti co y e stelico . n o tien e m as qu e elab orar un a esfera d : 10

s ub ~ lm e : p ~ r e ! c o ntr an o, a ce le ra l a « de s- su bli rn ac io n» ; f av or ec e l a d e sa cr al iz ac io n de

antlguos tabues sentidos com o obstaculos para suhegem onia. Pero esla des-

sublimacion e s a d em a s u n m e di a d e c on tr ol econorn ico . Pe r rn i te an ibu ir ~ un va lo r c ome rc i al

a lOOOS lo s a sp ec to s d e la a ctiv id ad h um an a. in clu siv e a 10 m as p rivad o. M arcu se d a el

n .2 ,. .m b red e , de S- ,s ub li ma ci on r ep re siv a" a e ste Q ro ce so q ue c ci ns is te '. p 'o r e je m pl o. e n

,~ I~ tar co merclalm ente el sex o e n de lrim cn to de u na \'crdJde ra ero tizacion de la5.'

act tv~dade~ y d e la s re la eio ne s h um an as: "L a ilustracion mas expresiva de esie hechoes la i nt ro d uc ci on r ne to di ca d e e le me nto s "s ex y" e n lo s asuntos.Ia pctiuca.!a publicidad.

la p ro pa ga nd a, e tc , E n I a r n ed id a e n q ue la s cx ua lid ad o bti en e u n v alo r c or ne rc ia l d ef in id o

[ . . . J . ,s e lra nsfo rm ,a e n in stru me nto ? e c oh es io n s oc ia l"!> , E n resumen, el principle de

r en d ir ni er uo n o libcra. se cem en ta con liberalizar,

~stas consideraciones parecen a 1c ja rs e d el d om in ic < ie .l ·a estetica: de heche.

d cte rrn m an e l m a rc o e n e l c ua l M arc u~ e p ie ns a la s re la cio ne s e ntre e l ane y . l a s o ci e dad .

P er o f es ta . e n e fe et o. c on c: eb ir la h ip 6t es is d e u na c iv i! iz ac io n n o r ep re si va · de l a c u all as

ob~ a .~ de a r te V a e la c rc :a cio n a rt is lic a s er ia n la p re fi gu ra ci on , U to pia s in duda, p ero e n

q ue . s e p re gu nta M arc use , (. e~ ta u to pia se ria m as ilu so ria q ue la d e u na ra cio na lid ad

~ue . ~n nuestras sociedades rnodernas. aparecia a rnenudo desrazonable, p ara n o decir

irracional? i ,S er ia ma s quimerica q ue la ~ ')Iitic a d e lo s principes gobernantes cuando

pretendian asegurar la felicidad de la h um a nid ad g ra cia s a l equilibrio de l t e rr o r nuclear!"?

iT o:ia via e s n ec esa rio ~ .is eo ne r d e u n m od elo le oric o p la us ib le ! M arc use c re yo' en c ~ nl ra rl o. c om~ s el .o anuncio ameriormente. e n la s Let tres sur l 'educat ion esthetique

de} =:d e F ri ed ri ch v on ~ ~ hi Jl er , A r ne nu do c on si de ra da s c om o u na p ro lo ng ac io n

d e la te on ~ d e K an t. s~ h a o r nitid o c on fre cu en cia . s eg un M arc use , su a sp ec to p ositiv e,

No se ha ~ l s to que : ~ ch il le r , ~nt~s q ue F re ud . e xp li co la e nf er me da d d e la c iv il iz ac io n p or

e l { (c on fllc to e ntre lo s d os m stm to s fu nd am ~ nta le s d el h om bre . lo s in stin to s sensiblcs

~ l os i ns ti nt os forrnales», La apuesta esencial de las Leures ha sido ocultada: ~

q ue n ac e ~ e ! a l ,u c': a e ntr e logos. la razon 0 el conocimiento racional, ':I eros,la energia

:e ns~ al. ~ ln am le a, A la rnanera d e M arc :u se . so lo C arl G usta v J un g h ab ia p erc ib id o la s

l~ ph .c ac lo ne s d e',s em eja ntc le o r ia : in clu so h ab ia e sta do a so rn br ad o p or la n oc io n d e

« in stm to ' d e j ue g~ 1I )' la u to pia d e' u nE sta do e sre ric o autcnomo; lib erad o d e Ja razo n 'represiva, .

- 10-

, '

 

Page 12: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 12/17

M ar cu se n o i gn or a, r ep it ar no sl o, qu e la h ip otes is d e un a a rm enia d e lo s in stim os

deriva de 12 v ision, De todas las actividadcs humanas, ubicadaE la-m ayor pane bajo e:

contro l dt 12 r az6n, sok' e[ art:: pucde todavi~, se gu n el, b 05 ':l Ue ja , 1 2 U10r j_a , ~

n ece sa rio su po fl'!r q ue l a im~inc: r ia y los fantasm as , [igados a 1 0 i n con s- :: :i en l e, p odr ia n

todavia ,ev ad irse d el co ntro l d e la racio nal idad, La forma e sretica y princ ipa lrnen te 12 .5

f orm es « su rr ea li st as y a ro na le s-d e I:: rn o a e rn id ad lo gra ra n aqui el fin propuesro. al

estai en co nd icio ne s d e ex plic ar 10 que la civiiizacion del principia de rendirnieruo

irucnta perrnanenternente cornprirnir. a saber, la i rn ag en de un m yndo realrnerue

r ec on ci li ad o c on si gn m ismo .

L as p 'r ov ec ci on es i ma gi na ri as d el an t, el universo 2 na ren te g uc no s p r.Q J)o n~

er,presa-;Por consigu iem e la necaci6n del m u nd o reaL la VDlulllaC d~ romper con Ie

rac ic na lid ad d e un a so cie dad 'W .e , c om o 1 0 d ec ia S ch il le r. - :: ;; ci na e a l h om b n: en d os y no

explota m a s qu e u na p an e de su s facul13d:::5.

S e p ue de re ch az ar a P ro me teo , h ero e d e lac ulru ra o ::ide nca l.la bo n,;)s o Y s om etid o

P. I a r az on, y en lugar de el p referir o tros m ites ma s dionislaccs: i nc lu so a qu el lc s qu ec el eb ra n l os e sc ri ro re s y lo s poetas. A ndr e G id e. P aul V al ery 0G as to n E ac he la rd . N ar ci so ,

imag cn d e ! a r ec o nc il ia ci on COIl la naruraleza, y Orfeo, imagen de la c re ac io n ii ric a,

pod rian cncarnar bien, seg un M arcuse. el sentido de CSt «G r.,n Rcchazo»."

E I r el at iv e o pt ir ni sr no d e Eros C! / Civilisation, u ni do a la e sp er an za d e u na r ea li za ci on

, c one reta de la utopia gracias al ane, d es ap ar ec e en L 'homme ltl1idimellSionnci, Essai sur

f 'idcolog!« de fa societ« indussrielle Q\ 'Q11C e e , ~,un Marcl!sc. ( ;1 caD it il i sT ! l. o ameri cano

~ cia_una $ociedad «cerrada" que «Rom : al p as o e i nt eg ra l od a ~ ·l as d im e ns io n es de

la ex islencia ,j l J :ivadas 0 R !l li l. i~ " L il « un id ir ne ns io n; !l id ad ., d es ig ~~ Ja _

sujecion d e t od as las aClividades humana.~ 31 sislerr,a c om~ rc : al \ ~ ~ e nl J ;J _ aJ a __

F _! ro du ct iv id ad . a l p ri nc ip -i o d e. re nd im i en io . P er o s oc ie da d c er ra da no q ui er e d ec > s oc ie ri ad

replegada sobre ~ a, La guerra de Vietnam rnoviliza fuerzas m aieriales y humanas en

:.In c on fl ic io d e tipo i mp er ia li sm q ue d en ota la v olu ru ad de im pon ere l o rd en am eric an a y elmode le unidimensional a las otras region es del rnund o. [I !7.sg(l m as ca:<lClerislico d e e st a

sociedad un.iQ1mensional residu~u facultad d~ a b sc ,r ': Jc r las fuc!"Zrr.> de opc,sicion

';usceptibles de am enazarsu eguilibrig, E n surna. (I crccim i~ m~ 1 bienes:ar m eleria] y 12

e _o si bi l i da d q ue se d a cl sistema de satisfacer necesidades aue e l m islllo suscila 0 ere"

d es;d jen ta n la s ve le id ad es d e co nie sta cio n. E st:! ac ep :a tio n y e Sl a i nt er io ri z. ac i0 n' d e l as ;

r en la s d el ju cg o d e R an e d e los i!o bem ad os m ueS tr 'd ll el p cr fe~ lo fu ncio n(lm ie l~ lO d e la d e~ ·

sublimation represiva: al fin de cuenlaS , asei!ura 13 cohesion SOC IaL '

E I arre y la cultura no eseapan a eS1;! ley d~ inlc.gracion en ia so c:ie da d_

unidim;r,;ional. ~g::fue nUilca, p ara M arc usc .la r.u ltu ra l ic nd e a v ol vc rs e. afimlal\'a,

N o c ri ti ca m a s a la sociedad proponiendole al publico otra m ancra de vivir, suscitin:-·i~

una aspiracion de transfo rm ar la existencia presente. A traves del L" _ ' -iacionar, e!

gangster, l a s ta r . el gran-protecior.Ia f igure . c a ri s rna r ic a , s e c emen t a ~V' - ': '1 _"variantes

.-

'\

./

d e u na v id a i de nt ic a, y esas varianies no «sirvcn para negar,cl o rd en e st ab lc ci do , s ir vc n

para afurner.c». LJ

M?,~':l!ge nD c ri ti c~ g lo ba lm e nt e 1 3 d :: ;n o: :r .: Jl iz ac io n d e l a c u l ru ra . Pone en ~llesllon

un r . le c ;; - ism r , mas precise de la comunicac:ion cu Ilural g ue a fe cta el c or1 le nid o m ism c,

de 12obra y , U ~i,!nificacion cerca del publico, En l a s n ov e la s c om ern por an eas -I:I cite

Un tr an vi c l la m ad o d es eo . L a g al a s ob re e l i ej ad o d e z in c c al ie nte . L o lit a- l a s cxua li c ad

eSl2 oescripta de una m anera ma s realists y audaz que enIa obra de Racine, Goethe.

Baudelaire 0 T ol st oi , P er o c ua ni o m a s salvaje y o bs ce na s ea . m a s e n te r ar n en t e i n oi e ns i va

es p ara la so cied ad q ue la re cu pe ra p ara tra nsfo rm ar lilf ab lia .., en b es t-se lle rs.

E n I n q ue r es pe ct s a l as v ?n gu ad i? -- ' anisiicas en genera l.I irnuadas en su ca.pa:;ida,i

de poner en cuesticn una cornum cacion cultural de \a c ual sc b en eficiab an , se co ru en ta n

c on m an ile sta r s u d ~5C O de ro rn per co n la co mu nica cio n rn isr na , p ero n o c on e\ s iste ma qu e

" jm i ni sl :< : e sa c omun ic ac io n , Asi. en l a soc icdad u nid im en si on al . h as ia r ::1G ra n R ec ha zo e s

r ec ha za do . L a e vc \u ci oi 1 d ~1 c ap it al iS i1 lo a \'a n~ ,a d( l, ha~ia un cOl1£rol administra tiv(l e

i ns ti tu ci on al c ad " v ez m <! _se fi ca 1 ) Jl re ci so d e l a e :\ is le nc ia cntera n os ll e'. :: a prever el "fjo_d e l a u to pi al ), dicho de OLIO rnanera, 1 ? dcs3caricion mislT1a de l a e$ lc li~

La , tests de hhrcU5C seducen a un a gran pane de la generacion con tesiataria d e

fin es de los ahos 60 y com ierrzos de los 70, ,,\ veces a co5.02 de rnalentendidos. L ' ho m n ic

unidimensionnc! Ie: m ina con eSIB c ita de \Valler Benjam in : «Es solo a qu icnes es:';:r: sin

e speranza, que la e spcranza es dada .. ,

E s sin dernasiada ilusion sobrc cl p orv en ir q ue M arc use espera, en ef ec to . u n

rnejorarnieruo de l s is tem a. 10 q ue no lc i mp i de estar d el iad o d e las rn in orias oprimidas y

cond ucir el cornbaie. panicularm cnre. C Ontra I;, s egregar ion racial. E scepu co sabre la

s ue rt e r es cr va da G la cultura y a l a ne en las sociedaocs post-indusu iales, rcchaza sin

e mba rg o to do n ih il isrn o. N o c on si de ra , p or e je rn pl o, q ue I ii b cl le za s ea « rc ac ci on ar ia ».

qu e sea importanre derribar los m uscos u orras in stitu cion cs cu lturales: no piensa que

'13 pasion arnorosa sea algo del pasado. ni que la creation poctica este ell desuso. Ai

.c ontr ario , en un universe que se ocupa de desublimar todo 'y de sacrificar todo a lassacrosantos iruerescs econornicos. esia pcrsuadido que la conservacicn "de una

sospccha de sublirnacion p ue de t od av ia aparecer como un ac to de , r c si st en cia ., an te s

de que se abra, en u n f ut ur o im pr ob ab le, el c am in o de u na d es ub li rn ac io n « li be ra do ra ».

Su ultima obra. La di mcl 1si OIl c sth cti qu e. P o ur !1!1 critique de I 'eslhhiquc

niarxiste (J 9i7) cs un a repeticion d e t er na s d cs ar ro ll ad os a m er io rm en tc , Esie re xto h a

s id o c on si de ra do i nj us ta m en te , principalmerue e n F ra nc ia . . co rn o u na su pe ra cio n de

Eros at civilisation. Marcuse se c on sa gr a. s im p le rn en te . a u na cririca en r cg l a, unpoco

i na ct ua ]. d el r ea li sr no s oc ia li st a en u na e poc a en la qu e cste no tiene ma s curso. 3 1

m enos en Occ idem e. Alii den de se hub.era pod ido con tar COli u na r efle xio n so bre

c ie rt as c or ri en te s « pl as ti ca s » nonearnericanas cornprorneudas can la critica de la

representacion ()cl desvio d e l a in sti tu cio ri a rt is tic a, M ar cu se se c on fo rrn a con insistir.

de rnanera nbstracta. ell el alcance critico de 'I~ dislocaciones Iormales. '

-ff -

 

Page 13: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 13/17

Pero'sin duda· desesperaba )ri, como 10habia decl arado poco t iernpo antes. en

1976. a un drario frances , de que nunca mas podria exictir una obra de ane eapaz de

molestar. De este texto, reiendrernos sobre lotio su dedicaroria: HEn cuanto a mi deuda

con 1: 1teoria estet ica de Tneodor W . Adorno. es c as i s up c rf lu o senalarlo aqui». I~

~i

iI

i

TheodorW.Adorno: una estetica dela modernidad

Este homenaje de Marcuse a su col ega del lnsti ruto de investigaciones sociales

es tardio: en la epoca en que escribi6 esas l ineas. \; :> .obra posturna de Aoomo. t irulaoa

precisamente Theorie es/hetique, estaba pub licada desde hacia siete afios (1970) . '~

Este texto no conocie en ~I memento grandes resonancias, incluso tarnpoco en Alernania.

En Franc ia . es necesar io esperar a los anos 80 para que los trabajo s de 10que se ll ama la

Escuela de Francfort, Max Horkheimer, Theodor W. Adorno. Walter Benjamin y Herbert

Marcuse, corniencen a susciiarel inieres desociologos y filcsofos del arte.

Adorno es hasta ahora conocido como recrico de la rnusica. autor de ensayos

sobre Wagner" . Stravinski y Schonberg" Su defense de los movirnientos de van guardia

y su apologia de todos los «ismos» de entreguerras parecen his toricamente fcch~dos.

Sus referencias artisticas se inclinan esencialmente·sobre la segunda Escuela de Vlena:

Alban Berg. Arnold Schonberg. Anton von Webern: en l iteratura, c ita principa lmenle aMalla rme ,Kafka . Proust, Valery. James Joyce. e l poc ta P~ul Celan, y Samuel Becke t! a

quien dedica Teoria estetica. En el dominio de l as anes p lasti cas , que abo rda como un

no-especi al ist a, s egun nos di ce. hace mendon de IDS impresioni stas, de los ~i~tore~

expresionistas alemanes, de Klee. de Kandinsky. de Picasso, perc ignora los rnovrrmentos

de los afios 60. SU~ (micas alusiones apuntan a denunci ar indi reciamente todas l as

tendenciasque buscan, segun d. dest ruir \ a nocion rni sma de obra, tal ccrno el acrion

painting. e l ane conceptua l. los happenings 0 el ar t brut. , .:

La estet ica de Adorno parece , por eonsiguleme. acumular paradoJas: mil ita por .

una modernidad radical fundada sobre las obras, verdaderarnerue importantes )'

eiemplares, pero desde ya clasicas: afirma que solo la pintura no figurative e5 en 10

sucesivo digna de consideracion sin pretender que los cambios b ru r cos scan part e de

la hi stori a del arte; continua promoviendo el caracrer subvers ive de una lneratura de

vanzuardia cuando esta ya se inscribe en l as anto logi as y los manuales esco lares .

- Otras paradojas : f~a.~obras musicale.h.I1iClorica:;)' Ijl':(;l.ri;lsson. en su.mavoris.

consideradas dificiles: Adorno las estima prec isamenle en razon de su henne tlsmo. Son

Ror 10 tanto l as que. s egun el. deben a 13 larga I lamar laa lcncjon de un publico cada vez

~as numeroso Y despenar su conciencia critica.En cuan to ala obra misma. Teoria Estetica. e l desar rolla perrnanentemente la

idea .del ane· como l/promesa de felieidadl> -cara a Stendhal.pero se abre sabre la

constataCion de.un negro pesimismo;,el 'arte no va ma.~de por si 'Y . en:lasociedad ·actual. .

incluso su derecho a la e1.i stencia .es la amenazado. Adorno habla asimismo de u~a

posible t tdes-estel izaci6nn del ane . es dec :i r de : .un ~stado ~onde e l ane .deja de ser am:..,--._~ . .. - ._ '" . . . - _. . . . ~

~.. - . . . . ", " .

De hecho, toda la evolucion del arte conte~~ra~eo desde hace cerca d ; tresdecenios parece cont radecir l as iesis de Adorno: el arte modemo es celebrado en

lugares renovados y atrayentes.Jos directores rnontan las piezas de Beckett. Schonberg

torna lugar en los conciertos, y l a mania por el arte con temporineo haec l a feli cidad de

las politicas y las insti tuciones cul tura les. Contra riarneme a Ia tes is de Adorno. e l am

)'2 no esta sornerido al imperat ive absolute de lamodemidad radica l: emplea l ibremente

las form as del pasado que conjuga CDnlos rnateriales y los procedimientos mas diversos,

tradicionales a altarnente tecnologicos del tiernpo presence 0 del futuro.

Sin embargo, a pesar de esto' s l imi t es h i st o ri c os , las concepciones de Adorno

continuan ejerciendo una influencia deterrninante sobreIa reflex ion esterica

conternporanea. Las paradojas que pareeen minar su teoriason tambien las de una

epoca proiundamente marcada per l a cri sis de la modemidad, Es casi banal constatar

que la idea decr is is . que ya preocupaba al escri tor romant ico Jean-Pan 1. se ha convenido

hoyen inseparabl e de l a nocion misrna de modemidad . Y no es evidcnt emente un azar

. 5 i l a r e fl e x ion filosofica de nuestro tiempo h e re d a am p li am c nt e las i nq u ie tu de s e x pr es ad a s

po r Husser!' d es de e l i nic io de este siglo , ace rca del terna de l a « c r is i s en l as c ie n ci as

europeas» 0 de l a « c ri si s de la humanidad »,

Esta crisis no perdo na el mundo del ane. E I rot predorninante de l a s in s t ituc ionesc ul tu ra le s. d e los media. de las e s rr a ie g ia s c o r nu n ic a c io n a le s y e l i r np a ct o de las modes

rnodifican considerablemente la relacion que mantenernos desde haec sialos con el a rte

y las obras. Walt er Benjamin ya 10 habia sefialado. En reali dad, la sit~acion del art e

contemporaneo es menos idil ica que la evocada precedenternent e. Cada uno puede

asombrarse, por ej ernp lo. de la con trad iccion flagrante entre l a adhesion a menudo

entusias ta del publico de las manifestaciones culrurales v su relat ive desafecc ion con

respecto a las creaciones recientes, EI turisrno cultural y I~ excursiones a los rnuseos 0

sobre catalogos informaiicos dejan planear una duda sobre la intensidad y la autenticidad

de las «experiencias esteucas», y sobre su capacidad de modif lca r. dicho deotra mantra.

de enriquecer la vida cotidiana. •

La nocion misma de modemidad esti. devaluada, Desde hace dos decades. es

victirna de la ilusion segun la cual habriarnos entrado en una edad postmoderna

carac te rizada par el f in de lahistor ia , e l f in de las grandes ideologlas y e lf in de la a risiahistorica entre los valores del pasado y los del presente 0 del futuro. Se intenta concebir

l a h is tori a, en parti cu lar la del ane, como una enorme reserva de formas, de es til os, de

maieriales y de procedirnientos. y ver er el la un fondo inagotab le de inspiraciones al

servicio de una creacion libre del dogma del progreso. .

La eon5ecuencia m as patente de esta indiferenciaci6n entre los , 'alores del pasado

y los del prescnte es la desapar ic ion .de cri ter ios que autQrizaban nO haee ·mucho a la

cri tiea de am y a lacriticaestetica ·para ,cvaluar y juzgadas ·obrnsde ·ane.

Prec isaremos este.punto erye l e~pitulo siguie~lC: . Pero dcs4~ ahora. parece que

la (~crisis del ane".y la '<~~sis c!ela cril,C:a~).nason~jm'p!!=s lugares cQ~unes:.si 19.~on.., _,'< .-o :< 0 ~. _ .. J. ,:f{.........- t ' . . . . . _~'!"\~4~..- .~t.,_..;... ~. r~~ ·M'. ., .. , .-. .-~ F""-

- (Z~

. ,

 

Page 14: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 14/17

. ..e ::' '~

e s p orq ue tra du ce ~i~ pe rd id a ic gitim a d e 'u n a rte q ue s e h a v u eu o in de fin ib ie : e sie a rtee si a s or ne tid o a i rn p. er at iv os e co no rn ic os y c ultu ra le s: e sta in clu so , a de rn as . e n u na

s oc ie da d te cn olc gic a y e n u na c iv iliz ac io n d e o cio s .q \1~ s ~ ime rr ogan todavia s ab re su

verdadero estanno y sobre su funcion.

N o e s ra re c orn pa ra r la c ris is d e lo s iie mp os p re se ru es -al a lb a d el te rc er mileruo-

con aquella que obro con seve r id a d en los aTlos 30. N ada por 1 0 t an to e s p a re c id o .

E xc -p to q ui za s es e sentimiento de i nqui e rud l a te r it e d el an te d e aquello q u e c amb i a rnuy

rap ido y n o tie ne to dav ia n om brc :. U n seru im iem o q ue lo s artista s v an gu arcistas se

o cu pa ro n d e e xp re sa r, a v ec es a nte to do e l m u nd o, y q ue p ro ba bl er ne nje n o ig no rc n lo s

d e h oy .

La o br a d e A do rn o Teoria estetica lle va p re cis am er ue la rn ar ca d e lo s a ho s 3 0.

e srig rn as d e u na e po ca a ng us tia da d on de d ef en de r e l a ne m od em o sig nific ab a r es is tir

a l as t en ta ti va s t ot al it ar ia s q ue in te nt ab an l iq ui da ri o. E sta apuesia p o li ti ca e i de o lc g ic a

h a d es ap ar ec id o a ct ua l mente. en Occidente al menos, y pa r el momenta . Permancce la

p erspe ctiv a d e u n (n uev o) fin d el an e y d e un a disolucion d e l a e S lc li ea q u e a to rr ne n ta

t od av ia a m a s d e u n f il os of o c on te rn po ra ne o. La r ec u rr en c ia d e esie l ema e n l a r ef le x io n

teorica sobre el ane incita a a na liz ar m as e n detalle la obra d e Ad o rn o .

C om b el de·M ax H orkheim er, e l nom bre de A dorno esta ligado al lnsiiuno de

i nv e st ig a ci on e s s o ci al es . y a lo s tra bsjo s d e los imelectuales a le rn an es d e o ri ge n j ud io ,

e xi li ad os e n l os E sta do s U n id os d es pu es d e la i ns ta ia ci on d el r eg im e n n az i. §g ru pa ci os

e n e l s en o d e la T eo r. ia ·c ri ti ca . e st os f il os of os y estO$ p en sa do rc $ t ie ne n p or p ro gr am a

c om r en de r e l f ra ca so d e l as r ev olu ci on e: s s oc ia lis ta S e n E u ro a . m i li ta r c om , a Ii! ideologia

nacionalsocialista Y Roner en ~uardia contra tod . sta racion 0 rcsta,:rac e

:e gim en e~ to ta lita rio s. R eiv in dic an u n m arx is mo te or ic o, p ero - se 1 0 h a v is to e n la o bra

de Ben j ami n y Ma r cu s e- r ec h az a n r ad ic a lme n te : l a o n o d ox ia ma rx is ta -l en in is ta v e l mo d el ede la sociedad sovietica . '. .

D e sp ue s d e l a g ue rr a. Ia s i nv es ti ga cio ne s d e A d or no s e o ri en ta n mas d i rec tamen ie

hacia la p sic olo gia d e rnasas y la scciologia de ia culiura. Panicipa, e ntre o ir os c on

Bruno Beuelheim, e :n u n a encuesra coleciiva sobre los oriaenes de l an t is e rn i ti s rno

e st ud ia nd o to do . esio' en la in flu en cia d e lo s mass media sobre el am v sabre ia culrura. " 4. 't ,. J. , - • r ,.. ' ~

tradicional. :,_~ ...... , ".: ~

De ~ ~q ,~ ~sta S ac tiv id ade s se desarrollan al m arg en d e s us ime re se s do rn inan te s .

la rn us ic a y ;l.a ,J i. \o ~o fia . A uto r d e u na p rim era re sis s ob re H us se r] ( 19 24 ). d esp ue s u na

•" segunda sobre.Kierkegaard (J9 31 ), A do rn o le e: c on e nu is ia sm o lo s tra ba jo s d el jo ve n

Lukacs . -u alma ." las formes y id teD~i~~.d~I d ' nov~la. S e in te re s3 d e c erc a e illo ~

en say os d e W a1 t:::r B e nja min co nsag rad os a lo s p rim ero s ro ma mico s a le ma ne 5 y al

d ra ma b ar ro co . P ero la filo so fia n o sa bria e clip sa r s u p as io n p or la m us ic a. E s e n V i ~ na ,

a partir de: 1928. que prosigue sus estudios de piano 'y d e c :o m po sic io .n m u sic al .

p rin cipa lrtu :m e ju nto a A lb an B erg. c on e l cu al ~ e h alla lig ad o p or u na am i~ lad . D esd e

"

-----.- ...----~.

19 57 , e n D a rms ta d t, paniclpa c om o a fi ci on ad o b ri ll a nt e d e l as n ue va s o ri en ta cio ne s d el a m u si ca s er ia l d ci in id as 'p or K a rlh ein z S to ck ha us en y P i err e B ou le z. S in e mb arg o

p erm an ece p ersu adid o, h asta su .m ue rte. d e q ue so lo la rn usica d e Sc hon berg . la d e la

l ib r e a to n al id a d, " "t es q u ee l c o de ca fo o ismo y e l s er ia li smo . o fr ec e u n a u te n ti co e je :mp lo

d e « m us ic s d e l a lib cr ta d» .

.La dialect ica de fa Razon, p ub lic ad a e n !9 47 , y escrita en cclab oracio n C on

H o rk ne im e r. e su na d e l as o br as f un da m en ta le s d e l a T e or ia c rit ic a, D ir ec ta m er ue n o esta

p re se ru e a lH e 1 tema de l a m u s ic a: e n c am b ia . H o rk he im e r y Ado r no s e l n te r rogar rs obr e

e ! d e ve ni r d el a rt e y d ela c ulru ra e n g en era l e n la s oc ie da d rn od ern a. A ho ra b ie n. n o s e

p ue de c om pr en de r e ste d estin e m as q ue re mo nta nd es e a lo s o rig en es d e la c iv iliz ac io n

o cc id en ta l. a e se m om en ta e n d on de se a fi rm a . p ar p ri rn er a v ez . e sa c on fi an za a bs olu ta

en el poder de la razcn , Esta preocupacion , la hernos enccntrado y a en la obra de

Nietzsche y e n la o br a d e H e id eg ge r,

.N o obstante, para Horkheirner y A do rn o, e s necesario rernontarse al inicio de la

g e ne si s d e l/ og o s s i s e q u i er e a s ir e l l u g ar c e nt ra l q u e e st e o c up a e n O c ci de n te , La exploracion

arqueologica dela razon qu e intentan se ernparenta, de este mo do , c an eso qu e el filosofo

J ac q ue s D e rr id a l lama l a « d ec o ns tr uc ci on det l og c ce n tr is rn o o c ci de n ta l» . N o s e trata de

d e pl or ar l a d e ca d en c ia d e l a c iv il iz a ci on d e sp u es d e l a a n ti gu e da d g ri eg a , s in o d e e sc la re c er

u no d e l os m a s e xt ra no s e ni gm a s d e n ue si ra h is to ri a, P ri nc ip alm e nl e e sie : i, co m o la R az on ,

p ri nc ip io s u pe ri or e n n o rn b re d e l c u a l l a f il os of ia d e l as L u ce s h a e la b or ad o l as ma s g ra n de s

i de as d e l a h uma n id a d: d e re c no s d e l h omb re , l ib e na d .j us ti ci a e i gu a ld a rl , p u ed e t ra st oc ar se

en un fabulosoinstrurnento de dom ir ra c io n c a pa z de avasa l ia r , a ce rnas .I a na rur a leza rnisrna

d e l os h ombr es ? i .C omo e xpl ic ar e l d e sf as aj e e n tr e: l o s v a lo r es p ro c la rn a do s a lt os y fuertes

porel l iberalisrno democraticc. heredero d e la Revolucion, y la fria realidad d e u n a r az o r.

poco a poco pervertida en realidad t ecnologica? .

-Horkheirner y A d or no j ue ga n p or c on sig ui er ue c on l os d es s en ti do s d e: la p al ab rarazo n, p rinc ipia su prem o." facu ltad d e co no cer p ara acc ed er a la v erd ad, E n lo s d os

casos. Wa ra z6 n c s a mb ig ua , dialecuca: l lb er a a l h om b re d e s us 's er vi du m br es 10

ernancipa d el o scu ra ntism o, p ero en gen 'd ra ad em as, 'so bre to do e nd sen tid o.~ del

~ smo avanzaoo, u na c on sc ic nc ia te cn oc ra ti ca a l s e rv ie io d e un:l. c l as e domi nan i e.

L a S eg un da G u er ra rn un di al , c at as tr of e m u nd ia l, i lu st ra p ar a H o rk he ir ne r y A d or no e sa

c a pa c id a d . d e 12 raz on p ara d esiru irse a si m ism a, N o se irata. .co mo p ien sa L uk acs, d e

uaa «destruccicn» .de la razon, n i c om o 10 habia s ug erid o u n dla H ork he irn er d e u n

s im p le « ec lip se ». s in o d e u na te nd en cia p errn an en te d e la ra zo n a la a uto de stru cc io n .

i .C u al es s on l as consecuencias de esie Ienomeno sobre el proyecto artisticoy

'., '. cu lrura l?Eri los Estados Un id o s: lo s d o s' fi l6 so fo s a si st e: n~ ! p f J: ,d il :i e~ o 4 le ~ ar roUo d e

lo s media , C i n e : · p r e n s a : d l s c o · , p ' u b I e ioad};a' « l i em Gcr:alu.acicto.c!!l l i1rall l .J .lhic3da.haJQ.: ,

d eo ntr ol d e o tra fo mla d e ra cie na lid ad . .la d e: l a c co no mili, '!o S deja esc~ E~':j

9~~~::~t:;:::.ci;;'" Sc t ra n sf orm a en asu nto d e management y de markeling; obliene

re su lta do s in ne ga b\e s, p ero s e c om en ta s ob re to do e n d is trib uir la s m ig ~a s d e la c ultu ra

,..........j

 

Page 15: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 15/17

:~.,I

(,,

_. . . . . . _ . . . . - - - - .________ . r-..-

- - - - - - - - - - ~ - - - -..---_ .. .,_-

t ra di ci on al . H o rk h eim er y A do rn o f or ja n l a c xp re si cn , e n l a a o: :t ua li da d C O JT ie nl cm e nl e

empleada, d e « ~d ust ria c ultu ra l» p ara d es ig na r la a pa riC io n de u n a c : u[ t ur a e s ta n d ar iz a d a.

condicionada y comercializada sobre la moda de los bienes de~ nsum o. Esia critica

recu erda evid em em enle el ens'ay o de M arcu se sob re ei caracter afirmarivo d e l a c ul tu ra :

hace t am b ie n pensar en las iesis d e B e nj am i n sobre 18 p er did a d el a ur a.

La denuncia de la industria cu ltu ral esta suby acente en la Teoria estetica de

Adorno . pero no es sin em bargo el clem ento deterrninante de su reflej,ion sobre el arte

modema . Adorno reconoce que el «proceso que libra actual m ente en el rnuseo toda

obra de arte i nc lu so '1 a m as re ei en te d e P ic as so es irreversible». Querer atacar d e f re nt e

este proccso e ~ in u~ il..A do mo se b ur la de 10 1 e rit ic a im pe ni te nte g ue s e d ec la ra sj em pre

H descontenta de una cultura sin la cual SU m ale sta r s e h alla ria si n o bi eto ».

a aClilud adecuada no consiste o r consi uieme en asar su tiem 0

~ diando lainstitueion cultural. sino en.exhum ar las obm s sepultadas en lo s m useos.

E s favorable para el an alisis en p rofun didad d e las obras -p ara el u analisis inm an ente".

que piensc en poder eoner en evidencia su caraclcr subversivo.YOiem ico ,

des::nmobecido en lonces de su inhum aei6n en lo s pam eones de la cullu ra.

Ade:m a.s.l~ i6n inev itable: del ane lradicional en el sistem a rnercam jl da.

segun el, ~ um en lo ~ ar:t~ d efender las obm s de vanguardla, cD mRrendiendo alii a las

mis h erm et ic as e n a pa ri en c ia . Estas obras S o n v er da de ra m en te d if ic il es , pero presentan.

s in e mb arg o., la ventaja d e rc sis ti r a la vema de saldos realizaca por 10 1 i n du s tr i a c u lt ur a l.

S eg ur A do rn o, estan a de m:is p ro te gid as d e t od .. r ec Up er ac io n y conservan su r.rukL.e ri 't ie o ~ re nl c a l a sociedad, Pero ioda r no dc m id ad e nv ej ec c y t er m i na por co nvenirse en

cl as ica: ~s nec~ ;:rio. po r consigu iem e: promover conslanlem e,lle las obras que

testim onian una m odernidad radical. ~ ue absorben los rnateria les y lo s

procedim icmos tccnicameille m as elab.)rados~ oca en las gue han sido creadas,

A do rn o p id e prestada a R imb au d su formula; «Es necesario ser r es ue lt am e nt e m o d er no » .

H a y e vi de n le m en le .una contradiccion; A dorno acepta en el dom inio del arte

u na r dc io na lid ad te cn ic a y cien[ifiea de la cual el den uneia los efectoj, negativos sabre

la evoluci6 n so cial. Pero n o se trata d e la m ism a racion alidad . S i A dorno asu rne eJ riesgo. de una huida m as aJia de Ja m odem idad artislica. esjustam em e porque las obras de arte

no son prOductos com o los otros: ellas im itan -se podria hasia decir que rem eoan- la

raeionalidad que reina en el :m iverso desencanlado de la reaJidad para rnarcar m ejo r ladistancia qu e separa la apan~ ncia a rtistica de Ja real. .

Asi. la m usica de Schonberg deduce las consecuencia.~ m a ~ extrem as de una

r atio na liz ac io n d ellc ng ua je !T Iu sie aL E I c om po sit or u til iz aia s d is on an cia s d es ca na da ~

pa r sus p re de ce so r~ s p ara trad ucir e l su fr im ie nl O e n u n r nu nd o v ic ti ma d e l a c at as lr of e

ydel h orror. 5i esas d is on an cia s h 0r To riz an ta nto a los oyentes . dec la ra Adorno. esI us ta me ru e p or qu e les h ab 'l an d e su p ro p ia c on d ic io n .

En Iileralura. los dialogos aparentem ente in coherem es delleatr" . ~ r ~ cY .e!l. Fi.

de.partida 0 Esperalldo a·Godor. juegan d ro l de las d i$onaneias doc ",fo .tn." la~

. . '. t las r eplicas el cinisrno de l as s ituacione~. . d ' labras lo s silencios en re. . . iznif Irepeucrones epa . . d d adencia: hacen mas qu e esc: sigru rcan ano describcn el desastre de un mun 0 en ec " •

. . .... era ten"'r que nornbrarla.absurdidad tragica Sin Slq~ 1 d I' id ~ ~ r naestras de la esretica d e A do m ,J ~

S p de rnejor un a e as I eas ~ I

e com ren. . . 6 'dad cinandola de mariera realista.iugando sobre eobras de ane no cn tlcan la r~ ali P 'd E I rechaza las o br al ' q ue p re l{ 'n dc n

fi . de su terna 0 de SU content o. ~~":'::~::""::::::===~~""i:~~canic[er _!guratlvo ~ : . d .' d . 5e pierdAn en la propa2:2!lda. 5i la obra

. ten ida po !ttlco· eterm Ina 0 y - ~ ~ . d~ resar un CO !l . fi bre el publico en el sen tido desconta o .t;' 10 real SI obra e icazrnente so _ ,£ .on e en cues ,o n. d d 's lo ca da e n u na p aia br a < rtr ab ala da ll.' ~ innabirual: descsrructura a. I~ . .

e~ gracias a su rorma .' d 10 contrario de una fotozrafia reaiista. 1 c adro de Picasso. es to 0 _

GUIJmlca. e u . S d c ia d el r es im cn franquisia n o e . . r ne no sd 4 eel a de rnasacre u enun "represeruan 0 una ~ s ,1 , I' 'an en el m emen to que p iensan que lasiru lenta Y los repub licanos espano es se engan., . . i

VI .' . fi ran el licnzo v atenuan su impacto cnuco. " ..dislocaciones Iormales oes igu I . ara a.dom o que la Iamosa dtSllnclon

E cciones p ru eb an s o a rn en te . p.. .stas rea - .'. valide a .Ia fo rm a es tambicn u n c o n te n id o ,I .do no ncne rnnzuna v I. .

e ntr e la f om 13 y e c on te nl I' . d ~ S ' Ipm ente en la an ti!!uedad. 10 1 f om l'" e ra. mo en la actua Ida. Im p ~ . _ ,Anuzuamem e co . _.- .. b ' '. 'bl' ba las e < >c en as m a s a tr oc es-. . d I b lla anariencia T ransflzura a \ ' su Im a ..f._onstltu tIV <l e a e. I - .' '-j b ~ 01 d ' e reconciliacion en tre el publico v el. b c l la Belleza dclArte ul!a a un r <_

en el nom re e a ~ '. d I n isioria don de Ia v ida es. segun la. m undo: un rol que abandona en un momen to ea. .'

p aia br a d e A do rn o. rnutilada. bi , tiladas diccn adernas 10 que es laL f de l arte modem o tam len rnu . .- as o rrn as . da d tal como elias han deve nido. es dec ir su

verdad del mundo y de la soc ie a.. x resion un « conienido de verdad». id d falsedad Poseen. senun su e p. . I

inautentici a y s~ . . '.' . . sirn le or la sociedad a ct ua l. E s p or qu c equ e les R cn nit e r eS IS llr a la a bs or elO n P du ra ' ;f , Po :na pro mesa d e felicidad. T ,O puede. b ' d pesar de todo por A orno com . 1arte. conce loa . '. I 'ana de una reconciliacion entre eexpresar m as que negalil'GmenlE' la perspecuva C J ' .

individuo y e l m u nd o .. der ,;. . com o una esieuca unegativan...has1a enL stica de Adorno ap 'arece a e m ",, __ ._ . d

a e Sle I . 1 ; ' l~rfi:!!!l. . .!d~e~u~n@a~s~o!!:c:.!ie~d~a~d::_:u:.::o:!lr:. .:a:.:»~..;:d;,:e",s","Q,-,ro,,-V,-,t=-st~a~e_a repu lsa del fi.Jru.Q .[Q _d.J:...b .o .s.q.u.eJ~ 2.e ~ . .:'::":.=.t:..=~-- '. onflictiva y . ~ I n Y JO le n cl a .d om in ac io n. h o r cp re Sl va

o

no ~ 'd - as u e en la neg aci6n del m undo present:;,.

E l ane no puedc revestlr un sen ti 0 m ~ Adorno la inanidad de la eultura-., I Shoah han dernostrado. seaun . . . E

Ausehwllz y a - ... 1)- ble e in ca az a ra p on er le r em e dl o. i. S

o cc id en Y! h_ im p ot en te p ar a p re ve nt r 10 ~ nno~ ~ barie? Adorno du a de esto . despues

~ o p.osib Je escribir un poem a despues.de a ar . "f i 'a a bd i~ ar m u v f ?c :J m c[ ll ~. I " etica al anc Sll!n l lean 0

se recupera:. renunciar a a cre~ clon ~ o d ';is ue °e l ; rte nunca m as :;eria cl te~ ti.w -Iaante esta barbaric. Esto querna cec ir a em ql d 1 hisioria.

frim i umulados en e curse e aescritura- de: 105 SU nm lcnto5 ae.. I b id 1 arte rnoderno. L a e st eu ca de

L .. d H gel se SHUO e n e urn ra e: a csteuca e e . . . lif b le E n los arm s:lO rep reserna

1 I Ib d un ane liieralmentc Inca I lea. . .A dorno cone uy e a a a e, . ' . 5 p ara comprender la sigf1ificaci6nun a rl·' la s T ar as t~ nta tiv as fi \o so fic as y estel1ca.! _

r

III

.1

I/4 -,

 

Page 16: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 16/17

s oc ia l, p ol iiica e id eolo g ita d e las re vc-Iu ciu ne $ Io rr na le s d el a m rr.oderno e n c l t i~ m pornisrno en que este lucha par su rcconocim ieruo,

En 1970, l a o br a Teoria estetica cierra el Cicio de grandes filosoflas del nne

in aug ura do p or K an t y Hegel. (onsliluy e hoy la Iih ir na l en ta ii v a S ls [l Sn at ic a q ue a pu nt a

a tornar la significacion de l a ne en el plano general de una idosofia de la hisioria

La gr':n ausenre en la esietica de Adorno es la pinrura. (',Como expiicar estalaguna"!

• La may or pane de referencias anisticas de Adorno contiemen a-Ia gran mus ica

o cc id en Ul I. c la si ca Y rnooerna. Su evolucion de Bach a Boulez traduce, segun :1. un

progreso continuo del m aterial musical, Ese m aterial no esta solo constituido per las

noras. sino por redo eso que se encuerura en las manes del artisia en el momenta de

crcar: los sonidos.lo5 acordes,las form as, los cstilos. los procedim ientcis tecnicos. CtC ,

Ese material no es una sill( Ie materia rimera, lira. neutra que el aflisla encuentra en

eSlado bl1Jto, Es una maleria gue ha vcncido en eI pasado un la socicdad: ha sido

trabajada Pd r lo s a nista ..~ d e ep o c a ~ a nte rio re s d e u n [ !lo do d ife rC nle 31 de hov. Todo

rn usic o d el a no 2000 puede seguir ~ 6m poriicndo un vals eo fa d ie si m a yo ra 1 3 r na ne ra d eChopin, Pero, segun Adorno. esc musico.se suua en un esiadio de desarrollo del

m aterial m usical rnenos avanzado que cl de 13 e poc a c on te mpo ra nea , A de rn as d el rie sg o

de hacer un mal Chopin. tiene pocas chances de hacerse pasar por un compositorvaoguardista 0 simplemente moderne , "

T o d a 1< 1 teoria estetica de A dorno 5e funda sobre e~ ta idea de que el m ;qerial

anistico~ onado .Eor la sociedad y per la historia, esta s om e li do a u na r ac io na li za ci On

creciente, Perc eso que es adm isible en rigor para 1 3 m us ic s o cc id en ta l. d ur an te u n p er io do

detem linado de su hisioria, i,puede igualm enle aplicarse a las aries plasticas?

Adorno' enCUenlra e! problema de la III piCHII'O pocs is sabre ei que se

Obslinan los anistas del Renacim iento, y qU I: Lessing habia im entado resolver, IIsospecha la existencia de una profunda analogia entre i" pintura y l a r nu si ca ,

'particularm ente entre la m usica no ronal y la pinrura no figuraiiva, E ste parentesco

residiria en el caracie- expresivo de su lenguaje, Ese lenguaje evolucionado: riende,hacia una objetividad. anunciada por la piruura abstracra de Paul Klee, a la vezpiruor y mwsico,"

i,Es deseable que esras dos anes liendan hacia una mayor objclividad" i,No

arriesgan perder em onces su caracter e:;crill/rat:? Adorno s e i nq u iera por esra

eventualidad: i ,como ur: ane que dejara de ser lenguaje y e xp re si on p od ri a c or ui nu arc ~ cr ib ie nd o l os s uf ri m ie nt 05 dela hisioria?

De heche. Adorno dud a de la \'alidez de 5U comparacion, Lo que la genera, no es

la musica, su dom inio de compclencia, Vc en Schonberg a aqucl que ha sabido unir la

C()IISll'u('ciol1 pura y rae ionat Con la cxpresion, 1 2 objetividad y la subjeiividad, En

pintura, despues de Kle'e. el rnisrno reconocc no saber 1 0 q uc pu ed e a ca ec-r .

-/s -

,:"lg un o, rn ese s a nle~ d e 5U muene, Adorno se rCtira para consagrarse a un libr«

s ob re . .. B e~ lh o\'c lI' P ro ba bk me nt~ ten g3 e nlO nte,; e n la m em oria las lin ens q ue es cr ibioun d i a a pro;:-osito de Gustav Mahler: " Con la libenad de aquel qu e 13 cU liura no ha

engullido com plelam enle, el \'agabundo de la m u~ ica reccge el pedazo de vidrio que

e nc uc il lr a s co re Sl' camino y 1 0 tiende bacia "I sol para hacer!o resplande;;er en milcolor-s».

Adomo deduce. sobrc uri plano personal. las consecuencia~ de su eSielica

n eg al i\ '< l, E .e r, ua d'i do d e g ue l a c ul tu ra ~ e£! !P '? ra R ara e n ~ u I li~ to do , C On\< cn cido d e gu e

.la ad m in i'l rac io n \..J.? _Q .u roc ra liza c ion c rec ie nle ~ d e 1 8 s oc ie da d m od em :: . r t$ tr in l' en

" poco a poco la aUlonornia del indi,'iduo,_s.u:efugJ_a en Un a soledad Illuy poc" ahiva.

~ ;. ;p re ;: .a c ao ai r, le nt e e ] d e: ;e o a t' qu e "sea d ad o a to do s 1 0 q ue a par ec e 5 ic mp re COnto un

privilq:io", pero rechaza tcdas las lorrnas m odernas de m ediacioncS' culturales que

p en ni li ri al l c on cr el am em e c or np ar n- l as \ 'e rd ad em s e :q x'r ie nc ia ~ C Sl ct ic a. ', 'E ~l e r ec hJ Z0

d e l od o COIll ) .r om i~ o C On e lu ll i \, er ;: .o d e l a c Ol ll un ic ac io n m ar ca l o~ I im lt es h i! :l or ic os de

E . ,,,"ori3 d~ A dorno,,"1l el m Om el11(l en qu::- se im pone. d~ an~ ra iIT esi~ lib 'k, e! ~ iroC ul tu ra l d e l ae Sl el ic a.

 

Page 17: Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt)

5/17/2018 Estética.Nociones fundamentales (Kant, Hegel, Escuela de Frankfurt) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/esteticanociones-fundamentales-kant-hegel-escuela-de-frankfurt 17/17

-...y'" 1, J

: ,

NOTAS:

Las notas ~ iguiente~ relativa$ a la vida de W alter B enjam in esran ineom pleta:;o

necesanamente, Se n ee esila na m as para d es cr ib ir e l e ,, ;, tr an o d es ti no d e e S1C f il 6s of 0

que, huy endo del nazism o, se ~ uic(da en los Pi~ ineo~ , vietim a del cham ai:: de un

p ol ic ia e ~p a; lO !. e n el m om enta m ism o en que consint io, f in al me ll le , r eu n'i rs e c ans us a mi go Sen l os E Sla do s U nid os, via Espana,

P rin cip al men te p or su obra L 'origine de / '(I/'{ b ar oq ue ( ; R om e, Paris, K lincksiecL. .:199}, trad, S ib yl le M uller , p r::se ma cio n d e P. Philippo1. '

E I eftSaY ~f~ ey aducido u I le r i arm enre bajo ellitulo « La obra de an~ en la epees de

su r!!prqdudibi lidad tecniC all. [N. T .: Ex iste version en espano!. en Disclfl'sos

/IIIerl'lIn'ip"idof I.M adrid. Ed: T auru5. ) 9 8 7. t ra d, JDSe A gu i rr e J

',1, ,'" " I'

Waher.Benjamin. SC'ns IInique. P ar is . L el 1r e, N o uv el le s, I 9 7 R. i ra d. J e an L a co s te . p,: '22(;," " '

". , I.

W all~ r B ~n .ia mi~ . "T he Sis S ur l a p h ilo~ophie de I' h :s lo ir el !. e n Poesi» et rl7\ 'olurioll, '

. '" Parii. D enoe(, lr?d, N·.de 6andillic. p. 281, [N,T,: E x is t: : v er si On e n e 's pa ii ol "e n

DisC'£r! 'sosJIt /( 'r!1/f11Pi~6s 1,Madrid. Ed. Taurus, 1n7: t ra d, J os e A g ui rr eJ

. " :. 'V "'Of ';;", .Ij.;'" 1 9 4 4 ) f " ( ; , ~I,; d, I, rei""" ""d" de ""';" creada en I ,

S0rl;l6na;'~ '1,~jL E sp c' cf al ls t~ ,c rl ~ en Sa mj en tD a le ma n (La poi-liquc de Schiller:

ES:WiCl:ir;:r;ue~j(l:: /i('srhhiqrlC' dcj,;'c;;II: L(,5 doclrilles J?ofiliqll(!,< de'phifc,'.\'oJlhc,~

" ,c !t lSsiql /( 'sdc: / 'A Ifefllct'gnc); p;ensa QUe la z:lItU G estelica au lenlica consiste en' fu s io 'nar~ e ' co 'n eJ obieto', e n 'i de ni if rc a' rs c c on e l.'. . '_ ... ~. : - . . . . . .~ -, .

Wa l te r Be h )am inc '' Pw : is , copifafe du XLr srec/e. P ar is. L e Ctrf. ,'9 89 . tr ad . J ea n

" , , 'L a co s te . [N,l.: E ~ is te v er si on e n ~ S pa ji oJ . " Pa ri s c ap il al d el 's ig lo X1X':. enlSoh r e e !

'.,'p

rOgl:a/J1(/ dl'la/UoiC?fiafr;/Urrl \' otros ('''.\'01 'OS, Caracas, Monte Avila {c. 1 96 1 l,

, : . 'cof Prisms]" ',. ,

, L . ( ip h ~ 1 1 0 I 1 li l1 ; / o g iC d; /'('.\p~ri(';ce eS lher ique es eltilulp de una obra del filosofc ''~ ; estelico M i~ eJ D ufrenne, P aris. Presses U niversitaires de France, 19 5. 3 . . [KT.:

e xi ~ le \ 'e r~ i 6n en <,:;opano!. La'/C'lIoillcllologra de la eXner i r . ' l tCia e.'ileticci, Madrid,F em an d0 T or re s. ' 1 9 B : ! ] ~ , .

Mau ri c e Me r Je a u-Pon t ~ -: L e, J, i\ 'i si hl (' c t l c ill\';'sihf(~ Pa ri s, G a ll imar d , 190 - 1 . p, 15:!.

l 53 , (N .T ,: ~ xisi,e v ers io n e n'e sp an a/' Lo visib!- 1 '10 i ll visible, B ar ce lo na , 'S ei '~ :B<lr 'r .ll:19_iO) , "'~" ::-. " " "

"-',, "~.~'~.

, " ,:":' 1 6 -, .; .~

. - J- i

. ' Hcrben l\1areu:;e, CIIIIII/'e CISOCi'~fC, P ar iL E di ti on s de M Inuit. 1970. t ra d. G , B ifl y.

D, 8re 55 0n . J ,- B, G ra ss el . [N,T.: , :x iS lc )r ad , a l e sp an o! . ClIlluraySociedad. Version

c as le li an <l d e E. Bulygln y L Garzon Valdes, O' ed. ) B uenos A ires. S ur. (c. 1968)J.1

Herber t Marcuse. E r o s e " Ci ~ 'i hs C1{i o ll , CO f l/ r ib l ll io l l (i Freud. Paris. Editions de

Minuit. !9 63 . tr ad . Jean-Guy Neny et B or is F ra en ke l. r ev i$ ad a po r e! aU tor. p. 12 .[N.T,: exist: t rad. de Juan Garcia POllee. Eros .1' cil·ili:.acioll: una im'estigacion

fiJoso(ic{( sobr» F:'eud.' 2' e d .. r .1 ex i~ o. J , ~ 1o ni z. 1968. Tambien publicado en

Ba rc e lo n t: . P i an e ta -Ag o sl in i . Ins. Coieccion Obras M ae st ra s d el P en sa mi en lOContempor<ineo J

En Eros et Ci1'1'/isai iol1. e n 1 95 5, S~ p ue de le er: " tn la s co nd ic io ne , "ideales: de la

c iv il iz ac io n i nd us lr ia l a va nz ad a. la a l i en ac io n seria s up ri m id a p or l a a ut om a li z. ac io n

d el t ra ba ,i o. l a r ed uc ci 6n d el ti em po de trabaja a un m i nim o~ ' l a i nl er ca m bi ab il id ad

de funcioF1esl" .Con m ~dio ~ iglo de in(eO \'alo, esia "ulO pian pareee tornar la form e.de un p ro gr ar na b as la nt e r ea li st a',

M arc use lo rn a csra e xp re si on d el f il ('$ (l f" y e pis lem ol ogo Alf re d 1 "o rth W hite hea d(1861.1947),

H er be rt M ar cu se . L ');OIllI11C unidilJicnsionnc! , P aris . E dlli on s d e M in uit. 1968, trad,

I vl on iq ue W i! ti g, r ev is ad a par el autor. p. 9~ , [N,T,: exisie v er si on e ne sp ai io l. E!

j lomnl'e 1II1irhlll;l1siOl;al. Ba rc el on a. E di to ri al Seix Barral. 1968J _'~ ;.:.'~ " s s

-:.~.' , He rb er t M ar cu $c " La dil!lension CS lhr i t iql lc, pO,III' unr cr'iiiqll(, de "c'srhr'llI j l l(,

morxisu, P ~ris.E ditio ns d u S eu il, 1 97 8 . t ra d. Didi~rCosle, p . 8 .

" ' . ~ ',".~"I ~

c= :

., 'T, \\" Adorno. Theon» 1!.l/hcliqut;. Pa ri s. K l in c bi e ck . 1996. n u ev a t ra d uc e io n , [N,T.:

e :. :i st e\ 'e r~ i6 n e ll espnflOl. Tc( )r in c . I '/ ( '/ i "ca . Madrid. T au ru s, 1 97 1. J

1<

T,W, Adomo.Enaisur Wagner. Pa ri s . G a ll imar d . 1 96 6 . t ra d . H.' Hildebr'andy A.L indenberg, ,

T , \ \ '. A d or no . Philosophic de la I 10 !I\ 'el]« I1Iltsiqu(', Pa ri s . G a il imar d . 1 96 2 ; t ra d , H.

Hildenbrandy A. Lindenberg, [K T.: ex is re trad. al espafio! de A lbcno Luis B ixio,F{losq/ia de la IIUCI'O musica, Buenos Aires. Sur.re 1966)J

T . W . Adamo . Surqu i? lques reiQl io fJS e l1l1'e nlusique et peil1lUrc. Paris. L a Ca$cmc,

1995, t exIO$ reun id ( l$ y tradu,ido> d~1 a l eman por Peter Sundy can 10.e(llaboraeiond e J ea n L au :x eo oi 5, p,- ' J -51,